Đề tài Sự thích nghi của động vật

Lêi më ®Çu Đ ộng vật kà một thành viên rất quan trọng trên trái đất, phong phú và đa dạng. do hoạt động thường xuyên, tích cực để sống và phát triển, động vật có quan hệ trực tiếp đến loài người. vì thế, ngay từ thời cổ đại loài người đã chú ý tới các loài động vật. Động vật học đã ra đời từ ngày đó, nghĩa là động vật học ra đời chíng là do nhu cầu xã hội của loài người. Hiện nay trên thế giới ngừoi ta đã mô tả khoảng 1,4 triệ loài động vật. trong số đó có khoảng 1 triệu loài động vật không xương sống và động vật có xương sống, phân bố ở hầu khắp mọi nơi trên thế giới, tạo nên một thế giới động vật đa dạng và phong phú. Cũng như động vật nói chung, động vật học có xương sống là một hệ thống khoa học nghiên cứu động vật có xương sống trên các mặt bao gồm hình thái học, sinh lý học, sinh thái học, di truyền học, phân loại học, địa lí học…có nhiệm vụ là phát hiện các đặc điểm hình thái, cấu tạo, sinh lí, sinh thái, phân bố…của động vật có xương sống. xác định vị trí của chúng trong giới động vật và trong hệ sinh thái, cũng như vai trò và tầm quan trọng của chúng trong đời sống con người. Động vật có xương sống phong phú về thành phần loài (khoảng 60000 loài hiện sống), kích thước cũng rất thay đổi: từ những loài chỉ nặng 0,1g đến cá voi xanh nặng gần 100 tấn , hầu như có mặt ở khắp mọi nơi trên thế giới: từ những loài cá bi-da bơi lội ở vùng biển sâu cho đén các loài chim di cư bay lượn trên đỉnh núi Hymalaya cách những con cá này đến 15km. Chính vì sự phân bố rộng như vậy, cùng với sự thay đổi về điều kiện sống ở những vùng khác nhau trên trái đất đã làmm cho các loài động vật sống ở trên đó có những đặc điểm cấu tạo rất riêng và những tập tính thích nghi rất độc đáo mà con người không thể hiểu hết nếu như không cố công tìm hiẻu và quan sát. Xuất phát từ lòng yêu thích động vật, mong muốn được tìm hiểu về thế giới động vật xung quanh mình về những hoạt động sống đặc biệt là những tập tính của mỗi loài thích nghi với đời sống riêng của chúng, em đã quyết định tìm hiểu và viết bài về tập tính các loài động vật có xương sống để có cơ sỡ trả lời cho mình những thắc mắc, tò mò về đông vật mà từ trước đến nay em vẫn đang đặt câu hỏi vì sao? Qua đây em cũng mong muốn cho mọi người hiểu them về đời sống các loài động vật xung quanh mình, hiểu được vai trò quan trọng của chúng đối với đời sống các loài động vật khác trong đó có con nguời. những hiểu biết về động vật sẽ giúp mọi người ý thức hơn trong suy nghĩ và hành động của mình để không gây hại đến loài vật, góp phần bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên môi trường của chúng ta. Để có thể làm được bài viết này, em đã tham khảo nhiều tài liệu viết về đặc điểm sinh thái và tập tính riêng của các loài trong các lớp động vật: lớp cá, lưỡng cư, bò sát, chim và thú; tìm kiếm nhiều thong tin, hình ảnh lien quan trên mạng. vùng việc chắt lọc những ý kiến góp ý, giúp đỡ của thầy cô và bạn bè; vận dụng những hiểu biết của mình về tập tính của các loài động vậtvà khả năng sử dụng vốn ngôn ngữ, cách thức diễn đạt, trình bày… để có thể hoàn thành bài tiểu luận này. Vì thế giới động vật rất phgong phú và đa dạng nên chỉ bằng những thong tin và một số hình ảnh minh họa trong bài không thể nói hét về tập tính của các lớp động vật đó. Do chưa có kinh nghiệm trong việc làm bài tiểu luận nên em còn rất nhiều thiếu sót. Vì vậy rất mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo để em có them kinh nghiệm trong những lần viết bài tiếp sau. Em xin chân thành cảm ơn ! Một số tài liệu tham khảo: 1. Động vật học có xương sống . Trần Kiên, Trần Hồng Việt, Nhà xuát bản Đại học sư phạm. 2. Động vật học có xương sống . GS. Lê Vũ Khôi, Nhà xuất bản giáo dục. 3. Bài giảng Động vật học có xương sống. TS.GV Nguyễn Hải Tiến. 4.Đời sống động vật. Phạm Ngọc Bích biên dịch, Nhà xuất bản trẻ. 5. Động vật có vú, Phạm Thu Hòa biên dịch, Nhà xuất bản trẻ. M«i tr­êng sèng cña c¸c loµi sinh vËt trªn tr¸i ®Êt thËt lµ phong phó,mçi vïng mang nhiÒu ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau ¶nh h­ëng ®Õn ®êi sèng cña c¸c sinh vËt sèng trong ®ã nh­: cÊu tróc ®Þa h×nh, khÝ hËu, nhiÖt ®é, sù c¹nh tranh gi÷a c¸c loµi sinh vËt, sù t¸c ®éng cña kÎ thï…ChÝnh v× vËy, sinh vËt nãi chung vµ ®éng vËt cã x­¬ng sèng nãi riªng ®Òu mang nh÷ng tËp tÝnh riªng cña loµi ®Ó cã thÓ thÝch øng nhanh chãng víi sù thay ®æi cña m«i tr­êng s«ng ®Ó tån t¹i, ph¸t triÓn vµ duy trú nßi gièng.tËp tÝnh lµ nh÷ng thãi quen riªng cña mçi loµi trong c¸c ho¹t ®éng sèng nh­ t×m n¬i ë, kiÕm ¨n, vËn ®éng,kh¶ n¨ng tù vÖ, h×nh thøc sinh s¶n, ch¨m sãc trøng,con non sau khi ®Î, tËp tÝnh di c­…Nh÷ng tËp tÝnh ®ã mang tÝnh di truyÒn tõ thÕ hÑ nµy sang thÕ hÖ kh¸c cña loµi. Qua nhiÒu thÕ hÖ, nh÷ng tËp tÝnh ®ã cµng ®­îc duy trú vµ thÓ hiÖn râ nÐt h¬n, t¹o nªn nh÷ng ®Æc , tr­ng riªng cña c¸c loµi kh¸c nhau, thËm chÝ lµ gi÷a c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau trong cïng mét loµi. Tõ nh÷ng sai kh¸c vÒ tËp tÝnh sèng cña c¸c loµi sinh vËt t¹o nªn sù ®a d¹ng, phong phó cho giíi sinh vËt nãi chung vµ cho giíi ®éng vËt nãi riªng. §Ó lµm s¸ng tá ®iÒu ®ã, ta ®i xÐt lÇn l­ît c¸c tËp tÝnh ho¹t ®éng cña c¸c líp ®éng vËt cã x­¬ng sèng: líp c¸, líp l­ìng c­, bß s¸t, chim, thó ®Ó lµm râ sù ®a d¹ng vÒ tËp tÝnh cña giíi ®éng vËt I. Líp c¸ C¸ lµ líp ®éng vËt sèng hoµn toµn ë n­íc, viÖc t¸ch rêi c¸ khái m«i tr­êng n­íc sÏ lµm chóng chÕt v× n­íc lµ m«i tr­¬ng cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña c¸ mµ nh÷ng m«i tr­êng kh¸c kh«ng cã ®­îc. Sèng trong m«i tr­êng n­íc c¸ mang mét sè tËp tÝnh sau: *VÒ n¬i ë: Do ®Æc ®iÓm m«i tr­êng n­íc ë mçi vïng kh¸c nhau nªn mçi vïng thÝch hîp víi mét sè loµi c¸ nhÊt ®Þnh, cã loµi réng sinh c¶nh (eurybiotop) ph©n bè kh¨p n¬i, l¹i cã nh÷ng loµi hÑp sinh c¶nh ( Stenobiotop) chØ ë nh÷ng vïng nhÊt ®Þnh. Tïy theo kh«ng gian sèng vµ tÝnh chÊt lý hãa cña m«i tr­êng ma cã thÓ chia n¬i ë cña c¸ theo nh÷ng nhãm sinh th¸i riªng: - Theo tÝnh chÊt m«i tr­êng: Tïy theo nång ®é hßa tan c¸c chÊt v« c¬, h÷u c¬, nång ®é muèi trong n­íc, ta cã c¸c nhãm c¸ nh­ sau: Nhãm c¸ biÓn (c¸ n­íc mÆn ) chØ sèng ®­îc ë biÓn vµ sÏ chÕt khi ë n­íc ngät nh­ ®a sè c¸c loµi c¸ biÓn. Nhãm c¸ n­íc ngät chØ ë c¸c vùc n­íc ngät lôc ®Þa, s«ng, suèi, ao, hå…Nhãm c¸ n­íc lî cã thÓ sèng quanh n¨m ë vïng n­íc cã ®é mÆn thÊp tõ 4-12% nh­ vïng cöa s«ng, c¸c ®Çm ph¸, ven biÓn …chóng cã thÓ ng­îc dßng vµo h¹ l­u s«ng ®Ó tr¸ng rÐt hoÆc sinh s¶n, nhiÒu loµi cßn cã thÓ ë h¼n ë n­íc ngät (c¸ ®uèi, c¸ s÷a, c¸ lµnh canh…).Nhãm c¸ di c­: c¸ sèng ë biÓn ®Õn mïa sinh s¶n di c­ lªn th­îng nguån c¸c s«ng ®Ó ®Î (c¸ mßi, c¸ ch¸y ) hay c¸ sèng ë n­íc ngät di c­ ra biÓn ®Ó ®Î trøng (c¸ ch×nh). Ngoµi ra cßn cã nh÷ng loµi réng muèi ( Euryhyalin) cã thÓ sèng vµ ho¹t ®éng ë nhiÒu n¬i ( c¸ bèng, c¸ kim..), ng­îc l¹i cã nh÷ng loµi hÑp muèi chØ sèng trong mét khu vùc nhÊt ®Þnh. NhiÖt ®é còng lµ yÕu tè ¶nh h­ëng kh¸ lín ®Õn ®êi sèng cña c¸. V× c¸ lµ ®éng vËt biÕn nhiÖt nªn sù thay ®æi nhiÖt ®é cã thÓ ®¶y nhanh hoÆc lµm chËm qu¸ tr×nh sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸. ®èi víi mçi loµi cã mét giíi h¹n nhiÖt nhÊt ®Þnh ®¶m b¶o cho c¸ sèng sãt trong ®ã cã mét giíi h¹n nhiÖt thuËn lîi ®¶m b¶o cho c¸ sèng tèt nhÊt. VÝ dô c¸ r« phi ( talapia mossambica) ë ViÖt Nam cã giíi h¹n nhiÖt ®é tõ 5,6 – 42 0C, nhiÖt ®é thuËn lîi nhÊt lµ 300C. Tïy theo giíi h¹n nhiÖt mµ cã thÓ chia c¸ ra c¸c nhãm: Nhãm c¸ hÑp nhiÖt (Stenotherrmal) chØ chÞu ®­îc sù sai kh¸c nhiÖt ®é rÊt nhá, th­êng ph©n bè ë vïng nhiÖt ®íi,c¸ ë s©u vµ c¸ vïng cùc. Nhãm c¸ réng nhiÖt ( Eurytherrmal) lµ nh÷ng c¸ cã thÓ sèng ®­îc trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thay ®æi lín, th­êng lµ nh÷ng loµi c¸ vïng «n ®íi, nhiÒu loµi sèng ë bê vïng B¾c cùc… ¤xi còng ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn c¸: Do nhu cÇu oxi mét sè loµi c¸ chØ sèng ®­îc ë nh÷ng th¸c n­íc hoÆc s«ng, suèi ch¶y m¹nh ( c¸ lßa, c¸ háa, c¸ xØnh), thËm chÝ mét sè loµi ph¶i di chuyÓn ®Ðn nh÷ng n¬i n­íc ch¶y ®Ó sinh s¶n (tr«i, mÌ..). Vµo nh÷ng ngµy hÌ cã nhiÖt ®é cao, hµm l­îng oxi trong n­íc gi¶m, v× vËy ë c¸c vïng n­íc lÆng, vùc n­íc n«ng th­êng cã hiÖn t­îng thiÕu oxi, nhiÒu loµi c¸ thÝch nghi cã c¬ quan h« hÊp phô lÊy oxi tù do trong kh«ng khÝ thØnh tho¶ng kaij ngoi lªn mÆt ®íp khÝ ( c¸ r«, c¸ qu¶, c¸ thoi loi, c¸ phæi… cã nh÷ng vòng n­íc ao tï , ban ®ªm cã sù ph©n hñy x¸c h÷u c¬ lÊy ®i nhiÒu oxi vµ th¶i ra nhiÒu khÝ ®éc nªn c¸ bÞ chÕt hµng lo¹t. - NÕu dùa vµo n¬i ë trong khu vùc n­íc : Tïy vµo kh«ng gian trong khu vùc n­íc ta cã thÓ chia thµnh c¸c nhãm c¸: c¸ tÇng mÆt, c¸ ven bê vµ c¸ ®¸y s©u( c¸ch ph©n chia nµy chØ phï hîp víi c¸ biÓn. C¸ tÇng mÆt lµ c¸ ¨n næi, chóng kiÕm ¨n vµ sinh s¶n ®Òu ë trªn tÇng mÆt. N­íc trong kh«ng c¸ n¬i Èn n¸u nªn hÇu hÕt c¸ vËn chuyÓn nhanh, cã mµu s¾c ®Æc biÖt ®Ó cã thÓ tr¸nh kÎ thï: l­ng th­êng cã mµu sÉm, bông mµu tr¾ng b¹c, chóng ®Î trøng nhá cã giät mì lín, lµm phao næi, Êu trïng kh«ng mµu , trong suèt cã nh÷ng phÇn dµi, nhÑ lµm t¨ng søc ®Èy Acsimet, dÓ næi. C¸ ven bê: m«i tr­êng sèng cã nhiÒu chç Èn nÊp, nªn b¬i léi kÐm, rÊt ®a d¹ng vÒ h×nh th¸i ngoµi: C¸ ¨n ®¸y cã th©n dÑp trªn d­íi, m¾t miÖng h­íng lªn trªn ( c¸ mï lµn, c¸ chai), miÖng ë d­íi ( c¸ ®uèi), v©y bông biÕn thµnh gi¸c b¸m ( c¸ bèng khe), thµnh ch©n bß ( c¸ thßi loi)…C¸ ven bê cã mµu s¾c dÓ thay ®æi phï hîp víi mµu s¾c nÒn ®¸y thñy ( c¸ b¬n mµu tr¾ng ë trong bÓ ®¸y c¸t tr¾ng sÏ chuyÓn sang n©u khi chuyÓn nã vµo bÓ ®¸y c¸t mµu tèi. C¸ ®¸y s©u: ®¸y biÓn s©u lu«n thiÕu ¸nh s¸ng, n­íc lÆng, Ýt lu©n chuyÓn, thiÕu oxi, ¸p suÊt lín, kh«ng cã thùc vËt thñy sinh nªn c¸ cã cÊu t¹o ®Æc biÖt ®Ó cã thÓ chÞu ®­îc ¸p suÊt lín, ®a sè Ýt vËn chuyÓn , m¾t rÊt lín ®Ó cã thÓ nh×n thÊy c¸c vËt trong m«i tr­êng ¸nh s¸ng yÕu hoÆc bÞ tho¸i hãa hoµn toµn thay vµo ®ã lµ gi¸c quan c¶m gi¸c rÊt ph¸t triÓn ( xóc gi¸c, vÞ gi¸c) * Sù vËn ®éng cña c¸: Ngoµi mét sã loµi cã thÓ bß ( c¸ Thßi Lßi, r« §ång, c¸ Trª) hoÆc tr­ên ( c¸ Ch¹ch, L­¬n , Ch×nh) th× vËn ®éng c¨n b¶n cña tÊt c¶ c¸c loµi c¸ lµ b¬i. B¬i ®­îc thùc hiÖn nhê v©y vµ c¬, ho¹t ®éng ®Èy c¬ thÓ vÒ phÝa tr­íc vµ lóc cÇn thiÕt cã thÓ lµm h¶m tèc ®é b¬i hay dö dông hîp lÝ l­c dßng ch¶y ®Ó gi¶m n¨ng l­îng; v©y l­ng, v©y hËu m«n ngoµi t¸c dông giö th¨ng b»ng, b¸nh l¸i cho c¸, nã cßn gióp ®Èy c¸ vÒ phÝa tr­íc nhê vËn ®éng tõ tr­íc ra sau; v©y l­ng vµ v©y bông dung ®Ó l¸i lªn xuèng, quay tr¸i ph¶i. C¸ cã th©n h×nh thoi, h¬i dÑp bªn, b¬i giái, cö ®éng uèn m×nh theo mét mÆt ph¼ng ngang. Tèc ®é b¬i c¸ Håi 18km/h, c¸ Ngõ 12km/h, c¸ Chã 36km/h, c¸ Chuån 64,8 - 90km/h. Mét sè loµi c¸ cã ho¹t ®éng ®Æc biÖt cã c¸ch b¬i riªng: CÊ Nãc hßm [] cã th©n bÊt ®éng vµ bé gi¸p cøng nªn vËn ®éng b»ng v©y ®u«i, L­¬n ®iÖn nhê v©y hËy m«n uèn sãng, c¸ Ngùa vËn ®éng nhê v©y l­ng, c¸ B¬n b¬i b»ng c¸ch vËn ®éng toµn th©n theo h­íng l­ng bông. Mét sè loµi do cÊu t¹o thÝch nghi hoÆc tËp tÝnh mµ cã kiÓu b¬i ®Æc biÖt, c¸ §Çu (Molamola) nhê dßng ch¶y hoÆc sãng giã. C¸ Ðp (Echeneis) dïng gi¸c b¸m b¸m vµo tµu thuyÒn hoÆc c¸ kh¸c ®Ó di chuyÓn, nhiÒu loµi cã Nãc khi cÇn th× nuèt khÝ ®Ó ph×nh to nh­ c¸i phao nhê giã chuyÓn ®i. * Thøc ¨n cña c¸. ¡n tÊt c¶ nh÷ng g× cã trong n­íc: Tõ mïn b· höu c¬, t¶o ®¬n bµo, thùc vËt, phï du ®éng vËt, gi¸p x¸c, th©n mªm, c¸ , vµ c¶ ®éng vËt cã x­¬ng sèng. Chæ thøc ¨n vµ tËp tÝnh ¨n thay ®æi theo loµi, løa tuæi mïa vô vµ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh t¸c ®éng. Tïy thuéc vµo lo¹i thøc ane mµ cã thªt cã nh÷ng nhãm sinh th¸i nh­ sau: + C¸ ¨n måi lín gäi lµ c¸ d÷: ë c¸c thñy vùc n­í ngät, c¸ chuån (Bagarius), c¸ nheo (Parasilurus), c¸ qu¶ (Ophiocephalus), c¸ l¨ng (Hemibagrus), c¸ chòn (Lates calcarifer), ë biÓn cã c¸ nh¸m (carcharinus), c¸ ngõ (Auxis), c¸ v­îc (Seranus), c¸ c¨ng (Therapon), c¸ hång (lutjanus),... + C¸ ¨n måi nhá gäi lµ c¸ lµnh: ë n­íc ngät: C¸ chÐp ( Ciprinus), c¸ N­¬ng (Hemiculter), C¸ ch¹nh trÊu (Mastacembellus), Th¸t l¸t (Notopterus). ë biÓn cã: C¸ mèi ( Saurida), c¸ Nôc (Decapterus), C¸ trÝch (Sardinella), c¸ Mßi (Clupcenodon). C¸ ¨n thùc vËt næi ®iÓn h×nh cã c¸ MÌ (Hypophthalmichthys) chuyªn ¨n t¶o ®¬n bµo. ¨n thùc vËt cã c¸ Bâng (Spinibarbichthys), c¸ Ch¸t (Lissochilus), c¸ Tr¾m cá (Ctenopharhyngodon). C¸ ¨n mïn b· nh­ c¸ Tr«i (Cirrhina), c¸ DiÕc (Carassius), c¸ Nhµng (Xennocypris), c¸ Lói (Ostochilus) c¸ XØnh ( Onychostoma), c¸ §èi (Mugil). C¸ ¨n läc: Thøc ¨n th­êng lµ c¸ vi sinh vËt phong phó ë biÓn, Êu trïng c¸ vµ mét vµi loµi sinh vËt nhá kh¸c + C¸ ¨n t¹p: ¡n c¶ thùc vËt vµ ®éng vËt, c¸ chÕt, mét sè it c¸ loµi sèng kÝ sinh. So víi vïng «n ®íi, c¸ vïng nhiÖt ®íi cã phæ thøc ¨n réng h¬n, nghiªng vÒ ¨n t¹p h¬n. Tïy theo løa tuæi vµ mïa lo¹i thøc ¨n còng thay ®æi, do ®ã sù ph©n chia c¸c nhãm sinh th¸i dùa vµo thøc ¨n chØ cã tÝnh t­¬ng ®èi. - C¸ b¾t måi vµ nuèt måi nguyªn, tïy theo lo¹i thøc ¨n vµ l­îng thøc ¨n cña tõng loµi mµ cã cÊu t¹o hÖ tiªu hãa kh¸c nhau gi÷a c¸ nhãm sinh th¸i. - Thµnh phÇn thøc ¨n vµ c­êng ®é dinh d­ìng mçi loµi còng phô thuéc vµo mïa, tr¹ng th¸i sinh lÝ vµ løa tuæi Mïa ®«ng c¸ ¨n Ýt c¸c lo¹i thøc ¨n h¬n mïa hÌ, mïa ®Î trøng c¸ ¨n Ýt nªn gÇy, mét sè loµi khi di c­ sinh s¶n toµn nhÞn ¨n (c¸ mßi, c¸ ch¸y). Sau khi sinh s¶n, c¸ ¨n nhiÒu nªn bÐo trë l¹i. C¸ con chñ yÕu ¨n phï du, ®éng thùc vËt, lín lªn c¸ më réng phæ thøc ¨n, cã khi chØ sang ¨n chuyªn. Kh¶ n¨ng nhÞn ®ãi cña c¸ rÊt kh¸c nhau. Th­êng th× c¸ ¨n t¹p vµ c¸ ¨n thùc vËt cã kh¶ n¨ng nhÞn ®ãi thÊp h¬n c¸ ¨n thÞt. Trong ®iÒu kiÖn thÝ nghiÖm, c¸ ch×nh con (Anguilla mormorata) tõ 5 - 10g cã thÓ nhÞn ¨n 70 --> 207 ngµy míi chÕt, khi chÊt träng l­îng gi¶m xuèng > 50%. ®iÒu kiÖn kh« h¹n, c¸ ch¹ch (Misgumus angurlli caudatus) sèng d­íi d¹ng tiÒm sinh, cã thÓ nhÞn ¨n 60 - 100 ngµy. * Sù sinh s¶n: sù sinh s¶n cã ý nghÜa rÊt to lín cña ®êi sèng ®éng vËt nh»m duy tr× vµ b¶o tån nßi gièng, ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sinh vËt. Do ®iÒu kiÖn sèng vµ tæ chøc c¬ thÓ ch­a tiÕn hãa cao nªn hiÖn t­îng sinh s¶n ë c¸ cßn nhiÒu nÐt nguyªn thñy, næi bËt lµ ®Î trøng vµ thô tinh ngoµi. - Giíi tÝnh cña c¸: §a sè c¸ ph©n tÝnh, chØ cã mét sè Ýt loµi l­¬n, mét sè hä miÕn s¹nh (Sparidae) vµ hä c¸ nót (Serranidae) lµ l­ìng tÝnh. Tuy nhiªn do thêi gian chÝnh sinh dôc kh¸c nhau nªn khèng cã sù tù thô tinh Ngo¹i trõ mét sè loµi c¸ thô tinh trong, ®Î con (c¸ nh¸m, c¸ ®uèi) PhÇn lín c¸ ®Òu rÊt khã ph©n biÖt giíi tÝnh theo h×nh d¹ng ngoµi. Tuy nhiªn, tïy thuéc chøc n¨ng vµ tËp tÝnh sinh s¶n mét vµi loµi c¸ cã sù thÓ hiÖn sai kh¸c ®ùc c¸i vµ ch¨m sãc con non (thÓ hiÖn râ ë nh÷ng c¸ cã sù thô tinh trong c¬ thÓ. Con ®ùc cã c¬ quan giao cÊu râ rµng (c¸ sôn), cã v©y lín h¬n con c¸i c¸ b¬n vÜ (Bothidae Opsarichthys), c¸ b¸m, c¸ ch¸o...) Con c¸i v× ph¶i mang trøng nªn bông vµ c¬ thÓ lín h¬n con ®ùc cïng tuæi (c¸ chÐp, trich diÕc...) Nh÷ng loµi c¸ mµ con ®ùc ph¶i b¶o vÖ con non nªn lín h¬n con c¸i ( c¸ óc (Arius), c¸ bß (Psoudobagrus)m c¸ s¬n (Apogon), c¸ s¨n s¾t (Macropodus). - Thu hót b¹n t×nh: mét sè loµi c¸ ®ùc chØ khi thêi gian sinh s¶n míi xuÊt hiÖn ®Æc tÝnh sinh dôc phô (hiÖn t­îng kho¸c ¸o c­íi) nh­ c¸ ®ßng ®ong (Colitidae), c¸ håi chã (Onchahynchus gorbuscha) ë B¾c Th¸i B×nh D­¬ng cã mâm dµi, l­ng gï lªn; c¸ s¨n s¾t, c¸ gai ®ùc cã mµu s¾c sÆc sì... nhiÒu loµi thuéc hä c¸ chÐp, hä c¸ ®ong ®ong mäc nhiÒu nèt sõng trªn n¾p mang, trªn ®Çu, trªn v©y c¸ ®ùc... Mét sè cã hiÖn tr­îng chäi nhau, tranh giµnh con c¸i nh­ c¸ s¨n s¾t, cã loµi ph¸t tiÕng kªu ®Ó goi t×m nhau (mét sè loµi thuéc hä c¸ chÐp) - Tuæi thµnh thôc vµ løa ®Î: + Tuæi thµnh thóc thay ®æi tïy loµi, thËm chÝ nµy c¶ cïng mét loµi, tuæi thµnh thôc còng thay ®æi tïy theo sù t¨ng tr­ëng cña t­ng c¸ thÓ, c¸ sinh tr­ëng nhanh th× ph¸t dôc sím, râ rµng lµ tuæi thµnh thôc lu«n quan hÖ chÆt chÏ víi chÕ ®é dinh d­ìng. NhiÒu nhµ Ng­ lo¹i häc ®· kh¼ng ®Þnh lµ c¸ sinh s¶n ë cë nhÊt ®Þnh chø kh«ng ph¶i lµ ë mét løa tuæi nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, nh×n chung c¸ cã kÝch th­íc lín, tuæi thä cao(c¸ tÇm 5-10 n¨m) thµnh thôc muén howncas nhá (c¸ c¶nh 2-3 th¸ng). C¸ nhiÖt ®íi thµnh thôc sím h¬n c¸ «n ®íi do ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é kÝch thÝch (c¸ chÐp thµnh thôc 3 n¨m ë Hoa b¾c, 2 n¨m ë Hoa nam vµ mét n¨m á s«ng Hång) + Sè løa ®Î vµ sè l­îng trøng thay ®æi tïy loµi vµ tïy theo cung ph©n bè ®Þa lÝ. C¸ «n ®íi mçi n¨m ®Î 1 lÇn, c¸ nhiÖt ®íi ®Î nhiÒu lÇn trong mïa sinh s¶n. c¸ ®Î nhiÒu løa th× sè l­îng trøng ë c¸c løa ®Î sÏ kh¸c nhau, løa ®Î vµo thêi k× cã thøc ¨n phong phó nhÊt sÏ cã nhiÒu trøng nhÊt. Còng cã mét sè loµi cØ ®Î mét lÇn råi chÕt v× kiÖt søc (c¸ håi, ch×nh). PhÇn lín c¸c loµi c¸ kÝch th­íc nhá ë biÓn ®Î trøng næi (trøng ®­îc bäc líp mì máng) víi sè l­îng trøng rÊt lín, (c¸ trÝch mét van trøng, c¸ håi 3 - 14 v¹n, c¸ ch¸y h¬n mét triÖu trøng). Mét sè Ýt loµi c¸ n­íc ngät còng ®Î trøng næi nh­ m­êng, mÌ, tr«i. Sè l­îng trøng tïy thuéc kÝch cë con c¸ c¸i vµ nhÊt lµ tËp tÝnh sinh s¶n cña loµi. Ca kh«ng ch¨m sãc trøng, b¶o vÖ con th× ®Î sè l­îng trøng rÊt lín (tr«i 46 - 750 ngµn trøng, mÌ 91 - 230 v¹n). C¸ biÕt b¶o vÖ trøng hay ch¨m sãc con ®Î sè l­îng Ýt (c¸ ch×a v«i cã buång Êp trøng d­íi bông kho¶ng d­íi 250 -1 919 trøng, c¸ ch¹ch 2 - 3 ngµn trøng) C¸ biÓn th­êng ®Î trøng nhiÒu h¬n c¸ n­íc ngät (trõ c¸ sôn), c¸ biÓn kh¬i ®Î nhiÒu h¬n c¸ ven bê). C¸ thÌ be ®Î vµo mang trai ®­îc b¶o vÖ t«t chØ cã 35 trøng...) Trõng ch×m cã mang dÝnh b¸m vµo ®¸, c©y thñy sinh (c¸ tÇm, c¸ nh¸m ) hay trøng cã l­îng no·n hoµng lín lµm cho tØ träng nÆng h¬n n­íc (d > 1) nªn ch×m xuèng ®¸y (chÐp, diÕc, c¸ xØnh...) + C¸ kh«ng chØ ®Î tróng ra m«i tr­êng ngoµi, mét sè loµi cã hiÖn t­îng thô tinh trong nh­ c¸ sôn, trøng ®­îc b¶o vÖ t«t nªn sè l­îng trøng rÊt Ýt (c¸ nh¸m, ®uèi th­êng chØ >10 trøng) ®a phÇn lµ no·n thai sinh. Mét vµi cã thai sinh nguyªn thñy, ®Î con (Mustelus griseus). HiÖn t­îng ®Î con ë c¸ x­¬ng chØ gÆp á vµi loµi c¸ c¶nh: c¸ kiÕm, c¸ món ®Î 20 - 30 con, c¸ oarces bé c¸ V­ît ë biÓn ®Î 100 - 300 con + Mïa ®Î thay ®æi tïy vung vµ tïy theo tËp tÝnh t­ng loµi c¸. Ca «n ®íi ®Î vµo cuèi §«ng, ®Çu Xu©n (c¸ Håi ®Î tõ th¸ng 12 ®Õn ®Çu th¸ng 2). C¸ nhiÖt ®íi ®Î kÐo dµi (Xu©n - HÌ - Thu) vµ râ vµo hÌ) - Ch¨m sãc trøng vµ con: HÇu hÕt c¸ ®Î xong bá mÆc trøng, chØ mét sè loµi cã hiÖn t­îng ch¨m sãc trøng vµ c¸ con. Mét sè loµi cã ®µo hè lµm tæ ®Î (c¸ chuèi, c¸ hä Labridae, gesterosteidae), lµm tæ b¨ng bät trªn mÆt n­íc (hä Belonticlae)... ë c¸c loµi nµy dau khi c¸ c¸i ®Î trøng vµo tæ, c¸ ®ùc sÏ canh gi÷ trøng, khuÊy ®éng n­íc ®¶m b¶o ®ñ oxi cho trøng në... Mét sè loµi c¸ dùc Êp ngay trªn th©n nh­ c¸ ch×a v«i Êp trøng trong tói bông, c¸ s¬n, c¸ r« phi Êp trøng trong miÖng c¸ ®ùc. Mét sè loµi sau khi trøng në vÉn b¶o vÖ vµ ch¨m sãc ®µn con ®Õn khi chóng cã thÓ sèng tù lËp (c¸ chuèi, c¸ r« phi) Sinh s¶n cña c¸ * Sinh tr­ëng vµ tuæi c¸ : Sinh tr­ëng lµ qu¸ tr×nh t¨ng lªn vÒ kÝch th­íc vµ khèi l­îng - C¸ con míi në kh¸c rÊt xa so víi c¸ con tr­ëng thµnh, ®Æc biÖt giai ®o¹n dinh d­ìng no·n hoµng (Inxogen) c¸ con th­êng trong suèt, c¸ c¬ quan ph¸t triÓn ch­a ®Çy ®ñ (tr­¬ng øng giai ®o¹n Êu trïng) khÝ c¸ con chuyÓn qua giai ®o¹n dinh d­ìng ngoµi (Exogen) míi cã h×nh d¹ng ngoµi gièng c¸ nãi chung ( nh­ng khã ph©n biÖt gi÷a c¸c loµi). Êu trïng c¸ phæi, c¸ nhiÒu v©y cã mang ngoµi gièng nßng näc. Êu trïng c¸ ch×nh cã th©n trong suèt, h×nh l¸ liÔu rÊt kh¸c xa so víi d¹ng tr­ëng thµnh . Th­êng trong giai ®o¹n ®Çu c¸ t¨ng nhanh vÒ kÝch th­íc nh»m nhanh chãng v­ît qua khái sù truy ®uæi cña kÎ thï. Giai ®o¹n sau c¸ t¨ng nhanh vÒ khèi l­îng h¬n. Sinh tr­ëng vÒ khèi l­îng kh«ng ®ång ®Òu vµ phô thuéc vµo thøc ¨n vµ nhiÖt ®é cña n­íc. Mïa Xu©n - Thu, c¸ ¨n nhiÒu lín nhanh, mïa §«ng c¸ lín chËm. Sù lín lªn kh«ng ®Òu cña c¸ lµm cho vÈy vµ x­¬ng cã nh÷ng vßng ®Ëm vµ nh¹t kh¸c nhau. Sù xen kÎ gi÷a vïng sinh tr­ìng nhanh vµ vïng sinh tr­ëng chËm, t¹o nªn vßng n¨m trªn v¶y, c¨n cø vµo sè l­îng vßng n¨m ta cã thÓ biÕt tuæi cña c¸, ®é lín sang cña mçi vßng n¨m thÓ hiÖn c¸ sèng thuËn lîi hay khã kh¨n vµo nh÷ng n¨m tr­íc ®ã. C¸ t¨ng tr­ëng suèt ®êi sèng, nh­ng cµng vÒ sau tèc ®é t¨ng tr­ëng cµng gi¶m. Tuæi sèng cña c¸ còng rÊt kh¸c nhau, nh×n chung c¸ cã kÝch th­íc nhá th­êng cã chu k× sèng ng¾n, mét vµi n¨m, c¸ cã kÝch th­íc l¬n sèng l©u h¬n (15 - 20 n¨m). Mét sè rÊt Ýt loµi nh­ c¸ b¬n sèng tíi 60 n¨m, c¸ tÇm 120 n¨m. Tuæi thä cña c¸ rÊt khã x¸c ®Þnh vµ c¸ chÕt trong tù nhiªn th­êng lµ thøc ¨n cña nhiÒu loµi thñy s¶n kh¸c. Sù t¨ng tr­ëng vµ vßng n¨m trªn v¶y c¸ (theo Matviep) * Thµnh phÇn tuæi vµ biÕn ®éng sè l­îng Sè l­îng cña chñng quÇn c¸ th­êng thay ®æi phô thuéc vµo m«i tr­êng sèng thuËn lîi hay khã kh¨n, c¬ së thøc ¨n, bªnh tËt, dÞch h¹i vµ ho¹t ®éng khai th¸c cña con ng­êi. B¶n chÊt cña sù biÕn ®éng sè l­îng lµ mèi quan hÖ gi÷a sinh s¶n vµ tö vong. §èi víi c¸ cã vßng ®êi ng¾n, lín nhanh, thµnh thôc sím (diÕc, r« phi) th× sè l­îng thay ®æi nhanh vµ phôc håi còng nhanh. Ng­îc l¹i c¸ cã vßng ®êi dµi, lín chËm, thµnh thôc chËm th× viÖc phôc håi l¹i sè l­îng ®µn c¸ khi bÞ gi¶m sót còng rÊt chËm. §©y lµ c¬ së lÝ luËn cho viÖc khai th¸c thÕ nµo cho hîp lÝ * ThÝch nghi tù vÖ vµ tÊn c«ng §Ó tån t¹i, mçi loµi c¸ chän cho m×nh mét c¸ch thÝch nghi riªng. PhÇn lín, c¸c loµi c¸ cã kh¶ n¨ng thay ®æi mµu s¾c gièng víi mµu nÒn: gióp chóng lÉn tr¸nh ®­îc kÏ thï, mÆt kh¸c còng gióp chóng Èn nÊp ®Ó tÊn c«ng kÎ thï hoÆc r×nh måi cã hiÖu qu¶ (c¸ b¬n, c¸ ®uèi, c¸ r« phi...) Nh÷ng c¸ ¨n næi l­ng cã mµu x¸m, bông mµu b¹c. C¸ sèng ë ®¸y cã mµu ®en x¸m hay mµu c¸t. Nh÷ng c¸ ë vïng san h« cã mµu s¾c sÆc sì, t­¬ng ph¶n víi mµu nÒn san h«. Mµu s¾c cña mçi loµi c¸ vïng nhiÖt ®íi lµ kh«ng ph¶i ®Ó Èn n¸u mµ nhiÒu tr­êng hîp l¹i dÔ thÊy. NhiÒu loµi c¸ cã mµu s¾c b¾t ch­íc ®Ó tù vÖ, cã h×nh d¹ng k× dÞ nh­ c¸ ngùa, ch×a v«i lµ h×nh thøc ngôy trang khÐo lÐo trong ®¸m rong biÓn Mét sè loµi cã vò khÝ tù vÖ vµ tÊn c«ng: C¸ ®ao cã nhiÒu r¨ng s¾c trªn ®«i hµm dµi, c¸ ®uèi cã gai nhän ë ®u«i, ng¹nh s¾c ë c¸ trª, c¸ l¨ng, c¸ ng¹nh, ¸ óc (trong gai cã tuyÕn ®éc) Mét sè loµi th©n cã phñ mét líp x­¬ng b¶o vÖ(c¸ nãc hom, c¸ ngùa) H. C¸ ngùa C¸ toxotes cã thÓ phun lªn kh«ng nh÷ng tia n­íc nhá ®Ó dÝnh c¸nh s©u bä ®ang bay. Cã hiÖn t­îng häp ®µn ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng tù vÖ (ch×nh, trÝch, ngõ) c¸c loµi c¸ næi biÓn kh¬i). Còng cã hiÖn t­îng sèng céng sinh gi÷a c¸ thia biÓn (Amphiprion) vµ h¶i quú: C¸ thia biÓn kiÕm ¨n an toµn khi b¬i gi÷a ®¸m xóc tu vµ xoang ¸o cña h¶i quú, ®«ng thêi ho¹t ®éng b¬i cña c¸ ®· t¹o dßng ch¶y mang oxy cho h¶i quú h« hÊp thuËn tiÖn h¬n. Mét sè loµi cã tuyÕn ®éc, cã c¬ quan ®iÖn ph¸t ra dßng ®iÖn víi ®iÖn thÕ > 300V (c¸ trª ®iÖn, c¸ ®uèi ®iÖn) cã thÓ lµm tª liÖt con måi vµ kÎ thï. R¨ng c¸ mËp nguy hiÓm víi nhiÒu loµi ®éng vËt. C¸ ®uèi dïng c­a tÊn c«ng c¸c loµi ca kh¸c ®Î ®¸nh ®uæi hoÆc ¨n thÞt. C¸ kiÕm dïng hµm nhän vµ cøng nh­ mñi dao ®©m chÕt kÎ thï, thËm chÝ cã thÓ phãng víi vËn tèc v = 25 m/s lùc lín ®©m thñng c¶ v¸n thuyÒn. H. c¸ ®uèi * Tập tính di cư của cá: Di cư là hiện tượng chuyển tư nơi này sang nơi khác để sinh sống do nhièu ảnh hưởng của môi trường. Có hai hình thức di cư: thụ động và chủ động. - Di cư thụ động phổ biến ở cá con. Cá mòi, cá cháy sau khi nở xuôi dòng theo song ra biển , ấu trùng cá chình theo dòng hải lưu mãi đến khi chuyển sang dạng hình ống mới theo dòng chảy triều vào ven bờ, cửa song, sau đó mới bắt đầu giai đoạn di cư chủ động lên thượng nguồn các con song sinh sống.. Cá trôi, cá mè, cá trắm con thường theo lũ tràn vào các vực nước ven sông để phát triển. Cá chép ca nheo theo dòng nước lũ lên đẻ ở những nơi có “giá đẻ” như các mô đất, gốc cây, cá con sau dó theo dòng nuớc rút xuống ruộng trũng, ô, bàu, sông, rạch. - Di cư chủ động được thực hiện chủ yếu ở cá lớn. Đây là một tập tính được hình thành trong quá trình hình thành loài nhằm đảm bảo cho chủng quần loài có môi trường sống thuận lợi nhất. + Phổ biến nhất với nhiều loài cá là di cư kiếm ăn. Vào mùa hè, nhiều loài cá nổi vịnh Bắc bộ có xu hướng di cư vào bờ để kiếm ăn, vì mùa này mưa lũ mang nhiều chất dinh dưỡng ra vùng cưẩ sông, ven biển. vào mùa xuân các loài cá biển khơi thường di cư lên phía bắc vì sau khi tuyết tan phức hệ động thực vật phát triển phong phú. Sự di cư của các loài cá nổi theo nguyên nhân thức ăn đã làm cho các loài cá ăn thịt di cư theo. + Di cư tránh rét chủ yéu ở các loài cá lục địa ( cá ngạnh, cá chạch trấu, cá rô, cá diếc, cá vền..). Vì nhiệt độ thay đổi rất lớn nên và nguyên nhân địa lý chúng thường lặn sâu,xuống đáy nước , tập trung vào các hang hốc để tranh rét. Tại thời điểm khó khăn này, cá giảm thiểu các hoạt động tiêu tốn năng lượng, nhu cầu dinh dưỡng, thậm chí nhịn ăn vài ngày ( cá chình con cỡ 10g có thể nhịn ăn 70-207 ngày) + Di cư sinh sản thường gặp ở cá biển. Miền bắc nước ta có cá mòi, cá cháy (họ clupeidae) hang năm cứ tháng 3-6 từ biển chúng tập trung thành đàn lớn bơi ngược dòng sông Hồng đến Việt Trì, Yên Bái có các bãi đẻ có dòng chảy khá mạnh vừa bơi vừa đẻ, đẻ xong lại quay ra biển. Ở miền Nam nhiều loài cá họ trích , cá cơm tới mùa sinh sản cũng ngược dòng sông Mê Công Tới song Tông lê sáp ( campuchia) để đẻ. Một số loài ngược lại di cư từ sông ra biển đẻ như cá chình. Một số loài di cư ngắn trong sông như cá chép cá trôi, cá mè…ở sông Hồng. II. LỚP LƯỠNG CƯ (Amphibia) Lưỡng cư là động vật có xương sống đầu tiên ở cạn, là động vật biến nhiệt, thíh ngji với đời sống nửa nước, nửa cạn.Do đó nơi ở của chúng đòi hỏi nhiệt độ và độ ẩm thích hợp. - Do hô hấp bằng da rất quan trọng nênlưỡng cư thường sống ở gần các vực nước ngọt và có độ ẩm tương đối cao. Tuy nhioên vẫn có một số loài sống được ở môi trường với độ mặn nhỏnhơn 10%. Lưỡng cư tập trung nhiều nhất ở miền nhiệt đới. Càng lên miền ôn đới số lượng họ càng giảm và số lượng loài càng giảm đi. Ngưỡng nhiệt độ cao ở đa số lưỡng cư gần bằng 140 0C, ở 7-80C đa số bị cóng và ở 20C thường chết vì lạnh - Do đời sống lệ thuộc chặt chẽ vào độ ẩm và nhiệt độ, lưỡng cư vắng mặt ở vùng sa mạc khô cằn và vùng địa cực trong khi chúng rất đa dạng và phong phú ở những vùng nhiệt đới nóng ẩm. - Lưỡng cư không thấy ở vùng nước lợ cũng như ở các đảo đại dương do cấu tạo đặc biệt của da lưỡng cư làm chúng không thể sống được trong nước có hàm lượng muối 1-1,5% (vì ở nồng độ muối này cân bằng thẩm thấu qua da bị phá hủy). Tuy nhiên một số vẫn có khả năng sống ở nước lợ. Trứng lưỡng cư cũng bị ảnh hưởng bởi độ pH: khi pH giảm, trứng lưỡng cư có thể không phát triển. * TËptÝnh ho¹t ®éng ngµy ®ªm vµ mïa : - Lưỡng cư là động vật biến nhiệt: nhiệt độ cơ thể cũng như sự hoạt động phụ thuộc vào nhiệt độ và độ ẩm của môi trường. Nói chung, chúng chỉ ra kiếm ăn ở những điều kiện nhiệt độ và độ ẩm thuận lợi nhất. Những loài lưỡng thê sống ở cạn hầu hết đi kiếm ăn vào ban đêm hoặc trong buổi hoàng hôn vì khi đó độ ẩm thường cao, còn về ban ngày chúng trú vào những hang hốc có khí hậu thích hợp. Cá cóc Tam đảo sống ở vực nước nên hoạt động cả vè ban ngày. Trong các vùng nhiệt đới nóng ẩm hoạt động mùa của lưỡng cư không rõ rệt. Về mùa đông lưỡng cư sống ở đồng bằng miền Bắc Việt Nam có hiện tượng trú đông, khi đó các loài lưỡng cư thường trú mình trong các hang hốc hay trong các chỗ trú kín, đôi khi chỉ trong những đêm ấm áp chúng mới đi bắt mồi, Ở những vùng ôn đới hầu hết các loài lưỡng cư đều ngủ đông. Suốt mùa đông than nhiệt thấp và sự khan hiếm thức ăn, cũng không đi bắt mồi suốt thời gian trú rét. Ếch đào hang trong đáy bùn của ao hồ giấu mình dưới những khúc gỗ hoặc trong những kẻ nứt. Đôi khi cóc đào vào long đất đến độ sâu hơn 30 cm. Kì giông ngủ đông bên dưới những tảng đá trong long suốii dưới những khúc gỗ trong những gốc cây mục rửa hoặc hang đào ẩm thấp trong đất. Trong thời kì ngủ đông, tất cả các hoạt động của cơ thể như tiêu hóa hô hấp, bài tiêt và tuần hoàn đều được giảm thiểu. Ở những vùng cực nóng lưỡng cư cũng đi vào trạng thái tương tự gọi là sự ngủ hè trong suốt mùa nóng và mùa khô hạn. * Tập tính ăn uống của lưỡng cư Các loài lưỡng cư ăn động vật hoặc ăn tạp nhất là những cá thể trưởng thành thức ăn phổ biến là động vật, ấu trùng lưỡng cư ăn thực vật, một số kì going thủy sinh ăn thực vật, các loài tảo hay bã hữu cơ. Thức ăn chủ yếu của lưỡng cư là côn trùng, giáp xác, nhện, than mềm, cá. Đôi khi những loài có kích thước lớn bắt ăn cả thằn lằn và chuột, một vài loài ăn cả đồng loại. Lưỡng cư sau khi biến thái chỉ bắt những con mồi cử động. Chế độ ăn thay đổi theo tuổi. Hầu hết nòng nọc của các loài ếch đều ăn chất bã động vật và thực vật. Nhái con ăn chủ yếu sâu bướm, kiến, nhện trong lhi nhái lớn ăn nhiều côn trùng. Ếch đồng nhỏ ăn những động vật có vỏ mềm ( châu chấu nhỏ, kiến, nhện), còn ếch đồng lớn còn ăn cả cua, ếch, giun, có khi cả cá con. Có rất nhiều trường hợp ếch ăn cả nòng nọc của chúng ( hiênj tượng ăn đồng loại). Thức ăn của nhiều loài lưỡng cư thay đổi tùy nơi ở ( các loài lưỡng cư ở miền núi ăn ít loài thức ăn hơn các loài sống ở đồng bằng. Thành phần thức ăn thay đổi tùy theo tàm vóc của loài vật. Các loài lưỡng cư có kích thươc trung bình và lớn ( ếch đồng, nhái bám lớn…) có miệng rộng ăn nhiều loại thức ăn và nhiều cỡ côn trùng có vỏ cứng. Các loài lưỡng cư có cở nhỏ, miẹng hẹp ( ễnh ương, cóc nước, nhái bầu…) chỉ ăn một số ít loài, chủ yếu các loại côn trùng có vỏ mêm như kiến mối. Lưỡng cư ăn nhiều loại thức ăn : 22 loại thức ăn như ếch đồng, cóc nhà 20 loại, ngóe ( Ranalimnocharis) 18 loại… nhái bầu vân vừa có cỡ nhỏ chỉ ăn 5 loại.. Những loài ăn chuyên 1 hoặc một số loại thức ăn nhất định, với số lượng không nhiều như ếch giun(ichthyophis bannanicus)chuyên ăn giun đất.Cóc rừng chuyên ăn kiến, ếch gai ăn các loại ếch khác * Sự sinh sản - Sự phân biệt đực cái ở lưỡng cư được xác định bởi những đặc điểm thứ cấp:Có thể là những đặc điểm cố định hoặc nhữnh đặc điểm tạm thời vào mùa sinh sản + Những đặc điểm có tính cố định như: cá thể cái thường mang trứng nên to hơn cá thể đực ( ếch, nhái, cóc nhà, cóc nước nhái bầu…) Riêng một số loài như ếch núi ( ranakuhky, rspinoas) con đực lớn hơn con cái;Màng nhĩ ở con đực to hơn hẳn màng nhĩ của con cái.Hầu hết lưỡng cư không đuôi đực ở cổ sau cằm có một hoặc hai túi kêu có tác dụng như cơ quan cộng hưởng làm tăng cường độ âm thanh của cá thể đực trong mùa sinh sản để gọi con khác + Đặc điểm sinh dục thứ cấp tạm thời chỉ thể hiện trong mùa sinh dục như sự thay đổi màu sắc, hoa văn trên than chai sinh dục ở gốc ngón tay cái trên bàn hoặc trên ống tay cái của đựcếch nhái không đuôi. Về mùa sinh dục nhiều loài lưỡng cư có đuôi thường có màu sắc sặc sỡ gọi là “ bộ áo cưới ”. Ở cá cóc tam đảo đực ngay khi bước vào sinh sản đã xuất hiện hai vạch màu hơi xanh,ở mỗi bên than vàđuôi về sau tạo thành màu xanh đậm và có ánh bạc, chúng chỉ mất hẳn vào cuối tháng 3. Vết chai sinh dục ở ngón tay cái của đực có tác dụng như các mấu làm cho động tác ôm cá thể cái khi ghép đôi được chặt chẽ hơn.Màu sắc rực rỡ của bộ áo cưới,hình thù đặc biệt có tác dụng kích thích con cái dẻ trứng. - Sự ghép đôi giao phối , thụ tinh: Sự giao hoan sinh dục,thu hút bạn tình: Trước khi bước vào ghép đôi giao phối, cá thể đực và cá thể cái đã thực hiên những cửchỉ ,động tác đặc trưng để có thể nhận ra nhau .Vd: ở cá cóc Tam ®ảo cá đực bám sát con cái,đớp vào chân con cái để gây sự chú ý. Sau một hồi nếu con cái to vẻ không đồng tình thì sự giao hoan này thất bại. Nếu có sự đồng tình,con đực sẽ lại gần tiếp xúc mõm của nó với mõm con cái và di chuyển đến tận cổ con cái Tiếng kêu của con đực có ý nghĩa quan trọng trong sinh sản của lưỡng cư.Đó là những tín hiệu gọi nhau đến địa phận sinh sản.Một số loài có bản năng nhớ nơi dể trứng.Êchs đực trở lại ao hồ trước con cái và bắt đầu kêu.Trong suốt thời gian sinh sản,hầu hết các ếch đực đều phát ra những giai điệu để thu hút ếch cái và cả những con ếch trống khác về địa điển sinh sản.Mỗi loài ếch đều có tiếng gọi đặc trưng,tiếng kêu của ếch vào mùa giao phối sẽ khác với tiếng kêu thông thường của chúng - Tập tính ghép đôi giao phối thụ tinh: Sự giao phối ở hầu hết lưỡng cư không đuôi được thực hiện bằng cách cá thể đực ôm cá thể cái. Còn lưỡng cư có đuôi là do con đực cuốn đsuôi vào con cái.Hiện tượng ghép đoi khi giao phối có ý nghĩa quan trọng vì nếu thiếu sự đẻ trứng sẽ không bình thường hoặc cáthể cái không đẻ được trứng. Ở lưỡng cư không đuôi sự ghép đôi tao điều kiện cho thụ tinh vì tinh trùng khi được phóng ra dễ dàng kết hpj với trứng hơn, nhờ dó tỷ lệ trứng được thụ tinh ở lưỡng cư không đuôi cao. Ở lưỡng cư có đuôi sau khi ghép đôi, chúng cuốn lấy nhau, con đực phóng túi tinh dịch, huyệt con cái lộn ra ngoài và bắt lấy bó tinh đó. Nên ở nhiều loài lưỡng cư có đuôi, trứng được thụ tinh trong ống dẫn trứng của con cái.Vd: cá cóc đực (triturus) tiết một bó tinh dịch bám vào lácây thủy sinh,con cái dung huyệt bắt lấy bó tinh và chiết lấy tinh trùng.Các loài lưỡng cư không chân:Êchs giun đực có phần dài của huyệt làm nhiệm vụ giao cấu như:Ếch châu Mĩ (ascaphus) , cóc đẻ con châu phi có hiện tượng kết đôi con cái đẻ trứng ra sau đó con đực tiến đến thụ tinh cho đám trứng. * Sự sinh sản - Thời Gian sinh sản: Nhìn chung sự sinh sản,phát triển của lưỡng cư chủ yếu vào mùa có nhiệt độ ấm trong năm.Lưỡng cư thường sinh đẻ vào mùa xuân hè.Ở miền nhiệt đới mùa sinh sản bắt đầu vào mùa mưa.Ở vùng ôn đới vào mùa xuân hè. Vd: Ởmiền bắc nước ta ,cóc nhà, hiu hiu đẻ trứng vào tháng 11-12 , nhiều loài ếch đồng,chẩu ngóe,nhái bầu vân…®ẻ trứng từ tháng 2 và có thể kéo dài đến tháng 7.Những loài lưỡng cư ở miền núi,thời gian đẻ trứng thường muộn hơn + Nơi đẻ trứng: Đa số các loài đẻ trứng vào trong nước một số ít đẻ ngoài nước.Vd cóc gai mắt(megophryslongipes) đẻ trứng trong đám rêu ở thân cây, nhái cây(rhucophorus) đẻ bọc trứng ở lácây,bờ đất trên mặt nước.Con vật khi đẻ trứng tiết ra chất nhầy bao lấy trứng, dung chân sau đánh sủi lên thành khối bọt,rồi bỏ đi. + Cỡ lớn trứng thay đổi tùy loài,loài có cỡ lớn thường đẻ trứng lớn hơn loài cáthể nhỏ.Trứng ếch đồng,ngóe có đường kính 0,8-1,7mm, trứng cácóc tam đảo có đường kính 3mm. một số loài ếch ở miền núi, trứng có kích thước tới 5-6mm + Số lượng trứng thay đổi theo kích thước cơ thể: Nói chung loài cỡ nhỏ đẻ ít hơn loài cỡ lớn.Vd ếch đồng,chẩu đẻ 3000 trứng,ngóe 2500 trứng; cóccó kíh thước nhỏ đẻ 100-500 trứng… loài có sự bảo vệ trứng đẻ ít : ếch giun đẻ 20 trứng + Ở lưỡng cư không đuôi, trứng đẻ vào nước thường gắn với nhau làm thành từng đám (ếch đồng,ngóe), hay thành khối tròn (nhái bén hila) hoặc thành dải(cóc bufo). Cóc tía (bombina) đẻ từng trứng rời rạc gắn vào thực vật thủy sinh + Số lứađẻ hằng năm của lưỡng cư thay đổi tùy vùng.Ở vùng ôn đới chúng thường chỉ đẻ 1 lần trong năm.Vùng nhiêt đới có thể đẻ nhiều lần. Ở viêt nam các loài lưỡng cư có thể đẻ 2-3 lần trong mùa sinh sản Õch giun Êp trøng (ichthyophis bananicus) + Sự chăm sóc trứng: Có khoảng 10% số loài lưỡng cư không đuôi và một vài loài lưỡng cư không chân có bản năng chăm sóc trứng ở những mức độ khác nhau.Đơn giản nhất là tập tính chuẩn bị nơi đẻ trứng như nhiều loài nhái bén Hyla. Ếch cây đẻ trứng vào lá cây, bờ đát, bờ rào quanh vực nước hoặc cành cây mọc chìa ra trên mặt nước. Đám trứng đẻ ra có nhiều chất nhầy, con cái dung chi sau đảo trứng tạo thành đám bọt lớn.Ếch giun đào một hộc nhỏ trong đường hầm gần nước để đẻ trứng sau đó lấy than quấn đóng trưứng để bảo vệ khỏi bi khô Nhiều lưỡng cư ở vùng nhiệt đới có hiện tượng chăm sóc trứng phức tạp hơn.Vd: nhái túi (gastrotheca) ở nam Mĩ sống trên cây cvó nếp da lưng làm thành đôi túi có khe thong ra ngoài. Trứng phát triển trong túi đến khi nở thành nòng nọc và nhái con.Nhái cây Xây lan (rhacophorus reticulates) mang trứng trong bụng con đực cóc mang trứng (Alystes obstetricans) sau khi thgụ tinh cuộn giải trứng vào đùi chi sau khoảng 3 tuần liền, đến đem thì ngâm mình xuống nước cho đến khi trứng nở… * Sự thích nghi bảo vệ Lưỡng cư có nhiều kẻ thù trong động vật có xương (từ cá đến thú) và cả động vật khômg xương (nhện, bọ cạp, rết). Sự tự vệ của chúng thường có tính chất thụ động.Nhìn chung chúng chạy trốn kẻ thù tìm nơi ẩn nấp.Cóc bùn gÆp nguy hiểm dïng chân sau đào một cái lỗ rồi trốn dưới đó NhiÒu loàicó màu sắc mang tính chất tự vệ: nhái bám sống trên than cây có màu vàng đất hoặc màu nâu ( hót cổ ). Các loài bám lá sống trên cây thường có màu xanh ( chàng hiu). Nhái bám nhỏ ( philautus) dễ lẫn trong đám địa y. Nhiều loài ếch có vết đen trên than làm ngụy trang cho những bộ phận chủ yếu của con vật ( mắt, đùi,ống chân..) Cóc thường dễ lẫn với đám đất, nhiều loài có thể thay đổi màu sắc cho phù hợp với môi trường ( ếch, nhái, chàng hiu…) Một số loài lưỡng cư có màu sắc sặc sỡ, có tính chất báo hiệu: ví dụ như cóc tía khi gặp nguy hiểm chúng cong lưng, nằm ngửa để lộ phần da phía trước bụng có màu sắc sặc sỡ để kẻ thù phải sợ; một số lưỡng cư có khả năng giả chết: cóc tía, nhái bầu khi gặp nguy hiểm thì nằm ngữa, nhắm mắt, nín thở. Một số loài lưỡng cư không ®u«i ph×nh th©n thËt lín ®Ó däa kÎ thï miÖng më to ®Ó däa n¹t. Th©n phßng lín gióp con vËt Èn giËt trong khe hãc khã bÞ l«i ra ngoµi ( £nh ¦¬ng, cãc nh¸i) Vñ khÝ lîi h¹i nhÊt cña l­ìng c­ lµ c¸c tuyÕn da tiÕt ra chÊt ®äc. Mét sè tuyÕn ®éc ph©n t¸n hoÆc tËp trung thµnh c¸c khèi tuyÕn ®Ó b¶o vÖ nh÷ng n¬i träng yÕu nh­ ®Çu. VÝ dô: Näc cña cãc Bufo mariama lµm chÕt cho khi c¾m ph¶i, ®Æc biÖt lµ Õch ®éc Nam MÜ, cã nhùa ®äc * Tuæi thä: Tuæi thä l­ìng c­ kh«ng cao l¾m trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tuæi thä l­ìng c­ thÊp rÊt nhiÒu: Õch kho¶ng 6 n¨m, Sa dong 3 n¨m. Tuy nhiªn nh÷ng con vËt nu«i nhèt l¹i sèng thä h¬n. VÝ dô mét con Õch chËu MÜ ®¹t 30 tuæi, mét con Ónh ­¬ng còng sèng ®Õn ®é tuæi 31, mét con kú dong mang Èn n­íc lín sèng ®Õn 29 n¨m, mét con kú going ®èm nhá 25 n¨m ë vïng «n ®íi, l­ìng c­ tö vong do ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi gian ngñ ®«ng, nhiÖt ®é l¹nh, nhiÒu b¨ng tuyÕt hoÆc sau khi ®Î trøng do khÝ hËu qu¸ kh« ë vïng nhiÖt ®íi sù tö vong cña l­ìng c­ lµ do kÎ thï: c¸, bß sat, chim ¨n l­ìng c­… III. Líp bß s¸t Còng nh­ c¸ vµ Õch bß s¸t mang nh÷ng tËp tÝnh riªng cña chóng ®iÒu kiÖn sèng Bß s¸t lµ nhãm ®éng vËt cã x­¬ng sèng ®Çu tiªn thÝch nghi hoµn toµn víi ®êi sèng trªn c¹n. Chóng cã kh¶ n¨ng sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng thay ®æi nhiÒu h¬n so víi l­ìng c­, ®Æc ®iÓm næi bËt lµ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng ®é kh« h¹n cao ë m«i tr­êng c¹n. Ngay c¶ giai ®o¹n ph«i víi kh¶ n¨ng nµy bß s¸t kh«ng chØ tån t¹i ®­îc nh÷ng n¬i cã khÝ hËu nãng Èm nh­ l­ìng c­ mµ cßn sèng ®­îc nh÷ng vung sa m¹c rÊt kho. Tuy nhiªn, do ®Æc ®iÓm biÕn nhiÖt mµ bß s¸t l¹i ­a sèng ë nh÷ng m«i tr­êng cã nhiÖt ®é cao. V× vËy chóng ph©n bè mét c¸ch phong phó ®a d¹ng: ë miÒn nhiÖt ®íi, cµng lªn phÝa B¾c sè l­înglßai bß s¸t gi¶m ®i rá rÖt Sau khi chiÕm lÜnh m«i tr­êng c¹n, bß s¸t ®· tiÕn hãa ®Ó thÝch nghi víi nh÷ng m«i tr­êng sèng kh¸c nhau trªn tr¸i ®Êt. Trong mæi m«i tr­êng sèng, bß s¸t cã nh÷ng thÝch nghi quan träng. Tïy thuéc vµo níi ë, n¬i sinh sèng cã thÓ chia bß s¸t theo c¸c nhãm: trªn c©y vµ bay, d­íi mÆt ®Êt, nhãm trªn mÆt ®Êt vµ nhãm d­íi n­íc * Ho¹t ®éng ngµy ®ªm: ho¹t ®éng ngµy ®ªm cña bß s¸t phô thuéc chñ yÕu vµo nhiÖt ®é vµ phÇn nµo liªn quan ®Õn thøc ¨n. Bß s¸t ho¹t ®éng khi cã nhiÖt ®é m«i tr­êng phï hîp nhÊt, nãi chung lµ bß s¸t thÝch nhiÖt, lÊy thªm nhiÖt vµo c¬ thÓ. Do ®ã chóng chØ ho¹t ®éng ë nhiÖt ®é thuËn lîi nhÊt trong ngµy. Giíi h¹n nhiÖt ®é thay ®æi tïy loµi vµ tïy vïng ph©n bè trong kho¶ng 20 – 40 oC. HÇu hÕt c¸c loµi bß s¸t vïng «n ®íi kiÕm ¨n vµo ban ngµy, trõ mét sè Ýt ho¹t ®éng vµo lóc hoµng h«n, chØ cã hä t¾c kÌ lµ ®i ¨n ®ªm. §a sè bß s¸t vïng nhiÖt ®íi ®i ¨n ®ªm v× ban ngµy khÝ hËu qu¸ nãng - Ho¹t ®éng ngµy ®ªm cña bß s¸t thay ®æi theo mïa: ë miÒn B¾c n­íc ta cã nhiÒu loµi ho¹t ®éng vµo ban ®ªm nh­ng vÒ mïa xu©n chóng vÈn cã thÓ ho¹t ®éng c¶ ban ngµy. VÝ dô r¾n hæ mang vµo mïa hÌ chóng th­êng kiÕm ¨n vµo ban ®ªm, mïa xu©n, khi ®ãi chóng vÈn ®i kiÕm ¨n vµo ban ngµy Ho¹t ®éng ngµy ®ªm cßn phô R¾n hæ mang thuéc vµo tuæi vµ ®Æc ®iÓm sinh lÝ, ®­îc thóc ®Èy bëi nhu cÇu s­ëi Êm trong mïa ®«ng, thØnh tho¶ng cã nhiÒu ngµy n¾ng Êm nhiÒu loµi bß s¸t rêi khái hang ®Õn nh÷ng chæ kÝn giã nhiÒu n¾ng vµ yªn tØnh ®Ó s­ëi Êm vµ thu lÊy nhiÖt l­îng. Khi nuèt ®­îc måi to mét sè loµi cã tËp tÝnh s­ëi n¨ng ®Ó t¨ng c­êng tèc ®é tiªu hãa Ho¹t ®éng mïa phô thuéc vµo sù biÕn ®æi khÝ hËu trong n¨m: Mïa ®«ng lanh lÏo ë vïng «n ®íi vµ hµn ®íi b¾t buéc nhiÒu loµi bß s¸t ph¶i ngñ ®«ng. Trong tr¹ng th¸i ngñ ®«ng, ho¹t ®éng trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu, t hêi gian nµy kÐo dµi tõ 5 – 7 th¸ng, cã khi 8 ®Õn 9 th¸ng ë vïng cùc B¾c ë miÒn nhiÖt ®íi cã khÝ hËu æn ®Þnh, nguån thøc ¨n æn ®Þnh, bß s¸t cã thÓ ho¹t ®éng quanh n¨m. Nh÷ng n¬i cã sù ph©n hãa mïa râ rÖt nh­ miÒn B¾c n­íc ta, bß s¸t cã hiÖn t­îng tró ®«ng, trong nh÷ng ngµy nhiÖt ®é giam xuèng < 190C, bß s¸t chui vµo hang,hè ®Ó tró ®«ng, nhu cÇu n¨ng l­îng gi¶m xuèng nh­ng chóng vÈn tØnh. Trong thêi gian tró ®«ng, gÆp thêi tiÕt Êm ¸p chóng vÉn bß ra kiÕm ¨n. lóc tró ®«ng chóng th­êng tËp trung tõng ®µn tõ 2 – 10 con( t¨c kÌ, r¾n hæ mang) cã thÓ nhiÒu h¬n ë nh÷ng vïng qu¸ nãng vµ kh«, thiÕu thøc ¨n,mét sè loµi cã hiÖn t­îng ngñ hÌ. Ngñ hÌ kh«ng ph¶i do nhiÖt ®é kh« mµ do thiÕu thøc ¨n. ë T©y Nguyªn, loµi rïa Indotestudo elongata vµo mïa kh«, róc vµo n¬i tró Èn, kh«ng cö ®éng, kh«ng ¨n uèng nh­ng còng kh«ng ngñ, gäi lµ ngñ hÌ. HiÖn t­îng nµy cã lÏ do thiÕu thøc ¨n t­¬i trong mïa nµy. Trong líp bß s¸t r¾n ho¹t ®éng kh«ng theo quy luËt râ rµng, r¾n lµ ®éng vËt ¨n måi lín , cã khi chiÕm 2/3 ®Õn ¾ träng l­îng c¬ thÓ, r¾n cã thÓ n»m tró Èn hµng tuÇn, hµng th¸ng. Khi ®ãi r¾n ®i kiÕm ¨n bÊt cø lóc nµo. * Thøc ¨n: - Thµnh phÇn thøc ¨n: Bß s¸t cã thÓ ¨n thùc vËt, ¨n thÞt hoÆc ¨n t¹p. Nhãm ¨n thùc vËt: bao gåm Ýt loµi rïa, th»n l»n. C¸c loµi r¾n hÇu nh­ kh«ng ¨n thùc vËt, trõ loµi r¾n n©u.( Herpetron tentaculatum) ë miÒn nam ViÖt Nam th­êng sèng trong ao hå, ¨n t¶o xanh. Mét sè loµi ¨n thùc vËt nh­ cù ®µ ( Conolophus) ¨n l¸ c©y keo, Th»n l»n sÇn ( Trahysaurus) ë ch©u óc ¨n qu¶ d©u vµ nÊm. Mét sè loµi rïa c¹n ¨n qu¶, l¸ non. Nhãm ¨n ®äng vËt: Da sè c¸c loµi bß s¸t ¨n ®éng vËt : ¨n Õch, nh¸i, bß s¸t kh¸c, chim, thó nhá, c¸, giun vµ nhiÒu lo¹i c«n trïng. Mçi loµi bß s¸t ®Òu cã mét ®èi t­îng thøc ¨n chñ yÕu: c¸c loµi sèng trªn c©y ¨n c¸c lo¹i c«n trïng, ngoµi ra ¨n nhÖn, giun ®Êt..R¾n r¸o ¨n chuét , tr¨n cã thÓ ¨n thó lín, mét sè r¾n ®éc ¨n rÊn nhá. Mét sè loµi bß s¸t ¨n thÞt lÉn nhau, con lín nuèt con nhá: th»n l»n bãng, th¹ch sïng gäi lµ hiÖh t­îng ¨n thÞt ®ång lo¹i. Nhãm ¨n t¹p: t­¬ng ®èi Ýt: ba ba ¨n c¸, cua, èc, cñ, l¸ c©y…; Rïa mèc ¨n thùc vËt thñy sinh, c«n trïng, gi¸p x¸c, th©n mÒm, Õch nh¸i… Thµnh phÇn thøc ¨n cña bß s¸t thay ®æi theo tuæi, C¸ sÊu non ¨n ®éng vËt kh«ng x­¬ng ®Õn khi lín chóng ¨n ®éng vËt cã x­¬ng: chim, thó… Cã loµi rïa khi nhá ¨n ®éng vËt, lín lªn ¨n thùc vËt tïy thuéc vµo nhu cÇu c¬ thÓ. Thµnh phÇn thøc ¨n cã thÓ thay ®æi theo mïa v× sè l­îng vµ thµnh phÇn con måi thay ®æi theo ®iÒu kiÖn - TËp tÝnh b¾t måi vµ ¨n måi: T¾c kÌ hoa dïng l­ìi b¾t måi §a sè r¾n ®Æc biÖt r¾n ®éc cã tËp tÝnh r×nh måi vµ b¾t måi, mai phôc chê con måi ®Õn ®óng tÇm lµ chép lÊy. NhiÒu loµi bß s¸t cã tËp tÝnh ®i t×m måi tÝch cùc th­êng lµ nh÷ng loµi th»n l»n vµ r¾n ¨n s©u bä, th­êng chóng cã gi¸c quan phat triÓn vµ con måi th­êng cã kÝch th­íc nhá. T¨c kÌ hoa dïng l­ìi b¾t måi tõ xa. - TÝnh phµm ¨n: Nh÷ng loµi bß s¸t cì nhá th­êng ®ßi hái ¨n th­êng xuyªn h¬n so víi nh÷ng loµi cã kÝch th­íc lín. Th»n l»n cì nhá cã thÓ t×m b¾t måi suèt ngµy , thêi gian tiªu hãa måi chØ ®ßi hái vµi giê. Nh÷ng loµi bß s¸t cì lín th­êng ¨n måi cì lín nªn tèc ®é tiªu hãa con måi chËm, nh÷ng loµi nµy cã b÷a ¨n th­a, cã kh¶ n¨ng ¨n mét l­îng thøc ¨n lín trong mét lóc. - TÝnh nhÞn ®ãi cña bß s¸t còng rÊt ®¸ng kÓ: c¸c loµi bß s¸t nhñ ®«ng, ngñ hÌ nhÞn ¨n trong suèt thêi gian ngñ, cã thÓ kÐo dµi 6 -7 th¸ng. Nh÷ng loµi bß s¸t cì lín ¨n con måi cì lín nªn cã thÓ nhÞn ¨n l©u h¬n c¸c loµi bß s¸t nhá. VÝ dô: Tr¨n m¾t vâng ( Pytho reticunlatus) cã thÓ nhÞn ¨n hai n¨m trong khi th»n l»n chØ cã thÓ nhÞn ®ãi ®­îc trong vßng mét tuÇn. Sù sinh s¶n: Qu¸ tr×nh sinh dôc còng nh­ ph¸t triÓn ë bß s¸t tiÕp diÓn ë c¹n. Nh÷ng loµi cã phÇn lín ®êi sèng ë n­íc ( c¸ sÊu, rïa biÓn) vÉn lªn c¹n vµo mïa sinh dôc. - Sù sai kh¸c ®ùc c¸i: Sù sai kh¸c bªn ngoµi gi÷a c¸ thÓ ®ùc vµ c¸ thÓ c¸i thÓ hiÖn kh«ng râ rµng l¾m. Th­êng th× c¸ thÓ c¸i v× mang trøng hoÆc mang con nªn lín h¬n c¸ thÓ ®ùc. Song khi cßn non ë nhiÒu loµi bß s¸t, c¸ thÓ ®ùc l¹i lín h¬n c¸ thÓ c¸i cïng løa: ë mét sè loµi r¾n nh­ r¾n r¸o ( Ptyas), r¾n rµo ( boiga), r¾n hæ mang (Naja)… Vµo mïa sinh s¶n, con ®ùc th­êng ®¸nh nhau ®Ó giµnh con c¸i ( r¾n hæ mang, r¾n r¸o) nªn c¬ thÓ ®ùc th­êng to kháe. Con ®ùc c¸c loµi rïa n­íc ngät, ®Çm lÇy th­êng nhá h¬n con c¸i. Ng­îc l¹i rïa ë c¹n, rïa biÓn con ®ùc th­êng lín h¬n con c¸i. Sai kh¸c chñng tÝnh rïa nói vµng ( indotestudo elongate) Sù kh¸c biÖt giíi tÝnh cña bß s¸t thÓ hiÖn ë h×nh th¸i c¬ thÓ. YÕm rïa ®ùc th­êng lâm, cßn ë con c¸i th× ph¼ng. Gèc ®u«i, sè v¶y ®u«i, v¶y bông cña con ®ùc vµ con c¸i ë nhiÒu loµi r¾n kh¸c nhau. R¾n roi hoa ( Dendrelabis pictus) c¸ thÓ ®ùc cã m¾t to h¬n c¸ thÓ c¸i. Ch©n tr­íc vich ®ùc cã nh÷ng vuèt dµi ®Ó b¸m vµo mai vich c¸i khi giao phèi. Mµu s¾c con ®ùc nhiÒu loµi th»n l»n sÆc sì h¬n con c¸i : nh«ng xanh (Calotes versicolor). ë nhiÒu loµi vµo thêi k× sinh s¶n mang mµu s¾c cña “ bé ¸o c­íi “, mµu s¾c th»n lµn ®ùc rùc rì h¬n lóc th­êng. §Çu th»n l»n tèt m· Eumeces cã mµu ®á g¹ch, c¸ thÓ ®ùc vµo mïa sinh dôc th­êng d÷ h¬n con c¸i - TËp tÝnh giao hoan TËp tÝnh sinh dôc Vµo mïa sinh s¶n nhiÒu loµi bß s¸t thÓ hiÖn ®Æc tÝnh sinh th¸i ®Æc tr­ng cña tËp tÝnh giao hoan, thÓ hiÖn ë chç: 2 c¸ thÓ ®ùc c¸i biÕt t×m nhau. TiÕng kªu cña rïa ®ùc vµo mïa sinh s¶n cã ý nghÜa l«i cuèn con c¸i. R¾n ®ùc ho¹t ®éng m¹nh tich cùc t×m kiÕm con c¸i. Trong cuéc t×m kiÕm con c¸i nhiÒu loµi nh­ th»n l»n, k× ®µ, tac kÌ, c¸ sÊu…®ùc ®¸nh nhau kh¸ quyÕt liÖt ®Ó giµnh con c¸i: r¾n ®u«i kªu ®ùc quÊn lÊy nhau , mæ nhau, con th¾ng sÏ ®­îc giao phèi víi con c¸i . Cuéc “ móa giao hoan “ cßn mang tÝnh chÊt th«ng b¸o cho con c¸i biÕt vµ kÝch thÝch con c¸i tr­íc khi giao phèi - Mïa sinh s¶n: Mïa sinh dôc tïy thuéc vµo khÝ hËu: ë vïng «n ®íi vµo mïa Êm, sau khi ngñ ®«ng mét thêi gian ng¾n. ë vïng nhiÖt ®íi vµo tr­íc mïa m­a. ë miÒn bawvs ViÖt Nam, mïa sinh s¶n kÐo dµi tõ mïa xu©n sang mïa thu Mïa sinh s¶n thay ®æi tïy loµi vµ tïy tõng ®Þa ph­¬ng: r¾n r¸o ( Ptyas korros) ë Qu¶ng §«ng Trung Quèc ®Î vµo th¸ng 5 – 6, ë ViÖt Nam vµo th¸ng 6 – 8 vµ ë Java ( Indonesia) ®Î vµo th¸ng 8. - Giao phèi: Bß s¸t ®ùc cã c¬ quan giao phèi lµ d­¬ng hµnh ®Ó ®ua tinh trïng vµo huyÖt cña con c¸i.Sù thô tinh thùc hiÖn bªn trong èng dÉn trøng. Th«ng th­êng ë bß s¸t con ®ùc ®ãng vai trß chñ ®éng vµ tÝch cùc. - TRøng vµ sè l­îng trøng: Trøng bß s¸t lín h¬n trøng c¸. Trøng cã h×nh d¹ng, kÝch th­íc kh¸c nhau tïy theo loµi. Trøng t¨c kÌ, th¹ch sïng, ba ba ®åi måi cã h×nh trßn. Trøng nhá nhÊt vµo kho¶ng 2 – 3 mm, trøng lín nhÊt lµ cña c¸ sÊu, k× ®µ, rïa vµo kho¶ng 90 – 120 mm. Cì lín cña tr­ng t¨ng theo cì lín con vËt. Sè l­îng trøng thay ®æi tïy loµi, nh×n chung bß s¸t ë c¹n ®Î Ýt trøng h¬n c¸c loµi sèng ë n­íc. Sè l­îng trøng còng cã liªn quan tíi møc ®é b¶o vÖ trøng vµ cì lín con vËt. T¨c kÌ, th¹ch sïng th­êng ®Î 2 trøng.. K× ®µ ®Î 17 – 35 trøng. R¾n r¸o ®Î 6 -11 trøng.. Tr¨n mèc ®Î 80 -100 trøng. Ba ba ®Î 20 – 30 trøng. Vich ®Î kho¶ng 100 – 150 trøng. ¥ r¾n sau khi giao phèi,tinh trïng n»m trong èng dÉn trøng cña con c¸i trong nhiÒu th¸ng ®Õn vµi n¨m. §a sè bß s¸t ®Î trøng, nh­ng mét så loµi r¾n vµ th»n l»n ®Î (r¾n liu ®iu, r¾n mßng, r¾n hai ®Çu, r¾n lôc…). Th»n l»n gièng Mabuia, r¾n biÓn, r¾n mèi(Mabuia multifasciata). §Î con ë bß s¸t lµ hiÖn t­îng no·n thai sinh, trøng ®­îc Êp trong c¬ thÓ con mÑ, ph«i ph¸t triÓn lín dÇn lªn nhê chÊt no·n hoµng dù tr÷ cña trøng. Khi ®· ®­îc h×nh thµnh, bã s¸t con tù c¾n r¸ch líp mµng trøng, chui ra ngoai qua lç huyÖt. Víi h×nh thøc ®Î con, bß s¸t con tr¸ ®­îc nh÷ng bÊt lîi cña m«i tr­êng. HiÖn t­îng ®Î con nµy Ýt gÆp ë vïng nhiÖt ®íi, chØ th­êng gÆp ë nh÷ng loµi sèng trong m«I tr­êng cã khÝ hËu m¸t( vïng «n ®íi, nói cao). - Sè løa ®Î: Thay ®æi tïy vïng, vïng «n ®íi bß s¸t chØ ®Î mét løa/ n¨m. Vïng hµn ®íi co loµi ph¶I hai n¨m míi ®Î mét løa. ë vïng nhiÖt ®íi, sè løa ®Î thay ®æi tïy loµi tõ 1-4 løa. Mät sè loµi r¾n, c¸ sÊu, k× ®µ ®Î 1 løa/n¨m. T¾c kÌ, th¹ch sïng, mét sè loµi rïa (Clemmys) ®Î 2 løa/n¨m. R¾n r¸o (Ptyas korros) ®Î 4 løa/n¨m. VÝch, ®åi måi, ba ba ë ViÖt Nam cã thÓ ®Î 3-4 løa/n¨m. - N¬i ®Î, b¶o vÖ vµ ch¨m sãc trøng Bß s¸t h­êng ®Î trøng vµo trong hèc ®Êt thiªn nhiªn, khe ®¸ hoÆc do con c¸i ®µo. Mät sè bß s¸t nh­ t¾c kÌ, th¹ch sïng ®Î trøng dÝnh vµo gi¸ thÓ, th»n l»n, r¾n, ®Î trøng vµo hang, hèc c©y, bôi c©y. Cã tr­êng hîp c¸ thÓ mÑ tù ®µo hang( ®åi måi, vÝch) hoÆc lµm tå b»ng bïn hoÆc cµnh l¸ cao tíi 1 mÐt, ®­êng kÝnh cao tíi 2 mÐt, sau ®ã c¸ thÓ mÑ leo lªn mÆt tæ ®Î kho¶ng 80 trøng vµo ®Êy nh­ c¸ sÊu hoa cµ (Crocodilus Porosus) . Rïa ®Î trøng HiÖn t­îng ch¨m sãc trøng thay ®æi tïy loµi: cã thÓ n»m gÇn æ trøng nh­ tß te (Physignathus Cocincinus), c¸ sÊu hoÆc ba ba tr¬n (Pelodicus Sinensis ) hoÆc cuèn lÊy trøng nh­ tr¨n ( cã thÓ coi lµ Êp trøng). C¸c loµi rïa biÓn ®µo hè ®Î trøng, phñ c¸t che kÝn råi bá ®i. N­ng cã mét sè loµi nh­ th¹ch sïng, kú ®µ,…sau khi ®Î trøng trong c¸c hang hèc, kh«ng biÕt ch¨m sãc con vµ b¶o vÖ con, ®«I khi cßn ¨n c¶ con. - Sù sinh tr­ëng: tïy thuéc vµo loµi vµ ®iÒu kiÖn m«i tr­êng sèng. Mét sè th»n l»nthµnh thôc sau mét n¨m (T¾c kÌ) nhiÒu loµi rïa thµnh thôc ë tuæi thø 2 ®Õn thø 5, ®«i khi t¬i n¨m thø 10. Trong ®êi sèng, c¸c loµi bß s¸t th­êng cã hiÖn t­îng lét x¸c, trong thêi gian lét x¸c c¬ thÓ chóng lín lªn, sau ®ã ®­îc thay thÕ b»ng líp vá míi. * Tuæi thä: * Tuæi thä cña bß s¸t: Bß s¸t kh¸ thä, viÖc x¸c ®Þnh tuæi thä cña bß s¸t chØ mang tÝnh t­¬ng ®èi v× ng­êi ta Ýt cã ®iÒu kiÖn ®Ó biÕt mét con vËt tõ khi míi në ®Õn khi con vËt chÕt. Tuæi thä cña bß s¸t còng nh­ c¸c lo¹i ®éng vËt kh¸c tuú thuéc vµo loµi, ®iÒu kiÖn ¨n uèng vµ m«i tr­êng. T¾c kÌ kho¶ng 07 n¨m, R¾n hæ mang kho¶ng 12 n¨m, Tr¨n kho¶ng 20 n¨m, c¸c loµi rïa c¹n sèng l©u h¬n 30-35 n¨m. C¸c loµi rïa Testudo sèng trªn 100 n¨m. Tuæi thä cña Th»n l»n kÐm h¬n chØ d­íi 10 n¨m. * Sù thÝch nghi b¶o vÖ: Mçi loµi Bß s¸t cã nh÷ng ×nh thøc tù vÖ riªng, cã thÓ lµ thÝch nghi thô ®éng hoÆc thÝch nghÞ chñ ®éng. H×nh thøc thÝch nghi thô ®éng: Cã thÓ lµ Èn nÊp, ch¹y trèn lµ h×nh thøc ®¬n gi¶n vµ phæ biÕn ë mäi loµi Bß s¸t. HoÆc lµ h×nh thøc nguþ trang. Mµu s¾c nguþ trang: R¾n liu ®iu (Enhy®ris Plumbea) th©n cã mµu ch× dÔ lÉn víi bïn ®Êt trong c¸c vùc n­íc, « r« v¶y (Acanthosaura Lepidogaster), R¾n roi (Ahaetunla Prasina) th©n cã mµu dÔ lÉn vµo cµnh l¸. T¾c kÌ, Nh«ng c¸nh (Praco Maculatus) cã mµu n©u dÔ lÉn d­íi vá c©y . CÊu t¹o nguþ trang: R¾n sèng trªn c©y cã th©n dµi, nhá võa dÔ di chuyÓn trªn cµnh nhá võa dÔ lÉn víi d©y leo. R¾n giun (Ramaphotyphlopsbramius) r¾n hai ®Çu ®á (Cilin®rophis Ruf) cã ®Çu ®u«i gièng hÖt nhau dÔ ®¸nh lõa. Nguþ trang b»ng b¾t ch­íc nh÷ng loµi r¾n ®éc: R¾n gi¶ c¹p nia (Lyco®onsubcintus) R¾n gi¶ hæ mang (Pseudosenodon Macrops) cã thÓ b¹nh cæ vµ dùng ®øng cæ lªn nh­: Hæ mang H×nh thøc tù vÖ tÝch cùc b»ng tËp tÝnh: Trong nh÷ng hoµn c¶nh nguy hiÓm kh¸c nhau, Bß s¸t cã thÓ cã nh÷ng h×nh thøc tù vÖ kh¸c nhau, nh÷ng h×nh thøc ®ã cã thÓ gièng nhau gi÷a c¸c c¸ thÓ trong cïng loµi: Mét sè loµi nh­ Hæ mang (Naja Naja) Hæ tr©u cã thÓ b¹nh cæ phun ph× ph×. Nh«ng xanh (Klotesversicolor) cã thÓ ph×nh to cæ ®Ó lé phÇn da d­íi v¶y ®á nh­ m¸u. R¾n hai ®Çu ®á khi gÆp nguy hiÓm cã thÓ dÊu ®Çu vµo c¸c khoanh th©n, dùng ®u«i cã mµu ®á ®Ó do¹ kÎ thï. Cameleo nuèt khÝ lµm c¬ thÓ ph×nh to mét c¸ch kú dÞ, R¾n khiÕn x¸m (Olygo®on Cinereus) dïng mót ®u«i nhän vµ cøng lµm kÎ thï bÞ ®au. HiÖn t­îng tù c¾t ®u«i ë Th»n l»n còng lµ h×nh thøc tù vÖ. H×nh thøc tÝch cùc nhÊt ë Th»n l»n, r¾n, c¸ sÊu lµ c¾n, truyÒn näc ®éc (r¾n ®éc), dïng ®u«i quËt ng· kÎ thï (c¸ sÊu, kú ®µ) Rắn giả cạp nia (ophite subcintus) Tắc kè IV. Líp chim Chim ph©n bè hÇu kh¾p trªn thÕ giíi, th©m nhËp vµo c¶ vïng ®Þa cùc. Chim cã mÆt ë trªn nh÷ng d¶y nói cao nh­ Hymalia võa cã c¶ ë vung sa m¹c Sahara. Trong mét vïng chim cã mÆt ë mäi níi: Tõ ®ång ruéng ®Çm lÇy, rõng c©y ®Õn c¶ s«ng ngßi… Së dØ chim cã sù ph©n bè réng nh­ vËy lµ v× chim lµ ®éng vËt ®¼ng nhiÖt, cã kh¶ n¨ng bay l­în kh¾p n¬i, l¹i võa mang nh÷ng tËp tÝnh rÊt riªng, rÊt ®äc ®¸o nªn cã thÓ thÝch nghi víi nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸c nhau *Kh¶ n¨ng ®iÒu hßa th©n nhiÖt: chim lµ ®éng vËt m¸u nãng vµ lµ ®éng vËt cã kh¶ n¨ng duy tr× nhiÖt c¬ thÓ hÇu nh­ kh«ng ®æi vµ kh«ng phô thuéc vµo nhiÖt ®é m«i tr­êng, cã ®­îc kh¶ n¨ng nµy lµ do chim cã thÓ dö ®­îc sù c©n b»ng nhiÖt c©n b»ng trao ®æi chÊt vµ sù táa nhiÖt cña c¬ thÓ. Khi chim nãng sù mÊt nhiÖt t¨ng lªn do c¸c m¹ch m¸u gi¶n ra (táa nhiÖt) vµ t¨ng nhÞp thë (mÊt nhiÖt qua sù bay h¬i n­íc) khi trêi l¹nh, chim xu l«ng ®Ó ng¨n c¸ch kh«ng khÝ víi da, c¸c m¹ch m¸u ngo¹i vi co l¹i ®Ó gi¶m táa nhiÖt. NÕu c¬ thÓ kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ng¨n chÆn sù gi¶m nhiÖt khi c¬ thÓ bÞ l¹nh th× c¬ thÓ chim run, khi run c¬ co m¹nh sÏ t¹o ra nhiÖt cÇn thiÕt lµm t¨ng nhu cÇu thøc ¨n, oxy cña chim: ë nhiÖt ®é lµ 0oC chim sÏ tiªu thô l­¬ng oxy vµ thøc ¨n nhiÒu gÊp 2 lÇn so víi ë nhiÖt ®é 37 oC . Nhê møc ®é trao ®æi chÊt cao ®¶m b¶o cho th©n nhiÖt chim cao vµ kh«ng ®æi, lµm cho chim cã thÓ chÞu ®ùng nh÷ng ®iÒu kiÖn khÝ hËu khã kh¨n Th©n nhiÖt chim cao, biÕn ®æi tõ 40 – 42 oC tïy loµi. ë chim nhá, nhiÖt ®é c¬ thÓ cã xu h­íng biÕn thiªn nhiÒu h¬n so víi chim l¬n. VÝ dô: NhiÖt ®é c¬ thÓ cña chim H«ng T­íc nu«i cã thÓ giao ®éng 8 oC qua 24 giê *Sù chuyÓn vËn cña chim H×nh thøc chuyÓn vËn c¬ b¶n cña chim lµ bay, chØ cã ë mét sè loµi chim Pinguin, ®µ ®iÓu vµ vµi loµi chim sèng ë ®¶o ®¹i d­¬ng mÊt kh¶ n¨ng bay. Ngoµi ra, chim cßn cã thÓ vËn chuyÓn b»ng c¸ch trÌo, leo trªn c©y, ch¹y hay ®i trªn mÆt ®Êt, hoÆc cã thÓ b¬i lÆn d­íi n­íc. Tïy thuéc vµo ®Æc ®iÓm c¬ thÓ, h×nh thøc ho¹t ®éng, møc ®é ph©n bè mµ c¸c loµi chim kh¸c nhau cã nh÷ng h×nh thøc vËn chuyÓn kh¸c nhau, hoÆc cã thÓ phèi hîp nhiÒu kiÓu vËn chuyÓn + ChuyÓn vËn bay ë chim: Tïy thuéc vµo h×nh d¹ng kÝch th­íc c¸nh cña c¸c loµi chim kh¸c nhau nhuw c¸nh d¹ng elip, c¸nh bay nhanh, c¸nh chim bay l­ít hay lµ c¸nh chim bay cao t¹o nªn nh÷ng kiÓu bay kh¸c nhau cña loµi chim Nh÷ng loµ- Những loài chim cã d¹ng c¸nh Elip nh­ SÏ, Gâ KiÕn, RÏ Qu¹t… cã kiÓu bay chÌo liªn tôc, lèi bµy chÌo nµy cßn kh¸c nhau tïy loµi tïy theo cë lín cña chim Nh÷ng loµi cã d¹ng c¸nh bay nhanh, d¹ng h¬I thu«n, c¸nh h¬I quÆt vÒ sau, ®Çu c¸nh nhän mÆt c¸nh ph¼ng kh«ng cã khe hë gi÷a l«ng nh­ nh÷ng loµi chim b¾t måi trong khi bay (Nh¹n, Ðn, Nhµn biÒn…) cã kiÓu bay ®Ëp c¸nh lªn xuèng gi÷ cho th©n ®øng yªn mét chæ, sè lÇn ®Ëp c¸nh Ýt, sö dông n¨ng l­îng c¬ thÓ Nh÷ng loµi chim ë biÓn cã c¸nh hÑp ngang cã d¹ng c¸nh bay l­ít c¸nh hÑp ngang kh«ng cã khe hë gi÷a l«ng nh­ nh÷ng chim bay liÖng trªn ®¹i (h¶I ©u) th× cã kiªu bay l­ít ®éng. KiÓu bay nµy lîi dông sù thay ®æi cña giã ®Ó bay, bay nhanh cao Nh÷ng loµi chÝm cã d¹ng c¸nh bay cao nh­ chim ¦ng, KÒn KÒn, C¾t, DiÒu H©u… lµ nh÷ng chim ¨n thÞt, c¸nh cã c¸c khe c¸nh, khung c¸nh vång lªn râ rµng, bÒ réng c¸nh lín cã kiÓu bay l­ít tÜnh, chim bay cao lîi dung c¸ buång kh«ng khÝ ®Ó n©ng c¸nh chim chim mÊt Ýt n¨ng l­îng Tèc ®é bay cña chim sai kh¸c tïy thuéc ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh: bå c©u bay 20 -60 Km/h vµ cã thÓ bay 500 – 600 Km/h, Qu¹ bay 25 – 30 Km/h, nh¹n 40 – 45 km/h, s¸o 45km/h VËn chuyÓn trªn mÆt ®Êt Trªn mÆt ®Êt, chim cã thÓ ®i, hay ch¹y nh­ng kh¶ n¨ng ®I hay ch¹y kh¸c nhau tïy loµi vµ tïy m«I tr­êng sèng: c¸c loµi chim ë n­íc, khi lªn c¹n th× di chuyÓ chËm ch¹p nÆng nÒ: Cãc, Le, vÞt, ngçng, ngan… Nh÷ng chim sèng ë ®Çm lÇy lªn miÒn ®Êt cøng cã thÓ ®I giái: c¸c loµi diÖc, rÏ, gµ n­íc, cã ch©n cao, ngãn dµi, lñi rÊt nhanh. Trong c¸c loµi chim ë c¹n, ®µ ®iÓu lµ chim ch¹y nhanh nhÊt: ®µ ®iÒu óc ch¹y 31 km/h, ®µ ®iÓu ch©u Phi cã thÓ ch¹y nhanh b»ng ngùa, mét sè loµi chim trong bé sÏ cã thÓ ch¹y nhanh trªn mÆt ®Êt cøng - VËn chuyÓn b»ng trÌo ë chim Nh÷ng loµi chim biÕt trÌo th× cã c¸c kiÓu trÌo kh¸c nhau tïy loµi: vÑt ngoµi dung ch©n trÌo cßn dïng má quÆp vµo cÇn c©y ë trªn ®Ó lÊy chæ tùa råi trÌo tõ cµnh nµy lªn cµnh kh¸c. gâ kiÕn nh¶y trªn thanh c©y vuèt s¾c nhän b¸m chÆt vµo vâ c©y. ch©n Ðn ®Òu cã 4 ngãn ®Òu h­íng vÒ phÝa tr­íc cã vuèt s¾c nh­ng ng¾n, yÕu, trong khi c¸nh dai nªn Ðn chØ b¸m vµo v¸ch ®¸ th©n c©y chø kh«ng dung ch©n ®Ó di chuyÓn ®­îc - VËn chuyÓn d­íi n­íc: C¸c loµi chim g¾n víi m«i tr­êng n­íc cã thÓ b¬i hay lÆn d­íi n­íc ®Ó b¾t måi. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng b¬i vµ lÆn gi÷a c¸c loµi kh«ng gièng nhau, nhiÒu loµi nh­ vÞt, ngâng thiªn nga… th­êng xóc má xuèng bïn ®Ó b¾t måi. NhiÒu loµi võa bíi giái võa lÆn giái nªn hiÖu qu¶ b¾t måi lín: Chim cèc, le, c¸nh côt… c¸nh côt cã thÓ lÆn d­íi n­íc víi vËn tèc 10m/s ®Ó ®uæi theo c¸ * Chu kú hoat ®éng ngµy ®ªm vµ mïa Chu kú ho¹t ®éng ngµy ®ªm cña chim g¾n liÒn víi kh¶ n¨ng kiÕm thøc ¨n vµ chÞu ¶nh h­ëng cña ®é chiÕu s¸ng. PhÇn lín nh÷ng loµi chim ho¹t ®éng vµo ban ngµy gåm nh÷ng chim b¾t måi b»ng thÞ gi¸c , cßn ngñ vÒ ban ®ªm nh­ chim ¨n s©u bä (chÝch chße, chµo mµo, s¸o, chim ¨n qu¹, h¹t (vÑt sÏ gµ…), nh÷ng loµi ¨n thÞch ban ngµy( c¾t, diÒu h©u…), chim ¨n c¸ (bãi c¸, bßng chanh…). Còng cã nh÷ng loµi chim ho¹t ®éng vµo ban ®ªm nhÊt lµ lóc hoµng h«n: chim ¨n thÞt ®ªm (có vä, thï th×…), mét sè loµi chim n­íc (diÖc, v¹c, sÕu, ngçng), chim ¨n s©u bä …nh÷ng vïng vÜ ®é cao, do ngµy ng¾n lµm thêi gian nghØ cña chim gi¶m ®i nªn chim tÝch cùc kiÕm ¨n vµo ban ngµy ®Ó ®¶m b¶o kiÕm ®ñ måi NhÞp ®iÖu ho¹t ®éng ngµy thay ®æi tïy loµi chim vµ tïy mïa. C¸c loµi chim ¨n s©u bä thøc giÊc vµ kiÕm ¨n muén h¬n c¸c loµi chim kh¸c. Mïa hÌ chim ®i ¨n sím h¬n mïa ®«ng. Vµo mïa sinh s¶n ho¹t ®éng ngµy thay ®æi kh¸ rá rµng: gµ g«, cuèc, tu hó… ho¹t ®éng s¸ng sím vµ chiÒu, nh­ng trong mïa sinh s¶n chóng kªu suet ngµy vµ ®ªm. Ho¹t ®éng mïa cña chim kh¸c h¼n Õch nh¸i, bß s¸t, gÆp ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi chim kh«ng tró ®«ng hoÆc ngñ ®«ng mµ di c­ sang vung kh¸c cè ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n t¹o nªn hiÖn t­îng di c­ cña chim * Sù di c­ NhiÒu loµi chim di chuyÓn theo mïa cã quy luËt gi÷a vïng sinh s¶n mïa hÌ vµ cïng tró ®«ng. Di cö gióp choc him tr¸nh ®­îc ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh¾c nghiÖt kh«ng thuËn lîi ®Ó t×m ®Õn ®iÒu kiÖn khÝ hËu thuËn lîi nhÊt vµo mäi thêi ®iÓm trong n¨m ®Ó cã thÓ sinh sèng ë nh÷ng n¬i cã nguån thøc ¨n phong phó. Di c­ cßn t¹o ®iÒu kiÖn tèi ­u cho sù sinh s¶n vµ nu«i d­ìng chim non, lµm t¨ng kh«ng gian sèng, gi¶m sù c¹nh tranh. Tuú theo nhu cÇu kh¸c nhau, ®iÒu kiÖn sèng, tËp tÝnh vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu cña c¸c loµi chim mµ cã c¸c h×nh thøc di c­ kh¸c nhau: + Chim di tró: Mét sè chim sèng ë ®íi l¹nh hay «n ®íi, cø ®Õn mïa l¹nh lµ cã tËp tÝnh di chuyÓn theo tõng ®µn sang c¸c n­íc cã khÝ hËu Èm h¬n ®Ó tró ®«ng. Mïa ®«ng n¨m sau chóng l¹i trë vÒ chèn cò ®Ó lµm tæ vµ sinh ®Î. VÝ dô: Nh÷ng loµi chim ®Õn tró ®«ng á n­íc ta nh­ cãc ®Õ, diÖc x¸m, mßng bÐt, mµy tr¾ng, vÞt vµng, diÒu h©u, c¾t, ngçng trêi, rÏ gµ vµ nhiÒu lo¹i trong hä mßng bÓ. Chim ®Þnh c­: Mét sè loµi chim quanh n¨m sèng trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi nªn chØ sèng trong mét ranh giíi æn ®Þnh nh­: Cß h­¬ng, le n©u, diÒu ¨n c¸ bÐ vµ ®a sè trong bé gµ nh­: C«ng, gµ rõng, gµ g« hay ®a ®a, vÝt, cu g¸y. Chim bay qua: Trªn ®­êng ®i tró ®«ng chóng kh«ng tró ®«ng ë mét n¬i nµo mµ chØ bay qua ®Ó ®Õn mét n¬i kh¸c, vÝ dô: Chim ®íp ruåi l­ng vµng, ph­êng chÌo tr¾ng lín, ®íp ruåi NhËt, ®íp ruåi vµng… Chim lang thang: NhiÒu loµi chim di chuyÓn hµng n¨m trong ph¹m vi vïng ph©n bè cña chóng, vÝ dô: Bé n«ng ch©n x¸m. ë ViÖt Nam cã le cæ ®en, cèc biÓn,… L¹i cã nh÷ng loµi ®Þnh c­, song còng tró ®«ng nh­: VÞt trêi lµm tæ ë vïng ®ång b»ng miÒn B¾c vµ miÒn Trung ViÖt Nam, vÒ mïa ®«ng l¹i cã nh÷ng quÇn thÓ l¹i bay ®Õn phÝa b¾c tró ®«ng lµm t¨ng sè l­îng. Ngoµi ra cßn cã chÌo bÎo ®en, vµnh khuyªn NhËt B¶n. - §­êng vµ sù ®Þnh h­íng di c­: HÇu hÕt chim di c­ ®Òu theo con ®­êng thuËn lîi cho chóng, cã liªn quan ®Õn viÖc kiÕm måi hoÆc tró ngô t¹m thêi trªn ®­êng ®i. NhiÒu loµi bay däc bê biÓn, bay qua biÓn hay däc theo c¸c con s«ng. Chim ®Þnh h­íng di c­ nhê vµo thÞ gi¸c, khi vù¬t biÓn, chim ®Þnh h­íng b»ng ph­¬ng bÞ ¸nh s¸ng mÆt trêi hoÆc ng«i sao lín. §­êng di c­ cã thÓ réng vµ hÑp, ®é cao vµ kho¶ng c¸ch sai kh¸c tuú loµi. Kho¶ng c¸ch di c­ xa nhÊt ®­îc thùc hiÖn bëi nh¹n biÓn (Hirundo Rustica) xuÊt ph¸t tõ bê biÓn b¾c cùc ë Liªn X« cò ®Õn Ch©u óc víi ®­êng dµi kho¶ng 12.000km. Chim di c­ th­êng bay ë ®é cao 450m-750m trªn mÆt biÓn, chØ kho¶ng 10% ë ®é cao 3000 m. Thêi gian trªn ®­êng di c­ tuú loµi: NhiÒu loµi chim n­íc th­êng hoµn thµnh ®­êng di c­ trong thêi gian ng¾n, loµi kh¸c kÐo dµi thêi gian trªn ®­êng di c­ v× chóng võa di c­ võa kiÕm måi. Cã thÓ di c­ vµo ban ngµy hoÆc c¶ ban ®ªm tuú loµi vµ tuú kÝch th­íc c¬ thÓ. §¹i bé phËn ®Òu lµ nh÷ng chim cã kÝch th­íc nhá th­êng bay vµo ban ®ªm, nghØ vµ ¨n uèng vµo ban ngµy ®Ó tr¸nh kÎ thï. Tr¸i l¹i nh÷ng chim cã cì lín nh­: diÒu, ®¹i bµng th× bay ngµy nghØ ®ªm. Sè c¸ thÓ di c­ thµnh ®µn rÊt ®«ng cã khi tíi hµng ngh×n c¸ thÓ nh­: Ngçng, vÞt, mßng kÐt…cã nh÷ng loµi vÉn th­êng sèng riªng lÎ nh­ng khi di tró l¹i kÕt thµnh ®µn, sog còng cã loµi di tró ®¬n ®éc nh­ có muçi. §éi h×nh bay: Còng kh«ng gièng nhau: Nh÷ng loµi chim cã kÝch thø¬c lín nh­: sÕu, ngçng…th­êng bay theo ®éi h×nh ch÷ V. Nh÷ng loµi chim nhá th­êng bay kh«ng cã thø tù Di c­ cña chim Thøc ¨n: Thøc ¨n quyÕt ®Þnh phÇn lín ®Æc ®iÓm sinh th¸i häc cña chim, lµ nguyªn nh©n khëi ®Çu cña sù di c­, ¶nh h­ëng ®Õn sinh s¶n. HÇu hÕt c¸c loµi chim ®Òu cã thÓ ¨n nhiÒu lo¹i thøc ¨n, Ýt loµi chuyªn ¨n mét lo¹i thøc ¨n cã 03 nhãm c¬ b¶n: Nhãm chim ¨n ®éng vËt: gåm c¸c lo¹i chim ¨n ®éng vËt kh¸c nh­: chim ¨n s©u bä ban ngµy nh­: ChÝch choÌ b¾t måi trªn mÆt ®Êt, gâ kiÕn (Picidae) b¾t måi däc th©n c©y, chim s©u, chim b¹c m¸ b¾t måi trªn l¸ c©y…Chim ¨n s©u bä vÒ ®ªm nh­: có muçi võa bay võa h¸ réng miÖng ®Ó ®íp s©u bä; Chim ¨n thÞt ban ngµy nh­ ­ng, diÒu h©u, ®¹i bµng; chim ¨n thÞt vÒ ®ªm nh­ có lîn, có mÌo…; chim ¨n x¸c ®éng vËt nh­ mét sè loµi chim ¨n thÞt ë vïng cao nh­ kÒn kÒn (Gyps); chim b¾t c¸: c¸nh côt, cèc biÓn, bå n«ng, nh÷ng loµi b¾t c¸ ë n­íc n«ng nh­ diÖc x¸m (Ardea Cinerea), cß tr¾ng (Egretla Garzetta). Chim hót mËt Nhãm chim ¨n thùc vËt: Gåm c¸c loµi ¨n h¹t, qu¶ nh­: Chim ¨n h¹t: mét sè loµi trong bé sÎ; chim ¨n qu¶ ph©n bè ë vïng nhiÖt ®íi: chµo mµo, cu xanh, vÑt…; chim hót mËt: cã tíi 1/5 loµi chim trªn thÕ giíi Ýt hoÆc nhiÒu ®Òu ¨n mËt hoa lµ nh÷ng chim bÐ nhá, bay giái, l­ìi dµi, má dµi hoÆc cong tuú loµi. Nhãm chim ¨n t¹p: C¶ thùc vËt vµ ®éng vËt vµ cã thÓ lµ x¸c ­íp ®éng vËt nh­ qu¹ ®en, sÕu x¸m, giÎ cïi… Thøc ¨n ®· lµm thay ®æi h×nh d¹ng cña má chim Do sù trao ®æi n¨ng l­îng m¹nh mÏ nªn chim ¨n rÊt nhiÒu, chim nhá ¨n nhiÒu h¬n chim lín. VÝ dô: chim ruåi nÆng 03 g cã thÓ ¨n l­îng thøc ¨n trong mét ngµy b»ng 100% khèi l­îng c¬ thÓ, gµ nÆng kho¶ng 2 kg lµ 3,4%. Tuæi vµ mïa ¶nh h­ëng lín ®Õn l­îng thøc ¨n tiªu thô: chim non trong 48 giê sau khi në tiªu thô mét khèi l­îng b»ng 80% träng l­îng c¬ thÓ. VÒ mïa ®«ng ngµy ng¾n thêi gian ®i kiÕm måi h¹n chÕ nªn thøc ¨n tiªu thô Ýt h¬n mïa hÌ. VÒ mïa sinh s¶n l­îng thøc ¨n tiªu thô t¨ng lªn. Sù thay ®æi thµnh phÇn thøc ¨n cßn x¶y ra theo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña con vËt: chim non chóng ¨n s©u bä cã vá mÒm tíi ngµy s¾p rêi tæ tû lÖ qu¸ mÒm trong thøc ¨n t¨ng tíi 50% chµo mµo chñ yÕu ¨n qu¶ thÞt. * Sinh s¶n: Sù sai kh¸c ®ùc c¸i: ThÓ hiÖn khi chim ®· tr­ëng thµnh sinh dôc chim cì nhá trong bé sÎ tr­ëng thµnh sinh dôc tõ 8-12 th¸ng, qu¹, chim ­ng 2 tuæi, nh÷ng loµi cì lín nh­ mßng biÓn lín, ngçng, vÞt vµo n¨m thø 3. + §Æc ®iÓm tr­ëng thµnh sinh dôc cè ®Þnh nh­ mét sè loµi chim trèng lín h¬n chim m¸i, ng­îc l¹i ë chim ¨n thÞt ban ngµy. ë vµi loµi con m¸i cã bé l«ng sÆc sì h¬n. NhiÒu loµi con trèng cã bé l«ng rÊt dµi (C«ng) hoÆc l«ng trªn ®Çu dµi thµnh mµo (uyªn ­¬ng). Sù sai kh¸c ®ùc c¸i cßn thÓ hiÖn ë tiÕng hãt. Mét sè loµi chim m¸i kh«ng biÕt hãt nh­ chim trèng mµ chØ biÕt kªu nh­ chÝch choÌ. + §Æc ®iÓm sinh dôc t¹m thêi chØ thÓ hiÖn trong mïa sinh dôc nh­ ë vÞt, mßng kÐt vµ mét sè lo¹i rÏ ng­îc l¹i ë nh÷ng loµi ch­ bå c©u, ngçng, có kh«ng ph¸t hiÖn ®­îc sù sai kh¸c chñng tÝnh. TËp tÝnh khoe mÏ t×m b¹n t×nh, ghÐp ®«i: Tr­íc khi b­íc vµo ghÐp ®«i chim trèng x¸c lËp cho m×nh mét l·nh ®Þa. Lµ n¬i cã ®ñ ®iÒu kiÖn cho viÖc giao phèi, ®Î trøng vµ nu«i con. Nã cÊt cao tiÕng hãt hïng hån, ph« diÔn b¶n th©n b»ng mét sè h×nh thøc ®Æc biÖt hoÆc thùc hiÖn c¶ hai. TiÕng hãt hay c¸ch ph« diÔn lµ tÝn hiÖu ®e do¹ nh»m c¶nh b¸o nh÷ng con ®ùc kh¸c tr¸nh khái l·nh thæ cña chóng vµ còng lµ tÝn hiÖu ®Ó thu hót nh÷ng con chim m¸i ®éc th©n. Khi ®· quyÕn rò ®­îc chim m¸i, con ®ùc tiÕp tôc “tá t×nh” b»ng c¸ch nh¶y móa, ®i khÖnh kh¹ng, “cói chµo” tr­íc con m¸i. Chóng xÌo réng bé l«ng, gi­¬ng cao l«ng ®u«i, khoa tr­¬ng nh÷ng chiÕc l«ng vò rùc rì ®Çy mµu s¾c (c«ng, gµ t©y). Ng­îc l¹i cã mét sè Ýt loµi chim nh­: cun cót, nh¸t hoa, chim m¸i cã tËp tÝnh chñ ®éng khoe mÏ, gï chim ®ùc, ®¸nh nhau ®Ó dµnh con trèng. Trong mïa sinh s¶n, chim th­êng sèng theo ®«i, mét trèng mét m¸i. Tuy nhiªn ë mét sè loµi ®«i chØ tån t¹i trong mét løa ®Î vµ sèng cho hÕt mïa sinh dôc h­ ë hËn bông tr¾ng. Trong h×nh t­îng ®¬n thª, chim trèng vµ chim m¸i hîp thµnh ®oi trong nhiÒu n¨m hay suèt ®êi nh­ qu¹, ®¹i bµng, gåm ghi tr¾ng, thiªn nga, ngçng trêi, uyªn ­¬ng, c¸nh côt vµ mét vµi loµi có, ë h×nh t­îng ®a thª, mét chim trèng sèng chung víi nhiÒu chim m¸i nh­ gµ, ®µ ®iÓu phi, ®a phu cã ë cun cót vµ nh¸t hoa. * TËp tÝnh lµm tæ: Tæ chim lµ n¬i ®Î trøng Êp vµ nu«i con b¸o khÝ hËu thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn chim non vµ che m¾t kÎ thï. Mçi loµi cã mét ph­¬ng thøc lµm tæ, ph¹m vi lµm tæ kh¸c nhau. VÝ dô cã loµi chim lµm c¸i tæ rÊt trau chuèt, dïng má vµ bµn ch©n ®Ó thu nhÆt, tha ®i vµ ®an .kÕt nh÷ng vËt liÖu ®an tæ l¹i víi nhau nh­ cheo l­o, chim chÝch, chim ri, chim sÊu… Có muçi t×m chç ®Êt trèng lßng ch¶o ®Ó ®Î trøng hoÆc cã thÓ ®µo hang trong ®ã nh­ rÇu, bãi c¸…chim có rèc khoÐt gâ môn vµ gâ kiÕn khoÐt gç t­¬i lµnm tæ, l¹i cã nh÷ng loµi chim kh«ng lµm tæ nh­: s¸o, yÓng, vÑt, b¹c m¸, chÝch choÌ mµ chØ ®Õn hèc c©y cã sµn ®Ó lãt æ råi ®Î trøng vµo ®ã. - Sù ®Î trøng vµ Êp trøng: S¬ lo¹i trøng kh¸c nhau ë c¸c loµi kh¸c nhau: C¸nh côt, yÕn mµo, h¶i ©u ®Ó ®Î trøng mét tÊy cu g¸y, ®¹i bµng… ®Î hai trøng, chim sÎ, chµo mµo, b¹c m¸ (Parus) ®Î 5-7 trøng. Gµ rõng, vÞt ®Î 12-15 trøng. Mét sè loµi chØ ®Î trøng h¹n ®Þnh nh­ cu g¸y,bå c©u chØ 2 trøng, choi choi 4 trøng dï mÊt còng kh«ng ®Î thªm mét sè loµi ®Î trøng kh«ng h¹n ®Þnh, nÕu bÞ lÊy mÊt trøng chóng ®Î thªm cho ®ñ sè l­îng kh«ng ®Þnh tuú loµi ®Ó phï hîp víi kh¶ n¨ng Êp trøng cña nã. + ë phÇn ®«ng c¸c loµi chim th× viÖc Êp trøng ®­îc c¶ chim trèng vµ chim m¸i cïng tham gia nh­ng còng cã loµi chØ cã con m¸i Êp (nh¹n, gµ, qu¹…) hoÆc chØ cã con trèng Êp nh­ ®µ ®iÓu ch©u Mü, cun cót… + Thêi gian Êp trøng thay ®æi tuú tõng loµi: Nh÷ng loµi chim cã kÝch th­íc c¬ thÓ nhá th­êng cã chim Êp trøng ng¾n nh­ vµng anh 13 -15 ngµy. Chim cì trung b×nh nh­ cèc, gµ g«, bå c©u tõ 17 - 23 ngµy, chim cì lín: ®µ ®iÓu, c«ng, gµ l«i, h¶i ©u, kÒn kÒn Êp tõ 27 - 60 ngµy. + HÇu hÕt c¸c loµi chim th­êng ®Î trøng vµo tæ cña m×nh råi tù Êp lÊy, song còng cã loµi cã h×nh t­îng ®Ó nhí nh­ tu hó, t×m vÞt, chÌo chÑo, cu cu, b¾t c«, trãi cét…cã tËp kÝch kh«ng lµm tæ mµ ®Î nhê vµo tæ chim kh¸c vµ nhê c¸c loµi chim ®ã Êp trøng vµ nu«i con hé. + H×nh d¸ng, kÝch cì,mµu s¾c trøng tuú loµi: To nhÊt lµ trøng ®µ ®iÓu ch©u phi gÊp 20 lÇn trøng gµ, nhá nhÊt lµ trøng chim ruåi chØ to b»ng h¹t ®Ëu xanh. Tuy cã h×nh d¹ng qu¶ lª bÇu dôc trßn vµ dµi, mµu trøng tuú thuéc n¬i ®Î: Th­êng ®Î trøng c¸c loµi chim ®Ó n¬i kÝn cã mµu tr¾ng, n¬i hë cã mµu b¶o vÖ, cã lèm ®èm n©u, c¸nh trªn nÒn tr¾ng…có muçi ®Î trøng trªn ®Êt cã mµu vµng ®Êt. Tªt cùa ®Î trøng trªn b·i c¸t cã mµu x¸m n©uvµ nh÷ng chÊm ®en nh¹t. - Chim non: Chim non në ra cã hia lo¹i, chim non kháe vµ chim non yÕu. Chim non yÕu nh­ bå c©u, gâ kiÕn, s¶, yÕn, sÏ…khi míi në ch­a më m¾t th­êng cã Ýt l«ng t¬ kh«ng thÓ tù kiÕm thøc ¨n måi mµ ph¶i n»m trong tæ mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®­îc bè mÑ ch¨m sãc, mím måi ¨n chim non khoÎ míi më ®· më m¾t, cã bé l«ng dµy vµ chØ sau mét thêi gian ng¾n sau khi ®· në cã thÓ ®i theo chim bè mÑ ®Ó kiÕm ¨n: gµ, trÜ, vÞt. Chim non yÕu ®­îc bè mÑ ch¨m sãc, mím måi, ë l¹i tæ cho ®Õn khi tù bay vµ tù kiÕm måi, thêi gian chim non sèng trong tæ víi sù ch¨m sãc cña bè mÑ còng kh¸c nhau tuú tõng loµi th­êng th× loµi cã kÝch th­íc lín vµ bay giái cã thêi gian l­u ë tæ l©u h¬n nh­: sÕu 03 th¸ng, cèc ®Õ 02 th¸ng. §a sè nh÷ng chim cì trung b×nh thuéc chim sÎ kho¶ng 3 tuÇn, cì nhá 2 tuÇn tuæi. Tuy nhiªn còng vÉn cã nh÷ng ngo¹i lÖ nh­ ë chim cì nhá: chim nh¹n 06 tuÇn, yÕn 10 tuÇn. * Sù thÝch nghi tù vÖ. - H×nh thøc thô ®éng: §a sè chim co mµu s¾c gièng víi m«i tr­êng c¸c loµi chim cì nhá sèng trªn cay th­êng cã l«ng mµu xanh, c¸c loµi rÏ kiÕm ¨n ë ®Êt th­êng cã mµu vµng ®èm ®en vµ ®èm n©u x¸m ë chim ®Î trøng vµo ®Êt (có muçi). H×nh thøc lµm tæ tËp ®oµnvµ ®i kiÕm ¨n teo ®µn ë c¸c loµi chim nh­ s¸o, vÑt, diÖc…gióp ph¸t hiÖn nhanh chãng kÎ thï vµ n¬i cã nhiÒu thø ¨n. - H×nh thøc thÝch nghi chñ ®éng: Cùc ë ch©n gµ vµ ë gãc c¸ch cña t­ cùa (HOplopteus) c¸c loµi chim ¨n thÞt ®Òu cã ch©n khoÎ, vuèt nhän, má khoÎ, cã khÝa r¨ng s¾c ®Ó b¾t måi vµ tù vÖ. Ngçng, thiªn nga cã c¸nh to khoÎ cã thÓ ®Ëp kÎ thï. Mét sè loµi cã “tiÕng kªu b¸o ®éng” kÞp thêi b¸o cho ®ång lo¹i khi cã dÊu hiÖu nguy hiÓm cho ®µn. * TËp tÝnh tæ chøc x· héi gi÷a c¸c loµi: Khi kh«ng thanm gia vµo c¸c ho¹t ®éng sinh s¶n sè l­îng c¸c c¸ thÓ chim cïng loµi sÏ tËp hîp víi nhau thµnh bµy. Tån t¹i mét hÖ thèng trÞ cøng r¾n, c¸ thÓ hung h¨ng nhÊt sÏ thèng lÜnh tÊt c¶ nh÷ng thµnh viªn kh¸c ®¶m b¶o tÝnh tæ chøc trong ®µn. Ho¹t ®éng bÇy ®µn gióp viÖc t×m kiÕm dÔ h¬n vµ nhanh chãng h¬n so víi tõng c¸ thÓ riªng lÎ trèn ch¹y khái nguy hiÓm còng cã c¬ héi thµnh c«ng nhiÒu h¬n v× cã thÓ ph¸t hiÖn s¾m kÎ thï vµ cã ph¶n øng b¸c ®éng. V. Líp thó. * Sù ph©n bè cña thó. Nhê nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ thÝch nghi tiÕn bé mµ thó ph©n bè hÇu kh¾p trªn tr¸i ®Êt, bê lôc ®Þa nam cùc, ngay c¶ bê nam cùc còng cã chã bÎ (Phocidae) vµ c¸ voi, ë b¾c cùc mü cã gÊu tr¾ng, ch©n mµng vµ c¸ voi nac van (Monode monoceros). Thó kh«ng ph©n bè réng r·i mµ cßn sèng trong nhiÒu tæ sinh th¸i rÊt ®a d¹ng. * Trao ®æi sù thÝch nghi cña thó víi m«i tr­êng. TËp tÝnh trong ho¹t ®éng sèng cña thó cã ý nghÜa rÊt lín trong ®iÒu hoµ th©n nhiÖt cña cóng gióp chóng thÝch nghi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt trong ®iÒu kiÖn sèng, ph©n bè réng r·i. - Sù thÝch nghi cña thó víi m«i tr­êng nãng: §iÒu kiÖn sèng ë m«i tr­êng hoang m¹c rÊt kh¾c nghiÖt, nhiÖt ®é ban ngµy qu¸ nãng, ban ®ªm m¸t, thiÕu n­íc, cã c©y che phñ, mçi loµi thó thÓ hiÖn nh÷ng h×nh thøc chèng chÞu kh¸c nhau. + Thó nhá sèng trong hang, nhiÖt ®é cao hay thÊp h¬n bªn ngoµi, gióp chèng ®­îc sù mÊt n­íc cña c¬ thÓ qua bèc h¬i, thó nhá hoang m¹c lÊy n­íc qua thøc ¨n uèng n­íc nÕu cã ®iÒu kiÖn « xi ho¸ thø ¨n, sinh ra n­íc, n­íc tiÓu ®Ëm ®Æc, ph©n kh«. + Thó lín kh«ng thÓ sèng trong hang: cã c¬ chÕ chèng mÊt n­íc vµ ®un nãng c¬ thÓ khi ë ngoµi trêi kh¸ hoµn chØnh, bé l«ng mµu t¸i nhît, bãng l¸ng ph¶n x¹ ®­îc ¸nh s¸ng m«i tr­êng, bé l«ng c¸ch nhiÖt ®­îc to¶ søc nãng cña tia n¾ng mÆt trêi ra ngoµi, khi nhiÖt ®é c¬ thÓ bÞ ®un nãng thó tiÕt må h«i vµ thë gÊp. Sù bèc h¬i n­íc cña må h«i vµ h¬i thë sÏ lµm gi¶m nhiÖt ®é thë xuèng møc cÇn thiÕt, mÆt kh¸c cßn cã c¬ chÕ gi÷ n­íc l¹i trong c¬ thÓ, n­íc tiÓu ®Ëm ®Æc, ph©n kh«, « xi ho¸ líp mì d­íi da vµ b­íu t¹o n­íc cÇn thiÕt cho c¬ thÓ. - Sù thÝch nghi víi m«i tr­êng l¹nh: Thó vïng l¹nh cã bé l«ng dµy vµo mïa ®«ng, nh÷ng phÇn thß ra nh­ ch©n, ®u«i, tai, mòi ®­îc s­ëi Êm b»ng dßng m¸u ®«ng m¹ch. Trong ®iÒu kiÖn l¹nh thó s¶n ra nhiÖt nhiÒu h¬n b»ng sù ho¹t ®éng tÝch cùc h¬n cña run, nh÷ng thó nhá cã bé l«ng b¶o vÖ c¬ thÓ chóng c¸ch ly víi nhiÖt ®é thÊp ë m«i tr­êng ngoµi, chóng th­êng sèng d­íi tuyÕt nhiÖt ®é tuyÕt Ýt khi thÊp h¬n 50C. - Tuú thuéc vµo nh÷ng vïng sinh th¸i kh¸ nhau cña c¸c loµi thó mµ ta cã thÓ chia líp thó nh­ sau: + Nhãm thó ë ®Êt gåm nhiÒu loµi nhÊt, ph©n bè trªn kh¾p mÆt ®Êt. + Nhãm thó d­íi ®Êt gåm mét sè loµi chñ yÕu lµ gÆm nhÊm, thó ¨n s©u bä, ®µo hang ®Ó ë, kiÕm ¨n trªn mÆt ®Êt (tª tª, chuét ®ång, nhÝm…) vµ kiÕm ¨n d­íi ®Êt (chuét chòi, dÕ…) + Nhãm thó ë c©y gåm ®a sè c¸c loµi linh tr­ëng, gÆm nhÊm, tó tói, nhiÒu r¨ng, thó ¨n thÞt (cÇy vßi, cÇy m¸i…) - Thó ë n­íc gåm nhiÒu loµi thó thuéc nhiÒu bé kh¸c nhau, møc ®é ë n­í nµy tuú theo nhãm thó, sèng b¸m thuû sinh cã thó má vÞt, chuét chÞu n­íc h¶i ly, gÊu tr¾ng, hµ m·,…thó hoµn toµn ë n­íc, thó ch©n vÞt, bß biÓn vµ c¸ voi, hai bé sau chuyÓn ho¸ víi ®êi sèng ë n­íc, kh«ng thÓ lªn c¹n. * §Æc tÝnh l·nh thæ vµ vïng sèng: nh÷ng loµi thó cã l·nh thæ riªng Bao gåm c¸c c¬ thÓ riªng sèng chung víi nhau hoÆc cña riªng con ®ùc vµ con c¸i mµ c¸ thÓ kh¸c loµi thËm chÝ c¸c loµi kh«ng thÓ x©m nhËp tíi, ®Æc biÖt lµ thêi kú sinh dôc, kÝch th­íc l·nh thæ tuú thuéc cì vµ tËp qu¸n kiÕm ¨n cña loµi thó cã thÓ x¸c ®Þnh l·nh thæ b»ng c¸c vËt tù nhiªn vµ b»ng tuyÕn th¬m, n­íc tiÓu, ph©n…ë loµi h­¬u cã tuyÕn n­íc m¾t, tiÕt ra chÊt dÞch, quÖt lªn l¸ c©y ®Ó khoanh vïng chiÕm cø, ®éc quyÒn h­¬u c¸i. Do møc ®é tiÕn ho¸ cña hÖ thÇn kinh, c¸c hÖ thèng liªn l¹c trong bÇy, ®µn rÊt ®a d¹ng, phøc t¹p. Chñ nh©n l·nh thæ b¶o vÖ l·nh thæ cña chóng, ph¹m vi l·nh thæ kh«ng theo kiÓu nhÊt ®Þnh, cã thÓ cã vïng ®Öm, 1-12 vïng l·nh thæ ®Ó t×m kiÕm thøc ¨n ë mét sè loµi chã rõng cã vïng ph©n bè l·nh thæ tæng hîp trong ®µn. HÇu hÕt c¸c loµi thó ®Òu cÇn n¬i tró Èn ®Ó nghØ, sinh s¶n, thay l«ng, riªng c¸ voi kh«ng cã n¬i tró. Theo møc ®é sö dông, tËp tÝnh cña c¸c loµi n¬i tró cña thó cã thÓ lµ: + N¬i tró t¹m thêi cña nh÷ng loµi thó sèng lang thang kh«ng cã n¬i ë x¸c ®Þnh: s­ tö biÓn, gÊu biÓn, c¸c loµi thó mãng guèc: nai, tr©u, bß, voi, tª gi¸c…chóng sinh ®Î ë nh÷ng chç bÊt kú. Con non sinh ra ®· ph¸t triÓn ®Çy ®ñ ch¹y theo mÑ ®­îc ngay. + Mét sè loµi cã n¬i c­ tró t¹m thêi vµ lµm tæ ®Ó sinh ®Î t¹m thêi (lîn rõng). + Sè thó kh¸c nghØ ng¬i cè ®Þnh song l¹i chän chç kh¸c ®Ó ®Î, kÝn h¬n ®Ó b¶o vÖ con non (b¸o, hæ, c¸c loµi thó ¨n thÞt kh¸c) con non sinh ra yÕu, mï m¾t, cÇn mÑ ch¨m soc mét thêi gian. + N¬i tró vµ n¬i sinh s¶n cè ®Þnh ë mét n¬i nhÊt ®Þnh nh­ linh tr­ëng, d¬i, ®on…chóng cã n¬i ë cè ®Þnh trong hang, hèc, chungs sinh con, ch¨m sãc con non t¹i n¬i ë ®ã. Con non míi ®Î tuy cã l«ng, më m¾t, nh­ng ph¶i sèng trong tæ mét thêi gian. + NhiÒu loµi cã tæ chÝnh thøc ®Ó ë, sinh s¶n (nhiÒu loµi gÆm nhÊm, thó ¨n s©u bä) nh÷ng thó ®¬n thª nh­ h¶i ly, nhÝm…sèng thµnh “gia ®×nh” lµm tæ ®Ó ë sinh s¶n vµ cã sù ph©n c«ng c«ng viÖc x©y tæ vµ ch¨mm sãc con non. TËp tÝnh l·nh thæ ë ®éng vËt nãi chung vµ ®Æc biÖt ë thó, thay ®æi th­êng xuyªn trong qu¸ tr×nh sinh s¶n, sinh sèng do tranh dµnh, chiÕm cø nguån thøc ¨n do trèn tr¸nh kÎ thï…thay ®æi do ®Êu tranh sinh tån b¶o vÖ nßi gièng…tËp tÝnh l·nh ®¹o thÓ hiÖn trë hµnh vi b¶o vÖ ®µn, b¶o vÖ n¬i sinh sèng. * C¸ch thøc di chuyÓn: Thó ph©n bè ë kh¾p c¸c m«i tr­ßng trªn tr¸i ®Êt do ®ã cã nh÷ng c¸ch di chuyÓn kh¸c nhau. §i vµ ch¹y lµ c¸ch di chuyÓn cña c¸c loµi thó trªn mÆt ®Êt cã loµi ch¹y nhanh cã chi víi sè ngãn gi¶m, sè mãng guèc. NhiÒu loµi di chuyÓn b»ng nh¶y chi sau dµi h¬n chi tr­íc (thá rõng, c¨ng gu ru…). Nh÷ng loµi thó trªn mÆt ®Êt vông vÒ nh­ng l¹i ®µo hang rÊt giái nh­: nhÝm, dói… B¬i: §a sè thó ®Òu biÕt b¬i song nh÷ng loµi thó ë n­í cã cÊu t¹o thÝch nghi b¬i léi (chuét h¶i ly, r¸i c¸…) chi sau cã mµng b¬i. Mét sè loµi sèng gÇn nh­ hoµn toµn trong n­íc (thó ch©n vÞt) hoÆc sèng h¼n trong n­íc thiÕu h¼n chi Ýt nhiÒu bÞ biÕn ®æi thµnh m¸i chÌo nh­ c¸ voi. Bay: C¸c loµi thó ë c©y th­êng cã th©n vµ ®u«i dµi vµ xï, chi ph¸t triÓn cã loµi bµn ch©n n¾m ®­îc nh­ khØ, ®u«i cuèn vµo cµnh c©y. C¸c loµi ë c©y nh¶y tõ cµnh nµy sang cµnh kh¸c nhê ®u«i xï ®Þnh h­íng. V­în cã ®«i tay dµi di chuyÓn trªn c©y b»ng c¸ch ®u nhanh nh­ bay. C¸c loµi sãc bay, chån d¬i cã mµng da bªn th©n ®Ó l­în chuyÒn tõ cµnh nµy sang cµnh kh¸c. ChØ cã d¬i lµ thó bay thùc thô chóng bay ban ®ªm, bay vµ l¸i b»ng c¸ch ®Þnh h­íng b»ng siªu ©m. * Ho¹t ®éng ngµy vµ mïa: Kh«ng phô thuéc vµo khÝ hËu nh­ ®éng vËt ë c¹n bËc thÊp mµ phô thuéc vµo kh¶ n¨ng b¾t måi vµo nh÷ng thêi gian nµo trong ngµy. Thó ¨n ®ªm: Gåm thó ¨n thÞt nhá vµ cì lín (B¸o, hæ, chã sãi…) chóng th­êng chän lóc thËt tèi míi ra ho¹t ®éng, th­êng vµo lóc tr¨ng ch­a mäc hoÆc ®· lÆn. Thêi gian ho¹t ®éng ¨n ®ªm cã thÓ thay ®æi theo tuÇn tr¨ng hoÆc theo mïa. Thó ¨n ngµy gåm nh÷ng loµi chuyªn ¨n c¸ (r¸i c¸...) c¸c loµi ¨n chim (cÇy m¸i, cÇy triÕt (Mustela) thó ¨n thùc vËt th­êng ¨n ngµy (sãc, khØ, nai…), mét sè loµi ¨n thùc vËt vÒ chiÒu hoÆc ®ªm nh­ lîn rõng, chuét ®ång, nhÝm… Ho¹t ®éng mïa thÓ hiÖn sù thÝch øng cña thó ®èi víi nh÷ng bÊt lîi vÒ thêi tiÕt hoÆc thøc ¨n theo mïa trong n¨m, thÓ hiÖn râ ë thó vïng «n ®íi vµ hµn ®íi. * Sù di c­: Mét sè loµi di c­ theo mïa ®Ó kiÕm ¨n. VÒ mïa thu thøc ¨n trë nªn khan hiÕm nªn nhiÒu loµi di c­ vÒ ph­¬ng nam.Sù di c­ x¶y ra víi thó sèng ë biÓn (c¸ voi, ch©n mµng). D¬i mãng guèc, hæ, voi…còng di c­ hµng tr¨m km ®Ó kiÕm måi. Mét sè loµi thó ¨n s©u bä, ¨n thÞt nhá, gÆm nhÊm, kh«ng di c­. * Sù ngñ ®«ng: Lµ ®Æc tr­ng cña mét sè thó thÝch øng víi sù khan hiÕm thøc ¨n hay tr¸nh rÐt. Trong hiÖn t­îng ngñ ®«ng, thó mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu hoµ nhiÖt c¬ thÓ, nhÞp thë, nhÞp tim, c­êng ®é trao ®æi chÊt gi¶m xuèng râ rÖt. HiÖn t­îng nhñ ®«ng th­êng thÊy ë thó «n ®íi. Ngoµi ra ë thó vïng cËn nhiÖt, nhiÖt ®íi cßn cã hiÖn t­îng tró ®«ng. Trong khi tró ®«ng thó dÔ tØnh dËy do sù thay ®æi hoµn c¶nh. * Thøc ¨n: Nhu cÇu thø ¨n cña thó ®Æc biÖt cao, thøc ¨n lµ nh©n tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh ë h×nh th¸i, cÊu tróc, tËp tÝnh cña thó thÝch nghi víi tÊn c«ng, b¶o vÖ, t×m kiÕm thøc ¨n, cÊu t¹o c¬ quan tuÇn hoµn vµ tiªu ho¸ thøc ¨n, cã c¸c nhãm. Nhãm thó ¨n thùc vËt: nhãm ¨n cá (ngùa, dª, cõu, gÆm nhÊm…); nhãm ¨n cµnh l¸, vá c©y (h­¬u, voi, thá rõng…) ®a sè ¨n cá. Th­êng vÒ mïa ®«ng, chóng ¨n cµnh, vá c©y; Mét sè Ýt ¨n qu¶, l¸ nh­: khØ (Macaca), vooc mòi hÕch, v­în ®en; Mét sè kh¸c ¨n mËt hoa, ¨n cñ, rÔ c©y…. Nhãm thó ¨n s©u bä: Gåm c¸c loµi trong bé thó ¨n s©u bä, ®a sè c¸c loµi d¬i, tª tª, thó r¨ng èng. Thùc ra hÇu nh­ c¸c loµi thó Ýt nhiÒu ®Òu ¨n c«n trïng, vÝ dô: D¬i b¾t s©u bä trªn kh«ng; thó ¨n kiÕn; tª tª chuyªn b¾t kiÕn vµ Êu trïng cña kiÕn ë ®Êt. Chuét chòi sèng trong ®Êt chuyªn b¾t s©u bä Nhãm thó ¨n thÞt: Gåm bé thó ¨n thÞt, bé ch©n mµng vµ bé c¸ voi. Sè chuyªn ¨n thÞt nh­: Hæ, b¸o, chån, cÇy ¨n c¸c loµi thó nhá, chim, bß s¸t…cã loµi ®«i khi ¨n ®éng vËt chÕt nh­: Chã sãi Ch©u ¸, chóng ho¹t ®éng nhanh nhÑn. Tuú theo thµnh phÇn thøc ¨n cã thÓ cã: Thó ¨n c¸ (r¸i c¸, c¸ voi, thó ch©n vÞt…); thó ¨n r¾n, thó chuyªn ¨n chim, chuyªn chuyªn ¨n giun ®Êt (cÇy v»n, l÷ng lîn…); thó chuyªn ¨n th©n mÒm, cÇu gai (r¸i c¸ biÓn)… C¸ch b¾t måi còng thay ®æi tuú loµi: MÌo, b¸o, s­ tö chñ yÕu r×nh måi råi bÊt chît vå måi phï hîp víi viÖc kiÕm ¨n trong rõng cã c©y rËm r¹p; C¸o (Vulpes Vulpes) nhiÒu khi cßn r­ît ®uæi måi thÝch hîp víi lèi sèng ë b×a rõng; chån (Martes Flavigula), cÇy triÕt (Mustela Erminea) ®Õn tËn hang æ ®Ó t×m måi. Nhãm ¨n t¹p: ¨n c¶ ®éng vËt vµ thùc vËt. NhiÒu loµi cã chÕ ®é ¨n réng nªn ph©n bè réng r·i vµ dÔ thÝch øng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng kh¸c nhau. ChÕ ®é vµ thµnh phÇn thøc ¨n ë nhiÒu loµi kh«ng hoµn toµn cè ®Þnh mµ phô thuéc vµo khu ph©n bè vµ mïa. Hæ Dª Chuét chñi ( talpa) TËp tÝnh dù tr÷ thø ¨n ®Ó dïng trong thêi kú khã kh¨n, khan hiÕm thøc ¨n. HiÖn t­îng nµy phæ biÕn ë nhiÒu loµi thó vïng «n ®íi, Ýt gÆp ë vïng nhiÖt ®íi. Vµo nh÷ng n¨m ®­îc mïa Êm ë «n ®íi mét con sãc tÝch tr÷ ®­îc tõ vµi chôc ®Õn 2.000 nÊm kh«. Thó ¨n thÞt th­êng kh«ng dù tr÷ lín, c¸o, chån, khi giÕt ®­îc måi lín kh«ng thÓ ¨n hÕt ngay nªn t×m chç vïi xuèng trong khu vùc kiÕm måi ®Ó ¨n dÇn. Khèi l­îng c¬ thÓ vµ tiªu thô thøc ¨n: Nhu cÇu tiªu thô thøc ¨n ë thó tû lÖ víi diÖn tÝch t­¬ng ®èi cña bÒ mÆt trªn khèi l­îng c¬ thÓ. Do ®ã nh÷ng thó nhá cã nhu cÇu thøc ¨n lín h¬n thó lín. * Sù sinh s¶n: Sù sai kh¸c ®ùc c¸i kh«ng thÓ hiÖn râ ë thó. ChØ mét sè Ýt ë thó guèc ngãn ch½n, khØ, s­ tö thÓ hiÖn sù sai kh¸c ®ùc c¸i râ h¬n c¶: ë mét sè thêi ®iÓm trong n¨m voi ®ùc ë trong tr¹ng th¸i hung h¨ng, trong kho¶ng thêi gian nµy mét chÊt láng cã mïi rÊt nång tiÕt ra tõ c¸c tuyÕn gÇn m¾t,voi ®ùc trë nªn khã chÞu vµ bÞ kÝch ®éng ®ã lµ viÖc ®ßi ®­îc thùc hiÖn chøc n¨ng sinh s¶n, thó má vÞt ®ùc cã mét cÆp cùa sõng ë mÆt trong cña cÆp ch©n sau cã thÓ ®Èy lïi c¸c con ®ùc t×nh ®Þch trong mïa giao phèi. Con ®ùc trong hµu hÕt c¸c loµi h­¬u ®Òu cã cÆp sõng rÊt næi bËt. Tuæi thµnh thôc thay ®æi theo cì lín: Thó nhá thµnh thôc h¬n thó lín, gÆm nhÊm nhá kho¶ng 3 th¸ng; voi tõ 20-25 n¨m. §a sè thó ®¬n thª, chØ ssèng ®¬n trong mïa sinh s¶n, mét sè loµi sèng ®«i c¶ ®êi 9c¸o, sãi, h¶i li…). NhiÒu loµi thó ®a thª ( ngùa, lõa, h­¬u. nai.tr©u…) HÇu hÕt c¸c loµi thó sinh s¶n theo mïa, th­êng lµ vµo mïa xu©n lµ mïa cã thøc ¨n m«i tr­êng phong phó vµ nhiÖt ®é m«i tr­êng thuËn lîi. Ho¹t ®éng giao phèi cña thó cã nhiÒu sù kh¸c nhau râ rÖt gi÷a c¸c loµi. ¥ nhiÒu loµi thó con ®ùc cã thÓ giao phèi víi con v¸i bÊt k× thêi gian nµo nh­ng con c¸i chØ ho¹t ®éng giao phèi trong thêi k× ®éng dôc. Cã loµi chØ ®éng dôc mét lÇn trong n¨m, cã loµi hai hoÆc ba lÇn do ®ã thêi gian ghÐp ®«i tïy theo chu k× ®éng dôc cña con c¸i. - Thêi gian mang thai cña thó tïy thuéc vµo cì lín,thó nhá thêi gian mang thai ng¾n ( chuét nh¾t 21 ngµy, voi 12 th¸ng…). VÝ dô: chuét chòi giao phèi x¶y ra suèt ®Çu mïa xu©n vµ ®«i khi c¶ mïa thu; D¬i ngñ ®«ng giao phèi vµo mïa thu nh­ng trong mét tiÕn tr×nh lµ thô thai muén, tinh trïng ®­îc gi÷ trong tö cung suèt mïa ®«ng vµ trøng kh«ng rông, sù thô tinh tiÕn hµnh khi mïa xu©n ®Õn. ¥ c¸ voi, suèt mïa giao phèi, c¸ voi ®ùc vµ c¸ voi c¸i cña mét sè loµi b¬i bªn nhau, cä x¸t sôc mòi vµo nhau, vên nhau b»ng ch©n chÌo, vµ nh¶y bæng lªn khái mÆt n­íc. Linh tr­ëng vµ hæ cã thÓ chän b¹n ®êi vµo bÊt cø lóc nµo, H­¬u ®ùc chØ t×m ®Õn h­¬u c¸i vµo mïa giao phèi sau ®ã bá ®i bá mÆc con c¸i. ë thó cã 3 kiÓu sinh s¶n: + KiÓu ®Î trøng ë thó huyÖt,chóng kh«ng cã thêi gian mang thai, thó má vÞt ®Î 2 qña trøng kÝch th­íc nhotrong mét c¸i hè s©u trong hang c¹nh mét con s«ng dµi hoÆc c¸i hå, nã Êp trøng b»ng c¸ch cuén trßn xung quanh trøng + KiÓu ®Î con ë thó tói: Thêi gian mang thai rÊt ng¾n ( kho¶ng 1 tuÇn), ®Î con non kh«ng cã sù trî gióp cña c¬ thÓ mÑ. Con non kh«ng biÕt bó, chØ g¾n miÖng vµo nóm vó, s÷a tiÕt vµo miÖng con non nhê c¬ bong ®Æc biÖt cña con mÑ. + KiÓu ®Î con ph¸t triÓn ë thó nhau: ph«i n»m trong tö cung con mÑ, hÊp thô chÊt dinh d­ìng c¬ thÓ mÑ qua nhau. Thêi gian mang thai kh¸c nhau tïy loµi > con non ®Î ra ®· ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, tù bó mÑ : c¸ voi mang thai 1 n¨m- 16 th¸ng, voi kho¶ng 21 th¸ng. Sè k­îng con sinh ra trong mét løa phô thuéc nhiÒu yÕu tè: Th­êng thó lín ®Î Ýt h¬n thó nhá: gÆm nhÊm ®Î mçi løa 4-12 con, thó ¨n thÞt lín ®Î tõ 1-2 con, voi 50 n¨m ®Î 4-5 lÇn mçi lÇn mét con, d¬i ®Î mét n¨m 1 con… - Mét sè loµi cã hiÖn t­îng ch¨m sãc con non sau khi ®Î: mét vµi con ®¬i h×nh thµnh nªn ®µn nu«i con,víi hµng ngµn d¬i con treo víi nhau trong khi mÑ chóng ®i kiÕm måi bªn ngoµi. C¸ voi mÑ b¬i chËm r·i, xoay vßng mét bªn khi c¸ con ch¹m vµo nóm vó mÑ, c¬ chung quanh vó co th¾t ®Èy s÷a vµo miÖng c¸ con. C¸ heo con lóc cßn nhá cã mét c¸ “ d×” b¬i bªn c¹nh nã ®èi diÖn víi c¸ mÑ ®Ó nã ®­îc b¶o vÖ c¶ hai phÝa. * Tuæi thä: Tuæi thä cña thó phô thuéc vµo kÝch cì con vËt, loµi thó lín th­êng sèng l©u h¬n loµi thó nhá. Tuæi voi ¢ns §é thä 70-80 n¨m,gÆm nhÊm nhá Ýt khi qu¸ 2,5 n¨m, Chã nhµ 20-30 n¨m, gÊu n©u sèng trªn 45 n¨m, h­¬u sao 15-25 n¨m… * Sù thÝch nghi víi tù vÖ ë thó cã hai h×nh thøc thÝch nghi: + ThÝch nghi thô ®éng: M»u s¾c ngôy trang: ®a sè thó cã mµu s¾c c¬ thÓ gièng víi m«i tr­êng khiÕn nhiÒu kÎ thï khã ph¸t hiÖn. C¸c loµi thó sèng ë B¾c cùc ( gÊu tr¾ng, c¸o…) cã bé l«ng mµu tr¾ng dÓ lÈn víi tuyÕt, c¸c loµi thó sèng sèng ë c¸c lïm c©y gÇn ®Çm lÇy Ýt ¸nh s¸ng nh­ tr©u rõng, lîn lßi, lîn rõng… th­êng cã bé l«ng mµu x¸m hoÆc ®en. Tª tª cã bé l«ng v¶y song cøng r¾n cã tËp tÝnh tù vÖ b»ng c¸ch cuén m×nh, ®Çu Èn vµo phÝa bong ch×a l­ng ra ngoµi. nhÝm cã bé l«ng s¾c nhän nªn khi cuén m×nh thµnh mét qu¶ bãng tua tña nh÷ng gai lµm kÎ thï ph¶i sî. Nh÷ng tuyÕn ë gÇn hËu m«n tiÕt mïi h«i khã ngöi cña c¸c loµi chuét chï , cµy v»n (chrotogale) , long chã (nyctereutes), cÇy triÕt(mustela)lµm kÎ thï kh«ng gi¸m l¹i gÇn. NhiÒu loµi s«ng ®µn nh­ khØ, chã, ngùa v»n cã thÓ ph¸t hiÖn sím kÎ thï ®Ó c¶ ®µn cïng ch¹y trèn. Mét bé ¸o ®èm che chë cho h­¬u nhá vµ sù Ýt di chuyÓn khiÕn nã kh«ng thÓ nh×n they ®èi víi chóa ¨n thÞt. Thá rõng chän c¸ch ¸n binh bÊt ®éng tr­íc khi nh¶y vät trong cuéc ®µo tÈu l¾t lÐo bÊt ngê. Con opossum gi¶ chÕt duçi ch©n tay, nh¾m m¾t vµ l­ìi thß ra ngoµi + H×nh thøc thÝch nghi chñ ®éng b»ng tËp tÝnh: tïy thuéc vµo nh÷ng bé phËn cã choc n¨ng tù vÖ mµ con vËt ®­îc së h÷u th× chóng cã nh÷ng c¸ch thøc tù vÖ kh¸c nhau. Mét trong nhòng biÖn ph¸p tù vÖ rµng nhÊt lµ ch¹y trèn vÝ dô: kangaroo vµ thá rõng cã cÆp ch©n sau dµi nªn tho¸t th©n víi tèc ®é cao. C¸c loµi thó ¨n thÞt(hæ, b¸o, chã sãi, gÊu…) cã nanh s¾c ®Ó c¾n xÐ, nhiÒu loµi cã vuèt s¾c ®Ó cµo vµ gi÷ chÆt ®èi ph­¬ng. c¸c loµi mèng guèc cã sõng ®Ó hóc (tr©u, bß, h­u, nai) hoÆc ®¸ b»ng ch©n cã guèc kháe nh­ ngùa, lîn lßi cã r¨ng nanh dµi nhon, voi dung vßi ®Ó qu¨ng, ®Ëp vµ dïng ch©n ®Ó dµy xÐo kÎ thï. Víi nh÷ng h×nh thøc thÝch nghi rÊt riªng vµ rÊt ®éc ®¸o ®ã ®· gióp cho thó tr¸nh ®­îc hiÓm häa ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Nh­ vËy, tõ m«i tr­êng n­íc lªn m«I tr­êng c¹n lµ sù thay ®æi lín cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vÒ nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸nh s¸ng, thøc ¨n. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· t¹o nªn sù kh¸c biÖt râ rÖt trong ca cÊu t¹o, h×nh th¸i, lÈn ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña c¸c loµi ®éng vËt cã x­¬ng. B¾t ®Çu tõ ®êi sèng ë n­íc nh­ líp c¸, cïng víi sù tiÕn ho¸ vÒ cÊu t¹o con vËt chuyÓn dÇn lªn chiÕm lÜnh m«i tr­êng c¹n vµ ph¸t triÓn ë ®ã (bß s¸t, chim, thó). Dï ë d­íi n­íc hay chuyÓn lªn c¹n con vËt ®Òu thÝch nghi víi ®êi sèng cña m×nh. chÝnh m«i tr­êng sèng ®· t¹o nªn cho chóng nh÷ng tËp tÝnh ho¹t ®éng riªng biÖt, nh÷ng tËp tÝnh ®ã ®­îc æn ®Þnh vµ gi÷ v÷ng qua nhiÒu thÕ hÖ. Mçi loµi mang mét tËp tÝnh riªng ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng phong phó cña giíi sinh vËt. ViÖc t×m hiÒu tËp tÝnh ®éng vËt cã x­¬ng sèng (ë c¸, Õch nh¸i, bß s¸t, chim, thó) ®· gióp cho em cã thªm hiÓu biÕt vÒ giíi ®éng vËt xung quanh m×nh ®Ó cã thÓ gÇn gòi víi chóng h¬n.