Đề tài Sarcôm tạo xương: Đặc tính giải phẫu bệnh – lâm sàng – Xquang – Nguyễn Văn Thắng

SARCOÂM TAÏO XÖÔNG: ÑAËC TÍNH GIAÛI PHAÃU BEÄNH – LAÂM SAØNG – X QUANG Nguyeãn Vaên Thaéng∗, Leâ Minh Trí∗∗ TOÙM TAÉT Qua nghieân cöùu 64 tröôøng hôïp sarcoâm taïo xöông (STX), ñieàu trò taïi Khoa beänh hoïc, Beänh vieän Chaán thöông chænh hình (CTCH) TP. HCM (töø 1/2003 - 3/2004), chuùng toâi ghi nhaän: beänh nhaân phaân boá töø 6 - 33 tuoåi, xuaát ñoä cao ôû löùa tuoåi 10 - 20 tuoåi (59,4%). Beänh gaëp ôû giôùi nam nhieàu hôn giôùi nöõ (nam/nöõ = 1,3/1). Vò trí thöôøng gaëp nhaát laø vuøng gaàn goái xa khuyõu: 85,9% goàm ñaàu döôùi xöông ñuøi (50%), ñaàu treân xöông chaøy (20,8%), ñaàu treân xöông caùnh tay (10,4%), STX qui öôùc chieám tæ leä cao nhaát goàm 48 ca (75%). STX thöôøng coù hình aûnh X quang: vöøa huûy xöông vöøa taïo xöông. Giaûi phaãu beänh: STX qui öôùc chieám tyû leä cao nhaát (75%) keá tôùi STX daïng boïc phình maïch goàm 7 ca (10,9%). SUMMARY OSTEOGENIC SARCOMA OF BONE: CLINICAL - RADIOGRAPHIC – PATHOLOGIC CHARACTERISTICS Nguyen Van Thang, Le Minh Tri* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 162 – 166 We have studied 64 cases osteogenic sarcoma, treated at the department of orthopedic disease and oncology, Hospital for traumatology and orthopedies in Hochiminh city (from January 2003 to March 2004). Results The patients range from 6 - 33 years of age. The incidence peak is from 10 to 20 years of age (59,4%). Male sexual predilection (M/F = 1,3/1). The commonest sites of occurrence are the knee region and proximal humerus: 85,9% (the lower end of the femur 50%, the upper end of the tibia 20,8% and the upper end of the humerus 10,4%). Radiographic: most often have a mixed lytic and slerotic appearance. Pathologic peature: The incidence peak is conventional intramedullry oteosarcoma 48 cases (75%), after then telangiectatic osteosarcoma 7 cases (10,9%). ∗ Boä moân Giaûi phaãu beänh Ñaïi hoïc Y Döôïc TP. HCM ∗∗ Beänh vieän Beán Tre ÑAËT VAÁN ÑEÀ Sarcoâm taïo xöông (STX) laø loaïi böôùu aùc nguyeân phaùt cuûa xöông thöôøng gaëp nhaát. Chieám 25.8% caùc böôùu xöông vaø 54.8% böôùc aùc nguyeân phaùt cuûa xöông. STX thöôøng xaûy ra ôû tuoåi thanh thieáu nieân 10- 25 tuoåi. Phaân loaïi STX raát phöùc taïp, maët khaùc moãi loaïi STX coù dieãn tieán vaø tieân löôïng khaùc nhau. Chaån ñoaùn STX phaûi döïa vaøo tam giaùc chaån ñoaùn: laâm saøng (LS) – X quang (XQ) – giaûi phaãu beänh (GPB). Chaån ñoaùn sôùm, chính xaùc vaø phaân loaïi STX laø moät vieäc laøm thieát thöïc vaø höõu ích, do ñoù Muïc Tieâu CTNC naøy nhaèm xaùc ñònh: 1. Ñaëc tính LS. 2. Ñaëc tính XQ. 3. Ñaëc tính GPB. 4. Tieâu chuaån chaån ñoaùn. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Ñoái töôïng nghieân cöùu Chuyeân ñeà Y Học Cơ Sở 162 Töø thaùng 01/2003 – 03/2004, chuùng toâi ghi nhaän 64 beänh nhaân STX ñöôïc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò taïi Khoa Beänh hoïc cô xöông khôùp, BV CTCH. Caùc beänh phaåm ñöôïc xöû lyù thöôøng quy vaø nhuoäm HE (Hematoxylin Eosin) taïi phoøng xeùt nghieäm Beänh vieän Chaán thöông chænh hình vaø Boä moân giaûi phaãu beänh Ñaïi hoïc Y Döôïc TP. HCM. Phöông phaùp nghieân cöùu Loaïi NC: moâ taû vaø phaân tích. Phöông phaùp NC: tieàn cöùu Chuùng toâi tieán haønh laäp phieáu thu thaäp cho töøng beänh nhaân veà caùc döï kieän LS, XQ, GPB. Duøng baûng, bieåu ñoà minh hoïa keát quaû NC, toång hôïp, söû duïng pheùp kieåm thoáng keâ ñeå kieåm chöùng vaø so saùnh caùc keát quaû. KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU 1. Ñaëc tính laâm saøng Tuoåi Chuùng toâi ghi nhaän beänh nhaân STX phaân boá töø 6 – 33 tuoåi; töø 11-20: 38 ca (59.4%) vaø 10-25 tuoåi 54 ca (84.3%). Giôùi Nam nhieàu hôn nöõ, nam/nöõ = 38/26 = 1.3. - Phaân boá theo vò trí böôùu . Sarcoâm taïo xöông qui öôùc: vò trí gaàn goái xa khuyûu 91.6%. Trong ñoù gaàn goái 75%, xa khuyûu 16.6%. . Boïc phình maïch: vò trí gaàn goái xa khuyûu 100%. Trong ñoù gaàn goái 71,4%, xa khuyûu 28,6%. . Daïng teá baøo hình thoi: vò trí gaàn goái xa khuyûu laø 100%. Trong ñoù gaàn goái: 75%, xa khuyûu: 25%. . Daïng giaøu moâ baøo: 1 ca ôù ñaàu döôùi xöông chaøy. . Trong voû: 1 ca ôû 1/3 giöõa xöông tru.ï . Caän voû: 1 ca ôû 1/3 döôùi xöông ñuøi. . Maøng xöông: 1 ca ôû 1/3 giöõa xöông ñuøi, 1 ca ôû 1/3 treân xöông ñuøi Ñaëc tính X quang . Sarcoâm taïo xöông qui öôùc: vöøa taïo xöông vöøa huûy xöông: 100%; Tam giaùc Codman: 33.3%; Tia loùe maët trôøi: 60.4%; Voû haønh: 8.3%; Taïo xöông trong phaàn meàm: 35.4%; Gaõy beänh lyù: 2.1%. . STX boïc phình maïch: huûy xöông 100%; Taïo xöông 100%; Tam giaùc Codman: 2 ca, tia loùe maët trôøi 3 ca, taïo xöông trong phaàn meàm 5 ca. . STX teá baøo hình thoi: Gaõy beänh lyù 1 ca, Huûy xöông, Taïo xöông, Phaûn öùng maøng xöông kieåu tam giaùc Codman, tia loùe maët trôøi 100%, Taïo xöông trong phaàn meàm 3 ca. . STX daïng moâ baøo sôïi aùc: Huûy xöông, taïo xöông, phaûn öùng maøng xöông, kieåu tia loùe maët trôøi, tam giaùc Codman. Ñaëc tính giaûi phaãu beänh Ñaïi theå Haàu heát böôùu raát ña daïng veà maøu saéc nhö maøu: traéng, vaøng, naâu treân cuøng moät böôùu. Maät ñoä khoâng ñeàu, khoâng ñoàng nhaát töø meàm, söôïng ñeán cöùng nhö xöông. Vi theå - Phaân loaïi STX: Chuùng toâi ghi nhaän 4 nhoùm STX, trong ñoù STX noäi tuûy chia thaønh 4 loaïi, ñöôïc trình baøy ôû baûng 1 Baûng 1: Phaân loaïi STX Loaïi sarcoâm taïo xöông Soá ca % - STX noäi tuûy STX qui öôùc STX giaû boïc phình maïch STX teá baøo hình thoi STX daïng moâ baøo - STX trong voû - STX maøng xöông - STX caän voû 60 48 7 4 1 1 2 1 93,7 75 10,9 6,3 1,6 1,6 3,1 1,6 Toång coäng 64 100 - Ñaëc tính teá baøo vaø moâ: Ñaëc tính teá baøo cuûa STX raát ña daïng, 4 daïng thöôøng gaëp: ña dieän, troøn, hình thoi, ñaïi baøo. Trong moâ STX thöôøng hieän dieän caùc chaát: xöông, suïn, sôïi, hoaïi töû. Chi tieát teá baøo vaø söï hieän dieän caùc chaát ñöôïc trình baøy ôû baûng 2 163 Baûng 2: Ñaëc tính vi theå caùc loaïi STX Hình thaùi TB Vi theå STX Chaát Xöông Chaát Suïn Chaát Sôïi Ña Dieän Troøn Hình Thoi Hoaïi töû Xuaát huyeát Ñaïi baøo Phaân baøo Qui öôùc 48 19 41 48 25 41 45 48 22 29 BPM 7 2 5 7 4 2 7 7 3 5 TB h.thoi 4 4 2 4 3 4 1 Giaøu moâ baøo 1 1 1 1 1 1 Trong voû 1 1 1 1 Caän voû 1 1 1 M. Xöông 2 2 2 Toång coäng 64 100% 24 37,5% 53 82,8% 59 92,1% 30 46,8% 49 76,5% 55 85,9% 60 93,7% 27 42,1% 34 53,1% BAØN LUAÄN Ñaëc tính laâm saøng - Xuaát ñoä Baûng 3: Xuaát ñoä caùc STX cuûa CTNC naøy vaø 4 taùc giaû Taùc giaû STX Fechner (13) Dorfman (12) L.C. Duõng (3) N.Q. Ñaïm (5) CTNC naøy Qui öôùc 90% 89% 70-75% 84,5% 75% Daïng BPM 0,4-12% 4% 4% 9,2% 10,9% Daïng TB hình thoi 6,2% Daïng giaøu MB 3% 1,5% Trong voû Hieám Hieám Hieám 1,5% Caän voû < 5% 3% 5% 1,5% Maøng xöông < 2% 2% < 2% 4,2% 3,2% Caû 4 taùc giaû ñeàu ghi nhaän STX qui öôùc coù taàn suaát cao nhaát (töø 70%(3) ñeán 90%(13)) CTNC naøy cuõng ghi nhaän STX qui öôùc coù taàn suaát cao nhaát (75%), keá ñeán laø daïng boïc phình maïch - Phaân boá theo tuoåi vaø giôùi: Trong CTNC naøy tuoåi thöôøng gaëp laø 10-25 tuoåi (84.3%) so vôùi LC. Duõng(4) 81%. Ñaëc bieät 11- 20 tuoåi: 59.3% phuø hôïp vôùi caùc taùc giaû: Fechner RE(13) 60%. LC. Duõng(2) 69.3%, NQ. Ñaïm(5) 63.3% - Vò trí: Haàu heát STX ôû vuøng gaàn goái xa khuyûu: 80.7% (gaàn goái 68.7% vaø xa khuûyu 12%) phuø hôïp vôùi nhaän xeùt cuûa caùc taùc giaû(6,7,9). Baûng 4: Phaân boá caùc STX theo vò trí cuûa CTNC naøy vaø 2 taùc giaû Vò trí L.C. Duõng(4) N.Q. Ñaïm(5) CTNC naøy Gaàn goái xa khuyûu 79% 79% 80,7% X. caùnh tay: Ñaàu treân Ñaàu döôùi 7,6% 0 6% 0 10,4% 0 X. ñuøi:. Ñaàu treân Ñaàu döôùi 0 48,8% 0 41,4% 2% 50% X-chaøy:. Ñaàu treân Ñaàu döôùi 25,6% 3,5% 31,7% 0 20,8% 2% X.maùc:. Ñaàu treân . Ñaàu döôùi 4,8% 0,6% 6% 6,2% 2% Ñaëc tính X quang - Hình aûnh X quang cuûa STX laø huûy xöông vaø taïo xöông, chæ coù STX caän voû khoâng huûy xöông maø taïo xöông trong phaàn meàm - Möùc ñoä taïo xöông cuõng raát khaùc nhau giöõa caùc loaïi. STX daïng boïc phình maïch, taïo xöông ít hôn(8,10,11,12,13,14). - Phaûn öùng maøng xöông vaø vò trí gaàn goái xa khuyûu giuùp chaån ñoaùn sôùm STX. Daïng boïc phình maïch gaây ra gaõy beänh lyù cao hôn caùc loaïi khaùc. Do böôùu huûy xöông maïnh hôn maø taïo xöông ít hôn do ñoù gaây gaõy beänh lyù tæ leä cao hôn tôùi 25.8%. Phuø hôïp vôùi taùc giaû Leâ Chí Duõng(1,3,4) cuõng ghi nhaän 25% tröôøng hôïp. Ñaëc tính giaûi phaãu beänh - Ñaïi theå Maøu saéc cuûa böôùu STX haàu heát laø ña maøu, döïa vaøo 2 maøu chuû ñaïo cuûa moâ böôùu chuùng toâi phaân thaønh 4 nhoùm vaø ñoái chieáu vôùi caùc taùc giaû, ñöôïc trình baøy ôû baûng 5. Chuyeân ñeà Y Học Cơ Sở 164 Baûng 5: Phaân loaïi maøu saéc STX cuûa CTNC naøy vaø N.Q. Ñaïm(5) Maøu saéc NC naøy N.Q. Ñaïm Xaùm,naâu 4 (8,3%) Ñoû naâu 4 (8,3%) 15,8% Traéng naâu 33 (68,8%) 14,6% Vaøng naâu 7 (14,6%) 30,4% Maät ñoä: Moâ böôùu coù maät ñoä raát thay ñoåi theo töøng loaïi. STX qui öôùc: meàm, muûn nhöng caùc STX khaùc nhö STX: trong voû, maøng xöông, caän voû thì laïi coù maät ñoä söôïng cöùng. Döïa vaøo maät ñoä chuùng toâi chia thaønh 3 nhoùm vaø ñoái chieáu vôùi caùc taùc giaû, trình baøy ôû baûng 6. Baûng 6: Phaân loaïi maät ñoä caùc STX cuûa CTNC naøy vaø taùc giaû N.Q. Ñaïm(5) NC naøy N.Q. Ñaïm Maät ñoä Soá ca Tæ leä % Soá ca Tæ leä % Cöùng söôïng 5 7,8 5 7,2 Söôïng meàm 29 32,8 7 51,5 Meàm 14 59,3 30 43,2 Vi theå Haàu heát caùc taùc giaû ñeàu moâ taû nhaän xeùt nhöng khoâng ñöa ra soá lieäu cuï theå. Neân chuùng toâi trong CTNC naøy khoâng coù ñöôïc söï ñoái chieáu so saùnh. Chaát caên baûn: Daïng xöông: 100%; Daïng suïn: 37.5%; Daïng sôïi: 82.8%; Hoaïi töû: 85.9%; Xuaát huyeát: 93.7% Hình thaùi teá baøo: Teá baøo hình ña dieän: 92%; Troøn: 46.8%; Thoi: 76.5%; Phaân baøo: 53.1%; Ñaïi baøo: 42.1% KEÁT LUAÄN Qua nghieân cöùu 64 ca STX chuùng toâi ghi nhaän: Ñaëc tính laâm saøng Tuoåi: böôùu thöôøng xaûy ra ôû tuoåi 11 – 20 (59,4%). Giôùi: nam gaëp nhieàu hôn nöõ, nam/nöõ = 1,3. Vò trí: xaûy ra nhieàu nhaát ôû ñaàu thaân xöông daøi, nhaát laø vuøng gaàn goái xa khuyûu: 85,9% (gaàn goái: 68,7%, xa khuyûu: 17,2%). Ñaëc tính X quang Ngoaïi tröø STX caän voû (1,6%) khoâng coù huûy xöông, coøn laïi caùc STX (98,4%) ñeàu coù hình aûnh XQ: huûy xöông, taïo xöông, phaûn öùng maøng xöông, xaâm laán phaàn meàm. Ñaëc tính giaûi phaãu beänh Ñaïi theå Maøu saéc STX raát ña daïng veà maøu saéc. Maät ñoä STX khoâng ñoàng nhaát töø meàm söôïng, cöùng. Giôùi haïn: STX noäi tuûy giôùi haïn khoâng roõ nhöng STX trong voû coù giôùi haïn töông ñoái roõ vaø STX caän voû, STX maøng xöông coù giôùi haïn roõ. Vi theå Moâ böôùu taïo nhieàu chaát caên baûn khaùc nhau, tuy nhieân taát caû ñeàu hieän dieän chaát daïng xöông. Hình thaùi teá baøo: teá baøo ña daïng. Xuaát ñoä caùc STX nhö sau: STX qui öôùc chieám tæ leä cao nhaát goàm 48 ca (75%) keá tôùi STX daïng boïc phình maïch goàm 7 ca (10,9%), STX daïng teá baøo hình thoi goàm 4 ca (6,3%) vaø STX maøng xöông coù 2 ca (3,1%). STX daïng giaøu moâ baøo, STX trong voû vaø STX caän voû moãi loaïi coù 1 ca (chieám 1,6%). Chaån ñoaùn STX Döïa vaøo toån thöông GPB Teá baøo dò daïng, phaân baøo baát thöôøng vaø phaûi coù taïo chaát daïng xöông Phaûi phuø hôïp vôùi ñaëc tính LS – XQ Thöôøng gaëp löùa tuoåi 11–20. Vò trí gaàn goái xa khuyûu vaø dieãn tieán nhanh. Thöôøng coù hình aûnh XQ: huûy vaø taïo xöông ôû vò trí ñaàu thaân xöông daøi. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Leâ Chí Duõng (1995). Böôùu xöông, ung thö nguyeân phaùt, böôùu laønh. Nghieân cöùu 324 tröôøng hôïp ñoái chieáu giaûi phaãu beänh-laâm saøng-X quang. Luaän aùn tieán só khoa hoïc Y döôïc, Tp HCM, trang 8 – 12; 38, 95-98. 2. Leâ Chí Duõng (1999). Böôùu xöông treû em vaø thanh nieân 550 tröôøng hôïp; Y hoïc TP.HCM. 3. Leâ Chí Duõng (2000). Beänh xöông trong Nguyeãn Saøo Trung (chuû bieân), Beänh hoïc caùc taïng vaø heä thoáng, taùi baûn laàn thöù 3, trang 676-677. 4. Leâ Chí Duõng (2003). Böôùu xöông, laâm saøng-hình aûnh y hoïc-giaûi phaãu beänh vaø ñieàu trò. Nhaø xuaát baûn y hoïc trang 13-60, 181-218. 5. Nguyeãn Quang Ñaïm (2002). Nghieân cöùu ñaëc tính sarcoâm taïo xöông, ñoái chieáu laâm saøng – hình aûnh hoïc – giaûi phaãu beänh. Luaän vaên thaïc só y hoïc Tp. HCM. 6. Traàn Phöông Haïnh (1997) Töï ñieån giaûi nghóa beänh hoïc Anh-Paùp-Vieät, taùi baûn laàn II,nhaø xuaát baûn y hoïc, tr. 473–474 165 11. Ayala Alberto G., Ro Jac Y., Raynomd A Kevin (1996), Bone Tumor in anderson's pathology, Damjavov. I van tenth Edition volume two 1996, Mosby – year book, in 2535 – 2541. 7. Traàn Phöông Haïnh (2000) Beänh hoïc ñaïi cöông ÑHYD Tp. HCM trang 473 – 474. 8. Nguyeãn Vaên Thaéng vaø Leâ Chí Duõng (1997) Nghieân cöùu ñaëc tính giaûi phaãu beänh vaø phaân loaïi böôùu xöông nguyeân phaùt. Taïp chí Y hoïc TP.HCM, soá ñaëc bieät Hoäi nghò khoa hoïc Khoa Y laàn thöù 17, chuyeân ñeà Ngoaïi – Nhaõn khoa, Phuï baûn soá 4, taäp 1 – 1997 (trang 49 – 54). 12. Dorfman H.D: (1998), Osteosarcoma in Bone tumors, mosby, inc, st, lowis, Chapter 5, p.128 – 246. 13. Fechner, M.D, Robert E and Mills M.D. Slacey E (1993), Osteosarcoma in the Tumors of Bones and Joint (38 – 72). 9. Leâ Vaên Xuaân (1991) Giaûi phaãu beänh caùc beänh ung böôùu thoâng thöôøng, böôùu xöông, tr. 8 – 12. 10. Aegerter E Kirrpatrick J.A (1975). Osteogenic tumor, ortho pedx deseases. W.B sanders company philadelphia, 4 th ed, chapter 16, p. 587-620. 14. Lichtenstein L (1972) Osteogenic sarcoma of bone. Bone tumors, Fourth edition de C.v. Mosby company p.215-242. Chuyeân ñeà Y Học Cơ Sở 166