Đề tài Những yếu tố thúc đẩy thanh thiếu niên đến với ma túy - Nguyễn Thị Cẩm Hường

NHÖÕNG YEÁU TOÁ THUÙC ÑAÅY THANH THIEÁU NIEÂN ÑEÁN VÔÙI MA TUÙY Nguyeãn Thò Caåm Höôøng*, Nguyeãn Thò Hoàng Lan*, Phan Vónh Tho*, Nguyeãn Quang Trung*, Phaïm Thò Haûi Meán*, Nguyeãn Leâ Nhö Tuøng* TOÙM TAÉT Khaûo saùt nguyeân nhaân thuùc ñaåy thanh thieáu nieân ñeán vôùi ma tuùy baèng thieát keá nghieân cöùu caét ngang, keát quaû cho thaáy lyù do daãn ñeán nghieän ma tuùy ôû 800 thanh nieân ñang cai nghieän laø do baïn beø xuùi giuïc (49,5%) vaø coù taâm lyù muoán thöû cho bieát (34%). Khaûo saùt cuõng cho thaáy coù moái töông quan giöõa tuoåi, giôùi, ngheà nghieäp, trình ñoä hoïc vaán, tình traïng hoân nhaân, thu nhaäp vôùi caùc yeáu toá thuùc ñaåy ñeán nghieän ma tuùy nhö: gaëp chuyeän buoàn trong gia ñình, gaëp chuyeän buoàn trong tình caûm, bò baïn beø loâi keùo xuùi giuïc, taâm lyù muoán thöû cho bieát, muoán chöùng toû mình laø ngöôøi baûn lónh. Keát quaû cuõng cho thaáy ña soá ngöôøi nghieän ma tuùy trong nhoùm tuoåi töø 21-30 tuoåi, nam giôùi, coù trình ñoä hoïc vaán thaáp, laøm ngheà töï do, thu nhaäp khoâng oån ñònh, ñoäc thaân. SUMMARY CAUSATIVE FACTORS TO HEROIN ADDICT IN THE ADOLESCENT Nguyen Thi Cam Huong, Nguyen Thi Hong Lan, Phan Vinh Tho, Nguyen Quang Trung, Phaïm Thi Hai Men, Nguyen Le Nhu Tungï * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 162– 166 By using a cross-sectional study, this article observed the causes of heroin addict in the adolescent, the results showed that there was a significant relapse rate caused by instigation (49.5%) and sensation seeking (34%) in 800 heroin-addicted adolescents. There was a relationship between the age, sex, occupation, education, married status, income with the causes of heroin addict (family or sentimental disruptions, instigation, sensation seeking, proving oneself). Most of heroin addicts are between 21 – 30 years old, male, low level of education, occupational or financial impairment, bachelor. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Theo ñònh nghóa cuûa Toå Chöùc Y Teá Theá Giôùi, nghieän ma tuùy laø moät traïng thaùi ngoä ñoäc kinh nieân hay töøng thôøi kyø, do vieäc söû duïng laäp ñi laäp laïi moät hay nhieàu laàn thuoác gaây nghieän. Nguyeân nhaân nghieän ma tuùy coù theå laø do nhieàu yeáu toá nhö taâm lyù (ngöôøi coù caù tính deã xuùc caûm, yù chí yeáu..), khoaùi caûm (ma tuùy gaây ra moät khoaùi caûm ñaëc bieät khieán ngöôøi nghieän hoï khoù coù theå queân ñöôïc, luoân theøm nhôù) hoaëc yeáu toá theå chaát (laøm taêng söùc khoûe taïm thôøi, thuoác coù theå chöõa trò moät soá beänh coù hieäu quaû). Vieäc ñieàu trò nghieän ma tuùy vaãn coøn laø moät laõnh vöïc phöùc taïp, nhöõng hieåu bieát hieän nay veà sinh beänh hoïc, tieân löôïng vaø haäu quaû cuûa nghieän ma tuùy coøn nhieàu baøn caûi. Nghieän ma tuùy hieän nay laø moät vaán ñeà söùc khoûe coäng ñoàng quan troïng cuûa theá giôùi vì soá ngöôøi nghieän gia taêng nhanh trong thôøi gian gaàn ñaây. ÔÛ Vieät Nam, nghieän ma tuùy cuõng laø vaán ñeà xaõ hoäi lôùn. Ma tuùy laøm cho teä naïn xaõ hoäi ngaøy caøng gia taêng. Noù laø nguoàn goác, laø ñieàu kieän thuùc ñaåy caùc teä naïn xaõ hoäi khaùc nhö cöôùp giaät, troäm caép, buoân laäu... Nghieän chích ma tuùy coøn laø moät trong caùch laây truyeàn quan troïng cuûa HIV vaø caùc beänh laây qua ñöôøng maùu nhö HBV vaø HCV. Theo thoáng keâ cuûa UÛy Ban Phoøng Choáng AIDS Tp Hoà Chí Minh vaøo naêm 2003, caùch laây truyeàn HIV ôû TP Hoà Chí Minh chuû yeáu laø do tieâm chích ma tuùy (66%)(1). * Boä moân Nhieãm ÑHYD TpHCM 162 Ñaëc ñieåm cuûa ngöôøi nghieän ma tuùy ôû nöôùc ta chuû yeáu laø thanh nieân naèm trong nhoùm tuoåi 20 ñeán 30 tuoåi. Do ñoù seõ laø gaùnh naëng cuûa xaõ hoäi vì ñeå laïi haäu quaû naëng neà laø laøm chaäm söï taêng tröôûng cuûa xaõ hoäi do giaûm söùc lao ñoäng, giaûm tuoåi thoï. Nguyeân nhaân thuùc ñaåy ñeán nghieän ma tuùy ôû thanh nieân TP Hoà Chí Minh raát nhieàu, nhöng nguyeân nhaân chuû yeáu caàn phaûi xaùc ñònh ñeå tìm bieän phaùp phoøng ngöøa vaø phoøng ngöøa coù hieäu quaû. Vì vaäy, muïc tieâu cuûa nghieân cöùu naøy laø nhaèm xaùc ñònh nhöõng yeáu toá thöôøng gaëp nhaát thuùc ñaåy thanh thieáu nieân ñeán vôùi nghieän ma tuùy vaø xem xeùt moái töông quan giöõa caùc yeáu toá naøy vôùi tuoåi, giôùi, ngheà nghieäp, hoaøn caûnh gia ñình. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Thieát keá nghieân cöùu: nghieân cöùu moâ taû caét ngang. Côõ maåu Côõ maãu ñöôïc choïn theo coâng thöùc tính côõ maãu cuûa nghieân cöùu moâ taû caét ngang. Z: laáy giaù trò töø phaân phoái chuaån. α: 0.05 ⇒ Z 1-α = Z 0.975 =1,96. p: ñöôïc öôùc tính laø 50%; d: sai soá cho pheùp, trong tröôøng hôïp naøy laø 4%. Nhö vaäy côõ maãu ñöôïc tính laø: 600. Phöông phaùp choïn maãu Caùc hoïc vieân cai nghieän taïi boán trung taâm cai nghieän Phuù Vaên, Bình Ñöùc, Ñöùc Haïnh vaø Troïng Ñieåm thuoäc cuïm huyeän Phöôùc Long tænh Bình Phöôùc thuoäc Sôû Y Teá vaø Sôû Thöông Binh- Xaõ Hoäi TPHCM töø ngaøy 6 / 10 deán 12 /10/2004. Nhöõng hoïc vieân ñöôïc choïn vaøo nghieân cöùu seõ traû lôøi boä caâu hoûi goàm caùc bieán soá: tuoåi, giôùi, ngheà nghieäp, trình ñoä hoïc vaán, tình traïng hoân nhaân, thu nhaäp. Caùc bieán soá coù theå laø lyù do thuùc ñaåy ñeán nghieän ma tuùy nhö: gaëp chuyeän buoàn trong gia ñình, gaëp chuyeän buoàn trong gia ñình, bò baïn beø loâi keùo xuùi giuïc, taâm lyù muoán thöû cho bieát, muoán chöùng toû mình laø ngöôøi baûn lónh. Phaân tích thoáng keâ Baèng phaàn meàm SPSS 11.05. KEÁT QUAÛ Veà ñaëc ñieåm cuûa maãu: coù 800 tröôøng hôïp ñöôïc thu thaäp. Giôùi: nam coù 612 maãu(6,5%), nöõ coù 188 maãu (23,5%); trong ñoù ña soá 86,5% soáng taïi Tp Hoà Chí Minh. Baûng 1: Phaân boá tuoåi vaø trình ñoä hoïc vaán Soá ca Tæ leä (%) Tuoåi ≤ 20 64 8 21-30 533 66,6 31-40 154 19,3 ≥ 40 49 6,1 Trình ñoä Muø chöõ – Caáp 1 317 39,6 Caáp 2 330 41,3 Caáp 3,Trung hoïc ngheà vaø Ñaïi hoïc 153 19,1 (Z 1 -α/2)2 x p x q Baûng 2: Phaân boá theo tình traïng hoân nhaân, soá anh chò em trong gia ñình. n = d2 Soá TH Tæ leä (%) Tình traïng hoân nhaân Ñang soáng ñoäc thaân 529 73,6 Ñang soáng vôùi vôï /choàng 190 26,4 Anh chò em Khoâng coù anh chò em 84 10,5 Coù 1-2 anh chò em 164 20,5 > 2 anh chò em 552 69,0 Soá laàn cai nghieän Laàn ñaàu 612 76,5 Laàn 2 111 13,9 > 2 laàn 77 9,6 Baûng 3: Phaân boá ngheà nghieäp vaø thu nhaäp. Soá TH Tæ leä (%) Ngheà nghieäp Noâng daân coâng nhaân 226 28,3 Chuyeân vieân, NVHC 20 2,5 Ngheà töï do 415 51,9 Khoâng laøm gì 139 17,4 Thu nhaäp OÅn ñònh 475 59,4 Khoâng oån ñònh 325 40,6 Nhieãm 163 * Trong quaù trình thu thaäp thoâng tin töø baûng caâu hoûi coù saün, chuùng toâi ghi nhaän nhöõng yeáu toá thuùc ñaåy thanh thieáu nieân ñeán vôùi nghieän chích ma tuùy bao goàm: Baûng 4: Phaân boá caùc yeáu toá thuùc ñaåy thanh thieáu nieân nghieän ma tuùy. Soá ca Tæ leä (%) Gaëp chuyeän buoàn trong gia ñình 152 19 Gaëp chueän buoàn trong tình caûm 82 10,3 Thaát baïi trong hoïc haønh, laøm aên 44 5,5 Bò baïn beø loâi keùo xuùi giuïc 396 49,5 Taâm lyù muoán thöû cho bieát 272 34 Muoán chöùng toû mình laø ngöôøi baûn lónh 40 5 Moái töông quan giöõa ñaëc dieåm daân soá vaø caùc yeáu toá thuùc ñaåy thanh nieân ñeán vôùi nghieän chích ma tuùy Baûng 5: Moái töông quan giöõa ñaëc dieåm giôùi vaøthu nhaäp vôùi caùc yeáu toá thuùc ñaåy thanh nieân ñeán vôùi ma tuùy. Giôùi Thu nhaäp Nam (%) Nöõ (%) P OR OÅn ñònh Khoâng oån ñònh P OR Buoàn chuyeän gia ñình 15,2 31,4 0,000 0,392 (0,286- 0.572) 19,6 18,2 0,614 1,098 (0,764 -1,576) Buoàn chuyeän tình caûm 8 17,6 0,000 0,409 (0,254 – 0,658) 10,1 10,5 0,870 0,962 (0,605 -1,530) Thaát baïi trong hoïc haønh laøm aên 4,9 7,4 0.181 0,641 (0,332 - 1,235) 4,4 7,1 0,106 0,607 (0,330 -1,117) Bò xuùi giuïc 53,9 35,1 0,000 2,163 (1,541 - 3,063) 51,65 46,5 0,155 1,227 (0,925 – 1,628) Thöû cho bieát 35,6 28,7 0,081 1,373 (0,961- 1,961) 33,7 34,5 0,820 0,996 (0,717 -1,301) Chöùng toû baõn lónh 5,1 4,8 0.878 1,061 (0,496 – 2,271) 3,6 7,1 0,026 0,487 (0,256 – 0,928) Qua moái töông quan giöõa yeáu toá giôùi vôùi caùc yeáu toá thuùc ñaåy: ñoái vôùi phuï nöõ,khi gaëp nhöõng chuyeän buoàn trong gia ñình hay trong tình caûm thì deã daãn ñeán nghieän ma tuùy hôn so vôùi nam giôùi. Trong khi ñoù nam giôùi laïi deã bò baïn beø loâi keùo xuùi giuïc nghieän ma tuùy hôn. Ñoái töôïng coù thu nhaäp khoâng oån ñònh laïi coù taâm lyù muoán chöùng toû baûn lónh hôn. Baûng 6: Moái töông quan giöõa tình traïng hoân nhaân, soá anh em trong gia ñình vôùi caùc yeáu toá thuùc thanh nieân ñeán vôùi ma tuùy. Tình traïng hoân nhaân Soá anh em Ñoäc thaân Coù gia ñình P OR Khoâng coù anh em 1-2 anh em > 2 anh em P Buoàn chuyeän gia ñình 17,5 23,7 0.059 0,658 (0,462 – 1,017) 19 16,5 19,7 0,642 Buoàn chuyeän tình caûm 10,3 10 0,896 1,037 (0,603 – 1,780) 11,9 7,9 10,3 0,515 Thaát baïi trong hoïc haønh laøm aên 4,9 7,4 0,196 0,650 (0,337 – 1,254) 9,5 9,8 3,6 0,02 Bò xuùi giuïc 51,5 43,2 0,045 1,397 (1,006-1,940) 50 48,2 49,8 0,929 Thöû cho bieát 34,3 33,2 0,779 1,051 (0,744 – 1,484) 35,76 37,8 32,6 0,404 Chöùng toû baõn lónh 5,2 4,2 0,567 1,260 (0,570 – 2,782) 3,6 7,3 4,5 0,290 Tình traïng soáng ñoäc thaân cuõng laø yeáu toá khieán cho ngöôøi ta deã bò loâi keùo xuùi giuïc. Coù töø 1 – 2 anh em khi thaát baïi trong hoïc haønh laøm aên deã bò nghieän ma tuùy. Baûng 7: Moái töông quan giöõa trình ñoä hoïc vaán, soá con cuûa ngöôøi nghieän vôùi caùc yeáu toá thuùc ñaåy ñeán vôùi ma tuùy. Trình ñoä vaên hoaù Soá con Muø chöõ-caáp 1 Caáp 2 Caáp3, TH ngheà-ñaïi hoïc P Chöa coù con Töø 1-2 con >2 con P Buoàn chuyeän gia ñình 21,5 15,5 21,6 0,101 17,2 24,7 15,4 0,057 Buoàn chuyeän tình caûm 13,9 7,6 8,5 0,022 9,8 12,1 7,7 0,556 Thaát baïi trong hoïc haønh laøm aên 6,6 3,6 7,2 0,148 5,3 6,6 2,6 0,574 Bò xuùi giuïc 49,8 50,6 46,4 0,683 52,6 41,4 46,2 0,024 Thöû cho bieát 30,9 36,7 34,6 0,298 34,5 31,8 38,5 0,664 Chöùng toû baûn lónh 4,4 5,8 4,6 0,710 5,3 4,5 2,6 0,704 164 Trình ñoä vaên hoaù thaáp khi gaëp khoù khaên trong vaán ñeà tình caûm coù xu höôùng daãn deán nghieän chích ma tuùy nhieàu hôn. Nhöõng ngöôøi coù con caùi ít bò baïn beø loâi keùo xuùi giuïc hôn. BAØN LUAÄN Ñaëc ñieåm cuûa maãu nghieân cöùu Töø ngaøy 6-12 thaùng 8 naêm 2004, khaûo saùt 800 ngöôøi nghieän ma tuùy taïi caùc trung taâm cai nghieän cuûa TP Hoà Chí Minh veà lyù do nghieän ma tuùy, keát quaû cho thaáy: nam chieám ña soá (76,5%), taäp trung ôû nhoùm tuoåi töø 21-30 (66,6%), haàu heát coù trình ñoä hoïc vaán thaáp (80,9% töø caáp 2 trôû xuoáng), soáng ñoäc thaân (73,6%), laøm ngheà töï do (51,9%). Veà nguyeân nhaân thuùc ñaåy caùc ñoái töôïng ñeán vôùi ma tuùy Coù 49,5% cho bieát lyù do nghieän ma tuùy laø do baïn beø xuùi giuïc vaø 34% coù taâm lyù muoán thöû cho bieát. Ñaây laø thoâng tin raát nghieâm troïng cho thaáy tình hình thanh thieáu nieân nghieän ma tuùy ngaøy caøng gia taêng. Lyù do naøy noùi leân tình traïng lô laø trong giaùo duïc veà ñaïo ñöùc, loái soáng cuûa gia ñình, tröôøng hoïc vaø ngoaøi xaõ hoäi. Nhöõng thoâng tin veà taùc haïi cuûa ma tuùy cuõng khoâng ñöôïc coâng boá roäng raõi taïi nhöõng moâi tröôøng naøy. Thanh thieáu nieân laø nhöõng ngöôøi ñöôïc ñaùnh giaù laø nhieät tình, naêng ñoäng nhöõng cuõng raát deã bò kích ñoäng, loâi keùo vaøo nhöõng haønh vi xaáu, thieáu ñaïo ñöùc. Gaëp chuyeän buoàn trong gia ñình hoaëc trong tình caûm chieám 19% vaø 10,3%, theo thöù töï. Caùc nguyeân nhaân naøy cuõng ñöôïc Cirakoglu & Guler Isin ñeà caäp taïi Thoå Nhó Kyø(2). Nhö vaäy nguyeân nhaân chính daãn ñeán nghieän ma tuùy cuûa thanh thieáu nieân TP Hoà Chí minh laø taâm lyù. Coøn nhöõng nguyeân nhaân khaùc nhö thaát baïi trong hoïc haønh laøm aên, hoaëc muoán chöùng toû baûn lónh chæ chieám 5,5% vaø 5%, theo thöù töï. Veà moái töông quan giöõa caùc yeáu toá tuoåi, giôùi, ngheà nghieäp, trình ñoä hoïc vaán, thu nhaäp vôùi caùc yeáu toá thuùc ñaåy thanh nieân ñeán vôùi ma tuùy Coù moái töông quan giöõa giôùi vaø caùc yeáu toá thuùc ñaåy thanh nieân nghieän ma tuùy. Phuï nöõ khi gaëp nhöõng chuyeän buoàn trong gia ñình hay trong tình caûm thì deã daãn ñeán nghieän chích ma tuùy hôn so vôùi nam giôùi (baûng 5). Nghieân cöùu cuûa Kauffmann,Silver vaø Poulin (1997) cuõng coù nhaän xeùt töông töï(2)ï.Trong khi ñoù nam giôùi laïi deã bò baïn beø loâi keùo xuùi giuïc chích ma tuùy hôn (baûng 5). Soáng ñoäc thaân cuõng laø yeáu toá khieán cho thanh nieân deã bò loâi keùo xuùi giuïc (baûng 6). Ngöôøi coù thu nhaäp khoâng oån ñònh laïi coù taâm lyù muoán chöùng toû baûn lónh hôn cuõng deã bò rôi vaøo teä naïn ma tuùy (baûng 5). Hoïc vaán thaáp (muø chöõ hoaëc caáp 1) khi buoàn chuyeän tình caûm cuõng deã bò rôi vaøo nghieän ngaäp (baûng 7). Trình ñoä hoïc vaán thaáp khi gaëp khoù khaên trong vaán ñeà tình caûm coù xu höôùng daãn ñeán nghieän ma tuùy nhieàu hôn laø do caùch nhaän thöùc vaø caùch giaûi quyeát vaán ñeà cuõng nhö khi bò taùc ñoäng bôûi nhöõng yeáu toá cuûa moâi tröôøng vaø xaõ hoäi. Ngöôøi chöa coù con cuõng deã bò xuùi giuïc ñi ñeán nghieän ma tuùy (baûng 7). Nhöõng ngöôøi coù con caùi ít bò baïn beø loâi keùo xuùi giuïc hôn, coù theå do raøng buoäc traùch nhieäm phaûi chaêm lo cho con caùi khieán cho hoï phaûi suy nghó hoaëc ít thôøi gian giao du vôùi baïn beø. Keát quaû nghieân cöùu cuõng cho moät thoâng tin raát ñaùng chuù yù laø maëc duø giaù caû cuûa caùc chaát gaây nghieän khoâng phaûi thaáp nhöng coù gaàn ½ (40,6%) (baûng 3) daân soá nghieân cöùu coù thu nhaäp khoâng oån ñònh vaãn chaáp nhaän söû duïng. Ñaây laø moät con soá ñaùng baùo ñoäng vì noù noùi leân tính chaát traøn lan cuûa ma tuùy. Ngöôøi buoân baùn ma tuùy baát chaáp ñaïo lyù, phaùp luaät chæ coù lôïi nhuaän laø treân heát. KIEÁN NGHÒ - Chuùng ta phaûi coi troïng vaø giöõ vöõng giaù trò ñaïo ñöùc cuûa gia ñình, gia ñình laø neàn taûng vöõng chaéc ñeå ngaên caûn thanh thieáu nieân nghieän ma tuùy. Cha meï phaûi ñoái xöû vôùi con caùi nhö baïn beø ñaëc bieät ñoái vôùi con gaùi, coù nhö vaäy khi gaëp nhöõng vöôùng maéc trong cuoäc soáng con caùi seõ tìm ñeán cha meï ñeå taâm söï trao ñoåi höôùng giaûi quyeát. Caàn phaûi coù ban ngaønh ñoaøn theå vaø caùc toå chöùc xaõ hoäi ñeå hoã trôï vaø tö vaán khi thanh nieân phaûi ñöông ñaàu khoù khaên vaø giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà nan giaûi ñoù. Chuùng ta caàn phaûi taïo coâng aên vieäc laøm Nhieãm 165 oån ñònh, naâng cao nhaän thöùc vaø phoå bieán roäng raûi taùc haïi vaø haäu quaû cuûa nghieän ma tuùy. - Caùch nhìn cuûa gia ñình, cuûa xaõ hoäi, cuûa con ngöôøi noùi chung ñoái vôùi ngöôøi söû duïng ma tuùy caàn thay ñoåi nheï nhaøng hôn. Trieät tieâu naïn buoân baùn vaø söû duïng ma tuùy laø nhieäm vuï caáp baùch cuûa caùc ngaønh caùc caáp trong tình hình hieän nay. - Thay ñoåi caùch giaùo duïc töø cha meï, gia ñình ñeán nhaø tröôøng vaø xaõ hoäi ñoái vôùi ngöôøi nghieän hieän taïi vaø lôùp treû chöa nghieän laøm giaûm soá ngöôøi söû duïng ma tuùy. - Ñaët nieàm tin vaøo ngöôøi nghieän giuùp hoï taùi hoøa nhaäp coäng ñoàng maø khoâng vaáp phaûi nhöõng maëc caûm baûn thaân, söï xa laùnh kyø thò cuûa gia ñình vaø xaõ hoäi. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO: 1. Leâ Tröôøng Giang,Tình hình nhieãm HIV/AIDS taïi Vieät Nam vaø treân theá giôùi,2004 2. Cirakoglu O.C, Isin G (2004). Perception of drug addiction among Turkish university students: causes, cures, and attitudes. Addictive Behaviors. 30: 1-8. 3. Everall I.P (2004). Interaction between HIV and intravenous heroin abuse? Journal of Neuroimmunology. 147: 13-15. 4. Fassino S, Daga G.A, Delsedime N, et al (2004). Quality of life and personality disorders in heroin abusers. Drug and Alcohol Dependence. 76: 73-80. 5. Hansen H, Margarita M, Caban C.A, et al (2004). Drug treatment, health, and social service utilization by substance abusing women from a community-based sample. Medical care. 42: 1117-1124. 6. Havens J.R, Strathdee S.A, Fuller C.M, et al (2004). Correlates of attempted suicide among young injection drug users in a multi-site cohort. Drug and Alcohol Dependence. 75: 261-269. 7. Millar T, Craine N, Carnwath T, et al (2001). The dynamics of heroin use; implications for intervention. Epidemiol Community Health. 55: 930-933. 8. Parry C.D.H, Myers B, Morojele N.K, et al (2004). Trends in adolescent alcohol and other drug use: findings from three sentinel sites in South Africa (1997-2001). Journal of Adolescence. 27: 429-440. 9. Salah E, Gaily E, Bashir T.Z (2004). High-risk relapse situations and self-efficacy: comparison between alcoholics and heroin addicts. Addictive Behaviors. 29: 753-758. 166