Đề tài Những vấn đề lí luận chung về kinh tế thị trường

Lêi më ®Çu Trên cơ sở nhận thức đúng đắn hơn và đầy đủ hơn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Đại hội VI của Đảng Cộng sản Việt Nam (tháng 12-1986) đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước nhằm thực hiện có hiệu quả hơn công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. §¹i héi ®· quyÕt ®Þnh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp chung( nÒn kinh tÕ ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi trong mét thêi gian kh¸ dµi) sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN.Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát mà nước ta lựa chọn trong thời kỳ đổi mới. Nó vừa mang tính chất chung của kinh tế thị trường, vừa có những đặc thù, được quyết định bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội. Đây là sự vận dụng sáng tạo những kinh nghiệm trong nước và thế giới về phát triển kinh tế thị trường, là sự kết tinh trí tuệ của toàn Đảng trong quá trình lãnh đạo nhân dân xây dựng đất nước. Mục đích của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân . Phát triển lực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất mới, tiên tiến. Sau 18 n¨m ®æi míi chóng ta ®· ®¹t ®­îc rÊt nhiÒu thµnh tùu, nÒn kinh tÕ n­íc ta tho¸t ra khái t×nh tr¹ng tr× trÖ, lu«n gi÷ tèc ®é t¨ng tr­ëng ë møc cao.Víi nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t còng ®· chøng minh ®­îc phÇn nµo b¶n chÊt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu trªn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN cña chóng ta còng cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr­êng giê ®· trë nªn rÊt quen thuéc ®èi víi mçi chóng ta. Song kh«ng ph¶i ai còng hiÓu ®­îc b¶n chÊt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN mµ chóng ta ®· chän.VÞªc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy gióp em hiÓu râ h¬n, s©u s¾c h¬n ®Ó gãp søc lùc nhá bÐ cña m×nh ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta ph¸t triÓn s¸nh ngang víi c¸c c­êng quèc trªn thª giíi. Ngoµi ra ®èi víi em lµ mét trong nh÷ng cö nh©n kinh tÕ t­¬ng lai cña ®Êt n­íc th× viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy l¹i cµng quan träng, ®Æc biÖt cho c«ng viÖc sau nµy. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®Ò tµi nµy em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy LªViÖt, ng­êi ®· cung cÊp cho em nh÷ng kiÕn rÊt quan träng.§©y lµ ®Ò tµi t­¬ng ®èi réng mµ kiÕn thøc cña em cßn h¹n chÕ nªn trong ®Ò tµi kh«ng tr¸nh khái sai sãt, v× vËy em rÊt mong sù gióp ®ì cña thÇy ®Ó bµi lµm cña em trë nªn hoµn thiÖn h¬n./ I.Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn chung vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng. 1.Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ g× ? LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi, lµ lÞch sö ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ®ång thêi còng lµ qu¸ tr×nh thay thÕ lÉn nhau cña c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi. Nh­ng bÊt cø nÒn s¶n xuÊt x· héi nµo còng ®Òu ph¶i gi¶i quyÕt 4 vÊn ®Ò c¬ b¶n: S¶n suÊt c¸i g×? Víi sè l­îng bao nhiªu? S¶n xuÊt nh­ thÕ nµo? S¶n xuÊt cho ai vµ ph©n phèi s¶n phÈm nh­ thÕ nµo? Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy cã hai kiÓu tæ chøc kinh tÕ- x· héi, ®ã lµ: Kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ hµng hãa Kinh tÕ tù nhiªn lµ h×nh thøc kinh tÕ ®Çu tiªn cña x· héi loµi ng­êi. Kinh tÕ tù nhiªn lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt ra nh»m tháa m·n nhu cÇu c¸ nh©n cña con ng­êi s¶n xuÊt trong mét ®¬n vÞ kinh tÕ nhÊt ®Þnh. Ng­êi s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh vÒ sè l­îng, chñng lo¹i s¶n phÈm theo yªu cÇu cña m×nh, g¾n víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ phong tôc tËp qu¸n cæ truyÒn. Tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng, c«ng cô lao ®éng, ph­¬ng thøc tæ chøc s¶n xuÊt cßn rÊt thÊp vµ gi¶n ®¬n: s¶n xuÊt mang tÝnh tù cÊp, tù tóc, khÐp kÝn theo tõng vïng tõng ®Þa ph­¬ng, l·nh thæ. Trong c¸c x· héi nguyªn thñy, chiÕm h÷u n« lÖ phong kiÕn chñ yÕu lµ nÒn kinh tÕ tù nhiªn. Kinh tÕ hµng hãa ra ®êi tõ kinh tÕ tù nhiªn, kÕ tiÕp kinh tÕ tù nhiªn trªn c¬ së sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt. ®ã lµ h×nh thøc kinh tÕ trong ®ã ng­êi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm kh«ng ph¶i ®Ó tháa m·n nhu cÇu trùc tiÕp cña m×nh, mµ nh»m ®Ó trao ®æi, ®Ó b¸n trªn thÞ tr­êng. V× vËy sè l­îng vµ chñng lo¹i s¶n phÈm suy cho cïng lµ do ng­êi mua quyÕt ®Þnh. ViÖc ph©n phèi s¶n phÈm ®­îc thùc hiÖn th«ng qua quan hÖ trao ®æi ( mua- b¸n) trªn thÞ tr­êng. Kinh tÕ hµng hãa ra ®êi tõ rÊt sím- vµo thêi kú tan r· cña chÕ ®é c«ng x· nguyªn thñy vµ ®· tõng tån t¹i trong nhiÒu ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. H×nh thøc ®Çu tiªn cña nã lµ nÒn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n. ®ã lµ kiÓu s¶n xuÊt do nh÷ng ng­êi n«ng d©n, thî thñ c«ng tiÕn hµnh dùa trªn c¬ së t­ h÷u nhá vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n ng­êi s¶n xuÊt, hä trùc tiÕp trao ®æi s¶n phÈm víi nhau trªn thÞ tr­êng.Quan hÖ hµng –tiÒn tÖ ph¸t triÓn m¹nh trong thêi k× tan r· cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn qu¸ ®é sang chñ nghÜa t­ b¶n . §ång thêi ®ã còng lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n lªn kinh tÕ hµng hãa t­ b¶n chñ nghÜa. Kinh tÕ hµng hãa t­ b¶n chñ nghÜa(TBCN) lµ h×nh thøc s¶n xuÊt hµng hãa cao nhÊt, phæ biÕn nhÊt trong lÞch sö,dùa trªn sù t¸ch rêi t­ liÖu s¶n xuÊt víi søc lao ®éng. Hay nãi c¸ch kh¸c, ®Æc ®iÓm cña nÒn s¶n xuÊt hµng hãa TBCN lµ dùa trªn c¬ së chÕ ®é t­ h÷u t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét lao ®éng lµm thuª. NÒn kinh tÕ hµng hãa TBCN ®· tr¶i qua hai giai ®o¹n :kinh tÕ thÞ tr­êng tù do (cæ ®iÓn) vµ kinh tÕ thÞ tr­êng hçn hîp(hiÖn ®¹i). Nh­ vËy víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n(CNTB) kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n ph¸t triÓn thµnh kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn hay kinh tÕ thÞ tr­êng. Nãi nh­ trªn kh«ng cã nghÜa lµ ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ tr­êng víi s¶n xuÊt hµng hãa TBCN. Khi nãi s¶n xuÊt hµng hãa TBCN lµ muèn nhÊn m¹nh mÆt x· héi cña s¶n xuÊt tÝnh chÊt cña nÕn s¶n xuÊt. Cßn nãi kinh tÕ thÞ tr­êng lµ muèn nhÊn m¹nh mÆt tù nhiªn cña s¶n xuÊt dùa trªn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­în s¶n xuÊt. Ngµy nay, kinh tÕ hµng hãa ®· ph¸t triÓn vµ phæ biÕn trªn ph¹m vi toµn cÇu. S¶n xuÊt hµng hãa tiÕp tôc tån t¹i, ph¸t triÓn d­íi chñ nghÜa x· héi (CNXH). ®Æc ®iÓm cña nÒn s¶n xuÊt hµng hãa x· héi chñ nghÜa lµ dùa trªn c¬ së ng­êi lao ®éng lµm chñ x· héi vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ; thùc hiÖn tæ chøc vµ qu¶n lý nÒn s¶n xuÊt th«ng qua nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa (XHCN) – Nhµ n­íc cña d©n, do d©n v× nh©n d©n nh»m môc ®Ých tháa m·n nhu cÇu vËt chÊt tinh thÇn cña mäi thµnh viªn trong x· héi. ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa kh«ng dùa trªn c¬ së ng­êi bãc lét ng­êi: môc tiªu cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh nh»m thùc hiÖn c«ng b»ng tiÕn bé x· héi vµ v¨n minh. Nh­ vËy s¶n xuÊt hµng hãa kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ c¶ khi chñ nghÜa x· héi ®· x©y dùng. Tãm l¹i kinh tÕ thÞ tr­êng lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng hãa. Nã kh¸c víi kinh tÕ tù nhiªn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ c¸ch thøc tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã s¶n xuÊt vµ toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt g¾n chÆt víi thÞ tr­êng. Quan hÖ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm biÓu hiÖn qua thÞ tr­êng , qua viÖc mua b¸n s¶n phÈm lao ®éng cña nhau. ViÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa g×, cÇn cã nh÷ng dÞch vô nµo ®Òu ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña thÞ tr­êng. Mäi s¶n phÈm ®i vµo s¶n xuÊt ph©n phèi, trao ®æi , tiªu dïng ®Òu ph¶i th«ng qua thÞ tr­êng. 2.§iÒu kiÖn h×nh thµnh vµ c¸c b­íc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng. a.Nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr­êng - Thø nhÊt lµ ph¶i tån t¹i nÒn kinh tÕ hµng hãa. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng hãa nªn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa chÝnh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh thÞ tr­êng.- Thø hai lµ ph¶i dùa trªn c¬ së tù do kinh tÕ , tù do s¶n xuÊt x· héi kinh doanh.Trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã nhiÒu ng­êi cïng s¶n xuÊt mét lo¹i s¶n phÈm vµ ng­îc l¹i.Mçi ®¬n vÞ s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng cÇn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm hµng hãa kh¸c nhau.V× vËy viÖc tù do lùa chän mèi quan hÖ b¸n hµng gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ , tù do trao ®æi mua b¸n lµ hÕt søc cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh gi¶i phãng søc s¶n xuÊt vµ ®iÒu hßa lîi Ých gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n .Sù tù do mua b¸n cßn thÓ hiÖn tËp chung qua gi¸ c¶ h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng tu©n theo sù chi phèi cña c¸c quy luËt kinh tÕ trong s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng hãa theo gi¸ c¶ thÞ tr­êng – gi¸ c¶ tháa thuËn gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n , lµ sù gÆp gì gi÷a cung vµ cÇu ,lµ biÓu hiÖn t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ .Nãi ®Õn kinh tÕ thÞ tr­êng th× ph¶i nãi ®Õn sù tù do c¹nh tranh hay nãi ®óng h¬n c¹nh tranh lµ m«i tr­êng cña kinh tÕ thÞ tr­êng ,lµ quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng C¹nh tranh ®ßi hái ng­êi s¶n xuÊt ph¶i tÝch cùc, n¨ng ®éng, nh¹y bÐn : ph¶i th­êng xuyªn ®æi míi kü thuËt, c«ng nghÖ vµ ph­¬ng ph¸p tæ chøc s¶n xuÊt … ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. - Thø ba lµ nÒn kinh tÕ ph¶i ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é pt nhÊt ®Þnh ®­îc thÓ hiÖn ë sù pt c¸c ngµnh kinh tÕ thuéc hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt kÜ thuËt cïng víi hÖ thèng tiÒn tÖ ph­¬ng tiÖn ®Ó l­u th«ng hµng hãa .sù t¨ng c­êng søc m¹nh c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp n«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp cïng c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c kh¼ng ®Þnh sù chiÕn th¾ng cu¶ kinh tÕ thÞ tr­êng ®èi víi s¶n xuÊt nhá .Dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc l­îng s¶n xuÊt ,qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt diÔn ra nhanh chãng ,c¬ cÊu kinh tÕ cã sù biÕn ®æi to lín sù ph¸t trØÒn cña thÞ tr­êng ®­îc më réng .LÜnh vùc trao ®æi kh«ng cßn møc h¹n hÑp trong tõng vïng mµ h×nh thµnh thÞ tr­êng thèng nhÊt trªn ph¹m vi c¶ n­íc .HÖ thèng c¸c thÞ tr­êng s¶n phÈm t­ liÖu s¶n xuÊt ,søc lao ®éng tiÒn tÖ …®­îc x¸c lËp vµ ho¹t ®éng ®ång bé.Gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn æn ®Þnh khèi l­îng tiÒn tÖ ®ñ nhu cÇu cÇn thiÕt cho viÖc l­u th«ng hµng hãa ,cã hÖ thèng phôc vô tiÒn tÖ(ng©n hµng th­¬ng m¹i ,qòy tÝn dông ,thÞ tr­êng ngo¹i tÖ ,thÞ tr­êng chøng kho¸n ..)lµ v« cïng cÇn thiÕt ®Ó nÒn kinh tÕ vËn ®éng tr«i ch¶y.§ång thêi hÖ thèng l­u th«ng hµng hãa …lµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c ®iÒu kÞªn trªn ®©y lu«n g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nãi chung vµ cña s¶n xuÊt trao ®æi hµng hãa nãi riªng .Kinh tÕ thÞ tr­êng chØ cã thÓ ®­îc x¸c lËp vµ pt trªn c¬ së më réng vµ lµm s©u s¾c kh«ng ngõng nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã . b.C¸c b­íc chuyÓn biÕn cña nÒn kinh tÕ hµng hãa. Kinh tÕ hµng hãa ra ®êi tõ nÒn kinh tÕ hµng hãa tù nhiªn thay thÕ vµ ®èi lËp v¬Ý nÒn kinh tÕ tù nhiªn .Trong lÞch sö nã ®· pt qua c¸c lo¹i h×nh :kinh tÕ hµng hãa gØan ®¬n ,kinh tÕ thÞ tr­êng tù do vµ kinh tÕ thÞ tr­êng hçn hîp g¾n liÒn víi ba b­íc chuyÓn biÕn sau. -B­íc chñyªn tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn tù cÊp tù tóc lªn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n. B­íc chuyÓn nµy g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ chÕ ®é t­ h÷u vÒ liÖu s¶n xuÊt .Trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña nÒn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n ®· diÔn ra 3 lÇn ph©n c«ng lao ®éng x· héi lín :lÇn 1 nghÒ ch¨n nu«i t¸ch khái trång trät ,lÇn 2 c«ng nghiÖp t¸ch khái n«ng nghiÖp ,lÇn 3 th­¬ng nghÞªp t¸ch khái c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt kh¸c.Nh­ vËy ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· t¸ch sù lÖ thuéc cña ng­êi lao ®éng s¶n xuÊt víi tù nhiªn vµ chuyÓn thµnh sù phô thuéc gi÷a con ng­êi víÝ con ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt .Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· thùc sù lµ c¬ së cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa . §Æc tr­ng c¬ b¶n cña giai ®o¹n s¶n xuÊt hµng hãa gi¶n ®¬n lµ dùa trªn c¬ së kÜ thuËt thñ c«ng t­¬ng øng víi v¨n minh n«ng nghiÖp ,t­ h÷u nhá vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ,c¬ cÊu kkinh tÕ lµ n«ng nghiÖp-thñ c«ng nghiÖp ;tÝnh chÊt hµng hãa cña s¶n phÈm ch­a hoµn toµn phæ biÕn . - B­íc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n lªn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tù do Tõ gi÷a thÕ kØ XV ®Õn gi÷a thÕ kØ XVII ë nø¬c Anh vµ mét sè n­íc ch©u ¢u diÔn ra qu¸ tr×nh qóa ®é tõ chÕ ®é phong kiÕn sang CNTB .§ã lµ thêi k× tÝch lòy nguyªn thñû cña CNTB ch©u ¢u th­¬ng nghiÖp vµ ®Æc biÖt lµ ngäai th­¬ng ph¸t triÓn m¹nh .C¸c lÝ thuyÕt kinh tÕ cña tr­êng ph¸i träng th­¬ng ®· gãp phÇn quan träng vµo qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ tr­êng tù do .Sau khi tÝch lòy ®­îc mét khèi l­îng tiÒn cña lín c¸c nhµ kinh doanh tËp trung søc pt thÞ tr­êng d©n téc theo nguyªn t¾c tù do kinh tÕ .Trong thêi k× nµy vèn ®­îc ®Çu t­ ®Ó pt c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp nhÑ ,n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nÆng nh»m t¹o ra tiÒm lùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng .ViÖc t¹o ra nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ ,kÕt cÊu h¹ tÇng c¬ së vËt chÊt ,tÝn dông ®· pt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh c¸c thÞ tr­êng ®Êt®ai vµ thÞ tr­ßng lao ®éng ®­îc x¸c lËp …lµ chç dùa cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng .§iÒu nµy cã thÓ minh chøng b»ng mét vÝ dô lÞch sö theo Mac vµo thÕ kû 17 Hµ lan lµ n­íc t­ b¶n ®iÓn h×nh nh­ng b­íc sang thÕ kû 18 Hµ lan ®· ph¶i nh­êng vÞ trÝ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt cho n­íc Anh.Nguyªn nh©n chÝnh lµ ë chç c¸c nhµ kinh doanh Hµ lan chñ tr­¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng con ®­êng bu«n b¸n ®Çu c¬, kh«ng chó träng vµo ph¸t triÓn nÒn c«ng nghiÖp .Trong khi ®ã ë n­íc Anh c¸c nhµ kinh doanh ®· biÕt kÕt hîp vèn tÝch lòy tõ ngoµi n­íc víi ®iÒu kiÖn tµi nguyªn, lao ®éng trong n­íc ®Çu t­ vµo ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nhÑ vµ cuèi cïng lµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng nhanh chãng t¹o ra nÒn ®¹i c«ng nghiÖp ®¹i c¬ khÝ. V× vËy khi n­íc Anh trë thµnh mét c­êng quèc c«ng nghiÖp th× Hµ lan vÉn chØ lµ mét n­íc céng hßa th­¬ng nghiÖp. Nh­ vËy ®Æc tr­¬ng c¬ b¶n cña kinh tÕ thÞ tr­êng tù do lµ dùa trªn c¬ së kü thuËt ®iÖn g¾n víi nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp tån t¹i nh÷ng h×nh thøc t­ h÷u nhá vµ t­ h÷u lín vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt; C¬ cÊu kinh tÕ n«ng- c«ng- th­¬ng nghiÖp tiÕn tíi c«ng- n«ng nghiÖp- dÞch vô vËn ®éng theo c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng tù ®iÒu chØnh. - B­íc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tù do lªn kinh tÕ thÞ tr­êng hçn hîp Kinh tÕ thÞ tr­êng hçn hîp lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tÕ hµng hãa ë ®ã c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt c¸i g× ,b»ng c¸ch nµo cho ai ®Òu ®­îc sö lý trªn nguyªn t¾c cña c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ vÜ m« cñ¨ nhµ n­íc .Sù ph¸t triÓn cu¶ kinh tÕ thÞ tr­êng hçn hîp diÔn ra tõ nh÷ng n¨m 40-50 cña thÕ kØ XX ®Õn nay nã g¾n liÒn víi sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc- kÜ thñËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®aÞ.Cho ®Õn nay hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu há¹t ®éng theo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hçn hîp g¾n víi c¸c ®iÒu kÞªn :sù xuÊt hiÖn cña së h÷u nhµ n­íc ,thÞ tr­êng chøng kho¸n ,tham gia ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ,®Æc biÖt lµ sù xuÊt hiÖn vai trß míi cña nhµ n­íc –vai trß qu¶n lÝ vÜ m« ®èi víi kinh tÕ thÞ trøêng. §Æc tr­ng cña kinh tÕ thÞ tr­êng lµ dùa trªn kÜ thuËt ®iÖn tö tin häc g¾n víi nÒn v¨n minh hËu c«ng nghiÖp hay v¨n minh trÝ tuÖ ,tån t¹i c¸c h×nh thøc së h÷u nhµ nø¬c ,së h÷u cæ phÇn ,së h÷u quèc tÕ ,dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ c«ng nghÞªp –dÞch vô –n«ng nghiÖp ;vËn ®éng theo cí chÕ kinh tÕ hçn hîp ;c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ nø¬c. 3.C¸c nh©n tè cña kinh tÕ thÞ tr­êng. a.Gi¸ c¶. Gi¸ c¶ thÞ tr­êng lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña hµng hãa.Gi¸ c¶ thÞ tr­êng cã nh÷ng chøc n¨ng chñ yÕu sau: (-) Chøc n¨ng th«ng tin :chøc n¨ng th«ng tin vÒ gi¸ c¶ cho ng­êi s¶n xuÊt biÕt ®­îc t×nh h×nh s¶n xuÊt trong c¸c ngµnh,biÕt ®­îc t­¬ng quan cung-cÇu,biÕt ®­îc sù khan hiÕm víi c¸c hµng hãa, nhê ®ã c¸c nhµ s¶n xuÊt cã nh÷ng quyÕt ®Þnh thÝch hîp. (-) Chøc n¨ng ph©n bæ c¸c nguån lùc kinh tÕ : sù biÕn ®æi vÒ gi¸ c¶ sÏ dÉn ®ªn sù biÕn ®éng cña cung cÇu, s¶n xuÊt vµ tiªu dïng vµ dÉn ®Õn biÕn ®æi trong ph©n bæ c¸c nguån lùc kinh tÕ. (-) Chøc n¨ng thóc ®Èy c¶i tiÕn kü thuËt: ®Ó cã thÓ c¹nh tranh ®­îc vÒ gi¸ c¶, buéc nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ph¶i gi¶m chi phÝ ®Õn møc tèi thiÓu b»ng c¸ch ¸p dông kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. Do ®ã thóc ®Èy sù tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ vµ sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Ngoµi ra gi¸ c¶ cßn thùc hiÖn chøc n¨ng ph©n phèi l¹i. Gi¸ c¶ thÞ tr­êng phô thuéc vµo c¸c nh©n tè: Thø 1 : Gi¸ trÞ thÞ tr­êng. Gi¸ trÞ thÞ tr­êng lµ kÕt qu¶ cña sù san b»ng c¸c gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng hãa trong cïng mét ngµnh th«ng qua c¹nh tranh.C¹nh tranh trong néi bé ngµnh dÉn tíi h×nh thµnh mét gi¸ trÞ x· héi trung b×nh .Tïy thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt cña mçi ngµnh mµ gi¸ trÞ thÞ tr­êng cã thÓ øng víi mét trong ba tr­êng hîp sau: Gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña hµng hãa do gi¸ trÞ cña ®¹i bé phËn hµng hãa s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn trung b×nh quyÕt ®Þnh. Gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña hµng hãa do gi¸ trÞ cña ®¹i bé phËn hµng hãa s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn xÊu quyÕt ®Þnh. Gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña hµng hãa do gi¸ trÞ cña ®¹i bé phËn hµng hãa s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn tèt quyÕt ®Þnh. Thø hai, Gi¸ trÞ cña tiÒn . Gi¸ c¶ thÞ tr­êng tû lÖ thuËn víi gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña hµng hãa vµ tû lÖ nghÞch víi gi¸ trÞ ( hay søc mua cña tiÒn ).Bëi vËy khi gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña hµng hãa kh«ng ®æi th× gi¸ c¶ cña hµng hãa vÉn cã thÓ thay ®æi do gi¸ trÞ cña tiÒn t¨ng lªn hoÆc gi¶m xuèng. Thø ba, Cung vµ cÇu . Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, cung vµ cÇu lµ nh÷ng lùc l­îng ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng. Gi÷a cung vµ cÇu tån t¹i mét mèi quan hÖ biÖn chøng ;sù t¸c ®éng gi÷a chóng h×nh thµnh nªn gi¸ c¶ c©n b»ng hay gi¸ c¶ thÞ tr­êng . Th­ t­ : c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng c¸c chñ thÓ hµnh vi kinh tÕ v× lîi Ých kinh tÕ cña b¶n th©n m×nh mµ tiÕn hµnh c¹nh tranh víi nhau. C¹nh tranh ®­îc hiÓu lµ sù ®Êu tranh gi÷a c¸c chñ thÓ hµnh vi kinh tÕ nh»m giµnh môc ®Ých tèi ®a cho m×nh. C¹nh tranh lµ yÕu tè c¬ b¶n cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã lµ hiÖn t­îng tù nhiªn, tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ tr­êng, ë ®©u cã s¶n xuÊt hµng hãa th× ë ®ã cã c¹nh tranh. b.Hµng hãa vµ dÞch vô : hµng hãa lµ nh÷ng s¶n phÈm ®­îc lµm ra ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña con ng­êi .§êi sèng con ng­êi cµng n©ng cao th× nhu cÇu vÒ hµng hãa cña con ng­êi còng t¨ng. Tr­íc nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng do tr×nh ®é khoa häc kü thuËt cßn l¹c hËu nªn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp , do ®ã khèi l­îng hµng hãa nhá bÐ, chñng lo¹i hµng hãa cßn nghÌo lµn, chÊt l­îng hµng hãa thÊp, gi¸ c¶ cao v× thÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cßn yÕu. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng do sù c¹nh tranh mµ c¸c doanh nghiÖp lu«n ¸p dông nh÷ng tiÕn bé khoa häc- kü thuËt míi nhÊt. Do ®ã c¸c s¶n phÈm ®­îc ®­a ra thÞ tr­êng víi chÊt l­îng cao , chñng lo¹i phong phó, khèi l­îng lín vµ gi¸ c¶ thÊp. Ng­êi tiªu dïng cã nhiÒu c¬ héi lùa chän c¸c s¶n phÈm hµng hãa- dÞch vô mµ m×nh mong muèn. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i hµng hãa ,c¸c ngµnh dÞch vô còng kh«ng ngõng ®­îc ph¸t triÓn nh»m ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu cña kh¸ch hµng . c.Lîi nhuËn. Lîi nhuËn lµ môc ®Ých vµ lµ ®éng c¬ ®Ó c¸c doanh nghiÖp tham gia thÞ tr­êng.§Ó cung cÊp hµng hãa vµ dÞch vô cho thÞ tr­êng ,c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh .Hä chØ muèn chi phÝ ®Çu vµo thÊp nhÊt vµ b¸n hµng hãa víi gi¸ cao nhÊt ®Ó sau khi trõ ®i c¸c chi phÝ cßn d­ d«i ®Ó më réng vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ,cñng cè vµ t¨ng c­êng ®Þa vÞ cña m×nh trªn thÞ tr­êng. Khi tham gia vµo thÞ tr­êng c¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n t×m mäi c¸ch ®Ó tèi thiÓu hãa chi phÝ s¶n xuÊt ,lµm chi phÝ c¸ biÖt cña m×nh nhá nhÊt ®Ó giµnh ­u thÕ trªn thÞ tr­êng vµ thu ®­îc lîi nhuËn tèi ®a.§Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã c¸c nhµ s¶n xuÊt ®Çu t­ nghiªn cøu , øng dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt míi nhÊt .ChÝnh ®iÒu ®ã gãp phÇn thóc ®Èy khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn. Nh­ vËy lîi nhuËn lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng cña kinh tÕ thÞ tr­êng mµ nÕu thiÕu nã kinh tÕ thÞ tr­êng sÏ kh«ng thÓ ra ®êi vµ ph¸t triÓn ®­îc. d.TiÒn tÖ. TiÒn tÖ lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt ®­îc t¸ch ra tõ trong thÕ giíi hµng hãa lµm vËt ngang gi¸ chung thèng nhÊt; nã thÓ hiÖn lao ®éng x· héi vµ biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa. LÞch sö ph¸t triÓn cña tiÒn tÖ lµ lÞch sö ph¸t triÓn c¸c h×nh th¸i gi¸ trÞ tõ thÊp ®Õn cao, tõ h×nh th¸i gi¸ trÞ gi¶n ®¬n cho ®Õn h×nh th¸i ®Çy ®ñ nhÊt cña tiÒn tÖ, nã ®· tr¶i qua nh÷ng h×nh thøc : (-) H×nh th¸i gi¸ trÞ gi¶n ®¬n hay ngÉu nhiªn. (-) H×nh th¸i gi¸ trÞ ®Çy ®ñ hay më réng. (-) H×nh th¸i chung cña gi¸ trÞ. (-) H×nh th¸i tiÒn tÖ. B¶n chÊt cña tiÒn tÖ ®­îc thÓ hiÖn qua n¨n chøc n¨ng sau: (-)Th­íc ®o gi¸ trÞ. (-)Ph­¬ng tiÖn l­u th«ng. (-)Ph­¬ng tiÖn cÊt tr÷. (-)Ph­¬ng tiÖn thanh to¸n. (-)TiÒn tÖ thÕ giíi. Trong nÒn kinh tÕ hµng hãa còng nh­ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng n¨m chøc n¨ng nµy cña tiÒn tÖ cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Sù ph¸t triÓn c¸c chøc n¨ng cña tiÒn tÖ ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng hãa.Nhê cã tiÒn tÖ mµ l­u th«ng trë nªn th«ng suèt h¬n, ,n©ng cao s¶n xuÊt kinh doanh, xóc tiÕn giao l­u kinh tÕ ,khoa häc kü thuËt víi bªn ngoµi, gãp phÇn ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ … 4.C¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ Quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ lµ quy luËt quy ®Þnh sè l­îng tiÒn cÇn thiÕt cho l­u th«ng hµng hãa ë mçi thêi k× nhÊt ®Þnh . Khi tiÒn míi chØ thùc hiÖn chøc n¨ng lµ ph­¬ng tiÖn l­u th«ng ,th× sè l­îng tiÒn cÇn thiÕt cho l­u th«ng ®­îc tÝnh theo c«ng thøc : M=P.Q/V Trong ®ã : M :lµ l­îng tiÒn cÇn thݪt cho l­u th«ng P :lµ møc gi¸ c¶ Q :lµ khèi lõîng hµng hãa ®em ra l­u th«ng V: lµ sè vßng lu©n chuyÓn trung b×nh cña mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ Tøc : M= Tæng gi¸ c¶ hµng hãa ®em ra l­u th«ng / sè vßng lu©n chuyÓn trung b×nh cña mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ Khi tiÒn thùc hiÖn c¶ chøc n¨ng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n th× sè l­îng cÇn thiÕt cho l­u th«ng ®­îc x¸c ®Þnh nh­ sau : Quy luËt gi¸ trÞ - Néi dung vµ yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ : Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa Quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ cña nã ,tøc trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt . Trong s¶n xuÊt quy luËt gi¸ trÞ buéc ng­êi s¶n xuÊt ph¶i lµm sao cho møc hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt cña m×nh ph¶i phï hîp víi møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ,cã nh­ vËy hä míi cã thÓ tån t¹i ®­îc .Cßn trong trao ®æi hay l­u th«ng ph¶i thùc hiÖn theo nguyªn t¾c ngang gi¸ .Hai hµng hãa ®­îc trao ®æi víi nhau khi cïng kÕt tinh mét l­îng lao ®éng nh­ nhau hoÆc trao ®æi mua b¸n hµng hãa ph¶i thùc hiÖn víi gi¸ c¶ b»ng gÝa trÞ . C¬ chÕ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®­îc thÓ hiÖn c¶ trong tr­êng hîp gi¸ c¶ b»ng gi¸ trÞ. -T¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ Trong nÒn s¶n xuÊt hµng hãa quy luËt gi¸ trÞ cã 3 t¸c ®éng sau: (+)§iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng hãa : Quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt hµng hãa ®­îc thÓ hiÖn trong hai tr­êng hîp sau: Thø nhÊt ,nÕu nh­ mét mÆt hµng nµo ®ã cã gi¸ c¶ cao h¬n gi¸ trÞ ,hµng hãa b¸n ch¹y vµ l·i cao nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt sÏ më réng quy m« s¶n xuÊt ,®Çu t­ thªm t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng .MÆt kh¸c ,nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa kh¸c nhau còng cã thÓ chuyÓn sang s¶n xuÊt mÆt hµng nµy ,do ®ã t­ liÖu s¶n xó©t vµ søc lao ®éng ë ngµnh nµy t¨ng lªn quy m« s¶n xuÊt ngµy cµng më réng. Thø hai,nÕu nh­ mét mÆt hµng nµo ®ã cã gi¸ c¶ thÊp h¬n gi¸ trÞ sÏ bÞ lç vèn.T×nh h×nh ®ã buéc ng­êi s¶n xuÊt ph¶i thu hÑp viÖc s¶n xuÊt mÆt hµng nµy hoÆc chuyÓn sang s¶n xuÊt mÆt hµng kh¸c lµm cho t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ë ngµnh nµy gi¶m ®i ë ngµnh kh¸c l¹i cã thÓ t¨ng lªn. Cßn nÕu nh­ mÆt hµng nµo ®ã gi¸ c¶ b»ng gÝa trÞ th× ng­êi s¶n xuÊt cã thÓ tiÕp tôc s¶n xuÊt mÆt hµng nµy. Nh­ vËy quy luËt gÝa trÞ ®· tù ®éng ®iÒu tiÕt tØ lÖ ph©n chia t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi. T¸c ®éng ®iÒu tiÕt l­u th«ng hµng hãa cña quy lô©t gi¸ trÞ thÓ hiÖn ë chç nã thu hót hµng hãa tõ n¬i cã gi¸ trÞ thÊp ®Õn n¬i cã gi¸ c¶ cao vµ do ®ã gãp phÇn lµm cho hµng hãa gi÷a c¸c vïng cã sù c©n b»ng nhÊt ®Þnh . (+)KÝch thÝch c¶i tiÕn kÜ thuËt ,hîp lÝ hãa s¶n xuÊt t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. C¸c hµng hãa ®­îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau nh­ng trªn thÞ tr­êng th× c¸c hµng hãa th× ®Òu ph¶i ®­îc trao ®æi theo møc hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt kh¸c nhau ,nh­ng trªn thÞ tr­êng th× c¸c hµng hãa ®Òu ph¶i ®­îc trao ®æi theo møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt .VËy ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa nµo mµ cã møc hao phÝ lao ®éng thÊp h¬n møc lao hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt th× sÏ ®ù¬c nhiÒu l·i vµ cµng thÊp h¬n cµng l·i .§iÒu ®ã kÝch thÝch nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa c¶i tݪn kÜ thuËt ,hîp lÝ hãa s¶n xuÊt ,c¶i tiÕn tæ chøc qu¶n lÝ ,thùc hiÒn tiÕt kÞªm …nh»m t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng ,h¹ chi phÝ s¶n xuÊt. Sù c¹nh tranh quyÕt liÖt cµng lµm cho c¸c qu¸ tr×nh nµy diÔn ra m¹nh mÏ h¬n.NÕu ng­êi s¶n xuÊt nµo còng lµm nh­ vËy th× cuèi cïng sÏ dÉn ®Õn toµn bé n¨ng xuÊt lao ®éng x· héi kh«ng ngõng t¨ng lªn ,chi phÝ s¶n xuÊt x· héi kh«ng ngõng gi¶m xuèng. (+)Ph©n hãa nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa thµnh giµu ,nghÌo. Nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa nµo cã møc hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt thÊp h¬n møc lao ®éng hao phÝ x· héi cÇn thiÕt ,khi b¸n hµng hãa theo møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt sÏ thu ®­îc nhiÒu l·i ,giµu lªn cã thÓ mua s¾m thªm t­ liÖu s¶n xuÊt ,më réng s¶n xuÊt kinh doanh,thËm chÝ thuª lao ®éng trë thµnh «ng chñ. Ng­îc l¹i nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa nµo cã møc lao ®éng c¸ biÖt lín h¬n møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ,khi b¸n hµng hãa sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng thua lç ,nghÌo ®i ,thËm chÝ cã thÓ ph¸ s¶n,trë thµnh lao ®éng lµm thuª. §©y còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm xuÊt hiÖn quan hÖ s¶n xuÊt TBCN ,c¬ së ra ®êi cña CNTB. Nh­ vËy quy luËt gi¸ trÞ võa cã t¸c ®éng tÝch cùc võa cã t¸c ®éng tiªu cùc .Do ®ã ®ång thêi víi viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt hµng hãa ph¸t triÓn ,nhµ n­íc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña nã ,®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta hiÖn nay. c.C¹nh tranh vµ quan hÖ cung cÇu - C¹nh tranh : C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng chñ thÓ trong nÒn s¶n xuÊt hµng hãa nh»m giµnh giËt nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong s¶n xuÊt tiªu thô hoÆc tiªu dïng hµng hãa ®Ó tõ ®ã thu ®­îc nhiÒu lîi Ých nhÊt cho m×nh. C¹nh tranh cã thÓ diÔn ra gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng Trong cuéc c¹nh tranh nµy ng­êi ta cã thÓ dïng nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau . C¹nh tranh cã vai trß rÊt quan träng vµ lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc m¹nh mÏ nhÊt thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn.Nã buéc ng­êi s¶n xuÊt ph¶i th­êng xuyªn n¨ng ®éng nh¹y bÐn ,th­êng xuyªn c¶i tiÕn kÜ thuËt ,¸p dông tiÕn bé khoa häc,c«ng nghÖ n©ng cao tay nghÒ hoµn thiÖn tæ chøc qu¶n lý ®Ó n©ng cao n¨ng xuÊt chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ .§ã chÝnh lµ c¹nh tranh lµnh m¹nh.Thùc tÕ cho thÊy ë ®©u thiÕu c¹nh tranh hoÆc cã biÓu hiÖn ®éc quyÒn th× ë ®ã th­êng tr× trÖ b¶o thñ ,kÐm ph¸t triÓn. Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc c¹nh tranh còng cã mÆt tiªu cùc thÓ hiÖn ë c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh nh­ dïng nh÷ng thñ ®o¹n vi ph¹m ®¹o ®øc hoÆc vi ph¹m ph¸p luËt nh»m thu ®­îc nhiÒu lîi Ých nhÊt cho m×nh g©y tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña tËp thÓ ,x· héi céng ®ång nh­ lµm hµng gi¶ ,bu«n lËu ,trèn thuÕ ,¨n c¾p b¶n quyÒn tung tin ph¸ ho¹i uy tÝn ®èi thñ ,hoÆc c¹nh tranh lµm t¨ng sù ph©n hãa giau nghÌo hoÆc tæn h¹i ®èi víi m«i tr­êng sinh th¸i … - Quan hÖ cung cÇu vµ gÝa c¶ hµng hãa (+)CÇu lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n .Nh­ vËy cÇu lµ nhu cÇu nh­ng kh«ng ph¶i lµ nhu cÇu bÊt k× mµ lµ nhu cÇu ®­îc ®¶m b¶o b»ng sè l­îng tiÒn t­¬ng øng gäi lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n .Quy m« cña cÇu phô thuéc vµo c¸c nh©n tè chñ yÕu nh­ :thu nhËp ,søc mua cña ®ång tiÒn ,gi¸ c¶ hµng hãa ,l·i xuÊt thÞ hiÕu cña ng­êi tiªu dïng …trong ®ã gi¸ c¶ lµ yÕu tè cã Ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng . (+)Cung lµ tæng sè hµng hãa cã ë thÞ tr­êng hoÆc cã kh¶ n¨ng thùc tÕ cung cÊp cho thÞ tr­êng .Cung biÓu hiÖn kÕt qu¶ s¶n xuÊt d­íi h×nh thøc hµng hãa .Nh­ vËy cung do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh nh­ng cung kh«ng ph¶i bao giê còng ®ång nhÊt víi s¶n xuÊt .VÝ dô :nh÷ng s¶n phÈm s¶n xuÊt ®Ó tù tiªu thô hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng ®­a tíi thÞ tr­êng th× kh«ng n»m trong cung .Cô thÓ l­îng cung phô thuéc chñ yÕu vµo sè l­îng ,chÊt l­îng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ,chi phÝ s¶n xuÊt ,gi¸ c¶ hµng hãa trong ®ã còng nh­ cÇu gi¸ c¶ lµ yÕu tè cã vai trß ®Æc biÖt quan träng . Cung vµ cÇu cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau .CÇu x¸c ®Þnh cung vµ ng­îc l¹i cung x¸c ®Þnh cÇu .CÇu x¸c ®Þnh khèi l­îng ,c¬ cÊu cña cung vÒ hµng hãa: hØ cã nh÷ng hµng hãa nµo cã cÇu th× míi ®­îc s¶n xuÊt,cung øng ,hµng hãa nµo tiªu thô ®­îc nhiÒu ,nhanh nghÜa lµ cã cÇu lín sÏ ®­îc cung øng nhiÒu vµ ngù¬c l¹i .§Õn l­ît m×nh cung t¸c ®éng ®Õn cÇu ,kÝch thÝch cÇu :nh÷ng hµng hãa ®­îc s¶n xuÊt cung øng phï hîp víi nhu cÇu ,thÞ hiÕu së thÝch cña ng­êi tiªu dïng sÏ ®­îc ­a thÝch h¬n ,b¸n ch¹y h¬n ,lµm cho cÇu vÒ chóng t¨ng lªn .V× vËy ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa ph¶i th­êng xuyªn nghiªn cøu nhu cÇu ,thÞ hiÕu ,së thÝch cña ng­êi tiªu dïng ,dù ®o¸n sù thay ®æi cña cÇu ,ph¸t hiÖn c¸c nhu cÇu míi ..,®Ó c¶i tiÕn chÊt l­îng ,h×nh thøc mÉu m· cho phï hîp ;®ång thêi ph¶i qu¶ng c¸o ®Ó kÝch thÝch cÇu .. Cung- cÇu kh«ng chØ cã mèi quan hÖ víi nhau mµ cßn ¶nh h­ëng tíi gi¸ c¶: Khi cung = cÇu , th× gi¸ c¶ = gi¸ trÞ Khi cung > cÇu , th× gi¸ c¶ < gi¸ trÞ Khi cung gi¸ trÞ §ång thêi gi¸ c¶ còng cã t¸c ®éng ®Õn cung vµ cÇu .Nh×n chung trong c¬ chÕ thÞ tr­êng khi kh«ng cã sù nhÊt trÝ gi÷a cung vµ cÇu ,th× gi¸ c¶ cã t¸c ®éng ®×ªu tݪt ®­a cung vµ cÇu trë vÒ xu h­íng c©n b»ng nhau .VÝ dô :khi cung >cÇu ,gi¸ c¶ sÏ gi¶m xuèng ,khi gi¸ c¶ gØam th× cÇu sÏ t¨ng lªn ng­îc l¹i cung sÏ gi¶m dÇn vµ nh­ vËy cung vµ cÇu l¹i trë vÒ xu thÕ c©n b»ng .§ã còng chÝnh lµ c¬ chÕ tù ®iÒu chØnh cña nÒn kinh tÕ hµng hãa . Nh­ vËy chóng ta thÊy r»ng :c¹nh tranh,cung-cÇu ,gi¸ c¶ .gÝa trÞ lµ nh÷ng yÕu tè lu«n ®i liÒn víi nhau vµ cïng t¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng hãa. II. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta. 1.TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam. - Như mọi người đã biết, kinh tế thị trường là một kiểu tổ chức kinh tế phản ảnh trình độ phát triển nhất định của văn minh nhân loại. Từ trước đến nay nó tồn tại và phát triển chủ yếu dưới chủ nghĩa tư bản, là nhân tố quyết định sự tồn tại và phát triển của chủ nghĩa tư bản. Chủ nghĩa tư bản đã biết lợi dụng tối đa ưu thế của kinh tế thị trường để phục vụ cho mục tiêu phát triển tiềm năng kinh doanh, tìm kiếm lợi nhuận, và một cách khách quan nó thúc đẩy lực lượng sản xuất của xã hội phát triển mạnh mẽ. Ngày nay, kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa đã đạt tới giai đoạn phát triển khá cao và phồn thịnh trong các nước tư bản phát triển. Tuy nhiên, kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa không phải là vạn năng. Bên cạnh mặt tích cực nó còn có mặt trái, có khuyết tật từ trong bản chất của nó do chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa chi phối. Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất, càng ngày mâu thuẫn của chủ nghĩa tư bản càng bộc lộ sâu sắc, không giải quyết được các vấn đề xã hội, làm tăng thêm tính bất công và bất ổn của xã hội, đào sâu thêm hố ngăn cách giữa người giàu và người nghèo. Hơn thế nữa, trong điều kiện toàn cầu hóa hiện nay, nó còn ràng buộc các nước kém phát triển trong quỹ đạo bị lệ thuộc và bị bóc lột theo quan hệ "trung tâm - ngoại vi". Có thể nói, nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa toàn cầu ngày nay là sự thống trị của một số ít nước lớn hay là một số tập đoàn xuyên quốc gia đối với đa số các nước nghèo, làm tăng thêm mâu thuẫn giữa các nước giàu và các nước nghèo. Chính vì thế mà, như C.Mác đã phân tích và dự báo, chủ nghĩa tư bản tất yếu phải nhường chỗ cho một phương thức sản xuất và chế độ mới văn minh hơn, nhân đạo hơn. Chủ nghĩa tư bản mặc dù đã và đang tìm mọi cách để tự điều chỉnh, tự thích nghi bằng cách phát triển "nền kinh tế thị trường hiện đại", "nền kinh tế thị trường xã hội", tạo ra "chủ nghĩa tư bản xã hội", "chủ nghĩa tư bản nhân dân", "Nhà nước phúc lợi chung"..., tức là phải có sự can thiệp trực tiếp của Nhà nước và cũng phải chăm lo vấn đề xã hội nhiều hơn, nhưng do mâu thuẫn từ trong bản chất của nó, chủ nghĩa tư bản không thể tự giải quyết được, có chăng nó chỉ tạm thời xoa dịu được chừng nào mâu thuẫn mà thôi. Nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa hiện đại đang ngày càng thể hiện xu hướng tự phủ định và tự tiến hóa để chuẩn bị chuyển sang giai đoạn hậu công nghiệp, theo xu hướng xã hội hóa. Đây là tất yếu khách quan, là quy luật phát triển của xã hội. Nhân loại muốn tiến lên, xã hội muốn phát triển thì dứt khoát không thể dừng lại ở kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam. -Ph©n c«ng lao ®éng víi tÝnh c¸ch lµ c¬ së chung cña s¶n xuÊt hµng hãa ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i mµ tr¸i l¹i cßn ®­îc ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u. Ph©n c«ng lao ®éng ë tõng khu vùc, tõng ®Þa ph­¬ng còng ngµy cµng ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng ®­îc thÓ hiÖn ë tÝnh phong phó ®a d¹ng vµ chÊt l­îng ngµy cµng cao cña c¸c s¶n phÈm ®­a ra trao ®æi trªn thÞ tr­êng. - Trong nÒn kinh tÕ n­íc ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u, ®ã lµ së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t­ nh©n(gåm së h÷u c¸ thÓ, së h÷u tiÓu chñ, së h÷u t­ b¶n t­ nh©n), së h÷u hçn hîp.Do ®ã tån t¹i nhiÒu chñ thÓ kinh tÕ ®éc lËp, cã lîi Ých riªng, nªn quan hÖ kinh tÕ gi÷a hä chØ ®­îc thÓ hiÖn b»ng quan hÖ hµng hãa- tiÒn tÖ. - Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ tËp thÓ tuy cïng dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, nh­ng c¸c ®¬n vÞ vÉn cã sù kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh, cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, cã lîi Ých riªng. MÆt kh¸c c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cßn cã sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é kü thuËt- c«ng nghÖ, vÒ tr×nh ®é qu¶n lý, nªn chi phÝ s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt còng kh¸c nhau. - Quan hÖ hµng hãa- tiÒn tÖ cßn rÊt cÇn thiÕt trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngµy cµng s©u s¾c, v× mçi n­íc lµ mét quèc gia riªng biÖt, lµ ng­êi së h÷u ®èi víi c¸c hµng hãa ®­a ra trao ®æi trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Sù trao ®æi ë ®©y ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c ngang gi¸. Nh­ vËy khi kinh tÕ thÞ tr­êng tån t¹i ë n­íc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan th× kh«ng thÓ lÊy ý chÝ chñ quan mµ xãa bá ®­îc. §ång thêi Việt Nam là một nước nghèo, kinh tế kỹ thuật lạc hậu, trình độ xã hội còn thấp, lại bị chiến tranh tàn phá nặng nề. Đi lên chủ nghĩa xã hội là mục tiêu lý tưởng của những người cộng sản và nhân dân Việt Nam, là khát vọng ngàn đời thiêng liêng của cả dân tộc Việt Nam. Nhưng đi lên chủ nghĩa xã hội bằng cách nào? Đó là câu hỏi lớn và cực kỳ hệ trọng, muốn trả lời thật không đơn giản. Suốt một thời gian dài Việt Nam, cũng như nhiều nước khác, đã áp dụng mô hình chủ nghĩa xã hội kiểu Xô-viết, mô hình kinh tế kế hoạch tập trung mang tính bao cấp. Mô hình này đã thu được những kết quả quan trọng, nhất là đáp ứng được yêu cầu của thời kỳ đất nước có chiến tranh. Nhưng về sau mô hình này bộc lộ những khuyết điểm; và trong công tác chỉ đạo cũng phạm phải một số sai lầm mà nguyên nhân sâu xa của những sai lầm đó là bệnh giáo điều, chủ quan, duy ý chí, lối suy nghĩ và hành động đơn giản, nóng vội, không tôn trọng quy luật khách quan, nhận thức về chủ nghĩa xã hội không đúng với thực tế Việt Nam. Trên cơ sở nhận thức đúng đắn hơn và đầy đủ hơn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Đại hội VI Đảng Cộng sản Việt Nam (tháng 12-1986) đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước nhằm thực hiện có hiệu quả hơn công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đại hội đưa ra những quan niệm mới về con đường, phương pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội , đặc biệt là quan niệm về công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ quá độ, về cơ cấu kinh tế, thừa nhận sự tồn tại khách quan của sản xuất hàng hóa và thị trường, phê phán triệt để cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, và khẳng định chuyển hẳn sang hạch toán kinh doanh. Đại hội chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần với những hình thức kinh doanh phù hợp; coi trọng việc kết hợp lợi ích cá nhân, tập thể và xã hội ; chăm lo toàn diện và phát huy nhân tố con người, có nhận thức mới về chính sách xã hội. Đại hội VI là một cột mốc đánh dấu bước chuyển quan trọng trong nhận thức của Đảng Cộng sản Việt Nam về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Đó là kết quả của cả một quá trình tìm tòi, thử nghiệm, suy tư, đấu tranh tư tưởng rất gian khổ, kết tinh trí tuệ và công sức của toàn Đảng, toàn dân trong nhiều năm. Hội nghị Trung ương 6 (tháng 3-1989), khóa VI, phát triển thêm một bước, đưa ra quan điểm phát triển nền kinh tế hàng hóa có kế hoạch gồm nhiều thành phần đi lên chủ nghĩa xã hội Đến Đại hội VII (tháng 6-1991), Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục nói rõ hơn chủ trương này và khẳng định đây là chủ trương chiến lược, là con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội của Đảng khẳng định: "Phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước". Đại hội VIII của Đảng (tháng 6-1996) đưa ra một kết luận mới rất quan trọng: "Sản xuất hàng hóa không đối lập với chủ nghĩa xã hội mà là thành tựu phát triển của nền văn minh nhân loại, tồn tại khách quan cần thiết cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và cả khi chủ nghĩa xã hội đã được xây dựng". Nhưng lúc đó cũng mới nói nền kinh tế hàng hóa, cơ chế thị trường, chưa dùng khái niệm "kinh tế thị trường". Phải đến Đại hội IX của Đảng (tháng 4-2001) mới chính thức đưa ra khái niệm "kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa". Đại hội khẳng định: phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là đường lối chiến lược nhất quán, là mô hình kinh tế tổng quát trong suốt thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Đây là kết quả sau nhiều năm nghiên cứu, tìm tòi, tổng kết thực tiễn; và là bước phát triển mới về tư duy lý luận của Đảng cộng sản Việt Nam. 2.Qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta cã thÓ chia thµnh mét sè giai ®o¹n nh­ng gi÷a c¸c giai ®o¹n kh«ng cã danh giíi tuyÖt ®èi nªn ph¶i chän sù kiÖn ®iÓn h×nh vµ quan träng ®Ó lµm mèc ph©n chia c¸c giai ®o¹n . Qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn KTTT ë n­íc ta cã thÓ chia thµnh c¸c giai ®o¹n:1979-1985,1986-1990 vµ tõ 1991 ®Õn nay. a.Giai ®o¹n tõ 1979-1985 Héi nghÞ trung ­¬ng §¶ng lÇn thø 6 khãa IX th¸ng 9/1979cã thÓ ®­îc coi lµ mèc ®¸nh dÊu khëi ®Çu c«ng cuéc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë n­íc ta T¹i héi nghÞ lÇn ®Çu tiªn §¶ng ta ®­a ra quan ®iÓm ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa ,kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi chñ tr­¬ng cô thÓ nh­ “bá ng¨n s«ng cÊm chî “thõa nhËn nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ v íi quy ®Þnh cô thÓ ;ë miÒn Nam cã n¨m thµnh phÇn ,miÒn B¾c cã ba thµnh phÇn :kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n kh«ng ®­îc thuª m­ín qu¸ 5-10 c«ng nh©n. Héi nghÞ trung ­¬ng 6 ®Ò ra mét sè quan ®iÓm ,chñ tr­¬ng ®æi míi ,tuy ch­a c¬ b¶n vµ toµn diÖn nh­ ®¹i héi 6 nh­ng ®ã lµ b­íc khëØ ®Çu cã Ý nghÜa .Tõ nh÷ng quan ®iÓm ®ã nhµ n­íc ta ®· ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch pt s¶n xuÊt .Nh÷ng chÝnh s¸ch tiªu biÓu nh­ :ChØ thÞ 357 cña chÝnh phñ (3-10-1979) cho phÐp c¸c hé n«ng d©n ®­îc nu«i vµ b¸n tr©u bß ,chÊp nhËn tr©u bß lµ hµng hãa .ChØ mét n¨m sau khi ban hµnh chÝnh s¸ch t¹i nhiÒu ®Þa ph­¬ng ë phÝa B¾c ®µn tr©u bß ®· t¨ng gÊp ®«i .ChØ thÞ 100 cña ban bÝ th­ vÒ kho¸n s¶n phÈm cuèi cïng cho x· viªn hîp t¸c x· n«ng nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n bæ xung ®Çu t­ tÝch cùc lao ®éng ®¹t s¶n l­îng v­ît kho¸n cña hîp t¸c x· .Trong c«ng nghiÖp cã nghÞ quyÕt 25 CP cho phÐp c¸c xÝ nghiÖp lµm kÕ ho¹ch ba phÇn ,trong ®ã phÇn C xÝ nghiÖp tù x¸c ®Þnh thÞ tr­êng kÕ ho¹ch tù c©n ®èi vËt t­ tiÒn vèn ,tù ®¸nh gi¸ vµ tiªu thô s¶n phÈm lîi nhù©n lµm ra ®­îc h­ëng quyÒn sö dông 80%. Tõ ®ã trong nÒn kinh tÕ n­íc ta xuÊt hiÖn t×nh huèng míi :tån t¹i song song hai c¬ chÕ qu¶n lý .C¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp t¸c ®éng trong kÕ ho¹ch phÇn A cña xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp ,trong s¶n phÈm kho¸n cña hîp t¸c x· n«ng nghiÖp. C¬ chÕ thÞ tr­êng t¸c ®éng trong kÕ ho¹ch cña xÝ nghiÖp vµ trong s¶n phÈm v­ît kho¸n cña hé n«ng d©n .Còng tõ ®ã b¾t ®Çu cuéc chiÕn tranh quyÕt liÖt gi÷a 2 c¬ chÕ ë nhiÒu kh©u ,nhiÒu yÕu tè .Trong ®ã yÕu tè mÊu chèt ®Ó chñyªn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ gi¸ c¶ .Trong c¬ chÕ tËp trung bao cÊp c¬ chÕ ®Þnh gi¸ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh cña nhµ n­íc ,viÖc ®Þnh gi¸ thÊp ®· ®¸nh vµo ng©n s¸ch nhµ nø¬c vµ tµi chÝnh quèc gia dÉn ®Õn viÖc nhµ n­íc ph¶i bï lç ,bï gi¸ , bï l­¬ng ..lµm cho ng©n s¸ch ngµy cµng kiÖt quÖ ,s¶n xuÊt cµng thua lç ,tiªu cùc cµng ph¸t triÓn .V× vËy nhµ n­íc ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch gi¸ vµ l­¬ng lÇn 1 (1981-1982)víi nh÷ng nÐt næi bËt lµ:t¨ng gi¸ t¨ng l­¬ng ,thùc hiÖn chuyÓn c¬ chÕ mét gi¸ do nhµ n­íc ®Þnh ®o¹t sang c¬ chÕ hai gi¸ ®èi víi gi¸ c¶ hµng tݪu dïng ,hµng vËt t­ vµ gi¸ mua s¶n phÈm theo hîp ®ång gØam mÆt hµng cung cÊp theo tem phiÕu ,chuyÓn phÇn lín gi¸ cung cÊp sang gÝa kinh doanh th­¬ng nghÞªp .Nh­ng do thêi gian thùc hiÖn hai gi¸ kÐo dµi c(1981-1985)trªn diÖn réng ,trong khi hÇu nh­ kh«ng cã gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nµo lµm gi¶m ph¸t nªn l¹m ph¸t trÇm träng thªm l¹i ®Èy gi¸ thÞ tr­êng tiÕp tôc t¨ng nhanh .NÕu lÊy mèc gi¸ n¨m 1979lµ 100 th× n¨m 1981 lµ:313,7%;1984:1400% ;19852390%.Tr­íc t×nh h×nh trªn 6/1985 Héi nghÞ trung ­¬ng lÇn thø 8 bµn vÒ gi¶m l­¬ng –tiÒn ®· rót ra bµi häc tæng qu¸t lµ :ph¶i døt kho¸t xãa bá tËp trung quan liªu bao cÊp ,thùc hiÖn ®óng chÕ ®é tËp trung d©n chñ h¹ch to¸n kinh tÕ vµ kinh doanh XHCN. b.Giai ®o¹n tõ 1986-1990 §¹i héi lÇn thø 6 cña §¶ng (12/1986) ®· ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt trong sù nghiÖp ®æi míi tiÕn lªn x©y dùng CNXH ë n­íc ta .§©y thùc sù lµ mét cuéc c¸ch m¹ng s©u s¾c tiÕn hµnh ®ång thêi trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ. (+) Thùc sù chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. (+) ChuyÓn tõ nÒn kinh tÕ chñ yÕu lµ kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ sang nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn thùc hiÖn tù do kinh doanh theo ph¸p luËt . (+)Thùc hiÖn c¬ cÊu kinh tÕ më ®a d¹ng hãa vµ ®a ph­êng hãa quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i tõng b­íc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi . Trªn c¬ së ®ã ,vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc còng chuyÓn ®æi tõ qu¶n lý trùc tiÕp sang qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ b»ng ph¸p luËt ,c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ,c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt cã hiÖu lùc . Víi nh÷ng quan ®iÓm ®æØ míi cña nghÞ quyÕt ®¹i héi 7 chóng ta ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p vµ chñ tr­¬ng tÝch cùc trªn nhiÒu mÆt .Trong c«ng nghiÖp nghÞ ®Þnh 217H§BT cña héi ®ång bé tr­ëng ban hµnh ®· ‘cëi trãi ‘ph¸t huy quyÒn tù chñ kinh doanh cña ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh .§èi víi n«ng nghiÖp nghÞ quyÕt cña bé chÝnh trÞ ®· x¸c ®Þnh hîp t¸c x· lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ ,tù qu¶n ;hé gia ®×nh x· viªn lµ ®¬n vÞ nhËn kho¸n cña hîp t¸c x· vµ dÇn dÇn chuyÓn thµnh ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp tù chñ .VÒ sö lý gi¸ c¶ tõ héi nghÞ trung ­¬ng lÇn 6 khãa 6 vµo th¸ng 3/1989nhµ nø¬c quyÕt ®Þnh thùc hÞªn chuyÓn toµn bé l­¬ng thùc sang kinh doanh ,bá hoµn tßan chÕ ®é cung cÊp l­êng thùc chuyÓn 80%vËt t­ sang kinh doanh cßn l¹i 20% vÉn gi÷ gi¸ ph©n phèi.§©y lµ lÇn ®Çu tiªn trªn thùc tÕ vÒ c¬ b¶n chóng ta cã hµng hãa theo ®óng nghÜa ,thùc hiÖn quan ®iÓm mét thÞ tr­êng mét c¬ chÕ gi¸ kinh doanh cã t¸c ®éng lín trong viÖc xãa bá c¬ chÕ tËp trung bao cÊp chuyÓn sµng c¬ chÕ thÞ tr­êng.MÆt kh¸c chóng ta ®· t¹o r a ®­îc tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó më réng ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i th«ng qua viÖc ban hµnh luËt ®Çu t­ ,®Èy m¹nh hîp t¸c ®Çu t­ víi n­íc ngoµi . Tãm l¹i thêi k× nµy cña c«ng cu«c ®æi míi ®· ®¹t ®­îc nhiÒu b­íc tݪn ®¸ng khÝch lÖ ®· ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta vµo qòy ®¹o ph¸t trتnvèn cã cña nã .§ã lµ ph¶i ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa ,thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. c.Giai ®o¹n 1991®Õn nay giai ®o¹n nµy g¾n víi ba sù kiÖn lÞch sö quan träng ®ã lµ ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII, lÇn thø VIII vµ lÇn thø IX . (+) §¹i héi §¶ng lÇn thø VII (th¸ng 6-1991)®· kh¼ng ®Þnh :” §­êng lèi ®æi míi do §¹i héi VI ®Ò ra lµ ®óng ®¾n,b­íc ®i cña c«ng cuéc ®æi míi vÒ c¬ b¶n lµ phï hîp. Qua thùc tiÔn chóng ta cã thªm nh÷ng nhËn thøc míi vµ kinh nghiÖm quan träng vÒ con ®­êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi phï hîp víi ®Æc ®iÓm n­íc ta. §ã lµ c¬ së rÊt quan träng ®Ó chóng ta tiÕp tôc tiÕn lªn ”. (+) §¹i héi §¶ng lÇn thø VII (th¸ng 6/1996) ®· chØ râ :” §¹i héi VI ®Ò ra ®­êng lèi ®æi míi toµn diÖn .§¹i héi VII th«ng qua c­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. ChiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn-x· héi ®Õn 2000. XÐt trªn tæng thÓ, viÖc thùc hiÖn nh­ng chÝnh s¸ch míi nh­ng n¨m qua vÒ c¬ b¶n lµ ®óng ,®óng ®Þnh h­íng XHCN. (+) §¹i h«i §¶ng lÇn thø IX (4/2001) ®¸nh gi¸ l¹i 10 n¨m thùc hiÖn chiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi (1991-2000)®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu to lín vµ rÊt quan träng. §¹i héi lÇn nµy ®· x¸c ®Þnh râ ®­êng lèi vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña n­íc ta: “ §­êng lèi kinh tÕ cña §¶ng ta lµ : §Èy m¹nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hãa ,hiÖn ®¹i hãa ,x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ ,®­a n­íc ta trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp ;­u tiªn ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt theo ®Þnh h­íng XHCN ;ph¸t huy cao ®é néi lùc, tranh thñ nguån lùc bªn ngoµi vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh,cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng ; t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®i ®«i víi ph¸t triÓn v¨n hãa ;thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr­êng ;kÕt hîp ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi vµ t¨ng tr­ëng quèc phßng an ninh. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi 10 n¨m (2001-2010) nh»m : §­a n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn , n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n , t¹o nÒn t¶ng ®Ót ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­ãng hiÖn ®¹i.Nguån lùc con ng­êi,n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ ,kÕt cÊu h¹ tÇng , tiÒm lùc kinh tÕ,quèc phßng vµ an ninh ®­îc t¨ng c­êng ; thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®­îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n;vÞ thÕ cña n­íc ta trªn tr­êng quèc tÕ ®­îc n©ng cao”. 3.B¶n chÊt, ®Æc tr­ng cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam Lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải là sự gán ghép chủ quan giữa kinh tế thị trường và chủ nghĩa xã hội, mà là sự nắm bắt và vận dụng xu thế vận động khách quan của kinh tế thị trường trong thời đại ngày nay. Đảng Cộng sản Việt Nam trên cơ sở nhận thức tính quy luật phát triển của thời đại và sự khái quát, đúc rút từ kinh nghiệm phát triển kinh tế thị trường thế giới, đặc biệt là từ thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam và ở Trung Quốc, để đưa ra chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhằm sử dụng kinh tế thị trường để thực hiện mục tiêu từng bước quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. Đây là một kiểu kinh tế thị trường mới trong lịch sử của kinh tế thị trường. Cũng có thể nói kinh tế thị trường là "cái phổ biến", còn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là "cái đặc thù" của Việt Nam, phù hợp với điều kiện và đặc điểm cụ thể của Việt Nam. Nói kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nghĩa đây không phải là kinh tế thị trường tự do theo kiểu tư bản chủ nghĩa, cũng không phải là kinh tế bao cấp, quản lý theo kiểu tập trung quan liêu; và cũng chưa hoàn toàn là kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, bởi vì như trên đã nói Việt Nam đang ở trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, vừa có vừa chưa có đầy đủ các yếu tố của chủ nghĩa xã hội. Chủ trương phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là sự tiếp thu có chọn lọc thành tựu của văn minh nhân loại, phát huy vai trò tích cực của kinh tế thị trường trong việc thúc đẩy phát triển sức sản xuất, xã hội hóa lao động, cải tiến kỹ thuật - công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, tạo ra nhiều của cải, góp phần làm giàu cho xã hội và cải thiện đời sống nhân dân; đồng thời phải có những biện pháp hữu hiệu nhằm hạn chế mặt tiêu cực của kinh tế thị trường, như chạy theo lợi nhuận đơn thuần, cạnh tranh khốc liệt, bóc lột và phân hóa giàu nghèo quá đáng, ít quan tâm giải quyết các vấn đề xã hội. Đây cũng là sự lựa chọn tự giác con đường và mô hình phát triển trên cơ sở quán triệt lý luận Mác - Lê-nin, nắm bắt đúng quy luật khách quan và vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam chỉ rõ: kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một kiểu tổ chức kinh tế vừa tuân theo những quy luật của kinh tế thị trường vừa dựa trên cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội, thể hiện trên cả ba mặt: sở hữu, tổ chức quản lý và phân phối. Nói cách khác kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chính là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước nhằm mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Mục đích của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Phát triển lực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất mới, tiên tiến. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước. Nhà nước xã hội chủ nghĩa quản lý nền kinh tế bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách, pháp luật và bằng cả sức mạnh vật chất của lực lượng kinh tế Nhà nước; đồng thời sử dụng cơ chế thị trường, áp dụng các hình thức kinh tế và phương pháp quản lý của kinh tế thị trường để kích thích sản xuất, giải phóng sức sản xuất, phát huy mặt tích cực, hạn chế và khắc phục mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động, của toàn thể nhân dân. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thực hiện phân phối chủ yếu theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, đồng thời phân phối theo mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản xuất, kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội. Tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước phát triển. Tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa và giáo dục, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nâng cao dân trí, giáo dục và đào tạo con người, xây dựng và phát triển nguồn nhân lực của đất nước. Cũng có thể nói, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một kiểu tổ chức kinh tế của một xã hội đang trong quá trình chuyển biến từ nền kinh tế còn ở trình độ thấp sang nền kinh tế ở trình độ cao hơn hướng tới chế độ xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa. Đây là nền kinh tế thị trường có tổ chức, có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và sự quản lý của Nhà nước xã hội chủ nghĩa, được định hướng cao về mặt xã hội, hạn chế tối đa những khuyết tật của tính tự phát thị trường, nhằm phục vụ tốt nhất lợi ích của đại đa số nhân dân và sự phát triển bền vững của đất nước. Chủ trương xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thể hiện tư duy, quan niệm của Đảng Cộng sản Việt Nam về sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải đơn giản là sự trở về với phương thức chuyển nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp, mà điều quan trọng có ý nghĩa quyết định là phải chuyển sang nền kinh tế hiện đại, văn minh nhằm mục tiêu từng bước đi lên chủ nghĩa xã hội. Đây là sự lựa chọn phù hợp với các quy luật phát triển và các điều kiện lịch sử cụ thể của thời đại và của những nước đi sau, cho phép các nước này giảm thiểu được những đau khổ và rút ngắn được con đường đi của mình tới chủ nghĩa xã hội trên cơ sở sử dụng được ưu thế cũng như hạn chế được những khuyết điểm của hai cơ chế: kế hoạch và thị trường. Nói cách khác kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là kiểu tổ chức kinh tế đặc biệt, vừa tuân theo những nguyên tắc và quy luật của hệ thống kinh tế thị trường, vừa bảo đảm tính định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính tính chất, đặc trưng cơ bản này chi phối và quyết định phương tiện, công cụ, động lực của nền kinh tế và con đường đạt tới mục tiêu, là sử dụng kinh tế thị trường, nâng cao hiệu lực và hiệu quả điều tiết của Nhà nước xã hội chủ nghĩa, phát triển khoa học và công nghệ, phát triển nguồn nhân lực, mở cửa và hội nhập nhằm thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển rút ngắn để trong khoảng thời gian không dài có thể khắc phục tình trạng lạc hậu, đưa Việt Nam trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. 4.C¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa. a.Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cña nhµ n­íc XHCN Do nhËn thøc cßn gi¶n ®¬n vÒ CNXH vµ con ®­êng ®i lªn CNXH nªn chóng ta ®· thiÕt lËp thÓ chÕ kinh tÕ kÕ häach vµ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ qu¶n lý tËp chung ,quan liªu, bao cÊp. M« h×nh kinh tÕ vµ c¬ chÕ ®ã cã nh÷ng ®Æc tr­ng chñ yÕu sau: Th­ nhÊt, Nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu víi hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh chi tiÕt tõ trªn xuèng d­íi. Do ®ã ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu dùa vµo chØ tiªu ph¸p lÖnh hoÆc lµ quyÕt ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc cÊp trªn. Thø hai, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së nh­ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ vËt chÊt víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Th­ ba, trong c¬ chÕ cò quan hÖ hµng hãa- tiÒn tÖ bÞ coi th­êng nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¸ch hãa b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ b»ng hiÖn lµ chñ yÕu, do ®ã h¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®­îc thùc hiÖn d­íi c¸c h×nh thøc : (-) Bao cÊp qua gi¸ lµ h×nh thøc phæ biÕn vµ quan träng nhÊt (-) Bao cÊp qua chÕ ®é tem phiÕu. (-) Bao cÊp theo chÕ ®é cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch. Thø t­, bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh, cã nhiÒu cÊp trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng, tõ ®ã sinh ra ®éi ngò c¸n bé kÐm n¨ng lùc qu¶n lý nh­ng phong c¸ch cöa quyÒn quan liªu.M« h×nh kinh tÕ chØ huy, mµ ®iÓn h×nh lµ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa, tËp chung, bao cÊp…Víi nh÷ng ®Æc tr­ng trªn cã nh÷ng ­u ®iÓm lµ tËp chung ®­îc nguån lùc v¹o nh÷ng môc tiªu chñ yÕu nh­ng nã l¹i thñ tiªu c¹nh tranh nªn ®· k×m h·m tiÕn bé khoa häc- kü thuËt. V× vËy, d­íi ®æi míi t­ duy vÒ kinh tÕ §¶ng ta ®· ®Ò ra ph­¬ng thøc ®æi míi kinh tÕ lµ chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta sang nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiªu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc ®Þnh h­íng XHCN. b. C¬ chÕ thÞ tr­êng C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã.Nãi cô thÓ h¬n c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ hÖ thèng h÷u c¬ cña sù thÝch øng lÉn nhau,tù ®iÒu tiÕt lÉn nhau cña c¸c yÕu tè gi¸ c¶, cung-cÇu, c¹nh tranh…trùc tiÕp ph¸t huy t¸c dông trªn thÞ tr­êng ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Cơ chế thị trường, hay cơ chế kinh tế thị trường không đồng nhất với kinh tế thị trường. Cơ chế kinh tế thị trường hay cơ chế thị trường là guồng máy vận hành của nền kinh tế thị trường. Cơ chế thị trường phụ thuộc vào tính chất và yêu cầu khách quan của kinh tế thị trường, song nó bị chi phối bởi yếu tố chủ quan, do con người thiết lập nên trên cơ sở nắm bắt các quy luật phát triển khách quan. Nó phản ánh sự vận dụng của con người bằng việc tổ chức ra guồng máy kinh tế "tự do" hay có điều tiết của nhà nước theo yêu cầu vận động khách quan của nền kinh tế thị trường trong các giai đoạn phát triển khác nhau. Cơ chế thị trường vận động có sự tham gia của nhiều yếu tố, trong đó nổi bật nhất là quan hệ thị trường cung - cầu và giá cả. Bản chất sâu xa của cơ chế thị trường là cơ chế vận hành theo sự chi phối của quy luật giá trị. Tuy vậy, trong một nền kinh tế hàng hóa cụ thể, sự vận động chung còn tùy thuộc vào chế độ sở hữu thống trị, chịu sự tác động qua lại với các quy luật kinh tế đặc thù của phương thức sản xuất chủ đạo, hơn nữa còn chịu sự chi phối của quy luật kinh tế chủ đạo trong phương thức sản xuất đó. TÝn hiÖu cña c¬ chÕ thÞ tr­êng chÝnh lµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng ( gi¸ c¶ thÞ tr­êng ®· ®­îc tr×nh bµy ë phÇn trªn). -¦u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng. (+) ¦u ®iÓm: Thø nhÊt ,c¬ chÕ thÞ tr­êng kÝch thÝch ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng tù do cña hä. Do ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng,cã hiÖu qu¶. Thø hai, sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ®­a ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a khèi l­îng vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt víi khèi l­îng vµ c¬ cÊu tiªu dïng Thø ba, c¬ chÕ thÞ tr­êng kÝch thÝch ®æi míi kü thuËt, hîp lý hãa s¶n xuÊt Thø t­, c¬ chÕ thÞ tr­êng thùc hiÖn ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ mét c¸ch tèi ­u. Thø n¨m, sù ®iÒu tiÕt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng mÒm dÎo h¬n sù ®iÒu tiÕt cña c¬ quan nhµ n­íc vµ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao h¬n trø¬c nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ biÕn ®æi. (+) Nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ tr­êng chØ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ khi cã sù kiÓm so¸t cña c¹nh tranh hoµn h¶o, khi xuÊt hiÖn c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o th× hiÖu lùc cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng bÞ gi¶m. Thø hai, môc ®Ých ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ tèi ®a hãa lîi nhuËn, do ®ã hä cã thÓ l¹m dông tµi nguyªn cña x· héi, g©y «i nhiÔm m«i tr­êng sèng. Do ®ã hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi kh«ng ®­îc ®¶m b¶o. Th­ ba, ph©n phèi thu nhËp kh«ng c«ng b»ng, sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng dÉn tíi sù ph©n hãa giµu nghÌo,sù ph©n cùc vÒ cña c¶i. Thø t­, mét nªn kinh tÕ do c¬ chÕ thÞ tr­êng thuÇn tuý ®iÒu tiÕt khã tr¸nh khái nh÷ng th¨ng trÇm, khñng ho¶ng. c.Vai trß ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng hãa mét c¸ch hiÖu qu¶, tuy nhiªn c¬ chÕ thÞ tr­êng còng cã mét lo¹t nh÷ng khuyÕt tËt. V× vËy cÇn cã sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo kinh tÕ, Nhµ n­íc can thiÖp ë tÇng vÜ m« nh»m ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc vµ h¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. (+) Vai trß vµ chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam . Mét lµ, Nhµ n­íc ®¶m b¶o cho sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, kinh tÕ , x· héi vµ thiÕt lËp kh«n khæ ph¸p luËt ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng kinh tÕ , v× æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Hai lµ, Nhµ n­íc h­íng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thùc hiÖn ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng æn ®Þnh,Nhµ n­íc x©y dùng c¸c chiÕn l­îc vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn, trùc tiÕp ®Çu t­ vµo mét sè lÜnh vùc ®Ó dÉn d¾t nÒn kinh tÕ- x· héi ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ . Ba lµ, Nhµ n­íc ®¶m b¶o cho c¸c häat ®éng kinh tÕ cã hiÖu qu¶. V× c¸c doanh nghiÖp v× lîi Ých riªng m×nh cã thÓ l¹m dông tµi nguyªn cña x· héi, g©y «i nhiÔm m«i tr­êng sèng cña con ng­êi. V× vËy Nhµ n­íc cÇn thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng xÊu bªn ngoµi ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi Bèn lµ, Nhµ n­íc cÇn h¹n chÕ, kh¾c phôc c¸c mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. (+) Néi dung qu¶n lý cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. (-) QuyÕt ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. (-) KÕ ho¹ch, kÕ ho¹ch ë ®©y lµ thùc hiÖn môc tiªu cña quyÕt ®Þnh chiÕn l­îc ®ã, nã triÓn khai vµ cô thÓ hãa chiÕn l­îc. (-)Tæ chøc, lµ néi dung cña qu¶n lý nh»m ®¶m b¶o thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®· ®Þnh. (-)ChØ huy vµ phèi hîp, nÒn kinh tÕ lµ mét hÖ thèng phøc t¹p, bao gåm nhiÒu chñ thÓ kh¸c nhau,v× thÕ ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cÇn cã sù chØ huy thèng nhÊt( ®iÒu chØnh tõ trung t©m).§Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ ph¶i cã c¬ quan qu¶n lý thèng nhÊt, c¬ quan ®ã cã quyÒn lùc, cã ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin vÒ c¸c mÆt ®Ó ®iÒu hßa, phèi hîp c¸c mÆt ho¹t ®éng cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. (-)KhuyÕn khÝch vµ trõng ph¹t, b»ng c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ ®éng viªn tinh thÇn, khuyÕn khÝch mäi tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ ho¹t ®éng theo ®Þnh h­íng cña kÕ ho¹ch. Muèn vËy ph¶i th­ëng ph¹t râ rµng,lµm tèt th× th­ëng, lµm h¹i th× ph¶i ph¹t. (+) Nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN b»ng c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« : (-) KÕ ho¹ch vµ thÞ tr­êng :kÕ ho¹ch Nhµ n­íc bao gåm kÕ ho¹ch dµi h¹n vµ ng¾n h¹n. Th«ng qua kÕ ho¹ch dµi h¹n, Nhµ n­íc cô thÓ hãa chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, tõ ®ã v¹ch ra c¸c ch­¬ng tr×nh kinh tÕ cã môc tiªu ®Ó ®Þnh h­íng ®Çu t­, ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ thÝch hîp . (-) X©y dùng kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ hîp t¸c ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ : ®©y lµ nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ cã vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi viÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã nhiÒu thµnh phÇn ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN. (-) HÖ thèng ph¸p luËt:nhµ n­íc ph¶i sö dông hÖ thèng ph¸p luËt lµm c«ng cô ®iÒu tiÕt cña c¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ nh»m lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN, ph¸t huy c¸c mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ, ng¨n chÆn c¸c mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. (-) C¸c c«ng cô tµi chÝnh : sö dông hÖ thèng thuÕ ,c¸c chÝnh s¸ch thuÕ ®óng ®¾n kh«ng chØ t¹o nguån thu cho ng©n s¸ch mµ cßn khuyÕn khÝch s¶n xuÊt ,xuÊt khÈu, ®iÒu tiÕt tiªu dïng ,kh¾c phôc cã hiÖu qu¶ c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc trong nÒn kinh tÕ, thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngßai…Ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ c«ng cô rÊt quan träng ®Ó t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ thùc hiÖn môc tiªu t¨ng tr­ëng vµ c«ng b»ng x· héi. (-) C¸c c«ng cô tiÒn tÖ : trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, tiÒn tÖ cã vai trß v« cïng quan träng. ViÖc th¾t chÆt hay níi láng cung øng tiÒn tÖ ,kiÒm chÕ l¹m ph¸t th«ng qua ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ .B»ng c«ng cô tiÒn tÖ Nhµ n­íc cã thÓ h­íng dÉn ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN,ng¨n chÆn tÝnh tù ph¸t t­ b¶n chñ nghÜa. (-) C¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt kinh tÕ ®èi ngo¹i: ®Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc kinh tÕ më, xóc tiÕn c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i Nhµ n­íc ph¶i sö dông nhiÒu c«ng cô, trong ®ã chñ yÕu lµ thuÕ xuÊt nhËp khÈu, tû gi¸ hèi ®o¸i.Th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch nµy Nhµ n­íc cã thÓ khuyÕn khÝch viÖc xuÊt nhËp khÈu, ®ång thêi b¶o hé mét c¸ch hîp lÝ nÒn s¶n xuÊt néi ®Þa, thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. 5.Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. a.Tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta cßn ë giai ®o¹n s¬ khai. §ã lµ do c¸c nguyªn nh©n : - C¬ së vËt chÊt- kü thuËt cßn ë tr×nh ®é thÊp, bªn c¹nh mét sè lÜnh vùc, mét sè c¬ së kinh tÕ ®· ®­îc trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ, m¸y mãc cò kü, c«ng nghÖ l¹c hËu. Theo UNDP th× ViÖt Nam ®ang ë tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu 2/7 cña thÕ giíi, thiÕt bÞ m¸y mãc l¹c hËu 2-3 thÕ hÖ cña thÕ giíi( cã lÜnh vùc 4-5 thÕ hÖ). Lao ®éng thñ c«ng vÉn chiÕm tû träng lín trong tæng sè lao ®éng x· héi. Do ®ã, n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña n­íc ta cßn rÊt thÊp so víi khu vùc vµ thÕ giíi ( n¨ng suÊt lao ®éng cña n­íc ta chØ b»ng 30% møc trung b×nh cña thÕ giíi ). - KÕt cÊu h¹ tÇng nh­ hÖ thèng ®­êng giao th«ng, biÕn c¶ng, hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c…cßn l¹c h©ô, kÐm ph¸t triÓn( mËt ®é ®­êng giao th«ng/1km b»ng 1% so víi møc trung b×nh cña thÕ giíi; tèc ®é truyÒn th«ng trung b×nh c¶ n­íc chËm h¬n thÕ giíi 30 lÇn). HÖ thèng giao th«ng kÐm ph¸t triÓn lµm cho c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c vïng bÞ chia c¾t, t¸ch biÖt nhau, do ®ã lµm cho nhiÒu tiÒm n¨ng cña c¸c ®Þa ph­¬ng kh«ng thÓ ®­îc khai th¸c, c¸c ®Þa ph­¬ng kh«ng thÓ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt ®Ó ph¸t huy thÕ m¹nh. - Do c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cßn ë tr×nh ®é thÊp lµm cho ph©n c«ng lao ®éng kÐm ph¸t triÓn, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ chËm. NÒn kinh tÕ n­íc ta ch­a tho¸t khái nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá. N«ng nghiÖp vÉn sö dông 70% lùc l­îng lao ®éng, nh­ng chØ s¶n xuÊt kho¶ng 26% GDP , c¸c ngµnh kinh tÕ c«ng nghÖ cao chiÕm tû träng thÊp . - Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng trong n­íc còng nh­ thÞ tr­êng n­íc ngoµi cßn rÊt yÕu. Do c¬ së vËt chÊt- kü thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu, nªn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, do ®ã khèi l­îng hµng hãa nhá bÐ, chñng lo¹i hµng hãa cßn nghÌo nµn, chÊt l­îng hµng hãa thÊp, gi¸ c¶ cao v× thÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cßn yÕu. b. ThÞ tr­êng d©n téc thèng nhÊt ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh­ng ch­a ®ång bé . Do giao th«ng vËn t¶i kÐm ph¸t triÓn nªn ch­a l«i cuèn ®­îc tÊt c¶ c¸c vïng trong n­íc vµo mét m¹ng l­íi l­u th«ng hµng hãa thèng nhÊt . ThÞ tr­êng hµng hãa dÞch vô ®· h×nh thµnh nh­ng cßn h¹n hÑp vµ cßn nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc( hµng gi¶, hµng nhËp lËu, hµng nh¸i nh·n hiÖu vÉn lµm rèi lo¹n thÞ tr­êng).ThÞ tr­êng hµng hãa søc lao ®éng míi manh nha, mét sè trung t©m giíi thiÖu viÖc lµm vµ xuÊt khÈu lao ®éng míi xuÊt hiÖn ®· n¶y sinh hiÖn t­îng khñng ho¶ng. NÐt næi bËt cña thÞ tr­êng nµy lµ søc cung ng­êi lao ®éng lµnh nghÒ nhá cÇu h¬n rÊt nhiÒu trong khi ®ã cung vÒ søc lao ®éng gi¶n ®¬n l¹i v­ît qu¸ xa cÇu, nhiÒu ng­êi cã søc lao ®éng kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm. ThÞ tr­êng tiÒn tÖ, thÞ tr­êng vèn cã nhiÒu tiÕn bé nh­ng vÉn cßn nhiÒu tr¨n trë, nh­ nhiÒu doanh nghiÖp, nhÊt lµ doanh nghiÖp t­ nh©n rÊt thiÕu vèn nh­ng kh«ng vay ®­îc v× v­íng m¾c thñ tôc, trong khi ®ã nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i huy ®­îc tiÒn göi mµ kh«ng thÓ cho vay ®Ó ø ®äng trong kÐt d­ nî qu¸ h¹n trong nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· ®Õn møc b¸o ®éng . c. NhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia thÞ tr­êng do vËy nÒn kinh tÕ ë n­íc ta cã nhiÒu lo¹i h×nh s¶n xuÊt hµng hãa cïng tån t¹i ®an xen nhau, trong ®ã s¶n xuÊt hµng hãa nhá ph©n t¸n cßn phæ biÕn. d.Sù h×nh thµnh thÞ tr­êng trong n­íc víi më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i, héi nhËp vµo thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi, trong hoµn c¶nh tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ- kü thuËt cña n­íc ta thÊp xa so víi hÇu hÕt c¸c n­íc kh¸c. e. Qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ x· héi cßn yÕu. C«ng t¸c tµi chÝnh, ng©n hµng, kÕ ho¹ch hãa x©y dùng, qu¶n lý cßn yÕu kÐm, thñ tôc hµnh chÝnh phøc t¹p, chÕ ®é ph©n phèi cßn nhiÒu bÊt hîp lý,béi chi ng©n s¸ch vµ nhËp siªu cßn lín , l¹m ph¸p ®­îc kiÒm chÕ nh­ng ch­a v÷ng ch¾c. III.Gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam Đây là một câu hỏi lớn mà muốn trả lời được đầy đủ và chính xác phải qua từng bước thử nghiệm, tổ chức thực hiện trong thực tế rồi đúc rút, bổ sung, hoàn chỉnh dần. Hơn 10 năm qua, kể từ khi Việt Nam bước vào thực hiện mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả và thành tựu đáng mừng, làm thay đổi khá rõ tình hình đất nước. Kinh tế ra khỏi tình trạng khủng hoảng, hoạt động ngày càng năng động và có hiệu quả. Của cải xã hội ngày càng nhiều, hàng hóa ngày càng phong phú. Đời sống nhân dân từng bước được cải thiện. Đất nước chẳng những giữ vững được ổn định chính trị trước những chấn động lớn trên thế giới mà còn có bước phát triển đi lên. Tổng sản phẩm trong nước (GDP) tăng bình quân 7% /năm. Nông nghiệp phát triển liên tục, đặc biệt là về sản xuất lương thực, nuôi trồng và khai thác thủy sản. Giá trị sản xuất công nghiệp tăng 13,5%/năm. Hệ thống kết cấu hạ tầng được tăng cường. Các ngành dịch vụ, xuất khẩu và nhập khẩu phát triển. Quan hệ đối ngoại và hội nhập kinh tế quốc tế không ngừng được mở rộng,... Tuy nhiên, cũng có nhiều vấn đề mới đặt ra cần được tiếp tục nghiên cứu và giải quyết. Từ thực tiễn phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong thời gian qua và căn cứ vào yêu cầu phát triển trong thời gian tới, có thể xác định những phương hướng, nhiệm vụ cơ bản phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam như sau: (1) - Phải tiếp tục thực hiện một cách nhất quán chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần, coi các thành phần kinh tế kinh doanh theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh. Không nên có thái độ định kiến và kỳ thị đối với bất cứ thành phần kinh tế nào. Kinh tế nhà nước phải phát huy được vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, là nhân tố mở đường cho sự phát triển kinh tế, là lực lượng vật chất quan trọng và là công cụ để Nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Doanh nghiệp nhà nước giữ những vị trí then chốt; đi đầu ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ; nêu gương về năng suất, chất lượng, hiệu quả kinh tế - xã hội và chấp hành pháp luật. Đẩy mạnh việc củng cố, sắp xếp, điều chỉnh cơ cấu của các doanh nghiệp nhà nước; đồng thời tiếp tục đổi mới cơ chế, chính sách để tạo động lực phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước theo hướng xóa bao cấp; doanh nghiệp thực sự cạnh tranh bình đẳng trên thị trường, tự chịu trách nhiệm về sản xuất, kinh doanh; nộp đủ thuế và có lãi; thực hiện tốt quy chế dân chủ trong doanh nghiệp. Kinh tế tập thể gồm các hình thức hợp tác đa dạng, trong đó hợp tác xã là nòng cốt. Các hợp tác xã dựa trên sở hữu của các thành viên và sở hữu tập thể, liên kết rộng rãi những người lao động, các hộ sản xuất, kinh doanh, các doanh nghiệp nhỏ và vừa, không giới hạn quy mô, lĩnh vực và địa bàn; liên kết công nghiệp và nông nghiệp, doanh nghiệp nhà nước và kinh tế hộ nông thôn. Nhà nước giúp hợp tác xã đào tạo cán bộ, ứng dụng khoa học và công nghệ, thông tin, mở rộng thị trường, xây dựng các quỹ hỗ trợ phát triển hợp tác xã. Kinh tế cá thể, tiểu chủ cả ở nông thôn và thành thị có vị trí quan trọng lâu dài. Nhà nước tạo điều kiện và giúp đỡ phát triển, bao gồm cả các hình thức tổ chức hợp tác tự nguyện, làm vệ tinh cho các doanh nghiệp hoặc phát triển lớn hơn. Kinh tế tư bản tư nhân được khuyến khích phát triển rộng rãi trong những ngành nghề sản xuất, kinh doanh mà pháp luật không cấm. Tạo môi trường kinh doanh thuận lợi về chính sách, pháp lý để kinh tế tư bản tư nhân phát triển trên những định hướng ưu tiên của Nhà nước, kể cả đầu tư ra nước ngoài; chuyển thành doanh nghiệp cổ phần, bán cổ phần cho người lao động; liên doanh, liên kết với nhau, với kinh tế tập thể và kinh tế nhà nước. Xây dựng quan hệ tốt giữa chủ doanh nghiệp và người lao động. Tạo điều kiện để kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài phát triển thuận lợi, hướng vào các sản phẩm xuất khẩu, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế, xã hội gắn với thu hút công nghệ hiện đại, tạo thêm nhiều việc làm. Cải thiện môi trường kinh tế và pháp lý để thu hút mạnh vốn đầu tư nước ngoài. Phát triển đa dạng kinh tế tư bản nhà nước dưới dạng các hình thức liên doanh, liên kết giữa kinh tế nhà nước với kinh tế tư bản tư nhân trong nước và ngoài nước, mang lại lợi ích thiết thực cho các bên đầu tư kinh tế. Chú trọng các hình thức tổ chức kinh doanh đan xen, hỗn hợp nhiều hình thức sở hữu, giữa các thành phần kinh tế với nhau, giữa trong nước và ngoài nước. Phát triển mạnh hình thức tổ chức kinh tế cổ phần nhằm huy động và sử dụng rộng rãi vốn đầu tư xã hội. (2) - Tiếp tục tạo lập đồng bộ các yếu tố thị trường; đổi mới và nâng cao hiệu lực quản lý kinh tế của Nhà nước. Nhìn chung, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam mới được bắt đầu, trình độ còn thấp, chất lượng, hiệu quả, khả năng cạnh tranh chưa cao. Nhiều thị trường còn sơ khai, chưa đồng bộ. Vì vậy, phải đổi mới mạnh mẽ tư duy hơn nữa, đẩy mạnh việc hình thành các loại thị trường. Đặc biệt quan tâm các thị trường quan trọng nhưng hiện chưa có hoặc còn sơ khai như: thị trường lao động, thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản, thị trường khoa học và công nghệ, đáp ứng nhu cầu đa dạng và nâng cao sức mua của thị trường trong nước, cả ở thành thị và nông thôn, chú ý thị trường các vùng có nhiều khó khăn. Chủ động hội nhập thị trường quốc tế. Hạn chế và kiểm soát độc quyền kinh doanh. Mặt khác, phải đổi mới sâu rộng cơ chế quản lý kinh tế, phát huy những yếu tố tích cực của cơ chế thị trường, triệt để xóa bỏ bao cấp trong kinh doanh, tăng cường vai trò quản lý và điều tiết vĩ mô của Nhà nước, đấu tranh có hiệu quả chống các hành vi tham nhũng, lãng phí, gây phiền hà. Nhà nước tạo môi trường pháp lý thuận lợi, bình đẳng cho các doanh nghiệp cạnh tranh và hợp tác để phát triển; bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và chính sách, kết hợp với sử dụng lực lượng vật chất của Nhà nước để định hướng phát triển kinh tế - xã hội, khai thác hợp lý các nguồn lực của đất nước, bảo đảm cân đối vĩ mô nền kinh tế, điều tiết thu nhập; kiểm tra, thanh tra mọi hoạt động kinh doanh theo quy định của pháp luật, chống buôn lậu, làm hàng giả, gian lận thương mại. Tiếp tục đổi mới các công cụ quản lý vĩ mô của Nhà nước đối với nền kinh tế, trong đó đặc biệt coi trọng việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống các cơ chế chính sách, luật pháp, đổi mới công tác kế hoạch hóa, nâng cao chất lượng công tác xây dựng các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; tăng cường công tác thông tin kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế, công tác kế toán, thống kê; ứng dụng rộng rãi các thành tựu khoa học và công nghệ trong công tác dự báo, kiểm tra tình hình thực hiện ở cả cấp vĩ mô và doanh nghiệp. (3) - Giải quyết tốt các vấn đề xã hội, hướng vào phát triển và lành mạnh hóa xã hội, thực hiện công bằng xã hội, coi đây là một nội dung rất quan trọng của định hướng xã hội chủ nghĩa, bảo đảm tính ưu việt của chế độ xã hội mới. Điều đó chẳng những tạo động lực mạnh mẽ nhằm phát triển sản xuất, tăng năng suất lao động mà còn thực hiện bình đẳng trong các quan hệ xã hội, khuyến khích nhân dân làm giàu chính đáng và hợp pháp, điều tiết các quan hệ xã hội. Trong tình hình cụ thể hiện nay ở Việt Nam, phải bằng nhiều giải pháp tạo ra nhiều việc làm mới. Chăm lo cải thiện điều kiện làm việc, bảo đảm an toàn vệ sinh lao động, phòng chống tai nạn và bệnh nghề nghiệp cho người lao động. Từng bước mở rộng hệ thống bảo hiểm xã hội và an sinh xã hội. Sớm xây dựng và thực hiện chính sách bảo hiểm cho người lao động thất nghiệp. Cải cách cơ bản chế độ tiền lương đối với cán bộ, công chức, khuyến khích người có tài, người làm việc giỏi, khắc phục tình trạng lương và trợ cấp bất hợp lý; tôn trọng thu nhập hợp pháp của người kinh doanh. Tiếp tục thực hiện chương trình xóa đói, giảm nghèo, chăm sóc những người có công với nước, thương binh, bệnh binh, cha mẹ, vợ con liệt sĩ, gia đình chính sách - một yêu cầu rất lớn đối với một đất nước phải chịu nhiều hậu quả sau 30 năm chiến tranh. Đồng thời đẩy mạnh cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm, giữ gìn trật tự và kỷ cương xã hội, ngăn chặn và bài trừ các tệ nạn xã hội, nhất là tệ nạn ma tuý, mại dâm, lối sống không lành mạnh, những hành vi trái pháp luật và đạo lý. Kiên quyết đấu tranh với tệ tham nhũng, hối lộ, làm giàu bất chính, kinh doanh không hợp pháp, gian lận thương mại... cùng với những tiêu cực khác do mặt trái của cơ chế thị trường gây ra. Kết quả cụ thể của cuộc đấu tranh này là thước đo bản lĩnh, trình độ và năng lực quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân. (4) - Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Đây là vấn đề có tính nguyên tắc và là nhân tố quyết định nhất bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa của kinh tế thị trường, cũng như toàn bộ sự nghiệp phát triển của đất nước. Đây cũng là một trong những bài học lớn nhất được rút ra trong những năm đổi mới. Càng đi vào kinh tế thị trường, thực hiện dân chủ hóa xã hội, mở rộng hợp tác quốc tế càng phải tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Thực tế ở một số nước cho thấy, chỉ cần một chút mơ hồ, buông lỏng sự lãnh đạo của Đảng là lập tức tạo điều kiện cho các thế lực thù địch dấn tới phá rã sự lãnh đạo của Đảng, cướp chính quyền, đưa đất nước đi con đường khác. Đảng lãnh đạo có nghĩa là Đảng đề ra đường lối, chiến lược phát triển của đất nước nói chung, của lĩnh vực kinh tế nói riêng, bảo đảm tính chính trị, tính định hướng đúng đắn trong sự phát triển kinh tế, làm cho kinh tế chẳng những có tốc độ tăng trưởng và năng suất lao động cao, có lực lượng sản xuất không ngừng lớn mạnh mà còn đi đúng định hướng xã hội chủ nghĩa, tức là hạn chế được bất công, bóc lột, chăm lo và bảo vệ lợi ích của đại đa số nhân dân lao động. Trên cơ sở đường lối, chiến lược đó, Đảng lãnh đạo toàn bộ hệ thống chính trị và guồng máy xã hội, trước hết là Nhà nước, tổ chức thực hiện bằng được phương hướng và nhiệm vụ đã đề ra. Đương nhiên, để có đủ trình độ, năng lực lãnh đạo, Đảng phải thực sự trong sạch, vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, gắn bó chặt chẽ với nhân dân, được nhân dân tin cậy và ủng hộ. Đặc biệt, trong tình hình hiện nay, đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định mục tiêu lý tưởng, có trí tuệ, có kiến thức, giữ gìn đạo đức cách mạng và lối sống lành mạnh, đấu tranh khắc phục có hiệu quả tệ tham nhũng và các hiện tượng thoái hóa, hư hỏng trong Đảng và trong bộ máy của Nhà nước. Tóm lại, sự hình thành tư duy kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không chỉ đơn thuần là sự tìm tòi và phát kiến về mặt lý luận của chủ nghĩa xã hội, mà còn là sự lựa chọn và khẳng định con đường và mô hình phát triển trong thực tiễn mang tính cách mạng và sáng tạo của Việt Nam. Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một quá trình tất yếu phù hợp với quy luật phát triển của thời đại và đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. KÕt luËn Nh­ vËy, qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam b­íc ®Çu ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. Nã ®· lµm thay ®æi bé mÆt nÒn kinh tÕ cña ®Êt n­íc ta kÓ tõ khi ®Êt n­íc hoµn toµn gi¶i phãng. Tuy cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa nh­ng d­íi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng vµ sù ®ång lßng cña toµn d©n chóng ta ®· gÆt h¸i ®­îc nhiÒu kÕt qu¶ to lín. Tõ mét n­íc cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ kinh tÕ chóng ta ®· tõng b­íc ph¸t triÓn ngang tÇm víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ ®ang kh¼ng ®Þnh m×nh trªn tr­êng quèc tÕ. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®ã chóng ta còng ®ang ph¶i ®èi phã víi nhiÒu khã kh¨n do nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®em l¹i. §ã lµ nh÷ng mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®ßi hái ph¶i cã sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam. Chóng ta cÇn kiªn quyÕt lo¹i bá nh÷ng yÕu tè tiªu cùc cã thÓ g©y mÊt æn ®Þnh nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc còng nh­ nÒn chÝnh trÞ cña ®Êt n­íc. ChØ cã thÓ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa chóng ta míi cã thÓ ®uæi kÞp c¸c n­íc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Vµ còng chØ cã vËy míi phï hîp víi ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ cña §¶ng ta . §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nÒn kinh tÕ thÕ giíi gÆp nhiÒu khñng ho¶ng g©y ¶nh h­ëng ®Õn nÒn kinh tÕ cña n­íc ta. Tuy nhiªn nhê cã ®­êng lèi l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng mµ nÒn kinh tÕ cña ta vÉn t¨ng tr­ëng æn ®Þnh. §ã chÝnh lµ nÐt ®Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta.Cã thÓ nãi r»ng, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta ®· vµ sÏ lµ m« h×nh kinh tÕ cho nhiÒu n­íc tham kh¶o trong qu¸ tr×nh ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Víi t­ c¸ch lµ nh÷ng sinh viªn ViÖt Nam - nh÷ng ng­êi chñ cña ®Êt n­íc vµ ®Æc biÖt h¬n n÷a khi chóng ta lµ nh÷ng sinh viªn cña tr­êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n ng«i tr­êng ®Çu ngµnh trong khèi kinh tÕ chóng ta ph¶i biÕt phÊn ®Êu gãp phÇn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. TÊt c¶ v× mét môc tiªu lµm cho nÒn kinh tÕ cña ®Êt n­íc ta ngµy cµng ph¸t triÓn, ngµy cµng v÷ng m¹nh vµ ®Æc biÖt kh«ng ngõng c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt-tinh thÇn cña nh©n d©n. Với phương châm "Hãy bắt tay vào hành động, thực tiễn sẽ cho câu trả lời", hy vọng rằng từng bước, từng bước, thực tiễn sẽ làm sáng tỏ được các vấn đề nêu trên, góp phần làm phong phú thêm lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội mµ chóng ta ®· chän . Môc lôc I. Nh÷ng lý luËn chung vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng (tr1) 1.Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ g× ? (tr1) 2.§iÒu kiÖn h×nh thµnh vµ c¸c b­íc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng.(tr2) 3.C¸c nh©n tè cña kinh tÕ thÞ tr­êng (tr4) 4.C¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng (tr7) II.Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕt thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta. (tr10) 1.TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam.(tr10) 2.Qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta (tr12) 3.B¶n chÊt, ®Æc tr­ng cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. (tr15) 4.C¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc XHCN (tr17) 5.Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam (tr21) III.Gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam (tr22) KÕt luËn