Đề tài Những quan điểm khác nhau về con người trong triết học trước Mác

TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ TIỂU LUẬN M«n : TriÕt häc M¸c – Lªnin Lớp : Cao học Häc viªn: NGUYỄN MINH LỢI Đề Tài : quan hªn biÖn chøng gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc trong ho¹t ®éng thùc tiÔn 1 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ M C L CỤ Ụ M đ u : Lý do ch n đ tàiở ầ ọ ề PH N IẦ : NH NG QUAN ĐI M KHÁC NHAU V CON NG IỮ Ể Ề ƯỜ TRONG TRI T H C TR C MÁCẾ Ọ ƯỚ 1. M t s quan đi m tri t h c v con ng i trong l ch s ộ ố ể ế ọ ề ườ ị ử 2. Nh ng quan ni m c b n c a tri t h c Mác – Lênin v con ng iữ ệ ơ ả ủ ế ọ ề ườ PH N IIẦ : M I QUAN H GI A CÁ NHÂN VÀ Xà H IỐ Ệ Ữ Ộ 1. Cá nhân và nhân cách 2. Quan h bi n ch ng gi a cá nhân và xã h iệ ệ ứ ữ ộ PH N III :Ầ VAI TRÒ C A QU N CHÚNG NHÂN DÂN VÀ C A CÁỦ Ầ Ủ NHÂN – LÃNH T TRONG S PHÁT TRI N C A L CH SỤ Ự Ể Ủ Ị Ử 1. Khái ni m qu n chúng nhân dân và cá nhân trong l ch sệ ầ ị ử 2. Quan h gi a qu n chúng nhân dân v i lãnh t ệ ữ ầ ớ ụ (Tài li u tham kh o : ệ ả - Sách Giáo trình tri t h c Mác – Lênin (t p 2 : Ch nghĩa duy v t l ch s )ế ọ ậ ủ ậ ị ử - Sách Giáo trình tri t h c Mác – Lênin (Dùng cho h ĐH – CĐ)ế ọ ệ - Website Chungta.com - Website hochiminhcity.gov.com - Website hnue.edu.vn) 2 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ M Đ UỞ Ầ Lý do ch n đ tàiọ ề Con ng i là m t khách th h t s c phong phú đ c r t nhi u ngành khoaườ ộ ể ế ứ ượ ấ ề h c nghiên c u nh sinh v t h c, nhân ch ng h c, tâm lý h c, xã h i h c, yọ ứ ư ậ ọ ủ ọ ọ ộ ọ h c, tri t h c… M i khoa h c có cách ti p c n và ph ng pháp gi i quy tọ ế ọ ỗ ọ ế ậ ươ ả ế khác nhau v v n đ con ng i. Các khoa h c c th nh n th c con ng i ề ầ ề ườ ọ ụ ể ậ ứ ườ ở nh ng m t, nh ng khía c nh riêng bi t, c th . Tri t h c, v i đ c tr ng tr uữ ặ ữ ạ ệ ụ ể ế ọ ớ ặ ư ừ t ng hóa, khái qượ uát hóa các tri th c khoa h c c th v con ng i, đ nghiên c u con ng i vứ ọ ụ ể ề ườ ể ứ ườ ề m t th gi i quan, h t t ng, l i s ng…B ng cách này hay cách khác, tri tặ ế ớ ệ ư ưở ố ố ằ ế h c bao gi cũng ph i gi i đáp nh ng v n đ chung nh t c a con ng i nh :ọ ờ ả ả ữ ấ ề ấ ủ ườ ư B n ch t c a con ng i ? V th c a con ng i nh th nào trong th gi i :ả ấ ủ ườ ị ế ủ ườ ư ế ế ớ T nhiên và l ch s ho t đ ng phát tri n c a con ng i ? Ý nghĩa cu c s ngự ị ử ạ ộ ể ủ ườ ộ ố c a con ng i là gì ? Th c ch t, đó là s ph n t , là đ c tr ng c a t duy tri tủ ườ ự ấ ự ả ư ặ ư ủ ư ế h c : Con ng i l y chính b n thân mình làm đ i t ng nh n th c. T góc đọ ườ ấ ả ố ượ ậ ứ ừ ộ tri t h c, con ng i đ c nghiên c u trên c hai bình di n : B n th lu n vàế ọ ườ ượ ứ ả ệ ả ể ậ nh n th c lu n. ậ ứ ậ Tri t h c Mác ra đ i đã kh c ph c tính ch t tr u t ng, duy tâm, siêu hìnhế ọ ờ ắ ụ ấ ừ ượ trong quan ni m b n ch t con ng i v i cách ti p c n m i.Hoàn toàn khác soệ ả ấ ườ ớ ế ậ ớ v i các t t ng tri t h c c đi n. ớ ư ưở ế ọ ổ ể Các Mác đã đ a ra m t lu n đ n i ti ng : “ư ộ ậ ề ổ ế B n ch t c a con ng iả ấ ủ ườ không ph i là m t cái tr u t ng c h u c a cá nhân riêng bi t. Trongả ộ ừ ượ ố ữ ủ ệ tính hi n th c c a nó, b n ch t c a con ng i là t ng hòa nh ng quan hệ ự ủ ả ấ ủ ườ ổ ữ ệ xã h iộ ”. 3 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ T ti p c n con ng i hi n th c, tri t h c Mác đã ch ra r ng ừ ế ậ ườ ệ ự ế ọ ỉ ằ con ng i làườ m t ch nh th sinh v t – xã h i, là th c th song trùng t nhiên – xã h i.ộ ỉ ể ậ ộ ự ể ự ộ Vì v y nghiên c u tri t h c Mác là tìm hi u v b n ch t con ng i. ậ ứ ế ọ ể ề ả ấ ườ I. NH NG QUAN ĐI M KHÁC NHAU V CON NG I TRONGỮ Ể Ề ƯỜ TRI T H C TR C MÁCẾ Ọ ƯỚ 1. M t s quan đi m tri t h c v con ng i trong l ch s .ộ ố ể ế ọ ề ườ ị ử a. Quan ni m v con ng i trong tri t h c ph ng Đông.ệ ề ườ ế ọ ươ Trong l ch s t t ng tri t h c c a nhân lo i, con ng i là m t v n đị ử ư ưở ế ọ ủ ạ ườ ộ ấ ề tri t h c đ c đ t ra t r t s m. T nh ng th gi i quan tri t h c và quanế ọ ượ ặ ừ ấ ớ ừ ữ ế ớ ế ọ đi m chính tr , xã h i khác nhau, các tr ng phái tri t h c, các h th ng tri tể ị ộ ườ ế ọ ệ ố ế h c tiêu bi u đã có nh ng ki n gi i khác nhau v v n đ con ng i. ọ ể ữ ế ả ề ấ ề ườ Ngay t th i c đ i, trong tri t h c ph ng Đông (Trung Qu c và n Đ ),ừ ờ ổ ạ ế ọ ươ ố Ấ ộ “Con ng i đ c xem nh là m t vũ tr thu nh ”. Các m i quan h gi a conườ ượ ư ộ ụ ỏ ố ệ ữ ng i v i th gi i, con ng i v i con ng i, con ng i v i chính b n thânườ ớ ế ớ ườ ớ ườ ườ ớ ả mình đ u đã đ c đ c p và lu n gi i khá sâu s c. Nh ng nhà thông thái vàoề ượ ề ậ ậ ả ắ ữ th i đó đã bàn nhi u đ n s hài hòa trong các m i quan h c a con ngờ ề ế ự ố ệ ủ ư i. Nóờ tr thành tri t lý ng x và là nét b n s c c a con ng i ph ng Đông.ở ế ứ ử ả ắ ủ ườ ươ Trong n n tri t h c Trung Hoa su t chi u dài l ch s trên hai ngàn nămề ế ọ ố ề ị ử c - trung đ i, v n đ b n tính con ng i là v n đ đ c quan tâm hàng đ u.ổ ạ ấ ề ả ườ ấ ề ượ ầ Gi i quy t v n đ này, các nhà t t ng c a Nho gia và Pháp gia đã ti p c nả ế ấ ề ư ưở ủ ế ậ t giác đ ho t đ ng th c ti n chính tr , đ o đ c c a xã h i và đi đ n k t lu nừ ộ ạ ộ ự ễ ị ạ ứ ủ ộ ế ế ậ b n tính ng i là Thi n (Nho gia) và b n tính ng i là B t Thi n (Pháp gia).ả ườ ệ ả ườ ấ ệ Các nhà t t ng c a Đ o gia, ngay t Lão t th i Xuân Thu, l i ti p c n gi iư ưở ủ ạ ừ ử ờ ạ ế ậ ả quy t v n đ b n tính ng i t giác đ khác và đi t i k t lu n b n tính Tế ấ ề ả ườ ừ ộ ớ ế ậ ả ự Nhiên c a con ng i. S khác nhau v giác đ ti p c n và v i nh ng k t lu nủ ườ ự ề ộ ế ậ ớ ữ ế ậ khác nhau v b n tính con ng i đã là ti n đ xu t phát cho nh ng quan đi mề ả ườ ề ề ấ ữ ể khác nhau c a các tr ng phái tri t h c này trong vi c gi i quy t các v n đủ ườ ế ọ ệ ả ế ấ ề v quan đi m chính tr , đ o đ c và nhân sinh c a h . ề ể ị ạ ứ ủ ọ 4 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ Khác v i n n tri t h c Trung Hoa, các nhà t t t ng c a các tr ngớ ề ế ọ ư ư ưở ủ ườ phái tri t h c n đ mà tiêu bi u là tr ng phái Đ o Ph t l i ti p c n t giácế ọ ấ ộ ể ườ ạ ậ ạ ế ậ ừ đ khác, giác đ suy t v con ng i và đ i ng i t m chi u sâu tri t lýộ ộ ư ề ườ ờ ườ ở ầ ề ế siêu hình (Siêu hình h c) đ i v i nh ng v n đ nhân sinh quan. K t l ân vọ ố ớ ữ ấ ề ế ụ ề b n tính Vô ngã, Vô th ng và tính h ng thi n c a con ng i trên con đ ngả ườ ướ ệ ủ ườ ườ truy tìm s Giác Ng là m t trong nh ng k t lu n đ c đáo c a tri t h c Đ oự ộ ộ ữ ế ậ ộ ủ ế ọ ạ Ph t. ậ b. Quan ni m v con ng i trong tri t h c ph ng Tây.ệ ề ườ ế ọ ươ Trong su t chi u dài l ch s tri t h c ph ng Tây t C đ i Hy L p tr iố ề ị ử ế ọ ươ ừ ổ ạ ạ ả qua giai đo n Trung c , Ph c h ng và C n đ i đ n nay, nh ng v n đ tri tạ ổ ụ ư ậ ạ ế ữ ấ ề ế h c v con ng i v n là m t đ tài tranh lu n ch a ch m d t. ọ ề ườ ẫ ộ ề ậ ư ấ ứ Các tri t gia tiêu bi u cho n n tri t h c Hy L p c đ i đã đ a ra nh ngế ể ề ế ọ ạ ổ ạ ư ữ ki n gi i có giá tr v con ng i. Prôtago (481 – 411 TCN) đã nói : Ng i ta làế ả ị ề ườ ườ th c đo c a m i v t. Nhà t t ng vĩ đ i nh t c a m i th i đ i Arixtôt (384ướ ủ ọ ậ ư ưở ạ ấ ủ ọ ờ ạ – 322 TCN) phân bi t con ng i khác v i con v t ch , con ng i là “đ ngệ ườ ớ ậ ở ỗ ườ ộ v t chính tr ”.ậ ị Tr i qua đêm tr ng Trung c ( t th k V đ n th k XIV), con ng iả ườ ổ ừ ế ỷ ế ế ỷ ườ v i nh ng t t ng khoa h c b kìm hãm b i s hà kh c c a c ng quy n,ớ ữ ư ưở ọ ị ở ự ắ ủ ườ ề chuyên ch vua chúa phong ki n và giáo h i. th i đ i này, tri t h c ch làế ế ộ Ở ờ ạ ế ọ ỉ đ y t c a th n h c. ầ ớ ủ ầ ọ Th i Ph c h ng ( Th k XV – XVI) đã làm s ng l i nh ng giá tr ,ờ ụ ư ế ỷ ố ạ ữ ị nh ng t t ng tích c c v con ng i. Tri t h c th i kỳ này đã đ c p đ nữ ư ưở ự ề ườ ế ọ ờ ề ậ ế con ng i v i t cách là cá nhân, v i cái “tôi” có cá tính, có trí tu và ph mườ ớ ư ớ ệ ẩ ch t. Gi đây không ph i là quan h gi a Chúa và th gi i mà chính là quan hấ ờ ả ệ ữ ế ớ ệ gi a con ng i và th gi i tr thành trung tâm c a s suy t và chiêm nghi mữ ườ ế ớ ở ủ ự ư ệ tri t h c. Đây là th i kỳ phát tri n t t ng nhân đ o và ch nghĩa nhân văn, làế ọ ờ ể ư ưở ạ ủ th i kỳ đ u tranh gi i phóng cá nhân kh i xi ng xích c a th n quy n và phongờ ấ ả ỏ ề ủ ầ ề 5 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ ki n. Tuy nhiên, tri t h c th i kỳ này đ c p v n đ con ng i ch y u tế ế ọ ờ ề ậ ấ ề ườ ủ ế ừ ph ng di n cá th .ươ ệ ể Nh ng t t ng v con ng i ti p t c phát tri n và b ng sáng trong tri tữ ư ưở ề ườ ế ụ ể ừ ế h c Tây Âu c n đ i ( th k XVI – XVIII). S c m nh trí tu con ng i đ cọ ậ ạ ế ỉ ứ ạ ệ ườ ượ các nhà tri t h c duy lý đ cao. R.Đêcact (1596 – 1635),nhà duy lý vĩ đ i đãế ọ ề ơ ạ nêu lên m t m nh đ n i ti ng : “Tôi t duy , v y tôi t n t i” là đi m xu tộ ệ ề ổ ế ư ậ ồ ạ ể ấ phát cho h th ng tri t h c c a mình . Dù Đêcact đ ng trên l p tr ng duyệ ố ế ọ ủ ơ ứ ậ ườ tâm và nh nguyên , nh ng trong lu n đ nêu trên c a ông đã th hi n s coiị ư ậ ề ủ ể ệ ự tr ng đ c bi t trí tu con ng i, đ cao t duy khoa h c lí lu n.H n n a, nóọ ặ ệ ệ ườ ề ư ọ ậ ơ ữ kh ng đ nh vai trò ch th c a con ng i trong t duy đ c l p. Chính vì v y,ẳ ị ủ ể ủ ườ ư ộ ậ ậ lu n đ này có ý nghĩa tích c c to l n là c vũ s phát tri n c a các khoa h c líậ ề ự ớ ổ ự ể ủ ọ thuy t và m ra m t th i đ i m i c a tri t h c. Lênin đã t ng nh n xét r ng:ế ở ộ ờ ạ ớ ủ ế ọ ừ ậ ằ “Ch nghĩa duy tâm thông minh g n v i ch nghĩa duy v t thông minh h n chủ ầ ớ ủ ậ ơ ủ nghĩa duy v t ngu xu n. Ch nghĩa duy tâm bi n ch ng thay cho ch nghĩa duyậ ẩ ủ ệ ứ ủ tâm thông minh; siêu hình, không phát tri n, ch t c ng, thô b o, b t đ ng thayể ế ứ ạ ấ ộ cho ngu xu n”. Nh n xét này giúp ta đánh giá đúng đ n h n cái h t nhân h p líẩ ậ ắ ơ ạ ợ c a tri t h c đã coi tr ng v n đ con ng i. ủ ế ọ ọ ấ ề ườ Nhìn chung, quan ni m v con ng i trong tri t h c cua th k Ánh sángệ ề ườ ế ọ ế ỉ khá phong phú và co nh ng b c ti n quan tr ng. Con ng i là v n đ trungữ ướ ế ọ ườ ấ ề tâm trong các lí thuy t “th c th ”c a Spinôza,trong lí thuy t “đ n t ” c aế ự ể ủ ế ơ ử ủ Lépnít, trong lí thuy t “năng l c tinh th n” c a Bêc n. Nhế ự ầ ủ ơ ững quan đi m duyể v t v con ng i trong th i kì này tr thành c s , n n t ng cho các khoa h cậ ề ườ ờ ở ơ ở ề ả ọ nghiên c u con ng i v sau này.ứ ườ ề Tri t h c c đi n Đ c (th k XVIII – XIX) là đ nh cao c a tri t h cế ọ ổ ể ứ ế ỉ ỉ ủ ế ọ ph ng Tây c n đ i. Các nhà tri t h c tiêu bi u c a n n tri t h c này đã cóươ ậ ạ ế ọ ể ủ ề ế ọ cách nhìn m i v các hi n t ng t nhiên và ti n trình l ch s nhân lo i. Doớ ề ệ ượ ự ế ị ử ạ đó, h có nh ng b c ti n trong quan ni m v kh năng và ho t đ ng c a conọ ữ ướ ế ệ ề ả ạ ộ ủ ng i. T I.Cant ( 1724 – 1804) đ n G.V.Ph.Hêghen ( 1770 - 1831) đ u đườ ừ ơ ế ề ề 6 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ cao s c m nh trí tu và ho t đ ng c a con ng i. Con ng i đ c coi là chứ ạ ệ ạ ộ ủ ườ ườ ượ ủ th đ ng th i là k t qu c a toàn b n n văn minh do chính mình t o ra. Ti nể ồ ờ ế ả ủ ộ ề ạ ế trình l ch s c a nhân lo i đ c các tri t gia c đi n Đ c xem xét nh m t quáị ử ủ ạ ượ ế ổ ể ứ ư ộ trình phát tri n bi n ch ng. Đó là nh ng t t ng có ý nghĩa tích c c đã nhể ệ ứ ữ ư ưở ự ả h ng to l n đ n tri t h c hi n đ i. H n ch c a h là ch đã đ cao ý th cưở ớ ế ế ọ ệ ạ ạ ế ủ ọ ỗ ề ứ c a con ng i t i m c c c đoan, tuy t đ i hóa vai trò c a ý th c.ủ ườ ớ ứ ự ệ ố ủ ứ L.Phoi b c G.V.Ph.Hêghen Spinoza R.Đêcactơ ắ ơ Đ i l p v i Hêghen, L.Phoi b c ( 1804 – 1872) nhà duy v t ti n b i c aố ậ ớ ơ ắ ậ ề ố ủ tri t h c Mác, ng i có công khôi ph c ch nghĩa duy v t cho r ng : Conế ọ ườ ụ ủ ậ ằ ng i là s n ph m t nhiên là k t qu phát tri n c a t nhiên. Ông ph nh nườ ả ẩ ự ế ả ể ủ ự ủ ậ s tách bi t gi a linh h n và th xác. Ông kh ng đ nh con ng i là ch thự ệ ữ ồ ể ẳ ị ườ ủ ể c a t duy, t duy là thu c tính, là ch c năng c a b óc con ng i – m t khíủ ư ư ộ ứ ủ ộ ườ ộ quan v t ch t. Ông còn cho r ng, con ng i khi ho t đ ng m t cách không tậ ấ ằ ườ ạ ộ ộ ự giác, không t ch thì nó thu c v gi i t nhiên cũng nh ánh sáng, khí tr i,ự ủ ộ ề ớ ự ư ờ n c, l a…Và nh v y, Phoi b c đã phân bi t gi a con ng i t nhiên, sinhướ ử ư ậ ơ ắ ệ ữ ườ ự v t v i con ng i ý th c.ậ ớ ườ ứ Nhìn chung, các quan đi m tri t h c tr c Mác và ngoài mácxít còn cóể ế ọ ướ m t h n ch c b n là phi n di n trong ph ng pháp ti p c n lý gi i các v nộ ạ ế ơ ả ế ệ ươ ế ậ ả ấ đ tri t h c v con ng i, cũng do v y trong th c t l ch s đã t n t i lâu dàiề ế ọ ề ườ ậ ự ế ị ử ồ ạ quan ni m tr u t ng v b n ch t con ng i và nh ng quan ni m phi th cệ ừ ượ ề ả ấ ườ ữ ệ ự ti n trong lý gi i nhân sinh, xã h i cũng nh nh ng ph ng pháp hi n th cễ ả ộ ư ữ ươ ệ ự nh m gi i phóng con ng i. Nh ng h n ch đó đã đ c kh c ph c và v tằ ả ườ ữ ạ ế ượ ắ ụ ượ qua b i quan ni m duy v t bi n ch ng c a tri t h c Mác-Lênin v con ng i.ở ệ ậ ệ ứ ủ ế ọ ề ườ 7 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ 2. Nh ng quan ni m c b n c a tri t h c Mác – Lênin v con ng i.ữ ệ ơ ả ủ ế ọ ề ườ a) S th ng nh t gi a hai m t sinh v t và xã h i. ự ố ấ ữ ặ ậ ộ Tri t h c Mác đã k th a quan ni m v con ng iế ọ ế ừ ệ ề ườ trong l ch s tri t h c, đ ng th i kh ng đ nh con ng i hi n th c là s th ngị ử ế ọ ồ ờ ẳ ị ườ ệ ự ự ố nh t gi a y u t sinh h c và y u t xã h i Ti n đ v t ch t đ u tiên quy sấ ữ ế ố ọ ế ố ộ ề ề ậ ấ ầ ự t n t i c a con ng i là gi i t nhiên. Cũng do đó, b n tính t nhiên c a conồ ạ ủ ườ ớ ự ả ự ủ ng i bao hàm trong nó t t c b n tính sinh h c, tính loài c a nó. Y u t sinhườ ấ ả ả ọ ủ ế ố h c trong con ng i là đi u ki n đ u tiên quy đ nh s t n t i c a con ng i.ọ ườ ề ệ ầ ị ự ồ ạ ủ ườ Vì v y, có th nói: Gi i t nhiên là "thân th vô c c a con ng i"; con ng iậ ể ớ ự ể ơ ủ ườ ườ là m t b ph n c a t nhiên; là k t qu c a quá trình phát tri n và ti n hoá lâuộ ộ ậ ủ ự ế ả ủ ể ế dài c a môi tr ng t nhiên. ủ ườ ự Tuy nhiên, đi u c n kh ng đ nh r ng, m t t nhiên không ph i là y u tề ầ ẳ ị ằ ặ ự ả ế ố duy nh t quy đ nh b n ch t con ng i. Đ c tr ng quy đ nh s khác bi t gi aấ ị ả ấ ườ ặ ư ị ự ệ ữ con ng i v i th gi i loài v t là ph ng di n xã h i c a nó. Trong l ch s đãườ ớ ế ớ ậ ươ ệ ộ ủ ị ử có nh ng quan ni m khác nhau phân bi t con ng i v i loài v t, nh conữ ệ ệ ườ ớ ậ ư ng i là đ ng v t s d ng công c lao đ ng, là "m t đ ng v t có tính xã h i",ườ ộ ậ ử ụ ụ ộ ộ ộ ậ ộ ho c con ng i đ ng v t có t duy... Nh ng quan ni m trên đ u phi n di nặ ườ ộ ậ ư ữ ệ ề ế ệ ch vì nh n m nh m t khía c nh nào đó trong b n ch t xã h i c a con ng iỉ ấ ạ ộ ạ ả ấ ộ ủ ườ mà ch a nêu lên đ c ngu n g c c a b n ch t xã h i y. ư ượ ồ ố ủ ả ấ ộ ấ V i ph ng pháp bi n ch ng duy v t, tri t h c Mác nh n th c v n đớ ươ ệ ứ ậ ế ọ ậ ứ ấ ề con ng i m t cách toàn di n, c th , trong toàn b tính hi n th c xã h i c aườ ộ ệ ụ ể ộ ệ ự ộ ủ 8 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ nó, mà tr c h t là lao đ ng s n xu t ra c a c i v t ch t. "Có th phân bi tướ ế ộ ả ấ ủ ả ậ ấ ể ệ con ng i v i súc v t, b ng ý th c, b ng tôn giáo, nói chung b ng b t c cáiườ ớ ậ ằ ứ ằ ằ ấ ứ gì cũng đ c. B n thân con ng i b t đ u b ng s t phân bi t v i súc v tượ ả ườ ắ ầ ằ ự ự ệ ớ ậ ngay khi con ng i b t đ u s n xu t ra nh ng t li u sinh ho t c a mình - đóườ ắ ầ ả ấ ữ ư ệ ạ ủ là m t b c ti n do t ch c c th c a con ng i quy đ nh. S n xu t raộ ướ ế ổ ứ ơ ể ủ ườ ị ả ấ nh ng t li u sinh ho t c a mình, nh th con ng i đã gián ti p s n xu t raữ ư ệ ạ ủ ư ế ườ ế ả ấ chính đ i s ng v t ch t c a mình". ờ ố ậ ấ ủ Thông qua ho t đ ng s n xu t v t ch t; con ng i đã làm thay đ i, c iạ ộ ả ấ ậ ấ ườ ổ ả bi n gi i t nhiên: "Con v t ch s n xu t ra b n thân nó, còn con ng i thì táiế ớ ự ậ ỉ ả ấ ả ườ s n xu t ra toàn b gi i t nhiên". ả ấ ộ ớ ự Tính xã h i c a con ng i bi u hi n trong ho t đ ng s n xu t v t ch t;ộ ủ ườ ể ệ ạ ộ ả ấ ậ ấ ho t đ ng s n xu t v t ch t bi u hi n m t cách căn b n tính xã h i c a conạ ộ ả ấ ậ ấ ể ệ ộ ả ộ ủ ng i. Thông qua ho t đ ng lao đ ng s n xu t, con ng i s n xu t ra c a c iườ ạ ộ ộ ả ấ ườ ả ấ ủ ả v t ch t và tinh th n, ph c v đ i s ng c a mình; hình thành và phát tri nậ ấ ầ ụ ụ ờ ố ủ ể ngôn ng và t duy; xác l p quan h xã h i. B i v y, lao đ ng là y u t quy tữ ư ậ ệ ộ ở ậ ộ ế ố ế đ nh hình thành b n ch t xã h i c a con ng i, đ ng th i hình thành nhân cáchị ả ấ ộ ủ ườ ồ ờ cá nhân trong c ng đ ng xã h i. ộ ồ ộ Là s n ph m c a t nhiên và xã h i nên quá trình hình thành và phát tri nả ẩ ủ ự ộ ể c a con ng i luôn luôn b quy t đ nh b i ba h th ng quy lu t khác nhau,ủ ườ ị ế ị ở ệ ố ậ nh ng th ng nh t v i nhau. H th ng các quy lu t t nhiên nh quy lu t v sư ố ấ ớ ệ ố ậ ự ư ậ ề ự phù h p c th v i môi tr ng, quy lu t v s trao đ i ch t, v di truy n,ợ ơ ể ớ ườ ậ ề ự ổ ấ ề ề bi n d , ti n hóa... quy đ nh ph ng di n sinh h c c a con ng i. H th ngế ị ế ị ươ ệ ọ ủ ườ ệ ố các quy lu t tâm lý ý th c hình thành và v n đ ng trên n n t ng sinh h c c aậ ứ ậ ộ ề ả ọ ủ con ng i nh hình thành tình c m, khát v ng, ni m tin, ý chí. H th ng cácườ ư ả ọ ề ệ ố quy lu t xã h i quy đ nh quan h xã h i gi a ng i v i ng i. ậ ộ ị ệ ộ ữ ườ ớ ườ Ba h th ng quy lu t trên cùng tác đ ng, t o nên th th ng nh t hoànệ ố ậ ộ ạ ể ố ấ ch nh trong đ i s ng con ng i bao g m c m t sinh h c và m t xã h i. M iỉ ờ ố ườ ồ ả ặ ọ ặ ộ ố quan h sinh h c và xã h i là c s đ hình thành h th ng các nhu c u sinhệ ọ ộ ơ ở ể ệ ố ầ 9 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ h c và nhu c u xã h i trong đ i s ng con ng i nh nhu c u ăn, m c, ; nhuọ ầ ộ ờ ố ườ ư ầ ặ ở c u tái s n xu t xã h i; nhu c u tình c m; nhu c u th m m và h ng th cácầ ả ấ ộ ầ ả ầ ẩ ỹ ưở ụ giá tr tinh th n. ị ầ V i ph ng pháp lu n duy v t bi n ch ng, chúng ta th y r ng quan hớ ươ ậ ậ ệ ứ ấ ằ ệ gi a m t sinh h c và m t xã h i, cũng nh nhu c u sinh h c và nhu c u xã h iữ ặ ọ ặ ộ ư ầ ọ ầ ộ trong m i con ng i là th ng nh t. M t sinh h c là c s t t y u t nhiên c aỗ ườ ố ấ ặ ọ ơ ở ấ ế ự ủ con ng i, còn m t xã h i là đ c tr ng b n ch t đ phân bi t con ng i v iườ ặ ộ ặ ư ả ấ ể ệ ườ ớ loài v t. Nhu c u sinh h c ph i đ c "nhân hóa" đ mang giá tr văn minh conậ ầ ọ ả ượ ể ị ng i, và đ n l t nó, nhu c u xã h i không th thoát ly kh i ti n đ c a nhuườ ế ượ ầ ộ ể ỏ ề ề ủ c u sinh h c. Hai m t trên th ng nh t v i nhau, hoà quy n vào nhau đ t oầ ọ ặ ố ấ ớ ệ ể ạ thành con ng i vi t hoa, con ng i t nhiên - xã h i. ườ ế ườ ự ộ b) B n ch t con ng i. ả ấ ườ T nh ng quan ni m đã trình bày trên, chúng ta th y r ng, con ng iừ ữ ệ ở ấ ằ ườ v t lên th gi i loài v t trên c ba ph ng di n khác nhau: quan h v i tượ ế ớ ậ ả ươ ệ ệ ớ ự nhiên, quan h v i xã h i và quan h v i chính b n thân con ng i. C ba m iệ ớ ộ ệ ớ ả ườ ả ố quan h đó, suy đ n cùng, đ u mang tính xã h i, trong đó quan h xã h i gi aệ ế ề ộ ệ ộ ữ ng i v i ng i là quan h b n ch t, bao trùm t t c các m i quan h khác vàườ ớ ườ ệ ả ấ ấ ả ố ệ m i ho t đ ng trong ch ng m c liên quan đ n con ng i. ọ ạ ộ ừ ự ế ườ B i v y, đ nh n m nh b n ch t xã h i c a con ng i, C.Mác đã nêu lênở ậ ể ấ ạ ả ấ ộ ủ ườ lu n đ n i ti ng trong tác ph m Lu n c ng v Phoi b c: "B n ch t conậ ề ổ ế ẩ ậ ươ ề ơ ắ ả ấ ng i không ph i là m t cái tr u t ng c h u c a cá nhân riêng bi t. Trongườ ả ộ ừ ượ ố ữ ủ ệ tính hi n th c c a nó, b n ch t con ng i là t ng hoà nh ng quan h xã h i"ệ ự ủ ả ấ ườ ổ ữ ệ ộ 1. Lu n đ trên kh ng đ nh r ng, không có con ng i tr u t ng, thoát lyậ ề ẳ ị ằ ườ ừ ượ m i đi u ki n, hoàn c nh l ch s xã h i. Con ng i luôn luôn c th , xác đ nh,ọ ề ệ ả ị ử ộ ườ ụ ể ị s ng trong m t đi u ki n l ch s c th nh t đ nh, m t th i đ i nh t đ nh.ố ộ ề ệ ị ử ụ ể ấ ị ộ ờ ạ ấ ị Trong đi u ki n l ch s đó, b ng ho t đ ng th c ti n c a mình, con ng i t oề ệ ị ử ằ ạ ộ ự ễ ủ ườ ạ ra nh ng giá tr v t ch t và tinh th n đ t n t i và phát tri n c th l c và tữ ị ậ ấ ầ ể ồ ạ ể ả ể ự ư duy trí tu . Ch trong toàn b các m i quan h xã h i đó (nh quan h giai c p,ệ ỉ ộ ố ệ ộ ư ệ ấ 10 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ dân t c, th i đ i; quan h chính tr , kinh t ; quan h cá nhân, gia đình, xã h i...)ộ ờ ạ ệ ị ế ệ ộ con ng i m i b c l toàn b b n ch t xã h i c a mình. ườ ớ ộ ộ ộ ả ấ ộ ủ Đi u c n l u ý là lu n đ trên kh ng đ nh b n ch t xã h i không có nghĩa làề ầ ư ậ ề ẳ ị ả ấ ộ ph nh n m t t nhiên trong đ i s ng con ng i. Song, con ng i, m t tủ ậ ặ ự ờ ố ườ ở ườ ặ ự nhiên t n t i trong s th ng nh t v i m t xã h i; ngay c vi c th c hi nồ ạ ự ố ấ ớ ặ ộ ả ệ ự ệ nh ng nhu c u sinh v t con ng i cũng đã mang tính xã h i. Quan ni m b nữ ầ ậ ở ườ ộ ệ ả ch t con ng i là t ng hoà nh ng quan h xã h i m i giúp cho chúng ta nh nấ ườ ổ ữ ệ ộ ớ ậ th c đúng đ n, tránh kh i cách hi u thô thi n v m t t nhiên, cái sinh v t ứ ắ ỏ ể ể ề ặ ự ậ ở con ng i. ườ c) Con ng i là ch th và là s n ph m c a l ch s . ườ ủ ể ả ẩ ủ ị ử Không có th gi i t nhiên, không có l ch s xã h i thì không t n t i conế ớ ự ị ử ộ ồ ạ ng i. B i v y, con ng i là s n ph m c a l ch s , c a s ti n hóa lâu dàiườ ở ậ ườ ả ẩ ủ ị ử ủ ự ế c a gi i h u sinhủ ớ ữ Song, đi u quan tr ng h n c là, con ng i luôn luôn là ch th c a l chề ọ ơ ả ườ ủ ể ủ ị s - xã h i. C.Mác đã kh ng đ nh: "Cái h c thuy t duy v t ch nghĩa cho r ngử ộ ẳ ị ọ ế ậ ủ ằ con ng i là s n ph m c a nh ng hoàn c nh và c a giáo d c... cái h c thuy tườ ả ẩ ủ ữ ả ủ ụ ọ ế y quên r ng chính nh ng con ng i làm thay đ i hoàn c nh và b n thân nhàấ ằ ữ ườ ổ ả ả giáo d c cũng c n ph i đ c giáo d c"ụ ầ ả ượ ụ 1. Trong tác ph m Bi n ch ng c a tẩ ệ ứ ủ ự nhiên, Ph.Ăngghen cũng cho r ng: "Thú v t cũng có m t l ch s , chính là l chằ ậ ộ ị ử ị s ngu n g c c a chúng và l ch s phát tri n d n d n c a chúng cho t i tr ngử ồ ố ủ ị ử ể ầ ầ ủ ớ ạ thái hi n nay c a chúng. Nh ng l ch s y không ph i do chúng làm ra và trongệ ủ ư ị ử ấ ả ch ng m c mà chúng tham d vào vi c làm ra l ch s y thì đi u đó di n ra màừ ự ự ệ ị ử ấ ề ễ chúng không h bi t và không ph i do ý mu n c a chúng. Ng c l i, conề ế ả ố ủ ượ ạ ng i càng cách xa con v t, hi u theo nghĩa h p c a t này bao nhiêu thì conườ ậ ể ẹ ủ ừ ng i l i càng t mình làm ra l ch s c a mình m t cách có ý th c b y nhiêu". ườ ạ ự ị ử ủ ộ ứ ấ Nh v y, v i t cách là th c th xã h i, con ng i ho t đ ng th c ti n,ư ậ ớ ư ự ể ộ ườ ạ ộ ự ễ tác đ ng vào t nhiên, c i bi n gi i t nhiên, đ ng th i thúc đ y s v n đ ngộ ự ả ế ớ ự ồ ờ ẩ ự ậ ộ phát tri n c a l ch s xã h i. Th gi i loài v t d a vào nh ng đi u ki n có s nể ủ ị ử ộ ế ớ ậ ự ữ ề ệ ẵ 11 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ c a t nhiên. Con ng i thì trái l i, thông qua ho t đ ng th c ti n c a mìnhủ ự ườ ạ ạ ộ ự ễ ủ đ làm phong phú thêm th gi i t nhiên, tái t o l i m t t nhiên th hai theoể ế ớ ự ạ ạ ộ ự ứ m c đích c a mình. ụ ủ Trong quá trình c i bi n t nhiên, con ng i cũng làm ra l ch s c a mình.ả ế ự ườ ị ử ủ Con ng i là s n ph m c a l ch s , đ ng th i là ch th sáng t o ra l ch sườ ả ẩ ủ ị ử ồ ờ ủ ể ạ ị ử c a chính b n thân con ng i. Ho t đ ng lao đ ng s n xu t v a là đi u ki nủ ả ườ ạ ộ ộ ả ấ ừ ề ệ cho s t n t i c a con ng i, v a là ph ng th c đ làm bi n đ i đ i s ng vàự ồ ạ ủ ườ ừ ươ ứ ể ế ổ ờ ố b m t xã h i. Trên c s n m b t quy lu t c a l ch s xã h i, con ng iộ ặ ộ ơ ở ắ ắ ậ ủ ị ử ộ ườ thông qua ho t đ ng v t ch t và tinh th n, thúc đ y xã h i phát tri n t th pạ ộ ậ ấ ầ ẩ ộ ể ừ ấ đ n cao, phù h p v i m c tiêu và nhu c u do con ng i đ t ra. Không có ho tế ợ ớ ụ ầ ườ ặ ạ đ ng c a con ng i thì cũng không t n t i quy lu t xã h i, và do đó, không cóộ ủ ườ ồ ạ ậ ộ s t n t i c a toàn b l ch s xã h i loài ng i. ự ồ ạ ủ ộ ị ử ộ ườ Không có con ng i tr u t ng, ch có con ng i c th trong m i giaiườ ừ ượ ỉ ườ ụ ể ỗ đo n phát tri n nh t đ nh c a xã h i. Do v y, b n ch t con ng i, trong m iạ ể ấ ị ủ ộ ậ ả ấ ườ ố quan h v i đi u ki n l ch s xã h i luôn luôn v n đ ng bi n đ i, cũng ph iệ ớ ề ệ ị ử ộ ậ ộ ế ổ ả thay đ i cho phù h p. B n ch t con ng i không ph i là m t h th ng đóngổ ợ ả ấ ườ ả ộ ệ ố kín, mà là h th ng m , t ng ng v i đi u ki n t n t i c a con ng i. M cệ ố ở ươ ứ ớ ề ệ ồ ạ ủ ườ ặ dù là "t ng hoà các quan h xã h i", con ng i có vai trò tích c c trong ti nổ ệ ộ ườ ự ế trình l ch s v i t cách là ch th sáng t o. Thông qua đó, b n ch t con ng iị ử ớ ư ủ ể ạ ả ấ ườ cũng v n đ ng bi n đ i cho phù h p. Có th nói r ng, m i s v n đ ng vàậ ộ ế ổ ợ ể ằ ỗ ự ậ ộ ti n lên c a l ch s s quy đ nh t ng ng (m c dù không trùng kh p) v i sế ủ ị ử ẽ ị ươ ứ ặ ớ ớ ự v n đ ng và bi n đ i c a b n ch t con ng i. ậ ộ ế ổ ủ ả ấ ườ Vì v y, đ phát tri n b n ch t con ng i theo h ng tích c c, c n ph iậ ể ể ả ấ ườ ướ ự ầ ả làm cho hoàn c nh ngày càng mang tính ng i nhi u h n. Hoàn c nh đó chínhả ườ ề ơ ả là toàn b môi tr ng t nhiên và xã h i tác đ ng đ n con ng i theo khuynhộ ườ ự ộ ộ ế ườ h ng phát tri n nh m đ t t i các giá tr có tính m c đích, t giác, có ý nghĩaướ ể ằ ạ ớ ị ụ ự đ nh h ng giáo d c. Thông qua đó, con ng i ti p nh n hoàn c nh m t cáchị ướ ụ ườ ế ậ ả ộ tích c c và tác đ ng tr l i hoàn c nh trên nhi u ph ng di n khác nhau: ho tự ộ ở ạ ả ề ươ ệ ạ 12 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ đ ng th c ti n, quan h ng x , hành vi con ng i, s phát tri n c a ph mộ ự ễ ệ ứ ử ườ ự ể ủ ẩ ch t trí tu và năng l c t duy, các quy lu t nh n th c h ng con ng i t iấ ệ ự ư ậ ậ ứ ướ ườ ớ ho t đ ng v t ch t. Đó là bi n ch ng c a m i quan h gi a con ng i vàạ ộ ậ ấ ệ ứ ủ ố ệ ữ ườ hoàn c nh trong b t kỳ giai đo n nào c a l ch s xã h i loài ng i.ả ấ ạ ủ ị ử ộ ườ II. M I QUAN H GI A CÁ NHÂN VÀ Xà H I.Ố Ệ Ữ Ộ 1. Cá nhân và nhân cách. Các khái ni m “cá nhân”, “nhân cách” có m i liệ ố ên h m t thi t v i các kháiệ ậ ế ớ ni m “con ng i”, “ cá th ”, “ cá tính”, gi a chúng có s đan xen l n nhauệ ườ ể ữ ự ẫ nh ng không ph i là nh ng khái ni m đ ng nh t. Đ làm rõ khái ni m cáư ả ữ ệ ồ ấ ể ệ nhân, nhân cách c n ph i phân bi t c b n c a nh ng khái ni m đó. ầ ả ệ ơ ả ủ ữ ệ Khái ni m cá nhân ệ : tr c h t dùng đ ch ướ ế ể ỉ m t con ng iộ ườ v i t t c cácớ ấ ả đ c đi m c u t o c th đ i bi u cho loài; th hai là ch m t “nguyên t đ nặ ể ấ ạ ơ ể ạ ể ứ ỉ ộ ử ơ nh t riêng l c a c ng đ ng xã h i”; là ph m trù ch m t con ng i c th ,ấ ẻ ủ ộ ồ ộ ạ ỉ ộ ườ ụ ể xác đ nh, có b n s c riêng đ phân bi t ng i này v i ng i khácị ả ắ ể ệ ườ ớ ườ Cá nhân là m t ph n t đ n nh t c a c ng đ ng, cá nhân là ch th mangộ ầ ử ơ ấ ủ ộ ồ ủ ể nhân cách Cá nhân là khái ni m dùng đ ch m t cá th ng i, là m t thành viênệ ể ỉ ộ ể ườ ộ c a xã h i và là ch th mang nhân cách.ủ ộ ủ ể Khái ni m cá nhân là đi u ki n đ uệ ề ệ ầ tiên đánh d u lĩnh v c đ i t ng c a vi c nghiên c u con ng i. Nó ch aấ ự ố ượ ủ ệ ứ ườ ứ đ ng kh năng c th hóa h n n a b ng cách ch ra đ c đi m c a con ng iự ả ụ ể ơ ữ ằ ỉ ặ ể ủ ườ trong các khái ni m nhân cách và cá tính ệ Xã h i do các cá nhân t o nên. Các cá nhân s ng và ho t đ ng trong cácộ ạ ố ạ ộ nhóm, c ng đ ng và t p đoàn xã h i khác nhau, mang tính l ch s xác đ nh.ộ ồ ậ ộ ị ử ị Y u t xã h i là đ c tr ng căn b n đ hình thành cá nhân. ế ố ộ ặ ư ả ể Nh v y, cá nhân là m t ch nh th đ n nh t, v a mang tính cá bi t v aư ậ ộ ỉ ể ơ ấ ừ ệ ừ mang tính ph bi n, là ch th c a lao đ ng, c a m i quan h xã h i và c aổ ế ủ ể ủ ộ ủ ọ ệ ộ ủ nh n th c nh m th c hi n ch c năng cá nhân và ch c năng xã h i trong m tậ ứ ằ ự ệ ứ ứ ộ ộ giai đo n phát tri n nh t đ nh c a l ch s xã h i. ạ ể ấ ị ủ ị ử ộ 13 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ Khái ni m cá th : Tr c h t,ệ ể ướ ế dùng đ ch tính ch t ch nh th , làm m tể ỉ ấ ỉ ể ộ đ n v con ng i, ơ ị ườ tính không th chia nhể ỏ v nh ng đ c đi m c a m t chề ữ ặ ể ủ ộ ủ th v t ch t là s n ph m c a s ti n hóa gi ng loài, là m t ki u di truy nể ậ ấ ả ẩ ủ ự ế ố ộ ể ề nh t đ nh. Cá th là m t đ i di n c a loài. ấ ị ể ộ ạ ệ ủ Th hai,ứ cá th ch s riêng bi t, cáể ỉ ự ệ bi t c a m t ch th riêng l v i các đ i bi u khác c a loài. ệ ủ ộ ủ ể ẻ ớ ạ ể ủ M t con ng iộ ườ trong m i quan h v i xã h i thì g i là cá nhân, trong t cách đ i di n cho loàiố ệ ớ ộ ọ ư ạ ệ g i là cá th ọ ể Khái ni m nhân cách : ệ Nói lên trình đ phát tri n và tr ng thành v ch tộ ể ưở ề ấ l ng xã h i c a con ng i.ượ ộ ủ ườ Nhân cách là khái ni m ch b n s c đ c đáo, riêng bi t c a m i cá nhân,ệ ỉ ả ắ ộ ệ ủ ỗ là n i dung và tính ch t bên trong c a m i cá nhân. B i v y, n u cá nhân làộ ấ ủ ỗ ở ậ ế khái ni m ch s khác bi t gi a cá th v i gi ng loài thì nhân cách là khái ni mệ ỉ ự ệ ữ ể ớ ố ệ ch s khác bi t gi a các cá nhân. Cá nhân là ph ng th c bi u hi n c a gi ngỉ ự ệ ữ ươ ứ ể ệ ủ ố loài còn nhân cách v a là n i dung, v a là cách th c bi u hi n c a m i cá nhânừ ộ ừ ứ ể ệ ủ ỗ riêng bi t. ệ Nhân cách bi u hi n th gi i cái tôi c a m i cá nhân, là s t ng h p c aể ệ ế ớ ủ ỗ ự ổ ợ ủ các y u t sinh h c, tâm lý, xã h i, t o nên đ c tr ng riêng có c a cá nhân,ế ố ọ ộ ạ ặ ư ủ đóng vai trò ch th t ý th c, t đánh giá, t kh ng đ nh và t đi u ch nh m iủ ể ự ứ ự ự ẳ ị ự ề ỉ ọ ho t đ ng c a mình. ạ ộ ủ Nhân cách không ph i là cái b m sinh, s n có mà đ c hình thành và phátả ẩ ẵ ượ tri n ph thu c vào ba y u t sau đây. Th nh t, nhân cách ph i d a trên ti nể ụ ộ ế ố ứ ấ ả ự ề đ sinh h c và t ch t di truy n h c, m t cá th s ng phát tri n cao nh t c aề ọ ư ấ ề ọ ộ ể ố ể ấ ủ gi i h u sinh. Th hai, môi tr ng xã h i là y u t quy t đ nh s hình thành vàớ ữ ứ ườ ộ ế ố ế ị ự phát tri n c a nhân cách thông qua s tác đ ng bi n ch ng c a gia đình, nhàể ủ ự ộ ệ ứ ủ tr ng và xã h i đ i v i m i cá nhân. Th ba, h t nhân c a nhân cách là thườ ộ ố ớ ỗ ứ ạ ủ ế gi i quan cá nhân, bao g m toàn b các y u t nh quan đi m, lý lu n, ni mớ ồ ộ ế ố ư ể ậ ề tin, đ nh h ng giá tr ... Y u t quy t đ nh đ hình thành th gi i quan cá nhânị ướ ị ế ố ế ị ể ế ớ là tính ch t c a th i đ i; l i ích, vai trò đ a v cá nhân trong xã h i; kh năngấ ủ ờ ạ ợ ị ị ộ ả 14 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ th m đ nh giá tr đ o đ c - nhân văn và kinh nghi m c a m i cá nhân. D a trênẩ ị ị ạ ứ ệ ủ ỗ ự n n t ng c a th gi i quan cá nhân đ hình thành các thu c tính bên trong về ả ủ ế ớ ể ộ ề năng l c, v ph m ch t xã h i nh năng l c trí tu , chuyên môn, ph m ch tự ề ẩ ấ ộ ư ự ệ ẩ ấ chính tr , đ o đ c, pháp lu t, th m m . ị ạ ứ ậ ẩ ỹ 2. Quan h bi n ch ng gi a cá nhân và xã h iệ ệ ứ ữ ộ Xã h i :ộ Theo nghĩa r ng, là m t k t c u v t ch t trình đ phát tri nộ ộ ế ấ ậ ấ ở ộ ể ph c t p nh t, cao nh t, là t p h p có t ch c c a nh ng con ng i hi n th c,ứ ạ ấ ấ ậ ợ ổ ứ ủ ữ ườ ệ ự là t p h p c a nh ng cá nhân.ậ ợ ủ ữ Xã h i là khái ni m dùng đ ch c ng đ ng các cá nhân trong m i quan hộ ệ ể ỉ ộ ồ ố ệ bi n ch ng v i nhau, trong đó c ng đ ng nh nh t c a m t xã h i là c ngệ ứ ớ ộ ồ ỏ ấ ủ ộ ộ ộ đ ng t p th gia đình, c quan, đ n v ... và l n h n là c ng đ ng xã h i qu cồ ậ ể ơ ơ ị ớ ơ ộ ồ ộ ố gia, dân t cộ … và r ng l n nh t là c ng đ ng nhân lo i. ộ ớ ấ ồ ồ ạ Nguyên t c c b n c a vi c xác l p m i quan h gi a cá nhân và t p thắ ơ ả ủ ệ ậ ố ệ ữ ậ ể cũng nh m i quan h gi a cá nhân và các c ng đ ng xã h i nói chung chính làư ố ệ ữ ộ ồ ộ m i quan h gi a l i ích cá nhân và l i ích c ng đ ng xã h i. Đó cũng là m iố ệ ữ ợ ợ ộ ồ ộ ố quan h v a có s th ng nh t v a có mâu thu n. ệ ừ ự ố ấ ừ ẫ M i cá nhân v i t cách là m t con ng i, không bao gi có th tách r iỗ ớ ư ộ ườ ờ ể ờ kh i nh ng c ng đ ng xã h i nh t đ nh, đ ng th i m i quan h gi a cá nhânỏ ữ ộ ồ ộ ấ ị ồ ờ ố ệ ữ và xã h i là hi n t ng có tính l ch s . ộ ệ ượ ị ử Là m t hi n t ng l ch s , quan h cá nhân - xã h i luôn luôn v n đ ng,ộ ệ ượ ị ử ệ ộ ậ ộ bi n đ i và phát tri n, trong đó, s thay đ i v ch t ch di n ra khi có s thayế ổ ể ự ổ ề ấ ỉ ễ ự th hình thái kinh t - xã h i này b ng hình thái kinh t - xã h i khác. Trongế ế ộ ằ ế ộ giai đo n c ng s n nguyên thu , không có s đ i kháng gi a cá nhân và xã h i.ạ ộ ả ỷ ự ố ữ ộ L i ích cá nhân và l i ích xã h i căn b n là th ng nh t. Khi xã h i phân chiaợ ợ ộ ả ố ấ ộ giai c p, quan h cá nhân và xã h i v a có th ng nh t v a có mâu thu n vàấ ệ ộ ừ ố ấ ừ ẫ mâu thu n đ i kháng. Trong ch nghĩa xã h i, nh ng đi u ki n c a xã h i m iẫ ố ủ ộ ữ ề ệ ủ ộ ớ t o ti n đ cho cá nhân, đ m i cá nhân phát huy năng l c và b n s c riêngạ ề ề ể ỗ ự ả ắ c a mình, phù h p v i l i ích và m c tiêu c a xã h i m i. Vì v y, xã h i xãủ ợ ớ ợ ụ ủ ộ ớ ậ ộ 15 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ h i ch nghĩa và cá nhân là th ng nh t bi n ch ng, là ti n đ và đi u ki n c aộ ủ ố ấ ệ ứ ề ề ề ệ ủ nhau. Theo quan đi m c a tri t h c Mác - Lênin, xã h i gi vai trò quy t đ nhể ủ ế ọ ộ ữ ế ị đ i v i cá nhân. B i v y, th c ch t c a vi c t ch c xã h i là gi i quy t quanố ớ ở ậ ự ấ ủ ệ ổ ứ ộ ả ế h l i ích nh m t o kh năng cao nh t cho m i cá nhân tác đ ng vào m i quáệ ợ ằ ạ ả ấ ỗ ộ ọ trình kinh t , xã h i, cho s phát tri n đ c th c hi n. Xã h i càng phát tri nế ộ ự ể ượ ự ệ ộ ể thì cá nhân càng có đi u ki n đ ti p nh n ngày càng nhi u nh ng giá tr v tề ệ ể ế ậ ề ữ ị ậ ch t và tinh th n. M t khác, m i cá nhân trong xã h i càng phát tri n thì càngấ ầ ặ ỗ ộ ể có đi u ki n đ thúc đ y xã h i ti n lên. Vì v y, th a mãn ngày càng t t h nề ệ ể ẩ ộ ế ậ ỏ ố ơ nhu c u và l i ích chính đáng c a cá nhân là m c tiêu và đ ng l c thúc đ y sầ ợ ủ ụ ộ ự ẩ ự phát tri n xã h i. B t c v n đ gì, dù là ph m vi nhân lo i hay cá nhân, dùể ộ ấ ứ ấ ề ạ ạ tr c ti p hay gián ti p, n u l i ích cá nhân và xã h i là th ng nh t thì chính ự ế ế ế ợ ộ ố ấ ở đó b t g p m c đích và đ ng l c c a s n l c chung vì m t t ng lai t tắ ặ ụ ộ ự ủ ự ỗ ự ộ ươ ố đ p. ẹ M i quan h gi a l i ích cá nhân và l i ích xã h i do s quy đ nh c a m tố ệ ữ ợ ợ ộ ự ị ủ ặ khách quan và m t ch quan. M t khách quan bi u hi n trình đ phát tri nặ ủ ặ ể ệ ở ộ ể và năng su t lao đ ng xã h i. M t ch quan bi u hi n kh năng nh n th cấ ộ ộ ặ ủ ể ệ ở ả ậ ứ và v n d ng quy lu t xã h i phù h p v i m c đích c a con ng i. ậ ụ ậ ộ ợ ớ ụ ủ ườ Trong th i kỳ quá đ lên ch nghĩa xã h i và ngay c d i ch đ xã h iờ ộ ủ ộ ả ướ ế ộ ộ ch nghĩa, nh ng mâu thu n gi a cá nhân và xã h i v n còn t n t i. Do đó, đủ ữ ẫ ữ ộ ẫ ồ ạ ể gi i quy t ả ế đúng đ n quan h cá nhân - xã h i, c n ph i tránh hai thái đ c cắ ệ ộ ầ ả ộ ự đoan. M t là, ch th y cá nhân mà không th y xã h i, đem cá nhân đ i l p v iộ ỉ ấ ấ ộ ố ậ ớ xã h i, nhu c u cá nhân ch a phù h p v i đi u ki n phát tri n c a xã h i.ộ ầ ư ợ ớ ề ệ ể ủ ộ Khuynh h ng này có th d n đ n ch nghĩa cá nhân. Hai là, ch th y xã h iướ ể ẫ ế ủ ỉ ấ ộ mà không th y cá nhân, quan ni m sai l m v l i ích xã h i, v ch nghĩa t pấ ệ ầ ề ợ ộ ề ủ ậ th , th c ch t là ch nghĩa bình quân, coi nh vai trò cá nhân, l i ích cá nhân.ể ự ấ ủ ẹ ợ Xã h i càng phát tri n thì nhu c u, l i ích cá nhân càng đa d ng. N u khôngộ ể ầ ợ ạ ế 16 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ quan tâm đ n v n đ cá nhân, s d n đ n m t xã h i nghèo nàn, ch m phátế ấ ề ẽ ẫ ế ộ ộ ậ tri n, không phù h p v i b n ch t c a ch nghĩa xã h i. ể ợ ớ ả ấ ủ ủ ộ n c ta hi n nay, n n kinh t th tr ng đang thúc đ y s phát tri n c a l cở ướ ệ ề ế ị ườ ẩ ự ể ủ ự l ng s n xu t, nâng cao năng su t lao đ ng, t o ra c s v t ch t và văn hóaượ ả ấ ấ ộ ạ ơ ở ậ ấ tinh th n ngày càng đa d ng và phong phú. L i ích cá nhân ngày càng đ c chúầ ạ ợ ượ ý, t o ra c h i m i đ phát tri n cá nhân. Tuy nhiên, c ch này có th d nạ ơ ộ ớ ể ể ơ ế ể ẫ t i tuy t đ i hóa l i ích kinh t , d n t i phân hóa giàu nghèo trong xã h i, ch aớ ệ ố ợ ế ẫ ớ ộ ứ đ ng nh ng kh năng đ i l p gi a cá nhân và xã h i. Do đó, chúng ta c n kh cự ữ ả ố ậ ữ ộ ầ ắ ph c m t trái c a c ch th tr ng, phát huy vai trò nhân t con ng i, th cụ ặ ủ ơ ế ị ườ ố ườ ự hi n chi n l c con ng i c a Đ ng ta là m t m c tiêu có ý nghĩa quy t đ nhệ ế ượ ườ ủ ả ộ ụ ế ị đ gi i quy t t t m i quan h gi a cá nhân và xã h i, theo tinh th n Nghể ả ế ố ố ệ ữ ộ ầ ị quy t Đ i h i đ i bi u toàn qu c l n th IX c a Đ ng đã ch ra: Xây d ngế ạ ộ ạ ể ố ầ ứ ủ ả ỉ ự con ng i Vi t Nam có tinh th n yêu n c và yêu ch nghĩa xã h i, có ý th cườ ệ ầ ướ ủ ộ ứ t c ng dân t c, trách nhi m cao trong lao đ ng, có l ng tâm ngh nghi p,ự ườ ộ ệ ộ ươ ề ệ có tác phong công nghi p, có ý th c c ng đ ng, tôn tr ng nghĩa tình, có l iệ ứ ộ ồ ọ ố s ng văn hóa, quan h hài hoà trong gia đình,ố ệ III. VAI TRÒ C A QU N CHÚNG NHÂN DÂN VÀ C A CÁ NHÂNỦ Ầ Ủ – LÃNH T TRONG S PHÁT TRI N C A L CH S .Ụ Ự Ể Ủ Ị Ử Con ng i sáng t o ra l ch s c a mình, song vai trò quy t đ nh s phátườ ạ ị ử ủ ế ị ự tri n xã h i là thu c v qu n chúng nhân dân hay c a các cá nhân có ph mể ộ ộ ề ầ ủ ẩ ch t đ c bi t - vĩ nhân, lãnh t ? ấ ặ ệ ụ 1. Khái ni m qu n chúng nhân dân và cá nhân trong l ch s .ệ ầ ị ử a) Khái ni m qu n chúng nhân dân .ệ ầ Quá trình v n đ ng, phát tri n c a l ch s di n ra thông qua ho t đ ngậ ộ ể ủ ị ử ễ ạ ộ c a kh i đông đ o con ng i đ c g i là qu n chúng nhân dân, d i s lãnhủ ố ả ườ ượ ọ ầ ướ ự đ o c a m t cá nhân hay m t t ch c, nh m th c hi n m c đích và l i ích c aạ ủ ộ ộ ổ ứ ằ ự ệ ụ ợ ủ mình. 17 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ Căn c vào đi u ki n l ch s xã h i và nh ng nhi m v đ t ra c a m iứ ề ệ ị ử ộ ữ ệ ụ ặ ủ ỗ th i đ i mà qu n chúng nhân dân bao hàm nh ng thành ph n, t ng l p xã h iờ ạ ầ ữ ầ ầ ớ ộ và giai c p khác nhau. ấ Nh v y, qu n chúng nhân dân là b ph n có cùng chung l i ích căn b n,ư ậ ầ ộ ậ ợ ả bao g m nh ng thành ph n, nh ng t ng l p và nh ng giai c p, liên k t l iồ ữ ầ ữ ầ ớ ữ ấ ế ạ thành t p th d i s lãnh đ o c a m t cá nhân, t ch c hay đ ng phái nh mậ ể ướ ự ạ ủ ộ ổ ứ ả ằ gi i quy t nh ng v n đ kinh t , chính tr , xã h i c a m t th i đ i nh t đ nh. ả ế ữ ấ ề ế ị ộ ủ ộ ờ ạ ấ ị Khái ni m qu n chúng nhân dân đ c xác đ nh b i các n i dung sau đây:ệ ầ ượ ị ở ộ Th ứ nh t, nh ng ng i lao đ ng s n xu t ra c a c i v t ch t và các giá tr tinhấ ữ ườ ộ ả ấ ủ ả ậ ấ ị th n, đóng vai trò là h t nhân c b n c a qu n chúng nhân dân. Th hai, nh ngầ ạ ơ ả ủ ầ ứ ữ b ph n dân c ch ng l i giai c p th ng tr áp b c, bóc l t, đ i kháng v iộ ậ ư ố ạ ấ ố ị ứ ộ ố ớ nhân dân. Th ba, nh ng giai c p, nh ng t ng l p xã h i thúc đ y s ti n bứ ữ ấ ữ ầ ớ ộ ẩ ự ế ộ xã h i thông qua ho t đ ng c a mình, tr c ti p ho c gián ti p trên các lĩnh v cộ ạ ộ ủ ự ế ặ ế ự c a đ i s ng xã h i. ủ ờ ố ộ Do đó, qu n chúng nhân dân là m t ph m trù l ch s , v n đ ng bi n đ iầ ộ ạ ị ử ậ ộ ế ổ theo s phát tri n c a l ch s xã h i. ự ể ủ ị ử ộ b) Khái ni m cá nhân trong l ch s ệ ị ử Trong m i liên h không rách r i v i qu n chúng nhân dân, nh ng cá nhânố ệ ờ ớ ầ ữ ki t xu t có vai trò đ c bi t quan tr ng trong các ti n trình l ch s ; đó là nh ngệ ấ ặ ệ ọ ế ị ử ữ vĩ nhân, lãnh t . ụ Vĩ nhân là nh ng cá nhân ki t xu t trong các lĩnh v c chính tr , kinh t ,ữ ệ ấ ự ị ế khoa h c, ngh thu t... Trong m i quan h v i qu n chúng nhân dân, lãnh t làọ ệ ậ ố ệ ớ ầ ụ nh ng cá nhân ki t xu t do phong trào cách m ng c a qu n chúng nhân dânữ ệ ấ ạ ủ ầ t o nên. ạ Đ tr thành lãnh t g n bó v i qu n chúng, đ c qu n chúng tín nhi m,ể ở ụ ắ ớ ầ ượ ầ ệ lãnh t ph i là ng i có nh ng ph m ch t c b n sau đây: M t là, có tri th cụ ả ườ ữ ẩ ấ ơ ả ộ ứ khoa h c uyên bác, n m b t đ c xu th v n đ ng c a dân t c, qu c t vàọ ắ ắ ượ ế ậ ộ ủ ộ ố ế th i đ i. Hai là, có năng l c t p h p qu n chúng nhân dân, th ng nh t ý chí vàờ ạ ự ậ ợ ầ ố ấ 18 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ hành đ ng c a qu n chúng nhân dân vào nhi m v c a dân t c, qu c t vàộ ủ ầ ệ ụ ủ ộ ố ế th i đ i. Ba là, g n bó m t thi t v i qu n chúng nhân dân, hy sinh quên mìnhờ ạ ắ ậ ế ớ ầ vì l i ích c a dân t c, qu c t và th i đ i. B t c m t th i kỳ nào, m t dân t cợ ủ ộ ố ế ờ ạ ấ ứ ộ ờ ộ ộ nào, n u l ch s đ t ra nh ng nhi m v c n gi i quy t thì t trong phong tràoế ị ử ặ ữ ệ ụ ầ ả ế ừ qu n chúng nhân dân, t t y u s xu t hi n nh ng lãnh t , đáp ng yêu c uầ ấ ế ẽ ấ ệ ữ ụ ứ ầ c a l ch s . ủ ị ử 2. Quan h gi a qu n chúng nhân dân v i lãnh t .ệ ữ ầ ớ ụ C n ph i kh ng đ nh r ng, m i quan h gi a qu n chúng nhân dân v iầ ả ẳ ị ằ ố ệ ữ ầ ớ lãnh t là quan h bi n ch ng. Tính bi n ch ng c a m i quan h trên bi uụ ệ ệ ứ ệ ứ ủ ố ệ ể hi n: ệ Th nh t, tính th ng nh t gi a qu n chúng nhân dân và lãnh t . Không cóứ ấ ố ấ ữ ầ ụ phong trào cách m ng c a qu n chúng nhân dân, không có các quá trình kinh t ,ạ ủ ầ ế chính tr , xã h i c a đông đ o qu n chúng nhân dân, thì cũng không th xu tị ộ ủ ả ầ ể ấ hi n lãnh t . Nh ng cá nhân u tú, nh ng lãnh t ki t xu t là s n ph m c aệ ụ ữ ư ữ ụ ệ ấ ả ẩ ủ th i đ i, vì v y, h s là nhân t quan tr ng thúc đ y s phát tri n c a phongờ ạ ậ ọ ẽ ố ọ ẩ ự ể ủ trào qu n chúng. ầ Th hai, qu n chúng nhân dân và lãnh t th ng nh t trong m c đích và l iứ ầ ụ ố ấ ụ ợ ích c a mình. S th ng nh t v các m c tiêu c a cách m ng, c a hành đ ngủ ự ố ấ ề ụ ủ ạ ủ ộ cách m ng gi a qu n chúng nhân dân và lãnh t do chính quan h l i ích quyạ ữ ầ ụ ệ ợ đ nh. L i ích bi u hi n trên nhi u khía c nh khác nhau: l i ích kinh t , l i íchị ợ ể ệ ề ạ ợ ế ợ chính tr , l i ích văn hóa... Quan h l i ích là c u n i li n, là n i l c đ liênị ợ ệ ợ ầ ố ề ộ ự ể k t các cá nhân cũng nh qu n chúng nhân dân và lãnh t v i nhau thành m tế ư ầ ụ ớ ộ kh i th ng nh t v ý chí và hành đ ng. L i ích đó v n đ ng phát tri n tùyố ố ấ ề ộ ợ ậ ộ ể thu c vào th i đ i, vào đ a v l ch s c a giai c p c m quy n mà lãnh t là đ iộ ờ ạ ị ị ị ử ủ ấ ầ ề ụ ạ bi u, ph thu c vào kh năng nh n th c và v n d ng đ gi i quy t m i quanể ụ ộ ả ậ ứ ậ ụ ể ả ế ố h gi a các cá nhân, các giai c p và t ng l p xã h i. T đó, có th th y r ng,ệ ữ ấ ầ ớ ộ ừ ể ấ ằ m c đ th ng nh t v l i ích là c s quy đ nh s th ng nh t v nh n th c vàứ ộ ố ấ ề ợ ơ ở ị ự ố ấ ề ậ ứ hành đ ng gi a qu n chúng nhân dân và lãnh t trong l ch s . ộ ữ ầ ụ ị ử 19 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ Th ba, s khác bi t gi a qu n chúng nhân dân và lãnh t bi u hi n trongứ ự ệ ữ ầ ụ ể ệ vai trò khác nhau c a s tác đ ng đ n l ch s . Tuy cùng đóng vai trò quan tr ngủ ự ộ ế ị ử ọ đ i v i ti n trình phát tri n c a l ch s xã h i, nh ng qu n chúng nhân dân làố ớ ế ể ủ ị ử ộ ư ầ l c l ng quy t đ nh s phát tri n, còn lãnh t là ng i đ nh h ng, d n d tự ượ ế ị ự ể ụ ườ ị ướ ẫ ắ phong trào, thúc đ y s phát tri n c a l ch s . ẩ ự ể ủ ị ử B i v y, quan h gi a qu n chúng nhân dân và vĩ nhân lãnh t là bi nở ậ ệ ữ ầ ụ ệ ch ng, v a th ng nh t v a khác bi t. ứ ừ ố ấ ừ ệ Ch nghĩa Mác - Lênin kh ng đ nh vai trò quy t đ nh c a qu n chúngủ ẳ ị ế ị ủ ầ nhân dân, đ ng th i đánh giá cao vai trò c a lãnh t . ồ ờ ủ ụ a) Vai trò c a qu n chúng nhân dân. ủ ầ V căn b n, t t c các nhà tri t h c trong l ch s tri t h c tr c Mác đ uề ả ấ ả ế ọ ị ử ế ọ ướ ề không nh n th c đúng vai trò c a qu n chúng nhân dân trong trong ti n trìnhậ ứ ủ ầ ế phát tri n c a l ch s . V ngu n g c lý lu n, đi u đó có nguyên nhân t quanể ủ ị ử ề ồ ố ậ ề ừ đi m duy tâm ho c siêu hình v xã h i. ể ặ ề ộ Ch nghĩa duy v t l ch s kh ng đ nh qu n chúng nhân dân là ch thủ ậ ị ử ẳ ị ầ ủ ể sáng t o chân chính ra l ch s . B i vì, m i lý t ng gi i phóng xã h i, gi iạ ị ử ở ọ ưở ả ộ ả phóng con ng i ch đ c ch ng minh thông qua s ti p thu và ho t đ ng c aườ ỉ ượ ứ ự ế ạ ộ ủ qu n chúng nhân dân. H n n a, t t ng t nó không làm bi n đ i xã h i màầ ơ ữ ư ưở ự ế ổ ộ ph i thông qua hành đ ng cách m ng, ho t đ ng th c ti n c a qu n chúngả ộ ạ ạ ộ ự ễ ủ ầ nhân dân, đ bi n lý t ng, c m thành hi n th c trong đ i s ng xã h i. ể ế ưở ướ ơ ệ ự ờ ố ộ Vai trò quy t đ nh l ch s c a qu n chúng nhân dân đ c bi u hi n baế ị ị ử ủ ầ ượ ể ệ ở n i dung. ộ Th nh t, qu n chúng nhân dân là l c l ng s n xu t c b n c a xã h i,ứ ấ ầ ự ượ ả ấ ơ ả ủ ộ tr c ti p s n xu t ra c a c i v t ch t, là c s c a s t n t i và phát tri n c aự ế ả ấ ủ ả ậ ấ ơ ở ủ ự ồ ạ ể ủ xã h i. Con ng i mu n t n t i ph i có các đi u ki n v t ch t c n thi t, màộ ườ ố ồ ạ ả ề ệ ậ ấ ầ ế nh ng nhu c u đó ch có th đáp ng đ c thông qua s n xu t. L c l ng s nữ ầ ỉ ể ứ ượ ả ấ ự ượ ả xu t c b n là đông đ o qu n chúng nhân dân lao đ ng bao g m c lao đ ngấ ơ ả ả ầ ộ ồ ả ộ chân tay và lao đ ng trí óc. Cách m ng khoa h c k thu t hi n nay có vai tròộ ạ ọ ỹ ậ ệ 20 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ đ c bi t đ i v i s phát tri n c a l c l ng s n xu t. Song, vai trò c a khoaặ ệ ố ớ ự ể ủ ự ượ ả ấ ủ h c ch có th phát huy thông qua th c ti n s n xu t c a qu n chúng nhân dânọ ỉ ể ự ễ ả ấ ủ ầ lao đ ng, nh t là đ i ngũ công nhân hi n đ i và trí th c trong n n s n xu t xãộ ấ ộ ệ ạ ứ ề ả ấ h i, c a th i đ i kinh t tri th c. Đi u đó kh ng đ nh r ng, ho t đ ng s nộ ủ ờ ạ ế ứ ề ẳ ị ằ ạ ộ ả xu t c a qu n chúng nhân dân là đi u ki n c b n đ quy t đ nh s t n t i vàấ ủ ầ ề ệ ơ ả ể ế ị ự ồ ạ phát tri n c a xã h i. ể ủ ộ Th hai, qu n chúng nhân dân là đ ng l c c b n c a m i cu c cáchứ ầ ộ ự ơ ả ủ ọ ộ m ng xã h i. L ch s đã ch ng minh r ng, không có cu c chuy n bi n cáchạ ộ ị ử ứ ằ ộ ể ế m ng nào mà không là ho t đ ng đông đ o c a qu n chúng nhân dân. H làạ ạ ộ ả ủ ầ ọ l c l ng c b n c a cách m ng, đóng vai trò quy t đ nh th ng l i c a m iự ượ ơ ả ủ ạ ế ị ắ ợ ủ ọ cu c cách m ng. Trong các cu c cách m ng làm chuy n bi n xã h i t hìnhộ ạ ộ ạ ể ế ộ ừ thái kinh t - xã h i này sang hình thái kinh t - xã h i khác, nhân dân lao đ ngế ộ ế ộ ộ là l c l ng tham gia đông đ o. Cách m ng là ngày h i c a qu n chúng, là sự ượ ả ạ ộ ủ ầ ự nghi p c a qu n chúng. T t nhiên, suy đ n cùng, nguyên nhân c a m i cu cệ ủ ầ ấ ế ủ ọ ộ cách m ng là b t đ u t s phát tri n c a l c l ng s n xu t, d n đ n mâuạ ắ ầ ừ ự ể ủ ự ượ ả ấ ẫ ế thu n v i quan h s n xu t, nghĩa là b t đ u t ho t đ ng s n xu t v t ch tẫ ớ ệ ả ấ ắ ầ ừ ạ ộ ả ấ ậ ấ c a qu n chúng nhân dân. B i v y, nhân dân lao đ ng là ch th c a các quáủ ầ ở ậ ộ ủ ể ủ trình kinh t , chính tr , xã h i, đóng vai trò là đ ng l c c b n c a m i cu cế ị ộ ộ ự ơ ả ủ ọ ộ cách m ng xã h i. ạ ộ Th ba, qu n chúng nhân dân là ng i sáng t o ra nh ng giá tr văn hóaứ ầ ườ ạ ữ ị tinh th n. Qu n chúng nhân dân đóng vai trò to l n trong s phát tri n c a khoaầ ầ ớ ự ể ủ h c, ngh thu t, văn h c, đ ng th i, áp d ng nh ng thành t u đó vào ho tọ ệ ậ ọ ồ ờ ụ ữ ự ạ đ ng th c ti n. Nh ng sáng t o v văn h c, ngh thu t, khoa h c, y h c, quânộ ự ễ ữ ạ ề ọ ệ ậ ọ ọ s , kinh t , chính tr , đ o đ c... c a nhân dân v a là c i ngu n, v a là đi uự ế ị ạ ứ ủ ừ ộ ồ ừ ề ki n đ thúc đ y s phát tri n n n văn hóa tinh th n c a các dân t c trong m iệ ể ẩ ự ể ề ầ ủ ộ ọ th i đ i. Ho t đ ng c a qu n chúng nhân dân t trong th c ti n là ngu n c mờ ạ ạ ộ ủ ầ ừ ự ễ ồ ả h ng vô t n cho m i sáng t o tinh th n trong đ i s ng xã h i. M t khác, cácứ ậ ọ ạ ầ ờ ố ộ ặ 21 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ giá tr văn hóa tinh th n ch có th tr ng t n khi đ c đông đ o qu n chúngị ầ ỉ ể ườ ồ ượ ả ầ nhân dân ch p nh n và truy n bá sâu r ng, tr thành giá tr ph bi n. ấ ậ ề ộ ở ị ổ ế Tóm l i, xét t kinh t đ n chính tr , t ho t đ ng v t ch t đ n ho tạ ừ ế ế ị ừ ạ ộ ậ ấ ế ạ đ ng tinh th n, qu n chúng nhân dân luôn đóng vai trò quy t đ nh trong l ch s .ộ ầ ầ ế ị ị ử Tuy nhiên, tùy vào đi u ki n l ch s mà vai trò ch th c a qu n chúng nhânề ệ ị ử ủ ể ủ ầ dân cũng bi u hi n khác nhau. Ch có trong ch nghĩa xã h i, qu n chúng nhânể ệ ỉ ủ ộ ầ dân m i có đ đi u ki n đ phát huy tài năng và trí sáng t o c a mình. ớ ủ ề ệ ể ạ ủ L ch s dân t c Vi t Nam đã ch ng minh vai trò, s c m nh c a qu nị ử ộ ệ ứ ứ ạ ủ ầ chúng nhân dân, nh Nguy n Trãi đã nói: "Ch thuy n cũng là dân, l t thuy nư ễ ở ề ậ ề cũng là dân, thu n lòng dân thì s ng, ngh ch lòng dân thì ch t". Đ ng C ng s nậ ố ị ế ả ộ ả Vi t Nam cũng kh ng đ nh r ng, cách m ng là s nghi p c a qu n chúng, vàệ ẳ ị ằ ạ ự ệ ủ ầ quan đi m "l y dân làm g c" tr thành t t ng th ng tr c nói lên vai tròể ấ ố ở ư ưở ườ ự sáng t o ra l ch s c a nhân dân Vi t Nam. ạ ị ử ủ ệ b) Vai trò c a lãnh t . ủ ụ Trong m i quan h v i qu n chúng nhân dân, lãnh t có nhi m v chố ệ ớ ầ ụ ệ ụ ủ y u sau: Th nh t, n m b t xu th c a dân t c, qu c t và th i đ i trên c sế ứ ấ ắ ắ ế ủ ộ ố ế ờ ạ ơ ở hi u bi t nh ng quy lu t khách quan c a các quá trình kinh t , chính tr , xã h i.ể ế ữ ậ ủ ế ị ộ Th hai, đ nh h ng chi n l c và ho ch đ nh ch ng trình hành đ ng cáchứ ị ướ ế ượ ạ ị ươ ộ m ng. Th ba, t ch c l c l ng, giáo d c thuy t ph c qu n chúng, th ngạ ứ ổ ứ ự ượ ụ ế ụ ầ ố nh t ý chí và hành đ ng c a qu n chúng nh m h ng vào gi i quy t nh ngấ ộ ủ ầ ằ ướ ả ế ữ m c tiêu cách m ng đ ra. ụ ạ ề T nhi m v trên ta th y lãnh t có vai trò to l n đ i v i phong trào qu nừ ệ ụ ấ ụ ớ ố ớ ầ chúng Lênin vi t: "Trong l ch s , ch a h có m t giai c p nào giành đ cế ị ử ư ề ộ ấ ượ quy n th ng tr , n u nó không đào t o đ c trong hàng ngũ c a mình nh ngề ố ị ế ạ ượ ủ ữ lãnh t chính tr , nh ng đ i bi u ti n phong có đ kh năng t ch c và lãnhụ ị ữ ạ ể ề ủ ả ổ ứ đ o phong trào"ạ 1. Đ ng th i, ch nghĩa Mác - Lênin đòi h i ph i bài tr tồ ờ ủ ỏ ả ừ ệ sùng bái cá nhân. 22 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ T sùng bái cá nhân, th n thánh hóa cá nhân ng i lãnh đ o, s d n đ nệ ầ ườ ạ ẽ ẫ ế tuy t đ i hóa cá nhân ki t xu t, vai trò ng i lãnh đ o mà xem nh vai trò c aệ ố ệ ấ ườ ạ ẹ ủ t p th lãnh đ o và c a qu n chúng nhân dân. Căn b nh trên d n đ n h n chậ ể ạ ủ ầ ệ ẫ ế ạ ế ho c t c b quy n làm ch c a nhân dân, làm cho nhân dân thi u tin t ngặ ướ ỏ ề ủ ủ ế ưở vào chính b n thân h , d n đ n thái đ ph c tùng tiêu c c, mù quáng, khôngả ọ ẫ ế ộ ụ ự phát huy đ c tính năng đ ng sáng t o ch quan c a mình. Ng i m c cănượ ộ ạ ủ ủ ườ ắ b nh sùng bái cá nhân th ng đ t mình cao h n t p th , đ ng ngoài đ ng l iệ ườ ặ ơ ậ ể ứ ườ ố chính sách, pháp lu t c a Đ ng và Nhà n c. H không th c hi n đúng chínhậ ủ ả ướ ọ ự ệ sách cán b c a Đ ng, vi ph m nguyên t c sinh ho t Đ ng, chia r , bè phái,ộ ủ ả ạ ắ ạ ả ẽ m t đoàn k t, t o ra nhi u hi n t ng tiêu c c, đánh m t lòng tin trong cán bấ ế ạ ề ệ ượ ự ấ ộ và nhân dân, phá ho i s nghi p cách m ng c a Đ ng và nhân dân ta. Vì th ,ạ ự ệ ạ ủ ả ế các nhà kinh đi n c a ch nghĩa Mác - Lênin luôn luôn coi sùng bái cá nhân làể ủ ủ m t hi n t ng hoàn toàn xa l v i b n ch t, m c đích, lý t ng c a giai c pộ ệ ượ ạ ớ ả ấ ụ ưở ủ ấ vô s n. Nh ng lãnh t vĩ đ i c a giai c p vô s n nh C.Mác, Ph.Ăngghen,ả ữ ụ ạ ủ ấ ả ư V.I.Lênin, H Chí Minh đ u h t s c khiêm t n, g n gũi v i nhân dân, đ caoồ ề ế ứ ố ầ ớ ề vai trò và s c m nh c a qu n chúng nhân dân, x ng đáng là nh ng vĩ nhân ki tứ ạ ủ ầ ứ ữ ệ xu t mà toàn th loài ng i tôn kính và ng ng m . ấ ể ườ ưỡ ộ IV.K T LU N.Ế Ậ Con ng i cùng v i th gi i ng i mà nó t o ra là c m t thiên hà cácườ ớ ế ớ ườ ạ ả ộ v n đ . V n đ con ng i t đâu t i, các quan h c a nó, s t n t i th gi iấ ề ấ ề ườ ừ ớ ệ ủ ự ồ ạ ế ớ bên trong, th gi i bên ngoài trong th c ti n l ch s - xã h i c a con ng i; conế ớ ự ễ ị ử ộ ủ ườ ng i đi đâu và v đâu; các t ch c xã h i c a con ng i, các ki u con ng iườ ề ổ ứ ộ ủ ườ ể ườ trong ti n trình l ch s v.v. và v.v.. đã t ng là c i ngu n t o ra nh ng khoa h cế ị ử ừ ộ ồ ạ ữ ọ nghiên c u con ng i và th gi i con ng i.ứ ườ ế ớ ườ Các khoa h c v t lý h c, sinh h c, y h c, u sinh h c… đã t ng đ tọ ậ ọ ọ ọ ư ọ ừ ạ đ c nh ng thành t u to l n trong quá trình lý gi i b n ch t t nhiên c a conượ ữ ự ớ ả ả ấ ự ủ ng i. Các thành t u c a u sinh h c ng i đã khám phá ra b gien ng i vàườ ự ủ ư ọ ườ ộ ườ đ c bi t, đã t o ra con ng i b ng sinh s n vô tính. Sau khi t o ra đ c conặ ệ ạ ườ ằ ả ạ ượ 23 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ ng i t trong các ng nghi m, các cá th ng i y s ng nh th nào. Nó cóườ ừ ố ệ ể ườ ấ ố ư ế gia đình không? Nó có chu n m c đ o đ c xã h i không? Nó có m c m bìnhẩ ự ạ ứ ộ ỹ ả th ng không?... rõ ràng ch a có khoa h c nào nghiên c u các con ng i y sườ ư ọ ứ ườ ấ ẽ t n t i nh th nào và nó đi đâu, v đâu, nh h ng c a nó đ n toàn b đ oồ ạ ư ế ề ả ưở ủ ế ộ ạ đ c xã h i ra sao?.ứ ộ Con ng i đã t o ra các khoa h c t nhiên đ nghiên c u mình. Ngoàiườ ạ ọ ự ể ứ khoa h c t nhiên con ng i còn t o ra các khoa h c xã h i và khoa h c nhânọ ự ườ ạ ọ ộ ọ văn đ lý gi i b n ch t xã h i, nh ng t ng, nh ng l p, tâm linh, ng x , giaoể ả ả ấ ộ ữ ầ ữ ớ ữ ử ti p và các kh năng ti m n c a mình. Trong s các khoa h c xã h i và khoaế ả ề ẩ ủ ố ọ ộ h c nhân văn nghiên c u các ho t đ ng ng i, tr c h t ph i k đ n Khoa xãọ ứ ạ ộ ườ ướ ế ả ể ế h i h c. Khoa xã h i h c đã đ t đ c r t nhi u thành t u khi gi i quy t và lýộ ọ ộ ọ ạ ượ ấ ề ự ả ế gi i các v n đ xã h i c a con ng i. M c dù nghành khoa h c này đã nghiênả ấ ề ộ ủ ườ ặ ọ c u các hình thái ý th c và t n t i xã h i, các t ch c và c c u xã h i c a conứ ứ ồ ạ ộ ổ ứ ơ ấ ộ ủ ng i, song nó l i không có kh năng xây d ng m t h th ng lý lu n v m tườ ạ ả ự ộ ệ ố ậ ề ặ t nhiên trong b n ch t c a con ng i.ự ả ấ ủ ườ Trong h th ng lý lu n tri t h c v con ng i c a C.Mác và Ph.Ăngghen,ệ ố ậ ế ọ ề ườ ủ con ng i ph i có m i quan h cùng nhau. Con ng i sinh ra trong m t xã h iườ ả ố ệ ườ ộ ộ nh t đ nh và nó n m trong m i liên h l ch s v i các th h tr c, g n ch tấ ị ằ ố ệ ị ử ớ ế ệ ướ ắ ặ v i các quan h xã h i. Tính xã h i - l ch s c a con ng i đ c các ông đ tớ ệ ộ ộ ị ử ủ ườ ượ ặ vào hàng trung tâm. S phát tri n nhi u m t trong con ng i đ u là s n ph mự ể ề ặ ườ ề ả ẩ c a các qua trình xã h i. Các kh năng b m sinh, c c u tinh th n, c th tâmủ ộ ả ẩ ơ ấ ầ ơ ể lý… c a con ng i đ u g n v i các quá trình l ch s - xã h i. Tâm lý, ý th củ ườ ề ắ ớ ị ử ộ ứ c a con ng i v a là s n ph m, v a ph n ánh các quan h xã h i.ủ ườ ừ ả ẩ ừ ả ệ ộ H th ng lý lu n tri t h c v tính toàn v n sinh v t -xã h i - l ch s c aệ ố ậ ế ọ ề ẹ ậ ộ ị ử ủ con ng i mà C.Mác và Ph.Ăngghen xây d ng đ c d a trên quan đi m th cườ ự ượ ự ể ự ti n v t ch t - tinh th n, trong đó, tâm đi m c a nó là lao đ ng c a con ng i.ễ ậ ấ ầ ể ủ ộ ủ ườ Nh đã trình b y trên, C.Mác m n câu nói c a Ph răngc lanh đ đ như ầ ở ượ ủ ơ ơ ể ị nghĩa “con ng i là đ ng v t bi t ch t o công c lao đ ng”. S khác nhauườ ộ ậ ế ế ạ ụ ộ ự 24 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ gi a con ng i và các đ ng v t khác ch , con ng i t t o ra mình b ng cácữ ườ ộ ậ ở ỗ ườ ự ạ ằ ho t đ ng sáng t o công c lao đ ng. B ng lao đ ng, con ng i đã bi n mìnhạ ộ ạ ụ ộ ằ ộ ườ ế thành m t đ ng v t trên sinh h c. Nh lao đ ng, con ng i đã bi n đ i hi nộ ộ ậ ọ ờ ộ ườ ế ổ ệ th c khách quan thành hi n th c c a con ng i. Trong quá trình bi n đ i đó,ự ệ ự ủ ườ ế ổ con ng i đã bi n đ i c nh ng đi u ki n sinh ho t c a mình v m t gi ngườ ế ổ ả ữ ề ệ ạ ủ ề ặ ố loài. Quan đi m th c ti n, quan đi m lao đ ng c a C.Mác và Ph.Ăngghenể ự ễ ể ộ ủ đ c trình b y trong Bi n ch ng c a t nhiên là m t h th ng lý lu n v conượ ầ ệ ứ ủ ự ộ ệ ố ậ ề ng i t sáng t o ra mình thông qua lao đ ng c a b n thân. Quan đi n nàyườ ự ạ ộ ủ ả ể khác h n và đ i l p hoàn toàn v i quan ni m th c ti n tinh th n c a Hêgen.ẳ ố ậ ớ ệ ự ễ ầ ủ Ho t đ ng sáng t o công c là lao đ ng và t ng hoà ho t đ ng th c ti n v tạ ộ ạ ụ ộ ổ ạ ộ ự ễ ậ ch t và tinh th n mà c b n là ho t đ ng th c ti n v t ch t. Nh ho t đ ngấ ầ ơ ả ạ ộ ự ễ ậ ấ ờ ạ ộ th c ti n mà cái t nhiên, cái xã h i cũng nh cái l ch s trong con ng i vàự ễ ự ộ ư ị ử ườ th gi i c a con ng i đ c v n đ ng m t cách t ng th , Ch không ph iế ớ ủ ườ ượ ậ ộ ộ ổ ể ứ ả nh Hêgen kh ng đ nh th c ti n tinh th n đã làm bi n đ i cái t nhiên. Hêgenư ẳ ị ự ễ ầ ế ổ ự đã bi n l ch s thành l ch s tinh th n tr u t ng.Các nhà duy v t th k XVIIế ị ử ị ử ầ ừ ượ ậ ế ỷ - XVIII đã t nhiên hoá l ch s , còn C.Mác và Ph.Ăngghen, ho t đ ng th cự ị ử ở ạ ộ ự ti n đã l ch s hoá t nhiên và xã h i.ễ ị ử ự ộ Đ nghiên c u con ng i, h th ng lý lu n tri t h c c a C.Mác vàể ứ ườ ệ ố ậ ế ọ ủ Ph.Ăngghen d a trên quan đi m nh t nguyên l ch s và do v y, kh c ph cự ể ấ ị ử ậ ắ ụ đ c các v n đ s ph n c a con ng i.ượ ấ ề ố ậ ủ ườ Tri t h c t nhiên, tri t h c xã h i, quan đi m nh t nguyên l ch s c aế ọ ự ế ọ ộ ể ấ ị ử ủ C.Mác và Ph.Ăngghen không ch là hình th c t duy có r t nhi u tri n v ngỉ ứ ư ấ ề ể ọ trong vi c nghiên c u tính toàn v n sinh v t- xã h i - l ch s c a con ng iệ ứ ẹ ậ ộ ị ử ủ ườ ph bi n, mà còn là hình th c t duy c b n, đúng đ n đ nghiên c u th gi iổ ế ứ ư ơ ả ắ ể ứ ế ớ con ng i v i t cách nh ng cá nhân , cá tính và các hình th c Nhà N c, chườ ớ ư ữ ứ ướ ế đ xã h i c a con ng i.ộ ộ ủ ườ 25 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ 26 TI U LU N : TRI T H C MÁC – LÊNINỂ Ậ Ế Ọ 27