Đề tài Những cơ sở lý luận chung của doanh nghiệp vừa và nhỏ

Ch­¬ng I Nh÷ng c¬ së lý luËn chung cña doanh nghiÖp võa vµ nhá 1. Kh¸i niÖm cña doanh nghiÖp võa vµ nhá Nhiều chuyên gia kinh tế và pháp luật của Việt Nam cho rằng khái niệm doanh nghiệp vừa và nhỏ và sau đó khái niệm doanh nghiệp nhỏ và cực nhỏ được du nhập từ bên ngoài vào Việt Nam. Vấn đề tiêu chí doanh nghiệp vừa, nhỏ và cực nhỏ là trung tâm của nhiều cuộc tranh luận về sự phát triển của khu vực này trong nhiều năm qua. Định nghĩa về doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp nhỏ và cực nhỏ rõ ràng phải dựa trước tiên vào quy mô doanh nghiệp. Thông thường đó là tiêu chí về số nhân công, vốn đăng kí, doanh thu..., các tiêu chí này thay đổi theo từng quốc gia, từng chương trình phát triển khác nhau. Ở Việt Nam đã giải quyết vấn đề định nghĩa này một phần nào. Công văn số 681 /CP-KTN ban hành ngày 20-6-1998 theo đó doanh nghiệp nhỏ và vừa là doanh nghiệp có số công nhân dưới 200 người và số vốn kinh doanh dưới 5 tỷ đồng (tương đương 378.000 USD - theo tỷ giá giữa VND và USD tại thời điểm ban hành công văn). Tiêu chí này đặt ra nhằm xây dựng một bức tranh chung về các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam phục vụ cho việc hoạch định chính sách. Trên thực tế tiêu chí này không cho phép phân biệt các doanh nghiệp vừa, nhỏ và cực nhỏ. Vì vậy, tiếp theo đó Nghị định số 90/2001/NĐ-CP đưa ra chính thức định nghĩa doanh nghiệp nhỏ và vừa như sau: “Doanh nghiệp nhỏ và vừa là cơ sở sản xuất, kinh doanh độc lập, đã đăng ký kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có vốn đăng ký không quá 10 tỷ đồng hoặc số lao động trung bình hàng năm không quá 300 người”. Các doanh nghiệp cực nhỏ được quy định là có từ 1 đến 9 nhân công, doanh nghiệp có từ 10 đến 49 nhân công được coi là doanh nghiệp nhỏ. 2.Tiªu chÝ ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá Trên thế giới, định nghĩa về doanh nghiệp vừa và nhỏ được hiểu và quy định khác nhau tuỳ theo từng nơi. Các tiêu chí để phân loại doanh nghiệp có hai nhóm: tiêu chí định tính và tiêu chí định lượng. Nhóm tiêu chí định tính dựa trên những đặc trưng cơ bản của doanh nghiệp như chuyên môn hoá thấp, số đầu mối quản lý ít, mức độ phức tạp của quản lý thấp... Các tiêu chí này có ưu thế là phản ánh đúng bản chất của vấn đề nhưng thường khó xác định trên thực tế. Do đó chúng thường được dùng làm cơ sở để tham khảo trong, kiểm chứng mà ít được sử dụng để phân loại trong thực tế. Nhóm tiêu chí định lượng có thể dựa vào các tiêu chí như số lao động, giá trị tài sản hay vốn, doanh thu, lợi nhuận. Trong đó: Số lao động: có thể lao động trung bình trong danh sách, lao động thường xuyên, lao động thực tế; Tài sản hay vốn: có thể là tổng giá trị tài sản (hay vốn), tài sản (vốn) cố định, giá trị tài sản còn lại; Doanh thu: có thể là tổng doanh thu/năm, tổng giá trị gia tăng/năm (hiện nay có xu hướng sử dụng chỉ số này). Trong các nước APEC tiêu chí được sử dụng phổ biến nhất là số lao động. Còn một số tiêu chí khác thì tuỳ thuộc vào điều kiện từng nước. Tuy nhiên sự phân loại doanh nghiệp theo quy mô lại thường chỉ mang tính tương đối và phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: Trình độ phát triển kinh tế của một nước: trình độ phát triển càng cao thì trị số các tiêu chí càng tăng lên. Ví dụ như một doanh nghiệp có 400 lao động ở Việt Nam không được coi là doanh nghiệp vừa và nhỏ nhưng lại được tính là SME ở CHLB Đức. Ở một số nước có trình độ phát triển kinh tế thấp thì các chỉ số về lao động, vốn để phân loại doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ thấp hơn so với các nước phát triển. Tính chất ngành nghề: do đặc điểm của từng ngành, có ngành sử dụng nhiều lao động như dệt, may, có ngành sử dụng ít lao động nhưng nhiều vốn như hoá chất, điện... Do đó cần tính đến tính chất này để có sự so sánh đối chứng trong phân loại các SME giữa các ngành với nhau. Trong thực tế, ở nhiều nước, người ta thường phân chia thành hai đến ba nhóm ngành với các tiêu chí phân loại khác nhau. Ngoài ra có thể dùng khái niệm hệ số ngành (Ib) để so sánh đối chứng giữa các ngành khác nhau. Vùng lãnh thổ: do trình độ phát triển khác nhau nên số lượng và quy mô doanh nghiệp cũng khác nhau. Do đó cần tính đến cả hệ số vùng (Ia) để đảm bảo tính tương thích trong việc so sánh quy mô doanh nghiệp giữa các vùng khác nhau. Bảng : Tham khảo về tiêu chí doanh nghiệp vừa và nhỏ ở một số nước TÊN NƯỚC TIÊU CHÍ DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ ÚC Sản xuất : dưới 100 LĐ Phi sản xuất: dưới 20 LĐ MỸ Doanh nghiệp nhỏ: dưới 100 LĐ Doanh nghiệp vừa: 101-499 LĐ NHẬT Sản xuất:dưới 300 LĐ hoặc dưới 100 triệu Yên Bán lẻ, dịch vụ: dưới 50 LĐ hoặc dưới 10 triệu Yên CHLB ĐỨC Dưới 500 LĐ ĐÀI LOAN Công nghiệp, xây dựng: vốn góp dưới 40 triệu NT$, dưới 300 LĐ Khai khoáng: vốn góp dưới 40 triệu NT$, dưới 500 LĐ Thương mại, vận tải và dịch vụ khác: dưới 40 triệu NT$ doanh thu, dưới 50 LĐ (Nguồn : tổng hợp từ dữ liệu sưu tầm được qua các trang web trên mạng) Tính lịch sử: một doanh nghiệp trước đây được coi là lớn, nhưng với quy mô như vậy, hiện tại hoặc tương lai có thể được coi là vừa hoặc nhỏ. Như vậy trong việc xác định quy mô doanh nghiệp cần tính thêm hệ số tăng trưởng quy mô doanh nghiệp trung bình (Id) trong từng giai đoạn. Hệ số này chỉ được sử dụng khi xác định quy mô doanh nghiệp cho các thời kì khác nhau. Mục đích phân loại: khái niệm doanh nghiệp vừa và nhỏ khác nhau tuỳ theo mục đích công việc phân loại. Như vậy có thể xác định được quy mô doanh nghiệp vừa và nhỏ thuộc một ngành hoặc một địa bàn cụ thể theo công thức sau: F(Sba) = Ib* Ia*Sa/ Id Trong đó: F(Sba): quy mô một doanh nghiệp thuộc một ngành và trên một lãnh thổ cụ thể. Ib,Ia,Id: tương ứng là hệ số vùng, ngành, hệ số tăng trưởng quy mô doanh nghiệp; Sa : quy mô vừa và nhỏ chung trong một nước. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ có vai trò quan trọng trong nền kinh tế một quốc gia, khu vực và toàn cầu. Các ưu thế và nhược điểm của loại hình doanh nghiệp này sẽ được trình bày dưới đây nhằm đem lại một cái nhìn sâu vào bản chất của loại hình này, cho phép ta định ra hướng đi rõ ràng trong việc xác định hướng phát triển cho loại hình này. 3.Ưu thế của doanh nghiệp vừa và nhỏ: Doanh nghiệp vừa và nhỏ có những lợi thế rõ ràng, đó là khả năng thoả mãn nhu cầu có hạn trong những thị trường chuyên môn hoá, khuynh hướng sử dụng nhiều lao động với trình độ lao động kỹ thuật trung bình thấp, đặc biệt là rất linh hoạt, có khả năng nhanh chóng thích nghi với các nhu cầu và thay đổi của thị trường. Doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể bước vào thị trường mới mà không thu hút sự chú ý của các doanh nghiệp lớn (do quy mô doanh nghiệp nhỏ), sẵn sàng phục vụ ở những nơi xa xôi nhất, những khoảng trống vừa và nhỏ trên thị trường mà các doanh nghiệp lớn không đáp ứng vì mối quan tâm của họ đặt ở các thị trường có khối lượng lớn. Doanh nghiệp vừa và nhỏ là loại hình sản xuất có địa điểm sản xuất phân tán, tổ chức bộ máy chỉ đạo gọn nhẹ nên nó có nhiều điểm mạnh: - Dễ dàng khởi sự, bộ máy chỉ đạo gọn nhẹ và năng động, nhạy bén với thay đổi của thị trường. Doanh nghiệp chỉ cần một số vốn hạn chế, mặt bằng không lớn, các điều kiện sản xuất đơn giản là đã có thể bắt đầu hoạt động. Vòng quay sản phẩm nhanh nên có thể sử dụng vốn tự có, hoặc vay bạn bè, người thân dễ dàng. Bộ máy tổ chức gọn nhẹ linh hoạt, dễ quản lý, dễ quyết định. Đồng thời, do tính chất linh hoạt cũng như quy mô nhỏ cảu nó, doanh nghiệp có thể dễ dàng phát hiện thay đổi nhu cầu của thị trường, nhanh chóng chuyển đổi hướng kinh doanh, phát huy tính năng động sáng tạo, tự chủ, nhạy bén trong lựa chọn thay đổi mặt hàng. Từ đó doanh nghiệp sẽ tạo ra sự sống động trong phát triển kinh tế. - Sẵn sàng đầu tư vào các lĩnh vực mới, lĩnh vực có mức độ rủi ro cao. Đó là bởi vì các doanh nghiệp loại này có mức vốn đầu tư nhỏ, sử dụng ít lao động nên có khả năng mạo hiểm sẵn sàng mạo hiểm. Trong trường hợp thất bại thì cũng không bị thiệt hại nặng nề như các doanh nghiệp lớn, có thể làm lại từ đầu được. Bên cạnh đó các doanh nghiệp vừa và nhỏ có động cơ để đi vào các lĩnh vực mới này: do tính chất nhỏ bé về quy mô nên khó cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn trong sản xuất dây chuyền hàng loạt. Họ phải dựa vào lợi nhuận thu được từ các cuộc kinh doanh mạo hiểm. - Dễ dàng đổi mới trang thiết bị, đổi mới công nghệ, hoạt động hiệu quả với chi phí cố định thấp. Doanh nghiệp có nguồn vốn kinh doanh ít nên đầu tư vào các tài sản cố định cũng ít, do đó dễ tiến hành đổi mới trang thiết bị khi điều kiện cho phép. Đồng thời doanh nghiệp tận dụng được lao động dồi dào để thay thế vốn. Với chiến lược phát triển, đầu tư đúng đắn,sử dụng hợp lý các nguồn lực của mình, các doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể đạt được hiệu quả kinh tế - xã hội cao, cũng như có thể sản xuất được hàng hoá có chất lượng tốt và có sức cạnh tranh trên thị trường ngay cả khi điều kiện sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp có nhiều hạn chế. - Không có hoặc ít có xung đột giữa người thuê lao động với người lao động. Quy mô doanh nghiệp vừa và nhỏ tất nhiên là không lớn lắm. Số lượng lao động trong một doanh nghiệp không nhiều, sự phân công lao động trong xí nghiệp chưa quá mức rõ rệt. Mối quan hệ giữa người thuê lao động và người lao động khá gắn bó. Nếu xảy ra xung đột, mâu thuẫn thì dễ dàn xếp. 4. Hạn chế của doanh nghiệp vừa và nhỏ Các hạn chế của loại hình doanh nghiệp này đến từ hai nguồn. Các hạn chế khách quan đến từ thực tế bên ngoài, và các hạn chế đến từ chính các lợi thế của doanh nghiệp vừa và nhỏ. - Hạn chế đầu tiên và lớn nhất của SMEs nằm trong chính đặc điểm của nó, đó là quy mô nhỏ, vốn ít, do đó các doanh nghiệp này thường lâm vào tình trạng thiếu vốn trầm trọng mỗi khi muốn mở rộng thị trường, hay tiến hành đổi mới, nâng cấp trang thiết bị. - Các doanh nghiệp vừa và nhỏ thường phụ thuộc vào doanh nghiệp mà nó cung cấp sản phẩm. - Khó khăn trong nâng cấp trang thiết bị, đầu tư công nghệ mới, đặc biệt là các công nghệ đòi hỏi vốn lớn, từ đó ảnh hưởng đến năng suất lao động, chất lượng sản phẩm và tính cạnh tranh trên thị trường. - Có nhiều hạn chế trong đào tạo công nhân và chủ doanh nghiệp, thiếu bí quyết và trợ giúp kỹ thuật, không có kinh nghiệm trong thiết kế sản phẩm, thiếu đầu tư cho nghiên cứu và phát triển,... nói cách khác là không đủ năng lực sản xuất để đáp ứng các yêu cầu về chất lượng, khó nâng cao được năng suất và hiệu quả kinh doanh. - Thiếu trợ giúp về tài chính và tiếp cận thị trườngàcác doanh nghiệp vừa và nhỏ thường tỏ ra bị động trong các quan hệ thị trường. - Do tính chất vừa và nhỏ của nó, SMEs gặp khó khăn trong thiết lập và mở rộng quan hệ hợp tác với các đơn vị kinh tế bên ngoài địa phương doanh nghiệp đó đang hoạt động. - Cũng do tính chất vừa và nhỏ của nó, SMEs gặp khó khăn trong thiết lập chỗ đứng vững chắc trong thị trường 5. Vai trò của doanh nghiệp vừa và nhỏ a. Tạo ra nhiều việc làm với chi phí thấp Các cơ sở doanh nghiệp vừa và nhỏ rất thích hợp với các phương pháp tiết kiệm vốn và do đó chúng được công nhận là phương tiện giải quyết thất nghiệp hiệu quả nhất Thứ nhất, do đặc tính phân bố rải rác của chúng. Các doanh nghiệp loại này thường phân tán nên chúng có thể đảm bảo cơ hội việc làm cho nhiều vùng địa lý và nhiều đối tượng lao động, đặc biệt là với các vùng sâu, vùng xa, vùng chưa phát triển kinh tế, với các đối tượng lao động có trình độ tay nghề thấp. Nhờ vậy chúng vừa giải quyết thất nghiệp vừa góp phần giảm dòng người chuyển về thành phố tìm việc làm. Thứ hai, do tính linh hoạt, uyển chuyển dễ thích ứng với các thay đổi của thị trường của các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Trong trường hợp có biến động xảy ra, các doanh nghiệp lớn sẽ đối phó khá chậm chạp, không phải vì cấp quản lý bất tài mà bởi vì doanh nghiệp lớn thì khó xoay trở nhanh. Họ sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong hoạt động, sau đó sẽ phải sa thải bớt lao động để cắt giảm chi phí đến mức có thể tồn tại và phát triển được trong điều kiện cung lớn hơn cầu. Trong khi đó do khả năng linh hoạt, có thể thích ứng nhanh với thay đổi của thị trường, các doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn có thể tồn tại được mà không phải sử dụng đến biện pháp cắt giảm lao động. Bảng : Tỷ trọng thu hút lao động và tạo ra giá trị gia tăng của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở một số nước Châu Á TÊN NƯỚC THU HÚT LAO ĐỘNG (%) GIÁ TRỊ GIA TĂNG (%) Singapore 35.2 26.6 Malaysia 47.8 36.4 Hàn Quốc 37.2 21.1 Nhật Bản 55.2 38.8 (Albert Bery: Các hoạt động kinh doanh vừa và nhỏ dưới tác động của tự do hoá thương mại và tỷ giá: kinh nghiệm của Canada và Mỹ Latinh, 1996) b. Cung cấp cho xã hội một khối lượng hàng hoá đáng kể về cả chất lượng, số lượng và chủng loại Các công ty, doanh nghiệp vừa và nhỏ thu hút một lượng lớn lao động và tài nguyên của xã hội để sản xuất ra hàng hoá. Để có thêm sức cạnh tranh trực tiếp với các công ty và tập đoàn lớn, hàng hoá của họ nói chung thiên về sự đa dạng về chất lượng và chủng loại, tạo cho người tiêu dùng có nhiều cơ hội được lựa chọn. Bên cạnh đó họ cũng tiến vào nhiều thị trường nhỏ mà các công ty lớn bỏ qua vì doanh thu từ đó quá nhỏ. c. Gieo mầm cho các tài năng quản trị kinh doanh Một số những người có tài trong quản trị kinh doanh không muốn làm việc trong các công ty lớn mà muốn mở công ty riêng để tiện đường vùng vẫy. Các doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ rất thích hợp đối với họ trong việc thử sức của mình. Bên cạnh đó các công ty tư nhân lớn nói chung đều xuất phát từ các công ty nhỏ đi lên. Tập đoàn Microsoft của tỷ phú Bill Gates cũng do ông ta xây dựng dần lên. Ông ta vào lúc 20 tuổi vẫn còn là một người chưa có nhiều tài sản, bỏ học đại học để mở doanh nghiệp riêng của mình. Chưa đầy 30 năm sau đã trở thành người giàu nhất thế giới, là một điển hình của người làm giàu dựa vào năng lực của mình. Các công ty nhỏ là còn là nơi huấn luyện nguồn nhân lực cho các công ty lớn. Các nhân viên sẽ học được những kỹ năng ban đầu về quản lý rất cần thiết, được công ty lớn đánh giá cao như là: Điều hành kinh doanh Quan hệ với khách hàng Kiểm soát và quản lý nhân viên Quy định xuất nhập khẩu Quản lý thời gian Công nghệ thông tin hiện đại Điều hành văn phòng Các quy định về thuế Hậu cần Hệ thống cung cấp và phân phối Bán hàng và tiếp thị Luật lệ công ty Xúc tiến sản phẩm và dịch vụ Bán hàng Định giá và lợi nhuận Quan hệ với quan chức chính phủ Đây là các kỹ năng cần thiết cho công việc ở các công ty lớn và việc đào tạo chúng cho người lao động cần thời gian. Các doanh nghiệp nhỏ sẽ thực hiện “hộ” khâu này. Nhân viên công ty nhỏ sau một thời gian có được kinh nghiệm rồi sẽ được các công ty lớn thu nhận. Tăng nguồn tiết kiệm và đầu tư cho dân địa phương Nhìn chung các doanh nghiệp vừa và nhỏ được mở ra ở địa phương nào đều có công nhân và chủ doanh nghiệp là người ở địa phương đó. Khi các doanh nghiệp loại đó được mở ra thì người dân lao động ở địa phương có công ăn việc làm, có nguồn thu nhập. Kết cục là quỹ tiền tiết kiệm-đầu tư của địa phương đó được bổ sung. Làm cho nền kinh tế năng động và hiệu quả hơn Các công ty lớn và các tập đoàn không có được tính năng động của các đơn vị kinh tế nhỏ hơn chúng vì một nguyên nhân đơn giản là quy mô của chúng quá lớn. Quy luật của vật lý là khối lượng một vật càng lớn thì quán tính của nó càng lớn. Cũng vậy, các đơn vị kinh tế càng to lớn thì càng thiếu tính linh hoạt, thiếu khả năng phản ứng nhanh, nói cách khác là sức ì càng lớn.Một nền kinh tế đặt một tỷ lệ quá lớn nguồn lao động và tài nguyên vào tay các doanh nghiệp quy mô lớn sẽ trở nên chậm chạp, không bắt kịp và phản ứng kịp với các thay đổi trên thị trường. Ngược lại, một nền kinh tế có một tỷ lệ thích hợp các doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ trở nên “nhanh nhẹn” hơn, phản ứng kịp thời hơn. Tính hiệu quả của nền kinh tế sẽ được nâng cao. Cải thiện mối quan hệ giữa các khu vực kinh tế khác nhau Phát huy và tận dụng các nguồn lực địa phương, góp phần tăng trưởng kinh tế Một nền kinh tế bao giờ cũng có “vùng biên giới”, “vùng sâu”, “vùng xa”. Đó là các khu vực địa lý hoặc các thị trường có quy mô nhỏ, kém phát triển, hoặc là xa tuyến giao thông, thiếu tài nguyên... Các công ty lớn thường bỏ qua các khu vực đó vì cho rằng nguồn lợi thu được từ đó không lớn bằng nguồn lợi thu được từ nơi khác với cùng một chi phí bỏ ra, nói cách khác là chi phí cơ hội của vùng đó cao. Nếu một nền kinh tế chỉ có các doanh nghiệp lớn thì điều này sẽ dẫn đến một sự phát triển không đều giữa các vùng, không tận dụng hết tài nguyên và giảm hiệu quả hoạt động của nền kinh tế cũng như gây ra các thiệt hại tiềm tàng cho nền kinh tế. Tuy nhiên đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ thì chi phí cơ hội của các vùng này là chấp nhận được, xứng đáng với nguồn lợi thu lại. Vì vậy họ sẵn sàng hoạt động ở đây nếu có các chính sách ưu đãi thích hợp của chính quyền địa phương. h. Giữ gìn và phát huy các ngành nghề truyền thống, thể hiện bản sắc dân tộc Trong quá trình hiện đại hoá, công nghiệp hoá các ngành nghề truyền thống đang đứng trước sự cạnh tranh khốc liệt, giữa chế tạo sản phẩm thủ công với sản xuất dây chuyền hàng loạt. Một ví dụ như: thợ đóng giày có thể đóng những đôi giày rất bền dùng được hàng năm không hỏng . Nhưng trong thời hiện đại phải đối mặt với các xí nghiệp sản xuất giày có sản phẩm không bền lắm, đổi mới theo mùa và giá rẻ hơn so với giày thủ công. Một thợ thủ công hay vài người thì không thể đương đầu được với các doanh nghiệp lớn đó. Muốn tồn tại được các thợ thủ công phải hợp nhau lại thành lập doanh nghiệp, sau đó quảng cáo xa rộng để tìm đến các khách hàng tiềm năng của các sản phẩm thủ công. Trong xã hội luôn tồn tại nhu cầu đối với các sản phẩm truyền thống, vấn đề là phải làm cho những khách hàng đó biết đến sản phẩm của mình. Loại hình doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể nói là rất thích hợp cho sản xuất thủ công. Các ngành nghề truyền thống có thể dựa vào đó để sản xuất, kinh doanh, quảng cáo. Bên cạnh đó công nghệ tiên tiến cũng sẽ dần tiếp cận vào các ngành nghề này. Và đó cũng là một điều cần phải xẩy ra trong thời đại công nghiệp. Cụ thể hơn ta hãy hình dung một cảnh như sau: một số thợ đóng giày hợp nhau lại thành một doanh nghiệp. Trong thành phố địa phương của họ chỉ có một số nhỏ khách hàng ưa thích loại giày đóng thủ công và sẵn sàng trả giá (dù là cao) để đi loại giầy này àcầu nhỏ. Doanh nghiệp đó đáp ứng được nhu cầu đó. Sau đó doanh nghiệp tiến hành một chiến dịch quảng cáo trên các phương tiện thông tin đại chúng và trên Internet. Sau một thời gian các khách hàng có nhu cầu tương tự ở tại các thành phố khác trong cả nước liên lạc đặt mua. Tiếp sau nữa là các khách hàng nước ngoài ưa thích kiểu dáng giày quảng cáo trên Internet cũng liên lạc đặt mua. Bên cạnh đó các nghệ nhân cũng sử dụng thêm một số công nghệ mới để hỗ trợ thêm cho việc chế tạo giày như là dùng máy tính để tạo hình sản phẩm trước,... Trong quá trình phát triển đó họ tiếp cận và làm quen với các kỹ thuật và công nghệ mới. Tuy khách hàng địa phương của họ không nhiều nhưng khách hàng trên toàn cầu chiếm một lượng đủ để họ tồn tại được trước thách thức của những đôi giày hiện đại giá rẻ rất mốt được sản xuất hàng loạt kia. Pháp luật chi phối doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam Bảng : Hệ thống các nhóm văn bản luật pháp trực tiếp liên quan doanh nghiÖp võa vµ nhá Tên của luật và chính sách Luật bị thay thế Nội dung chính Nghị định số 90/NĐ-CP về chính sách trợ giúp phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa (2001) Nghị định đưa ra một chính sách đặc biệt đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa, là chính sách hỗ trợ bổ sung cho phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam Luật Doanh nghiệp (1999) Luật Công ty và Luật Doanh nghiệp tư nhân (21-12-1990), Nghị định số 66/HĐBT ngày 2-3-1992 cho các hộ kinh doanh cá thể Luật Doanh nghiệp 1999 và Nghị định số 02/2000 hướng dẫn việc thực thi Luật Doanh nghiệp, đưa ra khuôn khổ pháp lý hiện đại đầu tiên cho tất cả các doanh nghiệp đăng ký kinh doanh trong nước: Luật quy định việc thành lập các công ty qua việc đăng ký kinh doanh tự giác, hơn là thông qua phê chuẩn và cấp phép của chính phủ. Luật Phá sản Doanh nghiệp (1993) Luật quy định cơ sở để đánh giá các doanh nghiệp bị phá sản, các thủ tục yêu cầu và tuyên bố phá sản doanh nghiệp Luật Thuế giá trị gia tăng Luật Thuế doanh thu Luật này xác định mức thuế giá trị gia tăng, là mức thuế tính trên giá trị hàng hoá và dịch vụ trong quá trình sản xuất, lưu thông và tiêu dùng. Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (1999) Luật Thuế lợi tức Các đối tượng chịu thuế thu nhập của doanh nghiệp được quy định bởi luật này là thu nhập của tổ chức và cá nhân có hoạt động sản xuất và kinh doanh. Tỷ lệ thuế thu nhập của doanh nghiệp theo quy định của Luật là 32 % ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt. Bộ luật Lao động (1999), Nghị định 77/2000/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 1-1- 2001 Bộ luật Lao động điều chỉnh các mối quan hệ lao động tại doanh nghiệp. Mức lương tối thiểu trong các doanh nghiệp ở Việt Nam là 210 000 VNĐ Luật khuyến khích đầu tư trong nước (1994) Xác định những ưu đãi đầu tư trong nước vào các vùng có khó khăn về kinh tế-xã hội và các hoạt động kinh tế chiến lược, bao gồm về đầu tư tạo nhiều việc làm mới. Luật Thương mại (1997) Văn bản luật pháp quy định hoạt động thương mại tại Việt Nam Sắc lệnh về hợp tác chuyển giao công nghệ (1998). Nghị định 45/1998/NĐ-CP Khuôn khổ pháp lý đầu tiên cho hoạt động chuyển giao công nghệ, quy định những chi tiết của việc chuyển giao công nghệ. Ch­¬ng II Thùc tr¹ng cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá t¹i viÖt nam I. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c DNVVN t¹i ViÖt nam Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c DNVVN ë ViÖt nam diÔn ra tõ kh¸ l©u, tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n víi nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau, m«i tr­êng kh¸c nhau mµ nh×n chung lµ chÞu sù ¶nh h­ëng cña hai nhãm nh©n tè chÝnh lµ cuéc tr­êng kú kh¸ng chiÕn kÐo dµi gÇn mét thÕ kû vµ nh÷ng quan ®iÓm chÝnh trÞ thêi kú hËu chiÕn tranh. Giai ®o¹n tr­íc n¨m 1945, khi mµ ViÖt nam cßn n»m trong ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p th× còng ®· tån t¹i mét sè l­îng ®¸ng kÓ c¸c doanh nghiÖp mµ lóc ®ã lµ c¸c c¬ së, c¸c x­ëng s¶n xuÊt nhá chñ yÕu tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. C¸c mÆt hµng giai ®o¹n nay phÇn lín vÉn ë d¹ng nguyªn s¬ nh­ng còng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cñ nh©n d©n trong hoµn c¶nh rÊt ®Æc biÖt cña thêi kú ®« hé, thËm chÝ nhiÒu hµng cßn ®­îc göi ®i triÓn l·m ë mét sè n­íc ph­¬ng T©y thêi bÊy giê. Trong giai ®o¹n tõ cuéc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 thµnh c«ng vµ c¶ n­íc b­íc vµo giai ®o¹n kh¸ng chiÕn chèng ph¸p. C¸c DNVVN lóc nµy tån t¹i c¶ ë vïng ta vµ vïng ®Þch, ®¸ng chó ý lµ c¸c DNVVN ë vïng c¨n cø ®· ®ãng gãp vai trß ®¸ng kÓ, võa phôc vô nhu cÇu thêi chiÕn cña nh©n d©n, võa ®¸p øng nhu cÇu hËu cÇn cho kh¸ng chiÕn l©u dµi. Sau th¾ng lîi §iÖn Biªn Phñ lõng lÉy, c¶ miÒn b¾c b¾t tay vµo x©y dùng l¹i ®Êt n­íc trªn con ®­êng x©y dùng CNXH. C¸c DNVVN ra ®êi rÊt nhanh vµ nhiÒu trong giai ®o¹n nµy, lóc nµy chÞu sù chi phèi cña ®­êng lèi chÝnh trÞ h×nh thøc hîp t¸c x·, tæ hîp t¸c kinh doanh ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, cßn c¸c DNVVN d­íi h×nh thøc së h÷u t­ nh©n th× bÞ lo¹i trõ, trong khi ®ã lo¹i h×nh DNVVN t­ nh©n ë miÒn Nam lóc ®ã l¹i rÊt ph¸t triÓn. Sau khi thèng nhÊt ®Êt n­íc n¨m 1975 vµ ®Õn tr­íc ®¹i héi VIII. §iÓm ®¸ng l­u ý trong c¸c DNVVN ë giai ®o¹n nµy lµ ë MiÒn nam, kinh tÕ t­ nh©n lµ h×nh thøc bÞ kú thÞ vµ c¸c DNVVN d­íi h×nh thøc së h÷u t­ nh©n buéc ph¶i quèc h÷u ho¸, DNVVN cña t­ nh©n bÞ c¶i t¹o, xo¸ bá, kh«ng khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. NÕu muèn tån t¹i th× ph¶i tån t¹i d­íi d¹ng kh¸c nh­ d­íi h×nh thøc hé gia ®×nh, tæ hîp t¸c, hîp t¸c x·, c«ng t­ hîp danh. §¹i héi VI cña §¶ng céng s¶n ViÖt nam n¨m 1986 thùc sù lµ mét b­íc ngoÆt, §¹i héi VI ®· ®­a ra chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, thõa nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña c¸c h×nh thøc sö h÷u kh¸c nhau, thay ®æi quan ®iÓm víi kinh tÕ t­ nh©n, tõ kú thÞ chuyÓn sang coi träng. Chñ tr­¬ng nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hµng lo¹t c¬ së s¶n xuÊt t­ nh©n, c¸ thÓ, hé gia ®×nh kinh doanh ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô, th­¬ng m¹i ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã, tõ n¨m 1986 ®Õn nay, Nhµ n­íc ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy, quy ®Þnh chÕ ®é chÝnh s¸ch ®èi víi hé gia ®×nh, hé c¸ thÓ, doanh nghiÖp t­ nh©n, hîp t¸c x·, doanh nghiÖp Nhµ n­íc. §¸ng chó ý lµ NghÞ quyÕt 16 cña Bé chÝnh trÞ §¶ng céng s¶n ViÖt Nam (1988); NghÞ ®Þnh 27, 28, 29 /H§BT (1988) vÒ kinh tÕ c¸ thÓ, kinh tÕ hîp t¸c vµ hé gia ®×nh; NghÞ ®Þnh 66/H§BT vÒ nhãm kinh doanh d­íi vèn ph¸p ®Þnh, C«ng v¨n sè 681/CP-KTN ngµy 20/6/98 vÒ ®Þnh h­íng chiÕn l­îc vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn DNVVN vµ mét lo¹t c¸c LuËt nh­: LuËt c«ng ty, LuËt doanh nghiÖp t­ nh©n mµ nay hai LuËt nµy ®· ®­îc gép l¹i thµnh LuËt doanh nghiÖp (1999), LuËt hîp t¸c x·, LuËt doanh nghiÖp Nhµ n­íc, LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc(1994), LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi(1989) ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ m«i tr­êng thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn. Trong thêi gian qua, nhiÒu c¬ quan khoa häc, c¬ quan qu¶n lý vµ nhiÒu ®Þa ph­¬ng nghiªn cøu vÒ DNVVN nh­: Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ (MPI), ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ trung ­¬ng(CIEM), Phßng th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt nam (VCCI), Héi ®ång liªn minh c¸c hîp t¸c x· ViÖt Nam(VCA), Häc viÖn chÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh; nhiÒu cuéc héi th¶o trong n­íc vµ quèc tÕ bµn vÒ chÝnh s¸ch hç trî DNVVN ®· ®­îc tæ chøc, vµ còng ®· cã nhiÒu tæ chøc quèc tÕ, c¸c dù ¸n hç trî vÒ tµi chÝnh vµ khoa häc cho DNVVN, trong ®ã cã ViÖn Friedrich Ebert (FES) cña CHLB §øc, Ng©n hµng hîp t¸c vµ ph¸t triÓn NhËt b¶n (JBIC), Tæ chøc hîp t¸c kü thuËt §øc (GTZ), Dù ¸n hç trî cña phßng hîp t¸c quèc tÕ NhËt b¶n (JICA), Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn dù ¸n Mekong vÒ DNVVN (MPDF). Bªn c¹nh ®ã, Còng cã rÊt nhiÒu trung t©m ra ®êi víi môc ®Ých hç trî c¸c DNVVN, ®ã lµ Trung t©m xóc tiÕn DNVVN thuéc Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt nam (SME PC/VCCI) ë sè 9 §µo Duy Anh, Trung t©m hç trî DNVVN thuéc Tæng côc Tiªu chuÈn-§o l­êng-ChÊt l­îng (SMEDEC) ë sè 8 Hoµng Quèc ViÖt, Trung t©m dÞch vô vµ hç trî DNVVN (BPSC) ë sè 7 NguyÔn Th¸i Häc, C©u l¹c bé DNVVN Hµ néi( HASMEC) ë sè 418 B¹ch Mai… Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh, DNVVN vÉn gÆp kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n, v­íng m¾c, vµ nh»m ®¸p øng yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc, chÝnh phñ ®· cã NghÞ ®Þnh 90/2001/CP-ND ngµy 23/11/2001 vÒ chÝnh s¸ch trî gióp, ph¸t triÓn DNVVN trong ®ã quy ®Þnh râ kh¸i niÖm, tiªu chÝ x¸c ®Þnh DNVVN ë ViÖt Nam, kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña DNVVN trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc vµ c¸c biÖn ph¸p, c¸c chÝnh s¸ch hç trî DNVVN ph¸t triÓn. ChÝnh phñ cßn giao cho MPI ®øng lªn lµm ®Çu mèi phèi hîp c¸c Bé, c¸c ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng tiÕp tôc nghiªn cøu hoµn chØnh dù th¶o “ChiÕn l­îc vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn DNVVN”, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p thùc hiÖn ®Ó chÝnh phñ xem xÐt vµ phª duyÖt . NghÞ ®Þnh còng quy ®Þnh viÖc thµnh lËp “Côc Ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá” trùc thuéc Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­, ®Ó gióp Bé tr­ëng Bé KÕ ho¹ch - §Çu t­ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ xóc tiÕn ph¸t triÓn DNVVN; thµnh lËp “Héi ®ång khuyÕn khÝch ph¸t triÓn DNVVN” lµm nhiÖm vô t­ vÊn cho Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn DNVVN; thµnh lËp “Trung t©m hç trî kü thuËt DNVVN” thuéc c¸c c¬ quan, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp, nh»m thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh trî gióp mét c¸ch thiÕt thùc vµ cã hiÖu qu¶; khuyÕn khÝch, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c DNVVN tham gia c¸c hiÖp héi doanh nghiÖp ®· cã vµ thµnh lËp c¸c hiÖp héi, c©u l¹c bé doanh nghiÖp, nh»m triÓn khai c¸c ho¹t ®éng kÓ c¶ thu hót c¸c nguån lùc tõ n­íc ngoµi ®Ó trî gióp mét c¸ch thiÕt thùc, trùc tiÕp cho DNVVN , c¸c dÞch vô vÒ th«ng tin, tiÕp thÞ më réng thÞ tr­êng, ®µo t¹o, c«ng nghÖ... n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c DNVVN. Trong thêi kú tõ ®æi míi ®Õn hiÖn nay, sè l­îng doanh nghiÖp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã sù biÕn ®éng rÊt lín. Trong khi sè l­îng DNVVN trong khu vùc Nhµ n­íc gi¶m liªn tôc, th× sè l­îng DNVVN trong khu vùc t­ nh©n trong c«ng nghiÖp (doanh nghiÖp vµ c«ng ty) t¨ng nhanh, sè l­îng lao ®éng trªn tæng sè, ®ãng gãp cho GDP vµ tû träng trong tæng ®Çu t­ x· héi còng t¨ng nhanh (Xem b¶ng 5). Quan niÖm vÒ kinh tÕ t­ nh©n còng cã nhiÒu ®æi míi, kh«ng cßn c¸i nh×n kú thÞ nh­ trong giai ®o¹n bao cÊp, víi t­ t­ëng gi¸o ®iÒu vµ t¶ khuynh, coi kinh tÕ t­ nh©n lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ tiªu cùc, lµ tµn d­ cña chÕ ®é cò, lµ bãc lét, ¨n b¸m…, §Õn nay, kinh tÕ t­ nh©n thùc sù ®· ®­îc coi lµ “mét bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ ViÖt nam”. C¸c DNVVN ë ViÖt nam, mµ ®¹i diÖn tiªu biÓu lµ khu vùc kinh tÕ t­ nh©n vµ hé c¸ thÓ, ®· tr¶i qua 2 b­íc ngoÆt tÝnh tõ giai ®o¹n ®æi míi. B­íc ngoÆt thø nhÊt cã thÓ xem nh­ cëi trãi cho doanh nghiÖp lµ vµo cuèi thËp niªn 80, ®Çu thËp niªn 90 khi nhµ n­íc ban hµnh LuËt §Çu t­ n­íc ngoµi(1989), LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc(1994), LuËt doanh nghiÖp t­ nh©n, LuËt c«ng ty(1990), t¹o c¬ së ph¸p lý cho sù ra ®êi cña nhiÒu lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Theo VCCI th× trong giai ®o¹n 1991-1999, mçi n¨m nÒn kinh tÕ ViÖt nam t¨ng thªm 3.388 doanh nghiÖp. Cã thÓ xem xÐt t×nh h×nh tæng hîp cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n (®¹i diÖn cho c¸c DNVVN) qua mét sè c¸c chØ tiªu chÝnh nh­ sè l­îng c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, sè l­îng vµ tû lÖ lao ®éng so víi x· héi, møc ®ãng gãp vµo tæng s¶n phÈm quèc néi (GPP), ®Çu t­ ph¸t triÓn møc ®é ®ãng gãp vµo ®Çu t­ ph¸t triÓn c¶ n­íc trong vµi n¨m gÇn ®©y theo b¶ng d­íi ®©y. Trong khi mµ ch­a cã mét nguån nµo cung cÊp sè liÖu thèng kª chÝnh thøc riªng cho khu vùc DNVVN th× c¸c sè liÖu thèng kª vÒ khu vùc kinh tÕ t­ nh©n cã thÓ xem nh­ ®¹i diÖn cho c¸c DNVVN, v× nh­ nãi tõ phÇn ®Æc ®iÓm c¸c DNVVN t¹i ViÖt nam, khi nãi ®Õn c¸c DNVVN t¹i ViÖt nam lµ chñ yÕu nãi ®Õn c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc ngoµi quèc doanh. B¶ng : Sè liÖu kinh tÕ vÒ khu vùc kinh tÕ t­ nh©n (®¹i diÖn cho c¸c DNVVN). Sè liÖu vÒ khu vùc kinh tÕ t­ nh©n Ðvt 1996 1997 1998 1999 2000 1. Số lượng đơn vị 1.1.Doanh nghiệp của tư nhân DN 20.272 21.032 20.578 22.767 29.519 - Công nghiệp DN 5.832 6.073 5.927 6.049 6.979 - Thương nghiệp dịch vụ DN 12.695 13.010 12.494 14.234 17.506 - Các ngành khác DN 1.745 1.949 2.157 2.484 5.034 1.2. Hộ cá thể hộ 2.016.259 1.949.836 1.981.306 2.054.178 2.137.713 - Công nghiệp hộ 616.855 608.250 583.352 608.314 645.801 - Thương nghiệp dịch vụ hộ 1.102.619 1.022.385 1.058.542 1.088.606 1.109.293 - Các ngành khác hộ 296.785 319.201 339.412 357.258 382.619 2. Lao động - Tổng số người 3.865.163 3.666.825 3.816.942 4.097.455 4.643.844 - Tỷ lệ so với tổng lao động xã hội % 11,2 10,3 10,3 10,9 12 2.1.Doanh nghiệp của tư nhân DN 354.328 395.705 435.907 539.533 841.787 - Công nghiệp DN 233.078 252.657 273.819 322.496 498.847 - Thương nghiệp dịch vụ DN 60.936 63.050 62.470 96.720 151.433 - Các ngành khác DN 60.314 79.998 99.618 120.317 191.507 2.2 Hộ cá thể DN 3.510.835 3.271.120 3.381.035 3.557.922 3.802.057 - Công nghiệp DN 1.524.708 1.403.205 1.350.152 1.464.013 1.622.381 - Thương nghiệp dịch vụ DN 1.531.638 1.388.701 1.455.351 1.501.636 1.584.391 - Các ngành khác DN 454.489 479.214 575.532 592.273 595.285 3. Tổng sản phẩm trong nước (GDP) - Tổng số toàn quốc tỉ đồng 272.036 313.623 361.017 399.943 444.140 Trong đó doanh nghiệp của tư nhân và cá thể tỉ đồng 77.481 87.475 98.625 106.029 119.337 Tỷ lệ trong tổng GDP toàn quốc % 28,48 27,89 27,32 26,51 26,87 3.1 Doanh nghiệp tỉ đồng 19.602 21.920 25.304 27.975 31.733 - Công nghiệp tỉ đồng 4.609 5.278 6.367 7.179 8.626 - Thương nghiệp dịch vụ tỉ đồng 7.565 8.564 10.238 11.203 12.397 - Các ngành khác tỉ đồng 7.428 8.078 8.699 9.593 10.710 - Tỷ lệ trong tổng GDP % 7,21 6,44 7,01 6,99 7,14 3.2 Cá thể tỉ đồng 57.879 65.555 73.321 78.054 87.604 - Công nghiệp tỉ đồng 9.261 10.658 11.804 12.662 15.491 - Thương nghiệp dịch vụ tỉ đồng 17.381 19.728 22.878 24.865 27.393 - Các ngành khác tỉ đồng 31.237 35.169 38.639 40.527 44.720 - Tỷ lệ trong tổng GDP % 21,28 20,90 20,31 19,52 19,72 4. Vốn đầu tư phát triển - Tổng số toàn xã hội tỉ đồng 131.171 147.633 Trong đó: Doanh nghiệp của tư nhân và cá thể tỉ đồng 31.542 35.894 Tỷ lệ trọng tổng số toàn xã hội % 24,05 24,31 4.1 Doanh nghiệp của tư nhân tỉ đồng 5.628 6.627 % Trong tổng số toàn xã hội % 4.29 4.49 4.2. Cá thể tỉ đồng 25.914 29.267 Tỷ lệ trong tổng số toàn xã hội % 19,76 19,82 Nguồn: Tổng cục Thống kê B­íc ngoÆt thø hai b¾t ®Çu kÓ tõ khi LuËt doanh nghiÖp ®­îc ban hµnh vµo1/1/2000. Trong vßng mét n¨m kÓ tõ khi LuËt doanh nghiÖp cã hiÖu lùc cã 14.417 doanh nghiÖp míi ®­îc thµnh lËp víi tæng vèn ®¨ng ký ®Õn h¬n 24.000 tû (t­¬ng ®­¬ng víi 1,65 tû USD, trong ®ã 17.000 lµ vèn ®¨ng ký míi vµ 7000 lµ vèn ®¨ng ký bæ sung cña c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng, tøc lµ t¨ng h¬n ba lÇn nÕu xÐt vÒ sè l­îng doanh nghiÖp vµ hé kinh doanh, vµ t¨ng h¬n n¨m lÇn nÕu xÐt vÒ sè vèn so víi n¨m 1999. N¨m 2001, cã thªm h¬n 21.000 doanh nghiÖp ®¨ng ký ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp, t¨ng 1,46 lÇn so víi n¨m 2000, tæng sè vèn huy ®éng ®­îc cña c¸c doanh nghiÖp ®¹t kho¶ng 35.000, t¨ng gÊp 1,78 lÇn so víi cïng kú n¨m 2000. Cã thÓ thÊy t×nh h×nh n¨m 2001 nh­ sau: B¶ng : Tæng hîp sè doanh nghiÖp khu vùc kinh tÕ t­ nh©n dÕn n¨m 2001 Lo¹i DN 31/12/98 31/12/99 §ªn 31/12/2000 §Õn 30/9/2001 Tæng sè ®¨ng ký §ang ho¹t ®éng B¸o nghØ KD Tæng sè ®¨ng ký §ang ho¹t ®éng B¸o nghØ KD Cty TNHH 9.375 13.850 21.031 20.255 776 29.160 28.356 804 Cty cæ phÇn 582 933 1.718 1.668 50 2.986 2.928 58 DNTN 18.751 22.794 28.719 27.277 1.442 33.925 32.459 1.466 Tæng sè 28.708 37.577 51.468 49.200 2.268 66.071 63.743 2.328 Nguån: Bé Tµi chÝnh VÒ c¬ cÊu cña c¸c DNVVN hiÖn nay, xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn lÞch sö kinh tÕ x· héi, DNVVN ë ViÖt Nam cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c ngµnh kinh tÕ, trong ®ã phÇn lín tËp trung trong ba lÜnh vùc chÝnh: c¸c DNVVN trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, c¸c DNVVN trong th­¬ng m¹i dÞch vô vµ c¸c DNVVN ho¹t ®éng ë khu vùc n«ng th«n. Sau ®©y sÏ nghiªn cøu cô thÓ c¸c doanh nghiÖp trong tõng lÜnh vùc kÓ trªn. 1. DNVVN trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp Tõ sau n¨m 1986, do c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kinh tÕ ngoµi quèc doanh trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp ra ®êi, c¸c DNVVN lóc nµy tån t¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau nh­ c«ng ty TNHH, c«ng ty cæ phÇn, doanh nghiÖp t­ nh©n, kinh tÕ hé gia ®×nh, kinh tÕ quèc doanh. Sè l­îng DNVVN còng t¨ng dÇn. VÒ c¬ cÊu ph©n bè theo vïng: C¸c DNVVN chñ yÕu tËp trung á MiÒn Nam ViÖt nam (81%), Sè DNVVN tËp trung ë miÒn B¾c chØ chiÕm 12,6% tæng sè c¸c DNVVN trong c«ng nghiÖp. VÒ ngµnh nghÒ kinh doanh: C¸c DNVVN trong c«ng nghiÖp tån t¹i ë 4 nhãm ngµnh chÝnh sau lµ + Nhãm ngµnh thñ c«ng mü nghÖ truyÒn thèng: ngµnh nµy trong thêi gian qua ®· cã nh÷ng thay ®æi m¹nh mÏ, c¸c gi¸ trÞ c«ng nghiÖp vµ v¨n hãa ®· h×nh thµnh, nh÷ng mÆt hµng cña ngµnh nµy ®· trë thµnh mét trong c¸c mÆt hµng cã thÕ m¹nh cña ViÖt nam. Tuy nhiªn do gãc ®é truyÒn thèng vµ v¨n hãa, sù héi nhËp cña nhãm ngµnh nµy h¹n chÕ bëi tÝnh chÊt manh món, quy m« nhá, kh¸c biÖt v¨n hãa, cho nªn thÞ tr­êng xuÊt khÈu rÊt khã kh¨n ®ßi hái ph¶i t×m ®­îc nh÷ng ph©n ®o¹n thÞ tr­êng ng¸ch. + Nhãm ngµnh khai th¸c vµ s¶n xuÊt s¶n phÈm th«: nh­ kho¸ng s¶n, h¶i s¶n, l©m s¶n. Trong nh÷ng n¨m qua, sù héi nhËp cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung, DNVVN nãi riªng vÉn dùa rÊt lín vµo nhãm ngµnh nµy-®©y lµ thùc tr¹ng cÇn ®­îc ®¸nh gi¸ vµ ®iÒu chØnh ®Ó h×nh thµnh chiÕn l­îc c¬ cÊu ngµnh b¶o ®¶m hiÖu qu¶ cao cña qu¸ tr×nh héi nhËp. ViÖc tham gia héi nhËp b»ng tµi nguyªn khai th¸c mét mÆt ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi thÊp, mÆt kh¸c cßn lµm cho nguån tµi nguyªn, nhÊt lµ tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o bÞ suy kiÖt, ¶nh hëng nghiªm träng c©n b»ng sinh th¸i. + Nhãm ngµnh chÕ biÕn, l¾p r¸p: mÆc dï mang l¹i ý nghÜa x· héi trong viÖc t¹o ra nhiÒu chç lµm viÖc song gi¸ trÞ thô h­ëng chñ yÕu míi chØ dõng l¹i ë gi¸ trÞ gia c«ng (ph¶i mua nhiÒu yÕu tè ®Çu vµo tõ bªn ngoµi). Tõ ®ã, t¸c dông tÝch lòy, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ h¹n chÕ. §Æc biÖt sÏ chÞu nhiÒu rñi ro cña c¸c biÕn ®éng tiÒn tÖ cña khu vùc vµ quèc tÕ. + Nhãm ngµnh chÕ t¹o s¶n phÈm kü thuËt cao: (m¸y mãc, ®iÖn tö, hãa chÊt, thiÕt bÞ ®o l­êng, ®éng c¬...) cã thÓ coi lµ míi b¾t ®Çu. HiÖn t¹i nhãm ngµnh nµy cßn phô thuéc nhiÒu vµo ®Çu t­ tµi chÝnh, c«ng nghÖ kü thuËt vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña n­íc ngoµi. DNVVN thuéc lÜnh vùc c«ng nghiÖp ViÖt Nam cßn thÓ hiÖn sù ®uèi søc ë nhãm ngµnh nµy, bëi kh«ng chØ lý do tµi chÝnh mµ cßn v× sù tôt hËu cña n¨ng lùc nghiªn cøu c¬ b¶n vµ nghiªn cøu øng dông. §©y chÝnh lµ nhãm ngµnh mµ trong chiÕn l­îc l©u dµi cña qu¸ tr×nh héi nhËp cÇn ®­îc ®Æc biÖt quan t©m. Chóng cÇn ®­îc ph©n c«ng vµ hîp t¸c mét c¸ch khoa häc vµ hiÖu qu¶ ®Ó tham gia nhiÒu nhÊt nguån lùc vµo qu¸ tr×nh c¹nh tranh khu vùc vµ quèc tÕ VÒ lao ®éng: Cã quy m« kh¸ nhá, phÇn lín c¸c DNVVN cã sè c«ng nh©n< 100 ng­êi( chiÕm h¬n 90%). Theo con sè cña tæng côc thèng kª th× trong lÜnh vùc s¶n xuÊt c¬ b¶n c¸c DNVVN chiÕm 36% tæng sè lao ®éng. Trong lÜnh vùc x©y dùng lµ 51%. VÒ c«ng nghÖ: còng kh«ng kh¸c so víi t×nh h×nh chung cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam, nãi chung lµ l¹c hËu, lçi thêi, tû lÖ ®æi míi c«ng nghÖ thÊp. Tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu, yÕu kÐm thÓ hiÖn ë n¨ng lùc vËn hµnh, tiÕp thu c«ng nghÖ, ®æi míi c«ng nghÖ thÊp. Kh¶ n¨ng nghiªn cøu triÓn khai t¹o s¶n phÈm míi còng kh«ng tèt. VÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh: Toµn bé c¸c DNVVN ( c¶ Nhµ n­íc còng nh­ ngoµi quèc doanh vµ kÓ c¸c c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­í ngoµi) t¹o ra kho¶ng 31% gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp hµng n¨m. Trong ®ã, bé phËn bé phËn DNVVN ngoµi quèc doanh t¹o ra 25% gi¸ trÞ s¶n l­îng c«ng nghiÖp. B¶ng : Gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp n¨m 1998 Doanh nghiÖp trong c«ng nghiÖp Tæng sè (Tû ®ång) ¦íc tÝnh phÇn cña DNVVN trong tõng lo¹i doanh nghiÖp Doanh nghiÖp nhµ n­íc trong c«ng nghiÖp 69.588,4 20% 12.917,7 Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh 33.148,2 60% 19.888,9 Doanh nghiÖp cã vèn n­íc ngoµi 47.948,0 5% 2.397,4 Tæng 150.684,6 31% 46.712,04 Nguån: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c¸c DNVVN t¹i ViÖt nam-GS-TS NguyÔn §×nh H­¬ng chñ biªn-NXB chÝnh trÞ quèc gia. Trong 8 th¸ng ®Çu n¨m nay(n¨m 2002), tèc ®é t¨ng tr­ëng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña khu vùc ngoµi quèc doanh ®¹t 19,2% so cïng kú n¨m tr­íc (tèc ®é t¨ng trëng c«ng nghiÖp chung ®¹t 14,5%) so víi møc chung14%, khu vùc nhµ n­íc lµ 11,7%, khu vùc n­íc ngoµi t¨ng 13,1%. Cã thÓ thÊy t×nh h×nh ®ãng gãp cña c¸c DNVVN qua t×nh h×nh ®ãng gãp cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh 8 th¸ng ®Çu n¨m 2002 nh­ sau: B¶ng : §ãng gãp cña khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµo møc t¨ng s¶n l­îng c«ng nghiÖp 8 th¸ng ®Çu n¨m 2002 Thực hiện (Tỷ đồng) Tháng 8/2002 so với tháng 8/2001 8 tháng đầu năm 2002 so với cùng kỳ 2001 (%) 7 tháng đầu năm 2002 ước tính tháng 8/2002 Cộng dồn 8 tháng đầu năm 2002 Tổng số 149219 23636 172855 114.2 114.0 Phân theo khu vực và thành phần kinh tế Khu vực doanh nghiệp Nhà nước 59798 9379 69177 111.1 111.7 Trung ương Địa Phương 39634 20164 6212 3617 45846 23331 111.7 109.7 112.6 110.2 Khu vực ngoài quốc doanh 35846 5792 41638 119.6 119.2 Khu vực có vốn đầu tư nước ngoài 53575 8465 62040 114.2 113.1 Dầu mỏ và khí đốt 15402 2100 17502 87.7 96.1 Các ngành khác 38173 6365 44538 126.8 121.6 Nguån VÒ thÞ tr­êng: Mét thÞ tr­êng néi ®Þa ®«ng d©n víi søc tiªu thô lín lµ c¬ héi rÊt tèt cho c¸c DNVVN ë ViÖt nam. Tuy vËy, víi t×nh h×nh nhËp lËu trµn lan nh­ hiÖn nay th× c¬ héi c¹nh tranh lµ rÊt khã cho c¸c DNVVN nãi chung vµ c¸c DNVVN trong c«ng nghiÖp nãi riªng. C¹nh tranh xÐt c¶ theo nghÜa c¹nh tranh ®èi víi hµng nhËp lËu víi gi¸ rÎ, vµ c¹nh tranh víi c¶ doanh nghiÖp lín trong nÒn kinh tÕ.Thªm vµo ®ã lµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr­êng ch­a cao, chÊt l­îng s¶n phÈm h¹n chÕ . ChÝnh phñ còng kh«ng ngõng cã nh÷ng b­íc tiÕn tÝch cùc trong viÖc tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u tõ bªn ngoµi nãi chung vµ tõ c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn nãi riªng. Ho¹t ®éng hîp t¸c cïng ph¸t triÓn, chia sÎ kinh nghiÖm gi÷a ViÖt nam vµ c¸c n­íc kh«ng ngõng ®­îc t¨ng c­êng vµ cñng cè. ViÖt nam hiÖn ®· cã nhiÒu quan hÖ víi c¸c n­íc vÒ ph¸t triÓn lÜnh vùc DNVVN, ®¸ng kÓ trong sè ®ã lµ Italia, §øc, NhËt…Ngµy 22/5/2000, t¹i Hµ néi ®· diÔn ra “Héi th¶o DNVVN trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp - kinh nghiÖm cña Italia vµ ViÖt nam” do Bé C«ng nghiÖp, V¨n phßng ®¹i diÖn cña UNIDO vµ §¹i sø qu¸n Italia tæ chøc, qua ®ã phÝa Italia còng chia sÏ víi ViÖt nam nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u cña m×nh trong viÖc ph¸t triÓn DNVVN. Ngµy 6/12/2000 còng t¹i Hµ Néi, Phßng th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam phèi hîp víi Tæ chøc hîp t¸c kü thuËt §øc (ZDH) cña Céng hßa Liªn bang §øc tæ chøc héi th¶o" Hîp t¸c gi÷a ChÝnh phñ vµ doanh nghiÖp nh»m hç trî ph¸t triÓn DNVVN" Bªn c¹nh ®ã cã dù ¸n hç trî kü thuËt cho c¸c DNVVN trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ®¸ èp l¸t ®· triÓn khai ngµy 4/12/2000 do Trung t©m xóc tiÕn hîp t¸c quèc tÕ (ICPC), Liªn minh c¸c hîp t¸c x· ViÖt nam, Liªn minh Ch©u ¢u vµ Liªn ®oµn thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô Italia (Confartigianato) cïng phèi hîp thùc hiÖn. Dù ¸n cã nguån vèn 140.000 EURO trong ®ã phÝa EU tµi trî 80%, môc tiªu cña dù ¸n nµy lµ nh»m t¹o ra mét liªn hiÖp xuÊt khÈu cho c¸c DNVVN trong lÜnh vùc ®¸ èp l¸t cña ViÖt nam.Qua dù ¸n nµy, c¸c DNVVN sÏ n¾m b¾t ®­îc nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vÒ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, kü n¨ng s¶n xuÊt vµ cung c¸ch lµm ¨n cña c¸c n­íc EU, më ra h­íng míi cho xuÊt khÈu cña ViÖt nam sang EU. 2. DNVVN trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i dÞch vô. Ngµnh th­¬ng m¹i dÞch vô, víi nh÷ng lîi thÕ riªng cña nã nh­ vèn ®Çu t­ Ýt, kh¶ n¨ng thu håi vèn nhanh, møc lîi nhuËn hÊp dÉn, thÞ tr­êng ®a d¹ng...®· vµ ®ang thu hót ®­îc mét sè l­îng kh«ng nhá c¸c DNVVN. VÒ vèn: Víi ®Æc tr­ng lµ thÞ tr­êng cung øng vèn chñ yÕu lµ thÞ tr­êng tµi chÝnh phi chÝnh thøc, c¸c chñ doanh nghiÖp sö dông vèn tù cã, hoÆc vay m­în cña ban bÌ, ng­êi th©n...nªn c¸c DNVVN gÆp khã kh¨n rÊt nhiÒu trong vÊn ®Ò vèn. C¸c DNVVN trong dÞch vô còng n»m trong t×nh tr¹ng chung cña c¸c DNVVN lµ khã cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn ®Õn nguån vèn cña ng©n hµng. VÒ lao ®éng: NÕu nh­ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña c¸c DNVVN nãi chung lµ thu hót nhiÒu lao ®éng th× c¸c DNVVN trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i dÞch vô l¹i kh«ng hoµn toµn nh­ vËy. XuÊt ph¸t tõ tÝnh ®Æc thï cña ngµnh th­¬ng m¹i dÞch vô lµ ngµnh Ýt ®ßi hái lao ®éng. C¸c DNVVN ch­a thùc sù gãp phÇn quan träng vµo viÖc gi¶i quyÕt lùc l­îng lao ®éng d­ thõa nhiÒu ë n­íc ta hiÖn nay. VÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh: KÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c DNVVN trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i dÞch vô tuy ch­a ph¶i lµ cao nh­ng l¹i cao h¬n hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNVVN trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp. Theo thèng kª cña Tæng côc thèng kª n¨m 1998 th× trong khi b×nh qu©n mét lao ®éng trong c¸c DNVVN c«ng nghiÖp t¹o ra doanh thu 14,6 triÖu VND víi møc l·i 0,4 triÖu VND th× con sè nµy t¹i c¸c DNVVN th­¬ng m¹i dÞch vô lµ 75,8 triÖu vµ 1,3 triÖu tiÒn l·i, tøc lµ b»ng 407% vµ 125% so víi c¸ch DNVVN c«ng nghiÖp. H¹n chÕ á ®©y lµ mÆc dï doanh thu rÊt cao nh­ng l·i th× kh«ng h¬n bao nhiªu so víi c¸c DNVVN c«ng nghiÖp. VÒ c¬ cÊu: C¸c DNVVN th­¬ng m¹i dÞch vô tËp trung qu¸ ®«ng ë c¸c thµnh phè, ®« thÞ vµ kinh doanh mét sè ngµnh nh­ nhau. Mét sè c¸c c«ng ty ®i s©u chuyªn doanh mÆt hµng ngµnh hµng nh­ng vÉn cßn trïng lÆp. Mét sè c¸c c«ng ty thùc hiÖn chuyªn doanh æn ®Þnh, cßn tuyÖt ®¹i ®a sè th× kinh doanh tæng hîp. VÒ kinh doanh:ThiÕu sù hîp t¸c kinh doanh gi÷a c¸c DNVVN, qu¶n lÝ chång chÐo kh«ng cã sù ®ång nhÊt theo ®Çu mèi ngµnh nghÒ nªn hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp. Ho¹t ®éng cña c¸c DNVVN kh«ng mang tÝnh bæ sung, hîp t¸c mµ mang tÝnh c¹nh tranh gay g¾t do sù tËp trung qu¸ ®«ng c¸c DNVVN t¹i cïng mét ®Þa ®iÓm, cïng mét lÜnh vùc kinh doanh. 3. C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë khu vùc n«ng th«n. Víi ®Æc tr­ng lµ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp ®i lªn th× hiÓn nhiªn lµ trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn DNVVN ®Ó c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc th× vai trß cña c¸c DNVVN ë khu vùc n«ng th«n cã ý nghÜa rÊt quan träng. Bé mÆt cña c¸c DNVVN ®· thay ®æi phÇn nµo qua dù ¸n VIE/816 do UNDP tµi trî trong vßng 4 n¨m tõ 11/1997 ®Õn 2001.HiÖn nay, c¸c ngµnh nghÒ n«ng th«n thu hót h¬n 5 triÖu lao ®éng n«ng nhµn vµ 11 triÖu lao ®éng phi n«ng nghiÖp. N¨m 2000, ®· t¹o ra h¬n 4000 tû ®ång gi¸ trÞ s¶n l­îng, 90% tiªu thô néi ®Þa vµ 10% xuÊt khÈu. C¸c DNVVN ë khu vùc n«ng th«n víi ®¹i diÖn phæ biÕn lµ c¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh vµ c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n VÒ vèn: Vèn b×nh qu©n rÊt thÊp c¶ vÒ t­¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi so víi c¸c DNVVN nãi chung.Theo b¸o c¸o cña ViÖn b¶o hé lao ®éng vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi - NXB Khoa häc vµ Kü thuËt , Hµ néi , 1998 th× :Víi doanh nghiÖp hé gia ®×nh vèn b×nh qu©n lµ 921 USD, víi doanh nghiÖp t­ nh©n th× lµ 2.153 USD, vèn thÊp kh«ng chØ hiÓu lµ nh­ cÇu vÒ vèn ë c¸c DNVVN khu vùc n«ng th«n thÊp mµ cßn hiÓu ë sù thiÕu hç trî tÝn dông. VÒ thÞ tr­êng vµ tiªu thô s¶n phÈm: ThÞ tr­êng chñ yÕu ®­îc ph©n lµm hai lo¹i lµ thÞ tr­êng ®Þa ph­¬ng vµ thÞ tr­êng ë c¸c thµnh phè lín. Mét ®iÓm s¸ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c DNVVN ë n«ng th«n, nh»m b¾t tay vµo t×m tiÕng nãi chung cho c¸c DNVVN khu vùc nµy, ngµy 16/8/2002 t¹i Hµ néi, §¹i héi thµnh lËp “ HiÖp héi c¸c DNVVN khu vùc n«ng th«n ViÖt nam” do VCCI tæ chøc ®· khai m¹c víi sù tham gia cña h¬n 100 DNVVN khu vùc n«ng th«n. “HiÖp héi c¸c DNVVN khu vùc n«ng th«n” ra ®êi nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n, hç trî b¶o vÖ lÉn nhau, ®Èy m¹nh s¶n xuÊt kinh doanh, nghiªn cøu khoa häc, th«ng tin kinh tÕ, thÞ tr­êng, xóc tiÕn th­¬ng m¹i, ®Çu t­, thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c th­¬ng m¹i trong n­íc vµ quèc tÕ, gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng, ®Çu t­ thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, ®æi míi c«ng nghÖ n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång, vËt nu«i, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng th«n. HiÖp héi còng ®· th«ng qua nhiÖm kú 2002-2007, tËp trung vµo mét sè lÜnh vùc phæ biÕn nh­ th«ng tin kinh tÕ, trao ®æi gãp ý vÒ c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, ®µo t¹o vµ t­ vÊn, tæ chøc ph¸t triÓn DNVVN ë c¸c ®Þa ph­¬ng, t¹o nhÞp cÇu giao th­¬ng ph¸t triÓn. II. T¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c DNVVN Mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt t¸c ®éng ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c DNVVN lµ vÊn ®Ò c¬ chÕ chÝnh s¸ch, m«i tr­êng hµnh lang ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña c¸c DNVVN. D­íi ®©y lµ nh÷ng nÐt chÝnh kh¸i qu¸t vÒ ¶nh h­ëng cña mét sè chÝnh s¸ch vÜ m« ®Õn ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña DNVVN ViÖt nam. 1. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i Tr­íc hÕt, vÒ vÊn ®Ò khëi sù tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, c¸c DNVVN còng ®· ®­îc “cëi trãi” qua quy ®Þnh míi vÒ viÖc tiÕn hµnh ®¨ng ký kinh doanh thµnh lËp doanh nghiÖp ®­îc quy ®Þnh t¹i LuËt doanh nghiÖp. LuËt doanh nghiÖp ®­îc Quèc héi th«ng qua ngµy 20/6/1999, cã hiÖu lùc tõ 1/1/2000 ®· luËt ho¸ c¸c quy ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp theo h­íng b·i bá c¬ chÕ xin phÐp thµnh lËp, chñ ®Çu t­ chØ ®¨ng ký kinh doanh víi hå s¬ hÕt søc ®¬n gi¶n, xo¸ bá mäi kiÓm tra kiÓm so¸t tr­íc khi thµnh lËp, t¹o ®iÒu kiÖn cho phÐp chñ ®Çu t­ nhanh chãng tiÕp cËn thÞ tr­êng, viÖc gi¸m s¸t kiÓm tra cña nhµ n­íc chuyÓn sang giai ®o¹n sau ®¨ng ký kinh doanh. LuËt doanh nghiÖp còng xo¸ bá vèn ph¸p ®Þnh ë hÇu hÕt c¸c ngµnh nghÒ ( chØ cßn ¸p dông ®èi víi mét sè ngµnh nghÒ nh­ Ng©n hµng, B¶o hiÓm..) ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c DNVVN ra ®êi thuËn lîi, gi¶m tèi thiÓu c¸c chi phÝ cho viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp. KÕ ®ã, sù ®æi míi chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i theo h­íng “më cöa”, kh«ng ngõng ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ quèc tÕ, t¨ng c­êng thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi víi chiÕn l­îc vèn ®Çu t­ trong n­íc cã vai trß quyÕt ®Þnh, vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cã vai trß quan träng ®· lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh trong ®æi míi kinh tÕ, ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo t×nh h×nh ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña ViÖt nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ trong suèt giai ®o¹n võa qua, ®Æc biÖt víi sù ra ®êi cña LuËt Th­¬ng m¹i cã hiÖu lùc tõ 1-1-1998 vµ nghÞ ®Þnh sè 57/CP h­íng dÉn thi hµnh LuËt Th­¬ng m¹i ngµy 31/7/1998 ®· c¶i thiÖn ®¸ng kÓ c¸c ®iÒu kiÖn tiÕp cËn th­¬ng m¹i quèc tÕ cña c¸c DNVVN. Thªm vµo ®ã lµ viÖc tham gia vµo hµng lo¹t c¸c tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi nh­ ASEAN(1995), APEC(1998)…vµ ®Æc biÖt lµ ký ®­îc HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng víi Hoa kú vµo 20/7/2001 vµ më ®­êng cho viÖc gia nhËp WTO ®· ®­îc cô thÓ ho¸ b»ng nhiÒu biÖn ph¸p c¶i tæ th­¬ng m¹i theo h­íng tù do h¬n, héi nhËp h¬n còng lµ nh÷ng thuËn lîi vµ còng lµ chøa ®ùng nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi doanh nghiÖp nãi chung vµ DNVVN nãi riªng. a. §iÒu kiÖn tham gia xuÊt nhËp khÈu cña c¸c DNVVN ®­îc c¶i thiÖn theo c¬ chÕ th«ng tho¸ng h¬n. §iÒu kiÖn tham gia ho¹t ®éng xu©t nhËp khÈu ®· thùc sù ®­îc më ra cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c DNVVN nãi riªng. NghÞ ®Þnh 57/CP ®· cho phÐp tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®­îc tham gia ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu trong ph¹m vi kinh doanh ®· ®¨ng ký mµ kh«ng cÇn ph¶i cã giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu. Cã thÓ xem ®©y lµ mét b­íc tiÕn tÝch cùc cña ViÖt nam trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Tr­íc ®ã, Theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh 33/TTG cña Thñ t­íng chÝnh phñ vÒ qu¶n lÝ nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ban hµnh ngµy 19/4/1994, c¸c DNVVN muèn tham gia ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu th× ph¶i cã giÊy phÐp mµ muèn cã giÊy phÐp th× ph¶i ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn nh­: Thø nhÊt, ph¶i lµ mét ph¸p nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh theo ph¸p luËt hiÖn hµnh vµ ho¹t ®éng ®óng theo ph¹m vi ho¹t ®éng kinh doanh ®· ®¨ng ký. Thø hai, møc vèn l­u ®éng kh«ng ®­îc d­íi 200.000 USD vµo thêi ®iÓm ®¨ng ký kinh doanh, trõ nh÷ng doanh nghiÖp ë miÒn nói vµ ë nh÷ng vïng kinh tÕ khã kh¨n kh¸c, hoÆc nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc xuÊt khÈu ®­îc khuyÕn khÝch ®ßi hái møc vèn thÊp. Trong nh÷ng tr­êng hîp ®ã, sè vèn l­u ®éng ph¶i t­¬ng ®­¬ng 100.000 USD. Thø ba, cã b»ng chøng x¸c nhËn r»ng doanh nghiÖp cã ®éi ngò nh©n viªn cã ®ñ kh¶ n¨ng thÝch hîp ®Ó ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång ngo¹i th­¬ng. Thªm vµo ®ã, tr­íc khi NghÞ ®Þnh 57/CP ®­îc ban hµnh th× c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ t­ nh©n muèn ®­îc thµnh lËp nh­ tæ chøc xuÊt nhËp khÈu th× ph¶i cã giÊy phÐp cña Thñ t­íng ChÝnh phñ theo §iÒu 11 cña LuËt c«ng ty. RÊt nhiÒu c¸c DNVVN kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn kÓ trªn vµ chØ cã thÓ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm cu¶ m×nh th«ng qua mét c«ng ty ®­îc phÐp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu. Bªn c¹nh viÖc ph¶i tr¶ cho c«ng ty xuÊt nhËp khÈu trung gian nµy mét kho¶n phÝ th«ng th­êng lµ tõ 0,5% ®Õn 1% gi¸ trÞ hîp ®«ng xuÊt nhËp khÈu, C¸c DNVVN cßn ph¶i chÞu thªm rñi ro khi tiÕt lé th«ng tin quan träng vµ bÝ mËt vÒ c¸c hîp ®ång ngo¹i th­¬ng vµ hä thËm chÝ cßn bÞ c¸c c«ng ty chuyªn doanh xuÊt nhËp khÈu ®ã chiÕm mÊt ®èi t¸c n­íc ngoµi. NghÞ ®Þnh 57/CP chØ yªu cÇu c¸c DNVVN ph¶i tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu trong ph¹m vi ho¹t ®éng kinh doanh ®· ®¨ng ký.Víi mét sè l­îng lín c¸c c«ng ty cã kh¶ n¨ng tham gia trùc tiÕp vµo th­¬ng m¹i quèc tÕ th× nh÷ng chi phÝ vµ khã kh¨n trong giao dÞch sÏ ®­îc gi¶m ®¸ng kÓ. §Õn ngµy 2/8/2001 th× tÊt c¶ mäi ph¸p nh©n ( doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n) ®· ®­îc xuÊt khÈu hÇu hÕt mäi hµng ho¸ mµ kh«ng ph¶i xin phÐp qua viÖc ChÝnh phñ ban hµnh söa ®æi nghÞ ®Þnh thùc hiÖn LuËt th­¬ng m¹i theo NghÞ ®Þnh 44/2001/ND-CP, ngµy 2-8-2001. Bªn c¹nh ®ã, còng trong n¨m 2001 ChÝnh phñ ®· tiÕp tôc t¨ng c­êng hç trî xuÊt khÈu cho c¸c DNVVN qua QuyÕt ®Þnh 133/2001/QD-TTg ngµy 10/9/2001 vÒ viÖc thµnh lËp Quü hç trî ph¸t triÓn nh»m hç trî c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c c¸ nh©n tham gia xuÊt khÈu. MÆc dï ®· cã nhiÒu tiÕn bé ®¸ng kÓ, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng cña c¸c DNVVN. Nh­ng nã còng cã nh÷ng thiÕu sãt, nh÷ng tån t¹i mµ ch­a thùc sù hç trî c¸c DNVVN. §iÓn h×nh lµ viÖc Bé Th­¬ng m¹i vµ Tæng côc H¶i quan ®· ban hµnh ngay sau nghÞ ®Þnh 57/CP th«ng t­ h­íng dÉn quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp muèn tham gia ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu th× ph¶i cã m· sè h¶i quan, muèn cã m· sè h¶i quan th× ph¶i nép ®¬n ®¨ng ký cho Bé Tµi chÝnh, tõ ®ã ph¸t sinh thªm nhiÒu thñ tôc khã kh¨n. b. C¬ chÕ tù do ho¸ th­¬ng m¹i qua viÖc níi láng kiÓm so¸t phi thuÕ quan. Bªn c¹nh nh÷ng gi¶i ph¸p t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c DNVVN thÓ hiÖn trong ®iÒu kiÖn tham gia, Nhµ n­íc còng qu¶n lÝ xuÊt nhËp khÈu b»ng c¸ch ban hµnh c¸c danh môc hµng ho¸ th­¬ng m¹i bÞ cÊm, hoÆc h¹n chÕ nhËp khÈu theo h¹n ng¹ch, hoÆc ban hµnh c¸c danh môc hµng ho¸ bÞ t¹m ngõng xuÊt nhËp khÈu, quy ®Þnh míi nhÊt vÒ c¸c lo¹i hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu ®­îc nªu râ t¹i NghÞ ®Þnh 73/2002/NDCP ngµy 20/8/2002 cña ChÝnh phñ vÒ danh môc c¸c lo¹i hµng ho¸ trong kinh doanh xuÊt nhËp khÈu phfu hîp víi tinh thÇn nªu râ trong NghÞ ®Þnh 57/CP vÒ danh môc hµng ho¸ cÊm xuÊt nhËp khÈu, danh môc c¸c hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu qu¶n lÝ b»ng h¹n ng¹ch, danh môc c¸c hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cÇn cã giÊy phÐp ®Æc biÖt( danh môc sÏ ®­îc ®iÒu chØnh theo tõng n¨m). Bªn ngoµi nh÷ng lo¹i hµng ho¸ nªu trªn lµ c¸c hµng ho¸ ®­îc phÐp xuÊt nhËp khÈu. Nh­ vËy, nguyªn t¾c ë ®©y lµ nguyªn t¾c kh«ng cÊm( ngoµi nh÷ng mÆt hµng cÊm th× ®­îc tù do xuÊt nhËp khÈu) chø kh«ng nh­ tr­íc kia, chØ ban hµnh c¸c mÆt hµng ®­îc phÐp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu. §iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c DNVVN trong viÖc t×m hiÓu nguån hµng, mÆt hµng ®Ó kinh doanh xuÊt nhËp khÈu thµnh c«ng. Qua ®ã cµng thÊy r»ng NghÞ ®Þnh 57/CP thùc sù lµ mét b­íc tiÕn quan träng cña chÝnh phñ trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c DNVVN nãi riªng trong viÖc tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ. §iÒu næi bËt gÇn ®©y nhÊt lµ vµo n¨m 2001, ChÝnh phñ ®· c«ng bè kÕ ho¹ch qu¶n lÝ xuÊt nhËp khÈu trong 5 n¨m thay v× kÕ ho¹ch xuÊt nhËp khÈu trong tõng n¨m nh­ c¸c n¨m tr­íc ®ã, ®iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn æn ®Þnh vµ thuËn lîi h¬n cho ho¹t ®éng kinh doanh nãi chung vµ xuÊt nhËp khÈu nãi riªng cña c¸c DNVVN. Quy ®Þnh míi nhÊt ®ã lµ QuyÕt ®Þnh 46/2001 ngµy 4/4/2001 cña ChÝnh phñ vÒ kÕ ho¹ch xuÊt nhËp khÈu trong giai ®o¹n 2001-2005. Thñ tôc kiÓm tra H¶i quan ®· cã mét sè c¶i tiÕn, lóc nµy doanh nghiÖp tù kª khai tÝnh thuÕ xuÊt nhËp khÈu, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, thêi gian gi¶i phãng hµng ®· ®­îc rót ng¾n, ®· thùc hiÖn hÖ thèng “hµnh lang xanh” víi c¸c n­íc ASEAN qua viÖc Tæng côc H¶i quan h­íng dÉn ¸p dông t¹i Th«ng b¸o sè 1184/TCHQ-GSQL ngµy 20/1/1996 vµ 1599/TCHQ-KTTT ngµy 13/8/1996). §Ó phï hîp víi tiÕn tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nãi chung vµ tiÕn tr×nh héi nhËp CEPT/AFTA nãi riªng. ChÝnh phñ ®· phª chuÈn lé tr×nh tham gia gi¶m thuÕ AFTA trong giai ®o¹n 2001-2006, theo ®ã hÇu hÕt c¸c dßng thuÕ sÏ ®­îc gi¶m xuèng cßn 20% vµo cuèi 2003 vµ xuèng cßn 5% vµo 2006. Ngµy 4/9/2002, Bé Th­¬ng m¹i ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 1062/2002/Q§-BTM vÒ viÖc bæ sung Phô lôc 3 quy chÕ cÊp C/O hµng ho¸ ASEAN cña ViÖt nam–Form D ®Ó h­ëng c¸c ­u ®·i cña HiÖp ®Þnh vÒ ch­¬ng tr×nh ­u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung( CEPT). §©y thùc sù lµ mét b­íc tiÕn ®¸ng kÓ v× nh­ vËy hµng ho¸ cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam trong ®ã phÇn lín lµ c¸c DNVVN sÏ ®­îc h­ëng thªm nh÷ng ­u ®·i ®Ó t¨ng tÝnh c¹nh tranh trªn th­¬ng tr­êng khu vùc. Bªn c¹nh ®ã, ChÝnh phñ còng ®ang tiÕn hµnh x©y dùng l¹i BiÓu thuÕ xuÊt nhËp khÈu ®Ó ¸p dông cho tÊt c¶ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu vµo ViÖt nam, chuÈn bÞ ¸p dông “Danh môc thÕ quan ¸p dông trong ASEAN”-AHTA (ASEAN Hamornised Tariff Nomenclature). Hai mÆt hµng chñ chèt lµ g¹o vµ ph©n bãn trong ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®· ®­îc ChÝnh phñ c«ng khai cho phÐp tù do ho¸ xuÊt nhËp khÈu vµo n¨m 2001. Tr­íc ®ã, viÖc xuÊt nhËp khÈu hai mÆt hµng nµy chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn qua c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc uû quyÒn. §Õn n¨m 1998, Bé Th­¬ng m¹i ®· cho phÐp c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc t­ nh©n tham gia xuÊt nhËp khÈu ph©n bßn, vµ ®Õn n¨m 1999, Bé Th­¬ng m¹i ®· c«ng khai viÖc lùa chän c¸c doanh nghiÖp ®Ó cã thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu g¹o qua QuyÕt ®Þnh 273/1999/Q®-TTg ngµy 24/12/1999 cho phÐp c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh.Vµ míi nhÊt lµ quyÕt ®Þnh b·i bá ph©n bæ h¹n ng¹ch xuÊt khÈu g¹o vµ nhËp khÈu ph©n bãn theo QuyÕt ®Þnh 46/2001/QD-TTg ngµy4/4/2001. ViÖc tù do ho¸ lµ mét c¬ héi rÊt lín cho c¸c DNVVN, xÐt vÒ mÆt hµng g¹o , ViÖt nam lµ mét trong nh÷ng quèc gia xuÊt khÈu g¹o lín nhÊt thÕ giíi vµ g¹o ®­îc xem nh­ mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt nam. Cßn vÒ ph©n bãn , cã ý nghÜa rÊt quan träng víi mét n­íc víi 75% d©n sè lµm n«ng nghiÖp nh­ ViÖt nam. Bªn c¹nh nh÷ng ®éng th¸i tÝch cùc nh­ vËy vÉn cã mét sè vÊn ®Ò ph¸t sinh nh­: Thø nhÊt, hiÖn nay ViÖt nam vÉn ¸p dông møc tÝnh gi¸ tèi thiÓu víi 20 nhãm mÆt hµng, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña HiÖp ®Þnh hîp t¸c H¶i quan ASEAN vµ ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tÝnh thuÕ nhËp khÈu theo nguyªn t¾c cña GATT. Thø hai, viÖc ChÝnh phñ ban hµnh danh môc c¸c mÆt hµng bÞ cÊm hoÆc h¹n chÕ xuÊt nhËp khÈu t¹m thêi qu¸ bÊt ngê mµ kh«ng ®­îc b¸o tr­íc hoÆc nªu lÝ do mét c¸ch tho¶ ®¸ng g©y nªn nh÷ng c¬n sèt vÒ cÇu ( nh­: xe m¸y...), ®ång thêi lµm c¸c DNVVN bÞ ®éng trong c«ng t¸c xuÊt nhËp khÈu, mÊt uy tÝn trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Thø ba, viÖc quy ®Þnh ng÷ nghÜa cña mét sè mÆt hµng ch­a ®­îc râ rµng, g©y khã hiÓu, hiÓu lÇm thËm chÝ hiÓu sai. Ch¼ng h¹n nh­ “®å ch¬i trÎ em cã ¶nh h­ëng xÊu ®Õn gi¸o dôc vµ nh©n c¸ch”, “ hµng tiªu dïng ®· qua sö dông” g©y ra sù bÊt ®ång v× mét sè nh©n viªn h¶i quan coi mét sè hµng ho¸ ®· qua t©n trang lµ míi mÆc dï chóng ®· qua sö dông. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ cã thÓ nãi sÏ kh«ng bao giê hÕt . Nh­ng nh×n chung th× mÆt tÝch cùc cña NghÞ ®Þnh 57/CP vÉn lµ næi bËt, hç trî ®¸ng kÓ cho c¸c DNVVN trong viÖc tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ. c. ViÖc kiÓm so¸t ngo¹i hèi theo h­íng níi láng dÇn. ViÖc níi láng kiÓm so¸t ngo¹i hèi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y phÇn nµo ®· t¸c ®éng tÝch cùc tíi kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ cña c¸c DNVVN ViÖt nam. Cô thÓ lµ theo quy ®Þnh thi ngo¹i tÖ vµo ViÖt nam ®­îc chuyÓn ®æi thµnh VND, hoÆc gi÷ trong mét tµi kho¶n ngo¹i tÖ t¹i ng©n hµng. QuyÕt ®Þnh 173 yªu cÇu c¸c DNVVN b¸n 80% ngo¹i tÖ cho ng©n hµng, sau ®ã nÕu yªu cÇu cÇn ngo¹i tÖ th× ph¶i mua l¹i vµ th«ng th­êng víi gi¸ cao h¬n ®¸ng kÓ. §Õn n¨m 1999, Tû lÖ kÕt hèi ngo¹i tÖ ®· ®­îc gi¶m xuèng 50% thu nhËp ngo¹i tÖ theo QuyÕt ®Þnh sè 180/1999/QD-NHNN1 ngµy 30/3/1999, tiÕp ®ã lµ gi¶m xuèng 40% thu nhËp ngo¹i tÖ vµo n¨m 2001 theo QuyÕt ®Þnh 61/2001/QD-TTg ngµy 25-4-2001, ®ã thÓ hiÖn nh÷ng nç lùc cña ChÝnh theo h­íng tù do ho¸, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho c¸c DNVVN trong ngo¹i hèi, nh­ng ®iÒu ®ã vÉn cßn ph¶i ®­îc c¶i thiÖn h¬n. Tuy nhiªn, vÉn cßn tån t¹i nhá lµ ®Ó cã ngo¹i tÖ nhËp khÈu, c¸c DNVVN ph¶i gi¶i tr×nh viÖc m×nh tham gia vµo viÖc s¶n xuÊt c¸c lo¹i s¶n phÈm n»m trong danh s¸ch c¸c mÆt hµng thay thÕ nhËp khÈu hoÆc cho c¸c dù ¸n c¬ së h¹ tÇng. C¸c doanh nghiÖp cã liªn quan th× ®­îc phÐp cßn nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c th× ®­¬ng nhiªn kh«ng ®­äc phÐp mua ngo¹i tÖ cho ho¹t ®éng nhËp khÈu. 2. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ: a. ChÝnh s¸ch ®Çu t­: VÒ ®Çu t­ trong n­íc: LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc( ban hµnh ngµy 22/6/1994, söa ®æi ngµy 20/5/1998) vµ NghÞ ®Þnh h­íng dÉn LuËt ®· ®Ò ra nhiÒu chÝnh s¸ch cô thÓ hç trî c¸c doanh nghiÖp trong n­íc nãi chung vµ c¸c DNVVN nãi riªng, lµ mét ®èi träng quan träng ®èi víi LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt nam. LuËt ®· cã nh÷ng quy ®Þnh, nh÷ng ®iÒu kho¶n khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c DNVVN tiÕn hµnh ®Çu t­ nh­ qua viÖc më réng chñ thÓ ®Çu t­ sang c¶ ng­êi ViÖt nam ®Þnh c­ ë n­íc ngoµi, ng­êi n­íc ngoµi c­ tró l©u t¹i ViÖt nam (Tr­íc ®ã, theo LuËt doanh nghiÖp t­ nh©n, LuËt c«ng ty 1990 giíi h¹n chñ thÓ chØ lµ c«ng d©n ViÖt nam, tæ chøc kinh tÕ x· héi; LuËt hîp t¸c x· giíi h¹n chØ lµ c«ng d©n ViÖt nam vµ hé gia ®×nh) hay lµ qua viÖc cho phÐp ng­êi n­íc ngoµi, tæ chøc kinh tÕ n­íc ngoµi ®­îc phÐp gãp vèn, mua cæ phÇn ®Çu t­ vµo doanh nghiÖp ViÖt nam( kh«ng qóa 30% vèn ®iÒu lÖ). Bªn c¹nh ®ã lµ viÖc thµnh lËp c¸c quü hç trî nh­ Quü hç trî ®Çu t­ cho vay víi l·i suÊt ­u ®·i ( hiÖn ®· ho¹t ®éng trªn 4 n¨m), Quü hç trî xuÊt khÈu, quü hç trî ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. LuËt ®· qui ®Þnh râ nh÷ng lÜnh vùc ®Çu t­, c¸c vïng ®­îc ­u ®·i kÌm theo c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i nh­ hç trî mÆt b»ng kinh doanh, hç trî vèn, ­u ®·i thuÕ, ®µo t¹o. B­íc ®Çu c¸c DNVVN ®· tiÕp cËn ®­îc mét sè nguån hç trî ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt. N¨m 2000, khu vùc nµy ®· ®­îc cÊp kho¶ng 1.600 giÊy chøng nhËn ­u ®·i ®Çu t­, trªn 1.100 dù ¸n ®­îc vay tÝn dông tõ quÜ hç trî ph¸t triÓn, 400 dù ¸n ®­îc giao ®Êt, cho thuª ®Êt, h¬n 200 dù ¸n ®­îc miÔn gi¶m tiÒn thuÕ sö dông ®Êt hoÆc gi¶m tiÒn thuª ®Êt. Tuy nhiªn, vÉn cßn mét sè tån t¹i nh­ viÖc so víi thùc tÕ cÇn hç trî cña DNVVN th× cßn nhá bÐ vµ dµn tr¶i. VÉn cßn thiÕu c¬ chÕ ph¸p lý ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc ®èi víi thµnh phÇn kinh tÕ trang tr¹i lµ c¸c DNVVN ë n«ng th«n. ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc ch­a t¹o c¬ héi cho doanh nghiÖp Ýt vèn, kh¶ n¨ng tµi chÝnh ch­a cao mµ chØ quan t©m ®Õn c¸c chñ thÓ kinh doanh nh÷ng ngµnh nghÒ mµ nhµn n­íc khuyÕn khÝch, mét sè quy ®Þnh tån t¹i mµ chØ cã DNNN vµ mét sè doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn míi thùc hiÖn ®­îc. Cßn c¸c DNVVN nãi chung th× rÊt khã tiÕp cËn. VÒ ®Çu t­ n­íc ngoµi: Trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt nam hiÖn nay, viÖc khai th¸c vµ tËn dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn tõ bªn ngoµi nh­ nguån vèn ®Çu t­ trùc tiÕp, nguån vèn viÖn trî ph¸t triÓn cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ... cã vai trß rÊt quan träng. Vµ ChÝnh phñ còng cã nh÷ng chÝnh s¸ch, nh÷ng quan ®iÓm kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña nguån vèn bªn ngoµi. LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc ban hµnh t¹i ViÖt nam vµo n¨m 1989, ®­îc söa ®æi vµo c¸c n¨m 1992, 1994, 1996 vµ bªn c¹nh ®ã lµ rÊt nhiÒu v¨n b¶n, th«ng t­ h­íng dÉn mµ míi nhÊt lµ NghÞ ®Þnh sè 24/2000/ND-CP ngµy 31/7/2000 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt thi thµnh LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi. TÊt c¶ còng ®· t¹o ®iÒu kiÖn khuyÕn khÝch, hç trî tèi ®a ®Ó thu hót nguån vèn tõ bªn ngoµi. Bªn c¹nh ®ã kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi nç lùc cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ trong viÖc hîp t¸c víi Tæ chøc ®¶m b¶o ®Çu t­ ®a biªn (MIGA) ®Ó t¹o ra mét m«i tr­êng ®Çu t­ thuËn lîi h¬n cho c¶ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc, thµnh qu¶ cã thÓ kÓ ®Õn lµ trang web www.khoahoc.vnn.vn/mpi_website vµo 1/2002 nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt, ®Çy ®ñ, cËp nhËt phôc vô c¸c nhµ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc. §Æc biÖt, ®Þa chØ nµy cßn cung cÊp ph­¬ng tiÖn xin phÐp ®Çu t­ qua m¹ng. Nh­ng thùc tÕ cÇn xÐt tíi ë ®©y lµ bªn gãp vèn liªn doanh víi c¸c c«ng ty liªn doanh n­íc ngoµi chñ yÕu vÉn lµ nhµ n­íc vµ rÊt Ýt c¸c DNVVN gãp vèn liªn doanh. Thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n-phÇn lín lµ c¸c DNVVN-chØ chiÕm mét phÇn rÊt nhá trong vèn liªn doanh víi bªn ngoµi vµ vÉn ch­a cã chÝnh s¸ch tÝch cùc khuyÕn khÝch khu vùc c¸c DNVVN tham gia nhiÒu h¬n vµo c¸c dù ¸n liªn doanh n­íc ngoµi. b. ChÝnh s¸ch tÝn dông Ho¹t ®éng hç trî tÝn dông cña nhµ n­íc ®èi víi c¸c DNVVN ®­îc quy ®Þnh cô thÓ t¹i NghÞ ®Þnh 43/1999/ND-CP ngµy 29/6/1999 vÒ tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn cña nhµ n­íc, ®©y chÝnh lµ mét b­íc tiÕn quan träng trong viÖc thèng nhÊt c¬ chÕ, thÓ lÖ tÝn dông vµ ®Çu mèi cho vay ®Çu t­ ph¸t triÓn Nhµ n­íc, theo NghÞ ®Þnh nµy, tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn cho DNVVN cña nhµ n­íc ®­îc thùc hiÖn th«ng qua Qòy hç trî ph¸t triÓn( ®­îc ChÝnh phñ thµnh lËp theo NghÞ ®Þnh 50/1999/ND-CP ngµy 8/7/1999) d­íi ba h×nh thøc ®Çu t­ hç trî DNVVN lµ : Cho vay ®Çu t­ : §èi t­îng ®­îc vay lµ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn cã kh¶ n¨ng thu håi vèn trùc tiÕp bao gåm nh÷ng dù ¸n ®Çu t­ t¹i c¸c vïng khã kh¨n theo danh môc ban hµnh kÌm theo, c¸c dù ¸n nu«i trång thñy s¶n, dù ¸n vÒ x· héi ho¸ y tÕ, gi¸o dôc, v¨n ho¸, c¸c dù ¸n cã sö dông vèn ODA.Thêi h¹n vay tèi ®a lµ 10 n¨m Hç trî l·i suÊt sau ®Çu t­ : Lµ h×nh thøc Nhµ n­íc th«ng qua quü hç trî ph¸t triÓn hç trî mét phÇn l·i suÊt cho chñ ®Çu t­ vay vèn ®Ó ®Çu t­ dù ¸n sau khi dù ¸n ®· hoµn thµnh vµ ®­a vµo sö dông. §èi t­îng ®­îc hç trî lµ c¸c dù ¸n ®­îc h­ëng ­u ®·i theo LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc. B¶o l·nh tÝn dông ®Çu t­ : Lµ cam kÕt cña quü hç trî ph¸t triÓn víi tæ chøc tÝn dông cho vay vèn vÒ viÖc tr¶ nî ®Çy ®ñ, ®óng h¹n cña bªn ®i vay. Quü hç trî sÏ cã tr¸ch nhiÖm khi bªn ®i vay kh«ng tr¶ ®­îc nî. §èi t­îng ®­îc b¶o l·nh lµ c¸c chñ ®Çu t­ cã dù ¸n ®Çu t­ thuéc diÖn ®­îc h­ëng ­u ®·i theo LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc nh­ng kh«ng ®­îc hç trî l·i suÊt sau ®Çu t­, kh«ng ®­îc vay hoÆc míi chØ ®­îc vay mét phÇn vèn tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn cña Nhµ n­íc. TiÕp cËn cña DNVVN víi tÝn dông còng ®­îc c¶i thiÖn h¬n th«ng qua viÖc tù do ho¸ l·i suÊt trong n¨m 2001. Vao th¸ng 6/2001, trÇn l·i suÊt cho vay ®· ®­îc xo¸ bá vµ ®­îc phÐp vay trªn møc l·i suÊt c¬ b¶n ¸p dông ®· c¶i thiÖn viÖc tiÕp cËn tÝn dông cña c¸c DNVVN. D­íi 3 h×nh thøc ®ã, nhiÒu c¸c DNVVN ®· tËn dông cã hiÖu qu¶ vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh.Tuy nhiªn mét thùc tÕ lµ dÉu r»ng c¸c DNVVN ®­îc quyÒn vay vèn tÝn dông phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh nh­ng trªn thùc tÕ th× c¸c DNVVN ngoµi quèc doanh cã rÊt Ýt c¬ héi ®Ó tiÕp cËn víi nh÷ng nguån vèn tÝn dông cho giai ®o¹n ®Çu míi thµnh lËp v× theo c¸c ®iÒu kiÖn, c¸c thÓ lÖ tÝn dông th× hä ph¶i cã nh÷ng tµi s¶n cÇm cè hoÆc thÕ chÊp cho nh÷ng kho¶n vay nµy. C¸c DNVVN vÉn gÆp nh÷ng khã kh¨n trong viÖc chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, thñ tôc ®Þnh gi¸ tµi s¶n cÇm cè, thÕ chÊp. Trong khi ®ã nh÷ng doanh nghiÖp quèc doanh kh«ng hÒ ph¶i ký quü cho nh÷ng kho¶n vay tÝn dông t­¬ng tù. Nh÷ng thÓ lÖ tÝn dông nµy t¹o sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a doanh nghiÖp quèc doanh vµ ngoµi quèc doanh. H¬n n÷a, kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu tÝn dông cña ng©n hµng cßn h¹n chÕ, ho¹t ®éng tÝn dông cña hä rÊt khã më réng trong khi c¸c kho¶n nî xÊu ®ang ngµy cµng t¨ng lªn. DNVVN còng gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn víi c¸c nguån vèn tÝn dông tõ bªn ngoµi trong khi mµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt nam cßn ch­a ho¹t ®éng. C¸c nguån vèn hç trî nh­ kho¶n hç trî tõ Dù ¸n hç trî tµi chÝnh cho c¸c DNVVN cña Ng©n hµng hîp t¸c quèc tÕ NhËt b¶n(JBIC), Dù ¸n hç trî DNVVN do phÝa Italy, Dù ¸n UNDP râ rµng lµ cã hiÖu qu¶ nh­ng ch­a cã nhiÒu. Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn trong n­íc cßn h¹n chÕ, c¸c kho¶n tÝn dông trung vµ dµi h¹n d­êng nh­ n»m ngoµi tÇm víi cña c¸c DNVVN ngoµi quèc doanh, c¸c nguån vèn tÝn dông ng¾n h¹n còng kh«ng hoµn toµn thuËn lîi. ChÝnh v× lÝ do ®ã mµ nguån vèn cña c¸c DNVVN chñ yÕu l¹i ®Õn tõ c¸c nguån tÝn dông kh«ng chÝnh thøc. c. ChÝnh s¸ch thuÕ. Sù ®æi míi trong chÝnh s¸ch thuÕ cña ChÝnh phñ ®èi víi doanh nghiÖp nãi chung vµ DNVVN nãi riªng thÓ hiÖn râ nhÊt ë viÖc thay thuÕ doanh thu b»ng thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT) kÓ tõ ngµy 1/1/1999. Theo ®ã, 1/3 sè l­îng hµng ho¸ dÞch vô chÞu møc thuÕ suÊt 5%, 62% chÞu møc thuÕ suÊt 10%, 5% chÞu møc thuÕ suÊt 20%, tÝnh b×nh qu©n trung b×nh th× møc thuÕ trung b×nh nh­ vËy lµ kh¸ hîp lý. T¹i 2 kú häp cña Quèc héi( kú häp 10-1998 vµ kú häp 4-1999), ®· ra ®êi nh÷ng nghÞ quyÕt xö lÝ kÞp thêi, th¸o gì khã kh¨n cho c¸c DNVVN lµ gi¶m 50% møc thuÕ suÊt cho ngµnh du lÞch, kh¸ch s¹n, ¨n uèng vµ 7 nhãm hµng ho¸ c¬ b¶n kh¸c vµ mét sè mÆt hµng c¬ khÝ phôc vô n«ng nghiÖp. ViÖc ¸p dông thuÕ VAT lµ cÇn thiÕt nh­ng thêi ®iÓm b¾t ®Çu ¸p dông l¹i lµ lóc nÒn kinh tÕ ®ang chÞu ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¼ng tµi chÝnh khu vùc 1997-1998, c¸c doanh nghiÖp nãi chung lóc ®ã ®ang gÆp khã kh¨n. Nh­ vËy ch­a hîp lý l¾m vµ ch­a tËn dông hiÖu qña triÖt ®Ó cña thuÕ VAT. H¬n n÷a, sù chuÈn bÞ cho quy tr×nh ¸p dông thuÕ VAT ch­a kü l­ìng ë c¶ 3 cÊp ®é lµ c¬ quan ban hµnh, c¬ quan hµnh thu vµ ®èi t­îng chÞu thuÕ. MÆc dï ®· ban hµnh h¬n 200 v¨n b¶n gi¶i tr×nh h­íng dÉn nh­ng c¬ quan hµnh thu vÉn thùc hiÖn kh¸ vÊt v¶, khã kh¨n vÉn ch­a ®­îc gi¶i quyÕt tËn gèc. §èi t­îng nép thuÕ chñ yÕu lµ c¸c DNVVN, tr×nh ®é qu¶n lÝ cña hÖ thèng thuÕ vµ c¶ ng­êi tiªu dïng còng thÊp, nh­ng thuÕ l¹i ®­a ra yªu cÇu qu¸ cao, qu¶n lÝ thu ®èi víi toµn bé c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh, ®a môc tiªu nh­ thu ng©n s¸ch, thóc ®Èy xuÊt khÈu, ­u tiªn cho mét sè ngµnh vµ mét sè ­u tiªn cho tiªu dïng mang tÝnh x· héi... Sù phøc t¹p nµy khiÕn VAT ch­a thùc sù phï hîp víi c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c DNVVN nãi riªng. H¬n n÷a, trong mét sè tr­êng hîp th× thuÕ VAT cßn cao h¬n thuÕ doanh thu ®èi víi c¸c DNVVN do viÖc khÊu trõ VAT ®Çu vµo ch­a ®Çy ®ñ. V× vËy cã kh¸ nhiÒu DNVVN ph¶i thu hÑp ho¹t ®éng sña xuÊt kinh doanh do thiÕu vèn v× ph¶i nép thuÕ VAT tr­íc nh­ng kh©u hoµn thuÕ l¹i tiÕn hµnh qu¸ chËm. DNVVN bÞ thiÖt h¹i ®¸ng kÓ do sè vèn bÞ chiÕm dông nµy trong khi hä vÉn ph¶i nép l·i suÊt ng©n hµng ( vèn vay ng©n hµng chiÕm tíi 70%-80% tæng vèn cña c¸c DNVVN). Cô thÓ nh­ tr­êng hîp quy ®Þnh hµng nhËp khÈu ph¶i chÞu thuÕ VAT ngay khi míi nhËp vÒ ®· khiÕn cho gi¸ thµnh s¶n xuÊt bÞ ®éi lªn ë nh÷ng mÆt hµng cã nguyªn liÖu nhËp khÈu. Nh÷ng nç lùc vÒ hç trî thuÕ cho DNVVN cßn ph¶i nãi ®Õn c¸c ­u ®·i vÒ thuÕ ®­îc quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 51/1999/ND-CP ngµy 8/7/1999 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt thi hµnh LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc( ®· söa ®æi). T¹i ®ã, c¸c møc thuÕ ­u ®·i ®­îc thÓ hiÖn ë c¸c danh môc A, B, C vÒ dù ¸n ®Çu t­. T¹i ®ã còng chi tiÕt nh÷ng quy ®Þnh vÒ thêi h¹n miÔn thuÕ, gi¶m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. §iÓn h×nh lµ c¸c tr­êng hîp miÔn gi¶m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t­ më réng, ®Çu t­ chiÒu s©u, ®èi víi c¸c dù ¸n BOT, BTO, ®èi víi s¶n xuÊt, kinh doanh hµng xuÊt khÈu. Ngoµi ra cßn cã quy ®Þnh miÔn thuÕ nhËp khÈu ®èi víi thiÕt bÞ m¸y mãc t¹o tµi s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp, miÔn thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, miÔn gi¶m thuÕ sö dông ®Êt. 3. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch ®Êt ®ai LuËt ®Êt ®ai ®­îc ban hµnh vµ trùc tiÕp ®iÒu chØnh vÊn ®Ò ®Êt ®ai víi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp tõ n¨m 1993. Mét vÊn ®Ò næi lªn hµng ®Çu hiÖn nay lµ nÕu mçi doanh nghiÖp cã mét giÊy chøng nhËn vÒ quyÒn sö dông ®Êt th× sÏ gi¶m bít ®­îc tÝnh mËp mê vÒ tÝnh hîp ph¸p cña ®Êt vµ cho phÐp ®­îc sù dông ®Êt ®Ó thÕ chÊp vay.Tuy vËy, hiÖn nay chØ cã mét sè Ýt c¸c DNVVN cã giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt. Trong c¸c khu vùc ®« thÞ ph¸t triÓn th× quyÒn sö dông ®Êt dµi h¹n l¹i chñ yÕu ®­îc cÊp cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. C¸c DNVVN hiÖn nay chñ yÕu vÉn ph¶i ®i thuª ®Êt. VÒ quy ®Þnh thêi h¹n cho thuª ®Êt cßn ch­a râ rµng, c¬ quan nhµ n­íc th× cho r»ng thêi ®iÓm cho thuª ®Êt tÝnh tõ khi c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn ra quyÕt ®Þnh cho thuª ®Êt, cßn doanh nghiÖp th× l¹i cho r»ng thêi ®iÓm x¸c ®Þnh h¹n thuª ®Êt tÝnh tõ thêi ®iÓm thùc tÕ doanh nghiÖp nhËn ®­îc ®Êt thuª. Thùc tÕ th× nÒn quy ®Þnh tÝnh tõ thêi ®iÓm nhËn ®­îc ®Êt thuª lµ hîp lý trong viÖc khuyÕn khÝch, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho doanh nghiÖp trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c v¨n b¶n ph¸p quy liªn quan ®Õn quyÒn sö dông ®Êt, thÕ chÊp ®Êt cßn nhiÒu bÊt cËp, phøc t¹p vµ kh«ng râ rµng, cã sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. QuyÒn sö dông phÇn lín ®Êt ®ai ch­a ®­îc x¸c ®Þnh v× ph¶i cung cÊp mét sè l­îng rÊt lín c¸c giÊy tê chøng minh quyÒn sö dông ®Êt, viÖc cã ®­îc nh÷ng giÊy tê ®ã hoµn toµn kh«ng dÔ dµng. HiÖn vÉn ch­a cã hÖ thèng c«ng khai vÒ c¸c quyÒn h¹n cho thuª vµ thÕ chÊp. Gi¸ trÞ cña quyÒn sö dông ®Êt do Uû ban Nh©n d©n tØnh, thµnh phè x¸c ®Þnh chø kh«ng ph¶i theo gi¸ thÞ tr­êng vµ ®­îc mçi tØnh ¸p dông theo c¸c c¸ch kh¸c nhau. VÒ vÊn ®Ò thêi h¹n cho thuª ®Êt hiÖn hµnh ¸p dông cho c¸c DNVVN ngoµi quèc doanh lµ 30 n¨m t¹o mét thiÖt thßi cho c¸c DNVVN trong n­íc vµ ®Èy gi¸ thµnh s¶n phÈm cña c¸c DNVVN nµy lªn cao h¬n so víi gi¸ s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn FDI- lo¹i h×nh cã thÓ thuª ®Êt ®Õn 50 n¨m. Bªn c¹nh ®ã, viÖc quy ®Þnh gi¸ tr¶ tiÒn thuª hµng n¨m vµo kho¶ng 0,5-0,7% gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt nh­ hiÖn nay râ rµng lµ t¸c ®éng hç trî cña ChÝnh phñ trong viÖc gi¶m møc ®Çu t­ ban ®Çu cho doanh nghiÖp, Tuy nhiªn l¹i tån t¹i mét nghÞch lý lµ nhiÒu doanh nghiÖp chØ muèn nép tiÒn thuª ®Êt lu«n mét lÇn cho xong ®Ó yªn t©m ®Çu t­ ( cho dï cã ph¶i ®i vay) v× e ng¹i chÝnh s¸ch gi¸ cho thuª ®Êt hiÖn nay kh«ng æn ®Þnh. Cho vÝ dô c¸c doanh nghiÖp sÏ ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn lµ A ®Ó ®­îc thuª ®Êt trong 30 n¨m vµ mçi n¨m nép 0,5%A, nh­ng rÊt cã thÓ do biÕn ®éng mµ c¸c doanh nghiÖp cã thÓ ph¶i nép thªm mét kho¶n B > A, lóc ®ã gi¸ thµnh s¶n phÈm cña doanh nghiÖp sÏ ph¶i tÝnh thÕ nµo cho hîp lý ? Do ®ã, cÇn quy ®Þnh mét gi¸ thuª ®Êt æn ®Þnh hoÆc dao ®éng trong mét ph¹m vi cho phÐp trong suèt thêi gian thuª. §ång thêi còng cÇn h¹ gi¸ cho thuª ®Êt t¹i c¸c KCN, KCX ®Ó lÊp ®Çy c¸c khu nµy v× theo con sè thèng kª hiÖn nay th× c¸c doanh nghiÖp chØ míi chiÕm 19% tæng diÖn tÝch. Nh×n chung, Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ®Êt ®ai còng lµ mét trong nh÷ng th¸ch thøc lín nhÊt ®èi víi c¸c DNVVN. Th¸ch thøc thÓ hiÖn ë viÖc rÊt khã cã ®­îc ®Êt dïng cho môc ®Ých ®Çu t­, trong khi ®ã hÖ thèng xÐt duyÖt cña chÝnh phñ ®èi víi viÖc thùc thi c¸c quyÒn sö dông ®Êt lµ rÊt phøc t¹p vµ r¾c rèi. C¸c DNVVN gÆp nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khi mµ c¸ quyÒn sö dông ®Êt ®èi víi c¸c môc ®Ých th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp kh«ng ®­îc quy ®Þnh râ rµng vµ c¸c thñ tôc dông ®Êt ®Ó thÕ chÊp kh«ng ®­îc níi láng. 4. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch c«ng nghÖ, gi¸o dôc ®µo t¹o. VÒ c«ng nghÖ: ViÖc tiÕp cËn ®Õn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc c¸c doanh nghiÖp tham gia vµo thÞ tr­êng quèc tÕ. Tuy vËy, phÇn lín c¸c DNVVN ViÖt nam ®ang sö dông c«ng nghÖ l¹c hËu so víi møc trung b×nh cña thÕ giíi. M¸y mãc trang thiÕt bÞ l¹c hËu vµ thªm vµo ®ã lµ tr×nh ®é qu¶n lÝ, kü n¨ng nghiÖp vô cña lao ®éng trong n­íc ch­a ®ñ kh¶ n¨ng thµnh th¹o víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Khã kh¨n trong tiÕp cËn c«ng nghÖ cña c¸c DNVVN ViÖt nam thÓ hiÖn ë: Thø nhÊt, mÆc dï vµi n¨m gÇn ®©y ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn ®¸ng kÓ nh­ng ph¶i thõa nhËn lµ kinh phÝ cho gi¸o dôc ®µo t¹o h­íng nghiÖp cña ViÖt nam lu«n thÊp h¬n c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc, thiÕu nguån tµi chÝnh cho gi¸o dôc ®µo t¹o ®Ó cho phÐp c¸c sinh viªn vµ c«ng nh©n ViÖt nam tiÕp thu c«ng nghÖ míi. Thø hai, c¸c DNVVN khã tiÕp cËn ®Õn c¸c kho¶n tÝn dông trung vµ dµi h¹n nh»m gióp hä ®Çu t­ mua thiÕt bÞ míi, c«ng nghÖ míi, ®µo t¹o ng­êi lao ®éng. Ngoµi ra, khung ph¸p lý víi c«ng nghÖ cßn nhiÒu bÊt cËp: Thø nhÊt, c¸c quy ®Þnh h¹n chÕ nghiªm ngÆt ®­îc quy ®Þnh trong LuËt D©n sù ë c¸c hîp ®ång chuyÓn giao c«ng nghÖ phÇn nµo ng¨n c¶n viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ cao mµ n­íc ta ®ang cÇn. Thø hai, mçi hîp ®ång chuyÒn giao c«ng nghÖ ®­îc Bé Khoa häc-C«ng nghÖ-M«i tr­êng phª duyÖt ph¶i mÊt12 th¸ng, thêi gian nµy còng ®ñ ®Ó c«ng nghÖ chuyÓn giao s¾p l¹c hËu. Thø ba, HÖ thèng cÊp giÊy phÐp c«ng ty vµ ®Çu t­ lµm gi¶m søc c¹nh tranh- vèn lµ mét ®éng c¬ thóc ®Èy ®æi míi c«ng nghÖ- vµ lµm n¶y sinh t×nh tr¹ng kinh doanh kh«ng æn ®Þnh-mét khã kh¨n lín ®èi víi viÖc ®æi míi c«ng nghÖ. C¸c quy ®Þnh ph¸p lý hiÖn nay t¹o ra nhiÒu khã kh¨n vµ tèn kÐm trong viÖc nhËp khÈu v¸c thiÕt bÞ vµ m¸y mãc ®· qua sö dông vµo ViÖt nam. Theo quy ®Þnh cña Bé Khoa häc-C«ng nghÖ-M«i tr­êng buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®­îc sù chÊp thuËn tõ c¬ quan nhµ n­íc cã liªn quan vµ chøng chØ cña mét c¬ quan gi¸m ®Þnh hîp ph¸p ( th­êng lµ VINACONTROL cña ViÖt nam vµ SGS cña Thuþ sü) lµ thiÕt bÞ cßn míi 80% gi¸ trÞ, kh«ng ph¶i phÕ liÖu hoÆc ch¸t ®èt tiªu thô kh«ng ®­îc qu¸ cao h¬n 10% so víi m¸y míi vµ c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ ®ã ph¶i ®¸p øng ®­îc c¸c tiªu chuÈn vÒ an toµn vµ m«i tr­êng. C¸c DNVVN, nÕu kh«ng thÓ mua m¸y mãc thiÕt bÞ míi, th× còng chËt vËt trong viÖc n©ng cÊp lªn thiÕt bÞ ®· qua sö dông. §µnh r»ng lµ cÇn tr¸nh t×nh tr¹ng biÕn ViÖt nam thµnh b·i r¸c c«ng nghÖ nh÷ng nÕu quy ®Þnh qóa kh¾c nghiÖt th× còng rÊt khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc tiÕp cËn c«ng nghÖ míi. Trong t×nh tr¹ng nh­ vËy th× ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh (leasing)-mét h×nh thøc tµi trî cã møc ®é an toµn cao, linh ho¹t trong kinh doanh-cã thÓ ®­îc xem nh­ cøu c¸nh cho vÊn ®Ò c«ng nghÖ cña c¸c DNVVN, tuy vËy viÖc xóc tiÕn ho¹t ®éng nµy ch­a ph¸t triÓn l¾m. NghÞ ®Þnh sè 64/CP ngµy 9/10/1995 ®· ®­îc ChÝnh phñ ban hµnh vÒ Qui chÕ t¹m thêi vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty cho thuª tµi chÝnh t¹i ViÖt Nam nh»m më ®­êng cho c¸c c«ng ty cho thuª tµi chÝnh tiÕn hµnh ho¹t ®éng, t¹o mét kªnh dÉn vèn trung vµ dµi h¹n cho c¸c DNVVN, nh­ng kÕt qña vÉn ch­a thu ®­îc bao nhiªu. Cho thuª tµi chÝnh ë ViÖt nam vÉn cßn lµ mét c¸i g× ®ã xa l¹. VÒ gi¸o dôc ®µo t¹o, Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ còng ®· cã rÊt nhiÒu cè g¾ng nç lùc ®Ó t¹o cho c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c DNVVN nãi riªng mét ®éi ngò nh©n lùc cã tay nghÒ vµ tr×nh ®é. Ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o vµ nhiÒu c¬ quan cña c¸c ngµnh ®· më nhiÒu líp ®µo t¹o, båi d­ìng cho chñ doanh nghiÖp theo c¸c kho¸, tr­êng líp víi nhiÒu h×nh thøc, ph­¬ng thøc ®µo t¹o kh¸c nhau. MÆc dï ®ã míi chØ ban ®Çu h×nh thµnh do nhu cÇu bøc thiÕt cña c¸c DNVVN nh­ng nã ®· gióp cho viÖc ®µo t¹o ®éi ngò nh©n lùc trong khu vùc DNVVN tÝch cùc vµ thiÕt thùc. Hµng ngh×n líp häc ng¾n h¹n vµ c¸c héi th¶o ®· ®­îc tæ chøc ë kh¾p n¬i trªn c¶ n­íc. Tuy nhiªn, viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng cho chñ doanh nghiÖp nh­ vËy cßn ch­a ®­îc thùc hiÖn ®óng møc, ch­¬ng tr×nh cßn nghÌo nµn, néi dung cßn h¹n chÕ, ch­a ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu cho lo¹i ®èi t­îng nµy. Bªn c¹nh ®ã, còng ®· cã mét sè trung t©m xóc tiÕn, hç trî DNVVN ®­îc thµnh lËp vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®µo t¹o vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c do c¸c nguån quü quèc tÕ tµi trî. Cã thÓ kÓ ®Õn trong sè ®ã lµ Trung t©m dÞch vô vµ hç trî doanh nghiÖp (BPSC) h×nh thµnh trªn khu«n khæ dù ¸n hîp t¸c gi÷a Liªn minh Hîp t¸c x· ViÖt nam (VCA) vµ tæ chøc hîp t¸c kü thuËt §øc (GTZ), trung t©m liªn tôc tæ chøc c¸c líp häc trong ®ã bao gåm c¶ nh÷ng líp häc ®µo t¹o gi¶ng viªn. Ngoµi ra cßn cã c¸c líp häc liªn tôc ®­îc tæ chøc t¹i Trung t©m hç trî DNVVN cña VCCI-SME PC víi sù hç trî cña Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO), c¸c líp häc cña Trung t©m hç trî DNVVN cña Tæng côc Tiªu chuÈn-§o l­êng-ChÊt l­îng( SMEDEC). Tuy nhiªn c¸c trung t©m nµy kh«ng ®ñ ®Ó ®¸p øng viÖc ®µo t¹o h­íng nghiÖp vµ c¸c dÞch vô t­ vÊn ë quy m« c¸c DNVVN yªu cÇu. VÊn ®Ò lµ cã mét c¬ quan ChÝnh phñ ñng hé ho¹t ®éng cña c¸c trung t©m nµy còng nh­ sù ñng hé cña c¸c tæ chøc quèc tÕ, nh­ vËy c¸c trung t©m ®ã míi thùc sù ph¸t huy vai trß hç trî c¸c DNVVN. 5. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch hîp t¸c quèc tÕ vÒ c¸c DNVVN. ViÖt nam ®ang trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ nÒn kinh tÕ toµn cÇu, thµnh c«ng cña tiÕn tr×nh nµy phô thuéc rÊt lín vµo sù ph¸t triÓn cña khu vùc doanh nghiÖp mµ chñ yÕu lµ c¸c DNVVN. Khu vùc nµy chØ thùc sù ph¸t triÓn ®­îc nÕu cã sù hç trî kÞp thêi, cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ­u ®·i thÝch hîp, kh«ng chØ tõ phÝa ®èi néi mµ cßn cÇn nhiÒu nh÷ng hç trî quý b¸u tõ bªn ngoµi vÒ nguån vèn viÖn trî ph¸t triÓn, vÒ c¸c kinh nghiÖm trong viÖc ph¸t triÓn c¸c DNVVN. Quan hÖ hîp t¸c cña ViÖt nam víi nhiÒu n­íc, nhiÒu tæ chøc, nhiÒu ®Þnh chÕ tµi chÝnh v× vËy mµ kh«ng ngõng ®­îc t¨ng c­êng vµ ph¸t triÓn, d­ãi ®©y lµ mét vµi thµnh qu¶ ®iÓn h×nh. Cïng chung mét môc tiªu thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp th«ng qua nh÷ng dÞch vô hç trî ph¸t triÓn kinh doanh cho c¸c DNVVN. Phßng th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt nam(VCCI) vµ Tæ chøc hç trî kü thuËt §øc(GTZ-German Technican Corporation) cïng hîp t¸c vµ x©y dùng vµ ph¸t triÓn nh÷ng dÞch vô th«ng tin cËp nhËt víi chÊt l­îng cao. V¨n b¶n hîp t¸c gi÷a VCCI vµ GTZ kÝ vµo 10/2001, kÕ ®ã viÖc ph¸t triÓn h­íng ®i cña SMEnet( Small and Medium Enterprises) ®­îc ghi nhËn vµ th«ng qua vµo 11/2001 vµ kinh phÝ ®­îc hç trî vµo 12/2001. Sau ®ã SMEnet ®­îc thö nghiÖm vµo 3/2002 vµ chÝnh thøc ho¹t ®éng tõ 4/2002. SMEnet-thµnh qu¶ ®Çu tiªn lµ trang Web vµo th¸ng 4/2002, ®©y thùc sù lµ mét b­íc tiÕn lín lao khi mµ c¸c DNVVN cã thÓ tiÕp cËn ®­îc rÊt nhiÒu nguån th«ng tin quý b¸u vÒ ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh, khi mµ c¸c th«ng tin vÒ DNVVN ®­îc c«ng bè c«ng khai. T¹i ®ã, c¸c DNVVN cã thÓ cã nh÷ng th«ng tin cËp nhËt vÒ thÞ tr­êng, s¶n phÈm, b¹n hµng, ®èi t¸c, c¸c th«ng tin vÒ t­ vÊn ph¸p luËt, khëi sù doanh nghiÖp, vµ nhiÒu th«ng tin h÷u Ých kh¸c qua ®ã c¸c DNVVN ViÖt nam cã thÓ t¨ng søc c¹nh tranh cña m×nh.Tuy míi ho¹t ®éng nh­ng trang Web nµy thùc sù ®· lµ c«ng cô hiÖu qña cho ph¸t triÓn DNVVN. Còng theo kÕ ho¹ch hîp t¸c gi÷a VCCI vµ GTZ, Dù ¸n thóc ®Èy ph¸t triÓn DNVVN sÏ dÇn dÇn chuyÓn giao SMEnet cho Trung t©m th«ng tin VCCI qu¶n lÝ, trong qu¸ tr×nh chuyÓn giao ®ã, hai bªn sÏ cïng hîp t¸c ph¸t triÓn SMEnet nh­ mét cæng th«ng tin vÒ kinh tÕ cho c¸c DNVVN. PhÝa ViÖt nam còng ®· cã sù hîp t¸c víi Italia vÒ ph¸t triÓn c¸c DNVVN, hai bªn ®· ký “Biªn b¶n ghi nhí vÒ sù hîp t¸c vÒ c¸c DNVVN ViÖt nam- Italia” gi÷a Bé c«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i vµ thñ c«ng nghiÖp n­íc Céng hoµ Italia vµ Bé c«ng nghiÖp n­íc c«ng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt nam vµo 5/10/1999. Italia còng ®· cô thÓ ho¸ b»ng nhiÒu ch­¬ng tr×nh hîp t¸c hç trî, cô thÓ lµ “Héi th¶o DNVVN trong c«ng nghiÖp- kinh nghiÖm cña Italy vµ ViÖt nam” do bé c«ng nghiÖp ViÖt nam, §¹i sø qu¸n Italy tæ chøc ngµy 22/5/2002. Hay lµ dù ¸n hç trî kü thuËt cho c¸c DNVVN viÖt nam trong c«ng nghiÖp ®¸ èp l¸t, vµ nhiÒu ho¹t ®éng kh¸c. ViÖt nam còng lu«n tham gia vµ thËm chÝ trùc tiÕp tæ chøc c¸c héi nghÞ quèc tÕ vÒ ph¸t triÓn c¸c DNVVN. §iÒu nµy thÓ hiÖn quyÕt t©m thùc sù cña ChÝnh phñ trong ph¸t triÓn c¸c DNVVN. T¹i B¾c Kinh, viÖt nam tham gia Héi nghÞ cÊp bé tr­ëng APEC vÒ c¸c DNVVN ngµy1/9/2001 víi sù tham gia cña 21 quèc gia APEC, héi nghÞ ®· th«ng qua tuyªn bè chung vÒ ph¸t triÓn c¸c DNVVN. T¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh, ngµy 8/10/2002 ®· diÔn ra “Héi nghÞ lÇn 7 c¸c thµnh phè ®èi t¸c khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D­¬ng vÒ chÝnh s¸ch hç trî DNVVN”. Héi nghÞ còng th«ng qua ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng TP Hå ChÝ Minh vÒ ph¸t triÓn DNVVN. III. Thùc tr¹ng vµ nh÷ng tån t¹i cña c¸c DNVVN t¹i ViÖt nam. 1. Vèn cña c¸c DNVVN. HiÖn nay c¸c DNVVN gÆp ph¶i t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doanh. ThÞ tr­êng cung øng vèn cho c¸c DNVVN chñ yÕu lµ thÞ tr­êng tµi chÝnh phi chÝnh thøc. C¸c chñ doanh nghiÖp th­êng vay vèn cña th©n nh©n, b¹n bÌ, vµ vay cña nh÷ng ng­êi cho vay lÊy l·i. HÇu nh­ c¸c DNVVN, nhÊt lµ c¸c DNVVN ngoµi quèc doanh, kh«ng tiÕp cËn ®­îc víi nguån tÝn dông chÝnh thøc cña ng©n hµng. Thùc tr¹ng nµy do nhiÒu nguyªn nh©n nh­: HÖ thèng ng©n hµng, chñ yÕu dµnh c¸c kho¶n tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc; c¸c DNVVN kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c ®ßi hái cña ng©n hµng vÒ c¸c thñ tôc nh­ lËp dù ¸n kh¶ thi, thñ tôc thÕ chÊp vµ møc l·i suÊt. HiÖn nay, c¸c thñ tôc vay vèn tÝn dông cña c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông cßn rÊt phøc t¹p, dÉn ®Õn chÝ phÝ giao dÞch cao lµm cho nh÷ng kho¶n tÝn dông nµy trë nªn qu¸ ®¾t ®èi víi c¸c DNVVN. Thñ tôc phøc t¹p vµ chi phÝ giao dÞch cao l¹i còng lµm cho c¸c ng©n hµng kh«ng muèn cho c¸c DNVVN vay. Bëi v× d­íi gãc ®é cña c¸c ng©n hµng, thñ tôc cho vay c¸c kho¶n vèn nhá còng kh«ng kÐm phÇn phøc t¹p so víi c¸c kho¶n vèn lín mµ lîi nhuËn l¹i Ýt vµ c¸c quy ®Þnh qu¸ kh¾t khe vÒ tµi s¶n thÕ chÊp vµ dù ¸n kh¶ thi còng ®éi c¸c chi phÝ lªn cao. ChÝnh v× thÕ ng©n hµng th× nhËn ®­îc Ýt lîi nhuËn ®i cßn c¸c DNVVN th× l¹i kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn vay vèn, cho nªn c¸c ng©n hµng kh«ng muèn cho hä vay. Trong khi ®ã, c¸c DNNN th× l¹i vay vèn mµ kh«ng cÇn ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n. §©y lµ mét trong nh÷ng ph©n biÖt ®èi xö lín hiÖn nay. Ngoµi ra, cßn cã mét sè nguyªn nh©n kh¸c nh­ c¸c ph­¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ tµi s¶n thÕ chÊp cßn kh«ng râ rµng, th­êng ®¸nh gi¸ rÊt thÊp gi¸ trÞ cña c¸c tµi s¶n thÕ chÊp so víi gi¸ trÞ thùc cña nã, vµ c¸c quy ®Þnh cña c¸c ng©n hµng vÒ vÊn ®Ò nµy cßn rÊt tuú tiÖn. Bªn c¹nh ®ã, mét sè chñ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh kh«ng muèn vay ng©n hµng v× nh­ vËy khã trèn tr¸nh nghÜa vô nép thuÕ. C¸c kho¶n hç trî, viÖn trî tõ bªn ngoµi cña c¸c quèc gia, c¸c tæ chøc, c¸c dù ¸n lµ rÊt hiÖu qu¶ nh­ng ch­a thÊm th¸p vµo ®©u víi nhu cÇu cña c¸c DNVVN. C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝn dông ch­a ®­îc tiÕn hµnh ®ång bé vµ thùc thi hiÖu qu¶ nªn t¸c ®éng ch­a thËt tèt ®Õn nhu cÇu bøc xóc vÒ vèn cña c¸c DNVVN hiÖn nay. 2. T×nh h×nh thiÕt bÞ c«ng nghÖ Tr×nh ®é thiÕt bÞ, c«ng nghÖ trong c¸c DNVVN rÊt l¹c hËu. ChØ trõ mét sè Ýt c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp, cßn phÇn lín sö dông thiÕt bÞ l¹c hËu tíi 20-50 n¨m so víi c¸c n­íc trong khu vùc. N¨ng lùc c«ng nghÖ vµ kü thuËt h¹n chÕ, trang bÞ vèn thÊp ( chØ b»ng 3%) møc trang bÞ kü thuËt trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp lín. Tû lÖ ®æi míi trang thiÕt bÞ thÊp. NÕu lÊy thµnh phè Hå ChÝ Minh- trung t©m c«ng nghÖ cao nhÊt c¶ n­íc lµm vÝ dô th× tû lÖ nµy còng chØ lµ kho¶ng 10% mét n¨m tÝnh theo vèn ®Çu t­. Trong khi ®ã, nhiÒu s¶n phÈm c«ng nghÖ hiÖn nay nh­ c¸c s¶n phÈm ®iÖn tö, viÔn th«ng, hãa thùc phÈm cã chu kú sèng rÊt ng¾n. Víi tèc ®é ®æi míi m¸y mãc thiÕt bÞ nh­ trªn th× kh«ng tr¸nh khái tôt hËu; do ®ã mµ n¨ng suÊt thÊp, gi¸ thµnh cao, rÊt khã c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ. Cã thÓ thÊy t×nh h×nh t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh nh­ sau: B¶ng : Tr×nh ®é c«ng nghÖ, m¸y mãc thiÕt bÞ ®ang sö dông t¹i c¸c DNVVN ë TP Hå ChÝ Minh so víi tr×nh ®é chung cña thÕ giíi Lo¹i doanh nghiÖp Tr×nh ®é c«ng nghÖ, m¸y mãc, thiÕt bÞ (%) HiÖn ®¹i Trung b×nh Qu¸ l¹c hËu, l¹c hËu 1. Quèc doanh 11,4 53,1 35,5 2. Ngoµi quèc doanh 6,7 27 66,3 -Cæ phÇn, TNHH 19,4 54,8 25,8 -DNTN 30,0 30,3 50,0 -HTX 16,7 33,3 50,0 -Tæ hîp, c¸ thÓ 3,6 22,8 73,6 TÝnh chung 10 38 52 Nguån: B¸o c¸o ®Þnh h­íng chiÕn l­îc vµ khuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn DNVVN ®Õn n¨m 2010 ë ViÖt Nam, Trang 22. Thùc tr¹ng trªn còng kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn, bëi v× c¸c DNVVN ®­¬c ®Þnh nghÜa víi tiªu chÝ vèn t­¬ng ®èi thÊp vµ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc vay vèn tÝn dông trung vµ dµi h¹n cÇn thiÕt cho viÖc ®Çu t­ n©ng cÊp c«ng nghÖ. §Æc biÖt c¸c doanh DNVVN cßn ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ trong lÜnh vùc c«ng nghÖ, m¸y mãc vµ thiÕt bÞ do thiÕu th«ng tin vÒ thÞ tr­êng nµy. Nh÷ng tån t¹i c¨n b¶n trong t×nh h×nh c«ng nghÖ l¹c hËu hiÖn nay ë khu vùc DNVVN lµ : - ThiÕu v¾ng chiÕn l­îc c«ng nghÖ cho DNVVN, do ®ã ®æi míi c«ng nghÖ diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t, c¸ biÖt, thiÕu ®Þnh h­íng, h­íng dÉn vµ hç trî cña Nhµ n­íc hoÆc cña doanh nghiÖp lín. - ThiÕu th«ng tin h­íng dÉn vµ ®iÒu kiÖn tiÕp cËn c«ng nghÖ, n¨ng lùc tµi chÝnh h¹n hÑp. ViÖc ®æi míi c«ng nghÖ vÉn chØ lµ viÖc lµm tù th©n cña DNVVN. - TiÕn tr×nh thay ®æi c«ng nghÖ diÔn ra chËm ch¹p, ch­a t­¬ng xøng víi tèc ®é gia t¨ng cña thÞ tr­êng. ViÖc ®æi míi c«ng nghÖ chØ tËp trung vµo mét sè ngµnh vµ chñ yÕu ë c¸c thµnh phè lín, c¸c ngµnh nµy ®· ®¹t ®­îc nh÷ng tiÕn bé nhÊt ®Þnh vÒ c«ng nghÖ vµ tõ ®ã t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng (ngµnh may mÆc, thñ c«ng mü nghÖ, hãa mü phÈm, chÊt tÈy röa, s¶n xuÊt ®å nhùa, s¶n xuÊt c«ng cô chÕ biÕn l­¬ng thùc, ®å gia dông...). - ThiÕu nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé trong viÖc tiÕp thu c«ng nghÖ ngo¹i nhËp, thiÕu th«ng tin t­ vÊn, tr×nh ®é vµ tæ chøc ®¸nh gi¸ thÈm ®Þnh cho nªn kho¶ng 70% m¸y mãc thiÕt bÞ mua vÒ ë møc trung b×nh, trong ®ã mét bé phËn ®¸ng kÓ ë d¹ng second-hand. ViÖc qu¶n lý c«ng nghÖ nhËp cßn nhiÒu s¬ hë, quy chÕ gi¸m ®Þnh c«ng nghÖ ch­a chÆt chÏ g©y tæn thÊt lín vÒ kinh tÕ. - Vai trß h­íng dÉn qu¶n lý cña c¸c ngµnh kinh tÕ- kü thuËt, cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vµ c¸c tæ chøc t­ vÊn vÒ c«ng nghÖ cßn thiÕu vµ lóng tóng. C¬ chÕ chÝnh s¸ch, c¬ chÕ chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng ®ång bé; quy tr×nh, quy ph¹m, thiÕu sù hç trî trong chÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝn dông do ®ã DNVVN kh«ng ®ñ søc ®æi míi c«ng nghÖ hoÆc tiÕp thu c«ng nghÖ míi kÐm hiÖu qu¶, c¬ chÕ kiÓm so¸t chuyÓn giao c«ng nghÖ ch­a chÆt chÏ. - ThiÕu sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nghiªn cøu triÓn khai víi c¸c DNVVN, tiÒm n¨ng nghiªn cøu cña c¸c viÖn, trung t©m, c¸c tr­êng ®¹i häc ch­a ®­îc khai th¸c phôc vô cho c¸c ch­¬ng tr×nh ®æi míi c«ng nghÖ, thiÕu sù hç trî vÒ c«ng nghÖ gi÷a c¸c doanh nghiÖp lín víi DNVVN. - ThiÕu ®éi ngò chuyªn gia, c«ng nh©n lµnh nghÒ, thî bËc cao, nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ tæ chøc øng dông c«ng nghÖ míi. - ThiÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh thay ®æi c«ng nghÖ mét c¸ch c¬ b¶n, ®ång bé ®Ó thÝch øng víi sù biÕn ®æi cña thÞ tr­êng khi héi nhËp ®Çy ®ñ víi c¸c n­íc ASEAN vµo n¨m 2006. KÕ ®ã, cßn cã mét sè nguyªn nh©n kh¸ch quan ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ cu¶ c¸c DNVVN nh­: - C¸c doanh nghiÖp ch­a ®­îc phÐp khÊu hao nhanh m¸y mãc thiÕt bÞ do ®ã ch­a khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ®æi míi c«ng nghÖ. - ViÖc yªu cÇu c¸c hîp ®ång chuyÓn giao c«ng nghÖ ph¶i ®­îc ChÝnh phñ phª chuÈn víi c¸c thñ tôc, quy ®Þnh hiÖn hµnh g©y khã kh¨n, phiÒn hµ vµ mÊt rÊt nhiÒu thêi gian cho c¸c doanh nghiÖp. Vµ còng c¸c chÝnh quy ®Þnh hiÖn hµnh lµm cho c¸c DNVVN kh«ng ®ñ ®iÒu tµi chÝnh mua m¸y mãc thiÕt bÞ míi còng kh«ng thÓ n©ng cao c«ng nghÖ cña m×nh b»ng c¸ch nhËp m¸y mãc thiÕt bÞ cò nh­ng phï hîp víi n¨ng lùc s¶n xuÊt cña hä. - C¸c chi phÝ liªn l¹c viÔn th«ng quèc tÕ vµ Internet cßn qu¸ cao. §©y lµ mét trong nh÷ng c¶n trë ®Çu tiªn ®Ó tiÕp cËn víi th«ng tin thÞ tr­êng c«ng nghÖ quèc tÕ. - C¸c thñ tôc cång kÒnh, tèn kÐm trong viÖc cÊp thÞ thùc nhËp c¶nh cho c¸c chuyªn gia n­íc ngoµi, nh÷ng ng­êi chuyÓn t¶i c«ng nghÖ vµo ViÖt Nam, vµ thuÕ thu nhËp cao mµ c¸c chuyªn gia nµy ph¶i chÞu so víi c¸c n­íc §«ng Nam ¸ ®· kh«ng khuyÕn khÝch hä ®Õn ViÖt Nam. - NhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ hiÖn nay cña c¸c DNVVN ®ang ph¶i chÞu c¸c møc thuÕ suÊt cao. Trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi l¹i ®­îc miÔn thuÕ nhËp khÈu. 3. Tr×nh ®é nh©n lùc, lao ®éng vµ qu¶n lý. Nh×n chung lao ®éng trong c¸c DNVVN Ýt ®­îc ®µo t¹o c¬ b¶n qua c¸c tr­êng líp chÝnh thèng mµ chñ yÕu theo ph­¬ng ph¸p truyÒn nghÒ, tr×nh ®é v¨n hãa thÊp, ®Æc biÖt lµ sè lao ®éng trong c¸c c¬ së kinh doanh nhá. Së dÜ nh­ vËy lµ do c¬ cÊu lao ®éng ®· qua ®µo t¹o rÊt bÊt hîp lý, cô thÓ lµ: Tû lÖ gi÷a ®µo t¹o ®¹i häc- trung häc- c«ng nh©n kü thuËt lµ 1-1,5-2,5 trong khi ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong khu vùc tû lÖ lµ 1- 4 -10. §iÒu ®ã dÉn ®Õn tæng sè lao ®éng qua ®µo t¹o ®· Ýt, tæng sè c«ng nh©n kü thuËt l¹i cµng Ýt h¬n so víi nhu cÇu thùc tÕ. H¬n n÷a, chÊt l­îng d¹y nghÒ l¹i yÕu, nguyªn nh©n lµ do trang bÞ c¬ së vËt chÊt, kü thuËt, ®éi ngò gi¸o viªn, gi¸o tr×nh, gi¸o ¸n ®Òu rÊt thiÕu thèn vµ l¹c hËu, kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu. VÒ chñ doanh nghiÖp : Thùc tr¹ng tr×nh ®é cña chñ DNVVN ë n­íc ta ®­îc biÓu hiÖn trªn mét sè mÆt sau ®©y: - VÒ c¬ cÊu tr×nh ®é cña chñ DNVVN: Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra th× 30% chñ doanh nghiÖp xuÊt th©n tõ c«ng nh©n, viªn chøc thuéc khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc chuyÓn ra. §©y lµ ®éi ngò phÇn nµo ®· cã kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt, mét sè Ýt cã tay nghÒ vµ hiÓu biÕt vÒ qu¶n lý kinh tÕ. §éng c¬ ho¹t ®éng s¶n xuÊt- kinh doanh lµ ®Ó tù t¹o viÖc lµm, cã thu nhËp cho cuéc sèng. Kho¶ng 60% ®· tõng lµ chñ doanh nghiÖp nhá hoÆc ®· ho¹t ®éng ë khu vùc kinh tÕ c¸ thÓ, t­ nh©n, cã truyÒn thèng cña gia ®×nh. §©y lµ lùc l­îng kh¸ lín, cã kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp nh­ng tr×nh ®é qu¶n lý s¶n xuÊt- kinh doanh , tµi chÝnh, kÕ to¸n... cßn thiÕu. Kho¶ng 10% lµ häc sinh, sinh viªn c¸c tr­êng phæ th«ng, c¸c tr­êng trung häc, ®¹i häc t×m ®­îc viÖc lµm, cã vèn hoÆc vay vèn tù lËp doanh nghiÖp s¶n xuÊt hoÆc kinh doanh. - VÒ tr×nh ®é v¨n hãa: 40% chñ doanh nghiÖp cã tr×nh ®é líp 7; 35% tr×nh ®é líp 10 (hÖ cò) vµ 25% cã tr×nh ®é líp 12 (hÖ míi). Tr×nh ®é nµy cßn ®­îc chøng minh qua sè liÖu ®iÒu tra 300 doanh nghiÖp nhá ë 3 thµnh phè: H¶i Phßng, §µ N½ng, thµnh phè Hå ChÝ Minh cña ViÖn khoa häc lao ®éng NhËt B¶n kÕt hîp víi ViÖn khoa häc lao ®éng cña Bé lao ®éng- th­¬ng binh vµ x· héi ViÖt nam; h¬n 70% cã tr×nh ®é cÊp II ( hÖ cò) vµ kho¶ng 25% cã tr×nh ®é cÊp III trë lªn. - VÒ tr×nh ®é chuyªn m«n: Trong sè c¸c chñ doanh nghiÖp ®­îc ®iÒu tra, cø 100 ng­êi th× cã mét ng­êi cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc, 3 ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc, 14 ng­êi cã tr×nh ®é trung häc hoÆc t­¬ng ®­¬ng. H¬n n÷a, trong sè tr×nh ®é trung häc vµ ®¹i häc th× chñ doanh nghiÖp cã tr×nh ®é tay nghÒ ®µo t¹o phï hîp víi nghÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt- kinh doanh thÊp, chØ kho¶ng 7%. Kho¶ng 30% chñ doanh nghiÖp ®· ho¹t ®éng kinh tÕ t­ nh©n, mÆc dï ch­a cã nghÒ nh­ng nhê chÝnh s¸ch ®æi míi ®· n¾m c¬ héi t¹o lËp c¬ së riªng hoÆc ph¸t triÓn doanh nghiÖp thõa kÕ cña gia ®×nh. Sè chñ doanh nghiÖp nµy phÇn lín ho¹t ®éng ë khu vùc dÞch vô, ®Æc biÖt lµ may mÆc, dÞch vô v¨n hãa, söa ch÷a c¬ khÝ, ®iÖn tö. Mét sè c¸c chñ doanh nghiÖp cã tay nghÒ phï hîp víi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nh­ng ë tr×nh ®é thÊp, chñ yÕu dùa vµo ®µo t¹o tõ c¬ së d¹y nghÒ t­ nh©n hoÆc kÌm cÆp qua thùc tÕ, hay ®­îc gia ®×nh truyÒn l¹i. Cã mét sè chñ doanh nghiÖp lo¹i nµy ®· lµm trong khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc, nh­ng khi lËp nghiÖp, kiÕn thøc cò kh«ng ®¸p øng ®­îc mµ ph¶i tù häc l¹i, hoÆc n©ng cao kiÕn thøc nghÒ nghiÖp qua c¸c líp båi d­ìng ng¾n. Mét sè Ýt trong c¸c chñ doanh nghiÖp ®· qua qu¸ tr×nh ®i lµm cho c¸c chñ doanh nghiÖp kh¸c tõ khi cßn Ýt tuæi, tù häc nghÒ trong thùc tÕ, sau ®ã tr­ëng thµnh, cã vèn vµ tù ®øng ra t¹o lËp doanh nghiÖp. Qua phÇn thùc tr¹ng tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c chñ doanh nghiÖp nªu trªn, cã thÓ kÕt luËn r»ng ®éi ngò c¸c chñ doanh nghiÖp cã sù bÊt cËp vÒ tr×nh ®é. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh h×nh nµy, tr­íc hÕt lµ do sù chuyÓn biÕn vÒ c¬ chÕ qu¶n lý, c¸c DNVVN ®ang ë giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn, viÖc ®µo t¹o båi d­ìng ch­a ®­îc chó ý ®óng møc hoÆc ®· ®­îc chó ý nh­ng ch­a triÖt ®Ó. Tõ n¨m 1991 trë l¹i ®©y, ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o vµ nhiÒu c¬ quan cña c¸c ngµnh ®· më nhiÒu líp ®µo t¹o, båi d­ìng cho chñ doanh nghiÖp theo c¸c khãa, tr­êng líp víi nhiÒu h×nh thøc vµ ph­¬ng thøc ®µo t¹o kh¸c nhau. Cã thÓ kÓ ®Õn trong sè ®ã lµ c¸c líp ®µo t¹o liªn tôc cña Trung t©m hç trî DNVVN, c¸c líp vÒ khëi sù doanh nghiÖp vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp cña Trung t©m xóc tiÕn DNVVN SME-PC/VCCI víi sù trî gióp cña Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO), c¸c kho¸ häc ®µo t¹o ng¾n h¹n cña Trung t©m hç trî DNVVN thuéc Tæng côc Tiªu chuÈn-§o l­êng-ChÊt l­îng(SMEDEC). MÆc dï ®ã míi chØ lµ ban ®Çu h×nh thµnh do nhu cÇu cÊp thiÕt cña c¸c DNVVN, nh­ng nã ®· gióp cho viÖc ®µo t¹o c¸c chñ doanh nghiÖp, c¸n bé qu¶n lý trong doanh nghiÖp kh¸ tÝch cùc vµ thiÕt thùc. Hµng ngh×n líp häc ng¾n h¹n vµ c¸c héi th¶o ®· ®­îc c¸c c¬ quan, c¸c tæ chøc kh¸c nhau tæ chøc cho hµng v¹n c¸c l­ît chñ doanh nghiÖp ë c¸c thµnh phè lín vµ nhiÒu tØnh trong c¶ n­íc. Tuy nhiªn, viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng cho chñ doanh nghiÖp nh­ thÕ cßn ch­a ®­îc thùc hiÖn ®óng møc, cßn manh món, ch­¬ng tr×nh cßn nghÌo nµn, néi dung cßn h¹n chÕ, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cho lo¹i ®èi t­îng nµy. VÒ lao ®éng phæ th«ng trong c¸c DNVVN: Lao ®éng trong c¸c DNVVN chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng, Ýt ®­îc ®µo t¹o, thiÕu kü n¨ng, tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, t×nh tr¹ng nµy cßn trÇm träng h¬n ®èi víi sè lao ®éng trong c¸c c¬ së kinh doanh nhá. Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy chØ cã 5,13% lao ®éng trong khu vùc ngoµi quèc doanh cã tr×nh ®é ®¹i häc, trong khi ®ã chñ yÕu tËp trung vµo c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c¸c c«ng ty cæ phÇn,74,8% lao ®éng ch­a tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc. 4. T×nh h×nh vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c DNVVN vÒ s¶n phÈm, thÞ tr­êng. H¹n chÕ vÒ s¶n phÈm vµ chÊt l­îng s¶n phÈm: Mét trong nh÷ng h¹n chÕ lín nhÊt cña DNVVN ViÖt nam lµ trªn con ®­êng ®i t×m ®Çu ra cho s¶n phÈm cña m×nh, rÊt nhiÒu DNVVN vÉn ®ang duy tr× nh÷ng mÆt hµng cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp, chÊt l­îng kh«ng cao vµ chñ yÕu dùa trªn lîi thÕ chi phÝ nh©n c«ng rÎ. S¶n phÈm cña ViÖt Nam cßn ®¬n ®iÖu vÒ mÉu m· vµ chñng lo¹i. C¸c doanh nghiÖp hiÖn nay ch­a t×m ®­îc lîi thÕ so s¸nh b»ng nh÷ng s¶n phÈm “®éc ®¸o” riªng, hÇu nh­ DNVVN míi ®ang dõng l¹i ë chç cã g× gäi lµ thÕ m¹nh th× tËp trung vµo kinh doanh vµ ®em ra chµo b¸n, nÕu kh«ng th× còng lµ s¶n xuÊt theo kiÓu lµm nh¸i l¹i c¸c s¶n phÈm uy tÝn n­íc ngoµi. Ngay c¶ trong ngµnh dÖt may, da giµy, thñ c«ng mü nghÖ, c¬ khÝ xuÊt khÈu…- nh÷ng lÜnh vùc ­u thÕ cña ViÖt Nam, viÖc ®a d¹ng chñng lo¹i, mÉu m· vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ. NhiÒu doanh nghiÖp DNVVN chØ lµm theo catalogue, hoÆc lµ cãp nhÆt, nh¸i kiÓu s¶n phÈm c¹nh tranh, kÕt côc võa lµm m×nh r¬i vµo thÕ bÞ ®éng, võa ¶nh h­ëng xÊu ®Õn diÔn biÕn thÞ tr­êng. S¶n phÈm cã qu¸ nhiÒu sù trïng l¾p, c¶ vÒ mÉu m· lÉn chñng lo¹i mÆt hµng, dÞch vô gi÷a c¸c doanh nghiÖp nhá víi nhau, gi÷a DNVVN víi doanh nghiÖp lín, nªn thÞ phÇn bÞ thu hÑp vµ lîi thÕ c¹nh tranh t­¬ng ®èi l¹i cµng mê nh¹t. §ã lµ nguyªn nh©n tõ hai phÝa: tr­íc hÕt, DNVVN yÕu kÐm c¶ vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt lÉn c«ng nghÖ vµ kiÕn thøc th­¬ng tr­êng vµ thËm chÝ ch­a thùc sù quan t©m ®óng møc ®Õn c¶i tiÕn s¶n phÈm; sau ®Õn, Nhµ n­íc thiÕu mét c¬ chÕ kÝch thÝch tèt, ®Æc biÖt lµ c¸c chÝnh s¸ch hç trî vÒ ngµnh nghÒ vµ thÞ tr­êng ®èi víi lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. H¬n n÷a, trong xuÊt khÈu, phÇn lín c¸c doanh nghiÖp ®ang s¶n xuÊt c¸c lo¹i s¶n phÈm cã møc lîi nhuËn thÊp, dÔ gia nhËp thÞ tr­êng. S¶n phÈm d­íi d¹ng th«, s¬ chÕ vÉn chiÕm tû lÖ cao (70%) trong khi lao ®éng ë c¸c DNVVN nãi chung d­ thõa rÊt nhiÒu. VÒ l©u dµi kh«ng chØ c¸c nguån tµi nguyªn bÞ c¹n kiÖt mµ c¶ lîi Ých do gi¸ c¶ thÊp còng thuéc vÒ kh¸ch hµng n­íc nhËp khÈu. Trong mÊy n¨m gÇn ®©y, viÖc ®Çu t­ vµo ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn còng nh­ vµo mÆt hµng xuÊt khÈu gi¸ trÞ gia t¨ng cao ®· cã nh÷ng cè g¾ng ®¸ng kÓ, nh­ng kÕt qu¶ vÉn ch­a t­¬ng xøng. ë ®©y l¹i xuÊt hiÖn mét nghÞch lý lµ, nÕu s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng th« th× vèn Ýt, dÔ t×m thÞ tr­êng, nh­ng gi¸ trÞ thÊp. Cßn nÕu ®Çu t­ vµo hµng chÕ biÕn th× cÇn vèn lín vµ khã t×m thÞ tr­êng, mµ vèn vµ thÞ tr­êng lµ hai khã kh¨n lín h¹n chÕ ho¹t ®éng cña c¸c DNVVN hiÖn nay. Thùc tÕ lµ nhiÒu s¶n phÈm xuÊt khÈu th« th× l·i nh­ng chÕ biÕn s©u khi b¸n ra l¹i lç. ChÊt l­îng s¶n phÈm cña ViÖt Nam cßn kÐm, l¹i kh«ng æn ®Þnh, rÊt khã c¹nh tranh víi hµng n­íc ngoµi ngay trªn thÞ tr­êng néi ®Þa chø kh«ng nãi ®Õn thÞ tr­êng n­íc ngoµi. NhiÒu mÆt hµng tiªu dïng cña ViÖt Nam lu«n ®øng ë thÕ yÕu tr­íc hµng nhËp khÈu tiÓu ng¹ch, chÊt l­îng trung b×nh tõ Trung Quèc, Th¸i Lan… ngay t¹i thÞ tr­êng néi ®Þa bëi chÊt l­îng, gi¸ c¶, mÉu m·. §iÒu ®¸ng lo ng¹i ®èi víi DNVVN ViÖt Nam lµ nhiÒu hµng n­íc ngoµi t¹i thÞ tr­êng ViÖt Nam vµ trªn thÞ tr­êng quèc tÕ liªn tôc thay ®æi mÉu m· vµ gi¶m gi¸ mµ chÊt l­îng kh«ng gi¶m. V« h×nh chung, doanh nghiÖp ViÖt Nam tù r¬i vµo "c¸i bÉy cña chÝ phÝ lao ®éng thÊp": bÞ qui luËt c¹nh tranh dån Ðp vµo nh÷ng ngµnh cã lîi nhuËn cËn biªn thÊp vµ bÞ c¹nh tranh gay g¾t vÒ chi phÝ. Qua ®iÒu tra trªn 146 doanh nghiÖp, c¸c chuyªn gia ViÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ Tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp Liªn hîp quèc ®· rót ra nhËn xÐt: "Trong phÇn lín c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ng­êi ta ch­a thÊy râ nh÷ng nç lùc h­íng tíi n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm. NhiÒu doanh nghiÖp d­êng nh­ phã mÆc hoÆc Ýt quan t©m tíi viÖc c¶i thiÖn kh«ng ngõng ho¹t ®éng cña m×nh, ®iÒu tÊt yÕu ®Ó cã thÓ ®¹t ®­îc chuÈn mùc quèc tÕ. C¸c c«ng ty xuÊt khÈu ViÖt Nam th­êng cã Ýt hoÆc kh«ng cã nh·n hiÖu quèc tÕ riªng, th­êng ph¶i dùa nhiÒu vµo kh¸ch hµng vµ c¸c ®èi t¸c chÝnh ®Ó cã ®Çu vµo thiÕt kÕ, quy tr×nh c«ng nghÖ, tiÕp thÞ vµ ph©n phèi. NhiÒu doanh nghiÖp coi ChÝnh phñ nh­ mét t¸c nh©n quan träng ®Õn kÕt qu¶ kinh doanh cña hä vµ nç lùc t×m kiÕm cµng nhiÒu ­u tiªn, h¹n ng¹ch, trî cÊp vµ b¶o hé cµng tèt"( TrÝch “Tæng quan vÒ c¹nh tranh c«ng nghiÖp ViÖt nam”, NXB ChÝnh trÞ quèc gia 6/1999.) TiÕp ®ã lµ vÒ vÊn ®Ò th­¬ng hiÖu s¶n phÈm, cã thÓ thÊy hiÖn ®©y ®ang lµ mét vÊn ®Ò nhËn ®­îc nhiÒu sù l­u t©m nhÊt hiÖn nay. C¸c DNVVN ViÖt nam hiÖn nay ch­a t¹o ®­îc mét th­¬ng hiÖu riªng cho m×nh- vµ còng ph¶i thõa nhËn ®ã lµ mét vÊn ®Ó ch¼ng dÔ dµng g×. §iÓn h×nh lµ s¶n phÈm gèm sø B¸t trµng, ng­êi ta biÕt ®Õn B¸t trµng lµ n¬i s¶n xuÊt uy tÝn vÒ gèm sø, ®Õn B¸t trµng ng­êi ta cã thÓ thÊy nhan nh¶n c¸c cöa hµng cöa hiÖu víi tªn rÊt râ rµng víi ®Þa chØ vµ sè ®iÖn tho¹i liªn hÖ, nh­ng vÊn ®Ò lµ ë chç, kh«ng cã tªn, kh«ng cã biÓu t­îng-tøc lµ kh«ng cã th­¬ng hiÖu s¶n phÈm gèm sø b¸t trµng ®Ó ph©n biÖt víi c¸c s¶n phÈm gèm sø kh¸c trong khi gèm sø B¸t trµng hiÖn nay l¹i ®­îc xuÊt khÈu víi sè l­îng rÊt lín sang NhËt b¶n vµ Ch©u ¢u. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th­¬ng hiÖu cña m×nh, mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p ®­a ra lµ c¸c DNVVN cã thÓ sö dông th­¬ng hiÖu cña c¸c doanh nghiÖp lín cho ®Õn khi cã th­¬ng hiÖu riªng, nhÊt lµ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu, c¸c DNVVN còng cã thÓ hîp t¸c víi c¸c doanh nghiÖp lín nh»m sö dông c¸c th­¬ng hiÖu cña c¸c doanh nghiÖp ®ã. Thªm n÷a, c¸c DNVVN cã thÓ mua l¹i c¸c th­¬ng hiÖu cña c¸c doanh nghiÖp lín b»ng giao dÞch nh­îng quyÒn th­¬ng hiÖu. NÕu DNVVN x©y dùng th­¬ng hiÖu cña chÝnh m×nh th× nªn x©y dùng th­¬ng hiÖu ë cÊp c«ng ty thay v× x©y dùng th­¬ng hiÖu s¶n phÈm v× nh­ vËy qu¸ tèn kÐm. Theo nghiªn cøu cña c¸c chuyªn gia th× ®Ó ph¸t triÓn mét th­¬ng hiÖu th× chi phÝ ®Çu t­ kh«ng nhá vµ cÇn Ýt nhÊt vµi n¨m ®Ó x©y dùng th­¬ng hiÖu quèc gia, cÇn kho¶ng 10 n¨m ®Ó x©y dùng th­¬ng hiÖu quèc tÕ, ®iÒu nµy lµ rÊt khã kh¨n víi c¸c DNVVN ViÖt nam víi ®a phÇn quy m« rÊt nhá, n¨ng lùc tµi chÝnh h¹n chÕ, môc tiªu b¸n ®­îc hµng, cã lîi nhuËn, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch tr­íc m¾t. H¹n chÕ vÒ khai th¸c vµ më réng thÞ tr­êng ®Çu ra néi ®Þa: ThÞ tr­êng néi ®Þa cña c¸c DNVVN cßn kÐm ph¸t triÓn vµ thiÕu ®ång bé. C¸c DNVVN ch­a v­ît ra ®­îc thÞ tr­êng ®