Đề tài Nhận thức về bệnh viêm gan siêu vi B của người nghiện ma túy tại các trung tâm cai nghiện – Nguyễn Lê Như Tùng

NHAÄN THÖÙC VEÀ BEÄNH VIEÂM GAN SIEÂU VI B CUÛA NGÖÔØI NGHIEÄN MA TUÙY TAÏI CAÙC TRUNG TAÂM CAI NGHIEÄN Nguyeãn Leâ Nhö Tuøng*, Phaïm Thò Haûi Meán*, Nguyeãn Quang Trung*, Nguyeãn Thò Hoàng Lan*, Nguyeãn Thò Caåm Höôøng*, Phan Vónh Thoï* TOÙM TAÉT Nghieân cöùu caét ngang moâ taû nhaän thöùc cuûa 800 hoïc vieân nghieän ma tuyù veà beänh vieâm gan sieâu B taïi caùc trung taâm cai nghieän ôû tænh Bình Phöôùc vaøo thaùng 8 naêm 2004 cho thaáy: chæ coù khoaûng moät nöûa (57,9%) bieát veà beänh. Ñöôøng laây ñöôïc bieát nhieàu nhaát laø duøng kim chung (39.9%), quan heä tình duïc khoâng an toaøn (35.1%). Gaàn moät nöûa soá ngöôøi khoâng nhaän bieát beänh vaø khoâng hieåu haäu quaû cuûa beänh (42.9 - 44.1%) cuõng nhö khoâng bieát caùch phoøng ngöøa beänh (47%). Trình ñoä hoïc vaán coù aûnh höôûng ñeán vieäc nhaïân thöùc veà beänh nhieàu hay ít. Vì vaäy caàn tuyeân truyeàn, giaùo duïc nhieàu hôn veà beänh VGSV B ôû nhöõng ngöôøi nghieän ma tuyù. SUMMARY KNOWLEDGE ABOUT HEPATITIS B DISEASE OF DRUG USERS AT THE CENTRES FOR WITHDRAWAL Nguyen Le Nhu Tung, Pham Thi Hai Men, Nguyen Quang Trung, Nguyen Thi Hong Lan, Nguyeãn Thi Cam Huong, Phan Vinh Tho * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 182 – 186 We assess knowledge about Hepatitis B disease mong 800 drug users at the Centres for withdrawal at Bình Phöôùc province in August 2004 through a questionnaire. Results: only half of people knew about the disease (57,9%). The way of transmission mostly known was using shared needles (39,9%) and not protected sexual activities (35,1%). Half of them didn’t know how to recognize the disease as well as its complications (42.9 - 44.1%) or how to prevent it (47%). Education level had a influence for the comprehension of the disease. Knowledge about hepatitis B should be emphasized among drug users. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Vieâm gan sieâu vi laø beänh laây truyeàn chuû yeáu qua ñöôøng maùu. ÔÛ ngöôøi nghieän chích ma tuùy, duøng chung kim laø moät haønh vi nguy cô laây beänh quan troïng. Thoâng thöôøng khi noùi ñeán chích ma tuùy ngöôøi ta thöôøng lieân heä ñeán HIV, nhöng thöïc söï thì khaû naêng laây HBV cao hôn HIV gaáp 100 laàn(1). Treân ngöôøi nghieän ma tuyù beänh nhieãm HBV deã chuyeån maïn tính, ñieàu trò toán keùm, gaây nhieàu bieán chöùng. Hieän nay, cuøng vôùi ma tuùy vaø maõi daâm, nhieãm HBV, HIV vaø HCV cuõng gia taêng. Theo caùc khaûo saùt trong nöôùc gaàn ñaây cho thaáy coù ñeán 30% ngöôøi nhieãm HIV coù ñoàng thôøi HBsAg, tæ leä ñoàng nhieãm naøy coøn cao hôn ôû ngöôøi chích ma tuùy(2). Neáu tính caû soá ngöôøi mang ít nhaát moät daáu aán huyeát thanh cuûa HBV, coù quoác gia coøn ghi nhaän 95% ngöôøi nhieãm HIV/AIDS ñaõ hay ñang coù nhieãm HBV(4). Caên cöù vaøo tuoåi trung bình cuûa ngöôøi nghieän ma tuyù vaøo khoaûng 25-35 tuoåi; HBV, HIV & HCV ñeàu laø ba taùc nhaân taùc haïi keùo daøi, ñang vaø seõ gaây aûnh höôûng raát nhieàu ñeán söùc khoûe cuûa thanh thieáu nieân. Nghieân cöùu naøy ñöôïc tieán haønh nhaèm khaûo saùt nhaän thöùc veà beänh vieâm gan sieâu vi B cuûa nhöõng ngöôøi nghieän ma tuùy, nhaèm ruùt ra nhöõng ñieàu caàn chuù troïng trong vieäc giaùo duïc söùc khoûe phoøng vieâm gan B cho ngöôøi nghieän ma tuy sau naøy. * Boä moân Nhieãm ÑHYD TpHCM 182 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Muïc tieâu nghieân cöùu Khaûo saùt nhaän thöùc veà beänh vieâm gan sieâu vi B cuûa ngöôøi nghieän ma tuyù taïi caùc trung taâm cai nghieän ôû TP HCM. Thieát keá Moâ taû caét ngang. Ñoái töôïng vaø thôøi gian nghieân cöùu Caùc hoïc vieân ôû caùc trung taâm cai nghieän ma tuùy: Troïng Ñieåm, Phuù Vaên, Bình Ñöùc, Ñöùc Haïnh trong thôøi gian töø 06/8/2004 ñeán 12/8/2004 Thu thaäp vaø xöû lyù soá lieäu Söû duïng baûng caâu hoûi thieát keáâ saün vaø phoûng vaán tröïc tieáp. Keát quûa thu ñöôïc nhaäp vaø phaân tích baèng phaàn meàm SPSS 12.0. Pheùp kieåm Chi bình phöông ñöôïc duøng ñeå so saùnh caùc tyû leä. Möùc yù nghóa ñöôïc xaùc ñònh khi p<0.05. KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU Ñaëc ñieåm daân soá nghieân cöùu Baûng 1: Ñaëc ñieåm daân soá nghieân cöùu Ñaëc ñieåm daân soá nghieân cöùu Soá ca Tyû leä (%) Nam 612 76.5 Giôùi Nöõ 188 23.5 Tuoåi trung bình ± ñlc (min-max) 27.5 ± 7 (17- 72) Nhoùm tuoåi < 30 597 74.6 Cö nguï TpHCM 688 86 Muø chöõõ - caáp 1 317 39.6 Trình ñoä vaên hoaù >= Caáp 2 483 60.4 Khoâng laøm gì 387 48.4 Lao ñoäng chaân tay 393 49.1 Ngheà nghieäp Lao ñoäng trí oùc 20 2.5 Oån ñònh 476 59.5 Thu nhaäp Khoâng oån ñònh 324 40.5 Trong 800 hoïc vieân ñöôïc khaûo saùt nam chieám tæ leä ña soá (76,5%). Phaàn lôùn hoïc vieân coøn raát treû (74,6% < 30 tuoåi, tuoåi trung bình laø 27,5± 7, nhoû nhaát 17 tuoåi, lôùn nhaát 72 tuoåi). 2/3 hoïc vieân coù hoïc vaán töø caáp 2 trôû leân (60.4%). Gaàn ½ laø ngöôøi khoâng coù vieäc laøm (48.4%). 60% cho bieát coù thu nhaäp oåàn ñònh. Vì ñòa ñieåm khaûo saùt laø moät trung taâm cai nghieän cuûa thaønh phoá cho neân hoïc vieân phaàn lôùn coù ñòa chæ ôû Tp HCM (86%) (baûng 1). Nhaän thöùc cuûa caùc hoïc vieân ñoái vôùi beänh vieâm gan sieâu vi B Baûng 2: Nguoàn thoâng tin veà beänh Phaùi Vaên hoùa Nhoùm tuoåi Thoâng tin veà beänh (n=800) Soá ca Tæ leä (%) Nam Nöõ A: muø chöõ Æcaáp 1 B: >= caáp 2 C:<30 D:>=30 Ñaõ coù nghe noùi veà beänh 593 74.1 NS 63.1(A); 81.4(B)* NS Baùo, Taïp chí 275 34.4 NS 19.2(A); 44.3(B)* NS Truyeàn hình 274 34.3 NS 24.9(A); 40.4(B)* NS Radio 177 22.1 24.7 13.8* 12.9(A); 28.2(B)* 19.6©;2 9.6(D)* Baïn beø 168 21.0 NS NS NS Nhaân vieân y teá 155 19.4 NS NS NS Ngöôøi thaân noùi 106 13.3 NS NS NS Thaáy ngöôøi beänh 114 14.3 NS NS NS Nguoàn thoâng tin Baûn thaân maéc beänh 43 5.4 NS NS NS * p<0,05 NS:khoâng coù yù nghóa thoáng keâ Trong 800 ngöôøi ñöôïc khaûo saùt coù 593 ngöôøi (74,1%) ñaõ töøng nghe noùi veà vieâm gan sieâu vi B. Thoâng tin veà beänh töø nhieàu nguoàn khaùc nhau nhöng baùo, tivi, radio laø 3 nguoàn thoâng tin chuû yeáu. Baùo chí vaø truyeàn hình chieám khoaûng 34%, öu theá hôn radio (21%). Nguoàn thoâng tin töø baïn beø cuõng khaù quan troïng (21%),tæ leä gaàn baèng vôùi radio. Keá ñeán laø vai troø cuûa nhaân vieân y teá (19,4%). 14,3% bieát veà beänh VGSV B do thaáy ngöôøi beänh, coøn 5,4% do baûn thaân hoï maéc beänh. Söï tieáp nhaän thoâng tin töø caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng khaùc nhau theo trình ñoä vaên hoùa, trình ñoä hoïc vaán caøng cao thì söï tieáp nhaän thoâng tin töø baùo ñaøi caøng toát hôn, tæ leä ngöôøi muø chöõ ñeán caáp 1 bieát ñöôïc beänh VGSV B töø baùo, truyeàn hình, radio ôû khoaûng 12,9-24,9%, trong khi ôû nhöõng ngöôøi hoïc Nhieãm 183 treân caáp 2 laø 28,2-44,3%. Rieâng nguoàn thoâng tin töø radio thì nam nghe nhieàu hôn nöõ, nhoùm ngöôøi >30 tuoåi nghe nhieàu hôn nhoùm ngöôøi< 30 tuoåi (baûng 2). Baûng 3: Nhaän thöùc cuûa ngöôøi nghieän ma tuùy veà beänh vgsv B Phaùi Kieán thöùc (n= 800) Soá ca Tæ leä (%) Nam Nöõ Vaên hoùa A: muø chöõ Æcaáp 1 B: >= caáp 2 Nhoùm tuoåi C:<30 D:>=30 Traû lôøi veà ñöôøng laây Khoâng bieát 36 46,6 49.2 3û8.3* 51.4(A); 43.5(B)* NS Tieâm chích 319 39.9 37,7 46.8* NS NS Quan heä tình duïc 281 35.1 32.4 44.1* NS NS Tieáp xuùc vôùi maùu 237 29.6 NS NS NS Meï truyeàn sang con 202 25.2 23.0 32.4* NS Chung dao caïo, caét moùng 193 24.1 NS NS NS Truyeàn maùu coù beänh 191 23.9 NS 19.2(A);26.9(B )* NS Hieåu sai (chung aùo quaàn..) 30 3.8 2.6 7.4* NS NS Nhaän bieát ngöôøi coù nguy cô Khoâng bieát 369 46.1 48.2 39.4 51.1 (A);42.2(B)* NS Xì ke 368 46.0 NS 41.3(A); 49.1(B)* NS Gaùi maïi daâm 251 31.4 NS 27.1 (A);34.2(B)* NS Ñoàng tính luyeán aùi 173 21.6 NS NS NS Caùch nhaän bieát coù beänh VGSV B Khoâng bieát 343 42.9 44.4 37.8* 53.6 (A);35.8(B)* NS Thöû maùu 258 32.3 32.8 30.3 Vaøng da vaøng maét 199 24.9 22.7 31.9 Haäu quaû cuûa beänh Khoâng bieát roõ 353 44.1 46.6 36.2* 56.5 (A);36.5(B)* NS Töû vong 387 48.4 46.4 54.8* 38.2 (A);55.1(B)* NS Xô gan 150 18.8 17.2 23.9* NS NS Ung thö gan 147 18.4 NS 13.9 (A);21.3(B)* Phaùi Kieán thöùc (n= 800) Soá ca Tæ leä (%) Nam Nöõ Vaên hoùa A: muø chöõ Nhoùm tuoåi Veà caùch phoøng ngöøa beänh Khoâng bieát 376 47.0 49.5 38.8* 56.2 (A);41.0(B)* NS Khoâng aên chung 134 16.8 14.7 23.4* NS NS Khoâng QHTD böøa baõi 248 31.0 29.1 37.2* NS NS Söû duïng BCS 213 26.6 24.8 32,4* NS NS Khoâng chích chung kim 302 37.8 NS 33.1 (A);40.8(B)* NS Khoâng chung dao caïo 229 28.6 NS NS NS Chích ngöøa 168 21.0 NS 17.4 (A);23.4(B)* NS Caûm nhaän veà söï nguy hieåm cuûa beänh Sôï bò maéc beänh 268 33,5 73,7 81,9* NS NS Ñaõ chích ngöøa 112 14 NS NS 15,4©;9, 9(D) Chöa chích ngöøa 688 86 NS NS NS Ko bieát coù thuoác chích 509 74.0 NS 79.4 (A);70.3(B)* NS Seõ chích khi coù ñieàu kieän 600 87.2 NS 84.0 (A);89.4(B)* NS * p<0,05 NS:khoâng coù yù nghóa thoáng keâ Chæ coù 57,9% ngöôøi ñöôïc phoûng vaán coù kieán thöùc veà beänh VGSV B, kieán thöùc naøy coù theå ñuùng hoaëc sai, coøn laïi 41,2% khoâng bieát gì veà beänh. Veà ñöôøng laây Coù ñeán 46,65 khoâng bieát ñöôïc moät ñöôøng laây naøo. Ñöôøng laây maø moïi ngöôøi bieát nhieàu nhaát laø chích chung kim(39,9%), keá ñeán laø quan heä tình duïc khoâng an toaøn (35,1%), tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi maùu ngöôøi beänh (29,6%), töø meï truyeàn sang con...nhöng cuõng coù 3,8% cho raèng khi maëc chung aùo quaàn, naèm chung giöôøng vôùi ngöôøi beänh, bò raän reäp caén coù theå maéc beänh VGSV B. Söï hieåu bieát veà ñöôøng laây taêng daàn theo trình ñoä hoïc vaán, 51,4% ngöôøi muø chöõ ñeán caáp 1 khoâng bieát ñöôøng laây trong khi tæ leä naøy ôû ngöôøi hoïc treân caáp 2 laø 43,5%. Nöõ bieát nhieàu ñöôøng laây hôn nam, ngay caû ñöôøng laây khoâng ñuùng ñöôïc ñöa ra thì giôùi nöõ cuõng ñoàng yù nhieàu hôn giôùi nam(7,4% so vôùi 2,6%). 184 Nhaän bieát nhoùm ngöôøi coù nguy cô maéc beänh 46,1% khoâng bieát ñöôïc nhoùm ngöôøi naøo deã bò maéc beänh, nam khoâng bieát nhieàu hôn nöõ (48,2% so vôùi 39,4%), tæ leä hieåu bieát taêng theo trình ñoä hoïc vaán. Nhoùm nguy cô maéc beänh maø moïi ngöôøi bieát nhieàu nhaát laø chích chung kim (46%), keá ñeán laø ngöôøi haønh ngheà maïi daâm(31,45%) vaø ngöôøi ñoàng tính luyeán aùi (21,6%). Caùch nhaän bieát moät ngöôøi bò VGSV B vaø haäu quaû cuûa noù Töø 42,9% ñeán 44,1% hoaøn toaøn khoâng bieát gì, tæ leä khoâng bieát ôû giôùi nam cuõng cao hôn nöõ, tæ leä naøy tæ leä nghòch vôùi trình ñoä vaên hoùa, 56,5% ngöôøi muø chöõ ñeán caáp 1 khoâng bieát haäu quaû cuûa beänh trong khi tæ leä naøy ôû nhoùm coù trình ñoä vaên hoùa treân caáp 2 laø 36%(giaûm gaàn moät nöûa). Haäu quaû cuûa beänh VGSV B maø nhieàu ngöôøi choïn traû lôøi nhaát laø töû vong (46,4%), xô gan vaø ung thö gan töông ñöông nhau khoaûng 18%. Caùch phoøng ngöøa beänh Cuõng töông ñöông nhö nhöõng vaán ñeà ôû treân, 47% khoâng bieát laøm caùch naøo ñeå phoøng beänh VGSV B. 49,5% ngöôøi nam khoâng bieát caùch phoøng beänh, tæ leä naøy ôû nöõ laø 38,8%.Tæ leä khoâng bieát naøy cuõng tæ leä nghòch vôùi trình ñoä hoïc vaán. Caùch phoøng beänh maø moïi ngöôøi ñoàng yù nhieàu nhaát laø khoâng chích chung kim(37,8%), tieáp theo laø khoâng quan heä tình duïc böøa baõi(31%)... chæ coù 21% cho laø chích ngöøa ñeå phoøng ngöøa beänh, coù 16,8% cho raèng khoâng aên chung maâm vôùi ngöôøi beänh laø moät caùch ñeå traùnh laây.Tæ leä ngöôøi nöõ bieát caùch phoøng ngöøa beänh nhieàu hôn nam, keå caû caùch phoøng ngöøa sai. Caûm nhaän veà söï nguy hieåm cuûa beänh Hôn moät nöûa (57,9%) cho raèng VGSV B laø moät beänh nguy hieåm nhöng soá ngöôøi sôï maéc beänh chæ coù 33,5%. Giôùi nöõ lo sôï bò maéc beänh hôn giôùi nam. Tæ leä ñaõ chích ngöøa vaøo khoaûng 14%, nhoùm ngöôøi döôùi 30 tuoåi coù tæ leä chích cao hôn nhoùm ngöôøi >30 tuoåi, coøn laïi 86% chöa chích ngöøa. Lyù do quan troïng nhaát cuûa vieäc chöa chích ngöøa ñoù laø khoâng bieát coù thuoác chuûng (62,6%). BAØN LUAÄN Ñoä tuoåi trung bình laø 27,5.7; ña soá laø nam, trình ñoä hoïc vaán thaáp, laøm ngheà lao ñoäng giaûn ñôn vaø thaát nghieäp. Nhaän thöùc veà beänh vieâm gan sieâu vi B cuûa ngöôøi nghieän ma tuùy khoâng cao, chæ coù khoaûng moät nöûa(57,9%) coù moät soá kieán thöùc veà beänh, keå caû nhöõng kieán thöùc sai veà ñöôøng laây vaø caùch phoøng ngöøa. Hoï bieát raèng hoï laø nhoùm ngöôøi coù nguy cô cao bò maéc beänh VGSV B do haønh vi chích chung kim laø ñöôøng laây truyeàn beänh. Cuõng coù khoaûng moät nöûa cho raèng VGSV B laø moät beänh nguy hieåm, haäu quaû cuûa beänh laø töû vong nhöng sôï bò maéc beänh chæ coù 33,5%. Nhöõng ngöôøi bieát beänh nguy hieåm nhöng khoâng sôï coù theå do baûn thaân hoï ñaõ maéc beänh hay do thaùi ñoä baát caàn cuûa moät soá ngöôøi, vieäc tuyeân truyeàn phoøng beänh cho nhöõng ngöôøi naøy seõ khoù khaên hôn. Trình ñoä vaên hoùa aûnh höôûng nhieàu ñeán söï nhaän thöùc beänh, trình ñoä vaên hoùa caøng cao thì nhaän thöùc veà beänh caøng nhieàu vaø ñuùng hôn, söï tieáp nhaän thoâng tin töø nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng toát hôn, ñaây laø nhöõng nguoàn thoâng tin phoå bieán vaø coù giaù trò. Nöõ giôùi bieát veà beänh nhieàu hôn nam giôùi, keå caû nhöõng hieåu bieát sai cuõng nhieàu hôn, tæ leä sôï bò beänh nhieàu hôn. Ñieàu naøy coù theå do taâm lyù hay lo laéng cuûa giôùi nöõ neân hoï cho raèng beänh raát deã laây, beänh coù theå truyeàn baèng baát cöù con ñöôøng naøo. Tæ leä chích ngöøa ôû nhoùm ngöôøi <30 tuoåi nhieàu hôn nhoùm ngöôøi >30 tuoåi ñieàu naøy cho thaáy vieäc chuûng ngöøa hieän nay ñaõ phoå bieán hôn neân nhöõng ngöôøi treû ñöôïc chuûng ngöøa nhieàu hôn. Ña soá nhöõng ngöôøi chöa chích ngöøa cho raèng hoï chöa chích vì nghó laø khoâng coù thuoác chuûng, nhö vaäy vieäc tuyeân truyeàn phoøng ngöøa VGSV B cho nhöõng ngöôøi nghieän ma tuùy chöa toát. Caùc nguoàn thoâng tin töø baùo chí, truyeàn hình, radio ñoùng vai troø quan troïng trong coâng taùc tuyeân truyeàn trong ñoù baùo, truyeàn hình coù phaàn öu theá hôn coù leõ do nhöõng phöông tieän thoâng tin naøy thöôøng coù hình aûnh sinh ñoäng keøm theo neân gaây aán töôïng cho ngöôøi tieáp nhaän thoâng tin hôn. Nhöõng ngöôøi muø chöõ vaø trình ñoä vaên hoùa thaáp thoâng tin maø hoï nhaän ñöôïc chuû yeáu töø tivi. Caùc nguoàn thoâng tin khaùc cuõng ñoùng moät vai troø nhaát ñònh nhöng khoâng coù söï khaùc bieät giöõa caùc nhoùm hoïc vaán Nhieãm 185 KIEÁN NGHÒ - Khaû naêng maéc beänh vgsv B thì cao hôn HIV ôû ngöôøi tieâm chích ma tuùy, nhöng söï hieåu bieát veà beänh VGSV B keùm hôn nhieàu so vôùi HIV(3) cho neân caàn taêng cöôøng coâng taùc tuyeân truyeàn hôn nöõa veà beänh naøy ôû caùc trung taâm cai nghieän cuõng nhö treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, caàn phaûi söû duïng nhöõng töø ngöõ deã hieåu, hình aûnh minh hoïa soáng ñoäng ñeå nhöõng ngöôøi coù trình ñoä hoïc vaán thaáp deã tieáp thu - Chuù yù khi tuyeân truyeàn cho nhöõng ngöôøi nghieän chích laø nam giôùi vì ñoái töôïng naøy ít quan taâm ñeán söùc khoûe hôn laø nöõ. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Nguyeãn Höõu Chí, “ Beänh vieâm gan sieâu vi caáp”-Beänh truyeàn nhieãm, NXB y hoïc 1997. 2. Nguyeãn Höõu Chí, Cao Ngoïc Nga, Voõ Minh Quang, Ñoàng nhieãm HIV vaø caùc loaïi sieâu vi gaây vieâm gan, Yhoïc thöïc haønh, Boä y teá, soá 8. 3. Leâ Ngoïc Yeán, Chung AÙ(uûy ban quoác gia phoøng choáng AIDS), Nguyeãn Chí Phi (Tröôøng ñaïi hoïc y Haø noäi): Nhaän thöùc vaø haønh vi nguy cô deã nhieãm HIV cuûa ngöôøi nghieän ma tuùy, 1997. 4. Louise Cooley, Joseph Sasadeusz (2003),Clinical and virological aspects of hepatitis B co-infection in individials infected with human immunodeficiency virus type 1, Journal of Clinical Virology 26 186