Đề tài Nghiên cứu xây dựng trình kiểm tra chất lượng dầu thực vật

PHAÀN 1 TOÅNG QUAN VEÀ NGUYEÂN LIEÄU [3,4,5,6,8,10,12,14,15,17,18] 1. Vai troø cuûa daàu môõ trong saûn xuaát vaø ñôøi soáng [4,10,] Coâng nghieäp saûn xuaát thöïc phaåm, daàu thöïc vaät raát quan troïng, saûn löôïng veà daàu thöïc vaät noùi rieâng vaø chaát beùo noùi chung treân theá giôùi khoâng ngöøng taêng leân. Trong voøng 30 naêm töø 1960 - 1989 saûn löôïng naøy ñaõ taêng leân 2.7 laàn vaø ñaït khoaûng 77 trieäu taán. Trong soá naøy coù ñeán 74% ñöôïc saûn xuaát töø nhöõng haït coù daàu vaø nhöõng traùi coù daàu nhö naønh, oliu, laïc. Taây AÂu vaø Myõ laø hai khu vöïc coù saûn löôïng daàu beùo lôùn nhaát theá giôùi. Trong thöùc aên cuûa con ngöôøi daàu laø moät trong ba thöùc aên cô baûn vaø quan troïng (chaát ñaïm, chaát ñöôøng vaø chaát beùo) khoâng theå thieáu trong hoaït ñoäng sinh lyù cuûa cô theå. Giaù trò dinh döôõng cuûa daàu môõ ñöôïc quyeát ñònh tröôùc tieân bôûi chuùng laø moät loaïi thöùc aên coù giaù trò nhieät löôïng cao nhaát. Daàu thöïc vaät cung caáp naêng löôïng lôùn gaáp 2 laàn so vôùi gluxit, noù coù theå söû duïng ôû daïng nguyeân chaát hay cheá bieán. Veà maët sinh hoùa hoïc vaø dinh döôõng hoïc cho thaáy raèng: Neáu nhö trong thöùc aên haèng ngaøy hoaït ñoäng sinh lyù cuûa cô theå, gaây neân söï maát caân baèng veà theå chaát vaø cuoái cuøng daãn ñeán suy nhöôïc cô theå. Trong cô theå ngöôøi daàu ñöôïc chuyeån hoaù cung caáp naêng löôïng cho cô theå coù ñuû söùc laøm vieäc vaø choáng laïi söï giaûm thaân nhieät do aûnh höôûng cuûa nhöõng yeáu toá beân ngoaøi nhö khí haäu, nhieät ñoä. Trong ñôøi soáng haøng ngaøy: Duøng ñeå chieân xaøo, naáu nöôùng laøm taêng theâm höông vò vaø giaù trò dinh döôõng cuûa thöùc aên. Toùm laïi: Daàu laø dung moâi cung caáp caùc Vitamin hoaø tan cho cô theå. Caùc vitamin A, K, D, E, F laø nhöõng vitamin khoâng hoaø tan trong nöôùc, chæ hoaø tan trong chaát beùo. Neân caùc vitamin naøy ñöôïc cung caáp vaøo cô theå chuû yeáu baèng con ñöôøng söû duïng chaát beùo noùi chung vaø daàu thöïc vaät noùi rieâng. Ñaëc bieät trong moät soá loaïi daàu caùm, daàu ngoâ coù chöùa haøm löôïng vitamin F raát cao, ngoaøi taùc duïng dinh döôõng coøn coù taùc duïng chöõa beänh cho cô theå con ngöôøi. Ngoaøi ra, daàu thöïc vaät coøn ñöôïc öùng duïng trong caùc ngaønh coâng nghieäp nhö coâng nghieäp xaø phoøng, sôn, vecni, saûn xuaát glyxerin...ngoaøi ra, khoâ baõ daàu thaûi ra trong coâng nghieäp saûn xuaát daàu thöïc vaät coù theå söû duïng ñeå laøm nöôùc chaám, thöùc aên gia suùc, phaân boùn.. 2. Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa daàu thöïc vaät [4,6] Vieäc saûn xuaát daàu thöïc vaät ñaõ coù töø laâu ñôøi, töø xöa con ngöôøi ñaõ bieát söû duïng nhöõng haït coù chöùa nhieàu daàu ñeå laáy daàu baèng caùc phöông phaùp thoâ sô. Khi trình ñoä kyõ thuaät phaùt trieån cuøng vôùi söï caûi tieán kyõ thuaät, nhöõng maùy eùp daàu thoâ sô ñöôïc thay theá baèng nhöõng maùy eùp thuûy löïc. Ñeå naâng cao hieäu quaû eùp daàu, ngöôøi ta ñaõ bieát laøm saïch haït, taùch taïp chaát, boùc voû, nghieàn nhoû vaø chöng haáp caùch thuûy hoaëc chöng saáy. Ngöôøi ta cuõng laáy ñöôïc daàu töø nhöõng quaû haït vaø haït coù caáu truùc beàn khaùc hoaëc haøm löôïng daàu thaáp baèng caùc maùy eùp hieän ñaïi hoaëc trích ly baèng dung moâi höõu cô Hexan… Ñeå chaát löôïng daàu toát hôn vaø ñöa vaøo söû duïng vôùi muïc ñích thöïc phaåm, ngöôøi ta loaïi caùc taïp chaát coù trong daàu baèng caùc phöông phaùp töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp nhö laéng, loïc, ly taâm, thuûy hoùa, trung hoøa, taåy maøu, khöû muøi… 3. Caùc thaønh phaàn chính trong daàu thöïc vaät noùi chung [1,10,15] 3.1. Caùc glycerid Laø thaønh phaàn chuû yeáu cuûa daàu (môõ) noù laø moät loaïi este taïo thaønh töø acid beùo coù phaân töû löôïng cao vaø glycerin (laø moät loaïi röôïu 3 chöùc), do ñoù ngöôøi ta goïi daàu môõ thuaàn khieát laø triglycerit. Coâng thöïc caáu taïo chung nhö sau: CH2-O-CO-R1 CH-O-CO-R2 CH2-O-CO-R3 R1, R2, R3 laø caùc goác cacbua hydro cuûa axit beùo. Khi chuùng coù caáu taïo gioáng nhau thì ngöôøi ta goïi laø triglycerid ñoàng nhaát, neáu khaùc nhau thì goïi laø triglycerid hoãn taïp. 3.2. Caùc acid beùo Trong daàu môõ ñaïi boä phaän ôû daïng keát hôïp trong glycerid vaø moät löôïng nhoû ôû daïng töï do. Caùc glycerid coù theå thuyû phaân thaønh acid beùo. Caáu taïo: Acid beùo laø nhöõng acid cacboxylic maïch thaúng coù caáu taïo töø 6-30 nguyeân töû cacbon, phaàn lôùn acid beùo thieân nhieân coù toång soá nguyeân töû C laø soá chaün. Nhöõng acid beùo thu ñöôïc töø daàu môõ thieân nhieân laø hoãn hôïp cuûa nhieàu loaïi acid beùo khaùc nhau. Cho ñeán nay ngöôøi ta nghieân cöùu ñöôïc caáu taïo khoaûng 40-50 loaïi. Söï khaùc nhau giöõa chuùng laø do söï khaùc nhau veà phaân töû löôïng vaø caáu taïo phaân töû. Trong daàu thöïc vaät thöôøng hay gaëp caùc acid beùo coù 18 nguyeân töû cacbon. Rieâng daàu döøa, daàu nhaân coï, coù tyû leä acid 12 cacbon lôùn nhaát. Caùc loaïi acid coù theå no hay khoâng no (vôùi 1, 2 hoaëc 3 noái ñoâi). Acid beùo 1 chöùc laø glyxerit khi thuûy phaân acid beùo + glycerin Ngöôøi ta chia acid beùo thaønh 2 nhoùm chuû yeáu: Caùc acid beùo no (coøn goïi laø acid beùo baõo hoaø) coù coâng thöùc chung laø CnH2nO2, trong caáu taïo maïch Cacbon cuûa noù khoâng coù caùc noái ñoâi nhö: Acid Capric (C10:0): C10H20O2. Acid Lauric (C12:0): C12H24O2. Acid Murystic (C14:0): C14H28O2. Acid Palmetic (C16:0): C16H32O2. Acid Stearic (C18:0): C18H36O2 Acid beùo chöa no (coøn goïi laø acid beùo khoâng baõo hoaø), trong caáu taïo maïch cacbon cuûa chuùng coù chöùa moät hoaëc nhieàu noái ñoâi. Moät noái ñoâi: CnH2n-2O2 VD: Acid Oleic: C18H34O2 (C18:1). Hai noái ñoâi: CnH2n-4O2 VD: Acid Linolic: C18H32O2 (C18:2). Ba noái ñoâi: CnH2n-6O2 VD: Acid Linoleic: C18H30O2 (C 18:3). 3.3. Glycerin Laø röôïu ba chöùc, toàn taïi ôû daïng keát hôïp trong triglycerit, ôû traïng thaùi nguyeân chaát glycerit laø chaát loûng saùnh, khoâng maøu, khoâng muøi, vò ngoït vaø coù tính huùt nöôùc cao. Glycerin coù theå thu hoài töø thuûy phaân daàu môõ hoaëc nöôùc thaûi naáu xaø phoøng töø nguyeân lieäu daàu môõ. Haøm löôïng khoaûng 8-12% so vôùi troïng löôïng daàu môõ ban ñaàu. Laø saûn phaåm thuûy phaân cuûa daàu môõ vaø trong coâng ngheä cheá bieán xaø phoøng. Phöông trình phaûn öùng: CH2OCOR CH2OH CHOCOR + 3H2O ó CHOH + 3RCOOH. CH2OCOR CH2OH Glycerin 3.4. Moät soá thaønh phaàn phuï khaùc Trong daàu coøn chöùa moät löôïng nhoû caùc hôïp chaát khaùc nhö caùc chaát saùp. Phosphatid, chaát nhöïa, chaát nhôùt (mulcilage). Caùc chaát maøu (coù saéc toá tan trong chaát beùo), caùc chaát gaây muøi, caùc tieàn sinh toá vaø sinh toá (Provitamin vaø vitamin). Phosphatid : Laø nhöõng glycerit phöùc taïp. Trong ñoù coù goác cuûa acid photphoric vaø moät bazô nitô. Caùc sterol Laø nhöõng röôïu cao phaân töû coù caáu taïo phöùc taïp vaø phaân boá roäng raõi, tan toát trong daàu. Trong töï nhieân chuùng coù theå toàn taïi daïng este. Trong töï do noù laø thaønh phaàn chuû yeáu cuûa caùc chaát khoâng xaø phoøng hoøa trong daàu môõ. Nhöõng chaát naøy laøm daàu coù maøu saéc vaø muøi vò rieâng bieät. Haøm löôïng cuûa chuùng dao ñoäng töø 0,4 - 2,9% (chuû yeáu laø tocopherol). Saùp Caùc röôïu baäc cao coù theå tìm thaáy ôû daïng töï do hay lieân keát vôùi caùc teá baøo ñoäng thöïc vaät. Caùc acid beùo töï do maïch daøi coù theå ester hoaù vôùi röôïu baäc cao ñeå taïo ra saùp. Coâng thöïc caáu taïo cuûa saùp: CH2 – (CH2)7 – CH=CH – (CH2)7 – CH3 Röôïu oleyl O C O CH2 – (CH2)6 – CH=CH – (CH2)7 – CH3 Acid oleic Saùp baûo veä caùc moâ thöïc vaät khoûi bò taùc ñoäng cô hoïc vaø nhöõng taùc ñoäng khaùc, cuõng bò thuûy phaân nhöng ôû ñieàu kieän maïnh hôn, khoù hôn so vôùi chaát beùo. Nhieät ñoä noùng chaûy khoaûng 80oC. Coù maët saùp daàu khoù trong, thôøi gian daøi vaãn khoâng laéng thaønh caën, taïo thaønh maïng caùc haït lô löûng daãn ñeán laøm giaûm hình thöùc daàu. Vaán ñeà taùch saùp hieän nay laø moät trong nhöõng khoù khaên trong coâng ngheä saûn xuaát daàu thöïc vaät vì saùp raát trô hoùa hoïc, khoâng bò taùch ra ngay caû khi tinh luyeän baèng kieàm. Moät trong nhöõng phöông phaùp laøm trong daàu laø laøm to nhöõng tinh theå saùp baèng caùch giöõ daàu ôû nhieät ñoä 7-10oC, sau ñoù loïc taùch saùp. Chaát maøu Toàn taïi moät soá chaát maøu coù tính tan trong daàu. Phoå bieán laø carotenoit (vaøng saùng ñeán ñoû saãm). Dieäp luïc toá clorophin cuõng laø loaïi chaát maøu phoå bieán, chuùng gaây ra maøu xanh. Caùc vitamin Moät soá vitamin tan trong daàu nhö A, D, E, K, F… Ngoaøi ra coøn coù moät soá hôïp chaát coù khaû naêng taïo ra sinh toá vaø thöôøng goïi laø tieàn sinh toá. 4. Caùc chæ soá ñaëc hieäu cuûa daàu thöïc vaät [12,17,18] Chæ soá xaø phoøng (SV) laø soá mg KOH caàn thieát ñeå trung hoaø caû acid beùo töï do vaø acid beùo lieân keát vôùi glixerin coù trong 1g daàu môõ. Chæ soá xaø phoøng caøng cao chöùng toû daàu môõ chöùa nhieàu acid beùo phaân töû löôïng thaáp vaø ngöôïc laïi. Chæ soá axit (AV) laø soá mg KOH caàn thieát ñeå trung hoaø hoaøn toaøn löôïng acid beùo töï do coù trong 1g daàu môõ. Chæ soá axit caøng cao daàu môõ caøng keùm chaát löôïng vaø ngöôïc laïi. AV cho bieát möùc ñoä khoâng no cuûa daàu môõ. Chæ soá este(EV) laø soá mg KOH caàn thieát ñeå trung hoaø hoaøn toaøn löôïng acid beùo lieân keát vôùi gyxerin ( xaø phoøng hoaù glyxerin) coù trong 1g daàu môõ. Hay: EV = SV – AV. Khi EV caøng cao thì löôïng glycerin caøng nhieàu. Chæ soá iod ( IV) laø soá gam iod caàn thieát keát hôïp vaøo noái ñoâi caùc acid beùo khoâng no coù trong 1g daàu môõ. IV caøng cao thì möùc ñoä khoâng no cuûa acid beùo caøng lôùn. Döïa vaøo IV ñeå phaân loaïi daàu môõ. Chæ soá peroxyd ( PoV) Döïa vaøo löôïng I2 sinh ra ñeå xaùc ñònh haøm löôïng peroxyd coù trong daàu môõ. Chæ soá peroxyd cho bieát möùc ñoä ñaõ bò oxy hoaù cuûa daàu môõ. 5. Tổng quan một số nguyeân lieäu sản xuất dầu thực vật. [3,4,8,11,14,15,18] 5.1. Ñaëc tính vaø phaân loaïi nguyeân lieäu [18] Trong coâng nghieäp nguyeân lieäu daàu thöïc vaät laø nhöõng loaïi thöïc vaät maø ôû moät phaàn naøo ñoù cuûa noù coù tích tuï moät löôïng daàu ñuû lôùn ñeå khai thaùc ñuôïc ôû quy moâ coâng nghieäp vôùi hieäu quaû kinh teá cao (laïc, döøa, ñaäu naønh…). Theo phaïm vi söû duïng vaø thôøi vuï thu hoaïch, ngöôøi ta phaân nguyeân lieäu daàu thöïc vaät thaønh caùc loaïi nhö sau: Nguyeân lieäu theo thôøi vuï quy hoaïch: caây laâu naêm nhö döøa, traûu… vaø caây haøng naêm nhö laïc, vöøng… Nguyeân lieäu theo giaù trò söû duïng: Nguyeân lieäu daàu thöïc phaåm (laïc, döøa, ñaäu naønh…) Nguyeân lieäu theo thaønh phaàn axit beùo coù chöùa trong daàu: nguyeân lieäu coù chöùa caùc axit beùo khoâng no nhö oleic, linoleic, linolic (coù trong daàu caùm, daàu ñaäu naønh), nguyeân lieäu coù chöùa caùc axit beùo no nhö panmitic, lauric (döøa). Ôû nhieät ñoä thöôøng, daàu thöïc vaät coù chöùa nhieàu axit beùo khoâng no thì ôû theå loûng vaø ngöôïc laïi. Phaân loaïi theo tính chaát cuûa daàu: döïa vaøo chæ soá ioát cuûa daàu. 5.2. Toång quan moät soá loaïi nguyeân lieäu chính [3,8,11,14,15] 5.2.1. Nguoàn nguyeân liệu sản xuất dầu naønh [3,8,11,15] Nguoàn goác Hôn ngaøn naêm tröôùc nhöõng nhaø noâng Trung Hoa ñaõ khaùm phaù vaø troàng moät loaïi caây ñaäu vaø sau ñoù trôû thaønh moät loaïi thöïc phaåm chuû yeáu cho caùc daân toäc chaâu AÙ vaø theá giôùi ngaøy nay. Caây ñaäu ñöôïc bieát ñeán laø ñaäu naønh hay coøn goïi laø ñaäu töông. Trong suoát nhöõng naêm sau ñoù ñaäu naønh vöôït bieân sang caùc nöôùc Nhaät Baûn, Ñaïi Haøn, Nam Döông, Vieät Nam....sau ñoù môùi sang caùc nöôùc Chaâu Aâu. Ngaøy nay ñaäu naønh coù teân khoa hoïc laø Glycerin Max Merril. Ñaäu naønh coù nhieàu maøu saéc khaùc nhau. Trong ñoù ñaäu naønh vaøng laø loaïi toát vaø ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát. Hình 1: Quaû vaø haït ñaäu naønh Caáu taïo vaø thaønh phaàn hoaù hoïc. Hạt đậu naønh gồm ba bộ phận: Vỏ hạt đậu naønh chiếm 8% trọng lượng hạt Phôi chieám 2% Diệp tử chiếm 90%. Tuyø theo kích thöôùc haït thöôøng chia laøm 3 loaïi : to, trung bình vaø nhoû. Loaïi to laø loaïi 1000 haït naëng 300 gam trôû leân. Trung bình laø loaïi 1000 haït naëng 150-300 gam. Nhoû laø loaïi 1000 haït naëng döôùi 150 gam. Loaïi to thöôøng coù tyû leä voû thaáp chæ khoaûng 6%, nhoû coù khi 9.5% Bảng 1.1. Thaønh phần hoaù học của đậu naønh Thaønh phaàn Tỉ lệ (%) Protein (%) Dầu (%) Tro (%) Hydratcacbon (%) Haït nguyeân 100 40 21 4.9 34 Dieäp töû 90.3 43 23 5 29 Voû haït 8 8.8 1.0 4.3 86 Phoâi 2.4 41.1 11 4.4 43 Ñaäu naønh laø loaïi haït giaøu chaát dinh döôõng nhö protein, lipid, gluxit, muoái khoaùng vaø vitamin. Trong thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa ñaäu naønh, thaønh phaàn protein chieám moät löôïng raát lôùn. Thaønh phaàn acid amin trong protein cuûa ñaâuï naønh, ngoaøi 2 thaønh phaàn methionin vaø tritophan vaø caùc acid amin coù soá löôïng khaù cao töông ñöông acid amin coù trong thòt. Haït ñaäu töông raát giaøu lipid, haøm löôïng lipid trong haït chieám töø 12-25% khoái löôïng chaát khoâ. Ñieàu kieän moâi tröôøng coù theå aûnh höôûng ñeán haøm löôïng lipid ôû möùc ñoä nhaát ñònh, ñaëc bieät laø thôøi tieát trong thôøi kì lipid ñöôïc toång hôïp. Ngoaøi ra haøm löôïng lipid coøn chòu aûnh höôûng bôûi caùc ñaëc tính di truyeàn cuûa gioáng nhö haøm löôïng lipid cuûa ñaäu naønh ôû vuøng nhieät ñôùi vaø caän nhieät coù theå ñaït 22%, gioáng Sious cuûa Myõ coù haøm löôïng lipid thaáp khoaûng 16%. Lipid trung tính laø thaønh phaàn chính chieám 88-90% lipid toång soá.. Lipid trong ñaäu naønh coù 2 loaïi acid beùo no vaø khoâng no. Tyû leä giöõa acid beùo no vaø acid beùo khoâng no döôøng nhö khoâng thay ñoåi. Loaïi khoâng no coù giaù trò dinh döôõng cao laø loaïi acid beùo khoâng thay theá nhö caùc acid amin khoâng thay theá chieám khoaûng 60-70%. Caùc chaát beùo cuûa haït goàm caùc loaïi Acid linoleic : 52-65% Acid linolenoic: 2-3% Acid oleic: 25-36% Acid panmitic: 6-8% Acid stearic: 3-5% Acid arachidonic: 0.4-1.0%. Haït ñaäu naønh coù giaù trò thöïc phaåm raát cao tyû leä caùc chaát ñaïm, beùo nhieàu vaø hoaøn chænh. Ngaøy nay ñaäu naønh ñöôïc xem nhö moät nguoàn thöïc phaåm chính cho toaøn theá giôùi vaø khoaûng 110 trieäu taán ñaäu naønh ñöôïc saûn xuaát, chuû yeáu Myõ 50%, Brazin 20%, Argentina 10% vaø Trung Quoác 8%. Caùc nhaø maùy daàu aên cheá bieán haøng naêm khoaûng 15 trieäu taán haït ñaäu naønh phaàn lôùn ñöôïc nhaäp khaåu töø Myõ. Ñaäu naønh vaø caùc saûn phaåm töø ñaäu naønh chieám 25% xuaát khaåu noâng nghieäp cuûa Myõ ñeán Chaâu AÂu vaø ñaït doanh thu treân 2 tyû ñoâla moãi naêm. Trong Coâng Nghiệp Thực Phẩm đậu naønh được xem laø một nguyeân liệu quan trọng để sản xuất dầu thực vật vôùi caùc sản phẩm leân men như: sản xuất đậu phụ, chao, nước chấm... Tình hình saûn xuaát ñaäu naønh ôû Vieät Nam: Tröôùc caùch maïng thaùng 8 naêm 1945 dieän tích troàng ñaäu töông coøn nhoû beù 32.2 ha (1944), naêng suaát thaáp 4.1 taï/ha, sau khi ñaát nöôùc thoáng nhaát dieän tích ñaäu töông caû nöôùc laø 39.954ha, naêng suaát ñaït 5.2ta/ha. Bảng 1.2: Dieän tích ñaäu töông phaân theo ñòa phöông (nghìn ha) Naêm 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Caû nöôùc 121.1 110.3 106.4 129.4 129.1 149.3 173.7 205.3 219.7 245.9 291.5 Haø noäi Vónh Phuùc Baéc Ninh Haø Taây Haûi Döông Höng Yeân Thaùi Bình Haø Nam Nam Ñònh Haø Giang Cao Baèng Baéc Caïn T.Quang Laøo Cai T.Nguyeân Laïng Sôn Q.Ninh Baéc Giang Ñieän Bieân Lai Chaâu Sôn La Hoaø Bình Thanh Hoaù Dak lak Ñak Noâng Ñoàng Nai Ñoàng Thaùp An Giang 2.4 3.3 1.7 7.8 3.2 4.0 4.0 1.4 1.7 3.2 7.5 0.7 2.5 3.0 2.6 2.4 2.1 6.1 2.7 8.0 3.4 2.3 9.8 13.1 7.9 3.3 2.4 2.5 1.5 8.8 3.3 4.0 3.5 1.4 1.6 3.7 6.8 0.6 2.4 3.2 2.3 2.6 1.9 5.5 2.9 7.5 2.8 1.5 10.9 8.8 6.4 3.8 2.0 2.8 1.5 6.3 1.9 2.3 3.2 1.2 1.4 4.3 6.6 0.7 2.3 3.7 2.6 2.7 1.7 5.3 3.5 6.9 2.2 1.4 10.6 12.9 5.0 2.1 2.3 4.4 1.4. 9.6 2.6 3.4 3.3 1.7 1.8 5.1 6.8 1.0 2.7 3.4 3.2 2.8 1.8 6.4 3.4 8.8 2.1 2.3 10.9 14.4 5.0 2.1 2.7 6.0 1.7 2.8 1.9 4.2 3.2 2.1 1.9 5.9 6.2 1.2 1.8 3.7 3.3 2.0 1.5 5.6 3.6 8.4 1.9 2.7 11.3 13.7 7.2 4.6 2.3 4.6 1.4 12.5 1.8 3.6 3.0 2.3 2.0 6.2 6.9 1.1 1.8 3.6 3.4 2.0 1.4 5.5 3.9 9.5 2.1 2.7 15.0 9.9 3.2 2.3 2.3 5.4 1.8 12.2 2.1 4.1 3.0 2.3 2.3 7.9 7.0 1.6 2.2 4.3 3.7 2.1 1.3 5.7 4.3 10.6 2.6 4.7 15.4 9.5 5.9 3.7 2.6 5.9 2.0 14.9 2.1 4.9 3.3 2.7 2.5 9.2 7.0 1.8. 2.9 4.7 4.5 2.0 1.3 5.8 5.0 10.8 2.7 6.7 21.0 7.8 7.2 3.6 1.9 5.6 2.1 16 1.9 4.9 3.8 3.0 2.7 12.3 7.2 1.9 1.9 5.0 3.7 2.1 1.2 5.4 7.3 12.2 2.2 6.7 22.6 7.6 7.6 2.5 1.9 6.2 1.9. 19.0 1.9 5.5 6.0 3.5 2.8 14.9 7.3 2.5 2.1 5.2 3.8 2.3 1.0 4.8 6.1 1.5 13.2 2.2 6.2 11.7 14.0 5.2 10.4 3.4 2.6 8.5 1.7 27.5 2.3 7.3 6.2 6.2 3.2 15.1 7.6 2.5 2.0 5.3 3.4 2.4 0.9 4.2 8.6 2.1 12.1 2.2 5.6 11.6 15 4.5 11.5 2.5 Baûng 1.3 : Saûn löôïng ñaäu töông phaân theo ñòa phöông (nghìn taán) Naêm 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Caû nöôùc 125.5 113.8 113.0 146.7 147.2 149.3 173.7 205.6 219.7 245.9 291.5 Haø noäi Vónh Phuùc Baéc Ninh Haø Taây Haûi Döông Höng Yeân Thaùi Bình Haø Nam Nam Ñònh Haø Giang Cao Baèng Baéc Caïn T.Quang Laøo Cai T.Nguyeân Laïng Sôn Q.Ninh Baéc Giang Ñieän Bieân Lai Chaâu Sôn La Hoaø Bình Thanh Hoaù Dak lak Ñak Noâng Ñoàng Nai ÑoàngThaùp An Giang 2.3 2.8 2.0 7.8 4.2 4.8 5.5 1.7 1.6 1.7 5.3 0.5 2.5 1.7 2.3 2.3 1.5 5.8 2.7 5.2 3.9 1.9 10.9 9.9 15.7 7.3 2.3 2.4 1.5 9.4 4.3 4.8 4.4 1.5 1.2 2.1 3.6 0.4 2.6 1.9 2.3 2.8 1.4 4.4 1.9 4.9 2.0 1.0 12.3 7.0 12.9 9.4 1.9 3.0 1.6 6.8 3.3 2.7 5.1 1.3 1.7 2.6 3.8 0.5 2.1 2.1 2.6 3.1 1.6 5.4 2.2 5.7 2.6 1.5 12.2 11 41 0.6 2.5 4.5 1.7 11.4 5.0 5.0 6.2 2.5 2.4 3.3 4.0 0.7 2.8 2.1 3.5 3.0 1.6 6.5 2.7 7.8 1.7 2.8 10.6 11.8 15.2 9.6 3.0 6.9 1.9 15.7 3.5 6.4 5.6 2.9 2.9 3.7 3.5 1.0 2.0 2.0 3.7 2.1 1.2 5.7 2.5 7.8 2.4 3.0 14.6 9.6 12.7 7.9 0.7 5.7 2.0 14.4 3.3 5.7 6.4 3.5 2.9 4.4 4.3 1.2 2.1 2.2 3.8 2.3 1.2 6.4 3.0 9.5 2.5 3.4 21.1 5.0 6.6 5.5 2.4 6.3 2.6 16.0 3.6 6.8 6.4 3.8 3.6 5.9 4.6 1.9 2.9 2.7 4.1 2.5 1.2 7.1 3.6 9.4 3.2 6.3 19.7 8.0 12.7 9.6 2.7 7.5 3.0 19.7 3.6 8.6 6.6 4.4 4.6 6.8 4.9 2.3 3.1 3.5 4.9 2.5 1.2 7.8 4.9 11.5 3.2 8.9 28.7 6.3 15.0 9.2 2.2 7.6 3.4 21.1 3.6 8.7 7.8 4.9 4.0 9.9 5.4 2.2 2.5 4.1 4.1 2.3 1.2 7.8 7.3 12.1 2.6 8.6 37.3 6.4 12.6 6.6 2.3 9.7 3.1 28.9 3.3 10.5 11.9 6.2 4.6 12.9 5.2 3.1 2.9 4.2 4.3 2.9 1.1 7.2 6.8 1.1 14.8 3.1 8.6 10.3 14.8 4.4 21.5 9.3 2.3 13.2 2.8 42.5 3.8 13.2 11.8 10.3 4.5 13.5 5.3 3.1 2.7 4.7 4.3 4.2 1.0 5.9 10.1 1.7 13.5 3.4 7.3 12.8 29.1 4.7 24.8 6.8 Hieän nay caû nöôùc ñaõ hình thaønh 4 vuøng saûn xuaát lôùn taäp trung : Caùc tænh mieàn nuùi vaø trung du phía Baéc. Vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng. Mieàn Ñoâng Nam Boä Vuøng ñoàng baèng Soâng Cöûu Long Vuøng Ñoâng Nam Boä coù dieän tích lôùn nhaát chieám 26.2% dieän tích ñaäu töông caû nöôùc, mieàn nuùi Baéc Boä chieám 24.7%, ñoàng baèng Soâng Hoàng 17.5%, ñoàng baèng soâng Cöûu Long chieám 12.4%. Toång dieän tích 4 vuøng naøy chieám 80.8%, coøn laïi laø ñoàng baèng ven bieån mieàn Trung vaø Taây Nguyeân. Ñaäu töông ñöôïc troàng ôû vuï xuaân chieám 14.2% dieän tích, vuï heø thu laø 31.3%, vuï muøa 2.68%, vuï ñoâng 22.1%, vuï ñoâng xuaân 29.7%. ÔÛ vuøng nuùi Baéc Boä, khu IV cuõ; ñoàng baèng Soâng Cöûu Long vuï ñoâng xuaân laø vuï chính, chieám (59.8 - 83.5%; ôû ñoàng baèng soâng Hoàng vaø trung du Baéc Boä thì vuï xuaân laø vuï chính, chieám 60.5 - 65.6%, ôû vuøng Taây Nguyeân vaø Ñoâng Nam Boä troàng vuï heø thu vaø vuï thu ñoâng chieám 60 - 77% 5.2.2. Nguyeân lieäu saûn xuaát daàu laïc (ñaäu phuïng) [15 ] Giôùi thieäu veà caây laïc Laïc coøn ñöôïc goïi laø ñaäu phuïng hay ñaäu phoäng, laø moät loaïi caây thöïc phaåm thuoäc hoï ñaäu coù nguoàn goác taïi Nam Myõ Hình 2: Caây laïc Laïc laø moät caây löông thöïc giaøu naêng löôïng vaø chöùa nhieàu lipit. Laïc ñöôïc caáu taïo goàm 3 phaàn: Voû ngoaøi: laø lôùp voû moûng, nhaùm khi khoâ deã vôõ theo chieàu doïc, thaønh phaàn chuû yeáu laø xenlulose 68%, chöùa daàu raát ít 1%, tinh boät 12%, tro 4%, khoái löôïng voû ngoaøi chieám 24% khoái löôïng toaøn cuû laïc Voû luïa: maøu vaøng hay maøu hoàng, chuû yeáu chöùa 4% khoái löôïng haït Nhaân troøn hay baàu duïc, maøu traéng, thaønh phaàn hoaù hoïc theo % chaát khoâ nhö sau: Baûng 1.4: Thaønh phaàn hoaù hoïc trong nhaân laïc Thaønh phaàn % chaát khoâ Lipit 40 - 60 Protein 20 - 37 Xenlulo 1 - 5 Tro 2 - 5 Tình hình saûn xuaát Laïc ñöôïc troàng khaép nôi treân ñaát nöôùc ta, nhaát laø nhöõng vuøng ñaát phuø sa ven soâng raát thích hôïp cho laïc phaùt trieån. Haït laïc laø nguyeân lieäu chính ñeå saûn xuaát daàu laïc. Haït laïc ñöôïc bao boïc bôûi lôùp voû cöùng goïi laø cuû laïc. Moãi cuû laïc chöùa töø 1-3 haït. Haït laïc coù daïng hình thoi, hình baàu duïc hoaëc hình troøn vaø ñöôïc bao boïc bôûi lôùp voû luïa maøu hoàng hay hoàng nhaït (laïc 6 thaùng) hoaëc lôùp voû maøu ñoû tím (laïc 3 thaùng). Haït laïc caøng giaø haøm löôïng daàu caøng cao, trung bình haøm löôïng daàu trong laïc laø 45-56% Baûng 1.5. Saûn löôïng laïc moät soá vuøng Naêm 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Toång soá (taán) 5340 5648 5540 6473 6109 8638 6492 Phan thieát Txaõ La Gi Tuy Phong Baéc Bình Haøm thuaän Baéc Haøm thuaän Taùnh Linh Ñöùc Linh Haøm Taân Phuù Quyù 886 567 898 102 1505 250 329 689 78 1000 625 699 539 1448 313 279 273 22 720 383 617 682 1814 281 229 803 11 861 454 1231 337 1867 309 545 857 12 1420 391 589 285 1875 310 414 809 16 2686 485 1298 213 2221 277 546 896 16 1355 184 169 1293 120 2129 360 384 491 7 Chuù yù : töø naêm 2005 trôû veà tröôùc huyeän Haøm Taân khoâng bao goàm thò xaõ La Gi 5.2.3. Nguyeân lieäu saûn xuaát daàu meø (vöøng) [ 15] Nguoàn goác vaø hình thaùi. Hình 3: Caây meø (vöøng) Hình 4: Haït vöøng (meø) Vöøng coù teân khoa hoïc laø Sesamun Orientale L thuoäc hoï Pedeliaceae vaø ñöôïc goïi moät soá teân khaùc nhö meø, hoà ma, chi ma,... Vöøng ñöôïc troàng töø coå xöa ôû vuøng nhieät ñôùi chaâu AÙ. Taïi caùc tænh phía Nam Trung Quoác , Aán Ñoä, Malaysia, Thaùi Lan, Campuchia, Laøo vaø Vieät Nam.. Laø moät loaïi caây thaûo ñöùng soáng haøng naêm, thaân coù nhieàu loâng mòn, laù moïc so le ôû goác, ñoâi khi chia 3 thuyø, caùc laù phía treân moïc ñoái, hình maùc heïp, meùp nguyeân hoaëc hôi khía ren, gaân laù hình maïn rôõ ôû maët döôùi. Hoa moïc ôû keû laù gaàn ngoïn, coù cuoán ngaén, maøu traéng hoaëc hôi hoàng, coù loâng meàm, traøng hình oáng le ôû ñaàu, chöùa nhieàu noaõn. Quaû nan hình truï daøi, coù loâng vaø khía doïc, môû thaønh 4 maûnh, haït nhieàu, hình traùi xoan, deït, maøu vaøng ngaø, hoaëc ñen tuyø loaïi. Haït vöøng coù hình thon deïp, moät ñaàu nhoïn, moät ñaàu troøn, da haït nhaün hoaëc nhaùm mang nhieàu vaân hình nhieàu caïnh vaø moät ñöôøng ngoâi phaân haït theo chieàu doïc. Maøu saéc haït thöôøng laø maøu traéng, vaøng, ñen, xaùm...tuyø gioáng khaùc nhau. Haït vuøng daøy töø 3-4mm, roäng 1.6-2.3mm, khoâng coù noäi phoâi nhuõ. Troïng löôïng 1000 haït ñaït töø 2-4 gam. Voû haït moûng, caùc saéc toá trong teá baøo haït quyeát ñònh maøu saéc cuûa haït. Thöôøng thì haït maøu traéng hoaëc maøu vaøng chöùa nhieàu daàu nhaát, sau ñoù laø haït maøu naâu vaø ít daàu nhaát laø haït maøu ñen. Töùc laø voû haït caøng mòn tyû leä daàu caøng cao. Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa haït vöøng (meø): Baûng 1.6. Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa haït vöøng Thaønh phaàn hoaù hoïc (g%) Nöôùc Protit Lipid Gluxit Xenlulo Tro 7.6 20.1 46.4 17.8 3.5 4.8 Muoái khoaùng (mg%) Ca P Fe 120 379 10 Vitamin (mg%) Caroten B1 B2 PP 0.03 0.3 0.15 4.5 5.2.4. Nguyeân lieäu saûn xuaát daàu gaác Nguoàn goác, söï phaùt trieån, thaønh phaàn hoaù hoïc Teân khoa hoïc :Monodica cochinchinensis (Lour) Spreng, thuoäc hoï baàu bí Cucurbitaceae. Laø moät loaïi daây leo moïc boø treân caùc giaøn, bôø raøo, buïi tre, soáng khaù laâu. Tröôùc ñaây gaác ñöôïc coi laø loaïi caây hoang daïi moïc nhieàu vuøng ôû nöôùc ta, ñöôïc nhaân daân choïn loïc ñem veà troàng töø laâu. Laù gaác xanh bieác to baèng baøn tay vaø xoeø kieåu chaân vòt, beân caïnh cuoáng laù coù moïc tay leo gioáng daây bí hay daây möôùp, deã cuoán vaøo coïc hay caây. Hoa moïc ôû naùch laù, saéc traéng hình loa keøn, ñaøi saéc xanh, hoa ñöïc vaø hoa caùi cuøng moïc treân moät daây.. Caây gaác phaùt trieån maïnh veà muøa möa, ñeán muøa ñoâng sau khi quaû ñaõ chín heát laù ruïng, nhöõng daây nhoû cuõng khoâ heùo heát, ñeán giöõa muøa ñoâng naêm sau laïi ñaâm choài. Muøa thu hoaïch ôû mieàn Baéc laø cuoái Ñoâng, tröôùc vaø sau teát aâm lòch, coøn ôû mieàn Nam thì coù quanh naêm. Caùc giaù trò cuûa quaû gaác Giaù trò söû duïng: Ôû nöôùc ta hieän nay soá ngöôøi bieát ñeán giaù trò cuûa quaû gaác khoâng nhieàu vaø gaác thöôøng ñöôïc duøng ôû daïng töôi. Chuùng ta thöôøng duøng gaác ñeå naáu xoâi, hoaëc taïo maøu ñoû khi naáu cary, ragout. Caùc phaàn cuûa quaû gaác ñeàu ñöôïc söû duïng vôùi nhöõng muïc ñích khaùc nhau: Hình1. 5: Caáu taïo quaû gaác Voû quaû gaác: chieám moät tyû leä lôùn, moät quaû trung bình naëng 1.2kg thì voû quaû naëng töø 500-700 gam. Vì vaäy trong cheá bieán gaác seõ thöøa ra raát nhieàu voû quaû. Nhöng thuaän lôïi laø voû quaû gaác chín lôïn raát thích aên vaø traâu boø cuõng coù theå aên ñöôïc. Vì vaäy voû quaû gaác neân duøng vaøo vieäc laøm thöùc aên cho gia suùc. Haït gaác: Moäc phieát töû (Semer momordica) laø haït laáy ôû quaû gaác chín phôi hay saáy khoâ Daàu gaác: (leum mormodicae) laø daàu eùp maøng ñoû boïc xung quanh haït gaác. Quaû gaác coù chöùa nhieàu tieàn sinh toá A gaáp 14 – 15 laàn quaû caroát. Coù theå duøng côm gaác ñeå ruùt chaát sinh toá A ra. Ngaøy nay khoa hoïc phaân tích thaáy chaát β – caroten laø tieàn vitamin A, laø moät yeáu toá raát caàn thieát cho söï phaùt trieån vaø baûo veä cô theå. Gaác laø moät saûn phaåm raát quyù, trong gaác coù 2 thöù daàu: Moät loaïi daàu khoâ trong haït: duøng ñeå pha sôn, coù giaù trò töông ñöông vôùi daàu traåu, daàu naøy coù theå duøng vaøo vieäc cheá sôn oâtoâ. Moãi quaû gaác chöùa trung bình 30-40 haït, moãi haït chöùa ñoä 2 gam daàu, khi môùi eùp ra maøu xanh, ñeå laâu thì ñaëc laïi. Moät loaïi daàu trong côm (cuøi) gaác: coù chöùa 30 -35% laø chaát daàu beùo, aên ñöôïc maøu ñoû öûng, coù vò thôm vaø chöùa raát nhieàu sinh toá A. Gaàn ñaây coù nhieàu nghieân cöùu veà gaác treân maët laâm saøn cho thaáy ôû daàu gaác laøm giaûm tyû leä xuaát hieän ung thö ôû beänh xô gan, coù khaû naêng laø moät loaïi thuoác boå trôï höõu ích keùo daøi thôøi gian soáng cuûa beänh nhaân ung thö gan ôû giai ñoaïn cuoái. Töø naêm 1942 daàu gaác ñöôïc duøng trong nhöõng tröôøng hôïp caàn ñeán vitamin A hay caroten, daàu gaác laøm veát thöông nhanh laønh. Tuy nhieân, ngöôøi yeáu gan aên nhieàu daàu gaác seõ coù maøu vaøng, nghæ aên moät thôøi gian seõ heát. Qua nghieân cöùu thöïc nghieäm cho thaáy trong maøng ñoû cuûa haït gaác coù chöùa nhieàu β – caroten, lycopen, lycopen vitamin E, F vaø caùc acid beùo khoâng no, caùc yeáu toá vi löông nhö Zn, Fe, Cu, Co vaø ñaëc bieät laø Selennium coù khaû naêng phoøng choáng ung thö. Baûng1.7: So saùnh thaønh phaàn beta-caroten cuûa quaû gaác vaø moät soá loaïi quaû khaùc ô Vieät Nam Giaù trò dinh döôõng Gaác laø saûn phaåm hieám coù giaù trò treân theá giôùi, caùc nöôùc treân theá giôùi raát thích duøng maø ta coù theå saûn xuaát raát deã daøng vaø nhanh choùng. Vì trong gaác coù chöùa nhieàu haøm löôïng β – caroten (tieàn vitamin A) raát cao so vôùi loaïi rau quaû khaùc. Baûng 1.8. Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa gaác vaø moät vaøi loaøi rau quaû khaùc Quaû töôi Nöôùc Protein Lipid Gluxit Xenluloza Tro Ca cho 100gam Gaác Bí ñoû Caroát Caø chua Chuoái tieâu Ñu ñuû chín Ñaäu phuï 77 92 88 94 74 90 82 2.1 0.3 1.5 0.6 1.5 1.0 10.9 7.9 0 0 0 0.4 0.1 5.4 10.5 6.2 8.0 4.2 22.4 7.7 0.7 1.8 0.7 1.2 0.8 0.8 0.6 0.4 0.7 0.8 0.8 0.4 0.9 0.6 0.6 125 27 39 20 100 36 98 Baûng 1.9. Thaønh phaàn vitamin vaø muoái khoaùng cuûa quaû gaác vaø caùc loaïi rau quaû khaùc Loaïi quaû Muoái khoaùng mg trong 100g Vitamin (mg%) Ca P Fe Caroten A B1 B2 PP C Gaác Bí ñoû Caroát Caø chua Chuoái tieâu Ñu ñuû chín Ñaäu phuï 56 24 43 12 8 40 24 6.4 16 39 26 28 32 85 0 0.5 0.8 1.4 0.6 26 0 91.6 0.2 5 2 0.12 1.5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0.06 0.06 0.06 0.04 0.02 0 0 0.03 0.06 0.04 0.05 0.02 0 0 0.4 0.4 0.5 0.7 0 0 0 8 8 40 6 54 0 Baûng 1.10. Caùc thaønh phaàn trong nhaân haït gaác Thaønh phaàn Tyû leä% Nöôùc 6.0 Chaát voâ cô 1.9 Lipit 55.3 Protit 16.6 Ñöôøng toaøn boä 2.9 Tanin 1.8 Xenluloza 2.8 Chaát khoâng xaùc ñònh 11.7 Ngoaøi ra trong haït gaác coøn coù caùc men: Photphataza Invectaza Peroxydaza Moät chaát khoâng tan trong coàn, daàu hoaû, ete, trong ete etylic, coàn etylic, tan trong coàn metylic vaø cho caùc phaûn öùng cuûa moät sapotoxin vôùi chæ soá boït 5600 vaø chæ soá cheát caù 16.600, chæ soá phaù huyeát 62.500 (F. Guichard vaø ñaøo Só Chu Haø Noäi,1941) Theo Baines (Kewbull 1920:6-12) trong haït gaác khoâng coù ancoloit, chöùa 47% so vôùi nhaân, hoaëc 27% so vôùi löôïng haït caû voû cöùng daàu beùo ñaëc ôû nhieät ñoä thöôøng, khi môùi eùp coù maøu xanh luïc nhaït nhöng ñeå laâu do taùc duïng cuûa oxi vaø aùnh saùng gaây saãm maøu. Neáu nung noùng daàu seõ saãm maøu. Daàu coù tính chaát nöûa khoâ, neáu troän vôùi daàu khoâ trieån voïng coù theå duøng trong kyõ ngheä sôn, vecni.. Trong maøng ñoû haït gaác : Theo Guichard vaø Buøi Ñình Sang (1941) ñaõ chieát ñöôïc 4% daàu maøu ñoû maùu. Neáu tính töø quaû hieäu suaát chöøng 1,9 lít ñoái vôùi 100g quaû töôi. 5.2.5. Nguyeân lieäu saûn xuaát daàu döøa [3,14,15] Nguoàn goác vaø caùc vuøng troàng döøa treân theá giôùi Caây döøa laø moät caây haûi thaûo cuøng hoï vôùi caây cau vaø caây keø xuaát xöù töø quaàn ñaûo Polynesie ôû Thaùi Bình Döông. Caùc vuøng troàng döøa taäp trung ôû Ñoâng Nam AÙ vaø caùc ñaûo Thaùi Bình Döông. Caùc quoác gia troàng nhieàu döøa nhaát theo thöù töï laø Philippin (treân moät trieäu maãu taây), AÁn Ñoä (treân 600.000 maãu),Indonexia khoaûng 600.000 maãu, Sri Lanka treân 400.000 maãu, Brasil khoaûng 80.000 maãu. Thaùi Lan vaø Brasil troàng döøa uoáng nöôùc, aên côm töôi hôn laø saûn xuaát khoâ daàu neân ít thaáy thoáng keâ veà döøa cuûa 2 quoác gia naøy. Theo Woodroof (1970) öôùc löôïng raèng hieän nay treân theá giôùi dieän tích troàng döøa vaøo khoaûng 3.7 trieäu maãu taây vaø saûn xuaát ñöôïc 16.914 trieäu traùi moãi naêm. Caùc vuøng troàng döøa ôû Vieät Nam. Hình 1.6: Caáu taïo quaû döøa Dieän tích troàng döøa taäp trung ôû mieàn Nam vaøo khoaûng naêm 1957 öôùc treân 31 ngaøn maãu, theå hieän baûng sau: Baûng 1.11: Dieän tích troàng döøa ôû mieàn Nam Tænh Dieän tích (maãu taây) Naêng suaát khoâ daàu (taán/maãu taây) Soá traùi khoâ (moãi maãu taây) Kieán Hoaø Ñònh Töôøng Bình Ñònh Kieân Giang Vónh Long Phong Dinh An Xuyeân Khaùnh Hoaø Ba Xuyeân Caùc tænh coøn laïi Mieàn Nam Phuù Yeân Caùc tænh coøn laïi ôû mieàn Trung 21.000 3.040 2.200 1.648 1.067 600 482 460 200 553 150 94 0,81 0,79 0,80 0,44 0,52 1,18 0,25 0,70 0,53 0,37 0,60 0,60 4.500 4.400 4.500 2.500 3.000 1.000 1.400 3.900 3.000 2.100 3.600 3.300 Toång coäng 31.494 0,74 4.170 Khoaûng naêm 1962- 1963 dieän tích troàng döøa ôû mieàn Nam ñaõ taêng leân tôùi khoaûng 40.000 maãu taây. Ñieàu ñaùng chuù yù laø 90% dieän tích troàng döøa taäp trung ôû caùc tænh vuøng chaâu thoå soâng Cöûu Long. Töø naêm 1965 trôû ñi do chieán tranh vaø chuû tröông khai quang cuûa Myõ nguïy neân dieän tích troàng döøa ôû mieàn Nam giaûm ñi khoaûng 30%. Sau ngaøy mieàn Nam giaûi phoùng, dieän tích troàng döøa ñöôïc chuù yù phaùt trieån maïnh trôû laïi, neân hieän nay dieän tích troàng döøa mieàn Nam xaáp xæ 60.000 maãu taây, trong ñoù dieän tích döøa thu hoaïch ñaõ tôøi 90%, neân toång saûn löôïng ít nhaát laø 25 trieäu traùi moãi naêm. ÔÛ mieàn Baéc vuøng troàng döøa nhieàu nhaát laø Thanh Hoaù vôùi saûn löôïng haøng naêm khoaûng 40 trieäu traùi, chieám ñeán 2/3 toång saûn löôïng döøa quaû ôû mieàn Baéc, nhö vaäy hieän nay toång saûn löôïng döøa quaû cuûa Vieät Nam ñaït treân 300 trieäu quaû, thu hoaïch raûi raùc töø 4 - 10 laàn trong naêm, moãi laàn töø 350 – 700 quaû /maãu taây. Rieâng ôû mieàn Baéc thì 3 loaïi döøa thu hoaïch theo 3 thôøi vuï rieâng nhau: Döøa doïc thu hoaïch theo thaùng 1 ,2. Döøa xieâm thu hoaïch trong thaùng 3 ñeán heát thaùng 7. Döøa thu hoaïch töø thaùng 10 ñeán thaùng 12. Toång hôïp quaû döøa ñöôïc öùng duïng theo höôùng coù lôïi.[ 3 ] Laâu nay chuùng ta chöa taän duïng heát caùc boä phaän trong quaû döøa nhö xô, soï, döøa, nöôùc … Vì theá chuùng ta caàn nghieân cöùu söû duïng quaû döøa theo höôùng cheá bieán toång hôïp lôïi duïng. Theo höôùng naøy chuùng ta thu ñöôïc treân khoaûng 10 saûn phaåm chính töø quaû döøa nhö daàu döøa töø döøa muøa, döøa ta, caùc loaïi nöôùc giaûi khaùt, caùc loaïi baùnh keïo töø döøa, caùc loaïi ñoà hoäp töø cuøi döøa vaø nöôùc döøa, thöùc aên gia suùc töø khoâ döøa, than hoaït tính töø soï döøa, thaûm vaø taám eùp caùch nhieät töø xô döøa… thöïc hieän ñöôïc vaán ñeà cheá bieán theo höôùng toång hôïp naøy nhaát ñònh chuùng ta seõ haï ñöôïc giaù thaønh saûn xuaát cuûa daàu döøa coâng nghieäp hieän nay. Baûng 1.12. Tieâu chuaån chaát löôïng moät soá haït chöùa daàu STT Teân chæ tieâu chaát löôïng Ñôn vò tính Haït meø Ñaäu phoäng nhaân Ñaäu naønh Côm döøa thoâ. 1 Caûm quan Khoâng coù laãn haït saïn, ñaù, caùt, khoâng ñöôïc laãn saâu moït soáng, khoâng voùn cuïc. 2 Aåm ñoä, max % 8 9 13 8 3 Taïp chaát, max % 3 1 2 Khoâng coù 4 Haït maát phaåm chaát, max % 8 5 Haøm löôïng daàu, min % 44 44 17 63 6 FFA(theo acid oleic), max % 2 2 2 Theo acid Lauric: 1,5 7 Haøm löôïng protein, min % 34 6. Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa nhöõng haït coù daàu [2,10,15,] 6.1. Chaát beùo 6.1.1. Lipit Laø thaønh phaàn quan troïng vaø chuû yeáu cuûa nguyeân lieäu daàu vaø quyeát ñònh giaù trò söû duïng trong coâng nghieäp. Laø nhöõng chaát hoaø tan toát trong dung moâi khoâng cöïc vaø chieám haøm löôïng töø ¼ ñeán ¾ khoái löôïng nguyeân lieäu. Trong nguyeân lieäu daàu lipit thöôøng keát hôïp vôùi moät soá chaát khaùc nhau nhö protit, gluxit ñeå taïo thaønh nhöõng hôïp chaát khaùc nhau vaø nhöõng hôïp chaát naøy raát beàn vöõng. Moät soá lôùn lipit thuoäc daïng naøy bò phaù vôõ khi nghieàn, sau ñoù taùch ra ôû traïng thaùi töï do. Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa lipit laø 98% trong nguyeân lieäu daàu. 6.1.2. Photpholipit Laø moät lipit phöùc taïp. Thaønh phaàn caáu taïo cuûa noù coù photpho vaø nitô, thöôøng chieám 0.25% so vôùi löôïng daàu coù trong nguyeân lieäu. Coâng thöùc cuûa photpholipit: CH2OCOR1 CHOCOR2 OH CH2O PH-O-X O Neáu X laø hydro thì photpholipit laø axitphotphorit. Axit trong nguyeân lieäu chöùa daàu ôû daïng muoái kim loaïi. Photpholipit coù khaû naêng dinh döôõng cao, nhöng laïi coù hoaït ñoäng hoaù hoïc lôùn neân deã bò oxy hoaù laøm hoûng saûn phaåm, do ñoù trong quaù trình cheá bieán ngöôøi ta tìm caùch loaïi photpholipit ra khoûi daàu baèng phöông phaùp thuyû hoaù. Khi cheá bieán nguyeân lieäu chöùa daàu photpholipit seõ keát hôïp vôùi gluxit ñeå taïo thaønh saûn phaåm coù maøu saãm. 6.1.3. Saùp Laø lipit ñôn giaûn, noù laø este cuûa caùc axit beùo maïch cacbon daøi vaø röôïu moät hay hai chöùc. Saùp coù trong haït vaø quaû cuûa haàu heát caùc loaïi nguyeân lieäu thöïc vaät chöùa daàu, saùp coù nhieäm vuï baûo veä quaû vaø haït choáng laïi taùc ñoäng xaáu cuûa moâi tröôøng. Trong quaù trình saûn xuaát neáu coù saùp trong daàu thì daàu bò ñuïc do nhöõng haït tinh theå saùp raát nhoû seõ taïo thaønh maïng caùc haït lô löûng khoù taùch. Nhieät ñoä thaáp saùp seõ ñoâng ñaëc, do ñoù ñeå taùch saùp caàn phaûi haï nhieät ñoä cuûa daàu. 6.2. Nhöõng chaát khoâng beùo, khoâng xaø phoøng hoaù. Ñaây laø nhoùm caùc hôïp chaát höõu cô coù caáu taïo khaùc nhau, hoaø tan toát trong daàu vaø trong caùc loaïi dung moâi cuûa daàu. Khi saûn xuaát daàu caùc chaát naøy seõ cho daàu coù muøi vò vaø maøu saéc rieâng. Haøm löôïng cuûa chaát naøy phuï thuoäc vaøo töøng ñaëc ñieåm cuûa gioáng haït, ñieàu kieän sinh tröôûng cuûa nguyeân lieäu vaø phöông phaùp taùch daàu. Nhöõng chaát naøy coù theå laø carotin, clorofin (coù maøu vaøng töôi ñeán ñoû saãm), caùc chaát gaây muøi nhö tecpen, hidrocacbua. Ngoaøi ra coøn coù röôïu ña voøng khoâng no nhö sterol, tocopherol. Cholesterol laø moät sterol coù maët trong chaát beùo laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây tim maïch. 6.3. Nhöõng hôïp chaát chöùa Nitô Hôïp chaát naøy coù haøm löôïng töø 1/5-1/4 khoái löôïng nguyeân lieäu, treân 90% hôïp chaát chöùa nitô laø protein. ÔÛ moät soá nguyeân lieäu chöùa daàu haøm löôïng protein raát cao (chieám ½ khoái löôïng haït), vì vaäy maø trong quaù trình cheá bieán daàu thì baõ daàu ñöôïc duøng laøm thöùc aên cho ngöôøi hoaëc gia suùc. Caùc protein ñeàu haùo nöôùc, do ñoù trong nhöõng ñieàu kieän phoái hôïp veà nhieät ñoä vaø ñoä aåm thích hôïp caùc protein seõ tröông nôû taïo ñieàu kieän cho daàu thoaùt ra ngoaøi deã daøng. 6.4. Caùc gluxit vaø daãn xuaát cuûa noù Gluxit laø saûn phaåm ban ñaàu cuûa quaù trình quang hôïp vaø ñöôïc duøng laøm ‘’nguyeân lieäu” ñeå xaây döïng taát caû caùc hôïp chaát coù trong haït chöùa daàu. Trong nguyeân lieäu chöùa daàu, gluxit töï nhieân chuû yeáu laø xenlulo vaø hemixenlulo. Löôïng xenlulo chuû yeáu taäp trung ôû voû. Nhöõng loaïi nguyeân lieäu chöùa daàu khaùc nhau seõ coù haøm löôïng xelulo vaø hemicenlulo khaùc nhau. 6.5. Nguyeân toá khoaùng (chaát tro) Laø nhöõng nguyeân toá coøn laïi trong tro sau khi ñoát chaùy nguyeân lieäu chöùa daàu vôùi khoâng khí. Thöôøng caùc nguyeân toá khoaùng trong caùc haït coù daàu laø oxit cuûa photpho, kali, magie, vôùi 3 oxit naøy chieám 90% toång löôïng tro. Nguyeân toá khoaùng ñoùng vai troø quan troïng trong caùc hoaït ñoäng soáng cuûa haït. Ngoaøi ra coøn coù moät soá nguyeân toá phoùng xaï nhö uran, rañi...haøm löôïng tuyø thuoäc vaøo vuøng ñaát canh taùc. 7. Thực trạng dầu thực vật [4,5,16 ] 7.1. Tình hình tại Việt Nam [4, 5,16] Ngaønh daàu thöïc vaät Vieät Nam laø moät ngaønh kinh teá kyõ thuaät coù vò trí quan troïng trong neàn kinh teá quoác daân. Caùc saûn phaåm cuûa ngaønh laø nguoàn thöïc phaåm khoâng theå thieáu trong caùc böõa aên chính. Theo taïp chí Oil world (Oil world Annual 1999) toång saûn löôïng daàu thöïc vaät treân theá giôùi taêng nhanh, naêm 1995 laø 69.55 trieäu taán thì ñeán 1999 laø 97.74 trieäu taán vaø haøng naêm coøn thieáu khoaûng 15 trieäu taán. Kim ngaïch xuaát khaåu cuûa ngaønh daàu Vieät Nam ( thuoäc Boä Coâng Nghieäp) trong thôøi gian qua coù theå chia laøm 2 ñoaïn: Giai ñoaïn 1986 – 1990: Trong thôøi kyø naøy daàu thöïc vaät Vieät Nam chuû yeáu xuaát khaåu sang Lieân Xoâ cuõ vaø caùc nöôùc Ñoâng AÂu .Thực chất caùc nước Lieân Xoâ, CHDC Đức cho ngaønh dầu thực vật Việt Nam vay vốn trước bằng vật tư, haøng hoaù, phương tiện, maùy moùc, ngaønh dầu thực vật trả lại bằng caùc sản phẩm dầu dừa sau 5 năm kể từ ngaøy nhận vốn với ñịnh mức 518 rup/tấn (dầu dừa), chính vì vậy neân kim ngạch xuất khẩu của ngaønh trong thời gian naøy taêng leân ñaùng keå. Baûng 1.13. Bảng kim ngạch xuất khẩu của ngaønh dầu thực vật 1986 – 1990 Naêm Kim ngaïch 1986 1987 1988 1989 1990 - Ruùp chuyeån nhöôïng - Dollars (USD) 4.562.760 726.579 6.693.157 1.748.702 5.636.2222 1.292.489 10.224.935 783.941 5.605.834 4.057.807 Toång kim ngaïch RCN - Dollars 5.289.339 8.441.859 6.928.711 11.088.876 9.663.641 Nguồn : LHCNDTV – VN Töø baûng treân ta thaáy thôøi kyø naøy ngaønh daàu thöïc vaät xuaát khaåu sang caùc nöôùc XHCN chieàm töø 58 – 92%, trong ñoù chuû yeáu laø xuaát khaåu sang Lieân Xoâ vaø Coäng Hoaø Daân Chuû Ñöùc (chieám tyû troïng treân 85%), Balan, Bungarie maët haøng xuaát khaåu chuû yeáu sang thò tröôøng naøy laø Daàu Döøa thoâ, daàu laïc thoâ, soá coøn laïi xuaát khaåu sang caùc nöôùc Tö Baûn Chuû Nghóa chuû yeáu nhö Nhaät, Singapore, Hoàng Koâng, UÙùc vôùi caùc maët haøng laø daàu meø, laïc nhaân vaø tinh daàu. Giai ñoaïn 1991 – 1999: Sau khi Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc Ñoâng Aâu suïp ñoå thì vieäc xuaát khaåu daàu thöïc vaät qua thò tröôøng naøy bò giaùn ñoaïn. Chính vì vaäy maø töø naêm 1991 trôû ñi ngaønh daàu thöïc vaät ñaõ tích cöïc tìm kieám thò tröôøng vaø xuaát khaåu qua caùc nöôùc nhö Nhaät, Singapore, Hoàng Koâng, Phaùp, Anh, Uùc... vaø maët haøng xuaát khaåu chuû yeáu qua thò tröôøng naøy laø daàu laïc tinh luyeän, daàu meø. Laïc nhaân vaø tinh daàu. Rieâng maët haøng daàu döøa khoâng tieâu thuï ñöôïc ôû thò tröôøng naøy vì giaù caû vaø chaát löôïng, daàu döøa cuûa nöôùc ta khoâng caïnh tranh laïi vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc Asean nhö Philippines, Indonesia, Thaùi Lan. Trong cô caáu maët haøng ngaønh daàu thöïc vaät thì daàu döøa chieám tyû troïng treân 50%, chính vì vaäy maø kim ngaïch xuaát khaåu daàu thöïc vaät töø naêm 1993 – 1996 giaûm ñi roõ reät. Baûng 1.14: Bảng kim ngạch xuất khẩu dầu thöïc vật töø 1991 – 1999 Năm Kim ngạch(USD ) Năm Kim ngạch ( USD ) 1991 1992 1993 1994 1995 5.690.469 7.008.536 2.573.718 5.120.524 2.494.439 1996 1997 1998 1999 3.105.757 5.423.520 10.634.918 22.340.000 Nguồn: Bộ Coâng Nghiệp Kim ngaïch xuaát khaåu ngaønh daàu thöïc vaät taêng nhanh töø 1997 – 1999 laø do ngaønh daàu thöïc vaät trong nhöõng naêm qua ñaõ ñaàu tö môùi trang thieát bò kyõ thuaät cheá bieán hieän ñaïi ñeå töøng böôùc naâng cao chaát löôïng saûn phaåm cho daàu döøa ñöôïc khai thoâng vaø tieáp tuïc taêng nhanh qua caùc thò tröôøng maø tröôùc ñaây khoâng theå thaâm nhaäp ñöôïc. Ñoàng thôøi saûn phaåm xuaát khaåu sang nhöõng naêm gaàn ñaây cuõng theâm phong phuù, ña daïng vôùi chaát löôïng ngaøy caøng cao. Thò tröôøng xuaát khaåu ñöôïc môû roäng sang caùc nöôùc nhö khu vöïc Haøn Quoác, Israel, Trung Ñoâng, Ucraina...ñaây laø nhöõng thò tröôøng ñaày trieån voïng sau naøy. Saûn phaåm chuû löïc cuûa naêm 1999 cuûa ngaønh daàu thöïc vaät laø daàu döøa (tyû troïng 36.56%), laïc nhaân (41.55%), daàu meø (12.46%), daàu laïc vaø tinh daàu. Baûng 1.15: Xuaát nhaäp khaåu daàu môõ ñoäng thöïc vaät töø naêm 2000-2006 Naêm Daàu môõ ñtv 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Nhaäp khaåu 89.0 86.2 145.0 166.3 144.2 192.3 256.7 Xuaát khaåu 30.1 23.5 22.1 36.1 13.7 15.4 Ñôn vò: Trieäu USD Myõ Baûng toång hôïp ngaønh xuaát nhaäp khaåu moät soá nguyeân lieäu thöïc phaåm noùi chung vaø ngaønh daàu môõ ñoäng thöïc vaät noùi rieâng cuûa Vieät Nam trong naêm 2007 vaø naêm thaùng ñaàu naêm 2008 Baûng 1.16 : Xuaát khaåu moät soá maët haøng ngaønh thöïc phaåm thaùng 05 vaø 5 thaùng 2008 Nghìn tấn, triệu USD Thöïc hieän thaùng 04/2008 Öôùc tính thaùng 05/2008 Coäng doàn 5 thaùng naêm 2008 5 thaùng naêm 2008 so cuøng kyø naêm 2007(%) Löôïng Trò giaù Löôïng Trò giaù Löôïng Trò giaù Löôïng Trò giaù Daàu môõ ñoäng thöïc vaät 30 9 39 356,1 Mì aên lieàn 33 11 44 139,6 Gaïo 1674 816 450 350 2124 1166 112,9 194,1 Capheâ 423 854 70 154 493 1008 64,4 90,4 Rau quaû 118 38 156 119,4 Cao su 161 388 40 105 201 493 86,9 115,3 Haït tieâu 25 89 10 35 35 124 93,6 115,7 Haït ñieàu 42 208 13 65 55 273 109,9 134,8 Cheø 27 35 7 9 34 44 90,7 124,6 Thuyû saûn 1130 350 1480 111,6 Baûng 1.17 : Nhaäp khaåu moät soá maët haøng ngaønh thöïc phaåm thaùng 05 vaø 5 thaùng 2008 Nghìn tấn, triệu USD Thöïc hieän thaùng 04/2008 Öôùc tính thaùng 05/2008 Coäng doàn 5 thaùng naêm 2008 5 thaùng naêm 2008 so cuøng kyø naêm 2007(%) Löôïng Trò giaù Löôïng Trò giaù Löôïng Trò giaù Löôïng Trò giaù Daàu môõ ÑTV 290 90 380 282,1 Söõa vaø caùc SP töø söõa 159 35 194 132,0 Luùa mì 195 78 90 39 285 117 50,8 86,1 Thöùc aên gia suùc 700 160 860 198,7 7.2. Tình hình phaân boá vaø saûn löôïng xuaát nhaäp khaåu cuûa caùc haït coù daàu treân thế giới vaø moät soá nöôùc [4,5 ] Toång saûn löôïng 7 loaïi haït coù daàu chuû yeáu treân theá giôùi thaùng 08 naêm 2007 ñaït 390,83 trieäu taán, giaûm 17,21 trieäu taán so vôùi thaùng 07 naêm 2006. Baûng 1.18: Tình hình saûn löôïng cuûa caùc haït coù daàu Loaïi haït Saûn löôïng (Trieäu taán) Taêng (%) Giaûm( %) Ñaäu töông 219.99 7.28 Haït caûi daàu 47.62 1.76 Laïc 33.18 2.19 Haït höôùng döông 27.89 7.36 Haït boâng 45.74 0.27 Nhaân coï 11.05 0.08 Côm döøa 5.36 0.02 Theo Bộ Noâng Nghiệp Mỹ thì tổng sản lượng ñaäu töông toaøn caàu thaùng 08/2007 ñaït 219.99 trieäu taán, giaûm 17.27 trieäu taán (7.3%) so vôùi thaùng 07/2006. Toång xuaát khaåu 7 loaïi haït coù daàu chuû yeáu treân theá giôùi ñaït 80.07 trieäu taán trong thaùng 08/ 2007, taêng 5.07 trieäu taán so vôùi thaùng 07/2006. Trong ñoù xuaát khaåu ñaäu töông seõ ñaït 75.45 trieäu taán, haït caûi daàu 7.75 trieäu taán, laïc 2.39 trieäu taán. 7.3. Quy hoaïch ñònh höôùng phaùt trieån ngaønh daàu thöïc vaät Vieät Nam ñeán naêm 2010 [4, 5, 6 ] 7.3.1. Quan ñieåm, ñònh höôùng vaø muïc tieâu chieán löôïc phaùt trieån [6] Ngaønh daàu thöïc vaät phaùt trieån theo höôùng ña daïng hoaù saûn phaåm nhaèm ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu trong nöôùc vaø xuaát khaåu, naâng cao khaû naêng caïnh tranh, chuû ñoäng hoäi nhaäp thoâng qua aùp duïng kyõ thuaät vaø coâng ngheä tieân tieán. Ñaåy maïnh phaùt trieån caùc loaïi caây coù daàu ñaït hieäu quaû kinh teá cao, coù khaû naêng caïnh tranh vôùi caùc vuøng nguyeân lieäu lôùn. Nghieân cöùu choïn nhöõng caây coù daàu chuû löïc cho ngaønh. Thöïc hieän vieäc xaây döïng moät soá cô sôû eùp, trích ly daàu thoâ quy moâ lôùn, hieän ñaïi taïi caùc caûng, ban ñaàu söû duïng nguyeân lieäu nhaäp khaåu sau chuyeån daàn sang nguyeân lieäu trong nöôùc. Taêng daàn tyû troïng nguyeân lieäu trong nöôùc ñeå xuaát khaåu daàu thoâ vaø cung caáp khoâ daàu cho ngaønh cheá bieán thöùc aên gia suùc. Baûng1.19. Muïc tieâu cuï theå trong chieán löôïc phaùt trieån ngaønh daàu thöïc vaät STT Teân chæ tieâu Ñôn vò 2005 2010 1 2 3 4 5 6 7 8 Giaù trò saûn xuaát coâng nghieäp (giaù coá ñònh 1994) Toác ñoä taêng tröôûng GTSXCN Saûn löôïng daàu tieâu thuï - Trong ñoù ñeå xuaát khaåu Daàu thoâ saûn xuaát trong nöôùc Coâng suaát tinh luyeän daàu Coâng suaát eùp, trích ly daàu thoâ Saûn löôïng haït eùp, trích ly daàu Tyû troïng daàu thoâ Tyû ñoàng %/naêm 1000 taán 1000 taán 1000 taán 1000 taán 1000 taán nguyeân lieäu 1000 taán nguyeân lieäu % 4000-4500 13-14 420-460 80-100 70-75 663 628.6 253.1-261.9 14.3-15 6000-6500 7.5-8.5 620-660 80-120 210-220 783 993-1306 526-675 18.3-33 7.3.2. Ñònh höôùng quy hoaïch phaùt trieån nguoàn nguyeân lieäu [ 6 ] Caùc caây coù daàu chuû yeáu ôû nöôùc ta coù theå choïn laø ñaäu töông, laïc, vöøng, döøa, caùm gaïo. Rieâng caây höôùng döông caàn troàng thöû nghieäm ñaïi traø môùi coù cô sôû ñeå laäp keá hoaïch phaùt trieån. Baûng 1.20. Quy hoaïch phaùt trieån nguoàn nguyeân lieäu ñeán naêm 2010 Loaïi caây coù daàu Naêm 2005 Naêm 2010 Dieän tích gieo troàng 1000ha Khoái löôïng ñeå cheá bieán daàu (1000 taán) Dieän tích gieo troàng 1000ha Khoái löôïng ñeå cheá bieán daàu (1000 taán) Ñaäu töông 169.10 29.17 205 - 400 31.4 - 433.20 Laïc 302.4 15.9 - 17.8 368.6 32.9 – 47.2 Vöøng 49.9 17.73 58.10 28.5 – 35.1 Döøa 151 39.32 159.10 39.36 - 53.30 Caùm gaïo - 150 - 300 Döï kieán nhu caàu voán ñaàu tö phaùt trieån caùc loaïi caây coù daàu ñeán naêm 2010: Voán ñaàu tö troàng laïc vöøng ñaäu töông 1537.6 – 2652.6 tyû ñoàng Voán ñaàu tö troàng döøa 394 - 399.8 7.3.3. Ñònh höôùng quy hoaïch phaùt trieån coâng nghieäp cheá bieán daàu thöïc vaät [ 6 ] Baûng 1.21. Quy hoaïch khu tinh luyeän daàu ñeán naêm 2010 Naêm Toång nhu caàu (taán/ naêm) Coâng suaát tinh luyeän (taán/naêm) 2005 2010 448,950 638,600 663,000 783,000 Baûng 1.22: Quy hoaïch khu eùp vaø trích ly daàu Naêm Coâng suaát trích ly (taán ng.lieäu/naêm) Coâng suaát eùp (taán ng.lieäu/naêm) Toång coâng suaát (taán ng.lieäu/naêm) 2005 2010 420,000 660,000-900,000 208,600 273,100-406,000 628,600 933,100-1,306,000 Baûng 1.23. Nhu caàu voán ñaàu tö cheá bieán daàu thöïc vaät Caùc haïng muïc ñaàu tö Ñôn vò 2005 2010 Khaâu eùp vaø trích ly Ñaàu tö caûi taïo, môû roäng Ñaàu tö môùi Khaâu tinh luyeän(ñaàu tö môùi) Tyû ñoàng Tyû ñoàng Tyû ñoàng Tyû ñoàng 214 10 204 300 200-438 80-142 120-296 200 Toång coäng Tyû ñoàng 514 400-638 7. Tieâu chuaån chaát löôïng daàu thöïc vaät [ PHUÏ LUÏC ] 7.1. TCVN [ PHUÏ LUÏC] 7.2. TCVN 7597 : 2007 CODEX STAN 210 – 2005 [ PHUÏ LUÏC] PHAÀN 2 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU GIÔÙI THIEÄU VEÀ PHÖÔNG PHAÙP CHUAÅN ÑOÄ HAY COØN GOÏI PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH THEÅ TÍCH [1,7,12] 1. Giôùi thieäu chung [1,7] Phöông phaùp phaân tích ñònh löôïng döïa treân vieäc ño löôøng thuoác thöû caàn duøng ñeå phaûn öùng vôùi moät löôïng ñaõ cho cuûa chaát caàn xaùc ñònh goïi laø phöông phaùp phaân tích chuaån ñoä (theå tích). Nhaø baùc hoïc Phaùp J.L.Gay Lussac laø ngöôøi ñaët cô sôû cho pheùp phaân tích chuaån ñoä. Noäi dung cuûa phöông phaùp laø theâm daàn thuoác thöû B ñaõ bieát noàng ñoä vaøo dung dòch chaát caàn xaùc ñònh A ñeán khi löôïng thuoác thöû B töông ñöông vôùi löôïng chaát A. Ñònh löôïng baèng phöông phaùp theå tích raát nhanh, thôøi gian caàn ñeå hoaøn thaønh chuaån ñoä ñöôïc tính baèng phuùt. Ñieàu ñoù cho pheùp tieán haønh moät soá pheùp thöû xaùc ñònh lieân tieáp vaø song song maø khoâng toán coâng. Chaát xaùc ñònh A : Chaát caàn xaùc ñònh ñöôïc kí hieäu baèng chöõ A laø nguyeân toá hoaù hoïc, ñôn chaát, hay hôïp chaát caàn xaùc ñònh coù trong maãu phaân tích. Caùc nguyeân töû, caùc ion chöùa caùc goác töï do vaø caùc nhoùm chöùc cuõng thuoäc nhoùm chaát caàn xaùc ñònh. Thuoác thöû (chaát phaûn öùng) chaát raén, chaát loûng, chaát khí phaûn öùng ñöôïc vôùi chaát caàn xaùc ñònh A thì goïi laø thuoác thöû vaø kí hieäu baèng chöõ B. Toùm laïi : Thuoác thöû laø chaát tham gia tröïc tieáp vaøo phaûn öùng, coøn chaát phaûn öùng laø moät hoaù phaåm, noù coù theå laø moät hoãn hôïp cuûa caùc chaát khaùc nhau, coù theå coù nhöõng chaát phuï trôï vaø dung moâi thuoác thöû. Chuaån ñoä : Xaùc ñònh ñònh löôïng chaát A baèng phöông phaùp chuaån ñoä laø ta theâm dung dòch chaát chæ thò ñaõ bieát chính xaùc noàng ñoä töông öùng vôùi haøm löôïng chaát caàn xaùc ñònh A vaø dung dòch chöùa chaát caàn nghieân cöùu. Thuaät ngöõ chuaån ñoä xuaát phaùt töø chöõ “chuaån”. Thuoác thöû theâm vaøo chaát chuaån ñoä coù theå laø raén, theå loûng, hoaëc theå khí. Vì vaäy theo nghóa roäng, chuaån ñoä laø quaù trình troän laãn lieân tuïc moät löôïng thuoác thöû B ôû theå raén, theå loûng, hoaëc theå khí coù theå ñaõ ñöôïc ño chính xaùc cuøng vôùi chaát caàn nghieân cöùu. Khi ñoù löôïng thuoác thöû töông öùng vôùi vôùi haøm löôïng caáu töû caàn xaùc ñònh deã daøng ñeå phaûn öùng vôùi thuoác thöû B theo moät ñöông löôïng nghieâm ngaët. Trong phöông phaùp chuaån ñoä khoâng buret ngöôøi ta khoâng ño theå tích thuoác thöû ñaõ tieâu toán cho phaûn öùng, vì vaäy khoâng caàn bieát chính xaùc noàng ñoä cuûa thuoác thöû. Khi ñoù ngöôøi ta tính soá gioït dung dòch cuûa thuoác thöû tieâu toán hoaëc ño thôøi gian chuaån ñoä cuûa chaát caàn xaùc ñònh. 1.1. Dung dòch chuaån hay dung dòch chuaån ñoä : Dung dòch thuoác thöû B ñaõ bieát noàng ñoä ñöôïc duøng ñeå chuaån ñoä trong phöông phaùp phaân tích theå tích. 1.2. Ñoä nguyeân chuaån cuûa dung dòch (CN) ñoä nguyeân chuaån cuûa dung dòch ñöôïc bieåu dieãn baèng soá ñöông löôïng gam cuûa chaát ñoù coù trong moät lít dung dòch. 1.3. Ñoä chuaån :noàng ñoä chính xaùc cuûa dung dòch chuaån thuoác thöû B goïi laø ñoä chuaån, noù ñöôïc bieåu dieãn baèng soá gam chaát tan coù trong 1cm3 (ml) dung dòch. 1.4. Ñònh luaät (quy taéc) veà ñöông löôïng : Caùc nguyeân taéc hoaù hoïc hay caùc hôïp chaát cuûa chuùng tham gia vaøo caùc phaûn öùng hoaù hoïc vôùi nhau theo moät khoái löôïng xaùc ñònh töông öùng vôùi ñöông löôïng hoaù hoïc (ñöông löôïng gam) cuûa chuùng. Noùi caùch khaùc moät ñöông löôïng gam cuûa chaát naøy phaûn öùng vôùi moät ñöông löôïng gam chaát khaùc. Quy taéc naøy coù yù nghóa lôùn trong phaân tích theå tích: döïa vaøo quy taéc aáy ta tính ñöôïc keát quaû phaân tích. Theo quy taéc veà ñöông löôïng : nA = nB n = NV/1000 = α /Ñ = TV/Ñ Trong ñoù : nA, nB, laø soá ñöông löôïng gam cuûa chaát tan A, vaø B. N nguyeân ñoä chuaån cuûa dung dòch (ñlg/l). V laø theå tích dung dòch (ml) Ñ laø ñöông löôïng gam chaát tan. T laø ñoä chuaån g/cm3 (ml) 1.5. Ñieåm töông ñöông vaø ñieåm cuoái cuûa söï chuaån ñoä  Theo quy taéc veà ñoä ñöông löôïng, söï chuaån ñoä caàn tieán haønh ñeán khi löôïng thuoác thöû B theâm vaøo töông ñöông vôùi haøm löôïng chaát caàn xaùc ñònh A. Trong quaù trình chuaån ñoä khi löôïng dung dòch chuaån thuoác thöû B veà maët lyù thuyeát töông ñöông ñuùng baèng löôïng chaát caàn xaùc ñònh A ñaõ phaûn öùng vôùi thuoác thöû B theâm vaøo theo moät phöông trình phaûn öùng hoaù hoïc xaùc ñònh thì goïi laø ñieåm töông ñöông. Ñieåm töông ñöông ñöôïc xaùc ñònh baèng nhieàu caùch khaùc nhau, chaúng haïn theo söï ñoåi maøu cuûa chaát chæ thò ñöôïc theâm vaøo trong dung dòch chuaån ñoä. Taïi thôøi ñieåm thaáy söï thay ñoåi maøu cuûa chaát chæ thò ñöôïc goïi laø ñieåm cuoái cuûa söï chuaån ñoä. Thöôøng thöôøng ñieåm cuoái cuûa söï chuaån ñoä khoâng truøng vôùi ñieåm töông ñöông, töông öùng veà maët lyù thuyeát ñieåm cuoái chuaån ñoä. Ñieåm töông ñöông rôi vaøo thôøi ñieåm khi löôïng thuoác thöû B caàn thieát theo lyù thuyeát theâm vaøo dung dòch chuaån ñoä ñeå phaûn öùng heát vôùi chaát caàn xaùc ñònh A. Do vaäy taïi ñieåm töông ñöông phaûi khoâng coøn chaát A vaø thuoác thöû B neáu phaûn öùng töông taùc giöõa chuùng xaûy ra ñònh löôïng. Caùc phaûn öùng duøng trong phaân tích chuaån ñoä laø phaûn öùng thuaän nghòch neân ôû ñieåm töông ñöông thöïc teá phaûn öùng khoâng ñi ñeán cuøng ñöôïc. Ñoù laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân laøm cho ñieåm töông ñöông khoâng bao giôù truøng vôùi ñieåm cuoái cuûa söï chuaån ñoä. Trong tröôøng hôïp ñieåm töông ñöông hoaøn toaøn hoaëc haàu nhö hoaøn toaøn truøng vôùi ñieåm cuoái cuûa söï chuaån ñoä, thì theo löôïng thuoác thöû tieâu thuï khi phaûn öùng vôùi chaát xaùc ñònh (TBVB) döïa vaøo quy taéc ñoä ñöông löôïng, coù theå tính ñöôïc löôïng chaát caàn xaùc ñònh ra gam (gA) hay haøm löôïng phaàn traêm (xA). Khi caùc ñieåm aáy khoâng truøng nhau thì xaùc ñònh moät soá hieäu chænh, heä soá naøy ñöôïc tính döïa kieän thu ñöôïc khi chuaån ñoä nhöõng dung dòch chaát caàn xaùc ñònh ñaõ bieát tröôùc noàng ñoä, hay tieán haønh tính toaùn theo phöông phaùp cuûa nhaø baùc hoïc Rumani Litean. 1.6. Löôïng caân chaát phaân tích. Löôïng nhoû maãu trung bình cuûa chaát ñöôïc laáy ra ñeå phaân tích goïi laø löôïng caân. Ñeå thu ñöôïc nhöõng keát quaû chính xaùc caán laáy nhöõng löôïng caân chaát phaân tích treân caân phaân tích. Ñoä chính xaùc cuûa keát quaû phaân tích phuï thuoäc vaøo vieäc caân chính xaùc löôïng caân. Tuyø thuoäc vaøo haøm löôïng töông ñoái cuûa caáu töû xaùc ñònh trong maãu nghieân cöùu vaø phöông phaùp phaân tích ñaõ choïn maø choïn löôïng caân. Bieát haøm löôïng gaàn ñuùng cuûa moät caáu töû naøo ñoù trong maãu phaân tích coù theå tính ñöôïc löôïng caân thích hôïp 1.7. Caùc phaûn öùng duøng trong phaân tích chuaån ñoä . Caùc phöông phaùp phaân tích chuaån ñoä döïa treân cô sôû söû duïng nhöõng phaûn öùng khaùc nhau : trung hoaø, oxi hoaù khöû, keát tuûa, taïo phöùc, trao ñoåi ion, thay theá, coäng hôïp, truøng ngöng… Ngöôøi ta duøng phaûn öùng trung hoaø ñeå chuaån ñoä caùc axit voâ cô vaø höõu cô, phenol, caùc hôïp chaát dò voøng, daãn xuaát oxi, bazô, muoái… Ngöôøi ta thöôøng thöôøng chuaån ñoä bazô baèng caùc dung dòch axit chuaån, coøn caùc axit baèng dung dòch bazô, ñieåm töông ñöông ñöôïc nhaän ra baèng caùc chaát chæ thò baèng axit - bazô hay baèng caùc phöông phaùp lyù hoaù. Ngöôøi ta duøng phaûn öùng oxy hoaù khöû khi chuaån ñoä caùc chaát voâ cô, hydro quinon, ñöôøng, caùc axit oxalic…cuõng nhö caùc chaát oxi hoaù voâ cô, caùc hôïp chaát höõu cô chöa no, caùc chaát maøu höõu cô, caùc cheá phaåm y döôïc… Ngöôøi ta thöôøng chuaån ñoä caùc chaát khöû baèng caùc dung dòch chuaån oxi hoaù, coøn caùc chaát oxi hoaù baèng chaát khöû hay baèng caùc phöông phaùp khaùc. Ngöôøi ta duøng phaûn öùng keát tuûa khi chuaån ñoä nhöõng chaát taïo ñöôïc nhöõng saûn phaåm khoâng tan trong moâi tröôøng töông öùng. Trong tröôøng hôïp khi chaát xaùc ñònh naèm ôû daïng khoâng thuaän tieän cho vieäc xaùc ñònh thì ta chuyeån noù thaønh nhöõng cation hay anion thích hôïp. Ngöôøi ta söû duïng roäng raõi caùc phaûn öùng taïo phöùc trong phaân tích chuaån ñoä, thuoäc loaïi naøy laø caùc phaûn öùng xaûy ra giöõa caùc cation cuûa caùc nguyeân toá chuyeån tieáp vaø caùc axit amin, axit etylendiamintettraaxetic vaø caùc thuoác thöû khaùc. Phaûn öùng trao ñoåi Ion keøm theo söï hình thaønh caùc hoäp chaát ít phaân ly, ít tan vaø phaân töû. Phaûn öùng theá  1.8. Caùc yeâu caàu ñoái vôùi phaûn öùng. Caùc phaûn öùng duøng trong phaân tích chuaån ñoä phaûi thoaû maõn caùc ñieàu kieän sau : Chaát tham gia phaûn öùng phaûi theo tyû leä ñònh löôïng nhaát ñònh Phaûn öùng giöõa chaát caàn xaùc ñònh vôùi dung dòch chuaån( dung dòch chuaån ñoä) cuûa thuoác thöû phaûi xaûy ra nhanh vaø thöïc teá phaûi hoaøn toaøn. Caùc thuoác thöû coù maët trong saûn phaåm nghieân cöùu cuøng vôùi caáu töû chính caàn xaùc ñònh chuyeån vaøo dung dòch phaûi khoâng caûn trôû söï chuaån ñoä cuûa chaát caàn xaùc ñònh. Baèng caùch naøo ñoù phaûi xaùc ñònh ñieåm töông ñöông roõ raøng vaø chính xaùc. Phaûn öùng phaûi coù khaû naêng xaûy ra ôû nhieät ñoä phoøng. Söï chuaån ñoä phaûi khoâng coù phaûn öùng phuï keøm theo gaây sai leäch keát quaû phaân tích. 1.9. Thuoác thöû duøng trong chuaån ñoä. Thuoác thöû duøng trong chuaån ñoä khoâng phaûi chæ laø dung dòch cuûa caùc chaát raén, loûng, khí hay dung moâi loûng maø caû caùc chaát khí, chaát loûng, hoãn hôïp loûng, chaát raén vaø nhöõng chaát ñöïôc taïo ra bôûi phöông phaùp quang hoaù vaø ñieän hoaù. Caùc thuoác thöû ñöôïc duøng laø caùc kieàm, bazô, ait, caùc chaát oxi hoaù, khöû, caùc chaát keát tuûa, taïo phöùc…. 1.10. Ñieàu kieän chuaån ñoä. Trong quaù trình chuaån ñoä caàn phaûi tuaân thuû nghieâm ngaët nhöõng ñieàu kieän ñeå ñaûm baûo cho vieäc phaân tích ñöôïc nhanh choùng vaø ñaït ñöôïc ñoä chính xaùc cuûa pheùp ñònh löôïng . Nhöõng ñieàu kieän cô baûn caàn tuaân theo trong pheùp phaân tích chuaån ñoä : Nôi chuaån ñoä phaûi ñöôïc chuaån bò caån thaän vaø coù ñaày ñuû aùnh saùng ban ngaøy, aùnh saùng ñieän. Caùc duïng cuï ñem duøng vaø caùc maùy ño phaûi ñöôïc röûa saïch vaø hieäu chænh chính xaùc tröôùc khi baét ñaàu chuaån ñoä. Caùc thuoác thöû ñem duøng, caùc chaát phuï ñöa vaøo phaân tích chuaån ñoä, hoãn hôïp nöôùc caát hay nöôùc trao ñoåi ion phaûi khoâng coù caùc taïp chaát laï, laøm sai leäch keát quaû phaân tích. Tröôøng hôïp oxi hay cacbondioxyt coù aûnh höôûng ñeán quaù trình chuaån ñoä thì chuaån ñoä trong moâi tröôøng trô, thöôøng laø khí nitô ñeå traùnh nhöõng phaûn öùng phuï maø ta khoâng mong muoán. Phaûi laéc caån thaän vaø lieân tuïc caùc chaát phaûn öùng trong quaù trình chuaån ñoä. Söï chuaån ñoä phaûi hoaøn thaønh trong khoaûng 5-10 phuùt vaø dieãn ra trong ñieàu kieän phaûi ñöôïc kieåm tra nghieâm ngaët. Ñeå xaùc ñònh ñieåm cuoái cuûa quaù trình chuaån ñoä, chaát chæ thò hay phöông phaùp coâng cuï naøo ñoù phaûi ñöôïc ñaûm baûo xaùc ñònh roõ raøng vaø chính xaùc ñieåm cuoái vaø coù khaû naêng truøng hôïp vôùi ñieåm töông ñöông. Khi chuaån ñoä ñaûm baûo moâi tröôøng phaûn öùng, axit hay kieàm baèng caùch cho theâm vaøo hoãn hôïp chuaån ñoä caùc chaát ñieän ly, caùc dung moâi höõu cô, hay caùc chaát chieát, hoãn hôïp ñeäm, chaát taïo phöùc, caùc chaát xuùc taùc, caùc chaát caûm öùng, caùc chaát chæ thò caàn thieát cho phöông phaùp xaùc ñònh. Ñoä chuaån cuûa caùc dung dòch chuaån ñem duøng tröôùc khi chuaån ñoä phaûi ñöôïc xaùc ñònh vaø kieåm tra caån thaän theo caùc chaát tinh khieát hoaù hoïc xaùc ñònh. Taát caû caùc pheùp chuaån ñoä song song caàn laøm trong cuøng moät ngaøy, vieäc dôøi pheùp xaùc ñònh song song sang ngaøy khaùc chæ ñöôïc pheùp trong tröôøng hôïp hoaøn toaøn tin töôûng vaøo ñoä haèng ñònh cuûa dung dòch chuaån duøng ñeå chuaån ñoä. Neáu ñoä chuaån cuûa dung dòch chuaån khoâng haèng ñònh thì ngaøy hoâm sau phaûi kieåm tra laïi ñoä chuaån. 1.11. YÙ nghóa cuûa phöông phaùp phaân tích chuaån ñoä. Chuaån ñoä laø moät phöông phaùp phaân tích troïng löôïng raát quan troïng, noù ñöôïc söû duïng roäng raõi trong thöïc teá taïi caùc phoøng thí nghieäm ôû caùc nhaø maùy, tröôøng hoïc vaø caùc vieän nghieân cöùu khoa hoïc ñeå xaùc ñònh thaønh phaàn cuûa caùc hôïp chaát höõu cô, voâ cô vaø caùc cô nguyeân toá. Ngoaøi ra caùc döõ kieän ñònh löôïng thu ñöôïc baèng caùc phöông phaùp chuaån ñoä coøn ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh caáu taïo chaát nghieân cöùu, nghieân cöùu ñoäng hoïc cuûa quaù trình hoaù hoïc, xaùc ñònh haèng soá phaân ly cuûa caùc axit vaø bazô, löïc töông ñoái cuûa caùc chaát ñieän ly, ñoä daøi vaø vò trí cuûa thang haèng soá töï proton hoaù cuûa caùc dung moâi khaùc nhau, xaùc ñònh troïng löôïng cuûa caùc phaân töû, nghieân cöùu cô cheá cuûa caùc bieán ñoåi hoaù hoïc khaùc nhau, ñeå nghieân cöùu söï bieán daïng vaø söï cöôøng hoaù cuûa caùc phöông phaùp toång hôïp ñieàu cheá caùc nguyeân toá vaø caùc hôïp chaát ñaëc bieät tinh khieát, ñaûm baûo ñoä toái öu cuûa quaù trình coâng ngheä hoaù hoïc…. 1.12. Phaân loaïi phöông phaùp phaân tích chuaån ñoä. Tuyø thuoäc vaøo loaïi phaûn öùng chính ñöôïc duøng , ngöôøi ta chia phöông phaùp chuaån ñoä phaân tích thaønh caùc nhoùm sau : Phöông phaùp trung hoaø hay phöông phaùp chuaån ñoä axit – bazô : Döïa treân phaûn öùng trung hoaø cuûa axit, bazô, muoái cuûa caùc axit yeáu hay bazô yeáu bò thuyû phaân maïnh trong dung dòch nöôùc, caùc hôïp chaát voâ cô hay höõu cô trong dung dòch khoâng nöôùc coù tính axit hay kieàm… Phöông phaùp oxi hoaù khöû : Döïa treân phaûn öùng oxi hoaù khöû cuûa caùc nguyeân toá coù khaû naêng chuyeån töø möùc oxi hoaù thaáp leân möùc oxi hoaù cao, vaø ngöôïc laïi, cuõng nhö caùc ion vaø caùc phaân töû phaûn öùng ñöôïc vôùi chaát oxy hoùa hoaëc khöû maø khoâng bò oxi hoaù hay khöû tröïc tieáp. Phöông phaùp keát tuûa : Döïa vaøo vieäc duøng caùc phaûn öùng keát tuûa. Phöông phaùp taïo phöùc : Döïa vaøo vieäc söû duïng phaûn öùng taïo phöùc, trong soá caùc phaûn öùng ñoù phaûn öùng giöõa ion kim loaïi vôùi caùc complexon ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát. 2. Phöông trình phaûn öùng chuaån ñoä chung.[1] 2.1. Caùc phöông phaùp xaùc ñònh ñieåm töông ñöông [1] Vieäc xaùc ñònh ñieåm cuoái cuûa söï chuaån ñoä laø quan troïng nhaát cuûa phöông phaùp phaân tích chuaån ñoä, vì keát quaû phaân tích phuï thuoäc vaøo ñoä chính xaùc cuûa vieäc xaùc ñònh ñieåm töông ñöông. Thöôøng thì keát thuùc söï chuaån ñoä döïa vaøo söï ñoåi maøu cuûa dung dòch chuaån hay chaát chæ thò cho vaøo trong quaù trình chuaån ñoä. Ngoaøi ra coù theå duøng nhöõng phöông phaùp khoâng caàn chaát chæ thò maø döïa vaøo maùy moùc ñaëc bieät cho pheùp xeùt ñoaùn nhöõng bieán ñoåi xaûy ra ôû dung dòch chuaån trong quaù trình tieán haønh chuaån ñoä, caùc phöông phaùp xaùc ñònh naøy ñöôïc goïi laø phöông phaùp hoaù lyù hay duïng cuï. Chuùng döïa treân vieäc ño ñoä daãn ñieän, giaù trò theá, maät ñoä quang vaø caùc thoâng soá lyù hoaù khaùc cuûa dung dòch chuaån ñoä, vaø dung dòch naøy bò bieán ñoåi roõ raøng ôû ñieåm töông ñöông. 2.2. Phöông trình chuaån ñoä chung [1] 2.2.1. Phöông trình chung cuûa quaù trình chuaån ñoä ñöôïc theå hieän nhö sau : B Bd A + A1 + An → A1 + An + D + E → A1 + An + D + E + Bd Vôùi: A, A1, An laø nhöõng chaát xaùc ñònh trong dung dòch chuaån B laø thuoác thöû( chaát chuaån) D, E saûn phaåm cuûa phaûn öùng chaát xaùc ñònh A vôùi thuoác thöû B Bd laø löôïng thuoác thöû dö. Theo möùc ñoä chuaån ñoä thì noàng ñoä chaát caàn xaùc ñònh A giaûm daàn ñeán ñieåm töông ñöông vaø taïi ñaây noù ñöôïc giaûm ñeán möùc toái thieåu, sau ñieåm töông ñöông noù baèng 0. Tröôùc ñieåm töông ñöông noàng ñoä thuoác thöû B baèng 0 vì khi theâm B vaøo dung dòch chuaån ñoä noù seõ phaûn öùng vôùi chaát caàn xaùc ñònh, taïi ñieåm töông ñöông trong dung dòch chuaån seõ coù veát thuoác thöû B, sau ñieåm töông ñöông noàng ñoä thuoác thöû B seõ taêng leân vì noàng ñoä chaát caàn xaùc ñònh luùc naøy baèng 0. Noàng ñoä saûn phaåm phaûn öùng D vaø E taêng daàn do phaûn öùng cuûa thuoác thöû B vaø chaát caàn xaùc ñònh, noù ñaït cöïc ñaïi taïi ñieåm töông ñöông vaø treân thöïc teá trôû thaønh haèng ñònh sau ñieåm töông ñöông. 2.2.2. Xaùc ñònh ñieåm töông ñöông: baèng caùc phöông phaùp sau: Phöông phaùp nhìn baèng maét: Döïa vaøo söï ñoåi maøu cuûa dung dòch neáu chaát caàn xaùc ñònh A hay thuoác thöû B coù maøu, vì taïi ñieåm töông ñöông noàng ñoä chaát A giaûm daàn coøn noàng ñoä thuoác thöû B thì taêng daàn. Phöông phaùp nhìn baèng maét döïa vaøo söï xuaát hieän ñuïc hay söï bieán ñoåi maøu do söï taïo thaønh caùc saûn phaåm phaûn öùng hoaëc chaát chæ thò neáu A, B khoâng maøu. Phöông phaùp lyù hoaù – duïng cuï: Döïa vaøo vieäc xaây döïng ñöôøng cong chuaån ñoä sau khi phaân tích, ñöôøng naøy phaûn öùng söï bieán ñoåi cuûa caùc thoâng soá lyù hoaù cuûa dung dòch chuaån ñoä (pH), trong quaù trình chuaån ñoä khoâng phuï thuoäc vaøo maøu cuûa A vaø B. Ta caàn xaùc ñònh ñieåm töông ñöông theo giao ñieåm caùc ñöôøng hay theo böôùc nhaûy cuûa ñöôøng chuaån ñoä. 2.3. Caùc phöông phaùp chuaån ñoä chung [1] 2.3.1.Chuaån ñoä tröïc tieáp Phöông phaùp chuaån ñoä ñôn giaûn nhaát laø töø buret ñaõ hieäu chænh chính xaùc, ta nhoû töøng gioït dung dòch chuaån thuoác thöû B vaøo moät theå tích xaùc ñònh dung dòch hay moät löôïng caân xaùc ñònh A ñaõ hoaø tan trong dung moâi thích hôïp. Ta xaùc ñònh ñieåm töông ñöông theo noàng ñoä A (CA) giaûm roõ reät, söï giaûm ñoù keøm theo söï maát maøu cuûa dung dòch ( neáu chaát A laø coù maøu) hay söï baét ñaàu taêng noàng ñoä cuûa B ( CB) (theo söï xuaát hieän maøu cuûa dung dòch neáu thuoác thöû B coù maøu), hay theo söï ñoåi maøu cuûa chaát chæ thò. Söï bieán ñoåi noàng ñoä caùc chaát phaûn öùng vaø taïo thaønh trong quaù trình chuaån ñoä ñöôïc toùm taét trong baûng sau: Chaát Tröôùc ñieåm töông ñöông Taïi ñieåm töông ñöông Sau ñieåm töông ñöông A B D, E CA giaûm daàn CB = 0 CD, CE taêng daàn CA giaûm roõ reät Trong dung dòch xuaát hieän veát thuoác thöû B CD, CE ñaït cöïc ñaïi CA ≈ 0 CB baét ñaàu taêng leân CD,CE thöïc teá trôû thaønh haèng ñònh Neáu bieát ñöôïc dung dòch thuoác thöû B tieâu toán ñeå phaûn öùng vôùi chaát caàn xaùc ñònh A thì haøm löôïng chaát A ñöôïc tính moät caùch deã daøng. 2.3.2.Chuaån ñoä ngöôïc Ñoâi khi do moät nguyeân nhaân naøo ñoù maø khoâng duøng phöông phaùp chuaån ñoä tröïc tieáp ñöôïc ta tieán haønh duøng phöông phaùp chuaån ñoä ngöôïc. Ñaây laø phöông phaùp chuaån ñoä phaàn dö, cuï theå laø theâm moät theå tích chính xaùc, laáy dö dung dòch thuoác thöû B vaøo moät theå tích xaùc ñònh cuûa dung dòch hoaëc löôïng caân xaùc ñònh chaát A ñaõ hoaø tan trong dung moâi thích hôïp. Löôïng thuoác thöû B khoâng tham gia phaûn öùng ñöôïc chuaån ñoä baèng dung dòch thuoác boå trôï khaùc (B1) ñaõ bieát noàng ñoä chính xaùc. Chuaån ñoä löôïng dö thuoác thöû B khoâng ñöôïc ít hôn 15-20 ml thuoác thöû B1 theo phöông phaùp ña löôïng hay töø 1.5-2 ml theo phöông phaùp vi löôïng. Gioáng nhö khi chuaån ñoä tröïc tieáp bieát ñöôïc dung dòch chuaån cuûa thuoác thöû B tieâu toán cho phaûn öùng vôùi chaát caàn xaùc ñònh A, coù theå tính haøm löôïng chaát A moät caùch deã daøng. 2.3.3.Chuaån ñoä giaùn tieáp Chuaån ñoä thay theá : theâm vaøo chaát caàn xaùc ñònh A thuoác thöû boå trôï B1 naøo ñoù seõ phaûn öùng vôùi chaát A vaø giaûi phoùng ra moät löôïng töông ñöông chaát môùi A1, chuaån ñoä chaát naøy baèng dung dòch chuaån cuûa thuoác thöû chính B, noùi caùch khaùc ñaây laø söï thay chuaån ñoä tröïc tieáp chaát caàn xaùc ñònh A baèng chaát chuaån ñoä thay theá A1. Xaùc ñònh ñieåm cuoái cuûa quaù trình chuaån ñoä baèng chaát chæ thò Xaùc ñònh haøm löôïng saûn phaåm phaûn öùng: ta xaùc ñònh saûn phaåm phaûn öùng D E baèng phöông phaùp naøo ñoù sau ñoù töông taùc cuûa chaát xaùc ñònh A vaø thuoác thöû B Xaùc ñònh theo hieäu soá: Neáu bieát hoaëc xaùc ñònh ñöôïc haøm löôïng cuûa taát caû caùc caáu töû vaø caùc caáu töû A1 An trong dung dòch chuaån ñoä thì coù theå deã daøng tính ñöôïc haøm löôïng cuûa caáu töû A A = ∑A,A1,An - ∑A1,An Trong nhieàu tröôøng hôïp ñeå phaân tích hoån hôïp chaát phöùc taïp ta keát hôïp nhieàu phöông phaùp laïi vôùi nhau. 3. Phöông phaùp chuaån ñoä trung hoaø (chuaån ñoä axit - bazô) [1] 3.1. Ñaëc ñieåm cuûa phöông phaùp Phöông phaùp trung hoaø döïa treân vieäc söû duïng phaûn öùng trung hoaø. Phöông trình cô baûn cuûa phöông phaùp naøy laø söï töông taùc cuûa ion hydron hay hydro vôùi ion hydroxyt taïo thaønh phaàn töû nöùôc ít bò phaân ly. H3O+ + OH- →H2O hay H+ + OH- → H2O Phöông phaùp trung hoaø cho pheùp ñònh löôïng caùc axit (baèng caùc dung dòch chuaån kieàm), kieàm (baèng caùc dung dòch chuaån axit) vaø caùc chaát phaûn öùng vôùi axit vaø kieàm trong dung dòch nöôùc theo moät tæ leä hôïp thöùc. Chuaån ñoä baèng caùc axit hoaëc kieàm. Duøng dung dòch chuaån naøo ñoù chöùa ion hidroxon coù theå chuaån ñoä ñöôïc caùc bazô, ngöôïc laïi duøng caùc dung dòch bazô ñeå chuaån ñoä laïi dung dòch axit. Kyõ thuaät xaùc ñònh ñöôïc tieán haønh nhö sau: töø buret ñöïng dung dòch axit hay bazô nhoû töø töø vaøo dung dòch xaùc ñònh moät löôïng kieàm hay axit ñeán ñieåm töông ñöông. Ngöôøi ta tính löôïng kieàm hay axit coù trong dung dòch nghieân cöùu theo theå tích dung dòch chuaån axit hoaëc kieàm tieâu toán ñeå trung hoaø moät theå tích xaùc ñònh dung dòch maãu phaân tích hoaëc moät löôïng caân cuûa maãu caàn phaân tích. 3.2. Xaùc ñònh ñieåm töông ñöông Xaùc ñònh ñieåm töông ñöông baèng chaát chæ thò. Xaùc ñònh ñieåm töông ñöông laø thôøi ñieåm khi löôïng thuoác thöû B theâm vaøo töông ñöông vôùi löôïng chaát caàn xaùc ñònh A ñaõ phaûn öùng vôùi noù. Thöïc teá ngöôøi ta xaùc ñònh ñieåm töông ñöông baèng phöông phaùp duøng chaát chæ thò, döïa theo söï ñoåi maøu cuûa chaát chæ thò ñöôïc theâm 1-2 gioït vaøo dung dòch chuaån ñoä. Phöông phaùp lyù hoaù hay phöông phaùp coâng cuï ñeå xaùc ñònh ñoä töông ñöông. Do caùc chaát chæ thò maøu khoâng duùng ñeå xaùc ñònh ñieåm töông ñöông khi chuaån ñoä caùc dung dòch coù maøu maïnh vaø ñuïc neân ngöôøi ta ñaõ nghieân cöùu caùc phöông phaùp khaùc xaùc ñònh ñieåm töông ñöông döïa treân söï quan saùt tính chaát cuûa dung dòch bò thay ñoåi ñoät ngoät taïi ñieåm töông ñöông. Caùc phöông phaùp vaät lyù, hoaù lyù hay coâng cuï xaùc ñònh ñieåm töông ñöông coù yù nghóa to lôùn. Chuùng ñöôïc döïa vaøo vieäc ño baèng nhöõng maùy moùc ñaëc bieät moät soá ñaïi löôïng ñaëc tröng cho moät soá tính chaát naøo ñoù cuûa dung dòch, maø tính chaát ñoù bieán ñoåi töø töø trong quaù trình chuaån ñoä, nhöng thay ñoåi raát roõ reät ôû ñieåm töông ñöông. 3.3. Nguyeân taéc xaây döïng ñoà thò bieåu dieãn trong quaù trình trung hoaø. Trong quaù trình trung hoaø pH cuûa dung dòch caàn chuaån ñoä thay ñoåi tuyø thuoäc vaøo theå tích VB vaø ñoä chuaån TB cuûa dung dòch theâm vaøo. Do ñoù neáu treân truïc hoaønh bieåu dieãn löôïng % coøn laïi cuûa axit hay kieàm trong dung dòch hoaëc löôïng dung dòch chuaån theâm vaøo baèng ml ôû caùc thôøi ñieåm khaùc nhau, coøn treân truïc tung laø caùc giaù trò pH cuûa dung dòch töông öùng vôùi chuùng, ta seõ thu ñöôïc nhöõng ñieåm, noái caùc ñieåm ñoù ta ñöôïc ñöôøng bieåu dieãn quaù trình bieán ñoåi pH trong quaù trình chuaån ñoä. Quaù trình trung hoaø coù theå bieåu dieãn baèng ñoä thò döôùi daïng ñöôøng cong chuaån ñoä, noù bieåu thò söï thay ñoåi pH cuûa dung dòch caàn chuaån ñoä theo löôïng dung dòch chuaån axit hay kieàm theâm vaøo. Xaây döïng ñöôøng cong chuaån laø tieán haønh tính toaùn caùc giaù trò pH cuûa dung dòch öùng vôùi nhöõng thôøi ñieåm chính cuûa quaù trình chuaån ñoä. Giaù trò pH cuûa dung dòch öùng vôùi caùc thôøi ñieåm khaùc nhau cuûa quaù trình chuaån ñoä ñöôïc tính theo coâng thöùc bieåu dieãn caùc giaù trò noàng ñoä ion trong nöôùc, trong dung dòch nöôùc cuûa axit, kieàm, caùc muoái bò thuyû phaân vaø cuoái cuøng trong hoãn hôïp ñeäm. YÙù nghóa cuûa ñöôøng cong trung hoaø: caùc ñöôøng cong chuaån ñoä cho pheùp theo doõi söï bieán ñoåi pH cuûa dung dòch ôû caùc thôøi ñieåm chuaån ñoä khaùc nhau, nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä vaø noàng ñoä caùc chaát phaûn öùng trong quaù trình trung hoaø, xaùc laäp ñieåm cuoái cuûa quaù trình chuaån ñoä vaø tieáp laø choïn ñuùng chaát chæ thò. 3.4. Tính noàng ñoä Noàng ñoä ion hydro trong dung dòch nöôùc loaõng giôùi haïn cuûa caùc axit maïnh thöïc teá baèng noàng ñoä cuûa chính axit. [H+] ≈ CHan vaø pH = -lg [H+] = -lg CHan Töø phöông trình pH + pOH =14 ta tìm ñöôïc giaù trò pH 3.5. Tính hoaït ñoä hydro trong dung dòch nöôùc cuûa caùc axit vaø bazô maïnh Heä soá hoaït ñoä cuûa ion hydro: khi tính toaùn chính xaùc caàn phaûi löu yù laø caùc phöông phaùp thöïc nghieäm duøng ñeå xaùc ñònh noàng ñoä H+ vaø pH khoâng phaûi cho giaù trò noàng ñoä cuûa ion maø laø hoaït ñoä töông öùng cuûa chuùng. pαH = -lgαH+ = lg(1/α H+) pαH khaùc vôùi pH, pH laø logarit vôùi ñaïi löôïng nghòch ñaûo noàng ñoä ion hydro, coøn pαH laø logarit cuûa ñaïi löôïng nghòch ñaûo hoaït ñoä cuûa ion hydro Trong tröôøng hôïp naøy α H, vaø pαH khoâng phaûi tính baèng thöïc nghieäm maø baèng ñaïi löôïng [H+] x ∫H+ 4. Caùch tính toaùn trong phaân tích theå tích Trong phaân tích theå tích ngöôøi ta tính löôïng caân chaát xaùc ñònh hay noàng ñoä cuûa noù baèng moät soá caùch sau: Theo noàng ñoä nguyeân chuaån cuûa dung dòch chuaån (N) Theo ñoä chuaån cuûa dung dòch chuaån (TB) hoaëc theo ñoä chuaån ñöôïc bieåu dieãn theo chaát caàn xaùc ñònh (TB/A) Duøng heä soá hieäu chænh (K) Trong phaân tích theå tích, khi tính toaùn thöôøng duøng nhöõng kí hieäu sau: α – löôïng maãu chaát caàn phaân tích Ñ – ñöông löôïng gam, khoái löôïng ñöông löôïng bieåu dieãn baèng gam. Ñ – miligam ñöông löôïng, khoái löôïng ñöông löôïng ñöôïc bieåu dieãn baèng miligam. nA, nA soá ñöông löôïng gam cuûa chaát caàn xaùc ñònh A hay thuoác thöû B. N – noàng ñoä nguyeân chuaån. T – ñoä chuaån, g/ml. V – theå tích, ml g- haøm löôïng, khoái löôïng chaát, gam keát hôïp nhöõng kí hieäu chính vôùi chæ soá coù theå laäp baát kì moät thí nghieäm naøo. Tính haøm löôïng chaát caàn xaùc ñònh theo noàng ñoä nguyeân chuaån cuûa dung dòch chuaån chaát goác cuûa thuoác thöû : haøm löôïng toång chaát caàn xaùc ñònh A (g) : gA = (NA.ÑA/1000)VC Thay NA = NB.VB/VA thì gA = NB.VB.ÑAVC / 1000VA Caùc dung dòch coù noàng ñoä nguyeân chuaån nhö nhau thì phaûn öùng vôùi nhau vôùi theå tích baèng nhau, hoaëc ngöôïc laïi : NA = NB thì VA = VB Tính haøm löôïng cuûa chaát caàn xaùc ñònh theo ñoä chuaån cuûa dung dòch thuoác thöû TB hoaëc theo ñoä chuaån cuûa chaát caàn xaùc ñònh TB/A  xA = TB/A. VB(VC/ VA).(100/α)% 5. Laáy maãu trung bình [1,7,17,18] Ngöôøi ta ño khoái löôïng maãu chaát caân phaân tích ñeå phaân tích ñònh löôïng baèng phöông phaùp löôïng lôùn laø gam, baèng phöông phaùp vi löôïng laø vaøi mg, baèng phöông phaùp sieâu vi löôïng laø vaøi microgam. Maø trong saûn xuaát thöôøng laøm vôùi nhöõng löôïng lôùn nguyeân lieäu, baùn saûn phaåm, thaønh phaåm vaø caùc vaät lieäu kó thuaät khaùc chuùng ñöôïc ño baèng taán, vì vaäy quan troïng laø thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa caùc maãu ñöôïc choïn ñeå phaân tích phaûi phaûn aùnh chính xaùc thaønh phaàn hoaù hoïc trung bình cuûa taát caùc caùc loâ saûn phaåm caàn phaân tích. Tröôùc tieân choïn ñuùng maãu trung bình lôùn töø löôïng lôùn vaät lieäu, sau ñoù phaân chia maãu ban ñaàu cuûa vaät lieäu ñaõ choïn ñeán khi thu ñöôïc maãu caàn thieát ñeå tieán haønh phaân tích. Phaûi nghieàn troän caùc maãu ñaõ choïn , ruùt bôùt khoái löôïng cuûa maãu nhöng vaãn ñaûm baûo trong maãu cuoái cuøng ñoù haøm löôïng caáu töû vaãn baèng haøm löôïng cuûa chuùng trong maãu lôùn ban ñaàu. Ñeå ñuû maãu cho vieäc phaân tích toaøn dieän taát caû caùc maët, caùc chæ tieâu cuõng nhö thuaän tieän trong vieäc phaân tích laïi, ngöôøi ta thöôøng laáy töø vaøi chuïc ñeán vaøi traêm gam chaát. Ñoái vôùi nhöõng maãu khoâng phaûi laø ñôn chaát hay nhöõng hôïp chaát rieâng thì vieäc laáy maãu trung bình ñeå phaân tích laø moät trong nhöõng khaâu chuaån bò quan troïng nhaát. Laáy maãu trung bình phaûi ñaït ñöôïc muïc ñích laø löôïng maãu khoâng lôùn nhöng trong ñoù haøm löôïng cuûa taát caû caùc caáu töû caàn ñònh löôïng phaûi baèng haøm löôïng cuûa chuùng coù trong taát caû khoái löôïng chaát caàn phaân tích. Sai soùt do choïn maãu trung bình khoâng ñuùng coù theå daãn ñeán nhöõng döï ñoaùn sai nghieâm troïng. 6. Giôùi thieäu moät soá dụng cụ thieát yeáu trong phaân tích theå tích [1,12] 6.1. Caân trong phoøng thí nghieäm Ñeå ño khoái löôïng cuûa vaät caàn caân, trong caùc phoøng thí nghieäm ngöôøi ta duøng caùc caân khaùc nhau, chuùng khoâng chæ khaùc ôû caáu taïo maø coøn giôùi haïn troïng taûi cho pheùp, ñoä chính xaùc, ñoä nhaïy, caùc vaïch chia. Nguôøi ta chia caùc caân thaønh caân phaân tích, caân baùn vi phaân tích, caân vi phaân tích vaø caân thöû. Hình 2.1: Caân phaân tích vi löôïng Caân kyõ thuaät loaïi moät vaø loaïi hai ñöôïc duøng vôùi nhöõng pheùp caân keùm chính xaùc hôn. 6.2. Bình ñònh möùc : Laø bình thuyû tinh ñaùy troøn, ñaùy baèng, coù coà daøi beù coù voøng vaïch ñònh möùc. Bình ñònh möùc coù taùc duïng ñong theå tích dung dòch , ñeå pha caùc dung dòch coù noàng ñoä xaùc ñònh, vaø theå tích chaát loûng ñöïng trong bình ñöïôc ño baèng mililit (ml). Treân bình ñònh möùc coù ghi dung tích vaø nhieät ñoä. Caùc bình ñònh möùc coù dung tích töø 25ml – 2000 ml. Hình 2.2: Bình ñònh möùc 6.3. Buret Hình 2.3: Moät soá loaïi buret Laø oáng thuyû tinh xilanh nhoû coù khaéc daøi, ñaàu döôùi cuû buret thaét laïi vaø coù gaén theâm moät khoaù thuyû tinh hay moät oáng cao su noái vôùi mao quaûn qua ñoù dung dòch töø buret chaûy ra. OÁng cao su ñöôïc keïp chaëc beân ngoaøi baèng moät keïp kim loaïi hay ñöôïc ñoùng kín beân trong baèng moät vieân thuyû tinh. Duøng ngoùn tay boùp keïp hay keùo oáng cao su ôû choã coù vieân thuyû tinh, chaát loûng töø buret chaûy ra. Ngöôøi ta thöôøng khaéc ñoä treân buret laø ml hay moät phaàn möôøi ml vaø nhöõng soá ñeå ño theå tích dung dòch tieâu toán khi chuaån ñoä. Vaïch ‘’khoâng ‘’ naèm ôû phaàn treân cuûa buret. 6.4. Pipet  Laø moät oáng thuyû tinh daøi beù, phình ra ôû giöõa, moät ñaàu oáng ñöôïc keùo daøi. OÁng coù voøng vaïch möùc. Moät soá pipet coù daïng xilanh. Pipet duøng ñeå ño theå tích nhoû dung dòch vaø ñeå chuyeån moät soá theå tích xaùc ñònh dung dòch töø bình nay sang bình khaùc. Theå tích chaát loûng chöùa trong pipet ñöôïc bieåu dieån baèng ml. ÔÛ choã phình ra trong pipet ngöôøi ta ghi theå tích vaø nhieät ñoä (thöôøng 20oC) vaø dung dòch aáy ño ôû nhieät ñoä ñaõ ghi. Caùc pipet thöôøng coù dung tích khaùc nhau töø 1 – 100 ml. Caùc pipet ño cuøng dung tích nhoû khoâng coù baàu vaø coù vaïch chia töø 0.1 – 1 ml. Hình 2.4. Moät soá loaïi pipet Hình 2.5: Phieãu chieát Ngoaøi ra coøn coù moät soá duïng cuï khaùc ñöôïc söû duïng trong phaân tích chuaån ñoä Hình 2.8: Moät soá duïng cuï caàn thieát trong phoøng thí nghieäm Hình 2.6: Keïp Hình 2.7: Giaáy loïc PHAÀN 3 THÖÏC NGHIEÄM VAØ KEÁT QUAÛ [12,17,18,Phuï luïc] 1. Phöông phaùp laáy maãu [17,18] 1.1. Phöông phaùp chung [17,18] Daàu thöïc vaät thöôøng ôû daïng loûng vaø ñöôïc chöùa trong nhieàu loaïi bao bì khaùc nhau. Vieäc laáy maãu caàn phaûi tuaân theo nhöõng nguyeân taéc: Laáy maãu tuaân theo soá löôïng thuøng chöùa töø 10 – 30% soá ñôn vò. Trong moãi thuøng chöùa caên cöù vaøo hình daùng vaø theå tích cuûa noù maø ñònh ñieåm laáy maãu töông öùng vôùi ñoä cao vaø beà roäng cuûa lôùp daàu. Duïng cuï laáy maãu ñôn giaûn, thöôøng laø oáng thuyû tinh coù loã ¢ = 2 cm vaø ñoä daøi tuyø theo ñoä cao vaø beà roäng cuûa thuøng chöùa, thöôøng daøi khoaûng 1 – 2 m. OÁng thuyû tinh tröôùc moãi laàn laáy maãu daàu caàn phaûi ñöôïc röûa kyõ baèng Natrihydroxyt dung dòch 30% vaø röûa traùn nhieàu laàn baèng nöôùc caát ñeán heát phaûn öùng kieàm, nhìn theo thaønh oáng thaáy trong suoát, khoâng coù caën baùm vaøo. Caùc maãu phaûi ñöôïc troän ñeàu roài ruùt goïn thaønh maãu phaân tích. Löôïng maãu phaân tích khoâng döôùi 1kg. Loï ñöïng maãu phaân tích phaûi khoâ saïch, coù nuùt maøi vaø ñöôïc baûo quaûn kyõ trong suoát quaù trình phaân tích. Chaát löôïng cuûa maãu ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû phaân tích maãu trung bình laáy treân loâ haøng. Maãu trung bình laø maãu ñöôïc laäp töø maãu chung. Maãu chung laø maãu ñöôïc taäp hôïp töø maãu ban ñaàu cuûa loâ haøng Maãu phaân tích ñöôïc ruùt ra töø maãu trung bình ñeå xaùc ñònh moät nhoùm caùc chæ tieâu chaát löôïng cuûa loâ haøng. Loâ haøng ñoàng nhaát laø loâ haøng coù cuøng moät loaïi, coù cuøng moät haïng chaát löôïng, ñöôïc ñoùng trong moät loaïi bao bì, ñöôïc giao nhaän cuøng moät thôøi gian, ñöôïc vaän chuyeån vaø baûo quaûn trong cuøng moät ñieàu kieän. Tröôøng hôïp ñoái vôùi loâ haøng nghi ngôø laø khoâng ñoàng nhaát, tuyø theo ñieàu kieän vaø yeâu caàu ta coù theå laáy maãu 100% loâ haøng. 1.2. Phöông phaùp laáy maãu phaân tích thöïc teá 1.2.1. Yeâu caàu cuûa vieäc thu thaäp maãu Quaù trình thu thaäp maãu ñoùng moät vai troø quan troïng trong vieäc phaân tích caùc chæ soá quan troïng cuûa daàu thöïc vaät. Ñaây laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå thu nhaän keát quaû phaân tích ñuùng. Vieäc laáy maãu khoâng ñuùng daãn ñeán keát quaû phaân tích bò sai leäch thì khoâng theå khaéc phuïc ñöôïc trong quaù trình phaân tích. Nhö vaäy keát quaû phaân tích seõ khoâng coù yù nghóa thöïc teá cuõng nhö khoâng coù giaù trò söû duïng. Do ñoù khi laáy maãu caàn phaûi tuaân thuû moät soá nguyeân taéc sau : Maãu thu thaäp phaûi mang tính ñaïi dieän nôi laáy maãu. Vieäc laáy maãu, baûo quaûn, vaän chuyeån vaø xöû lyù maãu phaûi tieán haønh sao cho khoâng gaây söï hao huït, nhieãm baån hoaëc bò bieán chaát. Khoái löôïng maãu phaûi ñuû vaø töông öùng vôùi yeâu caàu cuûa phöông phaùp phaân tích. 1.2.2. Phöông phaùp laáy maãu Vì kiểm tra chất lượng dầu treân thị trường neân quaù trình lấy mẫu khoâng theå gioáng caùch laáy maãu taïi caùc cơ sở sản xuất dầu thực vật, maø quaù trình thu thaäp maãu cho phaân tích thöïc nghieäm phaûi ñöôïc leân keá hoaïch vaø laáy ñoäc laäp taïi caùc sieâu thò, cöûa haøng vaø taïi caùc chôï. Quaù trình laáy maãu phaûi ñöôïc thöïc hieän nghieâm ngaët ñeå ñem laïi keát quaû phaân tích chính xaùc nhaát. Tröôùc tieân leân danh saùch taát caû caùc loaïi daàu caàn cho quaù trình kieåm tra, soá löôïng naøy coù theå thay theá vaø khaúng ñònh ñöôïc chaát löôïng daàu noùi chung treân thò tröôøng. Sau khi thoáng keâ ñöôïc danh saùch vaø soá löôïng maãu caàn laáy ôû möùc caàn thieát ta tieán haønh thaêm doø thò tröôøng taïi caùc sieâu thò, chôï, caùc ñaïi lyù baùn leû... Moãi loaïi daàu ñem phaân tích caàn thu ñöôïc cuøng moät loâ haøng ñeå coù theå mang laïi keát quaû khaû quan nhaát. Moät loaïi daàu ta tieán haønh choïn 3 chai , moãi chai choïn ôû moät nôi khaùc nhau. Taïi sieâu thò choïn moät chai ngaãu nhieân ñöôïc xeáp treân keä haøng, tieáp theo ñeán caùc ñaïi lyù baùn leû ñeå thu thaäp cuøng loaïi daàu laáy ñöïôc taïi sieâu thò, caàn löu yù daàu ñöôïc laáy ôû nhöõng nôi khaùc nhau nhöng phaûi cuøng moät ngaøy saûn xuaát. Moãi loaïi daàu thu thaäp goàm 3 chai, moãi chai theå tích 1 lít. Ñeå mong ñöôïc ñoä chính xaùc cao, ta troän 3 chai laïi vaø laáy ra 1 lít ñeå tieán haønh laøm maãu phaân tích thöïc nghieäm. Quaù trình khaûo saùt thò tröôøng ta thu nhaän ñöôïc 10 maãu daàu caùc loaïi daàu vaø ñöôïc kí hieäu laø M theo baûng sau : Baûng 3.24 : Baûng phaân loaïi vaø kí hieäu daàu Loaïi daàu Maãu Kí hieäu Daàu naønh Daàu naønh soya Daàu naønh Töôøng An Daàu naønh Simply M-01 M-02 M-03 Daàu tinh luyeän Daàu mrevela Daàu cooking iol Daàu sailing boat M-04 M-05 M-06 Daàu gaác Daàu Vio gaác Daàu gaác Vieät Nam M-07 M-08 Daàu meø Daàu meø Töôøng An Daàu Höông Meø Daàu meø Se Sa M-09 M-10 M-11 Daàu thu nhaän ôû chôï Daàu mua chôï An Nhôn Goø Vaáp Daàu mua chôï Vaân Thaùnh Daàu mua ôû chôï Thuû Ñöùc M-12 M-13 M-14 Daàu saûn xuaát töø Maõ Lai Daàu Blended Seasame oil M-15 1.2.3. Chuaån bò maãu Maãu ñöôïc thu nhaän töø caùc nôi khaùc nhau vaø ñöôïc ñöa veà phoøng thí nghieäm. Sau khi maõ hoaù maãu ñöôïc ñöa vaøo nhöõng chai thuyû tinh ñaõ ñöôïc saáy khoâ vaø ñöôïc huùt aåm trong bình huùt aåm. Ñaäy kín chai vaø baûo quaûn nôi thoaùng maùt trong suoát quaù trình tieán haønh phaân tích. Trong quaù trình tieán haønh thöïc nghieäm ñeå thuaän tieän ta khoâng duøng teân chính xaùc cuûa töøng loaïi daàu maø goïi baèng kí hieäu ñaõ ñöôïc maõ hoaù. Hình 3.1: Dầu naønh Dc1 Hình 3.4 : Daàu meø Hình 3.2 : Daàu gaác Hình 3.3 : Dầu từ caùc chợ Hình 3.5 : Daàu Thöïc vaät tinh luyeän 2. Phaân tích maãu thöïc teá [12,17,18, Phuï Luïc] 2.1. Quy trình phaân tích 2.1.1. Xaây döïng quy trình kieåm tra maøu saéc KI + I2 Chæ soá daõy maøu Pha maøu theo tyû leä Dung dòch iot chuaån Bình ñònh möùc 2.1.2. Quy trình xaùc ñònh nöôùc vaø chæ soá boác hôi Maãu Caân Saáy laàn 2 Saáy laàn 1 Coác Caân 2.1.3. Quy trình xaùc ñònh tyû troïng Maãu Caân Ñeå yeân Ñieàu chænh nhieät ñoä Bình tyû troïng Tính keát quaû 2.1.4. Quy trình phaân tích chæ soá axit + Chæ thò: - Tymolphatalein - Alkaline blue 6B - Phenolphataleim Chuaån ñoä Maøu hoàng Daàu hoaø tan +ete etylic : etylic Maãu 2.1.5. Quy trình phaân tích haøm löôïng chaát xaø phoøng + axit sunfurit +metyl ñoû Chuaån ñoä Phaân lôùp maøu hoàng nhaït Dung dòch ñuïc (laéc ñeàu) +coàn etylic +ete daàu hoaû +nöôùc caát Maãu 2.1.6. Quy trình phaân tích chæ soá xaø phoøng hoaù Chuaån ñoä Ñun Ñun soâi Maãu Maøu hoàng Dung dòch noùng Ñuïc + KOH + HCl + Phenolphatalein 2.1.7. Quy trình phaân tích haøm löôïng chaát khoâng xaø phoøng Phieãu chieát 1 + eâte daàu hoaû Ñun tieáp Ñeå nguoäi Ñun +KOH +H2O Đun soâi Mẫu Taùch lôùp Taùch lôùp Eâte daàu hoaû Phieåu chieát 2 Phieåu chieát 1 Phieåu chieát 3 Phieåu chieát 2 Loaïi boû Taùch lôùp Phieåu chieát 3 Saáy Ñun Coác Chaát khoâng xaø phoøng Eâte daàu hoaû 2.1.9. Quy trình phaân tích chæ soá ioát + Natrithiosunfat Chuaån ñoä + cloroform + dung dòch Wijjs + Kali iot + Nöôùc Ñeå choå toái Maãu Maøu nhaït + Tinh boät hoaø tan Hoaø tan Xanh thaúm Traéng 2.1.10. Quy trình phaân tích xaùc ñònh chæ soá peroxyt Chuaån ñoä Maãu Maát maøu tím + Nöôùc + Hoà tinh boät + Natrithiosunfat Dung dòch hoaø tan + cloroform + axit axetic ñaëc + d2 KI baõo hoaø 2.2. Löïa choïn vaø ñaùnh giaù caùc chæ tieâu baèng phöông phaùp thöïc nghieäm. [12.17.18, Phuï luïc] 2.2.1. Xaùc ñònh maøu saéc [18] Phöông phaùp Kali bicromat (phöông phaùp 1) Döïa treân döï saùnh maøu cuûa daàu vôùi caùc oáng maøu chöùa löôïng (gam) kali bicromat coù trong 100ml axid sunfuric ñaëc Duïng cuï hoaù chaát: Caân phaân tích Bình ñònh möùc dung tích 100, 200ml Kali bicromat (K2Cr2O7) tinh khieát Daõy maøu kali bicromat: goàm caùc oáng hoaø tan 0.1, 0.2, 0.3, 0.4 gam kali bicromat trong 100ml axit sunfuric ñaëc Tieán haønh: Caân 2g kali bicromat (chính xaùc ñeán 0.001g) vaøo coác thuyû tinh nhoû, cho moät ít axit sunfurit ñaëc ñeå hoaø tan kali bicromat roài chuyeån taát caû vaøo bình ñònh möùc dung tích 200ml, roài theâm axit sunfurit ñaëc ñeán vaïch möùc, laéc kyõ. Nhö theá ta ñaõ ñöôïc dung dòch daàu, khi pha daõy maøu kali bicromat tieâu chuaån, laáy theå tích dung dòch daàu vaø axit sunfuric ñaëc theo baûng sau: Baûng 3.25. Caùch pha dung dòch chuaån theo phöông phaùp Kali bicromat Soá thöù töï oáng Noàng ñoä K2Cr2O7 (g/100ml) Dung dòch daàu (ml) Axit sunfurit ñaëc(ml) Chæ soá maøu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0.1 0.15 0.20 0.25 0.30 0.35 0.40 0.45 0.50 0.45 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 90 85 80 75 70 65 60 55 50 60 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 Caùch so maøu: Ñem dung dòch maøu tieâu chuaån vaø daàu ñaõ loïc cho vaøo oáng so maøu hoaëc oáng nghieäm coù beà daøy, ñöôøng kính vaø maøu thuyû tinh nhö nhau, roài nhìn maøu baèng maét. Maøu cuûa oáng daàu gioáng vôùi maøu cuûa dung dòch tieâu chuaån naøo thì coù chæ soá maøu bieåu thò theo noàng ñoä K2Cr2O7(g/100ml). Phöông phaùp 2: Cuûng coù theå duøng ioát thay cho kali bicromat. Dung dòch Iot tieâu chuaån: Pha 0.26g Ioát vôùi 0.5g KI, hoaø vôùi nöôùc caát, cho vaøo bình ñònh möùc 250ml, theâm nöôùc caát ñeán vaïch ñònh möùc, laéc kó. Roài caên cöù theo baûng sau ñeå pha nöôùc caát vaø dung dòch tieâu chuaån: Baûng 3.26: Caùch pha dung dòch chuaån theo caùch duøng ioát Soá thöù töï oáng Soá ml dd Ioát tieâu chuaån Soá ml nöôùc caát theâm vaøo Chæ soá maøu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 10.0 9.0 8.0 7.0 6.0 5.0 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 7.5 8.0 8.5 9.0 9.5 100 90 80 70 60 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Sau khi cho nöôùc caát vaø dung dòch Ioát tieâu chuaån vaøo oáng so maøu, ghi soá mg ioát trong 100ml dung dòch leân nhaõn daùn treân oáng, ta ñöôïc chæ soá maøu cuûa oáng Tieán haønh so maøu baèng caùch ñem daàu ñaõ loïc cho vaøo oáng maøu, roài nhìn maøu baèng maét. Maøu cuûa daàu truøng vôùi maøu chöùa löôïng Ioát bao nhieâu(mg) töùc laø daàu coù chæ soá maøu töông öùng. 2.2.2. Phöông phaùp xaùc ñònh muøi vò [18] Duïng cuï Noài caùch thuyû chaïy ñieän Coác thuyû tinh dung tích 150ml Nhieät keá ño ñöôïc 100-150oC Tieán haønh Cho moät löôïng daàu vaøo coác, ñaët vaøo noài caùch thuyû, laøm noùng phaàn nöôùc cuûa noài caùch thuyû ñeán 50oC, duøng ñuõa thuyû tinh khoaùy nhanh vaø ngöûi muøi daàu ñeå ñaùnh giaù. Neáu khi laø daàu bò bieán chaát, ñem so saùnh vôùi muøi vò cuûa maãu daàu phaåm chaát toát ñaõ ñöôïc baûo quaûn kyõ löôõng. Trong tröôøng hôïp khoâng coù ñieàu kieän noùng thì coù theå nhoû vaøi gioït daàu vaøo loøng baøn tay, duøng hai tay xoa kyõ roài ngöûi. Nhaän ñònh keát quûa Moãi thöù daàu ñeàu coù muøi vò rieâng, cuøng moät loaïi daàu maø caùch eùp khaùc nhau thì muøi cuõng khaùc nhau, Muøi oâi, muøi cay thöôøng laø do daàu bò ñeå laâu, muøi chua, muøi moác laø daàu eùp töø nguyeân lieäu khoâng toát, muøi kheùt laø do quaù trình gia coâng khoâng toát. Vò chaám ít daàu vaø neám, bieåu thò keát quûa nhö sau: vò bình thöôøng, oâi kheùt, ñaéng cay 2.2.3. Phöông phaùp xaùc ñònh ñoä trong suoát [18] Haøm löôïng nöôùc vaø caùc taïp chaát coù trong daàu laøm cho daàu bò ñuïc, xaùc ñònh ñoä trong suoát cuûa daàu laø xaùc ñònh xem coù chaát laøm ñuïc daàu ôû moät nhieät ñoä nhaát ñònh vaø sau moät thôøi gian ñeå laéng nhaát ñònh. Duïng cuï OÁng so maøu ñöôøng kính 30mm, dung tích 100ml Boùng ñeøn ñieän môû Tieán haønh Laáy moät löôïng daàu tuyø yù cho vaøo oáng so maøu, laéc thaät maïnh vaø ñeàu ( neáu maãu ñaõ ñuïc hoaëc trong muøa ñoâng daàu thöôøng saùnh thì ñem ñun noùng treân noài caùch thuyû ôû 500C trong 30 phuùt, roài ñeå nguoäi daàn ñeán 200C laéc ñeàu). Daàu sau khi laéc ñöôïc ñeå laéng 24h ôû 200C roài ñöa ra aùnh saùng thöôøng quan saùt, sau ñoù ñaët tröôùc maøn hình traéng vaø duøng aùnh saùng phaûn chieáu maø quan saùt baèng maét thöôøng, neáu khoâng thaáy caën vaø ñuïc thì coù theå coi laø daàu trong suoát. 2.2.4. Phöông phaùp xaùc ñònh nöôùc vaø chaát boác hôi [7,17,18,19] Nguyeân taéc: Saáy noùng maãu thöû ôû 103 ± 20C cho ñeán khi chaát bay hôi vaø ñoä aåm hoaøn toaøn bay heát vaø xaùc ñònh khoái löôïng maát ñi Phöông phaùp saáy Duïng cuï Coác thuyû tinh ñöôøng kính 50mm, cao 30mm. Tuû saáy ñieàu chænh ñöôïc 105 – 1100C. Bình laøm khoâ Caân phaân tích Tieán haønh Caân 10g daàu maãu treân caân phaân tích, cho vaøo coác thuyû tinh ñaùy baèng ñaõ bieát troïng löôïng ( coác naøy ñaõ ñöôïc saáy trong tuû saáy sau ñeå nguoäi, caân troïng löôïng cuûa coác). Ñöa coác chöùa daàu vaøo tuû saáy vaø saáy ôû nhieät ñoä 105 – 1100C trong voøng 15 phuùt. Laáy ra ñeå nguoäi trong bình laøm khoâ, ñem caân. Laïi cho coác vaøo tuû saáy roài cöù sau moãi laàn saáy 30 phuùt laïi ñeå nguoäi vaø caân ñeán khi naøo troïng löôïng giöõa hai laàn caân khoâng sai quaù 0.001g thì ngöøng. Chuù thích: Tröôøng hôïp coù söï taêng khoái löôïng cuûa maãu thöû sau khi saáy laø do söï töï oxi hoùa cuûa daàu môõ, trong tröôøng hôïp naøy keát quaû ñöôïc tính baèng caùch laáy khoái löôïng nhoû nhaát Tính keát quaû Haøm löôïng % nöôùc vaø chaát boác hôi tính theo coâng thöùc: x = Trong ñoù: G1 laø khoái löôïng cuûa maãu daàu vaø coác tröôùc khi saáy (g) G2 laø khoái löôïng cuûa maãu daàu vaø coác sau khi saáy (g) G laø khoái löôïng cuûa maãu daàu. Baùo caùo keát quaû Baùo caùo keát quaû phaûi ghi roõ phöông phaùp söû duïng, keát quaû thu ñöôïc vaø phöông phaùp tính toaùn Phöông phaùp duøng ñieän Phöông phaùp naøy vaän duïng nhieät ñoä cao cuûa beáp ñieän ( cao hôn tuû saáy). Do ñoù trong thôøi gian ngaén coù theå laøm bay nöôùc vaø chaát boác hôi. Ñaây laø phöông phaùp xaùc ñònh nhanh. Duïng cuï Coác thuyû tinh dung tích 50ml Ñuõa thuyû tinh Beáp ñieän coù taám löôùi aêmlaêng Nhieät keá ño ñöôïc ôû 2000C Bình laøm khoâ Caân phaân tích Tieán haønh Tröôùc heát ñem coác vaø ñuõa thuyû tinh saáy khoâ roài caân ñeå bieát trong löôïng sau ñoù caân vaøo coác maãu daàu ñaõ laéc ñeàu ( treân caân phaân tích ). Laáy moät coác thuyû tinh gioáng coác treân cho vaøo cuøng theå tích daàu maãu ñeå theo doõi nhieät ñoä thí nghieäm. Ñem 2 coác naøy ñaët leân 2 vò trí coù ñoä noùng nhö nhau cuûa beáp ñieän vaø ñun noùng ñeán 1300C, thænh thoaûng khuaáy nheï. Giöõ nhieät ñoä naøy trong voøng 15 phuùt, kieåm tra xem löôïng nöôùc ñaõ boác heát chöa ( baèng caùch kheõ ñaët kính ñoàng hoà treân mieäng coác, neáu coù gioït nöôùc ñoïng laïi töùc laø nöôùc chöa boác heát ). Sau khi nöôùc ñaõ boác heát cho coác vaø ñuõa thuyû tinh vaøo bình laøm khoâ ñeå nguoäi vaø ñem caân Keát quaû Haøm löôïng % nöôùc vaø chaát boác hôi tính theo coâng thöùc: Trong ñoù: G1 laø troïng löôïng cuûa daàu maãu, coác vaø ñuõa thuyû tinh tröôùc khi saáy(g) G2 laø troïng löôïng cuûa daàu maãu, coác vaø ñuõa thuyû tinh sau khi saáy (g) G laø troïng löôïng daàu maãu. 2.2.5. Phöông phaùp xaùc ñònh tyû troïng [17,18] Duïng cuï, hoaù chaát Bình tyû troïng dung tích 25ml hoaëc 50ml Pipet dung tích 25ml Caân phaân tích Bình ñieàu nhieät giöõ ñöôïc ôû 250C Hoãn hôïp sunfocromic Aceton hoaëc etylic tuyeät ñoái hoaëc eâte Giaáy loïc hoaëc giaáy thaám Tieán haønh Tröôùc heát duøng hoãn hôïp sunfocromic traùn kó bình tyû troïng roài traùn laïi baèng aceton ( hoaëc röôïu hoaëc eâte), ñeå khoâ. Sau khi khoâ ñem caân treân caân phaân tích ñeå bieát troïng löôïng bình tyû troïng. Xaùc ñònh khoái löôïng nöôùc Duøng pipet huùt nöôùc caát ( ñaõ ñun soâi ñeå nguoäi ôû 18 – 200C ), cho vaøo bình tyû troïng tôùi ngaên. Ñaët bình vaøo bình ñieàu nhieät giöõ ñöôïc ôû 250C khoaûng 20 – 30 phuùt. Sau ñoù laáy ra, duøng giaáy loïc (caét thaønh giaûi nhoû) thaám nhöõng gioït nöôùc dính ôû treân ngaên. Ñaäy nuùt bình, lau khoâ nöôùc dính ôû phía ngoaøi bình baèng giaáy loïc, ñeå yeân trong phoøng 30 phuùt. Ñem caân treân caân phaân tích: Troïng löôïng nöôùc tính theo coâng thöùc: X1 = G2 – G1 Trong ñoù: G2 troïng löôïng cuûa bình tyû troïng vaø nöôùc(g) G1 troïng löôïng cuûa bình tyû troïng (g) Xaùc ñònh khoái löôïng daàu Duøng pipet huùt daàu maãu ôû ñoä 20 – 250C ñaõ loïc kyõ ( daàu trong suoát thì khoâng caàn loïc ), cho caån thaän vaøo bình tyû troïng ñaõ khoâ, saïch, chuù yù traùnh ñeå cho nhöõng boït khí baùm vaøo coå bình. Tieán haønh ño vôùi nhöõng ñieàu kieän chæ daãn nhö ôû treân. Troïng löôïng daàu tính theo coâng thöùc: X2 = G3 – G1 Trong ñoù: G3 troïng löôïng cuûa bình tyû troïng vaø daàu (g) G1 troïng löôïng cuûa bình tyû troïng (g) Tính keát quaû: d( 25 – 260C) = Sai soá giöõa 2 laàn xaùc ñònh khoâng quaù 0.0004. Chuù yù: neáu muoán tyû troïng thöïc teá cuûa d 20/40C coù theå duøng coâng thöùc tính ñoåi nhö sau: d 20/40C = (0.99707 – 0.0012) d’ + 0.0012 = 0.99587 d’ + 0.0012 Trong ñoù: 0.99707 – tyû troïng cuûa nöôùc ôû 250C 0.0012 – tyû troïng trung bình cuûa khoâng khí ôû 200C d’ – tyû troïng cuûa daàu ôû 250C, d 25/250C. 2.2.6. Xaùc ñònh chæ soá axit [7.17,18,20] Nguyeân taéc: Ñònh phaân acid beùo töï do coù trong daàu môõ baèng baèng caùch hoøa tan daàu môõ ñoäng baèng coàn trung tính, sau ñoù duøng KOH chuaån tröïc tieáp xuoáng dung dòch maãu coù chaát chæ thò Phenolphtalein. RCOOH + KOH → RCOOK + H2O. Taïi ñieåm töông ñöông xuaát hieän maøu hoàng Duïng cuï, hoaù chaát: Caân phaân tích. Bình noùn 250ml. Burret 10ml hay 25ml, coù khoaûng chia ñoä 0,1ml. Phenolphtalein PA, pha thaønh dung dòch 10g/l trong Etanol 95-96%, hoaëc kieàm xanh, dung dòch 20g/l trong Etanol 95-96%. Etanol 95-960, PA. Dietyl Eter, PA. Nöôùc caát. Dung dòch KOH 0,1N ñaõ ñöôïc chuaån bò tröôùc ít nhaát 1 ngaøy vaø ñöôïc gaïn chai naâu ñaäy kín baèng nuùt cao su. Dung dòch phaûi khoâng maøu hoaëc coù maøu vaøng nhaït, chuaån bò nhö sau: Caân khoaûng 6g KOH vaø hoøa tan baèng 5ml nöôùc caát, sau ñoù theâm Etanol cho ñuû 1lít. Laéc ñeàu dung dòch, sau ñoù ñeå yeân taát caû trong vaøi ngaøy ôû choã toái. Gaïn phaàn chaát loûng trong ôû treân. Chuaån ñoä dung dòch KOH baèng dung dòch HCl 0,1N chuaån Tieán haønh thöû: Khoái löôïng maãu thöû ñöïôc xaùc ñònh döïa theo chæ soá acid cuûa daàu môõ döï kieán. Chæ soá Acid döï kieán Khoái löôïng maãu thöû (g) Ñoä chính xaùc pheùp caân <1 1-4 4-15 15-75 >75 20 10 2,5 0,5 0,1 0,05 0,02 0,01 0,001 0,0002 Caân maãu (3-5g) vaøo bình noùn dung tích 250ml. Hoøa tan maãu baèng 50-150ml hoãn hôïp dung moâi Etanol vaø Eter Etylic trung tính theo tyû leä 1/1. Chuaån ñoä dung dòch KOH 0,1N vôùi chaát chæ thò Phenolphtalein ñeán khi xuaát hieän maøu hoàng beàn ít nhaát 30 giaây. Tính keát quaû: Chæ soá acid ñöôïc tính theo coâng thöùc: AV= (56,11x V x C)/m (mgKOH/g). Trong ñoù V: theå tích dung dòch KOH ñaõ söû duïng, ml C: noàng ñoä chính xaùc cuûa dung dòch KOH, mol/l. m: khoái löôïng maãu thöû , g. 2.2.7. Phöông phaùp xaùc ñònh haøm löôïng chaát xaø phoøng [7,18] Haøm löôïng muoái kim loaïi kieàm cuûa caùc axit beùo coøn soùt laïi trong quaù trình luyeän daàu baèng kieàm goïi laø haøm löôïng chaát xaø phoøng. Haøm löôïng chaát xaø phoøng ít hay nhieàu bieåu thò phaåm chaát toát hay xaáu vaø coù aûnh höôûng ñeán ñoä trong suoát cuûa daàu Duïng cuï vaø hoaù chaát - Bình noùn dung tích 250ml - Microburet - Noài caùch thuyû chaïy ñieän - Caân phaân tích - Röôïu etylic 95% - Ete daàu hoaû ñoä soâi 60-90oC - Axit sunfuric dung dòch 0.1N - Metyl ñoû dung dòch röôïu 0.2% Caùch tieán haønh Caân chính xaùc 5 gam daàu cho vaøo bình noùn, theâm 5ml röôïu etylic vaø 3ml ete daàu hoaû, laéc ñeàu cho daàu tan hoaøn toaøn. Sau ñoù cho vaøo 50ml nöôùc caát ôû nhieät ñoä 80oC, laéc ñeàu cho ñuïc, cho vaøo 5 giot metyl ñoû vaø chuaån ñoä baèng axit sunfuric dung dòch 0.1N, trong quaù trình chuaån ñoä giöõ dung dòch daàu luoân luoân noùng. Moãi laàn nhoû axit xuoáng phaûi laéc dung dòch thaät nhanh vaø ñeå laéng cho phaân lôùp, quan saùt maøu cuûa lôùp nöôùc ôû döôùi, ñeán khi lôùp nöôùc hieän maøu hoàng nhaït thì thoâi. Tính keát quaû Haøm löôïng % chaát xaø phoøng tính theo coâng thöùc: x = Trong ñoù: V: theå tích dung dòch axit sunfuric 0.1N duøng chuaån ñoä, ml N: noàng ñoä ñöông löôïng cuûa axit sunfuric 0.304 mg ñöông löôïng cuûa natri oleat G: troïng löôïng maãu daàu, g 2.2.8. Phöông phaùp xaùc ñònh chaát khoâng xaø phoøng [12,18,22] Trong quaù trình xaø phoøng hoaù daàu, moät soá chaát khoâng taùc duïng vôùi kieàm vaø ñoàng thôøi khoâng tan trong nöôùc, nh