Đề tài Nghiên cứu về phát triển nông nghiệp – nông thôn gắn với du lịch

1 MUÏC LUÏC Môû ñaàu CHÖÔNG 1: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU VEÀ PHAÙT TRIEÅN NOÂNG NGHIEÄP – NOÂNG THOÂN GAÉN VÔÙI DU LÒCH 1.1. Cô sôû cuûa lieân keát ngaønh............................................................................1 1.1.1. Quan heä giöõa lónh vöïc noâng nghieäp vôùi caùc lónh vöïc khaùc trong neàn kinh teá ......................................................................................................1 1.1.2. Söï phaân caùch kinh teá.......................................................................... 3 1.1.3. Kinh nghieäm phaùt trieån cuûa moät soá nöôùc trong khu vöïc.................... 5 1.1.3.1. “Söï thaàn kyø cuûa Nhaät baûn” laø keát quaû cuûa söï keát hôïp haøi hoøa giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp.................................................... 5 1.1.3.2. Ñaøi Loan khai thaùc hôïp lyù tieàm naêng cuûa khu vöïc noâng thoân ..... 6 1.1.3.3. Haøn Quoác phaùt trieån moâ hình laøng môùi Saemaul Undong ñeå khaéc phuïc tình traïng phaân caùch kinh teá ........................................... 7 1.1.4. Thöïc tieãn cuûa Vieät Nam..................................................................... 8 1.1.4.1. Taïo söï bình ñaúng veà naêng löïc hoäi nhaäp cuûa hai khu vöïc laø moät vaán ñeà nan giaûi vaø caàn nhieàu noã löïc trong töông lai........................ 8 1.1.4.2. Cheânh leäch giaøu ngheøo gia taêng trong khi thôøi gian lao ñoäng chöa ñöôïc söû duïng ôû noâng thoân vaãn coøn ôû möùc cao ...................... 10 1.1.4.3. Baát bình ñaúng trong tieáp caän caùc dòch vuï giaùo duïc vaø y teá giöõa thaønh thò vaø noâng thoân ................................................................... 11 1.2. Lieân keát noâng nghieäp – du lòch vôùi söï phaùt trieån noâng nghieäp vaø noâng thoân............................................................................................................13 1.2.1. Lieân keát ngaønh vôùi tính beàn vöõng cuûa hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp ............................................................................................... 13 1.2.1.1. Phaùt trieån moät neàn noâng nghieäp beàn vöõng................................. 13 1.2.1.2. Du lòch beàn vöõng vôùi vaán ñeà baûo toàn heä sinh thaùi noâng nghieäp vaø ña daïng sinh hoïc........................................................................ 16 2 1.2.1.3. Lieân keát ngaønh vôùi söï phaùt trieån nhaän thöùc cuûa ngöôøi noâng daân veà phaùt trieån beàn vöõng................................................................... 17 1.2.1.4. Lieân keát ngaønh vôùi vaán ñeà phaùt huy söï tham gia cuûa coäng ñoàng noâng thoân vaøo caùc hoaït ñoäng kinh teá - xaõ hoäi ............................... 18 1.2.2. Marketing noâng nghieäp vaø hoaït ñoäng tín duïng noâng thoân trong moâi tröôøng lieân keát ngaønh ............................................................................. 19 1.3. Moâ hình löïa choïn cuûa luaän aùn ........................................................ 21 1.3.1. Moâ hình phaân tích ............................................................................ 21 1.3.2. Khung phaân tích 21 1.3.3. Phöông phaùp nghieân cöùu ........................................................................ 22 1.3.3.1. Thu thaäp soá lieäu 22 1.3.3.2. Phaân tích soá lieäu ......................................................................... 22 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH VAØ TRIEÅN VOÏNG CUÛA SÖÏ KEÁT HÔÏP PHAÙT TRIEÅN NOÂNG NGHIEÄP – NOÂNG THOÂN ÔÛ KHAÙNH HOØA 2.1. Toång quan veà ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá – xaõ hoäi cuûa Khaùnh Hoøa23 2.1.1. Vò trí ñòa lyù vaø ñieàu kieän töï nhieân........................................................ 23 2.1.2. Tình hình kinh teá – xaõ hoäi.................................................................... 25 2.1.3. Tình hình baûo veä moâi tröôøng ôû Khaùnh Hoøa......................................... 28 2.2. Tình hình phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân.................................... 29 2.2.1. Cô caáu saûn xuaát noâng nghieäp............................................................... 29 2.2.1.1. Cô caáu caây troàng ........................................................................ 29 2.2.1.2. Veà hoaït ñoäng chaên nuoâi............................................................. 30 2.2.1.3. Hoaït ñoäng khai thaùc vaø nuoâi troàng thuûy saûn.............................. 31 2.2.2. Coâng taùc ñaàu tö phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân .......................... 31 2.2.3. Tình hình ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân mieàn nuùi ....................... 32 2.3. Tình hình phaùt trieån du lòch ôû Khaùnh Hoøa ............................................ 33 2.3.1. Hoaït ñoäng kinh doanh du lòch taïi Khaùnh Hoøa ..................................... 33 2.3.1.1. Löôït khaùch löu truù treân ñòa baøn ................................................. 33 2.3.1.2. Hoaït ñoäng kinh doanh löõ haønh................................................... 34 3 2.3.2. Coâng taùc ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng phuïc vuï hoaït ñoäng kinh doanh du lòch............................................................ 34 2.3.3. Phaùt trieån du lòch vaên hoùa .................................................................... 35 2.3.4. Hieän traïng moâi tröôøng taïi caùc khu du lòch ........................................... 36 2.4. Tình traïng lieân keát phaùt trieån du lòch – noâng nghieäp........................... 36 2.4.1. Tieàm naêng lieân keát phaùt trieån noâng nghieäp vaø du lòch ........................ 36 2.4.2. Hieän traïng lieân keát phaùt trieån du lòch – noâng nghieäp (noâng thoân) ...... 39 2.4.3. Caùc haïn cheá trong vieäc lieân keát phaùt trieån .......................................... 40 2.5. Hieäu quaû kinh teá giöõa moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp vaø moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp gaén vôùi du lòch ...................................................... 41 CHÖÔNG 3: GIAÛI PHAÙP THUÙC ÑAÅY PHAÙT TRIEÅN NOÂNG NGHIEÄP – NOÂNG THOÂN GAÉN VÔÙI DU LÒCH 3.1. Ñònh höôùng phaùt trieån du lòch vaø noâng nghieäp cuûa tænh Khaùnh Hoøa ..... 44 3.1.1. Ñònh höôùng phaùt trieån ngaønh du lòch ñeán naêm 2010 ................................ 44 3.1.2. Ñònh höôùng phaùt trieån ngaønh noâng nghieäp ñeán naêm 2010....................... 46 3.2. Giaûi phaùp thuùc ñaåy söï lieân keát phaùt trieån giöõa noâng nghieäp-noâng thoân vôùi du lòch ............................................................ 47 3.2.1. Phöông höôùng chung................................................................................. 48 3.2.2. Moät vaøi giaûi phaùp cuï theå .......................................................................... 49 3.2.2.1. Giaûi phaùp töø phía quaûn lyù Nhaø nöôùc ................................................... 49 3.2.2.2. Giaûi phaùp veà phía ñoái töôïng................................................................ 51 Keát luaän vaø kieán nghò.......................................................................................... 59 Phuï luïc Taøi lieäu tham khaûo 4 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi Khoaûng caùch bieät veà ñôøi soáng kinh teá vaø xaõ hoäi giöõa thaønh thò vaø noâng thoân ñang ngaøy moät taêng theâm vaø coù nguy cô raát khoù giaûi quyeát trong moät töông lai gaàn do tình hình ñaàu tö, tình hình phaùt trieån caùc cô sôû vaät chaát phuïc cho söï phaùt trieån cuûa khu vöïc noâng thoân coøn haïn cheá, vaø hôn heát laø do lónh vöïc hoaït ñoäng kinh teá truyeàn thoáng cuûa khu vöïc naøy cuøng vôùi nhöõng ñieàu kieän baát oån voán coù cuûa noù ñaõ vaø ñang laøm cho thu nhaäp cuûa ngöôøi daân noâng thoân soáng baèng ngheà noâng raát baáp beânh vaø khoù khaên trong vieäc caûi thieän, laøm cho khu vöïc noâng thoân vaãn laø moät nôi chieám giöõ nhieàu ngöôøi ngheøo nhaát (hôn 90% toång soá). Phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân vaø naâng cao ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân laø ñoøi hoûi böùc baùch nhaèm taêng khaû naêng hoøa nhaäp cuûa ngöôøi daân noâng thoân trong laøn soùng phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc vaø taïo söï oån ñònh cho caùc giai ñoaïn phaùt trieån tieáp theo. Coù raát nhieàu giaûi phaùp ñöôïc söû duïng nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà naøy. Giaûi phaùp ñöôïc ñeà xuaát trong ñeà taøi naøy laø moâ hình keát hôïp phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân vôùi hoaït ñoäng phuïc vuï du lòch. Moâ hình naøy goùp phaàn phuïc vuï cho coâng taùc xoùa ñoùi, giaûm ngheøo taïi khu vöïc noâng thoân, nhaát laø nhöõng khu vöïc coù ñieàu kieän töï nhieân, truyeàn thoáng vaên hoùa, v.v… phuø hôïp cho phaùt trieån caùc loaïi hình du lòch. Noù giuùp cho ngöôøi daân taïi caùc vuøng tieán haønh moâ hình coù tính chuû ñoäng hôn, tích cöïc hôn trong vieäc tieáp nhaän söï hoã trôï cuûa xaõ hoäi vì muïc tieâu giaûm ngheøo vaø naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân. Khaùnh Hoøa ñöôïc löïa choïn laøm ñòa baøn cho vieäc phaân tích moâ hình naøy. Khaùnh Hoøa laø ñòa phöông coù hoaït ñoäng du lòch ñang phaùt trieån raát soâi ñoäng vaø laïi laø ñòa phöông ñöôïc ñaùnh giaù laø “Vieät Nam thu nhoû”, vôùi raát nhieàu caûnh ñeïp quyeán ruõ, noåi tieáng caû nöôùc vaø theá giôùi, vôùi nhieàu khu vöïc coøn hoang sô, bieån, soâng vaø nuùi lieân hoaøn, vaø coøn chöùa ñöïng nhieàu giaù trò vaên hoùa kyø thuù, laø nôi 5 sinh soáng cuûa nhieàu daân toäc, neân seõ laø nôi khaù lyù töôûng ñeå coù theå thöïc hieän vieäc lieân keát phaùt trieån theo moâ hình naøy. 2. Muïc tieâu vaø nhieäm vuï cuûa vieäc nghieân cöùu ñeà taøi Muïc tieâu ñaët ra cho vieäc nghieân cöùu ñeà taøi laø phaân tích caùc taùc ñoäng coù theå coù cuûa moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân gaén vôùi du lòch ñeán caùc khía caïnh cuûa ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân. Ñeà taøi cuõng seõ chæ ra caùc giaûi phaùp ñeå moâ hình naøy coù theå ñi vaøo thöïc teá vaø phaùt huy toái ña hieäu quaû caàn coù cuûa noù treân ñòa baøn nghieân cöùu noùi rieâng, ñoàng thôøi laøm cô sôû cho vieäc môû roäng ra treân phaïm vi caû nöôùc noùi chung. Ñaây cuõng laø nhieäm vuï ñaët ra cho ñeà taøi naøy. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu • Ñoái töôïng nghieân cuûa ñeà taøi xoay quanh caùc hoaït ñoäng phuïc vuï du lòch coù lieân quan tröïc tieáp ñeán ñoái töôïng troàng troït cuûa ngöôøi daân treân ñòa baøn phaân tích. Töø ñoù, moät söï ñaùnh giaù veà hieäu quaû vaø möùc ñoä taùc ñoäng hieän taïi cuûa caùc hoaït ñoäng naøy ñeán caùc chuû theå coù lieân quan seõ ñöôïc ñöa ra. • Vì nhieàu lyù do, ñeà taøi naøy chæ chuû yeáu xaùc ñònh hieäu quaû kinh teá cuûa moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân gaén vôùi du lòch, caùc khía caïnh khaùc seõ laø höôùng môû cho söï nghieân cöùu saâu hôn veà sau. Ñòa baøn nghieân cöùu cuûa ñeà taøi taäp trung taïi moät soá khu vöïc coù tieàm naêng veà töï nhieân vaø töông ñoái thuaän lôïi cho vieäc thu huùt du khaùch tham quan vaø nghæ döôõng, cuï theå laø caùc khu vöïc naèm trong ñòa baøn ba xaõ Suoái Caùt, Suoái Taân (huyeän Dieân Khaùnh) vaø Cam Haûi Taây (thò xaõ Cam Ranh) thuoäc tænh Khaùnh Hoøa. 6 CHÖÔNG 1: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU VEÀ PHAÙT TRIEÅN NOÂNG NGHIEÄP – NOÂNG THOÂN GAÉN VÔÙI DU LÒCH 1.1. Cô sôû cuûa lieân keát ngaønh 1.1.1. Quan heä giöõa lónh vöïc noâng nghieäp vôùi caùc lónh vöïc khaùc trong neàn kinh teá Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ñaëc bieät laø caùc nöôùc coù moät löïc löôïng lao ñoäng doài daøo trong khu vöïc noâng thoân, coù theå noùi noâng nghieäp laø ngaønh saûn xuaát cô baûn, coù aûnh höôûng quan troïng tôùi quaù trình phaùt trieån cuûa neàn kinh teá quoác daân. Theo phöông dieän lyù thuyeát, moâ hình hai khu vöïc (two-sector model) hay coøn goïi laø moâ hình phaùt trieån song truøng cuûa Arthur Lewis (1954) ñaõ dieãn taû sinh ñoäng moái quan heä giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp. Theo moâ hình naøy, khu vöïc noâng nghieäp cung caáp lao ñoäng, löông thöïc vaø thò tröôøng cho coâng nghieäp. Ngöôïc laïi, coâng nghieäp phaùt trieån thu huùt lao ñoäng dö thöøa ôû noâng thoân vaø cung caáp saûn phaåm coâng nghieäp (maùy moùc, thuoác tröø saâu, phaân boùn v…v…) cho noâng nghieäp, goùp phaàn laøm taêng naêng suaát lao ñoäng trong khu vöïc naøy. Tieáp theo moâ hình hai khu vöïc cuûa Lewis laø söï boå sung cuûa John Fei vaø Gustar Ranis (1961) cho moâ hình baèng vieäc phaân tích vai troø lôùn hôn cuûa noâng nghieäp trong ñaåy maïnh coâng nghieäp hoùa thoâng qua vieäc öùng duïng tieán boä kyõ thuaät, naâng cao naêng suaát, saûn löôïng noâng nghieäp, vaø vai troø cuûa ngoaïi thöông, vay möôïn vaø vieän trôï nöôùc ngoaøi trong quaù trình taêng tröôûng. Sau ñoù laø söï xuaát hieän cuûa moâ hình “Taêng tröôûng kinh teá ôû Chaâu AÙ gioù muøa” do Harry Toshima döïa treân tình hình thöïc teá töø caùc nöôùc Chaâu AÙ maø ñöa ra. Maëc duø Harry Toshima khoâng taùn thaønh vôùi Lewis veà vieäc chuyeån lao ñoäng töø khu vöïc noâng thoân sang khu vöïc thaønh thò, cho raèng ñieàu naøy laø khoâng hôïp lyù, vaø ñeà xuaát phaùt trieån coâng nghieäp ngay treân ñòa baøn noâng thoân, nhöng moâ hình cuûa oâng cuõng xaùc nhaän vai troø tích cöïc cuûa noâng nghieäp trong quaù trình phaùt trieån taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. 7 Ñuùc keát töø caùc lyù thuyeát phaùt trieån kinh teá vaø thöïc tieãn phaùt trieån cuûa caùc nöôùc, tieán só Ñinh Phi Hoå ñaõ khaùi quaùt ra caùc vai troø cuûa noâng nghieäp trong moät neàn kinh teá, ñaëc bieät laø ñoái vôùi caùc neàn kinh teá ñang phaùt trieån: 1) kích thích söï taêng tröôûng neàn kinh teá; 2) ñoùng goùp vaøo möùc taêng tröôûng GDP cuûa neàn kinh teá. • Noâng nghieäp kích thích taêng tröôûng kinh teá. Ñieàu naøy theå hieän qua caùc maët cuï theå nhö: a) cung caáp löông thöïc-thöïc phaåm; b) cung caáp nguyeân lieäu cho caùc ngaønh coâng nghieäp; c) laø nguoàn thu ngoaïi teä; d) noâng nghieäp – noâng thoân phaùt trieån ñoùng goùp cho vieäc giaûm ngheøo. Vieäc ñaûm baûo moät nguoàn löông thöïc-thöïc phaåm doài daøo laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå ñaûm baûo cho neàn kinh teá cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù theå taêng tröôûng oån ñònh bôûi vì vaán ñeà naøy lieân quan maät thieát vôùi vaán ñeà tieàn coâng vaø vieäc duy trì söùc saûn xuaát cuûa löïc löôïng lao ñoäng. Giaûi phaùp nhaäp khaåu thì laïi khoâng thöïc teá trong hoaøn caûnh khan hieám ngoaïi teä. Ngoaøi ra, trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa, phaùt trieån noâng nghieäp maïnh vaø beàn vöõng laø moät nhaân toá quan troïng haøng ñaàu( )1 . Ngaønh coâng nghieäp cheá bieán noâng saûn giöõ vai troø thoáng trò trong khu vöïc coâng nghieäp (xem phuï luïc 1). Ñoùng goùp cuûa noâng nghieäp trong vieäc taïo nguoàn vaø tieát kieäm ngoaïi teä cuõng laø khía caïnh ñaùng keå. Kinh nghieäm cuûa Ñaøi Loan, Thaùi lan… cho thaáy nhö vaäy. Moät maët ñoùng goùp quan troïng nöõa trong vai troø kích thích cuûa noâng nghieäp ñoái vôùi söï taêng tröôûng cuûa caùc neàn kinh teá ñang phaùt trieån ñoù laø söï phaùt trieån cuûa noâng nghieäp – noâng thoân laøm neàn taûng cho vaán ñeà giaûm ngheøo (phuï luïc 2). • Noâng nghieäp ñoùng goùp vaøo möùc taêng tröôûng GDP cuûa neàn kinh teá. Coâng trình nghieân cöùu cuûa Kutznets (1964), cuøng vôùi öùng duïng cuûa Ghatak vaø Ingersent (1984)( )2 (xem phuï luïc 3) cho thaáy coù moät xu höôùng chung laø söï ñoùng goùp cuûa noâng nghieäp trong taêng tröôûng GDP giaûm daàn theo thôøi gian. Tuy nhieân, hoï cho raèng aûnh höôûng cuûa noâng nghieäp khoâng maát ñi vaø ñieàu naøy ñaõ ñöôïc Hwa Erh-Cheng chöùng minh töø nghieân cöùu thöïc teá (xem phuï luïc 4). Nhö vaäy, giöõa coâng nghieäp vaø noâng nghieäp, moät caùch tröïc tieáp hay giaùn tieáp, luoân 1 Xem Phaïm Ñoã Chí _chuû bieân (2003), Laøm gì cho noâng thoân Vieät Nam, trang 149. 2 Xem TS. Ñinh Phi Hoå (2003), Kinh teá Noâng nghieäp – Lyù thuyeát vaø thöïc tieãn, chöông 1. 8 coù moái quan heä vôùi nhau trong baát kyø giai ñoaïn phaùt trieån naøo cuûa coâng nghieäp, vaø keùo theo laø söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa moái quan heä giöõa noâng nghieäp vôùi lónh vöïc dòch vuï. Beân caïnh ñoù, Kuznets, Ghatak vaø Ingersent coøn chæ ra moät baøi hoïc töø caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñaõ noân noùng tieán haønh coâng nghieäp hoùa ñoù laø “caùi baãy” cuûa söï “noân noùng coâng nghieäp hoùa” laøm cho taêng tröôûng chung cuûa neàn kinh teá bò haïn cheá (xem phuï luïc 5). Toùm laïi, noâng nghieäp coù quan heä nhaát ñònh ñoái vôùi phaàn coøn laïi cuûa neàn kinh teá, caùc quan heä naøy khoâng chæ veà vaät chaát maø noù coøn hình thaønh neân caùc nhoùm lôïi ích, coù vai troø cuï theå trong xaõ hoäi. Tuøy theo ñieàu kieän cuï theå vaø tuøy theo moãi giai ñoaïn phaùt trieån cuûa moãi nöôùc maø vai troø cuûa noâng nghieäp theå hieän cuï theå nhö theá naøo, nhöng vai troø cuûa noâng nghieäp hay moái quan heä cuûa noù vôùi caùc lónh vöïc khaùc cuûa neàn kinh teá laø khoâng theå khoâng thöøa nhaän. Quan heä giöõa noâng nghieäp vôùi caùc lónh vöïc khaùc naèm trong heä thoáng caùc moái quan heä taát yeáu ñöôïc hình thaønh trong tieán trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, vaø chính caùc moái quan heä naøy ñoøi hoûi phaûi coù moät heä thoáng lieân keát chaët cheõ giöõa caùc lónh vöïc trong xaõ hoäi. Lieân ngaønh Trung öông- ñòa phöông Giöõa caùc nhoùm hoä Lieân vuøng Trong nöôùc – Quoác teá Sô ñoà 1: Caùc moái lieân keát chính trong neàn kinh teá Nguoàn: Ñaëng Kim Sôn, 2001. Thöøa nhaän moái quan heä thöïc teá cuûa noâng nghieäp vôùi caùc lónh vöïc khaùc trong neàn kinh teá vaø thaáy roõ taàm quan troïng cuûa noù ñoái vôùi tieán trình coâng nghieäp hoùa taïi moät nöôùc maø phaàn lôùn löïc löôïng lao ñoäng soáng ôû noâng thoân vaø hoaït ñoäng trong lónh vöïc noâng nghieäp seõ goùp phaàn laøm cho neàn kinh teá traùnh khoûi tình traïng phaân caùch thoâng qua caùc chính saùch phaùt trieån kinh teá hôïp lyù. 1.1.2. Söï phaân caùch kinh teá Albert Hirschman (thaäp kyû 50) ñaõ ñöa ra quan ñieåm “hieäu öùng lieân keát” (linkage effect), cho raèng moãi ngaønh kinh teá coù moái lieân keát nhaát ñònh ñoái vôùi phaàn coøn laïi cuûa neàn kinh teá, ñaàu ra cuûa ngaønh naøy laø ñaàu vaøo cuûa ngaønh kia 9 goïi laø lieân keát veà phía tröôùc (forward linkage) vaø ñaàu ra cuûa ngaønh kia laøm ñaàu vaøo cuûa ngaønh naøy goïi laø lieân keát veà phía sau (backward linkage). Moät ngaønh maø coù lieân keát tröôùc vaø lieân keát sau cao thì seõ taïo neân moät hieäu öùng maïnh goïi laø “hieäu öùng lieân keát” (xem Ñaëng Kim Sôn (2001), Coâng nghieäp hoùa töø noâng nghieäp – Lyù luaän, thöïc tieãn vaø trieån voïng aùp duïng ôû Vieät Nam). Maëc duø luùc naøy Hirschman cho raèng khoâng coù lieân keát sau ñoái vôùi lónh vöïc noâng nghieäp (do boû qua taùc duïng cung caáp ñaàu vaøo töø lónh vöïc noâng nghieäp cho lónh vöïc coâng nghieäp) vaø hieäu öùng lieân keát tröôùc cuûa ngaønh noâng nghieäp cuõng yeáu, neân oâng ta cho raèng noâng nghieäp khoâng ñaùng ñöôïc öu tieân. Nhöng moái quan heä giöõa noâng nghieäp vôùi caùc ngaønh khaùc ñaõ khoâng bò phuû nhaän, chæ coù khaùc laø vai troø cuûa noâng nghieäp trong taêng tröôûng kinh teá bò xem nheï, vaø oâng cho raèng caùc nöôùc ñang phaùt trieån neân taäp trung vaøo phaùt trieån coâng nghieäp (lónh vöïc ñöôïc oâng cho raèng coù hieäu öùng lieân keát maïnh). Ñi theo höôùng taäp trung phaùt trieån coâng nghieäp moät caùch thaùi quaù, nhieàu neàn kinh teá ñang phaùt trieån ñaõ rôi vaøo tình traïng phaân caùch, moät tình traïng traùi ngöôïc vôùi yù ñoà maø quan ñieåm hieäu öùng lieân keát ñaët ra. Söï lieân keát vaø phaân caùch cuûa moät neàn kinh teá laø khaùi nieäm ñöôïc caùc nhaø kinh teá phaùt trieån gaàn ñaây ñöa ra, theå hieän söï chuù yù ñeán taàm quan troïng cuûa caùch phaân phoái thu nhaäp vaø qui moâ daân soá trong vieäc môû roäng nhu caàu tieâu duøng ñeå kích thích khu vöïc coâng nghieäp trong nöôùc phaùt trieån ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa (xem phuï luïc 6 vaø 7). Moät neàn kinh teá lieân keát laø moät neàn kinh teá maø trong ñoù: 1) caùc lónh vöïc kinh teá khaùc nhau coù söï lieân keát vôùi nhau moät caùch chaët cheõ; 2) khoâng coù söï cheânh leäch moät caùch thaùi quaù veà cô sôû haï taàng cô baûn giöõa caùc khu vöïc; 3) caùc nhoùm lôïi ích trong xaõ hoäi (caùc giai taàng trong xaõ hoäi) coù söï hoã trôï qua laïi laãn nhau, khoâng hình thaønh nhöõng maâu thuaãn lôùn. Traùi ngöôïc vôùi moät neàn kinh teá lieân keát laø moät neàn kinh teá phaân caùch. Trong neàn kinh teá phaân caùch, moái quan heä giöõa caùc lónh vöïc trôû neân loûng leûo, caùc thò tröôøng bò phaân caùch veà maët ñòa lyù vaø xaõ hoäi. Söï phaân caùch khoâng nhöõng toàn taïi giöõa caùc lónh vöïc maø trong noäi boä caùc lónh vöïc cuõng coù khaû naêng hình thaønh nhöõng maûng rieâng bieät. Naêng löïc phaùt trieån cuûa caùc boä phaän daân cö trong xaõ hoäi raát khaùc bieät, nhaát laø giöõa daân 10 cö noâng thoân vaø daân cö thaønh thò, laøm aûnh höôûng tôùi vieäc môû roäng thò tröôøng vaø khaû naêng taêng tröôøng oån ñònh cuûa neàn kinh teá. Vaán ñeà naøy lieân quan tôùi söï caùch bieät veà maët ñòa lyù, xaõ hoäi vaø chòu aûnh höôûng cuûa caùc chính saùch phaùt trieån. Söï phaân caùch trong moät neàn kinh teá laø saûn phaåm cuûa yù thöùc cuûa con ngöôøi, hay laø saûn phaåm cuûa caùc chính saùch phaùt trieån kinh teá. Ñieàu kieän cuï theå cuûa töøng nöôùc, trong ñoù ñieàu kieän chính trò laø phaàn nhieàu vaø tieáp ñeán laø ñieàu kieän töï nhieân (khaùc bieät giöõa caùc khu vöïc veà ñieàu kieän töï nhieân) cuõng coù theå laø nguoàn goác hình thaønh neân söï phaân caùch trong moät neàn kinh teá. Trong thöïc teá, khoâng coù moät chæ tieâu cuï theå naøo coù theå ñaùnh giaù ñöôïc möùc ñoä lieân keát cuûa moät neàn kinh teá. Caùc nhaø kinh teá chæ döïa vaøo caùc daáu hieäu nhö: möùc ñoä cheânh leäch thu nhaäp giöõa caùc khu vöïc (khu vöïc truyeàn thoáng vaø khu vöïc hieän ñaïi), möùc ñoä thu huùt löïc löôïng lao ñoäng khu vöïc hieän ñaïi (caùc ngaønh coâng nghieäp ñöôïc öu tieân phaùt trieån), khu vöïc noâng thoân tieáp caän nhö theá naøo vôùi saûn phaåm cuûa lónh vöïc hieän ñaïi (“xeùt veà keát caáu, ôû moät neàn kinh teá lieân keát, caùc moái quan heä caû phía cung vaø caàu ñeàu phaân boá ñeàu veà ñòa lyù vaø xaõ hoäi”), v…v… ñeå xaùc ñònh moät neàn kinh teá coù rôi vaøo tình traïng phaân caùch hay khoâng vaø möùc ñoä phaân caùch ñoù coù nghieâm troïng hay khoâng. Tình traïng phaân phoái vaø söû duïng nguoàn löïc cuûa quoác gia giöõa caùc lónh vöïc, caùc nhoùm lôïi ích (thaønh thò vaø noâng thoân) cuõng laø yeáu toá maø caùc nhaø nghieân cöùu kinh teá quan taâm khi ñeà caäp tôùi vaán ñeà phaân caùch trong moät neàn kinh teá (ví duï: ñaàu tö cho ngaønh coù hieäu öùng lieân keát (linkage effects) maïnh hay ngaønh coù hieäu öùng lieân keát yeáu). Tình traïng naøy laø maàm moáng cho söï hình thaønh caùc daáu hieäu cuûa hieän töôïng phaân caùch trong neàn kinh teá. 1.1.3. Kinh nghieäm phaùt trieån cuûa moät soá nöôùc trong khu vöïc 1.1.3.1. “Söï thaàn kyø cuûa Nhaät baûn” laø keát quaû cuûa söï keát hôïp haøi hoøa giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp Nhaät baûn laø ví duï ñieån hình cho söï thaønh coâng cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa bôûi söï keát hôïp chaët cheõ giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp. Khôûi ñaàu quaù trình coâng nghieäp hoùa, Nhaät Baûn döïa vaøo phaùt trieån noâng nghieäp ñeå taïo ñaø cho phaùt trieån coâng nghieäp, möùc ñoùng goùp cuûa noâng nghieäp trong suoát thôøi kyø ñaàu coâng nghieäp hoùa laø raát cao (nhöõng naêm 1870, thueá noâng nghieäp chieám ñeán 35% 11 saûn löôïng luùa cuûa noâng daân) (Ñaëng Kim Sôn, trang 56). Kinh teá noâng thoân trong thôøi kyø naøy laø nguoàn thu chính cuûa ngaân saùch. Tuy möùc ñieàu tieát töø noâng nghieäp ñeå phuïc vuï cho coâng nghieäp hoùa laø cao nhöng noù laïi khoâng vöôït quaù khaû naêng taùi saûn xuaát cuûa noâng nghieäp. Sôû dó coù ñöôïc ñieàu naøy laø vì nöôùc Nhaät ñaõ chaêm lo raát toát cho noâng nghieäp ngay töø thôøi kyø ñaàu, hoï “nuoâi” ñeå maø “vaét” vaø khoâng ngöøng ñaàu tö trôû laïi cho noâng nghieäp (xem phuï luïc 8). Baøi hoïc raát ñaùng ñöôïc ñeå yù töø kinh nghieäm cuûa Nhaät Baûn laø chính saùch phi taäp trung hoùa coâng nghieäp, ñöa saûn xuaát coâng nghieäp veà noâng thoân Bieåu ñoà 1: Quan heä giöõa giaù noâng saûn vôùi giaù haøng coâng nghieäp ôû Nhaät (1935-1980) Nguoàn: Ñaëng Kim Sôn (2001). (∗) (khoâng chæ caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán maø caû caùc ngaønh cô khí), coi troïng coâng ngheä thu huùt nhieàu lao ñoäng laøm cho cô caáu kinh teá noâng thoân thay ñoåi, goùp phaàn taêng nhanh thu nhaäp cuûa noâng daân (1950 thu nhaäp phi noâng nghieäp ñoùng goùp 29% vaø 1990 laø 85% toång thu nhaäp cuûa noâng daân) (Ñaëng Kim Sôn). Ñieàu naøy coù theå thöïc hieän ñöôïc laø bôûi vì chính phuû Nhaät ñaõ quan taâm ñeán keát caáu haï taàng, naêng löôïng vaø thoâng tin lieân laïc treân khaép laõnh thoå ngay töø ñaàu. Ngoaøi ra, chính phuû Nhaät coøn luoân kieân trì giöõ giaù noâng saûn oån ñònh coù lôïi cho noâng daân, ngay caû khi noâng saûn haøng hoùa dö thöøa. 0 5 10 15 20 25 1 2 3 4 5T yû le ä ñ oùn g go ùp cu ûa N N c ho G D P (% ) 0 50 100 150 200 250 300 350 400 C hæ so á g ia ù h aøn g N N / h aøn g C N Series2 Series1 Tyû leä ñoùng goùp cuûa NN trong GDP Tyû leä giaù noâng saûn/ giaù haøng CN 1955 1960 1970 1980 1935 1.1.3.2. Ñaøi Loan khai thaùc hôïp lyù tieàm naêng cuûa khu vöïc noâng thoân Söï hôïp lyù ôû ñaây theå hieän ôû vieäc Ñaøi Loan tieán haønh chuyeån taøi nguyeân ra khoûi noâng thoân nhöng vaãn ñaûm baûo ñöôïc söï taùi saûn xuaát môû roäng cuûa noâng nghieäp. Thaønh coâng lôùn cuûa Ñaøi Loan trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa chính laø khoâng taïo ra aùp löïc vieäc laøm ñoái vôùi lónh vöïc coâng nghieäp vaø lieân tuïc tieán boä trong noã löïc taïo ra söï caân baèng trong thu nhaäp (Ñaøi Loan vaø ∗ Chính söï phi taäp trung hoùa naøy giuùp cho Nhaät coù theå phaùt trieån söï lieân keát phaùt trieån giöõa caùc doanh nghieäp nhoû vaø vöøa ôû caùc thò traán noâng thoân vôùi coâng ty lôùn taïi thaønh thò. 12 moät soá nöôùc Chaâu AÂu coù thu nhaäp caân baèng nhaát treân theá giôùi( )1 ). Maëc duø phaûi ñoái maët vôùi tình traïng thaát nghieäp cao vaø lao ñoäng noâng nghieäp chieám phaàn lôùn trong löïc löôïng lao ñoäng nhöng trong giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån coâng nghieäp taïi Ñaøi Loan ñaõ khoâng xaûy ra hieän töôïng lao ñoäng ñoå xoâ ra thaønh thò. Khoâng nhöõng theá, duø bò ñieàu tieát maïnh ñeå phuïc vuï cho phaùt trieån coâng nghieäp, noâng nghieäp coøn ñoùng goùp lôùn cho söï phaùt trieån cuûa coâng nghieäp thoâng qua söï phaùt trieån cuûa caùc ngaønh cheá bieán noâng saûn xuaát khaåu (xem Phaïm Ñoã Chí chuû bieân, phaàn IV), vaán ñeà phaân hoùa giaøu ngheøo trong giai ñoaïn naøy cuõng ñöôïc giaûi quyeát. Vaø thò tröôøng noâng thoân Ñaøi Loan trôû thaønh nôi tieâu thuï haøng hoùa coâng nghieäp trong quaù trình coâng nghieäp hoùa (töø 1956 ñeán 1966, thò tröôøng trong nöôùc ñoùng goùp 60% taêng tröôûng cuûa lónh vöïc coâng nghieäp cheá taïo). Thaønh coâng cuûa Ñaøi Loan coù ñöôïc laø nhôø chính saùch khoâng ngöøng naâng cao thu nhaäp cuûa ngöôøi daân noâng thoân vaø taïo söï lieân keát hay phoái hôïp hôïp lyù giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình coâng nghieäp hoùa thoâng qua vieäc phi taäp trung hoùa coâng nghieäp, ñöa coâng nghieäp veà phaùt trieån taïi noâng thoân (giuùp thöïc hieän thaønh coâng “ly noâng baát ly höông”), nhôø ñoù maø phaùt trieån ñöôïc thò tröôøng trong nöôùc laøm cô sôû ñeå phaùt trieån tieàm löïc cuûa quoác gia. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, Ñaøi Loan phaûi coù ñöôïc söï ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng vaø nguoàn nhaân löïc taïi noâng thoân (löu yù: “hôn 2/3 daân soá noâng nghieäp taïi Ñaøi Loan coù baèng caáp giaùo duïc chính thöùc”, Phaïm Quang Dieäu, Ñaëng Kim Sôn (xem Phaïm Ñoã Chí chuû bieân) Nguoàn: Phaïm Ñoã Chí, 2003. 0 20 40 60 80 100 Bieåu ñoà 2: Soá doanh nghieäp toaøn quoác vaø ôû khu vöïc noâng thoân 1.1.3.3. Haøn Quoác phaùt trieån moâ hình laøng môùi Saemaul Undong ñeå khaéc phuïc tình traïng phaân caùch kinh teá Moâ hình laøng môùi Saemaul Undong ñöôïc chính phuû Haøn Quoác phaùt ñoäng xaây döïng vaøo ñaàu thaäp nieân 70 cuûa theá kyû tröôùc laø giaûi phaùp cuûa Haøn Quoác nhaèm muïc ñích xoùa ñi hoá “phaân caùch” kinh teá giöõa khu vöïc noâng thoân vaø khu vöïc thaønh thò. Söï phaân caùch kinh teá naøy chính laø keát quaû cuûa söï noùng loøng ñaåy 1 Ñaëng Kim Sôn 1 2 3 4 toaøn quoác khu vöïc noâng thoân 1965 1975 1985 1995 13 nhanh nhanh söï nghieäp coâng nghieäp hoùa, doác toaøn löïc vaøo vieäc phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp höôùng vaøo xuaát khaåu, phaùt trieån thaønh thò, vaø boû queân söï caàn thieát cuûa vieäc phaùt trieån noâng thoân vaø chaêm lo cho naêng löïc phaùt trieån cuûa ngöôøi daân soáng trong khu vöïc naøy. “Trong khi moät phaàn nhoû daân cö ñoâ thò haêng say hoïc taäp, coá gaéng caïnh tranh laøm giaøu, mong muoán quyeát taâm ñoåi ñôøi thì ñaïi boä phaän noâng daân vaãn soáng trong caûnh ngheøo naøn vaø mang trong mình tö töôûng bi quan vaø yû laïi, loái thoaùt duy nhaát laø rôøi boû queâ höông, chaïy veà ñoâ thò” (Ñaëng Kim Sôn). Thöïc chaát cuûa vieäc phaùt trieån moâ hình laøng môùi laø laøm cho thu nhaäp cuûa ngöôøi noâng daân (chieám phaàn ñoâng daân soá vaøo thôøi ñieåm ñoù) ñöôïc caûi thieän vaø kích thích, xaây döïng naêng löïc töï phaùt trieån cuûa khoái daân cö noâng thoân. Ñaây cuõng chính laø yeáu toá laøm cho caùc nöôùc nhö Nhaät vaø Ñaøi Loan coù ñöôïc söï phaùt trieån oån ñònh trong giai ñoaïn tieán haønh coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc. 1.1.4. Thöïc tieãn phaùt trieån cuûa Vieät Nam 1.1.4.1. Taïo söï bình ñaúng veà naêng löïc hoäi nhaäp cuûa hai khu vöïc laø moät vaán ñeà nan giaûi vaø caàn nhieàu noã löïc trong töông lai Cho ñeán nay, ngöôøi daân noâng thoân laø thaønh phaàn daân cö vaát vaû taïo ra phaàn lôùn vaät chaát laøm ñaàu vaøo cho saûn xuaát haøng tieâu duøng vaø xuaát khaåu nhöng hoï cuõng chính laø thaønh phaàn daân soá bò thieät thoøi nhieàu so vôùi khoái daân cö thaønh thò noùi chung. Ñaây laø vaán ñeà böùc thieát trong quaù trình phaùt trieån kinh teá. Theo thoáng keâ, caùc doanh nghieäp ñang tieán haønh hoaït ñoäng kinh doanh treân ñaát nöôùc Vieät Nam phaàn lôùn taäp trung taïi caùc trung taâm ñoâ thò lôùn (thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Haø Noäi chieám 53,6% toång soá doanh nghieäp vaø 52,14% soá voán ñaêng kyù)( )1 , vaø trong töøng vuøng cuõng coù söï maát caân ñoái veà söï phaân boá cuûa caùc doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh. Taïi caùc vuøng noâng thoân, soá löôïng doanh nghieäp raát ít. Vaán ñeà naøy theå hieän moät thöïc teá laø ngöôøi daân noâng thoân, nhaát laø ngöôøi daân saûn xuaát noâng nghieäp, ñaõ vaø ñang phaûi gaùnh chòu phaàn thieät thoøi trong quaù trình phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc. Ngöôøi ta ñaõ chöùng minh raèng, trong thöïc teá coù söï töông quan giöõa soá doanh nghieäp vaø GDP/ñaàu ngöôøi cuûa 1 Vieän Nghieân Cöùu Quaûn Lyù Kinh Teá Trung Öông (Trang web cuûa Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö) 14 moät ñòa phöông (ñoà thò 1). Nhö vaäy, ngöôøi daân noâng thoân khoâng coù nhieàu ñieàu kieän ñeå taêng thu nhaäp cho baûn thaân vaø cho gia ñình taïi khu vöïc hoï sinh soáng, caùch giaûi quyeát maø hoï cho laø toát nhaát laø di cö ra caùc khu ñoâ thò vôùi mong muoán coù nhieàu cô hoäi vieäc laøm hôn. Ñoà thò 1: Töông quan daân soá/doanh nghieäp vaø GDP/ngöôøi phaân theo ñòa baøn tænh 100 1000 10000 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 Soá daân/ moät doanh nghieäp GDP/ ngöôøi Nguoàn: Vieän Nghieân cöùu Quaûn lyù Kinh teá Trung öông, 2002. Trong khi phaûi gaùnh chòu thieät thoøi, ngöôøi daân noâng thoân, noâng nghieäp laïi laø boä phaän cung caáp lôïi theá so saùnh cho nhieàu maët haøng tieâu duøng vaø xuaát khaåu cuûa ñaát nöôùc, ñem veà nhieàu nguoàn lôïi to lôùn (xem phuï luïc 9). Vaø söï ñoùng goùp naøy coøn lôùn hôn neáu nhö coù söï ñaàu tö ñoàng boä cho söï caûi thieän chaát löôïng saûn phaåm, caûi thieän vaø phaùt trieån vuøng nguyeân lieäu, ñaàu tö naâng cao naêng löïc nghieân cöùu vaø phoå bieán kyõ thuaät saûn xuaát cho ngöôøi noâng daân, aùp duïng ñöôïc nhöõng kyõ thuaät - coâng ngheä nhö caùc nöôùc, tröôùc heát laø nhö caùc nöôùc trong khu vöïc, vaø ñaàu tö phaùt trieån heä thoáng phaân phoái. Moät minh chöùng roõ raøng ñoù laø khaû naêng caïnh tranh cuûa maët haøng gaïo cuûa nöôùc ta vaãn coøn thaáp hôn so vôùi cuûa Thaùi Lan. Nguoàn: Thôøi baùo Kinh teá Vieät Nam – Kinh teá 2004-2005 Vieät Nam vaø theá giôùi. Caùc nöôùc khaùc 2.79 Trung Quoác 0.80 Pakistan 1.80 Aán Ñoä 2.80 Myõ 3.00 Vieät Nam 4.01 Thaùi Lan 10.13 Xuaát khaåu gaïo theá giôùi naêm 2004 (trieäu taán)Giaù gaïo 5% taám, USD/taán, FOB 221 232 235 263 205 226 226 233 quyù I/2004 quyù II/2004 quyù III/2004 quyù IV/2004 Thaùi Lan Vieät Nam Naêng suaát lao ñoäng noâng nghieäp cuûa Vieät Nam thaáp hôn nhieàu so vôùi caùc nöôùc, ngay caû so vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån laân caän (xem phuï luïc 10), cuõng goùp phaàn laøm cho cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân noâng nghieäp gaëp khoù khaên, luoân baáp beânh vaø thaät khoù khaên ñeå coù theå caûi thieän. Saûn xuaát noâng nghieäp thì luoân 15 baáp beânh, phaûi ñoái maët vôùi söï khoâng oån ñònh veà giaù caû ñaàu ra, ngöôøi noâng daân laïi phaûi chòu söùc eùp cuûa vieäc giaù ñaàu vaøo lieân tuïc taêng. Nguyeân nhaân laïi chính laø thieáu nguoàn ñaàu tö cho phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp phuïc vuï cho söï phaùt trieån beàn vöõng, oån ñònh lónh vöïc noâng nghieäp. Ñôn cöû laø khaû naêng saûn xuaát phaân boùn cuûa Vieät Nam coøn haïn cheá, moãi naêm chæ saûn xuaát ñöôïc 1/3 löôïng phaân ureâ caàn duøng (khoaûng 2,2 trieäu taán)( )1 (xem theâm phuï luïc 11). Caâu chuyeän veà khaû naêng cung caáp luùa lai cuõng khoâng naèm ngoaøi vaán ñeà naøy. Gaàn 90% löôïng luùa lai gioáng phaûi nhaäp töø Trung Quoác vôùi giaù cao hôn trong nöôùc (maø thöïc chaát laø khoaûn hoa hoàng cao taïo ra). Heä thoáng phaân phoái yeáu keùm cuøng vôùi ñaàu tö cho coâng nghieäp cheá bieán, baûo quaûn cuõng laø moät nhaân toá chính goùp phaàn laøm cho tình traïng khoù khaên cuûa ngöôøi noâng daân trôû neân nan giaûi. Theo GS. Ñaøo Coâng Tieán, “phaàn thu nhaäp cuûa nhöõng ngöôøi troàng luùa trong toång giaù trò saûn xuaát luùa gaïo giaûm daàn töø 58,05% (1995) xuoáng coøn 49,9% (1996-1997), 46,6% (1998-1999) vaø 41% (2000). Nhieàu maët haøng traùi caây vaø thuûy saûn, chaên nuoâi gia suùc, gia caàm cuõng gaëp tình traïng töông töï”( )2 . Ñeå giaûi quyeát tình traïng naøy ñoøi hoûi chính phuû phaûi quan taâm hôn nöõa ñeán vieäc thu huùt voán ñaàu tö vaøo khu vöïc noâng thoân, maø tröôùc tieân laø phaûi coù bieän phaùp taän duïng toát nguoàn voán ODA ñeå ñaàu tö phaùt trieån haï taàng cô sôû cho caùc vuøng noâng thoân, caùc vuøng noâng nghieäp troïng ñieåm cuûa ñaát nöôùc. 1.1.4.2. Cheânh leäch giaøu ngheøo gia taêng trong khi thôøi gian lao ñoäng chöa ñöôïc söû duïng ôû noâng thoân vaãn coøn ôû möùc cao Maëc duø ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân Vieät Nam noùi chung ñöôïc caûi thieän nhöng coù moät thöïc teá laø khoaûng caùch giaøu ngheøo ngaøy caøng taêng. “Thu nhaäp cuûa 20% nhoùm hoä giaøu nhaát so vôùi 20% nhoùm hoä ngheøo nhaát neáu naêm 1990 môùi coù 4,1% laàn, naêm 1991 laø 4,2 laàn, naêm 1993 laø 6,2 laàn, naêm 1994 laø 6,5 laàn, naêm 1995 laø 7 laàn, naêm 1996 laø 7,3 laàn, naêm 1999 laø 7,6 laàn vaø naêm 2002 ñaõ leân 8,1 laàn, ñeán nay coù theå cao hôn”( )3 . Heä soá Gini cuõng cho ta thaáy söï baát bình ñaúng ñang taêng daàn, heä soá naøy taêng töø 0,33 naêm 1993 leân 0,37 vaøo naêm 2003. Söï cheânh 1 Theo Hieäp hoäi Phaân boùn Vieät Nam, ngaøy 26/7/2005, tin töùc thôøi söï VTV 2 GS. Ñaøo Coâng Tieán (2003), Noâng nghieäp vaø noâng thoân-Nhöõng caûm nhaän vaø ñeà xuaát, trang 16 3 Thôøi baùo Kinh teá Vieät Nam, Kinh teá 2004-2005 Vieät Nam vaø theá giôùi, trang 12 16 leäch naøy coù nguyeân nhaân töø khaû naêng thuï höôûng thaønh quaû cuûa söï taêng tröôûng kinh teá giöõa caùc nhoùm daân cö laø khaùc nhau vaø cuõng chính laø söï khaùc nhau giöõa khu vöïc noâng thoân vaø khu vöïc thaønh thò. Theo Ñoã Thieân Kính( )1 , söï baát bình ñaúng trong toång theå caû nöôùc laø do söï phaân phoái cheânh leäch giöõa hai khu vöïc noâng thoân vaø thaønh thò gaây neân (chöù khoâng phaûi do baûn thaân töøng khu vöïc noâng thoân vaø ñoâ thò). “Neáu nhìn rieâng reõ töøng khu vöïc noâng thoân vaø ñoâ thò thì thaáy heä soá Gini ôû 2 khu vöïc naøy naêm 1998 ñeàu thaáp hôn heä soá Gini caû nöôùc (Gini noâng thoân laø 0,277. Gini ñoâ thò laø 0,342. Gini caû nöôùc laø 0,35).” Nghieân cöùu cuûa oâng coøn chæ roõ nguyeân nhaân cuûa tình traïng naøy laø do khu vöïc noâng thoân laø nôi taäp trung chuû yeáu cuûa ngöôøi ngheøo vaø coøn coù xu höôùng taäp trung nhieàu hôn (naêm 1993 laø 94,1% vaø naêm 1998 taêng leân 96,4%). Khu vöïc noâng thoân ngaøy caøng coù ít ngöôøi giaøu hôn. Ngöôïc laïi, khu vöïc ñoâ thò tyû leä ngöôøi giaøu cö truù ngaøy caøng taêng vaø laïi taäp trung chuû yeáu ôû ñoàng baèng soâng Hoàng vaø Ñoâng Nam Boä, caùc vuøng coù nhieàu ñieàu kieän phaùt trieån, nôi coù hai thaønh phoá lôùn laø Haø Noäi vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh. Baát bình ñaúng coù taêng leân chuùt ít thì cuõng khoâng ñeán noãi taïo ra söï böùc xuùc trong xaõ hoäi nhöng neáu nhìn vaøo söï töông phaûn vaø xu höôùng taùch bieät giöõa khu vöïc noâng thoân vaø thaønh thò thì söï lo laéng laø khoâng thöøa (xem phuï luïc 12). Boä maët cuûa noâng thoân coøn trôû neân ít saùng suûa hôn so vôùi thaønh thò bôûi yeáu toá thôøi gian lao ñoäng nhaøn roãi cuûa khu vöïc naøy ñang ñöôïc xöû lyù moät caùch töông ñoái chaäm raõi. Thôøi gian lao ñoäng ôû noâng thoân vaãn coøn 21% chöa ñöôïc söû duïng, vôùi gaàn 75% lao ñoäng caû nöôùc naèm ôû khu vöïc noâng thoân laøm cho vaán ñeà naøy trôû neân noåi coäm. Soá thôøi gian lao ñoäng nhaøn roãi ôû noâng thoân töông ñöông vôùi gaàn 9 trieäu lao ñoäng thaát nghieäp hoaøn toaøn (theo tính toaùn cuûa Vuï Lao ñoäng vaø Vaên hoùa xaõ hoäi, Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö) ( )2 . 1 Ñoã Thieân Kính (2003), Phaân hoùa giaøu-ngheøo vaø taùc ñoäng cuûa yeáu toá hoïc vaán ñeán naâng cao möùc soáng cho ngöôøi daân Vieät Nam. 2 GS.Nguyeãn Vaên Thöôøng (chuû bieân), trang 20 17 1.1.4.3. Baát bình ñaúng trong tieáp caän caùc dòch vuï giaùo duïc vaø y teá giöõa thaønh thò vaø noâng thoân Vaán ñeà naøy aûnh höôûng tröïc tieáp tôùi vieäc oån ñònh vaø phaùt trieån söùc saûn xuaát cuõng nhö naâng cao thu nhaäp cuûa ngöôøi noâng daân bôûi noù coù lieân quan tôùi chaát löôïng cuoäc soáng cuûa hoï vaø aûnh höôûng tôùi moâi tröôøng ñaàu tö. Vì thu nhaäp cuûa ñaïi ña soá ngöôøi daân noâng thoân laø thaáp neân khoaûn chi cho giaùo duïc cuõng trôû neân eo heïp, cô hoäi ñeå ngöôøi daân noâng thoân ñaàu tö cho con caùi hoï hoïc leân cao thaät haïn cheá (phuï luïc 13). Khoâng nhöõng vieäc hoïc leân cao ñoái vôùi ngöôøi daân noâng thoân bò caûn trôû do vaán ñeà taøi chính maø coøn bôûi vì caùc cô sôû ñaøo taïo kyõ thuaät, caùc cô sôû ñaøo taïo ngheà, caùc tröôøng cao ñaúng vaø ñaïi hoïc taäp trung ôû xa nôi sinh soáng cuûa hoï maø cuï theå laø taïi caùc trung taâm ñoâ thò, caùc thaønh phoá lôùn, ñaây laø moät trôû ngaïi khoâng nhoû, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng hoä noâng daân. Ngoaøi vieäc cô hoäi hoïc taäp vaø hoïc taäp leân cao cuûa ngöôøi daân noâng thoân bò haïn cheá bôûi nhöõng khaùc bieät giöõa noâng thoân vaø thaønh thò, chaát löôïng giaùo duïc phoå thoâng maø con em caùc hoä gia ñình noâng thoân ñöôïc höôûng cuõng thaáp hôn nhieàu so vôùi ôû thaønh thò. Lyù do cuûa tình traïng naøy laø khaû naêng cho con caùi hoï tieáp xuùc caùc phöông tieän giaùo duïc hieän ñaïi thaät söï bò haïn cheá, nhieàu con em caùc gia ñình noâng thoân coøn phaûi phuï vieäc cuûa gia ñình, vaø quan troïng hôn caû laø cô sôû vaät chaát vaø trình ñoä giaûng daïy phoå thoâng taïi noâng thoân thaáp hôn thaønh thò (phuï luïc 14). Ngoaøi söï thieät thoøi veà tieáp caän giaùo duïc, ngöôøi daân noâng thoân coøn phaûi chaáp nhaän söï haïn cheá trong khaû naêng tieáp caän caùc dòch vuï y teá. Ngöôøi ta cho raèng khoâng coù gì ñaùng ngaïc nhieân khi 20% daân soá chieám tyû leä cao trong soá nhöõng ngöôøi söû duïng beänh vieän, trong khi nhoùm 20% daân soá ngheøo nhaát laïi chieám tyû leä cao trong soá nhöõng ngöôøi söû duïng caùc trung taâm y teá xaõ vaø döïa nhieàu vaøo vieäc töï khaùm chöõa beänh. Nguyeân nhaân cuõng laïi laø söï khaùc bieät giöõa noâng thoân vaø thaønh thò, caùc beänh vieän thöôøng taäp trung taïi caùc trung taâm ñoâ thò, taïo ñieàu kieän cho ngöôøi khaù giaû tieáp caän deã daøng( )1 . Maïng löôùi y teá noâng thoân thieáu phöông tieän laïi thieáu nhaân söï coù chuyeân moân cao, ngöôøi ngheøo noâng thoân khi coù beänh taät naëng phaûi tìm caùch vöôït tuyeán vaø chòu toán nhieàu chi phí hôn so 1 Ngaân haøng Theá giôùi, Sida…(2001), Vieät Nam-Khoûe ñeå phaùt trieån beàn vöõng 18 vôùi ngöôøi daân thaønh thò vì tieàn xe, tieàn aên ôû cuûa ngöôøi thaân chaêm soùc. Quaû thaät laø moät khoù khaên cho ngöôøi daân noâng thoân neáu chaúng may maéc beänh hieåm ngheøo. Maïng löôùi baûo hieåm y teá ôû noâng thoân coøn thieáu soùt, baûo hieåm y teá chi traû phaàn lôùn phí toån ôû beänh vieän chöù khoâng phaûi laø phí toån ôû caùc trung taâm y teá xaõ. Taát caû laøm cho tình hình chaêm soùc söùc khoûe cuûa ngöôøi daân noâng thoân trôû neân yeáu keùm hôn thaønh thò raát nhieàu. Toùm laïi, quaù trình phaùt trieån kinh teá ôû Vieät Nam theå hieän moät hieän traïng thieáu lieân keát giöõa noâng thoân vaø thaønh thò maø bieåu hieän cuï theå cuûa noù nhö sau: Thöù nhaát laø thieáu lieân keát giöõa nhu caàu phaùt trieån vaø söï phaùt trieån nguoàn löïc cho phaùt trieån. Ñieàu naøy nhìn thaáy ôû hai khía caïnh laø nguoàn lao ñoäng vaø nguoàn nguyeân lieäu ñaàu vaøo. Veà phöông dieän nguoàn lao ñoäng, do coù söï khaùc bieät cô baûn giöõa thaønh thò vaø noâng thoân ôû cô sôû haï taàng giaùo duïc vaø y teá maø trong ñoù noâng thoân chòu phaàn thieät thoøi neân khaû naêng vöôn leân cuûa ngöôøi daân noâng thoân keùm hôn. Thöïc traïng naøy coäng vôùi tình traïng phaùt trieån doanh nghieäp ñeå thu huùt lao ñoäng ôû noâng thoân coøn haïn cheá ñaõ vaø ñang laøm cho ngöôøi daân noâng thoân, chieám phaàn ñoâng daân soá thaát theá vaø höôûng lôïi keùm hôn trong khi neàn kinh teá ñang taêng tröôûng. Veà phöông dieän nguoàn nguyeân lieäu ñaàu vaøo cho phaùt trieån, do thieáu ñaàu tö cho cô sôû haï taàng, quy hoaïch vaø coâng taùc nghieân cöùu phaùt trieån neân giaù caû cuûa nguyeân lieäu vaø chaát löôïng cuõng nhö khaû naêng ña daïng hoùa saûn phaåm töø nguoàn nguyeân lieäu noâng nghieäp vaãn coøn nhieàu baát oån vaø yeáu keùm so vôùi caùc nöôùc, chöa taän duïng ñöôïc heát lôïi theá cuûa ñaát nöôùc( )1 . Thöù hai laø söï thieáu lieân keát giöõa coâng nghieäp vaø noâng nghieäp. Caùc ngaønh coâng nghieäp phuïc vuï cho phaùt trieån noâng nghieäp chöa thaät phaùt trieån, cuï theå laø coâng nghieäp hoùa chaát, coâng nghieäp cheá bieán coøn nhieàu yeáu keùm, laø nguyeân nhaân cuûa tình traïng xuaát thoâ haøng noâng saûn coøn nhieàu vaø phuï thuoäc lôùn vaøo nguoàn cung phaân boùn töø beân ngoaøi. Ngoaøi ra, caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán laïi taäp trung ôû ñoâ thò, vaø phaàn lôùn laø saûn xuaát haøng hoùa tieâu duøng vôùi nguyeân phuï lieäu phuï thuoäc raát lôùn vaøo nguoàn cung töø nöôùc ngoaøi. 1 GS.TS. Buøi Xuaân Löu (chuû bieân), chöông III 19 1.2. Lieân keát noâng nghieäp - du lòch vôùi söï phaùt trieån noâng nghieäp vaø noâng thoân 1.2.1. Lieân keát ngaønh vôùi tính beàn vöõng cuûa hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp 1.2.1.1. Phaùt trieån moät neàn noâng nghieäp beàn vöõng Theá naøo laø phaùt trieån beàn vöõng? Ngöôøi ta cho raèng coù raát nhieàu ñònh nghóa veà phaùt trieån beàn vöõng (TS. Traàn Nam Bình)( )1 vaø cuõng coù nhieàu tranh luaän veà caùc ñònh nghóa naøy nhöng nhìn chung caùc ñònh nghóa ñeàu höôùng vaøo vieäc ñaûm baûo ba muïc tieâu chung maø phaùt trieån beàn vöõng caàn phaûi ñaùp öùng vaø caân ñoái laø: kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Do ñoù, phaùt trieån beàn vöõng ñoøi hoûi phaûi: lieân tuïc taêng saûn phaåm treân ñaàu ngöôøi; thaønh quaû taêng tröôûng ñöôïc san seû töông ñoái ñoàng ñeàu vaø moïi taàng lôùp daân chuùng ñeàu coù cô hoäi bình ñaúng nhö nhau; vaø moâi tröôøng thieân nhieân (nhö moät phöông tieän ñeå sinh soáng vaø saûn xuaát) ñöôïc duy trì thoûa ñaùng. Ñoái vôùi phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng thì tieâu chí coù phaàn cuï theå hôn. Qua phaân tích caùc ñònh nghóa veà phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng, TS. Ñinh Phi Hoå ñaõ ñöa ra caùc raøng buoäc ñeå ñaûm baûo coù ñöôïc moät söï phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng ñoù laø: moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng laø moâ hình laøm taêng tröôûng noâng nghieäp nhöng khoâng laøm suy thoaùi moâi tröôøng sinh thaùi töï nhieân thoâng qua phaùt trieån vaø söû duïng caùc phöông thöùc saûn xuaát tieán boä; laø moâ hình ñaûm baûo ñöôïc sinh keá beàn vöõng treân möùc ngheøo ñoùi cho ngöôøi daân noâng thoân; vaø noù phaûi gaén vôùi söï caûi thieän trình ñoä daân trí cuõng nhö söùc khoûe-dinh döôõng cuûa con ngöôøi soáng trong moâi tröôøng saûn xuaát aáy. Vôùi ñònh nghóa cuûa mình veà phaùt trieån beàn vöõng( )2 , toå chöùc FAO ñaõ ñöa ra caùc tieâu chí coøn cuï theå hôn cho phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng laø Thoûa maõn nhu caàu dinh döôõng cô baûn cuûa caùc theá heä hieän taïi vaø töông lai veà soá löôïng vaø chaát löôïng vaø nhieàu caùc saûn phaåm noâng nghieäp khaùc, Cung caáp laâu daøi vieäc laøm, ñuû thu nhaäp vaø caùc ñieàu kieän soáng, laøm vieäc töôm taát cho moïi ngöôøi tröïc tieáp laøm noâng nghieäp, 1 Xem Phaïm Ñoã Chí (chuû bieân), chöông III, trang 94 2 TS. Nguyeãn Taán Khuyeân, Baøi giaûng “Noâng nghieäp beàn vöõng” , trang 10. 20 Duy trì vaø neáu coù theå thì taêng cöôøng khaû naêng saûn xuaát cuûa caùc cô sôû taøi nguyeân thieân nhieân vaø khaû naêng taùi saûn xuaát cuûa caùc nguoàn taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc maø khoâng phaù vôõ chöùc naêng cuûa caùc chu trình sinh thaùi cô sôû vaø caân baèng töï nhieân, khoâng phaù vôõ baûn saéc vaên hoùa – xaõ hoäi cuûa caùc coäng ñoàng soáng ôû noâng thoân, vaø giaûm thieåu khaû naêng bò toån thöông trong noâng nghieäp, cuûng coá loøng töï tin trong noâng daân. ÔÛ baøi vieát naøy chæ taäp trung söï chuù yù vaøo khía caïnh quan heä giöõa ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân vôùi phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng. Ñôøi soáng kinh teá cuûa ngöôøi daân noâng thoân laø yeáu toá quan troïng haøng ñaàu trong thôøi ñieåm hieän nay khi baøn tôùi vieäc phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng. Ñoái maët vôùi nhöõng aùp löïc möu sinh trong cuoäc soáng, ngöôøi daân ngheøo noâng thoân “nhaán maïnh nhaän thöùc cuûa hoï, cho raèng caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân laø maïng löôùi an sinh cuûa hoï” (xem Baùo caùo cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, trang 68). Ngöôøi ngheøo nöôùc ta phaàn lôùn taäp trung ôû vuøng noâng thoân vaø tham gia vaøo saûn xuaát noâng nghieäp neân vaán ñeà phaùt trieån noâng nghieäp beàn vöõng hieän nay tröôùc heát laø vaán ñeà naâng cao thu nhaäp cho ngöôøi noâng daân ngheøo. Ngöôøi lao ñoäng noâng thoân Baãy ngheøo khoå Haønh ñoäng töø beân trong (cuûa baûn thaân ngöôøi lao ñoäng noâng thoân) Taùc ñoäng töø beân ngoaøi Khoù khaên vaø thöôøng xuyeân naûy sinh haäu quaû tieâu cöïc Taùc ñoäng töø beân ngoaøi coù nhieàu keânh nhöng hieäu quaû cuûa chuùng caàn phaûi coù söï tham gia cuûa coäng ñoàng thì môùi ñaït hieäu quaû Ngöôøi daân lao ñoäng noâng nghieäp, nhaát laø ngöôøi ngheøo noâng thoân luoân phaûi ñoái dieän vôùi baãy ngheøo khoå vaø caàn nhaän ñöôïc söï hoã trôï töø beân ngoaøi. Trong tình hình thieáu lieân keát giöõa noâng thoân vaø thaønh thò nhö phaân tích ôû treân thì söï lieân keát giöõa phaùt trieån noâng nghieäp vaø du lòch döôøng nhö heù môû moät giaûi phaùp cho vaán ñeà naâng cao thu nhaäp cho ngöôøi daân laøm noâng nghieäp vaø giaûm aùp löïc huûy hoaïi moâi tröôøng. Chöa baøn ñeán taùc ñoäng cuûa hoaït ñoäng noâng nghieäp keát hôïp vôùi du lòch taùc ñoäng leân thu nhaäp cuûa nhaø noâng nhö theá naøo, vaán ñeà 21 naøy seõ ñöôïc ñeà caäp ñeán trong phaàn phaân tích soá lieäu khaûo saùt ôû chöông II, chuùng ta nhaän thaáy raèng vieäc xuùc tieán lieân keát giöõa hoaït ñoäng noâng nghieäp vôùi hoaït ñoäng du lòch coù nhöõng öu theá roõ raøng so vôùi vieäc ngoài troâng chôø vaøo söï phaùt trieån thaät söï cuûa coâng nghieäp taïi khu vöïc noâng thoân. Nhöõng öu theá ñoù laø: Hoaït ñoäng du lòch nhö laø moät hoaït ñoäng keøm theâm, ñi cuøng vôùi thaønh quaû töø hoaït ñoäng noâng nghieäp cuûa nhöõng ngöôøi laøm noâng neân hoï coù theâm moät khoaûn thu nhaäp môùi vaø aùp löïc chaïy theo saûn löôïng vôùi moïi hình thöùc trôû neân giaûm bôùt. Thoâng qua phaùt trieån du lòch, baøi toaùn tieâu thuï saûn phaåm ñoái vôùi ngöôøi noâng daân trôû neân deã chòu hôn vaø coøn coù öu ñieåm laø khoâng toán coâng vaän chuyeån, saûn phaåm ñeán tröïc tieáp vôùi ngöôøi tieâu duøng. Taøi nguyeân cho du lòch coù söï gaàn guûi vôùi taøi nguyeân noâng nghieäp vaø saûn phaåm cuûa hoaït ñoäng noâng nghieäp cuõng coù theå trôû thaønh taøi nguyeân vaø saûn phaåm phuïc vuï hoaït ñoäng du lòch moïi luùc moïi nôi. Khaùc vôùi vieäc thu huùt hoaït ñoäng coâng nghieäp ñoøi hoûi phaûi coù moät cô sôû haï taàng hoaøn thieän nhaát ñònh vaø ñoøi hoûi nhöõng ngöôøi tham gia hoaït ñoäng phaûi coù kyõ naêng cuï theå vaø roõ raøng, vieäc ñöa hoaït ñoäng du lòch veà noâng thoân töông ñoái thuaän lôïi hôn. Hôn theá, xu höôùng thöôûng thöùc caùc giaù trò do thieân nhieân mang laïi ñoái vôùi ngöôøi daân thaønh thò ngaøy caøng roõ neùt. Hoaït ñoäng thöôûng thöùc caùc giaù trò vaên hoùa môùi meû ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khaùch quoác teá cuõng laø moät nhu caàu coù thöïc vaø noâng thoân chính laø ñòa baøn lyù töôûng. Do vaäy, keânh du lòch ñaùng laø moät keânh caàn phaûi ñöôïc quan taâm ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån ñôøi soáng kinh teá cuûa ngöôøi daân noâng thoân trong boái caûnh keânh coâng nghieäp coøn gaëp raát nhieàu khoù khaên. Laøm ñöôïc vieäc naøy chính laø giaûi toûa ñöôïc moät nguy cô cuûa söï phaùt trieån khoâng beàn vöõng baét nguoàn töø söï khoù khaên trong vieäc möu sinh cuûa ngöôøi lao ñoäng noâng thoân do thieáu vieäc laøm. 1.2.1.2. Du lòch beàn vöõng vôùi vaán ñeà baûo toàn heä sinh thaùi noâng nghieäp vaø ña daïng sinh hoïc 22 Theo nhieàu taùc giaû, chính saùch baûo veä moâi tröôøng toát nhaát laø ñi töø goác bao haøm caùc bieän phaùp phoøng ngöøa daøi haïn( )1 , ñoøi hoûi phaûi haïn cheá caùc phöông phaùp canh taùc duøng nhieàu hoùa chaát vaø thuùc ñaåy söï hieåu bieát veà moâi tröôøng thoâng qua thoâng tin tuyeân truyeàn. Nhöng nhöõng bieän phaùp ñeå thöïc thi chính saùch nhö vaäy thaät söï khoâng theå naøo aùp duïng vôùi ngöôøi noâng daân taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån khi maø ngheà noâng vaãn laø moät ngheà coøn nhieàu ruûi ro vaø nhö ñaõ noùi, hoï xem nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân laø nguoàn an sinh cuûa hoï. Vaán ñeà kinh teá laø vaán ñeà quan taâm haøng ñaàu cuûa nhöõng ngöôøi noâng daân ngheøo. Ngöôøi noâng daân phaûi choïn löïa thaâm canh (intensification) hoaëc quaûng canh (extensification)2 vì hai söï löïa choïn naøy laø deã daøng nhaát ñoái vôùi hoï trong tình hình hieän nay. Ñoái vôùi ngöôøi ngheøo ôû caùc vuøng noâng thoân mieàn nuùi, phöông thöùc quaûng canh ñöôïc hoï söû duïng raát trieät ñeå vaø chính phuû ñaõ vaø ñang toán raát nhieàu coâng söùc, taøi chính ñeå haïn cheá thöïc teá naøy (phuï luïc 15). Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi noâng daân töông ñoái coù khaû naêng taøi chính vaø phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo coâng vieäc noâng nghieäp thì phöông thöùc thaâm canh ñöôïc söï öu tieân löïa choïn cuûa hoï. Vieäc thöïc hieän xen canh, luaân canh, duøng phaân xanh, hay nuoâi töï do… khoâng thoûa maõn ñöôïc nhu caàu taêng thu nhaäp cuûa hoï. Caùc phöông aùn naøy xem ra chæ coù theå thöïc hieän khi treân cuøng maûnh ñaát noâng nghieäp aáy cuûa hoï coøn coù theå saûn sinh ra moät khoaûn lôïi naøo khaùc, vaø keát hôïp vôùi du lòch laø giaûi phaùp mong chôø cuûa chuùng ta. 1.2.1.3. Lieân keát ngaønh vôùi söï phaùt trieån nhaän thöùc cuûa ngöôøi noâng daân veà phaùt trieån beàn vöõng Söï ngheøo ñoùi ôû caùc vuøng noâng thoân cuûa Vieät Nam khoâng chæ ñôn thuaàn laø ngheøo veà thu nhaäp maø coøn laø ngheøo veà naêng löïc phaùt trieån, phaùt trieån nhaän thöùc. Theo coâng trình nghieân cöùu cuûa Ñoã Thieân Kính, coù söï lieân heä giöõa trình ñoä hoïc vaán vôùi tình traïng ngheøo khoù vaø trình ñoä hoïc vaán coù taùc duïng caøng cao khi ngöôøi ñoù soáng ôû nhöõng vuøng phaùt trieån hôn( )3 . Do vaäy, ñoái vôùi ngöôøi daân ngheøo noâng thoân thì trình ñoä hoïc vaán laø moät yeáu ñieåm vaø möùc ñoä böùc thieát cuûa 1 xem “Thöông maïi-moâi tröôøng vaø phaùt trieån beàn vöõng ôû Vieät Nam”, NXB CTQG, 1998, trang 31. 2 TS. Ñinh Phi Hoå, trang 223. 3 Ñoã Thieân Kính, trang 87 vaø 150. 23 vieäc naâng cao hoïc vaán so vôùi vieäc tìm keá sinh nhai cuõng khoâng ngang baèng vôùi ngöôøi daân thaønh thò. Moät ñieåm caàn chuù yù trong soá caùc phaùt hieän cuûa oâng Ñoã Thieân Kính ñoù laø trình ñoä hoïc vaán caáp hai cuõng khoâng coù taùc duïng gì nhieàu hôn so vôùi caáp moät trong cuoäc soáng, vaø theo taùc giaû thì noäi dung chöông trình caáp hai chöa gaàn vôùi cuoäc soáng thöïc teá chính laø nguyeân nhaân cuûa noù (xem trang 122). Taát caû nhöõng yeáu toá ñoù hoäi laïi laøm cho khaû naêng phaùt trieån nhaän thöùc veà vai troø quan troïng cuûa vieäc baûo toàn söï ña daïng cuûa heä sinh thaùi, cuõng nhö nhaän ra ñöôïc vieäc laøm naøo laø khoâng coù lôïi cho moâi tröôøng töï nhieân cuûa ngöôøi noâng daân nhaát laø noâng daân ngheøo thaät söï gaëp trôû ngaïi. Vaäy thì söï lieân keát ngaønh coù theå giuùp giaûi quyeát thöïc traïng naøy nhö theá naøo. Deã thaáy nhaát laø noù giaûi quyeát ñöôïc tính sinh ñoäng vaø tính thieát thöïc cuûa hoaït ñoäng phaùt trieån yù thöùc cuûa ngöôøi daân soáng ôû vuøng noâng thoân veà moâi tröôøng. Coù hai höôùng taùc ñoäng chính döïa treân nguyeân taéc naøy cuûa vieäc lieân keát laø: 1) töø lôïi ích coù ñöôïc cuûa phaùt trieån du lòch noâng thoân, du lòch sinh thaùi seõ taïo ñoäng löïc cho ngöôøi daân höôûng lôïi tham gia vaøo caùc chöông trình vaø 2) caùc bieän phaùp phoái hôïp chính saùch cuûa hai ngaønh taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán nhöõng coâng vieäc thöïc teá thöôøng ngaøy cuûa ngöôøi noâng daân, laøm cho hoï deã tieáp nhaän hôn. Moâ hình du lòch coäng ñoàng taïi thoân Doõi, huyeän Nam Ñoâng, tænh Thöøa Thieân Hueá laø minh chöùng xaùc thöïc (baûn tin thôøi söï VTV, ngaøy 28/8/2005). Ngöôøi daân tham gia tröïc tieáp vaøo hoaït ñoäng phuïc vuï du khaùch vaø yù thöùc veà giöõ gìn moâi tröôøng trôû neân phaùt trieån. 1.2.1.4. Lieân keát ngaønh vôùi vaán ñeà phaùt huy söï tham gia cuûa coäng ñoàng noâng thoân vaøo caùc hoaït ñoäng kinh teá - xaõ hoäi Ñeå thöïc hieän ñöôïc söï phaùt trieån beàn vöõng trong noâng nghieäp caàn phaûi ñaït ñöôïc söï hieäp söùc cuûa ba yeáu toá: coâng ngheä baûo toàn taøi nguyeân, nhöõng toå chöùc beân ngoaøi vaø coäng ñoàng ñòa phöông. Ñeå coäng ñoàng ñòa phöông thaät söï phaùt huy vai troø cuûa mình trong vieäc baûo veä moâi tröôøng thì söï phaùt trieån coäng ñoàng (phaùt trieån coäng Noâng nghieäp beàn vöõng Coäng ñoàng ñòa phöông Coâng ngheä baûo toàn taøi nguyeân Nhöõng toå chöùc beân ngoaøi Nguoàn: TS. Nguyeãn Taán Khuyeân (2005). 24 ñoàng chöùc naêng) phaûi mang tính noäi sinh( )1 . Moïi noã löïc ñeå phaùt huy söï ñoùng goùp cuûa coäng ñoàng ñoái vôùi vaán ñeà moâi tröôøng phaûi xuaát phaùt töø yù chí vaø quyeát taâm cuûa coäng ñoàng noâng thoân ñoù, töùc laø söï tham gia (chöù khoâng phaûi tham döï) cuûa hoï ñöôïc nhaán maïnh. Hoï phaûi laø nhöõng con ngöôøi coù khaû naêng töï löïc vaø tröïc tieáp thuùc ñaåy nhöõng haønh ñoäng cuûa hoï, ñoàng thôøi phaûi laø nhöõng con ngöôøi ñoùng goùp vaøo caùc quyeát ñònh cuûa chính coäng ñoàng cuûa hoï. Ñöùng treân goùc ñoä ñoù ta thaáy vieäc phaùt trieån du lòch lieân keát vôùi noâng nghieäp – noâng thoân maø ôû ñoù ngöôøi daân noâng thoân seõ laø ngöôøi ñöùng ra cung caáp dòch vuï seõ hoaøn toaøn khaùc vôùi vieäc caùc coâng ty phaùt trieån du lòch xaây döïng döï aùn cuûa hoï vaø khi noù thaønh hieän thöïc thì dieãn ra keát quaû laø söï di dôøi daân cö taïi nôi thöïc hieän döï aùn ñi nôi khaùc. ÔÛ tröôøng hôïp thöù hai, raát ít khi nguyeân traïng cuûa moâi tröôøng soáng töï nhieân ñöôïc giöõ laïi. Chuùng ta cuõng deã nhaän thaáy raèng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ traû tieàn cho caùc tour du lòch thì khoaûn tieàn hoï ñaõ chi cho caùc coâng ty toå chöùc tour ñöôïc hieåu laø ñaõ bao goàm söï chi traû cho vieäc baûo veä moâi tröôøng (theo khaûo saùt taïi Nepal)( )2 . Do vaäy, caùc hoaït ñoäng cuûa hoï khoâng ñöôïc kieàm cheá, hoï chæ quan taâm ñeán vieäc thoûa maõn toái ña nhu caàu giaûi trí cho chính mình. Vieäc giaùm saùt xem caùc taùc ñoäng cuûa hoï tôùi moâi tröôøng cuûa moät khu du lòch sinh thaùi cuõng toû ra haïn cheá hôn so vôùi vieäc du khaùch töï tuùc vaø ñöôïc daân ñòa phöông phuïc vuï (thöïc teá khaûo saùt ñoù cho thaáy khaùch du lòch töï tuùc thöôøng xuyeân thueâ daân ñòa phöông laøm ngöôøi höôùng daãn), hôn nöõa khaûo saùt coøn cho thaáy thôøi gian ñeå truyeàn taûi caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán vaên hoùa vaø moâi tröôøng soáng cuûa ñòa phöông thaät söï thuaän lôïi hôn khi khaùch du lòch laø töï tuùc do hoï thích ôû taïi nhaø daân. Ngöôøi daân soáng trong khu vöïc ñöôïc lôïi hôn khi du khaùch hoøa nhaäp vôùi coäng ñoàng daân cö trong khu vöïc vaø chi tieâu cho nhu caàu caù nhaân taïi nhöõng nôi do ngöôøi daân trong vuøng cung caáp3. Nhö vaäy, vieäc phaùt trieån du lòch lieân keát vôùi noâng nghieäp - noâng thoân maø ôû ñoù ngöôøi daân laø ngöôøi tröïc tieáp cung caáp caùc dòch vuï (nhaø truù chaân gia ñình, 1 TS. Nguyeãn Vaên Baûy (10/2000), “Phaùt trieån coäng ñoàng noâng thoân”, Taøi lieäu boài döôõng veà nghieân cöùu phaùt trieån noâng thoân beàn vöõng, Chöông trình nghieân cöùu Vieät Nam -Haø Lan, TPHCM. 2 Matt Pobocik and Chritine Butalla (1998), “Development in Nepal: the Annapurna Conservation Area Project”, Sustainable Tourism: a Geographical Perspective, Longman, New York, pp. 167. 3 Matt Pobocik and Chritine Butalla (1998), trang 163-172. 25 laøng nhaø truù chaân phaân taùn, caém traïi ôû noâng thoân, cung caáp nhu yeáu phaåm, cung caáp haøng thuû coâng laøm quaø löu nieäm…) chính laø haønh ñoäng laøm phaùt huy söï tham gia cuûa coäng ñoàng ñòa phöông laøm taêng yù chí vaø khaû naêng ñoùng goùp cuûa ngöôøi daân vaøo caùc vaán ñeà moâi tröôøng cuûa ñòa phöông. 1.2.2. Marketing noâng nghieäp vaø hoaït ñoäng tín duïng noâng thoân trong moâi tröôøng lieân keát ngaønh Hoaït ñoäng du lòch cuûa du khaùch khoâng chæ ñôn thuaàn laø giaûi trí maø coøn laø khaùm phaù vaø thöôûng thöùc höông vò vaên hoùa cuûa ñòa phöông nôi maø hoï ñaët chaân ñeán, trong ñoù coù aåm thöïc vaø ñaëc saûn cuûa moãi vuøng ñaát. Du lòch vöôøn, du lòch veà caùc vuøng ñaëc saûn ñang laø hình thöùc phaùt trieån du lòch ñöôïc phaùt trieån taïi nöôùc ta. Maëc duø noù dieãn ra hoaøn toaøn töï phaùt vaø vôùi quy moâ coøn haïn cheá nhöng seõ laø moät keânh höõu ích ñeå phaùt trieån thoâng tin veà noâng saûn cuûa Vieät Nam. Treân cô sôû cuûa maïng löôùi marketing du lòch vôùi nhöõng theá maïnh ñaëc thuø cuûa noù (chaúng haïn nhö: maïng tieáp thò du lòch laø maïng höôùng tôùi ña ñoái töôïng vaø söû duïng ña phöông tieän (nguoàn cuûa tö nhaân vaø nguoàn cuûa ñòa phöông); trong du lòch khaùch haøng coù haønh vi chuû ñoäng höôùng dòch vuï raát maïnh…), vieäc keát hôïp ñeå quaûng baù cho caùc maët haøng noâng saûn cuûa Vieät Nam laø moät höôùng ñaày tieàm naêng. Hôn nöõa, vôùi nhöõng tieâu chuaån cuûa ngaønh du lòch veà chaát löôïng seõ kích thích söï phaùt trieån chaát löôïng noâng saûn neáu coù söï keát hôïp chaët cheõ trong tieâu thuï giöõa hai ngaønh (ví duï phaùt trieån rau, quaû saïch caàn höôùng giaûi quyeát naøy). Ñoái vôùi hoaït ñoäng tín duïng noâng nghieäp, lieân keát ngaønh cuõng coù nhöõng taùc ñoäng nhaát ñònh trong vieäc hoã trôï ngöôøi daân noâng thoân tieáp caän ñöôïc caùc nguoàn tín duïng chính thöùc phuïc vuï cho saûn xuaát. Tieâu cöïc trong giao dòch Thoâng tin khoâng hoaøn haûo Ñieàu kieän ñaëc thuø Laõi suaát öu ñaõi Khaû naêng huy ñoäng tieát kieäm Söï phaùt trieån cuûa khu vöïc noâng thoân Chi phí giao dòch Quy moâ Sô ñoà 2: Caùc yeáu toá gaây trôû ngaïi cho söï phaùt trieån cuûa caùc ñònh cheá tín duïng noâng thoân chính thöùc Maät ñoä Caáu truùc toå chöùc cuûa caùc ñònh cheá tín duïng chính thöùc 26 Lieân keát ngaønh taùc ñoäng leân söï phaùt trieån cuûa khu vöïc noâng thoân, phaù vôõ voøng luaån quaån khoù khaên trong vieäc phaùt trieån caùc ñònh cheá tín duïng chính thöùc taïi khu vöïc noâng thoân. Söï phaùt trieån töông ñoái vaø daàn daàn cuûa caùc coäng ñoàng du lòch noâng thoân laøm cho söï heo huùt vaø tính chaát caùch bieät cuûa caùc coäng ñoàng noâng thoân trôû neân giaûm daàn. Beân caïnh ñoù, vôùi cô sôû cuûa caùc hoaït ñoäng phuïc vuï cho du khaùch, ngöôøi daân coù theâm moät khoaûn thu nhaäp oån ñònh laøm minh chöùng cho khaû naêng taøi chính cuûa hoï khi muoán tieáp caän vôùi caùc nguoàn tín duïng noâng thoân chính thöùc. Ngoaøi ra, söï phoái hôïp cuûa caùc ngöôøi daân trong vuøng döôùi söï chæ ñaïo cuûa moät toå chöùc ñòa phöông do ngöôøi daân laäp seõ laø thuaän tieän cho nhaân vieân tín duïng trong vieäc saøng loïc vaø cöôõng cheá ngöôøi möôïn. 1.3. Moâ hình löïa choïn cuûa luaän vaên 1.3.1. Moâ hình phaân tích Ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû kinh teá cuûa moâ hình phoái hôïp noâng nghieäp – du lòch vaø ñoàng thôøi phaân tích hieän traïng cuûa loaïi moâ hình naøy taïi ñòa phöông, vieäc khaûo saùt thöïc teá seõ ñöôïc tieán haønh vaø coâng cuï ñaùnh giaù hieäu quaû kinh teá ñöôïc aùp duïng laø moâ hình phaân tích hoài qui sau: LnY = a + b1LnDT + b2LnM + b3LnB + b4LnL + b5T Ñaây laø moâ hình öùng duïng keát hôïp giöõa moâ hình ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa tieán boä kyõ thuaät ñoái vôùi thu nhaäp cuûa ngöôøi noâng daân (xem TS. Ñinh Phi Hoå, 2003, trang 140-141) vaø vieäc phaân tích hoài qui baèng bieán giaû. Ñoái töôïng khaûo saùt laø caùc nhaø vöôøn. Do ñoù, caùc bieán trong moâ hình hoài qui cuï theå laø: Y: Bieán phuï thuoäc, thu nhaäp lao ñoäng gia ñình cuûa hoä ñöôïc khaûo saùt DT: Dieän tích vöôøn caây (bao nhieâu heùcta) M: Yeáu toá mang tính chaát maùy moùc B: Yeáu toá mang tính sinh hoïc (phaân boùn, thuoác baûo veä thöïc vaät vaø gioáng caây) L: Soá löôïng lao ñoäng phuïc vuï vöôøn caây T: Bieán giaû. T = 0 khi vöôøn caây cuûa hoä ñöôïc khaûo saùt khoâng phuïc vuï cho baát kyø hoaït ñoäng mang tính chaát du lòch naøo. T = 1 khi coù phuïc vuï cho hoaït ñoäng du lòch. Trong moâ hình treân chuùng ta mong ñôïi söï töông quan döông giöõa bieán phuï thuoäc vôùi bieán T (bieán giaû). 27 1.3.2. Khung phaân tích Caùc yeáu toá cuûa moâ hình coù theå ñöôïc moâ taû baèng khung beân caïnh. Trong ñoù, moãi yeáu toá chòu söï taùc ñoäng cuûa caùc vaán ñeà rieâng cuûa noù. Yeáu toá lao ñoäng chòu aûnh höôûng cuûa tieàn thueâ lao ñoäng, khaû naêng taøi chính cuûa hoä gia ñình, löïc löôïng lao ñoäng saün coù cuûa gia ñình, vaø noù coøn chòu aûnh höôûng cuûa yeáu toá maùy moùc. Yeáu toá sinh hoïc chòu söï taùc ñoäng cuûa ñieàu kieän ñaát ñai, thoå nhöôõng, thôøi tieát, tình traïng beänh dòch caây troàng, vaø hôn heát laø phuï thuoäc vaøo dieän tích vöôøn caây cuøng vôùi ñieàu kieän kinh teá cuûa chuû vöôøn. Coøn yeáu toá maùy moùc thì coù theå chòu söï chi phoái cuûa khoái löôïng coâng vieäc cuûa nhaø vöôøn, maø cuï theå laø dieän tích vöôøn, naêng suaát thu hoaïch cuûa caùc muøa vuï, vaø chòu söï quyeát ñònh cuûa khaû naêng taøi chính cuûa hoä, giaù maùy moùc, giaù thueâ maùy moùc vaø giaù thueâ lao ñoäng. Thu nhaäp lao ñoäng gia ñình Yeáu toá maùy moùc Dieän tích vöôøn Yeáu toá sinh hoïc Soá lao ñoäng Yeáu toá du lòch 1.3.3. Phöông phaùp nghieân cöùu 1.3.3.1. Thu thaäp soá lieäu Soá lieäu söû duïng trong caùc phaân tích vaø ñaùnh giaù bao goàm soá lieäu thöù caáp vaø soá lieäu sô caáp. Soá lieäu thöù caáp ñöôïc thu thaäp töø caùc baùo caùo, caùc döï aùn chuyeân ñeà cuûa nhieàu toå chöùc, taùc giaû. Soá lieäu sô caáp ñöôïc thu thaäp töø khaûo saùt thöïc teá ngaãu nhieân taïi ñòa baøn nghieân cöùu moâ hình lieân keát noâng nghieäp – du lòch. 1.3.3.2. Phaân tích soá lieäu Caùc phöông phaùp phaân tích soá lieäu ñöôïc söû duïng trong luaän vaên naøy bao goàm: phöông phaùp thoáng keâ moâ taû vaø phöông phaùp hoài qui ña bieán keát hôïp vôùi bieán giaû. Vôùi phöông phaùp thoáng keâ, soá lieäu ñöôïc toång hôïp baèng hình thöùc soá bình quaân giaûn ñôn, phaàn traêm ñeå mieâu taû hieän töôïng nghieân cöùu. Vôùi phöông phaùp hoài quy ña bieán, phöông phaùp phaân tích hoài quy vôùi bieán giaû ñöôïc söû duïng nhaèm xaùc ñònh xem bieán ñònh tính (laø bieán bieåu thò coù hay khoâng coù moät tính chaát naøo ñoù) maø cuï theå laø hieän traïng keát hôïp vôùi hoaït ñoäng du lòch cuûa caùc hoä saûn xuaát noâng nghieäp coù aûnh höôûng ra sao ñeán ñôøi soáng kinh teá hoï. Phöông phaùp öôùc löôïng haøm hoài qui ñöôïc söû duïng ôû ñaây laø phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát (OLS). 28 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH VAØ TRIEÅN VOÏNG CUÛA SÖÏ KEÁT HÔÏP PHAÙT TRIEÅN NOÂNG NGHIEÄP – NOÂNG THOÂN ÔÛ KHAÙNH HOØA 2.1. Toång quan veà ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá – xaõ hoäi cuûa Khaùnh Hoøa 2.1.1. Vò trí ñòa lyù vaø ñieàu kieän töï nhieân Ñöôïc töï nhieân taïo ñieàu kieän, Khaùnh Hoøa, “xöù traàm höông”, hoäi ñuû ñaëc ñieåm cuûa ba vuøng ñòa lyù ñaëc tröng cuûa ñaát nöôùc laø bieån ñaûo, ñoàng baèng vaø mieàn nuùi, ñöôïc xem laø “hình aûnh cuûa nöôùc Vieät Nam thu nhoû”. Khaùnh hoøa naèm ôû mieàn Duyeân haûi Nam Trung Boä cuûa Vieät Nam, phía baéc giaùp vôùi Phuù Yeân, phía nam giaùp vôùi Ninh Thuaän, phía taây giaùp vôùi Ñaéc Laéc vaø Laâm Ñoàng, vaø phía ñoâng laø bieån Ñoâng. Taïi ñaây, aùnh bình minh ñaàu tieân ñöôïc ñoùn chaøo moãi ngaøy. Ngoaøi quaàn ñaûo Tröôøng Sa, khu vöïc di tích danh thaéng quoác gia Muõi Ñoâi – Hoøn Ñaäu thuoäc baùn ñaûo Hoøn Goám (huyeän Vaïn Ninh) laø nôi treân ñaát lieàn cuûa Vieät Nam nhaän ñöôïc aùnh bình minh tröôùc tieân. Ñieåm haáp daãn ñaëc bieät cuûa Khaùnh Hoøa laø ôû ñoù coù ba vònh noåi tieáng cuûa Vieät Nam. Naèm ôû phía nam laø vònh Cam Ranh noåi tieáng vôùi giôùi caûng bieån, ñöôïc xeáp vaøo “moät trong ba caûng coù ñieàu kieän töï nhieân toát nhaát theá giôùi, vôùi dieän tích vuøng vònh kín tôùi 60 km2” (website vietnamtourism.com/khanhhoa), vaø thöïc teá Cam Ranh chæ caùch ñöôøng haøng haûi quoác teá coù 1 giôø ñi bieån, ít hôn nhieàu so vôùi Haûi Phoøng (18 giôø). Vònh Cam Ranh ñöôïc che chaén bôûi baùn ñaûo Cam Ranh vaø ñaûo Bình Ba aùn ngöõ neân raát eâm vaø kín gioù. Ngoaøi ra, trong vònh Cam Ranh coøn coù nhieàu caûnh ñeïp thieân nhieân noåi tieáng, trong ñoù coù khu du lòch Baõi daøi ñang ñöôïc xuùc tieán ñeà nghò Chính phuû ñöa vaøo danh muïc caùc khu du lòch troïng ñieåm cuûa quoác gia. Phía baéc laø vònh Vaân Phong, moät trong boán vò trí du lòch bieån lyù töôûng nhaát hieän nay theo Hieäp hoäi Bieån theá giôùi (website vietnamtourism.com/khanhhoa), cuõng chöùa ñöïng nhieàu tieàm naêng phaùt trieån, ñöôïc Chính phuû quy hoaïch laøm caûng trung chuyeån container quoác teá vaø ñaùnh giaù coù khaû naêng caïnh tranh vôùi caùc caûng trung chuyeån trong khu vöïc nhö Sin-ga-po, Hoàng Koâng,… Vònh naøy cuõng ñöôïc Toång cuïc Du lòch Vieät Nam xeáp loaïi laø vuøng troïng ñieåm phaùt trieån du lòch trong 29 chieán löôïc phaùt trieån ngaønh. Vaø ôû trung taâm laø vònh Nha Trang, moät trong 29 vònh thuoäc caâu laïc boä Caùc vònh ñeïp nhaát theá giôùi, laø moät trung taâm du lòch lôùn vaø raát noåi tieáng cuûa caû nöôùc. Nha Trang coù 19 ñaûo vôùi nhieàu baõi taém ña daïng, chöùa ñöïng nhieàu theá maïnh veà du lòch. Moät nguoàn lôïi khaùc, coù giaù trò kinh teá raát cao maø Nha Trang-Khaùnh Hoøa thu ñöôïc töø caùc ñaûo chính laø yeán saøo. Trong vònh naøy coøn coù moät khu baûo toàn bieån ñaàu tieân cuûa Vieät Nam, noù naèm taïi ñaûo Hoøn Mun, nôi coù quaàn theå san hoâ vaø caùc sinh vaät bieån khaùc raát ña daïng, nguyeân sô, ñöôïc ñaùnh giaù laø ñoäc nhaát voâ nhò khoâng nhöõng taïi Vieät Nam maø caû Ñoâng Nam AÙ. Ngoaøi caùc vònh ñeïp vaø ñaày tieàm naêng cho phaùt trieån kinh teá, trong loøng Khaùnh Hoøa coøn coù raát nhieàu ñoài nuùi (hôn 70% dieän tích), vôùi hôn 25 ñænh nuùi cao treân 1.000 meùt. Trong soá ñoù, ñaùng chuù yù nhaát laø heä thoáng nuùi thuoäc khu baûo toàn thieân nhieân Hoøn Baø, chöùa ñöïng nhieàu höùa heïn cho phaùt trieån du lòch sinh thaùi röøng nuùi. Ñænh Hoøn Baø ñöôïc xaùc ñònh laø coù khí haäu nhö Ñaø Laït vaø Sapa( )1 vaø ñaõ coù ñöôøng leân tôùi ñænh. Khu du lòch Hoøn Baø keát hôïp vôùi bieån ñaûo cuûa Khaùnh Hoøa taïo ra moät söï lieân hoaøn ña daïng caùc loaïi hình du lòch. Khaùch du lòch tôùi Nha Trang-Khaùnh Hoøa vöøa thöôûng thöùc veû ñeïp vaø khoâng khí haáp daãn cuûa bieån ñaûo, laïi vöøa coù cô hoäi tham gia caùc chuyeán du lòch daõ ngoaïi taïi caùc vuøng röøng nuùi tuyeät ñeïp cuûa khu baûo toàn thieân nhieân Hoøn Baø, “Ñaø Laït cuûa Khaùnh Hoøa, chæ caùch Nha Trang moät quaõng ñöôøng baèng 1/10 töø Nha Trang leân Ñaø Laït”. Khaùnh hoøa coù khí haäu oân hoøa, töông ñoái oån ñònh, nhieät ñoä trung bình trong naêm 23 – 27oC. Muøa ñoâng ôû Khaùnh Hoøa ít laïnh vaø muøa khoâ keùo daøi. Muøa möa ôû Khaùnh Hoøa khaùc vôùi caùc tænh phía nam, bò leäch veà muøa ñoâng. Ñaây laø ñieàu kieän ñeå thu huùt khaùch du lòch. Ñaëc bieät, thaønh phoá Nha Trang chæ coù hai thaùng möa, raát thuaän lôïi cho sinh hoaït cuûa ngöôøi daân vaø laø nôi chan hoøa aùnh naéng ñoái vôùi du khaùch, coù theå toå chöùc du lòch quanh naêm. Ñieàu khoù khaên nhaát ñoái vôùi Khaùnh Hoøa ñoù laø moät vaøi vuøng phaûi höùng chòu gioù taây vaøo cuoái muøa heø, raát khoâ noùng, thöôøng coù haïn haùn. Nhieàu naéng cuõng taïo thuaän lôïi cho söï phaùt trieån cuûa 1 Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân Khaùnh Hoøa (8/2003), Döï aùn ñaàu tö baûo toàn thieân nhieân khu vöïc Hoøn Baø. 30 caùc ngheà noâng thoân, nhaát laø cheá bieán noâng saûn phaåm, trong ñoù coù ngheà laøm maém vôùi chaát löôïng saûn phaåm raát coù tieáng. Khaùnh hoøa laø cöûa ngoõ leân Taây nguyeân cuûa caùc tænh phía nam vaø laïi coù caùc vònh, caûng bieån vaø saân bay raát coù öu theá cho phaùt trieån neân seõ laø moät ñòa baøn haáp daãn trong thu huùt ñaàu tö trong nöôùc vaø quoác teá. 2.1.2. Tình hình kinh teá – xaõ hoäi Khaùnh hoøa coù khoaûng 1,1 trieäu daân, gaàn 40% soáng ôû thaønh thò vaø phaàn lôùn taäp trung ôû thaønh phoá Nha Trang, chieám hôn 80% daân soá thaønh thò, vôùi maät ñoä 1.403 ngöôøi/ km2. Khaùnh Hoøa coù moät thaønh phoá (Nha Trang), moät thò xaõ (Cam Ranh) vaø naêm thò traán. Coù taát caû 32 daân toäc sinh soáng treân maûnh ñaát Khaùnh Hoøa, trong ñoù daân toäc Kinh chieám khoaûng 95,3% vaø chuû yeáu soáng ôû nhöõng vuøng ven bieån, caùc daân toäc khaùc laïi chuû yeáu ñònh cö ôû caùc huyeän mieàn nuùi vôùi ñôøi soáng kinh teá coøn nhieàu khoù khaên. Nguoàn lao ñoäng ôû Khaùnh Hoøa töông ñoái doài daøo chieám hôn 52% daân soá. Lao ñoäng noâng thoân chieám khoaûng 63% lao ñoäng toaøn tænh, trong ñoù lao ñoäng thuaàn noâng chieám gaàn 90%. Khaùnh Hoøa laø “moät trong 10 tænh cuûa caû nöôùc coù soá löôïng tri thöùc lôùn” (website vietnamtourism.com/khanhhoa). Tyû leä lao ñoäng ñöôïc ñaøo taïo ngheà chieám 25%. Möùc taêng tröôûng GDP trong nhöõng naêm gaàn ñaây khaù cao, treân 8%, vôùi cô caáu kinh teá ngaøy moät chuyeån bieán theo höôùng tích cöïc, coâng nghieäp vaø dòch vuï chieám tyû troïng cao trong GDP vaø ñang taêng nhanh. Dòch vuï 39.60% Coâng nghieäp, xaây döïng 40.97% Noâng, laâm, thuûy saûn Baûng 1: Cô caáu toång saûn phaåm noäi ñòa cuûa Khaùnh Hoøa (%) Naêm 19.43% Cô caáu toång saûn phaåm (%) 2001 2002 2003 2004 Coâng nghieäp, xaây döïng 37,40 38,60 39,30 40,97 Dòch vuï 38,20 39,50 39,40 39,60 Noâng, laâm, thuûy saûn 24,40 21,90 21,30 19,43 Nguoàn: Cuïc Thoáng keâ tænh Khaùnh Hoøa Caùc ngaønh nhö cheá bieán thuûy saûn, saûn xuaát haøng thuû coâng myõ ngheä töø nguyeân lieäu laâm saûn, song maây, dòch vuï söûa chöõa vaø ñoùng môùi taøu bieån, saûn xuaát thöùc aên cho nuoâi troàng thuûy saûn vaø phaùt trieån gioáng thuûy saûn… ñöôïc ñaùnh 31 giaù laø nhöõng ngaønh maø Khaùnh Hoøa coù theá maïnh vaø ñang ñoùng goùp lôùn cho neàn kinh teá cuûa tænh. Nhöõng naêm gaàn ñaây, ngaønh thuûy saûn coù ñoùng goùp khaù oån ñònh cho kim ngaïch xuaát khaåu cuûa tænh vaø chieám khoaûng 60% kim ngaïch xuaát khaåu. Keá ñeán phaûi keå dòch vuï ñoùng vaø söûa chöõa taøu bieån (khoaûng 17 -18% kim ngaïch xuaát khaåu) vaø haøng thuû coâng myõ ngheä. Ngoaøi ra, caùt traéng, yeán saøo cuõng laø nhöõng maët haøng xuaát khaåu ñaëc thuø cuûa Khaùnh Hoøa. Tình hình ñaàu tö phaùt trieån ôû Khaùnh Hoøa cuõng khaù khaû quan. Huy ñoäng voán ñaàu tö xaây döïng toaøn xaõ hoäi haøng naêm ñeàu taêng vaø naêm sau cao hôn naêm tröôùc, trong ñoù nguoàn voán trong nöôùc coù tyû troïng cao. Naêm 2003 ñaàu tö treân ñòa baøn tænh laø ñaït khoaûng 2.800 tyû ñoàng, taêng 16,5% so vôùi naêm tröôùc. Nhieàu coâng trình cô sôû haï taàng quan troïng ñaõ ñöôïc ñaàu tö vaø ñang laøm thay ñoåi dieän maïo cuõng nhö söùc huùt ñaàu tö môùi cho Khaùnh Hoøa, caùc coâng trình tieâu bieåu nhö: ñöôøng Traàn Phuù noái daøi cuøng vôùi caàu Traàn Phuù, ñöôøng Soâng Loâ daãn vaøo saân bay Cam Ranh, keø vaø ñöôøng soâng Caùi Nha Trang, ñöôøng leân ñænh Hoøn Baø, ñöôøng Coå Maõ – Ñaàm Moân…Hieän nay, Khaùnh Hoøa ñang xuùc tieán xaây döïng tuyeán ñöôøng töø tænh leân Laâm Ñoàng daøi 70 km. Ñaây laø tuyeán ñöôøng coù vai troø quan troïng trong vieäc hôïp taùc phaùt trieån kinh teá vôùi caùc tænh Taây nguyeân. Veà giaùo duïc, 7/7 huyeän, thò vaø thaønh phoá giöõ vöõng keát quaû ñaït chuaån quoác gia veà xoùa muø chöõ, coù 20/137 xaõ, phöôøng vaø thò traán ñaït chuaån quoác gia veà phoå caäp trung hoïc cô sôû, 9 ôû Nha Trang, 10 ôû Cam Ranh vaø 1 ôû Dieân Khaùnh (soá lieäu naêm 2003). Ñeán nay, khoâng coù cô sôû giaùo duïc naøo coøn lôùp hoïc ba ca vaø taát caû caùc phoøng hoïc ñeàu laø nhaø caáp 4 trôû leân. Ñoái vôùi con em caùc daân toäc ít ngöôøi, tænh thöïc hieän chính saùch caáp hoïc boång hoã trôï kinh phí ñeå khuyeán khích hoï quan taâm ñeán vieäc hoïc, vì vaäy tyû leä hoïc sinh ôû ñoä tuoåi ñi hoïc taïi caùc huyeän mieàn nuùi ngaøy caøng taêng. Khaùnh Hoøa cuõng toû ra quan taâm ñeán hoaït ñoäng daïy ngheà. Caùc tröôøng trung hoïc chuyeân nghieäp sau nhieàu naêm bò laõng queân, gaàn ñaây ñaõ “lieân tuïc taêng veà quy moâ, ngaønh ngheà vaø chaát löôïng ñaøo taïo” ( )1 . Tuy ñaõ coù nhöõng thaønh tích ñaùng keå nhöng ngaønh giaùo duïc cuûa tænh Khaùnh Hoøa coøn phaûi coù nhieàu noå löïc hôn nöõa ñeå tình traïng cheânh leäch nhau veà giaùo duïc giöõa 1 UÛy Ban Nhaân Daân Tænh Khaùnh Hoøa (5/1004), Baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng tænh Khaùnh Hoøa, trang 8. 32 caùc vuøng mieàn nuùi vôùi ñoàng baèng. Caùc xaõ thuoäc caùc huyeän mieàn nuùi haàu nhö khoâng coù tröôøng caáp II, neáu coù khaû naêng hoïc caáp II thì hoïc sinh ôû nhöõng khu vöïc naøy phaûi vaøo tröôøng noäi truù huyeän. Soá lôùp hoïc vaø soá cô sôû vaät chaát phuïc vuï giaûng daïy ôû nhöõng nôi naøy cuõng raát ngheøo naøn, ñoäi nguõ giaùo vieân cuõng nhö ñôøi soáng cuûa hoï coøn khaùc xa so vôùi caùc khu vöïc khaùc. Ngaønh y teá coù nhieàu thaønh töïu trong vieäc cuûng coá maïng löôùi y teá cô sôû, y teá döï phoøng taïi coäng ñoàng, truyeàn thoâng giaùo duïc söùc khoûe taïi noâng thoân. Trong thôøi gian gaàn ñaây, haàu nhö khoâng xaûy ra söï buøng phaùt dòch beänh, dòch haïch, dòch taû khoâng xaûy ra. Maïng löôùi y teá töø huyeän xuoáng xaõ coù söï gaén boù vôùi nhau, chöông trình thaày thuoác veà laøng ñang ñöôïc trieån khai thöïc hieän toát, tyû leä baùc só ñeán xaõ naêm 2003 ñaït 64%. Tuy nhieân, cô sôû vaät chaát phuïc vuï chaêm soùc söùc khoûe cho ngöôøi daân noâng thoân taïi caùc traïm y teá vaãn coøn ngheøo naøn chæ coù theå giaûi quyeát cho vieäc khaùm chöõa taïm thôøi, vieäc chöõa trò caùc caên beänh phöùc taïp phaûi nhôø ñeán tuyeán treân. Khoâng nhöõng theá, soá giöôøng beänh taïi caùc traïm y teá laïi raát ít 130 giöôøng/ 137 xaõ phöôøng (tuyeán tænh, huyeän coù 1.281 giöôøng). Nhö vaäy, ngöôøi daân noâng thoân, nhaát laø ngöôøi daân caùc khu vöïc mieàn nuùi vaãn coøn raát thieät thoøi so vôùi ngöôøi daân caùc khu vöïc thò traán, thò xaõ vaø thaønh phoá. Tình traïng thaát nghieäp ôû khu vöïc thaønh thò thaáp hôn möùc chung cuûa caû nöôùc (5,6%) vaø thaáp hôn nhieàu ñòa phöông khaùc (ÑBSCL: 5%, Ñoâng Nam Boä: 5,9%) cuï theå laø 5,04%. Coâng taùc xoùa ñoùi, giaûm ngheøo luoân coù tieán boä, moãi naêm ñeàu giaûm ñöôïc soá hoä ngheøo. Hieän nay, soá hoä ngheøo trong toaøn tænh vaøo khoaûng 5,53% toång soá hoä. Tuy nhieân, treân ñòa baøn tænh Khaùnh Hoøa vaãn coøn gaàn 1.800 ngöôøi phaûi nhaän söï cöùu trôï thöôøng xuyeân cuûa xaõ hoäi. Noùi chung, Khaùnh Hoøa ñang ñoái dieän vôùi nhöõng vaän hoäi lôùn trong coâng cuoäc phaùt trieån, ngaønh coâng nghieäp vaø dòch vuï ñang taêng tröôûng toát vaø höùa heïn moät töông lai phaùt trieån raát toát vôùi nhöõng tieàm naêng maø khoâng phaûi vuøng naøo cuõng coù ñöôïc. Tuy nhieân, ñeå quaù trình phaùt trieån trôû neân thuaän lôïi, Khaùnh Hoøa caàn phaûi chuù yù hôn nöõa tôùi söï phaùt trieån haøi hoøa, caân ñoái giöõa khu vöïc mieàn nuùi vaø vuøng ven bieån, giöõa noâng thoân vaø thaønh thò. Ñoàng thôøi, Khaùnh Hoøa caàn phaûi chuù yù tôùi vaán ñeà giöõ gìn caùc yeáu toá ñaõ vaø ñang taïo ra theá maïnh cuûa chính mình (con ngöôøi, taøi nguyeân thieân nhieân, moâi tröôøng, söùc huùt veà du lòch…). 33 2.1.3. Tình hình baûo veä moâi tröôøng ôû Khaùnh Hoøa Hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng taïi Khaùnh Hoøa ñöôïc dieãn ra raát tích cöïc vaø coù hieäu quaû, soá vuï vi phaïm luaät Baûo veä moâi tröôøng giaûm daàn theo caùc naêm, chaát thaûi coâng nghieäp, chaát thaûi ñoäc haïi ñöôïc quaûn lyù töông ñoái chaët cheõ. Taïi caùc khu coâng nghieäp ñaõ ñöa heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi taäp trung vaøo hoaït ñoäng. Chaát thaûi y teá ñaõ böôùc ñaàu ñöôïc thu gom vaø tieâu huûy trong caùc loø ñoát y teá ñuùng quy ñònh. Tình hình thu gom raùc thaûi ñöôïc caûi thieän lieân tuïc trong caùc naêm qua. Tyû leä thu gom raùc thaûi trong naêm 2000 laø 59,94%, naêm 2001 laø 70%, naêm 2002 laø 76,06% vaø naêm 2003 laø 78,48% (Cuïc Thoáng keâ Khaùnh Hoøa). Nhieàu hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng soáng vaø taøi nguyeân thieân nhieân ñöôïc dieãn ra nhö thu gom raùc thaûi treân caùc soâng, beán ñoø vaø caùc khu du lòch ñaûo, thu gom sinh vaät bieån gaây haïi (sao gai bieån), phoái hôïp vôùi caùc toå chöùc quoác teá thöïc hieän caùc döï aùn baûo veä moâi tröôøng (döï aùn Naâng cao nhaän thöùc söû duïng beàn vöõng taøi nguyeân bieån do Ñaïi söù quaùn Canada taøi trôï taïi Ninh Phöôùc vaø Ninh Vaân; döï aùn Khai thaùc beàn vöõng caù thöông maïi do Lieân minh sinh vaät bieån quoác teá IMA thöïc hieän). Nhìn chung, chaát löôïng moâi tröôøng cuûa tænh Khaùnh Hoøa ñöôïc giöõ vöõng, chaát löôïng moâi tröôøng khoâng khí taïi haàu heát caùc khu ñoâ thò ñöôïc caûi thieän. Tuy vaäy, taïi caùc khu vöïc ven ñoâ laïi coù xu höôùng giaûm do coù söï di chuyeån caùc hoaït ñoäng saûn xuaát töø noäi thaønh ra caùc khu vöïc naøy, do daân soá taêng vaø do hoaït ñoäng xaây döïng taêng leân. YÙ thöùc cuûa ngöôøi daân vuøng ven cuõng nhö hoaït ñoäng thu gom raùc thaûi taïi caùc khu vöïc naøy yeáu cuõng laø moät nguyeân nhaân. Taïi khu vöïc noâng thoân, ña soá raùc thaûi hieän khoâng ñöôïc thu gom, xöû lyù maø thöôøng ñöôïc choân hay ñoát ñôn giaûn taïi caùc vöôøn nhaø. Theo Baùo caùo veà hieän traïng moâi tröôøng taïi tænh Khaùnh Hoøa (2004) thì khoaûng 80% soá bao bì vaø chai loï ñöïng thuoác tröø saâu ñaõ ñöôïc vöùt böøa xuoáng coáng raõnh, bôø möông, ruoäng… Phöông tieän vaø caùc baõi raùc taïi khu vöïc noâng thoân chæ laø taïm bôï. Moät vaán ñeà toàn taïi maø tænh Khaùnh Hoøa caàn quan taâm ñoù laø toaøn boä caùc baõi raùc treân ñòa baøn tænh “chöa coù baõi naøo ñaït tieâu chuaån veà baûo veä moâi tröôøng, taát caû ñeàu chöa ñöôïc choân laáp vaø xöû lyù ñuùng quy ñònh” ( )1 . Ngoaøi ra, vieäc quaûn 1 UÛy Ban Nhaân Daân Tænh Khaùnh Hoøa (5/1004), Baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng tænh Khaùnh Hoøa, tr 24. 34 lyù moâi tröôøng ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát quy moâ nhoû vaãn coøn bò boû ngoû, ñaëc bieät laø caùc cô sôû cheá bieán haûi saûn quy moâ nhoû. Tình traïng xaáu leân vôùi toác ñoä chaäm cuûa moâi tröôøng ñaát, nöôùc soâng, bieån ven bôø vaø khoâng khí taïi moät soá khu vöïc cuï theå theo Baùo caùo veà hieän traïng moâi tröôøng cuûa tænh cuõng laø moät thöïc traïng caàn coù söï quan taâm. Veä sinh moâi tröôøng noâng thoân, nhaát laø caùc yeáu toá aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa ngöôøi daân cuõng caàn nhieàu noå löïc ñeå giaûi quyeát. Hieän taïi, khu vöïc noâng thoân chæ coù khoaûng 52,6% daân ñöôïc söû duïng nöôùc saïch vaø chæ khoaûng 40% hoá xí hôïp veä sinh. 2.2. Tình hình phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân Ngaønh noâng nghieäp tuy hieän ñang chieám tyû troïng khieâm toán trong GDP cuûa tænh Khaùnh Hoøa nhöng noù coù moät vai troø khaù quan troïng vì laø nguoàn sinh soáng cuûa hôn 60% daân soá vaø cung caáp nguyeân lieäu cho nhöõng ngaønh coâng nghieäp muõi nhoïn cuûa tænh nhö cheá bieán thuûy saûn, saûn xuaát haøng thuû coâng myõ ngheä. 2.2.1. Cô caáu saûn xuaát noâng nghieäp 2.2.1.1. Cô caáu caây troàng Vôùi ñòa hình khaù ña daïng do bò chia caét bôûi nhieàu ñoài nuùi neân hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp ôû Khaùnh Hoøa cuõng raát ña daïng (coù 8 nhoùm ñaát). Toång dieän tích coù khaû naêng duøng cho noâng, laâm nghieäp vaø nuoâi troàng thuûy saûn chieám khoaûng 31% dieän tích töï nhieân (519,7 nghìn ha). Hieän taïi, dieän tích troàng caây haøng naêm treân ñòa baøn tænh chieám treân 70% toång dieän tích ñaát noâng nghieäp. Trong ñoù, hai loaïi caây troàng chieám dieän tích lôùn laø luùa hai vuï (chieám dieän tích hôn 21%), keá ñeán laø mía (hôn 20%). Coøn laïi laø dieän tích troàng caùc loaïi caây troàng haøng naêm khaùc nhö rau, ñaäu, ngoâ, saén. Dieän tích troàng caây laâu naêm chieám treân 20% quyõ ñaát noâng nghieäp, chuû yeáu laø xoaøi (5.800 ha), ñieàu (5.000 ha) vaø döøa (2.450 ha). Nhìn chung, trong nhöõng naêm gaàn ñaây coù söï chuyeån dòch nhanh cô caáu caây troàng sang nhöõng loaïi caây coâng nghieäp vaø caây coù giaù trò kinh teá cao hôn troàng luùa nhö xoaøi, ñieàu, mía. “Coù söï chuyeån dòch maïnh ñaát troàng maàu vaø luùa moät vuï sang troàng mía, chuyeån dòch töø ñaát troàng mì, baép sang troàng 35 caây aên quaû, coù söï môû roäng dieän tích troàng ñieàu treân ñaát môùi khai hoang, ñaát troàng maàu keùm hieäu quaû. Dieän tích troàng caø pheâ vaø dieän tích troàng döøa giaûm”1. Baûng 2: Cô caáu söû duïng ñaát noâng nghieäp giai ñoaïn 2000-2004 ôû Khaùnh Hoøa Naêm 2000 Naêm 2004 Chæ tieâu Soá löôïng (ha) Tyû leä (%) Soá löôïng (ha) Tyû leä (%) So saùnh 2004/2000 Toång dieän tích ñaát noâng nghieäp 78.540 100 81.822 100 104,18 I. Ñaát troàng caây haøng naêm 58.333 74 58.500 71 100,29 1. Ñaát ruoäng luùa, maàu 26.140 33 25.300 31 86,79 Trong ñoù: Ñaát 2-3 vuï Ñaát 1 vuï 16.490 9.650 12,3 17.300 8.000 9,8 82,90 2. Ñaát nöông raãy 1.873 2,0 1.600 2,0 3. Ñaát caây haøng naêm khaùc Trong ñoù: Mía 33.320 14.850 42,0 18,9 31.600 16.500 39,0 20,2 94,84 111,1 II. Ñaát vöôøn nhaø 4.107 5,0 3.400 4,0 82,79 III. Caây laâu naêm 1. Caây coâng nghieâp 2. Caây aên quaû 15.800 6.150 9.650 20,1 8,0 12,1 19.592 7.692 11.900 24,0 124,0 125,1 123,32 IV. Ñaát ñoàng coû Coû troàng: 300 35 0,38 330 80 0,4 228,57 Nguoàn: Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân Khaùnh Hoøa (12/2004) 2.2.1.2. Veà hoaït ñoäng chaên nuoâi Toång giaù trò cuûa ngaønh chaên nuoâi chieám gaàn 21% toång giaù trò saûn löôïng noâng nghieäp haøng naêm (goàm troàng troït vaø chaên nuoâi, khoâng tính ñeán nuoâi thuûy saûn)( )2 . Toång ñaøn boø döï kieán ñeán cuoái naêm 2005 ñaït xaáp xæ 60.000 con. So vôùi naêm 2004 thì ñaøn boø giaûm veà soá löôïng (naêm 2004 laø 63.200 con), nguyeân nhaân laø do ñoàng coû bò thu heïp. Tuy vaäy, theå traïng cuûa boø ngaøy moät ñöôïc naâng cao vaø chaát löôïng cuûa ñaøn boø toát hôn, tyû leä boø lai sind ñaït treân 50%. Ñaây laø keát quaû cuûa vieäc thöïc hieän chöông trình caûi taïo vaø voã beùo ñaøn boø, hoaït ñoäng troàng coû ñöôïc phaùt trieån. Toång ñaøn heo ñaït treân 140.000 con. Heo vaãn laø gia suùc chính 1 Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân Khaùnh Hoøa (12/2004), Baùo caùo nhöõng ñònh höôùng veà chuyeån ñoåi cô caáu caây troàng vaät nuoâi tænh Khaùnh Hoøa, trang 3. 2 Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân Khaùnh Hoøa (5/2005), Baùo caùo phong traøo thi ñua yeâu nöôùc 5 naêm (2001-2005), trang 4. 36 ñöôïc choïn nuoâi vaø taäp trung chuû yeáu ôû Cam Ranh. Hieän nay, xuaát hieän moät soá vaät nuoâi môùi coù giaù trò kinh teá khaù cao nhö deâ, ñaø ñieåu, chim vaø caù caûnh. 2.2.1.3. Hoaït ñoäng khai thaùc vaø nuoâi troàng thuûy saûn Giaù trò cuûa ngaønh thuûy saûn chieám treân 50% giaù trò toång saûn löôïng toaøn ngaønh goàm noâng, laâm vaø thuûy saûn. Thuûy saûn laø ngaønh coù theá maïnh cuûa Khaùnh Hoøa vaø ñoùng goùp lôùn cho hoaït ñoäng xuaát khaåu cuûa ñòa phöông. Saûn phaåm töø nuoâi troàng thuûy saûn vaãn laø nhöõng saûn phaåm chính cho coâng nghieäp cheá bieán vaø xuaát khaåu vì soá löôïng oån ñònh. Ñoái töôïng nuoâi troàng chính laø toâm suù. Toâm huøm cuõng laø ñoái töôïng nuoâi ñem laïi nguoàn lôïi lôùn cho Khaùnh Hoøa. Ngheà nuoâi toâm huøm ôû Khaùnh Hoøa raát phaùt trieån vaø laø moät trung taâm nuoâi toâm huøm lôùn cuûa khu vöïc mieàn trung. Beân caïnh ñoù haøng loaït caùc ñoái töôïng nuoâi khaùc ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø phaùt trieån thaønh coâng, höùa heïn nhieàu tieàm naêng cho nuoâi troàng vaø lôïi ích kinh teá cao nhö oác höông, veïm xanh, soø huyeát, haûi saâm, chình… Thuûy saûn khai thaùc töø bieån vaãn laø nguoàn soáng chính cuûa haàu heát baø con soáng gaén vôùi bieån vaø laø nguoàn raát lôùn cho cheá bieán xuaát khaåu. Naêm 2004, saûn löôïng khai thaùc thuûy saûn laø 59.700 taán vaø saûn löôïng nuoâi troàng laø 12.440 taán. Gaàn ñaây, hoaït ñoäng ñaùnh baét xa bôø ñöôïc phaùt trieån, taïo ñöôïc moät soá ngheà môùi haáp daãn baø con ngö daân nhö ñaùnh baét caù ngöø maét to vaø caù ngöø vaây vaøng, laø hai loaïi coù giaù trò xuaát khaåu cao. 2.2.2. Coâng taùc ñaàu tö phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân Veà phaùt trieån thuûy lôïi: Cho ñeán cuoái naêm 2004, treân toaøn tænh ñaõ coù hôn 130 coâng trình thuûy lôïi coù naêng löïc thieát keá treân 30.000 ha, ñaûm baûo phuïc vuï toát cho saûn xuaát noâng nghieäp, nhaát laø töôùi cho 40.000 ha luùa nöôùc haøng naêm vaø treân 1.500 ha rau maøu caùc loaïi. Trong giai ñoaïn töø 2001 ñeán 2005, Sôû NN vaø PTNN Khaùnh Hoøa ñaõ phoái hôïp cuøng Boä NN vaø PTNT thi coâng vaø hoaøn thaønh caùc coâng trình hoà chöùa nöôùc Cam Ranh vaø hoà chöùa nöôùc Suoái Daàu. Hieän taïi, ñaõ chuaån bò xong ñieàu kieän ñeå khôûi coâng naâng caáp hoà chöùa nöôùc Ñaù Baøn (ôû Ninh Hoøa) vaø hoà chöùa nöôùc Hoa Sôn (ôû Vaïn Ninh). Noùi chung, coâng taùc thuûy lôïi phuïc vuï saûn xuaát ôû Khaùnh Hoøa ñöôïc thöïc hieän khaù toát, neân trong nhöõng naêm qua, maëc duø thôøi tieát phöùc taïp, naéng noùng keùo daøi nhöng caùc coâng trình thuûy lôïi vaãn ñaûm baûo toát vieäc saûn xuaát noâng nghieäp treân ñòa baøn tænh. 37 Veà phaùt trieån heä thoáng cung caáp nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng soáng ôû noâng thoân: Chöông trình nöôùc saïch noâng thoân do trung taâm nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng Khaùnh Hoøa chuû trì thöïc hieän töø naêm 1999 ñeán nay ñaõ ñem laïi nhöõng thaønh tích lôùn. Tyû leä daân soá noâng thoân ñöôïc söû duïng nöôùc saïch taêng töø 37,1% naêm 1999 leân 52,6% vaøo naêm 2003. Döï ñoaùn ñeán cuoái naêm 2005, tyû leä daân soá noâng thoân ñöôïc söû duïng nöôùc saïch ñaït 75%. Tình hình söû duïng hoá xí hôïp veä sinh ôû noâng thoân Khaùnh Hoøa tuy coù taêng trong maáy naêm gaàn ñaây nhöng nhìn chung vaãn coøn haïn cheá. Soá hoä coù hoá xí hôïp veä sinh chæ khoaûng 40% vaø 20% hoä coù hoá xí nhöng chöa hôïp veä sinh. Ñaõ coù söï tieán boä trong vieäc thu gom raùc thaûi ôû noâng thoân (treân 60% raùc ñöôïc thu gom). Tuy nhieân, vaãn coøn nhieàu vieäc phaûi laøm trong vaán ñeà naøy, chöa coù baõi raùc hoaøn chænh vaø naêng löïc thu gom raùc coøn nhieàu haïn cheá vaø coù tình traïng suy giaûm trong tyû leä raùc thaûi ñöôïc thu gom. Caùc xaõ ven bieån, caùc laøng ôû ñaûo khoù khaên trong vieäc tìm nôi ñoå raùc. Veà cô sôû haï taàng ñöôøng xaù, ñieän vaø maïng thoâng tin: Ñeán nay, 44/45 xaõ phöôøng ñaõ coù ñöôøng ñeán trung taâm xaõ nhöng ñöôøng chaát löôïng toát chæ chieám 12% (ñaõ ñöôïc nhöïa hoùa), phaàn coøn laïi chuû yeáu laø ñöôøng cuït, ngaén vôùi chaát löôïng chöa cao, chöa ñaùp öùng nhu caàu saûn xuaát. Maëc duø vaäy, söï ñi laïi cuûa ngöôøi daân noâng thoân cuõng khaù deã daøng. Cho ñeán nay, 100% soá xaõ ñaõ coù ñieän löôùi quoác gia. Moät vaøi thoân xoùm heûo laùnh tieáp tuïc ñöôïc keùo ñieän vaø seõ sôùm hoaøn thaønh. Veà maïng thoâng tin lieân laïc, 100% soá xaõ trong tænh ñaõ coù ñieän thoaïi coá ñònh 2.2.3. Tình hình ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân mieàn nuùi Nhìn chung, ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân mieàn nuùi coøn raát nhieàu khoù khaên, thu nhaäp bình quaân löông thöïc vaøo khoaûng 134 kg – 412 kg/ngöôøi/naêm (tuøy theo xaõ), trong ñoù thoùc, gaïo, ngoâ chæ ñöôïc khoaûng treân 60%, coøn laïi laø khoai, saén … Trình ñoä daân trí ôû nhöõng khu vöïc naøy thaáp, moät maët laø do ñöôøng xaù ñi laïi khoù khaên (muøa möa giao thoâng coù theå bò ñình treä vaøi ba tuaàn), moät maët laø do khoâng coù nhieàu cô sôû giaùo duïc taïi caùc ñòa phöông naøy, nhöng trôû ngaïi lôùn nhaát vaãn laø do ñôøi soáng cuûa hoï coøn quaù khoù khaên. Ngöôøi daân noâng thoân mieàn nuùi, xa ñöôøng giao thoâng chính vaãn coøn mang ñaäm tính töï caáp töï tuùc. Nhieàu vuøng coøn taäp quaùn quaûng canh, nhaát laø nôi coù coäng ñoàng ngöôøi Raéc Laây sinh 38 soáng. Noùi chung, Khaùnh Hoøa caàn nhieàu noã löïc ñeå giuùp ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân caùc vuøng naøy ñöôïc phaùt trieån. 2.3. Tình hình phaùt trieån du lòch ôû Khaùnh Hoøa Khaùnh Hoøa töø laâu ñaõ laø moät trung taâm du lòch noåi tieáng trong vaø ngoaøi nöôùc. Theo thoáng keâ, vaøo naêm 2000 doanh thu du lòch cuûa tænh ñöùng haïng thöù 6 trong caû nöôùc vaø ñeán nay, vôùi nhöõng coá gaéng thöïc hieän chöông trình Phaùt trieån Du lòch tænh Khaùnh Hoøa giai ñoaïn 2001-2005 vaø ñeán naêm 2010, Khaùnh Hoøa ñaõ trôû thaønh moät trong 10 trung taâm du lòch lôùn cuûa caû nöôùc. Khaùnh Hoøa cuõng raát ñöôïc du khaùch nöôùc ngoaøi chuù yù. Töø naêm 2000 ñeán nay, löôït khaùch quoác teá ñeán vôùi Khaùnh Hoøa taêng bình quaân nhanh hôn toác ñoä taêng bình quaân cuûa khaùch quoác teá ñeán vôùi Vieät Nam. Theo döï aùn VIE89/003 do Hieäp hoäi Du lòch Theá giôùi, Chöông trình phaùt trieån du lòch cuûa Lieân hieäp quoác vaø Vieän Nghieân cöùu phaùt trieån du lòch Vieät Nam phoái hôïp soaïn thaûo thì khu vöïc Nha Trang – Ñaø Laït laø vuøng du lòch soá 3 trong 4 vuøng cuûa caû nöôùc coù toác ñoä phaùt trieån cao hôn haún caùc vuøng du lòch khaùc trong caû nöôùc. 2.3.1. Hoaït ñoäng kinh doanh du lòch taïi Khaùnh Hoøa 2.3.1.1. Löôït khaùch löu truù treân ñòa baøn Soá löôït khaùch löu truù treân ñòa baøn tænh lieân tuïc taêng nhaát laø vaøo moät hai naêm gaàn ñaây do ñaåy maïnh hoaït ñoäng quaûng baù du lòch vaø taän duïng cô hoäi töø vieäc Nha Trang ñöôïc coâng nhaän vaøo caâu laïc boä 29 vònh ñeïp nhaát theá giôùi (vaøo naêm 2003). Bình quaân giai ñoaïn 2001 – 2004 soá löôït khaùch löu truù taêng 12,6%, rieâng ñoái vôùi khaùch quoác teá taêng bình quaân 14,17% naêm. Cuøng vôùi söï taêng leân cuûa soá löôïng löôït khaùch löu truù, naêng löïc tieáp nhaän khaùch du lòch trong toaøn tænh cuõng taêng leân nhanh choùng. Naêm 2001, toaøn tænh chæ coù 157 khaùch saïn vôùi 7.692 giöôøng. Hieän nay, con soá naøy ñaõ laø 273 khaùch saïn vôùi 6.030 phoøng vaø 15.758 giöôøng. Loaïi hình khaùch saïn cuõng raát ña daïng, ñaùp öùng ñöôïc moïi nhu caàu cuûa du khaùch, töø loaïi ñaëc bieät cao caáp ñeán bình daân. 39 Baûng 3: Keát quaû kinh doanh du lòch 4 naêm (2001-2004) Chæ tieâu Ñôn vò tính 2001 2002 2003 2004 Taêng tröôûng bình quaân (%) Doanh thu Trieâu ñoàng 244.587 308.792 584.217 456.500 23,21 Tyû troïng trong GDP cuûa dòch vuï + du lòch % 38,89 39,40 39,4 39,6 0,6 Löôït khaùch löu truù ngöôøi 495.000 562.000 584.127 702.700 12,06 Trong ñoù: khaùch quoác teá “ 142.000 155.000 183.471 211.000 14,17 Ngaøy khaùch löu truù Trong ñoù: khaùch quoác teá Ngaøy 962.797 329.807 1.100.825 1.035.594 1.300.000 400.888 1.357.000 473.100 12,26 12,86 Toång soá lao ñoäng Ngöôøi 2.850 3.800 4.354 4.660 18,31 Nguoàn: Sôû Du lòch – Thöông maïi Khaùnh Hoøa (4/2005) 2.3.1.2. Hoaït ñoäng kinh doanh löõ haønh Hoaït ñoäng löõ haønh khaù soâi ñoäng, coù khoaûng 160 doanh nghieäp löõ haønh ñang hoaït ñoäng, trong ñoù goàm 24 doanh nghieäp kinh doanh löõ haønh quoác teá. Tuy soá doanh nghieäp ñaêng kyù kinh doanh löõ haønh quoác teá raát ít nhöng caùc doanh nghieäp ñaêng kyù kinh doanh löõ haønh noäi ñòa cuõng tham gia vaøo kinh doanh löõ haønh quoác teá. Ñaây chính laø vaán ñeà laøm aûnh höôûng chaát löôïng hoaït ñoäng kinh doanh löõ haønh vì höôùng daãn vieân cuûa caùc doanh nghieäp naøy chöa ñaït tieâu chuaån maø cuï theå laø chöa coù theû höôùng daãn vieân theo quy ñònh. Maëc duø hoaït ñoäng kinh doanh dieãn ra soâi ñoäng nhöng haàu heát caùc tour du lòch môùi 40 (thöôøng laø du lòch sinh thaùi nhö: tour soâng Caùi, tour du lòch vònh Vaân Phong… ) coù ñieàu kieän cô sôû vaät chaát, phöông tieän vaän chuyeån chöa ñaûm baûo. Trình ñoä phuïc vuï cuûa caùc cô sôû kinh doanh löõ haønh nhìn chung laø coøn yeáu. 2.3.2. Coâng taùc ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng phuïc vuï hoaït ñoäng kinh doanh du lòch Vôùi söï quan taâm ñaàu tö cô sôû haï taàng ñeå phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi noùi chung vaø phaùt trieån du lòch noùi rieâng, tình hình ñaàu tö cô sôû vaät chaát phuïc vuï cho hoaït ñoäng du lòch dieãn ra soâi ñoäng hôn raát nhieàu so vôùi giai ñoaïn tröôùc naêm 2001. Hoaït ñoäng ñaàu tö vaøo lónh vöïc kinh doanh du lòch nhôø vaäy cuõng phaùt trieån raát maïnh. Caùc coâng trình ñaàu tö cô sôû haï taàng phuïc vuï du lòch tieâu bieåu ñaõ vaø ñang thöïc hieän trong thôøi gian qua laø: Thöïc hieän döï aùn ñöôøng du lòch Ñaàm Moân phuïc vuï cho phaùt trieån du lòch taïi vònh Vaân Phong, moät trong boán ñòa ñieåm du lòch bieån lyù töôûng nhaát hieän nay theo Hieäp hoäi Bieån theá giôùi. Hoaøn thaønh döï aùn ñaàu tö ñöôøng vaøo khu du lòch Doác Leát nhaèm phuïc vuï phaùt trieån du lòch sinh thaùi toång hôïp röøng-bieån. Döï aùn naøy ñöôïc thöïc hieän baèng voán cuûa Chöông trình Quoác gia veà du lòch. Hoaøn thaønh xaây döïng coâng vieân bôø bieån Nha Trang 1 vaø ñang trieån khai xaây döïng coâng vieân bôø bieån 2. Hoaøn thaønh xaây döïng heä thoáng ñieän trung haï aùp khu du lòch Hoøn Baø baèng voán cuûa Chöông trình Quoác gia veà du lòch. Ñoàng thôøi hoaøn thaønh vaø ñöa vaøo söû duïng coâng trình ñöôøng leân khu du lòch Hoøn Baø … 2.3.3. Phaùt trieån du lòch vaên hoùa Khaùnh hoøa laø moät ñòa phöông coù nhieàu di tích lòch söû – vaên hoùa vaø khoâng thieáu caùc leã hoäi truyeàn thoáng mang ñaäm neùt ñòa phöông vaø coù giaù trò baûo toàn cao. Ngoaøi ra, treân maûnh ñaát Khaùnh Hoøa coøn coù nhieàu daân toäc sinh soáng. Nhöõng yeáu toá naøy goùp phaàn laøm phong phuù theâm saûn phaåm du lòch cuûa tænh. Ñeán nay, tænh Khaùnh Hoøa ñaõ coù nhieàu haønh ñoäng thieát thöïc ñeå baûo toàn vaø trieån khai vieäc söû duïng caùc giaù trò vaên hoùa naøy vaøo vieäc thu huùt khaùch du lòch. Haøng naêm, caùc leã hoäi truyeàn thoáng ñöôïc chính quyeàn ñòa phöông giuùp ñôõ toå chöùc thöïc hieän moät caùch quy moâ, tieâu bieåu nhö: leã hoäi Am Chuùa (leã hoäi töôûng nhôù nöõ 41 thaàn Baø Meï xöù sôû, ngöôøi ñöôïc cho laø coù coâng duy trì noøi gioáng vaø daïy daân troàng troït); leã hoäi Ponagar, moät leã hoäi thu huùt raát nhieàu ngöôøi chaêm haøng naêm veà Khaùnh Hoøa ñeå haønh leã; leã hoäi Caàu Ngö …. Tænh Khaùnh Hoøa ñaõ tieán haønh truøng tu, toân taïo caùc di tích lòch söû, vaên hoùa phuïc vuï khaùch tham quan nhö Thaùp Baø Ponagar, Thaønh coå Dieân Khaùnh, khu moä cuûa nhaø baùc hoïc ngöôøi Phaùp, baùc só Alexandre Yersin, vaø nhieàu ñình, mieáu. Beân caïnh caùc leã hoäi truyeàn thoáng, gaàn ñaây, Khaùnh Hoøa cuõng ñaõ toå chöùc nhieàu chöông trình leã hoäi vaên hoùa – du lòch, chöông trình ngheä thuaät, vaø chöông trình Festival Bieån trôû thaønh chöông trình ñöôïc toå chöùc haøng naêm. Tuy ñaõ coù nhieàu coá gaéng thöïc hieän caùc chöông trình vaên hoùa cuï theå ñeå thu huùt khaùch du lòch nhöng caùc hoaït ñoäng naøy vaãn coøn ñôn giaûn vaø chöa thaät söï thu huùt söï tham gia höôûng öùng cuûa ñoâng ñaûo du khaùch, vaãn coøn mang naëng tính nghi thöùc. 2.3.4. Hieän traïng moâi tröôøng taïi caùc khu du lòch Maëc duø coâng taùc baûo veä moâi tröôøng taïi caùc khu du lòch ñöôïc chính quyeàn ñòa phöông raát quan taâm nhöng hieän chæ coù 15/22 khu di tích lòch söû, khu du lòch ñöôïc trang bò cô sôû vaät chaát daønh cho veä sinh moâi tröôøng (nhaø veä sinh coâng coäng, heä thoáng thu gom nöôùc thaûi, thuøng raùc). Taïi nhieàu khu du lòch sinh thaùi röøng, suoái, hoà (Thaùc Yang Bay, Suoái Ñaù Giaêng, Suoái Tieân, Ba Hoà, baõi taém Doác Leát vaø gaàn ñaây laø khu du lòch Hoøn Baø), caùc bieän phaùp giöõ gìn veä sinh moâi tröôøng coøn raát haïn cheá, nhaø veä sinh coâng coäng, thuøng raùc coøn raát thieáu vaø ñöôïc boá trí khoâng phuø hôïp. Vaøo caùc dòp leã hoäi, löôïng raùc thaûi taïi caùc khu du lòch raát nhieàu vaø khoâng ñöôïc thu gom trieät ñeå, taïo ra nguy cô gaây oâ nhieãm. 2.4. Tình traïng lieân keát phaùt trieån du lòch – noâng nghieäp 2.4.1. Tieàm naêng lieân keát phaùt trieån noâng nghieäp vaø du lòch Thöù nhaát, Khaùnh Hoøa coù nhieàu ñaàm, vònh ven bieån vôùi phong caûnh tuyeät ñeïp vaøo loaïi baäc nhaát cuûa Vieät Nam vaø laïi phuø hôïp cho vieäc nuoâi troàng haûi ñaëc saûn nhö toâm huøm, caù muù, oác höông, soø huyeát, haûi saâm, chình …, laø nhöõng saûn phaåm maø baát kyø du khaùch naøo ñeán vôùi Khaùnh Hoøa cuõng muoán ñöôïc thöôûng thöùc. Ñieàu ñaùng ch