Đề tài Nghiên cứu và đề xuất các công nghệ tái chế khả thi chất thải rắn plastic trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh

ÑAËT VAÁN ÑEÀ TOÅNG QUAN VEÀ TÌNH HÌNH NGHIEÂN CÖÙU VAØ SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI. Tp.HCM ñang trong xu theá phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, ñoâ thò hoùa, coâng nghieäp hoùa ñang dieãn ra heát söùc maïnh meõ vôùi nhòp ñoä raát cao. Vaø quaù trình naøy ñöôïc ñònh höôùng seõ gia taêng nhanh hôn nöõa trong 10 naêm tôùi. Tuy nhieân, beân caïnh vieäc phaùt trieån naøy laø vaán ñeà gia taêng oâ nhieãm nghieâm troïng. Chính vì vaäy, trong nhöõng naêm gaàn ñaây, vaán ñeà moâi tröôøng ñaõ trôû thaønh moái quan taâm haøng ñaàu cho toaøn xaõ hoäi. Tp.HCM vôùi hôn 7 trieäu daân, laø nôi taäp trung haøng traêm ngaøn nhaø haøng, khaùch saïn, khu thöông maïi, chôï, sieâu thò, coâng sôû, vaên phoøng, tröôøng hoïc, 84 beänh vieän, 400 trung taâm y teá vaø phoøng khaùm ña khoa, vaø hôn 12.000 cô sôû coâng nghieäp (lôùn, vöøa vaø nhoû) naèm trong vaø ngoaøi 15 khu coâng nghieäp vaø khu cheá xuaát... Moãi ngaøy, Tp.HCM thaûi ra khoaûng 6.000 - 6.500 taán chaát thaûi raén ñoâ thò. Trong ñoù, khoái löôïng chaát thaûi raén sinh hoaït töø caùc khu ñoâ thò khoaûng 3.500 - 4.500 taán/ngaøy, töø caùc cô sôû coâng nghieäp vaø y teá khoaûng 800 - 1.200 taán/ngaøy. Beân caïnh ñoù, coøn coù khoaûng 700 - 1.200 taán chaát thaûi raén xaây döïng (xaø baàn) vaø 700 - 900 taán chaát thaûi raén coâng nghieäp, trong ñoù coù khoaûng 150 - 200 taán chaát thaûi nguy haïi. Ñòa baøn Tp.HCM noùi rieâng vaø caû nöôùc noùi chung, khoâng coù nhieàu caùc nhaø maùy xí nghieäp aùp duïng caùc coâng ngheä taùi cheá, taùi söû duïng, giaûm thieåu chaát thaûi maëc duø lôïi ích cuûa chuùng mang laïi laø raát lôùn. Thöïc teá cho thaáy haàu heát caùc loaïi chaát thaûi raén nhaát laø plastic ñeàu ñöôïc choân laáp taïi hai baõi choân laáp chính cuûa thaønh phoá laø baõi choân laáp Ñoâng Thaïnh vaø Goø Caùt. Hoaït ñoäng naøy ñaõ vaø ñang aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán moâi tröôøng, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí, moâi tröôøng nöôùc, oâ nhieãm muøi... Hôn nöõa, söùc chöùa cuûa caùc baõi choân laáp cuõng haïn cheá. Moät trong caùc bieän phaùp goùp phaàn giaûm thieåu chaát thaûi laø vieäc tuaàn hoaøn – taùi cheá vaø taùi söû duïng hôïp lyù chaát thaûi, trong ñoù quan troïng nhaát laø ñoái vôùi chaát thaûi plastic. Coâng taùc naøy giuùp mang laïi lôïi ích kinh teá thoâng qua vieäc tieát kieäm nguyeân vaät lieäu cho ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp saûn phaåm plastic. Taïi Tp.HCM, thò tröôøng taùi cheá pheá lieäu ñaõ ñöôïc thöïc hieän vaø phaùt trieån töø hôn 30 naêm qua vôùi nhieàu loaïi nguyeân lieäu ñöôïc thu mua, taùi cheá nhö giaáy, thuûy tinh, nylon, kim loaïi... Theo thoáng keâ hieän nay coù khoaûng hôn 400 cô sôû taùi cheá vöøa vaø nhoû, taäp trung nhieàu ôû caùc khu vöïc nhö Bình Taân, Bình Chaùnh, Hoùc Moân, Quaän 11, Quaän 9... vôùi khoái löôïng chaát thaûi ñöôïc taùi cheá haøng ngaøy öôùc khoaûng 2.000 - 3.000 taán töông öùng khoaûng 600 - 800 trieäu ñoàng lôïi nhuaän moãi ngaøy. Rieâng ngaønh taùi cheá plastic laø ngaønh coù nguoàn pheá lieäu doài daøo do ñôøi soáng ngaén cuûa moät soá vaät duïng plastic. Beân caïnh ñoù, caùc saûn phaåm plastic mang laïi söï tieän ích raát lôùn cho ngöôøi tieâu duøng do ñoù nhu caàu söû duïng ngaøy caøng taêng ñoøi hoûi soá löôïng saûn xuaát ngaøy caøng cao, pheá phaåm plastic thaûi ra caøng nhieàu, gaây ra nhöõng vaán ñeà nan giaûi veà moâi tröôøng: caùc pheá phaåm plastic khi ñöôïc choân laáp raát khoù phaân huyû, maø söùc chöùa cuûa caùc baõi choân laáp thöôøng bò quaù taûi. Trong khi ñoù, caùc pheá thaûi plastic coù khaû naêng thu hoài raát cao. Hieän nay moät soá cô sôû saûn xuaát caùc saûn phaåm plastic ñaõ coù caùc bieän phaùp thu hoài vaø taùi söû duïng caùc pheá thaûi cuûa chính mình taïo ra. Tuy nhieân coâng taùc naøy chöa ñöôïc khai thaùc trieät ñeå, coøn raát manh muùng, caù nhaân - caù theå, tuyø thuoäc vaøo nhu caàu cuûa töøng doanh nghieäp vaø phuïc vuï cho caùc lôïi ích vaø tính toaùn kinh teá cuûa rieâng hoï. Thöïc teá cuõng cho thaáy ngaøy nay vôùi yeâu caàu veà chaát löôïng saûn phaåm ngaøy caøng naâng cao ñeå ñaùp öùng vôùi xu theá caïnh tranh treân thò tröôøng thì vieäc söû duïng caùc nguyeân lieäu taùi cheá ñang ñöùng tröôùc nguy cô ngaøy caøng haïn cheá. Tröôùc tình hình ñoù, vieäc nghieân cöùu vaø ñeà xuaát caùc bieän phaùp kyõ thuaät nhaèm taùi cheá, taùi söû duïng vaø tuaàn hoaøn chaát thaûi raén cho Tp.HCM laø moät nhu caàu böùc thieát nhaèm giaûm bôùt caùc söùc eùp ñoái vôùi baõi raùc vaø cuõng ñeå nhaèm goùp phaàn ngaên chaën caùc thaûm hoïa oâ nhieãm moâi tröôøng do chaát thaûi raén gaây ra. Vieäc löïa choïn coâng ngheä xöû lyù naøo cho thích hôïp vaø coù hieäu quaû ñoái vôùi nhöõng neùt ñaëc thuø cuûa chaát thaûi raén taïi Tp.HCM, qui moâ vaø hình thöùc ñaàu tö naøo laø phuø hôïp, ñòa ñieåm löïa choïn ôû ñaâu ñeå xaây döïng nhaø maùy xöû lyù cuøng vôùi vieäc xem xeùt ñaùnh giaù caùc taùc ñoäng moâi tröôøng keøm theo, ñieàu kieän cung caáp thieát bò vaø haøng loaït caùc vaán ñeà khaùc coù lieân quan laø nhöõng coâng vieäc böùc thieát hieän nay cuûa Tp.HCM noùi rieâng vaø caû nöôùc noùi chung. Xuaát phaùt töø nhöõng lyù do treân, em cho raèng vieäc tieán haønh nghieân cöùu ñeà taøi: “Nghieân cöùu vaø ñeà xuaát caùc coâng ngheä taùi cheá khaû thi chaát thaûi raén plastic treân ñòa baøn Tp.HCM” laø raát caàn thieát. Vôùi hy voïng mang laïi moät caùi nhìn toång quaùt veà vieäc tuaàn hoaøn - taùi cheá vaø taùi söû duïng chaát thaûi, cuõng nhö goùp phaàn naâng cao hieäu quaû heä thoáng quaûn lyù chaát thaûi. MUÏC TIEÂU, NOÄI DUNG, PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI. Muïc tieâu Nghieân cöùu vaø ñeà xuaát caùc coâng ngeä taùi cheá khaû thi chaát thaûi raén plastic treân ñòa baøn Tp.HCM nhaèm tieát kieäm nguyeân vaät lieäu, taøi nguyeân thieân nhieân vaø goùp phaàn giaûm thieåu löôïng phaùt thaûi chaát thaûi raén ra moâi tröôøng. Noäi dung Luaän vaên goàm coù 5 chöông, trong ñoù: Chöông 1: Toång quan veà hoaït ñoäng taùi cheá chaát thaûi raén treân Theá giôùi vaø taïi Vieät Nam, ñoàng thôøi xem xeùt aûnh höôûng cuûa noù tôùi moâi tröôøng. Chöông 2: Hieän traïng coâng ngheä taùi cheá plastic treân Theá giôùi vaø taïi Vieät Nam, ñaëc bieät ñoái vôùi khu vöïc Tp.HCM. Chöông 3: Ñöa ra keát quaû khaûo saùt cuûa moät soá cô sôû taïi quaän 11 vaø quaän 6, töø ñoù ñaùnh giaù veà hoaït ñoäng taùi cheá chaát thaûi plastic khu vöïc Tp.HCM. Chöông 4: Treân cô sôû ñoù, phaân tích ñeå löïa choïn vaø ñeà xuaát coâng ngheä taùi cheá plastic khaû thi cho khu vöïc Tp.HCM. Chöông 5: Phaàn keát luaän, kieán nghò vaø ñònh höôùng phaùt trieån ngaønh taùi cheá plastic. Phöông phaùp nghieân cöùu Ñieàu tra thöïc teá taïi caùc doanh nghieäp, cô sôû saûn xuaát taïi quaän 6 vaø quaän 11 veà hieän traïng chaát thaûi plastic vaø caùc bieän phaùp ñaõ vaø ñang ñöôïc aùp duïng trong vieäc tuaàn hoaøn vaø taùi söû duïng chaát thaûi baèng caùc phöông phaùp: phaùt phieáu ñieàu tra, phoûng vaán tröïc tieáp... Ñieàu tra cuï theå soá löôïng, hieän traïng cuûa caùc cô sôû ñang thöïc hieän coâng taùc taùi cheá plastic taïi quaän 6 vaø quaän11. Söu taàm, keá thöøa, choïn loïc caùc kinh nghieäm, caùc nghieân cöùu ñieån hình trong vaø ngoaøi nöôùc. Keá thöøa caùc soá lieäu tính toaùn veà löôïng phaùt thaûi chaát thaûi ñaõ coù saün. Hoïc hoûi kieán thöùc, tham khaûo yù kieán töø caùc thaày coâ giaùo, caùc chuyeân gia moâi tröôøng veà quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi. Tìm hieåu vaø nghieân cöùu caùc coâng ngheä taùi cheá chaát thaûi treân theá giôùi coù theå aùp duïng vaøo ñieàu kieän Tp.HCM. GIÔÙI HAÏN CUÛA ÑEÀ TAØI Ñeà taøi chæ taäp trung nghieân cöùu veà caùc giaûi phaùp coâng ngheä taùi cheá plastic cho khu vöïc Tp.HCM döïa treân quaù trình khaûo saùt ôû hai quaän ñieån hình laø Quaän 6 vaø Quaän 11. YÙ NGHÓA CUÛA ÑEÀ TAØI Tính khoa hoïc Ñeà taøi ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc phöông phaùp nghieân cöùu coù cô sôû khoa hoïc cao phuø hôïp vôùi muïc tieâu vaø noäi dung nghieân cöùu vaø ñöôc xaây döïng treân neàn taûng tham khaûo töø nhieàu nguoàn taøi lieäu uy tín trong vaø ngoaøi nöôùc nhö: saùch giaùo khoa chuyeân ngaønh, caùc baùo caùo hoäi thaûo, saùch baùo, truyeàn hình, caùc coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc, taøi lieäu internet... mang tính khoa hoïc cao. Tham khaûo nhöõng coâng ngheä ñaõ vaø ñang ñöôïc caùc nöôùc coù neàn coâng nghieäp phaùt trieån öùng duïng. Beân caïnh ñoù, ñeà taøi coøn theå hieän tính môùi: Soá lieäu veà chaát thaûi plastic treân ñòa baøn Tp.HCM laø môùi ñieàu tra thöïc teá vaø ñaùng tin caäy (10/2006). Toång hôïp caùc soá lieäu môùi vaø caùc qui trình coâng ngheä môùi veà taùi cheá, taùi söû duïng plastic. Tính kinh teá Ñeà taøi ñöôïc thöïc hieän nhaèm ñaùp öùng nhu caàu thöïc teá veà vieäc giaûi quyeát hieän traïng phaùt sinh chaát thaûi plastic treân ñòa baøn Tp.HCM. Coù theå ñöa ra nhöõng qui trình coâng ngheä veà taùi cheá, taùi söû duïng plastic trong luaän vaên aùp duïng vaøo nhöõng cô sôû saûn xuaát tieåu thuû coâng nghieäp trong khu vöïc Tp.HCM. Taùi saûn xuaát ra moät löôïng saûn phaåm töø pheá lieäu ngoaøi taùc duïng naâng cao toång saûn phaåm noäi ñòa maø coøn goùp phaàn traùnh laõng phí töø vieäc nhaäp nguyeân lieäu cho saûn xuaát nhaát laø nguyeân lieäu plastic coù saün trong nöôùc. Tính xaõ hoäi Trong tình hình xöû lyù raùc thaûi khoù phaân huûy coøn boû ngoû nhö hieän nay, hoaït ñoäng thu gom pheá lieäu treân ñòa baøn Tp.HCM ñaõ goùp phaàn raát lôùn trong vieäc giaûi quyeát vaán ñeà nan giaûi naøy. Giaûm löôïng raùc thaûi ra moâi tröôøng, goùp phaàn laøm saïch moâi tröôøng. Ñeà taøi naøy cuõng höôùng ñeán vieäc giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm, taïo thu nhaäp cho thaønh phaàn lao ñoäng ngheøo, khoâng coù voán vaø khoâng coù tay ngheà. Chöông 1: TOÅNG QUAN VEÀ TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN ÑÒNH NGHÓA TAÙI CHEÁ Taùi cheá laø hoaït ñoäng thu hoài laïi töø chaát thaûi caùc thaønh phaàn coù theå söû duïng ñeå cheá bieán thaønh nhöõng saûn phaåm môùi söû duïng laïi cho caùc hoaït ñoäng sinh hoaït vaø saûn xuaát. [1, 92] Taùi cheá bao goàm: Taùi cheá vaät lieäu: bao goàm caùc hoaït ñoäng thu gom vaät lieäu coù theå taùi cheá töø doøng raùc, xöû lyù trung gian vaø söû duïng vaät lieäu naøy ñeå saûn xuaát caùc saûn phaåm môùi hoaëc saûn phaåm khaùc. Thu hoài nhieät: bao goàm caùc hoaït ñoäng khoâi phuïc naêng löôïng töø raùc thaûi. Hoaëc : Taùi cheá laø hoaït ñoäng taùi söû duïng pheá lieäu, chaát thaûi trôû thaønh nguyeân lieäu thoâ hoaëc saûn phaåm. [2] Ngoaøi ra : Theo CIWMB – California Intergrated Waste Management Board: “Taùi cheá” laø caû moät quaù trình bao goàm phaân loaïi, thu gom nhöõng chaát thaûi phuø hôïp vôùi muïc ñích taùi cheá vaø baét ñaàu moät qui trình saûn xuaát môùi saûn phaåm. Theo UNEP – United Nations Environment Programmes: quaù trình taùi cheá coøn bao goàm caû caùc hoaït ñoäng tieáp thò, taïo thò tröôøng cho caùc saûn phaåm sau khi taùi cheá laïi. Hình 1: “Voøng laëp kín”: Taùi cheá laøm giaûm tieâu thuï nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân vaø giaûm raùc thaûi Tieâu huyû Raùc Saûn xuaát Taùi cheá Tieâu duøng Nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân Coù theå thaáy, taùi cheá töùc laø chuyeån ñoåi hoaëc taïo neân chöùc naêng cho chaát thaûi. Sau khi ñöôïc phaân loaïi vaø thu hoài thích hôïp thì giaù trò môùi cuûa chuùng ñöôïc taùi laäp vaø chaám döùt bò goïi laø chaát thaûi hoaëc raùc thaûi. Khi aáy vai troø cuûa chuùng töông töï nhö moät nguoàn taøi nguyeân vaø ñöôïc coi nhö nhöõng vaät lieäu thoâ thöù caáp. TOÅNG QUAN VEÀ HOAÏT ÑOÄNG TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI TREÂN THEÁ GIÔÙI VAØ VIEÄT NAM Theá giôùi Treân Theá giôùi, taïi caùc quoác gia coù neàn kinh teá phaùt trieån ñaõ xaây döïng moät chieán löôïc quaûn lyù chaát thaûi maø trong ñoù chính saùch thu hoài vaø taùi sinh chaát thaûi ñoùng vai troø taát yeáu trong toaøn boä heä thoáng. Naêm 1989, Lieân Hieäp Chaâu AÂu ñaõ laõnh ñaïo heä thoáng quaûn lyù naøy vaø öu tieân thöïc hieän coâng taùc ngaên ngöøa phaùt sinh chaát thaûi, thu hoài vaø giaûm thieåu thaûi boû cuoái cuøng. Thaùng 8/1996 Lieân Hieäp Chaâu AÂu ñaõ thoâng baùo moät chieán löôïc quaûn lyù chaát thaûi môùi döïa treân heä thoáng luaät ñònh quaûn lyù chaát thaûi cuûa naêm 1989, ñoù laø vieäc taùi söû duïng saûn phaåm vaø taùi cheá chaát thaûi ñoùng vai troø öu tieân nhaát trong heä thoáng, hoã trôï cho vieäc ñoát chaát thaûi nhaèm thu hoài naêng löôïng. Ñeå ñaûm baûo nguyeân taéc ñöôïc thöïc hieän, Lieân Hieäp Chaâu AÂu khuyeán khích ñaåy maïnh hoaït ñoäng saûn xuaát saïch, coâng ngheä saïch nhaèm ngaên ngöøa vaø giaûm thieåu chaát thaûi sinh ra trong quaù trình saûn xuaát vaø nhaát laø ngaên ngöøa vieäc phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi baèng caùch giôùi haïn hoaëc nghieâm caám söû duïng kim loaïi naëng trong caùc qui trình saûn xuaát vaø söï coù maët cuûa noù trong saûn phaåm cuoái cuøng, khuyeán khích söû duïng caùc coâng cuï kinh teá coù lieân quan ñeán vieäc ngaên ngöøa chaát thaûi phaùt sinh, phaùt huy vieäc aùp duïng caùc phöông phaùp kieåm toaùn moâi tröôøng vaø caáp nhaõn moâi tröôøng. Theâm vaøo ñoù Lieân Hieäp Chaâu AÂu ñeà nghò gia taêng söï hôïp taùc giöõa caùc nöôùc thaønh vieân nhaèm giaûm thieåu xuaát nhaäp khaåu baát hôïp lyù vaø caùc hoaït ñoäng phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi. Ñieàu naøy ñöôïc xem nhö moät phaàn cuûa coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi, nhöõng nhaø saûn xuaát ôû nhöõng nöôùc naøy luoân phaûi tính ñeán khaû naêng taùi sinh pheá phaåm cuûa mình nhö moät muïc tieâu ñöôïc ñaët ra ñaàu tieân trong keá hoaïch thieát keá saûn xuaát, saûn xuaát vaø mua baùn.... Heä thoáng quaûn lyù naøy ñöôïc nhieàu quoác gia treân theá giôùi höôûng öùng vaø aùp duïng cho vieäc quaûn lyù chaát thaûi raén nhö: Phaùp, Myõ, Haø Lan, Ñöùc .... Hoàng Koâng: Kinh nghieäm thu hoài vaø taùi sinh chaát thaûi ôû ñaây laø moät tieâu bieåu hôïp lyù cho caùc nöôùc phaùt trieån chaäm nhöng laïi môû roäng nhanh choùng ôû neàn kinh teá. Trong nhöõng naêm 1990, söï chuyeån ñoåi taùi sinh töø chaát thaûi coâng nghieäp vaø chaát thaûi ñoâ thò trôû thaønh moät hoaït ñoäng saûn xuaát khaù phoå bieán, noù cung caáp moät löôïng lôùn nguyeân lieäu thoâ cho caû ngaønh coâng nghieäp taùi sinh trong vaø ngoaøi nöôùc. Maëc duø coøn nhieàu khoù khaên nhöng Hoàng Koâng ñaõ xuaát khaåu 1,6 trieäu taán vaät lieäu taùi sinh vaøo naêm 1995, neàn coâng nghieäp taùi sinh noäi ñòa ñaõ taêng leân 600.000 taán chuû yeáu laø pheá lieäu giaáy, kim loaïi vaø plastic. Hoaït ñoäng xuaát khaåu saûn phaåm taùi cheá naøy ñaõ ñem veà cho Hoàng Koâng 28 trieäu USD naêm 1995 vaø chu caáp moät löôïng dö cho treân 40% saûn phaåm thaûi. Moät vaên phoøng coá vaán nghieân cöùu veà giaûm thieåu chaát thaûi töø naêm 1993 - 1995 cho bieát: taùi sinh pheá lieäu vaø thieâu ñoát chaát thaûi raén ñeå thu hoài naêng löôïng ñoùng vai troø quan troïng trong chieán löôïc giaûm thieåu chaát thaûi toång theå. Nhaät Baûn: Laø moät trong caùc quoác gia coù trình ñoä phaùt trieån ñöùng vaøo haøng ñaàu cuûa Theá giôùi vaø vaán ñeà xöû lyù caùc chaát thaûi coâng nghieäp cuõng laø moät trong caùc coâng taùc ñöôïc Nhaø nöôùc quan taâm haøng ñaàu. Nhaät Baûn cuõng laø moät trong caùc quoác gia ñi tieân phong trong vieäc aùp duïng caùc coâng ngheä tieân tieán trong lónh vöïc xöû lyù chaát thaûi coâng nghieäp, vaø song song vieäc naøy Nhaät Baûn cuõng ñaõ phaùt trieån nhöõng coâng ngheä taùi cheá vaø taùi söû duïng chaát thaûi. Theo con soá thoáng keâ taïi Nhaät, naêm 2001: soá löôïng saûn phaåm PET ñöôïc thu hoài taùi cheá khoaûng 109.190 taán (28%), 50% giaáy pheá lieäu ñöôïc thu hoài vaø taùi cheá, 100% caùc chai mieång thuûy tinh vaø 75% toång löôïng voû kim loaïi, ñoà hoäp ñöôïc thu hoài vaø taùi cheá. Caùc hoaït ñoäng taùi cheá chaát thaûi ôû Nhaät ñöôïc hoã trôï bôûi heä thoáng loïc vaø caùc qui ñònh lieân quan ñeán vieäc quaûn lyù chaát thaûi, nhö: luaät taùi cheá voû hoäp vaø bao bì ñöôïc ban haønh naêm 1996, luaät taùi cheá thieát bò ñieän naêm 1998. Vaøo cuoái nhöõng naêm 1990, ôû Nhaät coù khoaûng 14.000 nhaø maùy ñang hoaït ñoäng trong lónh vöïc xöû lyù trung gian cuõng nhö thöïc hieän vieäc taùi cheá caùc loaïi chaát thaûi coâng nghieäp. Ñöùc: Töø ñaàu nhöõng naêm 1980, Ñöùc coi 3R – giaûm thieåu, taùi söû duïng vaø taùi cheá chaát thaûi laø khaùi nieäm quaûn lyù chaát thaûi toång hôïp vaø sau ñoù trôû thaønh nguyeân taéc trong caùc chính saùch vaø luaät phaùp cuûa Ñöùc veà quaûn lyù chaát thaûi. Naêm 1996, Ñöùc ñaõ ban haønh luaät “ quaûn lyù vaø kheùp kín voøng tuaàn hoaøn chaát thaûi” qui ñònh roõ caùc nghóa vuï quaûn lyù, taùi cheá chaát thaûi an toaøn vaø chaát löôïng cao. Naêm 2001, ngaønh coâng nghieäp giaáy taùi söû duïng tôùi 80%, bao bì coù theå taùi söû duïng 61%. Naêm 2002, Ñöùc ban haønh luaät qui ñònh caùc haõng saûn xuaát oâtoâ thu hoài xe cuõ trong caû nöôùc. Theo öôùc tính, 85% xe cuõ tính theo troïng löôïng seõ ñöôïc thu hoài vaøo naêm 2006 vaø tyû leä taùi cheá, taùi söû duïng caùc vaät lieäu cuûa caùc xe cuõ ñaït 80%. Ñöùc ñaët muïc tieâu taùi cheá vaø taùi söû duïng vaät lieäu cuûa xe cuõ laø 95% vaøo naêm 2015. Baûng 1: Thoáng keâ tyû leä thu hoài vaø taùi cheá chaát thaûi raén cuûa moät soá quoác gia treân theá giôùi Teân nöôùc % Choân laáp % Ñoát % UÛ sinh hoïc % Thu hoài taùi cheáâ Nhaät 22.5 72.8 2.6 3.2 Myõ 67 16 2 15 Ñöùc 68.9 15.5 3.1 12.5 Phaùp 40 40 10 10 Anh 73 13 14 0 Haø Lan 52 27 8 13 Ñan Maïch 16 68 0 16 (Nguoàn: International Congress And Exhibition- Proceeding 1,1996) Vieät Nam Thöïc hieän chieán löôïc phaùt trieån beàn vöõng, chieán löôïc Quaûn lyù moâi tröôøng ñeán naêm 2010, chieán löôïc Baûo veä moâi tröôøng Quoác gia giai ñoaïn 2015, taàm nhìn 2020 ñaõ xaùc ñònh caùc ñoâ thò trong ñoù coù Tp.HCM, phaûi taêng cöôøng coâng taùc taùi söû duïng, taùi cheá vaø aùp duïng coâng ngheä xöû lyù môùi nhaèm muïc tieâu ñeán naêm 2010 giaûm 30 - 50% löôïng chaát thaûi raén ñoâ thò thaûi ra caùc baõi choân laáp. Vieäc thu hoài vaø taùi söû duïng chaát thaûi raén laø hoaït ñoäng raát phaùt trieån ôû Tp.HCM. Ñoái vôùi doanh nghieäp Nhaø nöôùc, tröôùc ñaây taïi xí nghieäp phaân toång hôïp Hoùc Moân, chaát thaûi raén coù haøm löôïng höõu cô cao ñöôïc cheá bieán thaønh phaân compost töø naêm 1987 khoâng hoaït ñoäng nöõa do khoâng coù thieát bò thay theá. Caùc tö nhaân töï toå chöùc thu gom taùi cheá chaát thaûi raén theo hình thöùc thuû coâng nghieäp vaø saûn xuaát thöù phaåm... Heä thoáng naøy söû duïng raát nhieàu lao ñoäng vaø taäp hôïp nhöõng tay ngheà raát ñaëc bieät. Tröôùc ñaây, trong heä thoáng quaûn lyù chaát thaûi raén cuûa Thaønh phoá khoâng ñeà caäp ñeán lónh vöïc taùi cheá naøy, xem ñoù laø moät hoaït ñoäng kinh teá hoaøn toaøn ñoäc laäp vì noù naèm trong moät lónh vöïc tö nhaân naêng ñoäng. Nhöõng phöông phaùp taùi cheá vaø ñieàu kieän laøm vieäc thöôøng raát vaát vaû veà phöông dieän veä sinh cuõng nhö aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng xung quanh. Theo quan ñieåm tieáp caän hieän nay, chaát thaûi raén ñöôïc coi laø moät nguoàn taøi nguyeân caàn ñöôïc khai thaùc. Vôùi thaønh phaàn chaát thaûi raén (tröø raùc thöïc phaåm) coù khaû naêng taùi söû duïng, taùi cheá chieám ñeán khoaûng 10 - 45% (khoái löôïng öôùt), taùi cheá chaát thaûi raén khoâng chæ laø moät giaûi phaùp tieát kieäm vaø söû duïng hieäu quaû taøi nguyeân thieân nhieân maø coøn giaûm bôùt aùp löïc ñoái vôùi caùc khu choân laáp. SÔ LÖÔÏC CAÙC HOAÏT ÑOÄNG LIEÂN QUAN ÑEÁN TAÙI CHEÁ PHEÁ LIEÄU ÔÛ TP.HCM Nguoàn cung caáp pheá lieäu Chuû yeáu laø töø caùc nguoàn sau: Khu daân cö; Chôï; Khu thöông maïi, nhaø haøng, khaùch saïn; Coâng sôû, tröôøng hoïc; Chaát thaûi töø caùc cô sôû saûn xuaát, nhaø maùy xí nghieäp; Beänh vieän, caùc cô sôû y teá; Ngoaøi ra, do caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán pheá lieäu taïi Tp.HCM raát soâi ñoäng neân luoân thu huùt caû nhöõng nguoàn pheá lieäu töø caùc tænh khaùc. Phaân loaïi pheá lieäu Chuûng loaïi pheá lieäu raát ña daïng, ñöôïc phaân thaønh moät soá loaïi sau: Nhoâm: goàm: Nhoâm deûo: goàm nhöõng vaät duïng coù thaønh phaàn nhoâm tinh khieát cao (xoong, noài, thau, aám nöôùc...) Nhoâm cöùng: goàm nhöõng vaät duïng baèng nhoâm nhöng chaát löôïng nhoâm coù pha taïp chaát tuøy theo muc ñích söû duïng (nieàng xe, boä loïc maùy, piston...) Lon nhoâm: lon bia, lon nöôùc ngoït... Nhoâm taïp: goàm nhöõng vaät duïng baèng nhoâm coù kích thöôùc nhoû, vuïn, khoâng thuaàn nhaát. Nhöïa: laø pheá lieäu coù tính phoå thoâng do vieäc söû duïng roäng raõi vaät lieäu nhöïa trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Do ñoù, chuùng raát ña daïng veà chuûng loaïi, bao goàm moät soá loaïi chính sau: Nhöïa deûo trong (PE deûo): goàm nhöõng vaät duïng baèng nhöïa PE nguyeân chaát môùi qua moät laàn saûn xuaát. Muû thau (nhöïa PP): thau, roå, ca... Nhöïa cöùng (PVC, PS): oáng nöôùc cöùng, nhöõng vaät duïng nhöïa cöùng. Tuùi xoáp, bao nylon. Saét: bao goàm caû nhöõng khoái saét lôùn vaø nhöõng maåu saét vuïn. Giaáy pheá lieäu: Giaáy coù theå taùi söû duïng: thuøng carton, saùch baùo cuõ chöa bò raùch, baån... Giaáy vuïn, taïp. Nhôùt caën: töø caùc xe maùy, xe oâtoâ, ñoäng cô... Thuûy tinh pheá lieäu: goàm nhöõng chai loï chöa vôõ, keå caû nhöõng vaät lieäu thuûy tinh bò vôõ hoaëc bao bì thuûy tinh khoâng söû duïng ñöôïc nöõa. Gang: thöôøng laø nhöõng chi tieát maùy, vaät duïng gia ñình... Ñoàng: goàm: Ñoàng daây: daây ñieän, daây cuoán motor... Ñoàng mieáng: caùc vaät duïng baèng ñoàng khoâng söû duïng ñöôïc nöõa. Cao su: goàm muû cao su thaûi boû, cao su pheá phaåm, bao bì... Vaûi vuïn. Hieän traïng heä thoáng thu gom chaát thaûi taïi Tp.HCM Hình 2 : Sô ñoà heä thoáng thu gom pheá lieäu taïi Tp.HCM Nguoàn pheá lieäu Nguoàn thuaàn khieát, oån ñònh : cöûa haøng lôùn, xí nghieäp, caùc tænh Vöïa thu mua nhoû Vöïa thu mua trung bình Vöïa thu mua lôùn Pheá lieäu ít giaù trò: Raùc hoä daân, raùc ñöôøng phoá, raùc chôï Pheá lieäu coù giaù trò: Hoä gia ñình, cô quan, tröôøng hoïc Baõi choân laáp Caùc cô sôû taùi cheá, taùi söû duïng Thu mua ve chai daïo Phaân loaïi sô Thu nhaët doïc ñöôøng Thu nhaët taïi caùc baõi raùc Thu nhaët taïi caùc baõi raùc + Phaân loaïi kyõ (chuû yeáu laø nhöïa) Phaân loaïi kyõ Ngöôøi moâi giôùi (Nguoàn : Sôû Taøi Nguyeân Vaø Moâi Tröôøng) Ü Töø qui trình thu gom treân ta thaáy: Nhöõng ngöôøi nhaët raùc vaø ngöôøi thu mua ve chai töø caùc hoä gia ñình laø caáp thaáp nhaát trong heä thoáng naøy (chuû yeáu goàm phuï nöõ vaø treû em thaát hoïc xuaát thaân töø nhöõng gia ñình lao ñoäng ngheøo), hoï coøn thu nhaët raùc doïc ñöôøng phoá, taïi caùc baõi raùc ñeå thu löôïm nhöõng pheá lieäu coøn giaù trò. Ngoaøi ra coøn coù löïc löôïng coâng nhaân veä sinh thu gom raùc töø caùc hoä daân vaø doïc ñöôøng phoá. Hoï treo nhöõng bao taûi beân caïnh nhöõng chieác xe thu gom raùc cuûa mình vaø löïa laïi caùc pheá lieäu coù theå baùn ñöôïc ñeå cho vaøo bao taûi naøy. Pheá lieäu töø ñaây ñöôïc taäp trung veà caùc vöïa ve chai qui moâ nhoû naèm xen keõ trong khu daân cö. Caùc vöïa naøy thu mua taát caû caùc loaïi pheá lieäu, taïi ñaây pheá lieäu seõ ñöôïc phaân loaïi thaønh caùc thaønh phaàn rieâng vaø baùn laïi cho caùc vöïa thu mua pheá lieäu qui moâ trung bình vaø lôùn hoaëc baùn tröïc tieáp cho caùc cô sôû taùi cheá. Caùc vöïa thu mua qui moâ trung bình vaø lôùn chæ taäp trung thu mua moät hoaëc hai loaïi pheá lieäu nhaát ñònh ñaõ ñöôïc phaân loaïi vaø qua xöû lyù sô boä nhö: laøm saïch, eùp nhoû... töø caùc vöïa nhoû. Beân caïnh ñoù, vôùi nhöõng nôi coù nguoàn haøng doài daøo, thuaàn khieát vaø oån ñònh töø caùc cöûa haøng lôùn, kho, xí nghieäp, caùc tænh... thoâng qua maïng löôùi moái laùi trung gian - nhöõng ngöôøi chuyeân ñi tìm kieám nguoàn haøng vaø giôùi thieäu nôi tieâu thuï ñeå höôûng hueâ hoàng; löôïng pheá lieäu thu gom seõ ñöôïc cung caáp cho nhöõng ngöôøi chuyeân phaân loaïi. Hình thöùc naøy raát phoå bieán vôùi maët haøng nhöïa vì noù ña daïng vaø ñoøi hoûi chaát löôïng cao tröôùc khi baùn cho caùc cô sôû taùi cheá. Sau khi phaân loaïi vaø laøm saïch, pheá lieäu ñöôïc cung caáp cho caùc cô sôû taùi cheá trong Thaønh phoá. Do ñoù, hoaït ñoäng thu mua pheá lieäu cuûa caùc vöïa ve chai giöõ vai troø trung gian, noù ñieàu phoái löôïng “nguyeân lieäu” cho caùc cô sôû taùi cheá. Hoaït ñoäng taùi cheá pheá lieäu ôû Tp.HCM Hoaït ñoäng thu hoài vaø taùi cheá pheá lieäu töø raùc xaûy ra trong caùc coâng ñoaïn cuûa quaûn lyù raùc nhö sau: Chaát thaûi raén taïi nguoàn ñöôïc thu hoài bôûi ngöôøi daân vaø nhöõng ngöôøi nhaët raùc. Song song vôùi quaù trình thu gom luoân laø hoaït ñoäng thu hoài raùc, hieän nay haàu heát caùc xe thu gom ñeàu trang bò caùc bao chöùa pheá lieäu beân hoâng xe. Thu hoài taïi baõi choân laáp raùc. Thaønh phaàn raùc ñöôïc taùch ra ñeå taùi sinh chuû yeáu laø caùc kim loaïi, nhöïa cöùng, cao su, giaáy, carton, vaûi, moät phaàn bao bì nhöïa - nylon caùc loaïi...., caùc thaønh phaàn nhö raùc thöïc phaåm, muùt xoáp, xaø baàn haàu nhö khoâng ñöôïc thu hoài vaø ñöôïc thaûi boû taïi caùc baõi raùc. Taïi caùc cô sôû taùi cheá, pheá lieäu ñöôïc phaân loaïi laàn cuoái, laøm saïch vaø ñöôïc taùi cheá thaønh nguoàn nguyeân lieäu môùi hoaëc caùc saûn phaåm. Nhìn chung lónh vöïc taùi cheá chuû yeáu do daân nhaäp cö, ngöôøi lao ñoäng trình ñoä thaáp thöïc hieän neân qui moâ saûn xuaát nhoû vaø möùc ñaàu tö coâng ngheä khoâng cao. Ña soá coâng ngheä ñeàu laïc haäu, maùy moùc thieát bò cuõ kyõ do ña soá ñöôïc cheá taïo trong nöôùc (baèng phöông phaùp thuû coâng) neân hoaït ñoäng khoâng hieäu quaû, thöôøng xuyeân hö hoûng. Do ñoù, möùc ñoä tieâu hao pheá lieäu raát lôùn (10 - 20%) vaø tieâu thuï ñieän naêng nhieàu. Sô löôïc moät soá hoaït ñoäng taùi cheá pheá lieäu: Chai mieång, thuyû tinh nguyeân seõ ñöôïc suùc röûa saïch vaø baùn laïi cho caùc haõng saûn xuaát nöôùc töông ñeå taùi söû duïng chai, phaàn maûnh chai vuïn thì baùn cho caùc cô sôû taùi cheá thuyû tinh. Pheá lieäu nhoâm seõ ñöôïc baùn laïi cho caùc cô sôû naáu nhoâm ñeå saûn xuaát nguyeân lieäu nhoâm baùn thaønh phaåm. Cao su pheá thaûi ñöôïc baùn cho caùc loø gaïch duøng laøm nguyeân lieäu ñoát loø. Giaáy vuïn saïch coù theå baùn laïi cho caùc cöûa haøng duøng ñeå goùi ñoà, phaàn lôùn giaáy vuïn ñöôïc baùn cho caùc cô sôû taùi cheá giaáy ñeå saûn xuaát giaáy cuoän vaøng, giaáy veä sinh... Bao bì nylon, nhöïa pheá lieäu ñöôïc caùc cô sôû taùi cheá thu gom ñeå saûn xuaát caùc saûn phaåm thöù caáp. Baûng 2: Caùc loaïi hình chaát thaûi coù khaû naêng taùi cheá hoaëc taùi söû duïng STT Loaïi pheá lieäu 1 Lon nhoâm, nhoâm caùc loaïi 2 Nhöïa caùc loaïi, tuùi nylon 3 Saét vuïn 4 Giaáy baùo, giaáy taäp, bìa carton 5 Nhôùt caën 6 Thuyû tinh 7 Gang 8 Ñoàng 9 Cao su 10 Vaûi vuïn Söï phaân boá caùc cô sôû thu mua vaø taùi cheá pheá lieäu ôû Tp.HCM Baûng 3: Soá löôïng caùc vöïa ve chai trong khu vöïc noäi thaønh Tp.HCM Quaän Soá löôïng vöïa (cô sôû) ve chai Quaän 1 3 Quaän 3 19 Quaän 4 13 Quaän 5 27 Quaän 6 47 Quaän 8 26 Quaän 10 11 Quaän 11 39 Quaän Phuù Nhuaän 13 Quaän Bình Thaïnh 29 Quaän Goø Vaáp 8 Quaän Taân Bình 24 Toång coäng: 259 (Nguoàn : ENDA – Vieät Nam) Thoâng qua baûng 3, chuùng ta coù theå nhaän thaáy söï phaân boá cuûa caùc cô sôû taùi cheá cuõng nhö caùc vöïa ve chai cung caáp “nguyeân lieäu taùi cheá” cho caùc cô sôû saûn xuaát taùi cheá ôû caùc quaän noäi thaønh khoâng ñeàu nhau. Chuû yeáu taäp trung ôû moät soá quaän nhö: quaän 5, 6, 11, Taân Bình... Taïi caùc quaän naøy, caùc cô sôû taùi cheá cuõng taäp trung thaønh töøng cuïm rieâng bieät vôùi maät ñoä khaùc nhau. Baûng 4: Soá cô sôû pheá lieäu phaân boá theo ngaønh (Quaän 5, 6, 11, Taân Bình) Ngaønh Soá cô sôû % treân toång soá Nhöïa 535 49.3 Gang 177 16.3 Giaáy 158 14.5 Saét, ñoàng, keõm 141 13.0 Thuûy tinh 41 3.8 Nhoâm 34 3.1 (Nguoàn : ENDA – Vieät Nam) Chuùng ta coù theå hình dung ñöôïc lyù do caùc vöïa ve chai taäp trung ôû caùc quaän naøy nhieàu hôn ôû caùc quaän khaùc laø do: ÔÛ caùc quaän naøy taäp trung caùc hoaït ñoäng taùi cheá pheá lieäu cao. Caùc quaän naøy coù vò trí ñòa lyù naèm lieàn keà nhau, phaân boá cô sôû saûn xuaát caïnh nhau taïo thaønh cuïm tieåu thuû coâng nghieäp saûn xuaát pheá lieäu. Caùc vöïa ve chai vaø caùc cô sôû taùi cheá pheá lieäu naøy ñaõ hình thaønh töø laâu vaø coù moái quan heä maät thieát vôùi nhau nhö moät ngheà truyeàn thoáng. Ñaây laø nhöõng khu vöïc taäp trung ñoâng daân lao ñoäng, ña phaàn laø daân nhaäp cö, trình ñoä hoïc vaán thaáp, chuyeân soáng baèng ngheà pheá lieäu. ÑAÙNH GIAÙ KHAÛ NAÊNG TAÙI CHEÁ CHO CAÙC NGAØNH SAÛN XUAÁT Chæ coù chaát thaûi cuûa moät soá ngaønh coâng nghieäp laø coù theå taùi cheá, taùi söû duïng ñöôïc; phaàn chaát thaûi khoâng coù giaù trò taùi cheá ñöôïc ñöa ñi choân laáp ñoái vôùi chaát thaûi khoâng nguy haïi hoaëc thieâu ñoát ñoái vôùi chaát thaûi nguy haïi. Baûng 5: Ñaùnh giaù tyû leä % khaû naêng taùi cheá chaát thaûi cuûa caùc ngaønh saûn xuaát. STT Ngaønh coâng nghieäp % Khaû naêng taùi cheá % Taùi cheá thöïc teá 1 Cheá bieán thöïc phaåm 60 – 80 % 40 % 2 Deät nhuoäm, may maëc 80 – 90 % < 30 % 3 Thuûy tinh 100 % 100 % 4 Giaáy vaø boät giaáy 100 % 90 – 95 % 5 Goã 80 – 95 % 80 % 6 Cô khí 90 – 100 % 90 % 7 Luyeän kim 70 – 90 % 80 % 8 Plastic 100 % 100 % 9 Ñieän töû 50 – 80 % 40 % 10 Caùc ngaønh khaùc Choân laáp Choân laáp (Nguoàn : Sôû Taøi Nguyeân Vaø Moâi Tröôøng) Ngaønh cheá bieán thöïc phaåm: bao bì baèng giaáy, nhöïa … baùn laïi cho caùc cô sôû taùi cheá giaáy, taùi cheá nhöïa. Caùc voû toâm, voû gheï, ruoät caù … ñöôïc taùi cheá laøm thöùc aên cho gia suùc, gia caàm, laøm phaân boùn … Ngaønh may maëc, deät nhuoäm: vaûi vuïn ñöôïc taùi söû duïng laïi cho muïc ñích khaùc nhö laøm gieû lau nhaø, ñan thaønh taám chaø chaân; xô sôïi pheá phaåm ñöôïc duøng ñeå nhoài vaøo thuù boâng, taän duïng laøm ñeäm trong chaên (meàn). Ngaønh saûn xuaát thuûy tinh: chai loï thuûy tinh pheá phaåm, maûnh vôõ thuûy tinh … ñöôïc taùi saûn xuaát. Ngaønh giaáy vaø boät giaáy: giaáy vuïn, boät giaáy, caùc loaïi giaáy pheá phaåm ñöôïc ñem nghieàn vôùi giaáy nguyeân lieäu, troän phuï gia ñeå taùi cheá ra saûn phaåm môùi. Ngaønh saûn xuaát goã: goã vuïn, maït cöa, daêm baøo… taát caû ñeàu taän duïng laïi baùn laøm chaát ñoát. Ngaønh cô khí: kim loaïi pheá thaûi, vuïn saét ñöôïc taùi cheá laïi ngay trong nhaø maùy hoaëc baùn pheá lieäu cho caùc cô sôû taùi cheá khaùc beân ngoaøi nhaø maùy. Ngaønh saûn xuaát plastic: plastic pheá phaåm, bao bì nylon ñöôïc taùi söû duïng hoaëc taùi cheá thaønh nhöõng saûn phaåm khaùc ngay taïi nhaø maùy hoaëc baùn nguoàn “nguyeân lieäu pheá phaåm” naøy cho caùc cô sôû taùi cheá khaùc ngoaøi nhaø maùy. Trong caùc loaïi hình taùi cheá hieän höõu, loaïi hình taùi cheá plastic chieám tyû leä cao nhaát do nhu caàu töông ñoái lôùn cuûa thò tröôøng vaø ñaàu tö coâng ngheä cuõng ít toán keùm hôn nhöõng loaïi hình taùi cheá khaùc. Söï phaân boá caùc loaïi hình taùi sinh taùi cheá cuûa caùc cô sôû nhö sau: Bảng 6: Số lượng cơ sở taùi cheá phaân boá treân caùc quận/huyện Loại hình taùi cheá Taùi cheá cao su Taùi cheá plastic Taùi cheá kim loại Taùi cheá giấy Taùi cheá thủy tinh Tổng cộng Quận 1 6 6 Quận 2 11 11 Quận 3 6 6 Quận 4 3 3 Quận 5 2 2 Quận 6 7 5 1 13 Quận 7 22 22 Quận 8 9 2 1 12 Quận 9 19 19 Quận 10 1 1 2 Quận 11 11 57 1 1 13 85 Quận 12 5 1 1 7 Q.Bình Tâaân 11 2 1 14 Q.Bình Thaïnh 14 14 Q.Goø Vaáp 4 3 7 Q.Phuù Nhuaän 2 2 Q.Taâân Bình 8 8 Q.Tâaân Phuù 34 2 1 37 Q.Thủ Đức 13 13 H.Bình Chaùnh 8 2 10 H.Củ Chi 3 3 H.Hoùc Moân 3 1 2 6 Tổng cộng 202 67 9 7 15 302 Tỷ lệ % 66,9 22,2 3,0 2,3 5,0 100 (Nguoàn : Sôû Taøi Nguyeân vaø Moâi Tröôøng)Hình 3: Söï phaân boá caùc loaïi hình thu mua - taùi cheá taïi Tp.HCM (Nguoàn : Sôû Taøi Nguyeân Vaø Moâi Tröôøng – Naêm 2006) THÒ TRÖÔØNG TIEÂU THUÏ SAÛN PHAÅM TAÙI CHEÁ Maëc duø hoaït ñoäng taùi cheá pheá lieäu treân ñòa baøn Tp.HCM phaùt trieån maïnh nhöng thò tröôøng tieâu thuï caùc saûn phaåm vaø baùn thaønh phaåm töø nguoàn saûn xuaát pheá lieäu vaãn chöa coù söï oån ñònh vaø öu ñaõi ñeå khuyeán khích phaùt trieån. Ña soá caùc cô sôû taùi cheá kim loaïi vaø plastic tieâu thuï saûn phaåm cuûa mình taïi thò tröôøng töï do (chôï vaø caùc moái laùi) coøn caùc cô sôû taùi cheá giaáy tieâu thuï saûn phaåm chuû yeáu taïi caùc cô sôû saûn xuaát. Baûng 7: Tyû leä tieâu thuï saûn phaåm töø nguyeân lieäu taùi cheá taïi Tp.HCM Nôi tieâu thuï Saûn phaåm töø kim loaïi pheá lieäu (%) Saûn phaåm töø giaáy pheá lieäu (%) Saûn phaåm töø plastic pheá lieäu (%) Nhaø maùy, hôïp taùc xaõ, cô sôû saûn xuaát. 38.4 29.6 26.0 Thò tröôøng töï do (chôï vaø caùc moái laùi) 39.4 22.3 40.7 Khoâng xaùc ñònh 22.2 48.1 33.3 Toång coäng 100 100 100 (Nguoàn : Vieän Kyõ Thuaät Nhieät Ñôùi vaø Baûo Veä Moâi Tröôøng) LÔÏI ÍCH CUÛA HOAÏT ÑOÄNG TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN. Trong tình hình xöû lyù raùc thaûi khoù phaân huyû coøn boû ngoû nhö hieän nay, hoaït ñoäng thu gom pheá lieäu treân ñòa baøn Tp.HCM ñaõ goùp phaàn raát lôùn trong vieäc giaûi quyeát vaán ñeà nan giaûi naøy. Veà maët kinh teá Taùi saûn xuaát ra moät löôïng saûn phaåm töø pheá lieäu ngoaøi taùc duïng naâng cao toång saûn phaåm noäi ñòa coøn goùp phaàn tieát kieäm moät löôïng ngoaïi teä voán eo heïp trong vieäc nhaäp nguyeân lieäu cho saûn xuaát nhaát laø nguyeân lieäu plastic vaø nhoâm coù saün trong nöôùc. Chuû cô sôû coù theå thu ñöôïc moät khoaûn tieàn khoâng nhoû töø vieäc baùn pheá lieäu vaø tieát kieäm ñöôïc moät khoaûn tieàn lôùn cho chi phí ñoå raùc theo dòch vuï coâng ích cuûa Coâng Ty Moâi Tröôøng Ñoâ Thò Tp.HCM. Söû duïng nhöõng vaät lieäu thöù caáp seõ giaûm ñöôïc naêng löôïng trong quaù trình saûn xuaát so vôùi vieäc söû duïng nhöõng vaät lieäu thoâ. Baûng 8: Naêng löôïng tieát kieäm ñöôïc töø vieäc söû duïng nhöõng vaät lieäu thöù caáp. Vaät lieäu thöù caáp Naêng löôïng tieát kieäm ñöôïc (%) Theùp taùi cheá Nhoâm taùi cheá Ñoàng taùi cheá Chì taùi cheá Giaáy taùi cheá Plastic taùi cheá 74 95 85 65 64 80 (Nguoàn: BIR – Bureau International Recycling) Veà maët xaõ hoäi Giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm, taïo thu nhaäp cho moät löïc löôïng laâu ñôøi trong ngaønh taùi cheá. Veà maët moâi tröôøng Giaûm löôïng raùc thaûi ra moâi tröôøng, goùp phaàn laøm saïch moâi tröôøng. Tieát kieäm nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân bôûi vieäc söû duïng vaät lieäu ñöôïc taùi cheá thay cho vaät lieäu goác. Giaûm taùc ñoäng moâi tröôøng do ñoå thaûi gaây ra, tieát kieäm ñöôïc dieän tích xaây döïng cuõng nhö keùo daøi tuoåi thoï cuûa caùc baõi choân laáp raùc. Baûng 9: Lôïi ích kinh teá vaø moâi tröôøng do aùp duïng saûn xuaát saïch hôn taïi caùc cô sôû coâng nghieäp Caùc lôïi ích Möùc tieát kieäm/giaûm thieåu chaát oâ nhieãm (%) Tieát kieäm nöôùc saûn xuaát 40 – 70 Tieát kieäm naêng löôïng 20 – 50 Chaát thaûi nguy haïi 50 – 100 Toång chaát raén lô löûng (TSS) 40 – 60 Kim loaïi naëng trong doøng thaûi 20 – 50 (Nguoàn : Hoäi nghò baøn troøn quoác gia veà saûn xuaát saïch hôn, 2004) Song song vôùi nhöõng lôïi ích neâu treân, hoaït ñoäng taùi cheá pheá lieäu cuõng theå hieän moät soá khuyeát ñieåm caàn ñöôïc khaéc phuïc nhö: Haàu heát caùc cô sôû saûn xuaát coù lieân quan ñeán pheá lieäu ñeàu laø loaïi hình tö nhaân, caù theå do ñoù khoâng nhieàu thì ít ñeàu gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí vaø nöôùc thaûi. Tuy vaäy, vaán ñeà naøy coù theå giaûi quyeát baèng bieän phaùp hoã trôï voán, chính saùch mieãn giaûm thueá nhaèm khuyeán khích caùc cô sôû caûi tieán thieát bò hieän ñaïi vaø trang bò caùc heä thoáng xöû lyù. Beân caïnh vieäc gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, hoaït ñoäng taùi cheá pheá lieäu raát coù theå aûnh höôûng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp ñeán söùc khoûe coâng nhaân trong daây chuyeàn taùi cheá. Chöông 2: HIEÄN TRAÏNG TAÙI CHEÁ NHÖÏA PHEÁ LIEÄU KHAÙI NIEÄM VEÀ NHÖÏA Nhöïa laø nguoàn nguyeân lieäu nhaân taïo ñöôïc cheá taïo töø daàu vaø khí töï nhieân. Nhöïa bao goàm nhieàu ñaïi phaân töû. Troïng löôïng phaân töû cuûa nhöïa coù theå thay ñoåi töø 20.000 ñeán 100.000.000 (trong khi troïng löôïng phaân töû cuûa nöôùc, muoái aên, vaø ñöôøng laàn löôït laø 18; 58.5 vaø 342). Nhöïa goàm caùc chuoãi daøi caùc ñôn phaân töû nhö Ethylene, Propylene, Styrene vaø Vinyl Chloride. Chuùng lieân keát vôùi nhau thaønh moät chuoãi, goïi laø hôïp chaát cao phaân töû, nhö laø Polyethylene, Polypropylene, Polystyrene vaø Polyvinyl Chloride. [4, 21] Nhöïa bao goàm nhöïa nhieät deûo vaø nhöïa nhieät raén. Nhöïa nhieät deûo coù theå laøm meàm nhieàu laàn baèng nhieät vaø laøm raén laïi baèng hôi laïnh. Khi noùng chaûy, chuùng gioáng nhö saùp neán vaø chuùng ñoâng laïi khi ôû nhieät ñoä phoøng. Khi noùng, chuùng meàm vaø coù theå eùp khuoân, sau ñoù chuùng ñoâng cöùng laïi vaø trôû neân hình daïng môùi khi noù nguoäi. Quaù trình naøy coù theå thöïc hieän nhieàu laàn nhöng ñaëc tính hoùa hoïc cuûa noù vaãn khoâng thay ñoåi. ÔÛ Chaâu AÂu, treân 80% saûn phaåm nhöïa laø nhöïa nhieät deûo. Tuy nhieân, nhöïa nhieät raén laïi khoâng thích hôïp vôùi caùch xöû lyù baèng nhieät nhieàu laàn do caáu truùc lieân keát giöõa caùc phaân töû cuûa chuùng. Caáu truùc naøy gioáng nhö moät daïng löôùi moûng khôùp vaøo nhau. Nguyeân lieäu naøy khoâng theå duøng ñeå taùi cheá thaønh saûn phaåm môùi nhö nhöïa nhieät deûo. Nhöïa nhieät raén ñöôïc söû duïng roäng raõi trong caùc thieát bò ñieän vaø caùc maùy moùc töï ñoäng. Ñaëc tröng cuûa nhöïa nhieät raén laø Phenol Formaldehyde vaø Urea Formaldehyde. Hình 4: Caáu truùc cuûa nhöïa nhieät deûo (a) vaø nhöïa nhieät raén (b) (Nguoàn: Nijenhuiste – 1988, [4]) Ñaëc tính cuûa nhöïa coù theå bò thay ñoåi khi theâm vaøo moät soá chaát phuï gia nhö: Chaát choáng oxi hoùa: thöôøng ñöôïc theâm vaøo Polyethylene vaø Polypropylene, nhaèm laøm giaûm taùc ñoäng cuûa oxi ñoái vôùi nhöïa taïi nhieät ñoä cao. Chaát oån ñònh: coù theå laøm giaûm tyû leä tan raõ cuûa Polyvinyl Chloride (PVC). Chaát laøm meàm: ñöôïc söû duïng ñeå giuùp cho caùc loaïi nhöïa deûo vaø deã uoán hôn. Chaát laøm thoâng: ñöôïc söû duïng ñeå taïo ra caùc loã hoång trong caáu truùc cuûa nhöïa. Chaát laøm chaäm chaùy: ñöôïc theâm vaøo ñeå laøm giaûm tính deã chaùy cuûa nhöïa. Maøu: ñöôïc söû duïng ñeå taïo maøu cho nguyeân lieäu nhöïa. Hieäu quaû cuûa caùc chaát phuï gia ñoái vôùi ñaëc tính cuûa nhöïa laø moät ñieån hình veà söï ña daïng caùc saûn phaåm laøm töø nhöïa PVC, töø oáng daãn nöôùc, vaät duïng trong nhaø, ñóa haùt, taõ em beù ñeán caùc hoaït ñoäng theå thao. Moät soá ñònh nghóa: Chaát thaûi nhöïa laø caùc loaïi chaát thaûi ôû daïng raén coù nguoàn goác töø daàu moû. Nhöïa pheá lieäu laø saûn phaåm, vaät lieäu nhöïa bò loaïi ra trong saûn xuaát hoaëc tieâu duøng nhöng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu laøm nguyeân lieäu saûn xuaát cho chính baûn thaân ngaønh nhöïa (sau khi sô cheá) hoaëc cho caùc ngaønh saûn xuaát khaùc. Nguyeân lieäu nhöïa taùi cheá (coøn ñöôïc goïi laø nguyeân lieäu taùi cheá): saûn phaåm ñaõ qua söû duïng hoaëc pheá phaåm (chaát thaûi) nhöïa maø coøn coù theå söû duïng laïi hoaëc ñöôïc taùi cheá thaønh nguyeân lieäu thoâ. PHAÂN BIEÄT CAÙC LOAÏI NHÖÏA ÔÛ nhöõng nöôùc coâng nghieäp, coù haøng traêm loaïi nguyeân lieäu nhöïa coù giaù trò thöông maïi. ÔÛ nhöõng nöôùc coù neàn kinh teá keùm phaùt trieån, nhöïa ñöôïc söû duïng ít hôn ôû nhöõng nöôùc coâng nghieäp. ÔÛ caû nhöõng nöôùc kinh teá keùm phaùt trieån vaø nhöõng nöôùc coâng nghieäp, coù boán loaïi nhöïa taùi cheá thoâng thöôøng laø: Polyethylene (PE), Polypropylene (PP), Polystyrene (PS) vaø Polyvinyl Chloride (PVC). Chuùng ñöôïc phaân loaïi theo tính chaát, thaønh phaàn vaø phöông thöùc saûn xuaát. Polyethylene (PE) Coù hai loaïi chính cuûa Polyethylene (PE) laø: Polyethylene tyû troïng thaáp (LDPE) vaø Polyethylene tyû troïng cao (HDPE). LDPE thì meàm, deûo, deã caét gioáng nhö laø saùp neán. Noù trong suoát khi ôû daïng moûng vaø coù maøu traéng söõa khi daøy, tröø khi cho theâm maøu. LDPE ñöôïc söû duïng laøm tuùi moûng, bao taûi hoaëc taám phuû, chai nhöïa, hoäp ñöïng thöùc aên, caùc oáng nhöïa deûo, vaät duïng trong nhaø nhö: xoâ, cheùn baùt, ñoà chôi… HDPE thì dai vaø cöùng hôn vaø noù coù maøu traéng söõa, noù ñöôïc duøng laøm tuùi xaùch vaø giaáy bao coâng nghieäp, chai uoáng nöôùc, caùc loaïi chai ñöïng hoùa myõ phaåm, ñoà chôi, thuøng raùc vaø caùc vaät duïng trong nhaø khaùc... Polypropylene (PP) Polypropylene thì cöùng hôn PE vaø saéc beùn hôn khi bò vôõ ra. Ñöôïc söû duïng ñeå laøm gheá, caùc duïng cuï gia ñình chaát löôïng cao nhö: bình acqui, vali, thuøng ñöïng röôïu, soït, oáng nöôùc, maùy moùc, daây caùp, löôùi, duïng cuï phaãu thuaät, bình söõa em beù, thuøng ñöïng thöùc aên… Polystyrene (PS) ÔÛ daïng thoâ, Polystyrene thöôøng deã gaõy vaø trong suoát. Noù thöôøng ñöôïc troän vôùi caùc nguyeân lieäu khaùc ñeå ñaït ñöôïc nhöõng ñaëc tính mong muoán. Polystyrene chaát löôïng cao (HIPS) ñöôïc taïo ra baèng caùch cho theâm cao su vaøo. Polystyrene ôû daïng boâït thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng caùch keát hôïp vôùi moät chaát khaùc ñöôïc thoåi vaøo trong suoát quaù trình saûn xuaát. PS ñöôïc söû duïng ñeå saûn xuaát nhöõng duïng cuï nhaø beáp trong suoát, reû tieàn nhö ñeøn trang trí, chai loï, ñoà chôi, thuøng ñöïng thöùc aên… Polyvinyl chloride (PVC) Polyvinyl Chloride thì cöùng vaø deã gaõy, tröø khi cho theâm vaøo chaát laøm meàm. Thoâng thöôøng PVC ñöôïc duøng laøm caùc loaïi chai loï, bao ñoùng goùi trong suoát, taám phuû moûng, oáng nöôùc, maùng xoái, khung cöûa soå, baûng hieäu… Neáu cho theâm chaát laøm meàm deûo thì noù seõ laø PPVC (Plasticized Polyvinyl Chloride). PPVCù meàm, deã uoán vaø ít bò gaõy hôn, ñöôïc duøng ñeå laøm caùc saûn phaåm thoåi phoàøng nhö: traùi banh, oáng phun nöôùc, voøi sen, giaøy deùp, aùo möa, voû boïc daây caùp… Caùc loaïi nhöïa khaùc goàm: Polycarbonate (PC), Polyethylene Terephthalate (PET), Polyurethane (PU) vaø Nylon hoaëc Polyamide (PA). Haàu heát caùc nhaø saûn xuaát bao bì nhöïa hieän nay ñeàu kiù hieäu saûn phaåm cuûa hoï theo thöù töï töø 1 - 7, ñaëc tröng cho haàu heát caùc loaïi nhöïa saûn xuaát ñeå taïo ñieàu kieän cho vieäc phaân loaïi vaø taùi cheá. Baûng 10: Phaân loaïi, kyù hieäu vaø nguoàn söû duïng nhöïa Vaät lieäu Kyù hieäu Nguoàn söû duïng Polyethylene terephathlate High-density polyethylene Vinyl/polyvinyl chloride Low-density polyethylene Polypropylene Polystyrene Caùc loaïi nhöïa khaùc 1-PET 2-HDPE 3-PVC 4-LDPE 5-PP 6-PS 7-Loaïi khaùc Chai nöôùc giaûi khaùt, bao bì thöïc phaåm Chai söõa, bình ñöïng xaø phoøng, tuùi xaùch, ñoà chôi, thuøng raùc... Hoäp ñöïng thöùc aên trong gia ñình, oáng daãn, aùo möa, giaøy deùp... Bao bì nylon, taám traûi baèng nhöïa... Thuøng, soït, hoäp, roå... Ly, dóa, ñoà chôi, chai loï... Taát caû caùc saûn phaåm nhöïa khaùc NGUOÀN PHAÙT SINH CHAÁT THAÛI NHÖÏA Raùc thaûi coâng nghieäp Nhieàu xí nghieäp ñaõ vöùt boû lôùp maøng phuû Polyethylene cuûa haøng hoùa, nhöng ñaây chính laø nguoàn nguyeân lieäu toát ñeå taùi cheá. Bôûi vì chuùng khaù daøy, hoaøn toaøn tinh khieát vaø laø nguoàn cung caáp nguyeân lieäu doài daøo. Ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát oâtoâ: caùc thieát bò thay theá cho oâtoâ, nhö laø caùnh quaït, voû boïc gheá, bình acqui. Caùc coâng ty xaây döïng: caùc oáng daãn, duïng cuï gia ñình vaø caùc taám phuû. Ngaønh ñieän vaø caùc ngaønh lieân quan ñeán ñieän: hoäp coâng taéc, voû boïc daây caùp, voû maùy cassette, maøn hình TV… Raùc thaûi thöông maïi Caùc phaân xöôûng, cöûa haøng, sieâu thò, nhaø haøng, khaùch saïn laø nhöõng nôi cung caáp soá löôïng raùc thaûi nhöïa khaù oån ñònh. Raùc thaûi noâng nghieäp Caùc khu vöïc troàng troït, nuoâi troàng thuûy saûn cung caáp moät löôïng lôùn raùc thaûi nhöïa nhö: caùc taám phuû, thuøng nhöïa, oáng daãn nöôùc vaø caùc oáng phun nöôùc… Raùc thaûi ñoâ thò Chaát thaûi nhöïa ñöôïc thu gom ôû khu vöïc daân cö, hoä gia ñình, ñöôøng phoá, coâng vieân, caùc baõi raùc. Seõ raát khoù cho vieäc thu gom, phaân loaïi, laøm saïch vaø xöû lyù neáu chuùng bò laãn vôùi chaát thaûi nguy haïi, tröø khi chuùng ñöôïc thu gom tröïc tieáp taïi nhaø. TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG CUÛA NHÖÏA PHEÁ THAÛI Nhöïa laø moät hoãn hôïp caùc chaát coù thaønh phaàn hoaù hoïc trung bình laø 60%C, 7.2%H, 22.8%O, 10% tro tính theo phaàn traêm troïng löôïng khoâ. [2, 4] Nhöïa laø moät chaát beàn vöõng trong moâi tröôøng. Tuy nhieân, khi thaûi ra moâi tröôøng, nhöïa gaây taùc ñoäng xaáu tôùi caùc nguoàn nöôùc, gaây caûn trôû giao thoâng, maát thaåm myõ vaø gaây taéc ngheõn caùc coâng trình thuûy lôïi, traïm bôm nöôùc... Nhöïa chöùa caùc thaønh phaàn phuï gia nhö boät maøu, chaát oån ñònh, chaát hoùa deûo... coù theå coù Chì, Cadmi laø nhöõng chaát ñoäc haïi. Nhöïa ñoùng goùp vaøo toång löôïng Cadmi, Chì trong raùc thaûi ñoâ thò khoaûng 28% vaø 2% töông öùng. Ñaëc bieät, ñoái vôùi nhöïa PVC khi ñoát ôû nhieät ñoä 300oC - 800oC seõ taïo ra Dioxin laø chaát raát ñoäc cho moâi tröôøng töï nhieân. Ngoaøi ra, nhöïa PVC khi bò vôõ vuïn seõ gaây ñau cô ôû ngöôøi vaø gaây ung thö ôû traâu boø. Tro taïo thaønh khi thieâu huûy nhöïa cuõng chöùa kim loaïi naëng, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. [2,4] Taùi cheá nhöïa pheá thaûi laø moät trong nhöõng phöông phaùp tích cöïc nhaát ñeå giaûm taùc ñoäng tôùi moâi tröôøng. TOÅNG QUAN VEÀ HIEÄN TRAÏNG TAÙI CHEÁ NHÖÏA TREÂN THEÁ GIÔÙI Taùi cheá ôû caùc quoác gia coâng nghieäp hoùa [4, dòch giaû: Th.S Nguyeãn Khoa Vieät Tröôøng] ÔÛ caùc quoác gia coâng nghieäp hoùa, ngöôøi ta phaân bieät raïch roøi coâng vieäc taùi cheá sô caáp vaø thöù caáp. Chaát thaûi plastic sô caáp ñöôïc phaùt sinh trong quaù trình saûn xuaát vaø cheá taïo saûn phaåm. Ñaëc ñieåm cuûa chaát thaûi sô caáp laø chaát löôïng toát, coù ñoä tinh khieát cao, phuø hôïp vôùi tieâu chuaån cheá taïo saûn phaåm nhö laø nguyeân lieäu môùi ban ñaàu. Caùc kyõ thuaät taùi cheá bao goàm: xay, eùp ñuøn, taïo vieân… Trong caùc ngaønh coâng nghieäp cheá taïo, caùc vieân nhöïa naøy coù theå ñöôïc söû duïng moät mình chuùng hoaëc thöôøng hôn laø troän vôùi nhöõng haït nhöïa môùi. Quaù trình taùi cheá caùc chaát thaûi sô caáp thaønh caùc saûn phaåm coù ñaëc ñieåm töông töï nhö quaù trình cheá taïo saûn phaåm ban ñaàu, ñöôïc goïi laø taùi cheá sô caáp. Quaù trình saûn xuaát caùc saûn phaåm plastic khoâng theå khoâng coù chaát thaûi, do ñoù ngöôøi ta thöôøng tieán haønh caùc hoaït ñoäng taùi cheá sô caáp ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu thaønh laäp caùc nhaø maùy saûn xuaát. Thuaät ngöõ “chaát thaûi thöù caáp” chæ nhöõng chaát thaûi plastic khoâng thuoäc lónh vöïc saûn xuaát coâng nghieäp. Chuùng khoâng tinh khieát, coù theå bò nhieãm baån, vaø laø hoãn hôïp cuûa nhieàu loaïi plastic khaùc nhau. Quaù trình cheá taïo laïi nhöõng hoãn hôïp naøy (goïi laø taùi cheá thöù caáp) thöôøng cho saûn phaåm laø nhöõng loaïi hoãn hôïp nhöïa coù caùc tính chaát cô hoïc keùm, vì caùc loaïi plastic thaønh phaàn cuûa chuùng thöôøng coù tính chaát raát khaùc nhau. Do vaäy, khaû naêng chaáp nhaän cuûa thò tröôøng ñoái vôùi nhöõng saûn phaåm naøy seõ thaáp hôn. ÔÛ caùc quoác gia coâng nghieäp hoùa, caû hai quaù trình taùi cheá sô caáp vaø thöù caáp ñeàu phuï thuoäc chaët cheõ vaøo voán ñaàu tö, lao ñoäng, thieát bò, naêng suaát saûn phaåm ñeå ñaûm baûo khaû naêng hoaøn voán cao nhaát. Caùc qui trình söû duïng trong coâng nghieäp taùi cheá plastic cuõng gioáng nhö laø caùc qui trình ñöôïc söû duïng trong quaù trình saûn xuaát caùc saûn phaåm plastic töø nhöïa tinh khieát. Vaøo ñaàu nhöõng thaäp kyû 80, caùc hoaït ñoäng taùi cheá plastic gia taêng ñaùng keå. Ñoái vôùi caùc chaát thaûi plastic hoãn taïp vaø nhieãm baån, ngöôøi ta phaùt trieån caùc qui trình cheá taïo vaø thò tröôøng cho caùc saûn phaåm ñaëc thuø coù theå söû duïng chuùng nhö laøm caùc haøng raøo, thay theá vaät lieäu cho caùc ñoà goã gia duïng. Caùc saûn phaåm nhö vaäy coù theå chaáp nhaän caùc loaïi vaät lieäu coù ñoä tinh khieát vaø ñoàng nhaát khoâng cao. Ban ñaàu, thò tröôøng hôi khoù khaên trong vieäc chaáp nhaän nhöõng saûn phaåm nhö vaäy, nhöng caøng veà sau, caùc öùng duïng cuûa caùc loaïi plastic hoãn taïp naøy taêng leân ñaùng keå. Nhìn chung, hoaït ñoäng taùi cheá seõ khoâng gaëp nhieàu vaán ñeà neáu caùc chaát thaûi ñaàu vaøo tinh khieát (ñoàng nhaát vaø khoâng bò nhieãm baån). Caùc chaát thaûi plastic töø caùc nguoàn coâng nghieäp vaø thöông maïi thöôøng duøng ñeå taùi cheá deã daøng hôn plastic coù nguoàn goác töø gia ñình, ôû ñaáy chuùng hoãn taïp hôn vaø deã bò nhieãm baån hôn. Coâng vieäc phaân loaïi plastic tröôùc khi taùi cheá thöôøng gaëp nhieàu khoù khaên nhöng raát quan troïng. Hieän nay cuõng ñaõ coù nhieàu coâng ngheä phuïc vuï cho coâng taùc phaân loaïi vaø laøm saïch nhöng chuùng hoaït ñoäng khoâng thaønh coâng laém. Coâng ngheä taùi cheá seõ deã daøng hôn raát nhieàu neáu chaát thaûi plastic ñöôïc phaân loaïi tröôùc khi thu gom. Caùc coâng ngheä taùi cheá vaãn ñaûm baûo tính khaû thi veà maët kyõ thuaät cuõng nhö kinh teá vì nhieàu lyù do, coâng ngheä taùi cheá plastic phaûi maát nhieàu thôøi gian ñeå thieát laäp hôn caùc hoaït ñoäng taùi cheá vaät lieäu nhö giaáy vaø thuûy tinh. Maëc duø hoaït ñoäng taùi cheá cuõng ñaõ coù beà daøy lòch söû nhöng tieàm naêng vaãn coøn raát lôùn. Hieän nay, löôïng plastic taùi cheá so vôùi löôïng plastic taïo ra vaãn coøn raát khieâm toán. Theosoá lieäu cuûa Hieäp hoäi Saûn xuaát Plastic Chaâu AÂu: naêm 1989, ôû Chaâu AÂu löôïng plastic taùi cheá chæ coù 840.000 taán trong khi ñoù 1.7 trieäu taán plastic thaûi ñöôïc ñoát ñeå thu hoài naêng löôïng, 9 trieäu taán plastic ñi ñeán caùc baõi choân laáp hoaëc ñoát maø khoâng thu hoài naêng löôïng. Taùi cheá ôû caùc quoác gia ñang phaùt trieån [4, dòch giaû: Th.S Nguyeãn Khoa Vieät Tröôøng] ÔÛ caùc quoác gia ñang phaùt trieån, hoaït ñoäng taùi cheá khoâng phaân bieät ranh giôùi sô caáp, thöù caáp nhö caùc quoác gia coâng nghieäp hoùa. Maëc duø caùc ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát plastic baûn thaân noù vaãn taùi cheá haàu heát chaát thaûi sô caáp cuûa noù, nhöng böùc tranh toång theå laø toaøn boä chaát thaûi plastic thöù caáp ñeàu coù theå taùi cheá. Ngöôïc laïi vôùi caùc quoác gia coâng nghieäp hoùa, thò tröôøng cho nhöõng saûn phaåm plastic taùi cheá chöa ñöôïc phaùt trieån. Thay vaøo ñoù ngöôøi ta saûn xuaát nhöõng saûn phaåm gioáng nhö tröôùc ñaây nhöng vaät lieäu laø plastic taùi cheá. Dó nhieân laø chaát löôïng keùm hôn vaø giaù thaáp hôn. Quaù trình taùi cheá ôû caùc nöôùc ngheøo toùm taét nhö sau (moät soá ñaëc ñieåm chính): Caùc nguyeân lieäu thoâ nhö daàu thoâ (ñeå taïo neân nhöïa), nhöïa haït (ñeå saûn xuaát thaønh phaåm) phaûi ñöôïc nhaäp khaåu. Chuùng töông ñoái ñaét, do ñoù vieäc söû duïng nhöïa taùi cheá reû hôn seõ goùp phaàn laøm cho chi phí nguyeân lieäu ñaàu vaøo thaáp hôn. Thò tröôøng caùc saûn phaåm giaù reû naøy raát roäng. Do soá löôïng ngöôøi coù thu nhaäp thaáp lôùn, thò tröôøng chaáp nhaän nhöõng saûn phaåm reû hôn, chaát löôïng tuy thaáp hôn laø raát cao. Trong giôùi nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp thaáp, theo thoáng keâ, nhu caàu söû duïng caùc saûn phaåm nhö vaäy lôùn hôn nhieàu so vôùi caùc saûn phaåm ñaét hôn laøm töø nhöïa môùi. Tyû leä thaát nghieäp cao, giaù lao ñoäng reû laø nhöõng lôïi theá cho hoaït ñoäng taùi cheá plastic, caùc hoaït ñoäng thu gom, laøm saïch, phaân loaïi raát deã daøng khaû thi veà maët kinh teá. Coù raát ít hoaëc chöa coù nhöõng qui ñònh, tieâu chuaån chaát löôïng cho nhöõng saûn phaåm taùi cheá. Vaät lieäu taùi cheá plastic maëc duø khoâng toát baèng vaät lieäu nguyeân sô vaø ôû caùc quoác gia coâng nghieäp hoùa, chaát löôïng cuûa nhöõng saûn phaåm naøy coù theå khoâng qua caùc test chaát löôïng tieâu chuaån, nhöng ôû nhöõng quoác gia möùc ñoä coâng nghieäp hoùa ít hôn, caùc saûn phaåm ñoù vaãn ñöôïc chaáp nhaän. ÔÛ caùc quoác gia coù neàn kinh teá keùm hôn, caùc nhaø maùy plastic lôùn thöôøng khoâng taùi cheá chaát thaûi plastic töø raùc thaûi ñoâ thò. Daây chuyeàn saûn xuaát cuûa hoï nhaïy caûm vôùi ñoä nhieãm baån cuûa plastic vaø ñoä ñoàng ñeàu cuûa caùc haït nhöïa, ñieàu ñoù seõ laøm giaûm chaát löôïng saûn phaåm cuûa hoï. Tuy nhieân caùc nhaø maùy lôùn naøy coù xu höôùng taùi cheá laïi chính chaát thaûi plastic cuûa hoï. Ñieàu naøy ñaûm baûo chaát löôïng veà veä sinh hôn. Caùc nhöïa taùi cheá seõ ñöôïc troän vôùi nhöïa môùi theo moät tyû leä naøo ñoù tuøy yeâu caàu cuûa nhaø saûn xuaát. Ngöôïc laïi vôùi caùc quoác gia coâng nghieäp hoùa, haàu heát plastic ñöôïc taùi cheá vôùi qui moâ nhoû (töï phaùt) phuï thuoäc chuû yeáu vaøo vaät lieäu ñöïôc taùi cheá. Caùc cô sôû saûn xuaát nhoû, coâng ngheä thaáp thöôøng taïo ra saûn phaåm coù chaát löôïng thaáp, giaù thaønh reû vaø ngöôøi ta coá gaéng giaûm chi phí baèng caùch tieát kieäm chi phí nguyeân lieäu ñaàu vaøo. Coâng ngheä söû duïng ôû caùc cô sôû nhoû veà nguyeân taéc vaãn gioáng nhö caùc cô sôû coâng nghieäp qui moâ lôùn, maëc duø caùc loaïi maùy moùc ñaõ quaù ñaùt vaø ñaõ ñöôïc naâng caáp, thay theá caùc phuï tuøng noäi ñòa vaøo. COÂNG NGHEÄ TAÙI CHEÁ PLASTIC CHO CAÙC DOANH NGHIEÄP VÖØA VAØ NHOÛ TAÏI CAÙC NÖÔÙC CHAÂU AÙ. Vieäc tham khaûo caùc moâ hình taùi cheá cuûa caùc nöôùc phaùt trieån coù theå giuùp chuùng ta xöû lyù caùc vaán ñeà veà nguyeân lieäu saûn xuaát vaø oâ nhieãm moâi tröôøng moät caùch hieäu quaû hôn. Hình 5: Sô ñoà taùi cheá nhöïa pheá lieäu ôû nhöõng nöôùc coù thu nhaäp thaáp Laøm saïch laïi - ñoùng goùi Xay nhoû Phaân loaïi Laøm saïch Thu gom Chaát thaûi Ñoâ thò Chaát thaûi Noâng nghieäp Chaát thaûi Thöông maïi Chaát thaûi Coâng nghieäp Ñaåy Daïng oáng, daïng sôïi OÁng daãn, oáng tuyùp Thoåi maøng Thoåi Phun Tuùi xaùch, taám phuû Chai loï Vaät hoãn hôïp Nhöõng haït nhoû Taïo haït Ñaåy (Nguoàn: Vogler,1994,[4]) 2.6.1 Caùc coâng ñoaïn sô cheá nhöïa pheá lieäu Chaát löôïng cuûa saûn phaåm cuoái cuøng coù nguoàn goác töø nhöïa seõ ñöôïc caûi thieän ñaùng keå neáu taát caû caùc chaát oâ nhieãm ñöôïc loaïi boû vaø ñoä aåm ñöôïc giaûm ñeán möùc toái ña tröôùc khi ñem ñi taùi cheá. Caùch phaân bieät caùc loaïi nhöïa Trong hoaït ñoäng taùi cheá nhöïa, ñieàu quan troïng laø phaûi phaân bieät chính xaùc töøng loaïi nhöïa. Neáu khoâng, noù coù theå gaây ra nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng nhö saûn phaåm taïo ra xaáu, keùm chaát löôïng vaø nhöõng thuoäc tính cô hoïc yeáu keùm. Nhieàu loaïi nhöïa troâng coù veû gioáng heät nhau, hoaëc moät loaïi nhöïa laïi theå hieän nhieàu ñaëc tính vaät lyù vaø hoùa hoïc khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo chaát phuï gia ñöôïc theâm vaøo. Baûng 11: Ñaëc tính cuûa caùc loaïi nhöïa coù khaû naêng taùi cheá. Loaïi nhöïa Tyû troïng (g/cm3) Nhieät ñoä laøm meàm hoaëc naáu chaûy (oC) Low-density polyethylene (LDPE) 0.910 - 0.925 102 - 112 High-density polyethylene (HDPE) 0.94 - 0.96 0.95 (chai coù maøu) 0.96 (chai khoâng maøu) 125 - 135 Polypropylene (PP) 0.90 160 - 165 Polystyrene (PS) 1.04 - 1.10 70 - 115 Polyvinyl chloride (PVC) 1.30 - 1.35 150 - 200 Nguoàn: B.A. Hegberg et al., Mixed Plastics Recycling Technology (Noyes DataCorporation, Park Ridge, NJ, USA, 1992, [4]). Vaøi thí nghieäm ñôn giaûn coù theå ñöa ra nhöõng thoâng tin ñaày ñuû ñeå xaùc ñònh chính xaùc töøng loaïi nhöïa: 1. Ñeå phaân bieät giöõa nhöïa nhieät deûo vaø nhöïa nhieät raén, ta laáy moät maûnh daây ñoàng nung noùng ñoû roài nhaán vaøo vaät lieäu. Neáu noù xuyeân qua vaät lieäu thì noù laø nhöïa nhieät deûo, neáu khoâng xuyeân qua ñöôïc thì noù laø nhöïa nhieät raén. 2. Cuõng coù theå xaùc ñònh baèng caùch duøng moùng tay caøo. Tuy nhieân, caùch naøy khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñaùng tin caäy. Ví duï nhö: nhöïa PE thì khoâng theå caøo ñöôïc vì noù gioøn vaø deã gaõy. Ngoaøi ra, baát kyø moät hôïp chaát polymer naøo khi moûng cuõng deûo vaø khi daøy thì cöùng. 3. Thöû nghieäm baèng tính noåi giuùp phaân loaïi ñöôïc caùc maûnh vuïn polymer bò troän laãn vôùi nhau cuõng nhö taùch rieâng nhöõng chaát khoâng phaûi laø nhöïa. Thí nghieäm naøy giuùp phaân bieät giöõa PP vaø HDPE, giöõa HDPE vaø LDPE. Khi ñaët chuùng vaøo moät chaäu nöôùc vôùi moät ít coàn (duøng tyû troïng keá ño trong khoaûng 0.9 - 1.0 g/cm3), chuùng seõ theå hieän tính noåi theo ñuùng tyû troïng cuûa chuùng. Ví duï: hoãn hôïp nöôùc vaø coàn ôû ñuùng tyû troïng laø 0.925, PP seõ noåi vaø HDPE seõ chìm; vaø ôû tyû troïng 0.93, LDPE seõ noåi vaø HDPE seõ chìm. Tuy nhieân, thí nghieäm baèng caùch naøy khoâng ñaùng tin caäy khi phaân bieät giöõa PP vaø LDPE. Trong tröôøng hôïp naøy thì caùc thöû nghieäm baèng moùng tay vaø quan saùt baèng maét seõ cho keát quaû chính xaùc hôn. Moät thöû nghieäm baèng tính noåi khaùc nöõa laø söû duïng nöôùc tinh khieát vaø muoái ñeå phaân bieät PS vaø PVC. Caû hai loaïi naøy ñeàu chìm trong nöôùc tinh khieát, nhöng khi cho theâm moät löôïng muoái xaùc ñònh vaøo nöôùc, PS seõ noåi leân beà maët, trong khi PVC vaø caùc chaát baån seõ bò giöõ laïi döôùi ñaùy. Löôïng muoái cho vaøo khoâng caàn phaûi ño chính xaùc, chuû yeáu laø baèng kinh nghieäm. 4. Thöû nghieäm baèng caùch ñoát. Caét moät maûnh nhöïa daøi 5cm, roäng 1cm vaø boùp nhoïn moät ñaàu. Hô ñaàu nhoïn treân moät ngoïn löûa, phía döôùi ñaët moät caùi chaäu hoaëc moät hoøn ñaù. Maøu vaø muøi töø ngoïn löûa seõ theå hieän loaïi chaát deûo. Rieâng ñoái vôùi nhöïa PVC, ta coù theå xaùc ñònh baèng caùch: chaïm maãu nhöïa vaøo moät sôïi daây ñoàng ñöôïc nung noùng ñoû. Sau ñoù, giöõ sôïi daây ñoàng treân moät ngoïn löûa. Ngoïn löûa coù maøu xanh laù do söï coù maët cuûa Clo. Baûng12: Caùch phaân bieät caùc loaïi nhöïa Caùch thöû nghieäm PE PP PS PVC Nöôùc Noåi Noåi Chìm Chìm Ñoát Löûa maøu xanh, treân ñænh ngoïn löûa coù maøu vaøng. Chaûy nhoû gioït. Löûa maøu vaøng xanh Löûa maøu vaøng, coù muoäi ñen. Chaûy nhoû gioït. Coù khoùi maøu vaøng ñen. Khoâng tieáp tuïc chaùy khi dôøi ngoïn löûa ñi. Muøi sau khi ñoát Gioáng muøi saùp neán. Gioáng muøi saùp neán nhöng nheï hôn so vôùi PE Coù muøi thôm Muøi axit HCl Caøo Ñöôïc Khoâng Khoâng Khoâng (Nguoàn : Vogler-1984, [4]) Röûa Coâng ñoaïn naøy raát quan troïng, bôûi vì pheá lieäu nhöïa saïch seõ coù giaù cao hôn vaø chaát löôïng saûn phaåm taïo ra seõ toát vaø ñeïp hôn. Nhöïa coù theå ñöôïc laøm saïch ôû nhieàu giai ñoaïn khaùc nhau trong quaù trình taùi cheá nhö: tröôùc, sau hoaëc ngay khi phaân loaïi. Nhöïa cöùng thöôøng ñöôïc röûa saïch laàn nöõa sau khi chuùng ñöôïc caét nhoû. Pheá lieäu nhöïa coù theå ñöôïc röûa baèng tay hoaëc baèng maùy. Maùy röûa goàm moät beå nöôùc coù gaén boä caùnh khuaáy chaïy vôùi toác ñoä chaäm. Nhöïa ñöôïc ngaâm trong beå nöôùc nhieàu giôø, trong khi caùc caùnh khuaáy hoaït ñoäng lieân tuïc. Chaát baån (chuû yeáu laø ñaát caùt) seõ laéng xuoáng vaø nhöïa saïch ñöôïc vôùt leân. Neáu pheá lieäu bò dính daàu môõ thì coù theå röûa baèng nöôùc noùng vôùi xaø boâng, thuoác taåy hoaëc vôùi NaOH. ÔÛû Cairo, nhöõng phaàn nhöïa cöùng sau khi caét nhoû seõ ñöôïc röûa baèng moät beå nöôùc noùng vaø moät beå nöôùc laïnh. Vôùi moãi taán nhöïa, ngöôøi ta cho 25kg KOH vaø 2kg boät taåy vaøo 2000 lít nöôùc noùng. Sau ñoù, chuùng seõ ñöôïc röûa nheï baèng nöôùc laïnh. Maát khoaûng 5 ngaøy ñeå röûa 1 taán nhöïa nhö vaäy. Phôi Haàu heát caùc cô sôû taùi cheá ñeàu coù qui moâ vöøa vaø nhoû, do ñoù dieän tích saân phôi thöôøng khoâng lôùn. Pheá lieäu nhöïa coù theå ñöôïc phôi khoâ baèng tay hoaëc saáy khoâ baèng maùy. Neáu phôi baèng tay thì nhöïa ñöôïc traûi ra saân phôi döôùi naéng vaø ñöôïc trôû maët ñeàu ñaën. Loaïi nhöïa taám coù theå treo thaønh töøng haøng. Nhö vaäy seõ coù theå giaûm ñöôïc dieän tích saân phôi so vôùi vieäc phaûi traûi ra. Ñoái vôùi nhöïa pheá lieäu (PE) ñaõ ñöôïc caét nhoû thì coù theå duøng maùy saáy. Thôøi gian saáy khoâ seõ nhanh hôn vaø pheá lieäu khoâng bò nhieãm baån trôû laïi so vôùi vieäc phôi ngoaøi trôøi. Phaàn nhöïa cöùng thì khoâng theå saáy baèng maùy maø phaûi traûi ra phôi cho raùo nöôùc. Thôøi gian phôi tuøy thuoäc vaøo gioù vaø nhieät ñoä cuûa khu vöïc phôi. Ví duï, ôû Istanbul, maùy saáy goàm coù moät ngaên ñaët væ saét ñeå nhöïa PE vuïn, moät caùi quaït vaø moät moû haøn khí. Quaït thoåi hôi noùng töø phía döôùi lôùp nhöïa vuïn ñeå saáy khoâ. Thænh thoaûng, ngöôøi ta duøng moät caùi que ñeå ñaûo ñeàu. Thôøi gian saáy khoaûng 2 - 3 giôø, ôû nhieät ñoä 70 - 90oC. Baèm nhoû Kyõ thuaät baèm nhoû laø kyõ thuaät chia nhoû vaät lieäu baèng nhieàu caùch nhaèm laøm taêng theâm soá löôïng nguyeân lieäu taùi cheá vaø thuaän lôïi cho vieäc vaän chuyeån vaø deã daøng ñöa vaøo caùc thieát bò maùy moùc. Nhöïa thoâ sau khi phaân loaïi seõ ñöôïc cho vaøo maùy baèm ñeå baèm nhoû ra. Nguyeân lieäu ñöôïc ñoå vaøo moät caùi pheãu ôû phía treân maùy baèm, löôõi caét xoay ñeàu vaø caét ra thaønh nhieàu maûnh nhoû. Sau ñoù, chuùng seõ ñöôïc qua moät væ loïc vaø rôùt xuoáng thuøng chöùa ñaët phía döôùi. Hình 6: Maùy baèm (Nguoàn: Vogler, 1984, [4]) Caùc löôõi caét quay ñeàu nhôø ñöôïc gaén motor ñieän phía sau, motor quay seõ laøm cho daây curoa quay. Phía treân pheãu coù naép ñaäy ñeå traùnh nhöõng maåu nhöïa bò vaêng ra ngoaøi. Nhöïa sau khi ñöôïc nghieàn nhoû seõ ñöôïc xuùc vaøo bao ñeå baûo quaûn hoaëc cho vaøo maùy ñuøn. Neáu sau khi baèm, nhöõng maûnh nhöïa nhoû vaãn chöa saïch, chuùng seõ ñöôïc ñaët vaøo moät caùi raây vaø röûa ñeå loaïi boû chaát baån vaø buïi. Tuøy theo loaïi vaø chaát löôïng nguyeân lieäu thoâ (HDPE daïng taám, sôïi LDPE) maø chuùng ñöôïc troän laãn vaø baèm nhoû. Hai loaïi PE naøy ñöôïc troän laãn ñeå taïo ra moät ñaëc tính vaät lyù khaùc cho saûn phaåm. Sau quaù trình ñaåy vaø taïo haït, tính deûo vaø nhöõng ñaëc tính khaùc cuûa nguyeân lieäu theå hieän ôû nhöõng haït nhöïa deûo vaø dai. ÔÛ nhöõng nôi khoâng coù ñieän hoaëc giaù ñieän quaù maéc, motor ñieän cuûa maùy baèm ñöôïc thay baèng moät baùnh ñaø naëng vaø moät duïng cuï quay tay. Moät hoäp truyeàn ñoäng 4:1 keát hôïp vôùi moät baùnh raêng truï troøn 2:1 seõ cho moät heä soá truyeàn ñoäng 8:1 (löôõi caét vaø baùnh ñaø quay 8 laàn cho moãi laàn quay tay). Tuy nhieân, theo khaûo saùt thì noù chæ caét ñöôïc nhöïa PS. Keát tuï - Hoùa raén Caùc loaïi nhöïa meàm (tuùi xaùch, drap traûi giöôøng..) khoâng thích hôïp ñeå ñöa vaøo caùc thieát bò maùy moùc nhö maùy baèm, maùy ñuøn. Vì vaäy phaûi keát tuï chuùng tröôùc khi caét, baèng caùch laøm cho noù noùng leân baèng nhieät sau ñoù cho noù ñoâng laïi. Quaù trình naøy seõ caûi thieän chaát löôïng cuûa saûn phaåm cuoái cuøng. Ngoaøi ra, noù coøn laøm taêng tyû troïng cuûa nguyeân lieäu vaø coù theå taïo theâm nhieàu nguyeân lieäu ñeå cho vaøo maùy ñuøn, vì vaäy coù theå taêng naêng suaát. Nguyeân lieäu keát tuï phaûi saïch, vì caùc taïp chaát seõ aûnh höôûng ñeán tính chaát cuûa nhöïa vaø hieån nhieân ñoä deûo cuûa nhöïa seõ khoâng ñaït yeâu caàu. Chaát baån caàn ñöôïc laáy ra trong suoát quaù trình naøy. Beân trong maùy keát tuï coù gaén löôõi caét quay vôùi toác ñoä cao seõ taïo ra hôi noùng do ma saùt. Nguyeân lieäu thoâ seõ taêng tyû troïng do chuùng bò co laïi. Khi nguyeân lieäu vöøa nguoäi, chuùng trôû neân raén vaø ñöôïc caét thaønh nhöõng haït nhoû, cöùng. Hôi noùng seõ caøng taêng leân neáu pin noùng ñöôïc laép quanh maùy hoaëc thoåi hôi nöôùc noùng vaøo. Quaù trình laøm nguoäi seõ xaûy ra nhanh hôn neáu cho theâm moät ít nöôùc hoaëc duøng maùy thoåi khí laïnh. Ñoâi khi nhöõng maûnh vuïn naøy seõ ñöôïc qua moät caùi raây ñeå loaïi boû buïi baån. Löôõi caét quay nhôø coù motor ñieän coù gaén daây curoa. Nguyeân lieäu sau ñoù seõ töï ñoäng ñöôïc truùt vaøo bao. Caùc coâng ñoaïn hoaøn thieän saûn phaåm Taïo haït Nhöïa cöùng sau khi nghieàn nhoû vaø nhöïa xoáp laø nguyeân lieäu cuûa quaù trình ñuøn vaø taïo haït ñeå saûn xuaát haït nhöïa. Haït nhöïa naøy seõ trôû thaønh nguyeân lieäu ñaàu vaøo cuûa caùc quaù trình eùp thaønh saûn phaåm. Hình 7: Qui trình taïo haït Pheãu Nhöïa vuïn OÙÁng nöôùc Sôïi nhöïa Truïc laên Khuoân caét Væ löôùi loïc Pin noùng Thuøng maùy Truïc vít Ñaàu khuoân ñaåy Beå nöôùc laïnh Caân Bao ñöïng haït (Nguoàn :Vogler – 1984, [4]) Nguyeân taéc hoaït ñoäng: Nguyeân lieäu ñöôïc cho vaøo pheãu vaø rôi xuoáng khuoân ñaåy, truïc vít quay seõ ñaåy nguyeân lieäu leân phía tröôùc. Hôi noùng do ma saùt vaø caùc pin noùng ñöôïc laép quanh thuøng ñeå laøm meàm deûo nguyeân lieäu. Pin noùng, nöôùc vaø maùy thoåi khí ñöôïc laép quanh thuøng ñeå kieåm soaùt nhieät ñoä. Tröôùc khi nguyeân lieäu ra khoûi khuoân, chuùng ñöôïc ñöa qua væ löôùi loïc ñeå loaïi boû nhöõng maûnh cöùng. Khi caùc sôïi nhöïa ra khoûi khuoân, chuùng ñi qua moät beå nöôùc laïnh ñeå raén laïi. Truïc laên seõ ñöa vaät lieäu vaøo khuoân caét ñeå caét thaønh nhöõng haït ñeàu nhau duøng laøm nguyeân lieäu saûn xuaát. Haït nhöïa seõ töï ñoäng ñöôïc truùt vaøo bao ñaët treân moät caùi caân. Chaát thaûi phaùt sinh trong quaù trình naøy cuõng coù theå cho vaøo maùy ñuøn laàn nöõa. Naêng suaát cuûa quaù trình taïo haït phuï thuoäc vaøo qui moâ cuûa maùy ñuøn. Moät cô sôû taïo haït nhoû caàn 2 - 3 coâng nhaân ñöùng maùy. Maùy ñuøn vaø maùy taïo haït ñöôïc söû duïng ôû Thoå Nhó Kyø coù giaù 5.000$ (maùy cuõ) vaø 10.000$ ( maùy môùi). Cheá taïo saûn phaåm Moät soá phöông phaùp saûn xuaát ñöôïc söû duïng cho caùc qui trình nhoû ñeå saûn xuaát ra nhöõng saûn phaåm cuoái cuøng, bao goàm: EÙp ñuøn ( caùc loaïi oáng daãn) EÙp phun ( caùc saûn phaåm thoâng duïng) Coâng ngheä thoåi ( caùc loaïi chai) Caùn taám ( caùc loaïi tuùi xaùch baèng nhöïa) Taát caû nhöõng phöông phaùp treân ñeàu phuï thuoäc vaøo nguoàn ñieän. Chæ coù phöông phaùp eùp ñuøn laø coù chi phí thaáp, khaù ñôn giaûn, coù theå laøm thuû coâng khi gaëp söï coá veà ñieän. EÙp ñuøn Quaù trình eùp ñuøn cuõng gioáng nhö quaù trình taïo haït nhöng saûn phaåm cuoái cuøng coù daïng oáng. Quaù trình naøy coù theâm moät khuoân theùp coù khoeùt loã ñeå ñònh hình saûn phaåm. Nguyeân lieäu ñöôïc laøm nguoäi vaø hoaù raén trong khoâng khí, trong nöôùc sinh hoaït hoaëc thuøng laïnh tröôùc khi qua oáng cuoán vaø ñöôïc caét thaønh nhöõng ñoaïn thaúng. Nguyeân lieäu laø caùc maûnh PVC ñöôïc söû duïng ñeå cheá taïo caùc saûn phaåm daïng oáng. Ñaàu tieân, nguyeân lieäu caàn ñöôïc saáy khoâ, sau ñoù seõ ñöôïc loïc vaø pha troän vôùi caùc chaát phuï gia. Chuùng ñöôïc ñöa vaøo pheãu ñeå ñi vaøo khuoân. Truïc vít quay taïo ra hôi noùng do ma saùt. Do ñoù, hôi aåm cuûa nguyeân lieäu seõ laïi tieáp tuïc ñöôïc haï xuoáng vaø ñöôïc loïc moät laàn nöõa. Sau ñoù, chuùng seõ ñöôïc ñaåy qua khuoân taïo oáng ñeå taïo ra saûn phaåm cuoái cuøng. Hình 8: Qui trình eùp ñuøn Truïc vít Truïc ñôõ Khuoân Saûn phaåm daïng oáng nôû ra khi ra khoûi khuoân (Nguoàn: Vogler – 1984, [4]) EÙp phun Nguyeân taéc hoaït ñoäng: Nguyeân lieäu ñöôïc ñöa vaøo pheãu vaø ñi xuoáng maùy ñuøn. Truïc vít quay seõ ñaåy nhöïa leân phía tröôùc vaø caùc pin noùng seõ laøm noùng chaûy chuùng. Sau ñoù, truïc vít ngöøng quay ñeå nhöïa chaûy doàn veà phía tröôùc khuoân. Khi ñuû löôïng nguyeân lieäu, truïc ñaåy seõ ñaåy löôïng nhöïa noùng chaûy qua voøi phun vaøo moät khuoân theùp kín. Khuoân naøy ñöôïc giöõ laïnh ñeå nguyeân lieäu nhanh choùng cöùng laïi. Sau ñoù, ngöôøi ta môû khuoân vaø thaùo saûn phaåm ra, vaø chuaån bò cho meû tieáp theo. Caùc loaïi maùy kieåu cuõ thöôøng söû duïng piston hoaëc oáng bôm thay cho truïc vít. Hình daïng cuûa khuoân eùp tuøy theo loaïi saûn phaåm saûn xuaát. Hình 9: Quaù trình eùp phun Truïc vít Pheãu chöùa nhöïa ôû daïng haït hay daïng boät Khuoân 2 ngaên Baøn keïp giöõ khuoân eùp Voøi phun Pin noùng vaø laïnh (Nguoàn: Vogler – 1984,[4]) Coâng ngheä thoåi Nhöõng ñoaïn oáng nhöïa sau khi ñöôïc ñaåy ra khoûi maùy ñuøn seõ ñi vaøo maùy thoåi chai. Luùc naøy, khuoân khít laïi ñeå caét thaønh töøng ñoaïn oáng baèng vôùi chieàu cao cuûa chai. Khí neùn thoåi vaøo ñeå laøm giaõn nôû ñoaïn oáng theo hình daïng cuûa khuoân. Saûn phaåm ñöôïc laøm laïnh cho tôùi khi chuùng cöùng laïi vaø ñöôïc thaùo ra khoûi khuoân. Coâng suaát cuûa maùy thoåi khoaûng 100 - 200 kg saûn phaåm/ngaøy, tuøy thuoäc vaøo ñoä maïnh cuûa motor (10 - 15 maõ löïc). Moãi maùy caàn moät motor ñeå vaän haønh vaø moät motor ñeå laøm laïnh. Hình 10: Qui trình thoåi Maùy ñuøn - Khuoân Khí neùn vaøo khuoân ñeå laøm giaõn nôû oáng Truïc roãng maët trong coå chai Khuoân khít laïi ñeå caét oáng (Nguoàn: Vogler – 1984, [4]) Caùn taám Nguyeân lieäu sau khi ra khoûi maùy ñuøn seõ coù daïng oáng moûng vaø ñöôïc ñöa leân moät caùi thaùp goàm moät heä thoáng bôm hôi vaø moät truïc keùo chaïy baèng motor. Khí neùn seõ thoåi phoàng oáng nhöïa moûng. Beân ngoaøi ñöôïc laøm nguoäi bôûi nhöõng oáng thoåi khí laïnh. Khi oáng nhöïa qua truïc keùo, noù seõ ñöôïc caùn thaønh taám. Ñeå thöïc hieän quaù trình naøy, chæ coù nhöõng haït nhöïa chaát löôïng cao nhö nhöïa thoâ môùi coù theå ñöôïc söû duïng. Maùy moùc vaø thieát bò Caùc maùy moùc saûn xuaát nhöïa phöùc taïp ñöôïc söû duïng trong caùc ngaønh coâng nghieäp thöôøng caàn voán ñaàu tö lôùn. Maùy ñuøn vôùi coâng suaát 12 kg/giôø coù giaù 20,000$ vaø maùy ñuøn coù coâng suaát 40 kg/giôø coù giaù 40,000$. Baûng 13: Giaù maùy ñuøn ôû Calcutta Coâng suaát (kg/giôø) Giaù ($) 12 30 40 750 1,400 1,850 (Nguoàn : Ptr Services – 1992, [4]) Giaù maùy moùc ôû Calcutta thaáp laø do : Nhöõng maùy naøy chæ duøng ñeå saûn xuaát saûn phaåm töø pheá lieäu. Thaäm chí thuøng maùy vaø caùc baùnh raêng ñeàu ñöôïc laøm töø nhöõng ñoà pheá lieäu. Thieát bò ñöôïc mua laïi töø nhöõng ngöôøi baùn ñoà cuõ vaø ñöôïc söûa chöõa laïi. Haàu nhö khoâng coù söï kieåm soaùt chaát löôïng nguyeân lieäu duøng trong maùy. GIÔÙI THIEÄU VEÀ NHÖÏA LAI GOÃ VAØ CAÙC SAÛN PHAÅM Caùc nhaø khoa hoïc taïi Ñaïi hoïc New York ñang phaùt trieån moät phöông phaùp laøm taêng ñoä beàn cuûa nhöïa baèng caùch keát hôïp vôùi caùc sôïi goã. Sôïi goã vaø caùc chaát coù goác cellulose nhö voû ñaäu phoäng, caây tre, rôm raï, voû traáu… seõ ñöôïc troän laãn vôùi pheá lieäu nhöïa vaø xay thaønh moät hoãn hôïp nhöïa - goã. Sau ñoù chuùng ñöôïc ñuøn thaønh saûn phaåm. Caùc chaát phuï gia nhö: phaåm maøu, chaát keát dính, chaát oån ñònh, chaát taïo boït, daàu nhôøn… ñöôïc theâm vaøo ñeå saûn phaåm beàn vaø ñeïp hôn. Vôùi treân 70% löôïng cellulose coù trong hoãn hôïp (thöôøng thì tyû leä 50/50 phoå bieán hôn), hoãn hôïp nhöïa - goã vaãn seõ theå hieän caùc ñaëc tính cuûa goã vaø coù theå ñöôïc laøm thaønh caùc vaät duïng töông töï nhö goã trong nhaø (caàu thang, vaùn loùt saøn…). Chuùng coù khaû naêng chòu ñöôïc ñoä aåm vaø khoâng bò muïc. [3] Baûng 14: So saùnh ñoä beàn vaø ñoä cöùng cuûa goã vaø hoãn hôïp nhöïa lai goã. Nguyeân lieäu % Goã Tyû troïng Ñoä beàn uoán (PSI) Modul uoán (PSI) Goã 100 0.37 8,000 887,500 Hoãn hôïp nhöïa – goã thoâng thöôøng 50 0.97 1,900 169,000 Hoãn hôïp PP - goã 30 0.52 6,000 215,000 Hoãn hôïp PP sau khi ñuøn - goã 30 0.98 17,000 733,000 (Nguoàn: Second Generation Woodfibre-Polymer Composites, [5]) Caùc nhaø saûn xuaát cho raèng hoãn hôïp nhöïa - goã raát thaân thieän vôùi moâi tröôøng vaø khoâng caàn baûo quaûn kyõ nhö caùc saûn phaåm laøm töø goã phaûi duøng chaát baûo quaûn vaø chaát choáng moái moït. Coâng duïng phoå bieán nhaát cuûa noù laø laøm vaùn loùt saøn ngoaøi trôøi, raøo chaén, haøng raøo, gheá trong coâng vieân, ñoà trang trí, khung cöûa vaø nhöõng vaät duïng trong nhaø. TOÅNG QUAN VEÀ NGAØNH NHÖÏA ÔÛ TP.HCM Caùc saûn phaåm nhöïa ngaøy caøng chieám lónh thò tröôøng vì chuùng coù nhöõng ñaëc tính vöôït troäi hôn so vôùi caùc saûn phaåm cuøng chöùc naêng baèng kim loaïi, thuyû tinh, giaáy nhö: nheï, reû, ña daïng vaø deã söû duïng. Do ñaëc tính nheï neân chi phí vaän chuyeån caùc saûn phaåm nhöïa bao giôø cuõng reû hôn so vôùi kim loaïi vaø thuyû tinh. Saûn phaåm nhöïa ña daïng veà hình daïng, thích hôïp vôùi caùc loaïi thöïc phaåm öôùt cuõng nhö söû duïng trong caùc loø vi ba. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa maët haøng tieâu duøng baèng nhöïa, nhöïa pheá thaûi ñaëc bieät laø nylon ngaøy caøng chieám tyû troïng ñaùng keå trong thaønh phaàn chaát thaûi raén sinh hoaït. Theo keát quaû phaân tích cuûa Sôû Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng veà thaønh phaàn chaát thaûi raén sinh hoaït taïi caùc hoä gia ñình ôû Tp.HCM cho thaáy nhöïa vaø nylon chieám tyû troïng thöù hai sau raùc thöïc phaåm (nhöïa chieám 1.2 - 4.2% vaø tuùi nylon chieám 3.5 - 13.4%). Nhö vaäy, neáu thu hoài vaø taùi cheá löôïng pheá lieäu naøy seõ giaûm ñaùng keå theå tích choân laáp ñoàng thôøi seõ ñem laïi lôi ích khoâng nhoû veà kinh teá. Ñeå coù ñuû nguyeân lieäu, moãi naêm ngaønh nhöïa caàn haøng trieäu taán nhöïa, trong khi naêng löïc saûn xuaát trong nöôùc chæ ñaït khoaûng 200.000 taán. Vieäc söû duïng nhöïa pheá lieäu ñeå laøm nguyeân lieäu saûn xuaát seõ giuùp doanh nghieäp giaûm giaù thaønh tôùi 50% so vôùi vieäc söû duïng haït nhöïa chính phaåm. Hieän nay, giaù thaønh caùc saûn phaåm nhöïa cuûa nöôùc ta khoâng caïnh tranh noåi vôùi Trung Quoác vì cao hôn ñeán 10 - 15% do hoï söû duïng ñeán 40 - 50% nguyeân lieäu laø pheá lieäu nhöïa taùi cheá. Beân caïnh ñoù, giaù daàu moû bieán ñoäng lieân tuïc laøm taêng giaù nhöïa nguyeân lieäu daãn ñeán vieäc caùc nhaø saûn xuaát phaûi tìm kieám caùc nguoàn nguyeân lieäu reû tieàn hôn laø nhöïa taùi cheá, saûn xuaát töø nhöïa pheá thaûi. Ñöùng tröôùc nhu caàu thò tröôøng roäng lôùn vaø lôïi nhuaän haáp daãn, caùc cô sôû taùi cheá thu mua nhöïa pheá thaûi ñeå taùi cheá hoaëc ñôn giaûn chæ laø gia coâng taùi saûn xuaát kieám lôøi. Hoaït ñoäng naøy beân caïnh nhöõng lôïi ích veà maët kinh teá xaõ hoäi cuõng ñaõ ít nhieàu aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng xung quanh khu vöïc. Baûng 15: Moät soá saûn phaåm nhöïa ñaõ daàn thay theá caùc saûn phaåm truyeàn thoáng Saûn phaåm nhöïa Saûn phaåm truyeàn thoáng Nhöïa daân duïng OÁng nöôùc Pallet Thuyeàn, canoâ... Bao bì saûn phaåm tieâu duøng Ñoà goã, ñoà ñan laùt thuû coâng OÁng nöôùc baèng saét, theùp Pallet goã Thuyeàn goã... Bao bì baèng giaáy Baûng 16: Thaønh phaàn nhöïa trong caùc maãu raùc taïi Tp.HCM Maãu raùc Nylon (%) Nhöïa (%) Khoaûng dao ñoäng Trung bình Khoaûng dao ñoäng Trung bình Raùc töø caùc hoä gia ñình Raùc nhaø haøng,khaùch saïn Raùc chôï Raùc tröôøng hoïc 0 – 36.6 0 – 5.3 0 – 6.5 8.5 – 34.4 6.84 2.65 - 22.3 0 - 10.8 0 - 6.0 0 - 4.3 3.5 – 18.9 2.05 3.0 - 9.3 (Nguoàn: Sôû Taøi Nguyeân vaø Moâi Tröôøng,[2]) LÔÏI ÍCH CUÛA VIEÄC TAÙI CHEÁ NHÖÏA PHEÁ THAÛI Duy trì nguoàn naêng löôïng hoùa thaïch khoâng taùi taïo. Vieäc saûn xuaát nhöïa söû duïng 8% löôïng daàu khai thaùc cuûa theá giôùi, trong ñoù 4% duøng laøm nguyeân lieäu vaø 4% söû duïng trong quaù trình saûn xuaát.[2] Giaûm naêng löôïng tieâu thuï caàn thieát ñeå saûn xuaát ra moät saûn phaåm nhöïa. Taùi cheá moät chai nhöïa tieát kieäm khoaûng 1/3 naêng löôïng so vôùi saûn xuaát moät chai nhöïa laøm baèng haït nhöïa chính phaåm. Giaûm khoái löôïng chaát thaûi ñoå veà baõi choân laáp. Giaûm söï phaùt xaï caùc khí CO2, SO2 vaø NO. Khí SO2 giaûm khoaûng 1/3, khí NO giaûm 1/2 vaø khí CO2 giaûm 1/3. Giaûm löôïng nöôùc söû duïng khoaûng 90%. [2] HIEÄN TRAÏNG COÂNG NGHEÄ CUÛA NGAØNH TAÙI CHEÁ NHÖÏA Hình 11: Sô ñoà taùi cheá nhöïa ñieån hình Nhöïa pheá lieäu Xay Maùy où keo Haït nhöïa Phaân loaïi Röûa vaø phôi EÙp hay keùo thaønh saûn phaåm Xaøo vaø troän maøu (Nguoàn: Sôû Taøi Nguyeân vaø Moâi Tröôøng, [2]) Qui trình taùi cheá nhöïa pheá lieäu: chuû yeáu goàm 4 giai ñoaïn chính: Giai ñoaïn 1: phaân loaïi: thöôøng ñöôïc tieán haønh baèng thuû coâng, nhaèm phaân loaïi, laøm saïch töøng loaïi PE, PP, PVC, PS... rieâng bieät. Möùc ñoä phaân loaïi ôû moãi nôi raát khaùc nhau phuï thuoäc vaøo yeâu caàu cuûa nhaø saûn xuaát maø hoï baùn. Pheá lieäu coù theå ñöôïc phaân loaïi ôû baát kyø giai ñoaïn naøo trong quaù trình taùi cheá, theo maøu, theo loaïi… Pheá lieäu ñöôïc phaân loaïi baèng tay, chuû yeáu laø phuï nöõ vaø treû em, bôûi vì tieàn coâng thaáp vaø caàn nhieàu lao ñoäng. Giai ñoaïn 2: xay baèm vaø phôi khoâ: pheá lieäu sau khi ñöôïc phaân loaïi, laøm saïch seõ ñöôïc ñöa vaøo maùy xay ñeå xay nhoû vaø ñöa qua moät beå nöôùc ñeå ngaâm vaø röûa saïch chaát baån. Sau ñoù ñöôïc ñem phôi khoâ taïi caùc baõi ñaát troáng roài ñoùng laïi thaønh bao vaø chuyeån ñeán caùc cô sôû taïo haït. Giai ñoaïn 3: taïo haït, où keo: taïi ñaây, caùc maãu nhöïa pheá lieäu ñöôïc ñöa vaøo moät boä phaän ñeå xay nhuyeãn vaø pha maøu theo yeâu caàu saûn xuaát. Tieáp theo, caùc maãu nhöïa ñöôïc laøm noùng chaûy trong moät oáng daøi vaø ñöôïc moät truïc eùp ñaåy qua moät taám löôùi ñeå taïo thaønh nhöõng sôïi nhöïa thöa coù ñöôøng kính khoaûng 0.3 - 0.4 cm. Sau ñoù, caùc sôïi nhöïa naøy ñöôïc daãn qua beå nöôùc laïnh nhaèm laøm ñoâng cöùng sôïi nhöïa vaø cuoái cuøng ñöôïc moät maùy caét caét ra thaønh nhöõng haït nhoû. Tuøy theo nhu caàu söû duïng maø caùc haït nhöïa naøy seõ ñöôïc pha maøu thích hôïp. Giai ñoaïn 4: saûn xuaát saûn phaåm: haït nhöïa sau khi ñöôïc taïo thaønh seõ ñöôïc ñöa ñeán caùc cô sôû saûn xuaát saûn phaåm. Tuøy thuoäc vaøo loaïi saûn phaåm seõ saûn xuaát nhö: thoåi tuùi, deùp, roå, thau, oáng nöôùc.... maø maùy moùc seõ khaùc nhau. Hình 12: Qui trình sô boä cuûa coâng ngheä taùi cheá nylon pheá lieäu Raùc sinh hoaït UÛû töï nhieân (phaân huûy caùc chaát höõu cô vaø daàu) Phaân loaïi nylon töø raùc sinh hoaït Baèm vaø röûa Phôi khoâ Giuõ saïch Ñuøn Nghieàn nhoû Caét haït Ñoùng goùi (Nguoàn: Coâng Ty Moâi Tröôøng Bieån Xanh) Moâ taû qui trình: a. Coâng ñoaïn phaân loaïi bao nylon töø raùc sinh hoaït: ñaây laø coâng ñoaïn laøm thuû coâng laø chuû yeáu. Caùc coâng nhaân seõ tröïc tieáp phaân loaïi baèng tay caùc chaát thaûi voâ cô vaø höõu cô. Trong chaát thaûi voâ cô tieán haønh phaân loaïi ra nhöõng chaát thaûi coù theå taùi sinh trong ñoù coù bao nylon. b. Coâng ñoaïn uû töï nhieân: ñaây laø coâng ñoaïn laøm giaûm haøm löôïng daàu dính baùm vaøo bao nylon vaø caùc chaát höõu cô coøn soùt laïi trong bao nylon. Quaù trình naøy chuû yeáu döïa vaøo caùc loaïi vi sinh coù saün trong caùc chaát baån baùm vaøo bao nylon trong quaù trình söû duïng. Thôøi gian uû cuûa coâng ñoaïn naøy laø töø 10 - 15 ngaøy thì haøm löôïng daàu vaø chaát höõu cô giaûm khoaûng 65 - 70% laø coù theå ñöa vaøo saûn xuaát. Trong coâng ñoaïn naøy phaùt sinh ra muøi hoâi do quaù trình phaân huûy chaát höõu cô. Coâng ñoaïn baèm vaø röûa: sau khi nylon ñaõ ñöôïc uû töï nhieân thì ñöôïc chuyeån ñeán coâng ñoaïn baèm - röûa nhaèm laøm saïch caùc chaát baån baùm treân nylon. Ñeå giaûm löôïng hoùa chaát vaø nöôùc trong quaù trình röûa, tröôùc khi baèm, bao nylon seõ ñöôïc maùy giuõ giuõ saïch caùc chaát höõu cô coøn soùt laïi. Sau ñoù, nylon ñöôïc ñöa vaøo maùy baèm ñeå baèm thaønh caùc mieáng nhoû khoaûng 4 - 5 cm2 ñeå thuaän tieän cho coâng ñoaïn röûa phía sau. Trong coâng ñoaïn röûa, hoùa chaát taåy röûa seõ ñöôïc theâm vaøo nhaèm laøm taêng khaû naêng loaïi boû caùc chaát baån baùm treân nylon. Coâng ñoaïn naøy seõ sinh ra moät löôïng lôùn nöôùc thaûi chuû yeáu chöùa moät haøm löôïng cao caùc chaát höõu cô vaø chaát taåy röûa. Tuy nhieân, coù theå haïn cheá löôïng nöôùc thaûi phaùt sinh baèng caùch xöû lyù sô boä vaø sau ñoù tieán haønh tuaàn hoaøn ñeå taùi söû duïng. d. Coâng ñoaïn phôi khoâ: sau khi röûa, bao nylon seõ ñöôïc phôi khoâ taïi saân phôi. Vôùi phöông phaùp nhö hieän nay, coâng ñoaïn laøm khoâ naøy seõ phuï thuoäc raát nhieàu vaøo thôøi tieát vaø laøm aûnh höôûng ñeán caùc coâng ñoaïn saûn xuaát phía sau neáu khoâng coù keá hoaïch döï tröõ hôïp lyù. Coâng ñoaïn giuõ: nhaèm loaïi boû caùc loaïi buïi baån vaø caùt coù trong bao nylon sau khi phôi. Coâng ñoaïn naøy coù theå boû qua neáu söû duïng phöông phaùp saáy. Coâng ñoaïn nghieàn nhoû: caùc maåu nylon sau khi qua coâng ñoaïn giuõ seõ ñöôïc nghieàn nhoû theâm moät laàn nöõa tröôùc khi ñöa vaøo maùy ñuøn. Coâng ñoaïn ñuøn: nylon sau khi qua coâng ñoaïn nghieàn nhoû laàn cuoái seõ ñöôïc ñöa vaøo maùy ñuøn hai caáp. Taïi ñaây, nylon seõ ñöôïc nung noùng chaûy vaø ñuøn eùp thaønh sôïi vaø sau ñoù ñöôïc laøm nguoäi. Do ñaây laø coâng ñoaïn gia nhieät laøm noùng chaûy nylon neân seõ phaùt sinh ra moät löôïng nhoû khoùi vaø muøi. Nöôùc trong quaù trình laøm nguoäi khoâng caàn qua quaù trình xöû lyù, coù theå laøm maùt vaø tuaàn hoaøn taùi söû duïng laïi. Coâng ñoaïn caét haït: sau khi qua coâng ñoaïn ñuøn thaønh sôïi, caùc sôïi naøy seõ qua maùy caét haït ñeå caét thaønh caùc haït nhoû. Coâng ñoaïn ñoùng goùi: haït nhöïa thaønh phaåm sau khi caét seõ ñöôïc caân kyù vaø ñoùng bao tröôùc khi ñem phaân phoái ra thò tröôøng. Trong coâng ngheä nhö hieän nay thì ñeå coù 3 taán haït nhöïa thaønh phaåm thì phaûi caàn coù khoaûng 10 taán bao nylon pheá lieäu. Coù nghóa laø tyû leä hao huït khoaûng 65 -67%. Hieän taïi, caùc haït nhöïa taùi sinh töø bao nylon trong raùc thaûi sinh hoaït coù theå duøng saûn xuaát bao nhöïa taùi sinh, oáng nöôùc ñen, phoái troän theâm vaøo trong saûn xuaát caùc loaïi oáng nhöïa khaùc vaø caùc saûn phaåm nhöïa coù chaát löôïng thaáp khaùc. Hình 13: Sô ñoà qui trình saûn xuaát sôïi daây nhöïa Bao bì pheá lieäu Loaïi boû saét, theùp Röûa Baèm Phôi khoâ Maùy où Ñoå khuoân Keo Baèm nhuyeãn Keo xaøo Maùy cuoán taïo sôïi daây nhöïa Qua beå nöôùc noùng ñeå ruùt daây nhoû laïi Qua beå nöôùc laøm laïnh Qua thanh truïc cuoán sôïi Sôïi daây nhöïa thaønh phaåm (Nguoàn: Coâng ty saûn xuaát bao bì nhöïa Vieät Huøng) Qui trình saûn xuaát a. Sô cheá: goàm 4 coâng ñoaïn nhoû laø: Loaïi boû saét, theùp: trong bao bì pheá lieäu coù laãn nhöõng taïp chaát khoâng phaûi laø nhöïa nhö: saét, theùp, chì … seõ ñöôïc coâng nhaân loaïi boû baèng tay. Röûa: bao bì pheá lieäu sau khi ñöôïc loaïi boû saét, theùp seõ ñöa vaøo trong moät beå lôùn ñeå röûa (baèng tay) cho saïch ñaát caùt. Baèm: sau khi ñöôïc röûa, bao bì pheá lieäu seõ ñöôïc cho vaøo moät maùy baèm ñeå baèm nhoû ra. Sau ñoù seõ ñöôïc cho vaøo beå nöôùc ñeå röûa theâm moät laàn nöõa. Phôi khoâ: sau khi röûa saïch seõ, ngöôøi ta seõ vôùt bao bì ra khoûi beå vaø ñem traûi ra saân ñeå phôi khoâ. b. Maùy où: bao bì sau khi ñöôïc phôi khoâ seõ ñöa vaøo maùy où ñeå ñöôïc naáu ra thaønh dung dòch nhöïa coù maøu ñen. c. Ñoå khuoân: dung dòch nhöïa noùng chaûy sau ñoù seõ ñöôïc ñem ñi ñoå khuoân, vôùi kích thöôùc 40 x 40 cm. Sau khi khoâ ngöôøi ta goïi ñoù laø mieáng keo. Keo naøy seõ laø nguyeân lieäu chính ñeå laøm ra daây nhöïa. d. Baèm nhuyeãn: khi coù nhu caàu saûn xuaát daây, ngöôøi ta môùi ñem keo ra baèm nhuyeãn baèng maùy thaønh töøng haït nhoû. e. Taïo sôïi: keo sau khi baèm nhuyeãn seõ ñöôïc boû vaøo maùy xaøo cho noùng chaûy ra. Maùy xaøo ñöôïc noái vôùi maùy cuoán taïo sôïi thoâ. Keo sau khi ñöôïc xaøo seõ ñi qua moät beå nöôùc laïnh. Do söï cheânh leäch nhieät ñoä, keo seõ ñoâng laïi taïo ra sôïi daây nylon nhöng coù kích thöôùc baûn daây lôùn, theo maùy cuoán cuoán ra beå nöôùc noùng. Beå nöôùc noùng naøy coù nhieäm vuï laøm cho baûn sôïi daây teo laïi. f. Thaønh phaåm: sôïi daây nylon ñöôïc noái vôùi maùy cuoán ñeå cuoán thaønh töøng boù daây lôùn roài ñem baùn. Cöù 1 taán bao bì pheá lieäu qua taùi cheá thu ñöôïc 800 kg nhöïa keo. Moät cuoän naëng khoaûng 28 - 30 kg. Moãi meû saûn xuaát 12 cuoän. Moãi ngaøy laøm hai ca laø 5 meû vôùi saûn löôïng 2 taán saûn phaåm. Nhieân lieäu söû duïng ñeå saûn xuaát: cuûi, caën nhôùt, ñieän. Khoâng phaûi caùc cô sôû taùi cheá nhöïa ñeàu tieán haønh taùi cheá qua caùc coâng ñoaïn ñaày ñuû nhö sô ñoà treân, coù cô sôû chæ thöïc hieän caùc coâng ñoaïn phaân loaïi nhöïa pheá lieäu, xay, röûa vaø phôi sau ñoù baùn laïi cho caùc cô sôû où thaønh haït nhöïa sau ñoù eùp thaønh saûn phaåm nhö giaøy deùp nhöïa, saûn phaåm nhöïa gia duïng.... hoaëc keùo thaønh sôïi (daây nylon). Tuy nhieân cuõng coù cô sôû chæ thöïc hieän coâng ñoaïn où thaønh haït nhöïa töø caùc cô sôû xay nhöïa pheá lieäu roài tieáp tuïc baùn haït nhöïa ñaõ où cho caùc cô sôû gia coâng thaønh saûn phaåm cuoái cuøng. THÖÏC TRAÏNG MOÂI TRÖÔØNG CUÛA HOAÏT ÑOÄNG TAÙI CHEÁ NHÖÏA Vaán ñeà chuû yeáu cuûa caùc cô sôû taùi cheá nhöïa laø khí thaûi coù muøi hoâi do quaù trình naáu chaûy nhöïa vaø nöôùc thaûi töø hoaït ñoäng xay röûa pheá lieäu. Caùc cô sôû taùi cheá nhöïa luoân thaûi ra muøi hoâi do nhöïa bò naáu chaûy. Beân caïnh khí thaûi, caùc cô sôû naøy thöôøng laøm taéc ngheõn heä thoáng thoaùt nöôùc do hoaït ñoäng xay röûa pheá lieäu. Vieäc löu chöùa chaát thaûi vaø pheá lieäu khoâng ñöôïc caùc cô sôû quan taâm ñuùng möùc: löu chöa khoâng theo traät töï, hoãn ñoän vaø khoâng coù thieát bò löu chöùa theo töøng chuûng loaïi. Cô sôû sau phaân loaïi neáu khoâng taän duïng ñöôïc pheá thaûi seõ ñem ñoå boû vaøo heä thoáng thu gom chaát thaûi sinh hoaït. Baûng 17: Keát quaû khaûo saùt moâi tröôøng khoâng khí Vò trí Buïi mg/m3 CO mg/m3 Cl mg/m3 CN mg/m3 HC mg/m3 Moâi tröôøng neàn 0.2 6.28 0.008 0 0 Ñöôøng ñi noäi boä 0.62 14.44 Baõi raùc 0.65 35.08 0.05 0.051 1.74 Cô sôû saûn xuaát tuùi nylon 0.8 17.45 0.049 0.012 1.25 TCVN 5937, 5938 - 1995 0.2 5 0.06 0.01 1.5 (Nguoàn: Ñaïi hoïc Baùch Khoa Haø Noäi) Baûng 18: Keát quaû ño tieáng oàn Vò trí khaûo saùt Möùc oàn töông ñöông (dbA) Thôøi gian 6 – 18 h 18 – 22h 22 – 6h Moâi tröôøng neàn 53.5 50 47.9 Ñöôøng ñi noäi boä trong khu vöïc 54.9 53.7 48.2 Cô sôû saûn xuaát tuùi nylon 1 83.1 79.6 75.6 Cô sôû saûn xuaát tuùi nylon 2 82.4 75.8 73.5 Khu vöïc nghieàn nhöïa 98.2 TCVN 5949 – 1995 75 70 50 (Nguoàn: Ñaïi hoïc Baùch Khoa Haø Noäi) Baûng 19: Keát quaû khaûo saùt moâi tröôøng khoâng khí Vò trí pH DO mg/l COD mg/l BOD5 mg/l Daàu môõ mg/l Coáng raõnh thoaùt nöôùc chung 8.02 0.5 252 120 0.56 TCVN 5942 – 1995 5.5 – 9 >= 2 < 35 < 25 0.3 Nöôùc thaûi giaët tuùi nylon 7.95 70 34 0.52 Nöôùc thaûi töø maùy nghieàn nhöïa 6.98 120 68 0.7 TCVN 5945 – 1995 (loaïi B) 5.5 – 9 100 50 1 (Nguoàn: Ñaïi hoïc Baùch Khoa Haø Noäi) Chöông 3: KHAÛO SAÙT HIEÄN TRAÏNG TAÙI CHEÁ NHÖÏA PHEÁ LIEÄU TP.HCM MUÏC ÑÍCH Khaûo saùt thöïc teá ñeå tìm hieåu thöïc traïng cuûa hoaït ñoäng taùi cheá nhöïa pheá lieäu vaø nghieân cöùu nhöõng coâng ngheä taùi cheá hieän nay treân ñòa baøn Tp.HCM. Treân cô sôû ñoù ñeà xuaát nhöõng coâng ngheä môùi vaø hieän ñaïi phuø hôïp vôùi ñieàu kieän Tp.HCM. QUAÙ TRÌNH KHAÛO SAÙT Ngaøy 01/10/06 – 15/10/06: khaûo saùt ôû quaän 11 (10 cô sôû taùi cheá + 5 cô sôû thu mua) Ngaøy 16/10/06 – 31/10/06: khaûo saùt ôû quaän 6 (10 cô sôû taùi cheá + 5 cô sôû thu mua) PHÖÔNG PHAÙP KHAÛO SAÙT Keát hôïp giöõa tham quan tröïc tieáp caùc cô sôû taùi cheá nhöïa pheá lieäu vôùi thu thaäp thoâng tin töø chuû cô sôû qua “phieáu thu thaäp thoâng tin” vaø phoûng vaán tröïc tieáp. NOÄI DUNG KHAÛO SAÙT Teân cô sôû, loaïi hình saûn xuaát, voán ñaàu tö. Qui trình coâng ngheä taùi cheá. Nhaân coâng, nguyeân lieäu, saûn phaåm vaø chaát thaûi Nguoàn cung caáp nguyeân lieäu vaø thò tröôøng tieâu thuï saûn phaåm sau khi taùi cheá. An toaøn lao ñoäng vaø moâi tröôøng. Caùc vaán ñeà khaùc Bieåu maãu vaø keát quaû khaûo saùt ñöôïc ñính keøm ôû phuï luïc. KHOÙ KHAÊN TRONG KHAÛO SAÙT Khoù khaên lôùn nhaát laø thaùi ñoä khoâng hôïp taùc cuûa caùc cô sôû saûn xuaát vì caùc cô sôû treân ñeàu gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Hoaëc hôïp taùc nhöng chæ traû lôøi chieáu leä, soá lieäu khoâng chính xaùc, ñaày ñuû vaø thöôøng khoâng cho tham quan, chuïp hình nôi saûn xuaát (ñaëc bieät laø caùc cô sôû saûn xuaát lôùn). Ngoaøi ra, thöôøng raát ít cô sôû cho bieát chính xaùc nguoàn laáy nguyeân lieäu, voán ñaàu tö, khoái löôïng chaát thaûi, nguoàn tieâu thuï. KEÁT QUAÛ KHAÛO SAÙT Qui moâ ñaàu tö vaø cô sôû vaät chaát cuûa caùc cô sôû taùi cheá nhöïa Qui moâ ñaàu tö Haàu heát caùc cô sôû taùi cheá nhöïa ñeàu laø nhöõng cô sôû coù qui moâ vöøa vaø nhoû (caên cöù vaøo voán ñaàu tö, dieän tích ñaát söû duïng, soá coâng nhaân). Maëc duø chieám moät tyû leä raát lôùn (khoaûng 80%) trong soá caùc cô sôû thu mua, taùi cheá nhöïa nhöng taát caû caùc cô sôû thu mua pheá lieäu nhöïa ñeàu laø caùc cô sôû coù qui moâ vöøa vaø nhoû. Sôû dó caùc cô sôû thu mua coù qui moâ nhoû laø do chuùng ñeàu laø veä tinh thu gom pheá lieäu nhöïa (nguyeân lieäu ñaàu vaøo) cho caùc cô sôû taùi cheá nhöïa, coù soá voán hoaït ñoäng nhoû, khoaûng vaøi trieäu ñoàng/cô sôû. Soá löôïng lao ñoäng Soá lao ñoäng taïi caùc cô sôû thu mua taùi cheá nhöïa phuï thuoäc vaøo qui moâ hoaït ñoäng cuõng nhö coâng ngheä taùi cheá cuûa töøng cô sôû. Ñoái vôùi cô sôû thu mua pheá lieäu nhöïa: soá lao ñoäng taïi moãi cô sôû chieám ña soá laø töø 1 - 2 ngöôøi do qui moâ caùc cô sôû thu mua pheá lieäu nhoû vaø nguoàn nhaân löïc chuû yeáu laø ngöôøi nhaø. Möùc thu nhaäp bình quaân cuûa ngöôøi lao ñoäng taïi caùc cô sôû thu mua pheá lieäu nhöïa töø 500.000 - 800.000 ñoàng/thaùng. Ñoái vôùi caùc cô sôû taùi cheá nhöïa: soá lao ñoäng taïi moãi cô sôû taùi cheá nhöïa lôùn hôn taïi caùc cô sôû thu mua pheá lieäu nhöïa laø do caùc cô sôû taùi cheá naøy thöïc hieän nhieàu coâng ñoaïn hôn so vôùi caùc cô sôû thu mua. Baûng 20: Soá löôïng lao ñoäng vaø möùc thu nhaäp bình quaân Soá löôïng lao ñoäng Soá cô sôû Thu nhaäp bình quaân (VNÑ/thaùng) 1 – 2 ngöôøi 3 – 5 ngöôøi 6 – 8 ngöôøi 3 12 5 300.000 – 800.000 500.000 – 1.000.000 500.000 – 1.500.000 (Khaûo saùt taïi 20 cô sôû taùi cheá nhöïa, ngaøy 31/10/2006) Möùc voán ñaàu tö Ñoái vôùi caùc cô sôû thu mua, taùi cheá nhöïa thì soá voán ñaàu tö khoâng phaûi laø vaán ñeà caàn thieát vì neáu coù nhieàu voán thì môû roäng qui moâ taùi cheá, coøn neáu coù ít voán thì taùi cheá trong phaïm vi töï cô sôû quaûn lyù ñöôïc. Baûng 21: Soá löôïng cô sôû taùi cheá nhöïa phaân loaïi theo möùc voán ñaàu tö Möùc voán ñaàu tö (trieäu ñoàng) < 5 5 – 10 10 – 25 25 – 50 50 – 100 Soá löôïng 5 2 4 3 6 Tyû leä % 25 10 20 15 30 (Khaûo saùt taïi 20 cô sôû taùi cheá nhöïa, ngaøy 31/10/2006) Maët baèng saûn xuaát Tuøy theo qui moâ hoaït ñoäng cuûa töøng cô sôû taùi cheá nhöïa maø maët baèng coù thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa cô sôû hay khoâng. Vaø chi phí thueâ maët baèng coù theå khaùc nhau vaø coù söï cheânh leäch ñaùng keå. Baûng22: Hieän traïng söû duïng maët baèng ôû caùc cô sôû taùi cheá nhöïa. Maët baèng ñang söû duïng Soá löôïng Tyû leä % Thueâ Sôû höõu 3 17 15 85 (Khaûo saùt taïi 20 cô sôû taùi cheá nhöïa, ngaøy 31/10/2006) Baûng 23: Dieän tích ñaát söû duïng cho caùc hoaït ñoäng taùi cheá Dieän tích ñaát söû duïng (m2) < 25 25 – 50 50 – 75 75 – 100 >100 Soá löôïng 2 9 5 3 1 Tyû leä % 10 45 25 15 5 (Khaûo saùt taïi 20 cô sôû taùi cheá nhöïa, ngaøy 31/10/2006) Hoaït ñoäng thu gom, thu mua nhöïa pheá lieäu Hoaït ñoäng thu gom nhöïa pheá lieäu Pheá lieäu nhöïa töø nguoàn raùc ñoâ thò ñöôïc nhöõng ngöôøi nhaët raùc vaø nhöõng ngöôøi thu mua thu gom vaø tuyeån choïn baèng tay. Ñaây laø giai ñoaïn ñöôc thöïc hieän chuû yeáu baèng söùc ngöôøi vaø coù theå khoâng caàn hoaëc caàn moät ít voán ñaàu tö. Coù theå thu gom pheá lieäu baèng nhieàu caùch töø heä thoáng chaát thaûi raén ñoâ thò nhö: thu gom taïi nguoàn (thu tröïc tieáp taïi hoä gia ñình); töø caùc thuøng raùc; caùc xe thu gom raùc vaø taïi caùc baõi raùc cuûa thaønh phoá. Coù 4 hình thöùc thu gom nhö sau: Ngöôøi ta baùn (hoaëc cho) caùc loaïi pheá lieäu nhö: caùc vaät duïng gia ñình bò hoûng baèng nhöïa vaø voû hoäp söõa cho nhöõng ngöôøi thu mua pheá lieäu löu ñoäng. Caùc tuùi nhöïa hoûng bò vöùt chung vôùi raùc thaûi ñoâ thò, vaø chuùng ñöôïc nhöõng ngöôøi nhaët raùc thu gom laïi. Vaøo luùc saùng sôùm hoaëc toái khuya, nhöõng ngöôøi nhaët raùc ñeán nhöõng thuøng raùc nhaët nhöõng moùn coøn giaù trò. Vaø hoï baùn cho nhöõng vöïa thu gom pheá lieäu. Trong thôøi gian vaän chuyeån, pheá lieäu ñöôïc phaân loaïi ngay treân caùc xe thu gom vaø ñöôïc baùn cho caùc vöïa thu mua ve chai doïc ñöôøng. Pheá lieäu ñöôïc thu nhaët taïi caùc baõi raùc chieám moät tyû leä lôùn, tuy chuùng thöôøng bò laãn nhieàu taïp chaát. Nhöïa thoâ laø pheá lieäu ñöôïc öa chuoäng nhaát ñoái vôùi nhöõng ngöôøi nhaët raùc. Hoaït ñoäng thu mua nhöïa pheá lieäu Hieän nay, nguyeân lieäu ñaàu vaøo cuûa caùc cô sôû taùi cheá nhöïa coù nhieàu loaïi: loaïi nhöïa vaø nylon pheá lieäu chöa qua sô cheá ñöôïc caùc cô sôû mua tröïc tieáp vaø loaïi ñaõ qua sô cheá mua laïi töø caùc cô sôû thu mua pheá lieäu. Taïi caùc cô sôû thu mua pheá lieäu: Caùc vöïa thu mua pheá lieäu ña soá thu mua pheá lieäu nhöïa töø nhöõng ngöôøi thu mua, löôïm ve chai daïo hoaëc töø nhöõng caù theå ôû gaàn vöïa ñem laïi baùn. Ñaëc bieät coù nhöõng vöïa chæ thu mua haøng thanh lyù, pheá lieäu töø caùc cô quan xí nghieäp. Giaù thu mua pheá lieäu nhöïa dao ñoäng trong khoaûng 2.500 - 8.000 ñoàng/kg tuøy loaïi nhöïa pheá lieäu vaø giaù nylon pheá lieäu dao ñoäng trong khoaûng 300 - 6.000 ñoàng/kg. Caùc loaïi pheá lieäu sau khi thu mua seõ ñöôïc caùc cô sôû phaân loaïi vaø baùn laïi cho caùc cô sôû taùi cheá. Söï cheânh leäch giöõa giaù mua vaø giaù baùn thöôøng khoâng lôùn chæ trong khoaûng 50 - 500 ñoàng/kg. Taïi ñaây, caùc loaïi pheá lieäu nhöïa ñöôïc phaân loaïi thaønh caùc thaønh phaàn rieâng bieät, laøm saïch seõ vaø baùn cho caùc ñaàu moái tieâu thuï, trong ñoù coù baùn tröïc tieáp cho caùc cô sôû taùi cheá nhöïa. Ña soá caùc loaïi nguyeân lieäu naøy ñeàu coù chaát löôïng khoâng ñoàng boä do coù nhieàu cô sôû thu mua vaø phaân loaïi khaùc nhau, giaù caû mua vaøo vaø baùn ra cuõng khaùc nhau, qui trình phaân loaïi cuõng khaùc nhau... neân khoâng ñöôïc ñoùng goùi theo qui caùch. Moät soá ñoái töôïng thöôøng xuyeân thu mua pheá lieäu nhöïa - loaïi nguyeân lieäu thoâ, goàm: Caùc cô sôû ñi thu mua: tieâu thuï khoaûng 75% löôïng haøng cuûa caùc cô sôû thu mua pheá lieäu nhöïa. Caùc cô sôû naøy mua caùc loaïi nguyeân lieäu thoâ veà ñeå tröïc tieáp saûn xuaát ra saûn phaåm hoaøn chænh hoaëc baùn laïi cho caùc cô sôû taùi cheá nhöïa khaùc. Theá maïnh cuûa caùc cô sôû thu mua naøy laø coù voán lôùn, quan heä caû vôùi cô sôû thu mua vaø cô sôû taùi cheá nhöïa. Caùc cô sôû taùi cheá: tieâu thuï khoaûng 10% löôïng haøng tröïc tieáp töø caùc cô sôû coù thu mua pheá lieäu nhöïa. Phaàn lôùn nguyeân lieäu coøn laïi ñöôïc thu mua töø caùc cô sôû mua baùn trung gian vaø caùc cô sôû ñem ñeán baùn tröïc tieáp. Caùc ñôn vò ñaët haøng: khoaûng 10% löôïng nguyeân lieäu nhöïa thoâ ñöôïc tieâu thuï bôûi caùc cô sôû saûn xuaát ñaët haøng vì hoï ñoøi hoûi chaát löôïng nguyeân lieäu töông ñoái cao vaø ña soá caùc cô sôû thu mua khoù coù theå ñaùp öùng. Khaùch haøng ngoaøi chôï: soá löôïng nguyeân lieäu nhöïa thoâ ñöôïc baùn ngoaøi chôï laø raát ít (khoaûng 5%) do chaát löôïng khoâng oån ñònh vaø khaùch haøng cuõng ít choïn loaïi nguyeân lieäu naøy. Taïi caùc cô sôû taùi cheá nhöïa: Ngoaøi caùc cô sôû thu mua pheá lieäu cung caáp cho caùc cô sôû taùi cheá nhöïa thì caùc cô sôû taùi cheá nhöïa cuõng töï mình thu mua pheá lieäu. Nguoàn cung caáp pheá lieäu cho caùc cô sôû taùi cheá nhöïa, ngoaøi nhöõng nguoàn töø caùc cô sôû thu mua lôùn, hoï coøn laáy töø nhöõng ngöôøi thu mua pheá lieäu baùn leû. Maëc duø khoâng hình thaønh heä thoáng chaân reát thu gom pheá lieäu nhö caùc cô sôû thu mua nhöng caùc cô sôû taùi cheá nhöïa cuõng coù moät theá maïnh rieâng laø giaù thu mua laïi cao hôn vaø do hieåu roõ ñöôïc baûn chaát cuûa chaát thaûi (nguyeân lieäu ñaàu vaøo) neân vieäc mua pheá lieäu cuõng deã daøng hôn. Do vaäy, löôïng pheá lieäu nhöïa ñöôïc baùn cho caùc cô sôû taùi cheá nhöïa cuõng nhieàu hôn so vôùi caùc cô sôû thu mua. Caùc cô sôû thu mua vaø caùc cô sôû taùi cheá nhöïa coù thu mua ñeàu phaùt huy theá maïnh rieâng cuûa mình ñeå coù ñöôïc nguoàn pheá lieäu caàn thieát. Coâng ngheä taùi cheá nhöïa pheá lieäu Keát quaû khaûo saùt hoaït ñoäng taùi cheá nhöïa pheá thaûi cho thaáy: tuøy theo khaû naêng, caùc cô sôû ñaàu tö maùy moùc saûn xuaát nhieàu hay ít. Do qui moâ saûn xuaát ña phaàn laø vöøa vaø nhoû neân chöa coù moät ñôn vò tö nhaân naøo ñaàu tö ñaày ñuû cho qui trình taùi cheá hoaøn chænh. Thoâng thöôøng, moãi cô sôû saûn xuaát chæ ñaàu tö saûn xuaát moät hoaëc hai coâng ñoaïn cuûa qui trình taùi cheá nhö: phaân loaïi, baèm, phôi khoâ, ñuøn taïo haït... Qui trình ñuøn taïo haït (10 cô sôû/20 cô sôû)Nhöïa pheá lieäu Phaân loaïi Maùy xay Buøn, ñaát Nöôùc gieáng Röûa Phôi Maùy ñuøn taïo haït Saûn phaåm ÔÛ qui trình naøy, nhöïa pheá lieäu sau khi ñöôïc ñöa ñeán seõ ñöôïc phaân loaïi laïi moät laàn nöõa. Sau khi phaân loaïi xong, nhöïa pheá lieäu seõ ñöôïc ñöa qua maùy xay ñeå xay nhoû vaø ñöa vaøo moät beå nöôùc ñeå ngaâm vaø röûa saïch chaát baån. Sau ñoù seõ ñöôïc phôi khoâ vaø ñöa vaøo maùy ñuøn taïo haït ñeå saûn xuaát ra saûn phaåm. Phaân loaïi: coù nhieäm vuï laøm saïch ñaát, caùt khoûi nhöïa pheá lieäu, giaûm tyû leä chaát baån trong haït nhöïa. Coâng ñoaïn naøy raát quan troïng, aûnh höôûng ñeán chaát löôïng haït nhöïa vì neáu tyû leä chaát baån cao seõ khoù coù theå keùo sôïi hoaëc thoåi taïo boïc... Maùy ñuøn taïo haït: muïc ñích laø oån ñònh nhieät vaø taïo ñoä chín cho nhöïa tröôùc khi keùo. Thöôøng coâng ñoaïn naøy tyû leä hao huït khoaûng 10 - 20% nguyeân lieäu saûn xuaát. Nguyeân nhaân do keùo sôïi khoâng ñeàu, laøm ñöùt daây. Tuy nhieân, pheá thaûi töø coâng ñoaïn naøy ñöôïc taän duïng laïi ñeå keùo sôïi. Qui trình baèm nhuyeãn - où keo (3 cô sôû/20 cô sôû) Nhöïa pheá lieäu Maùy baèm nhuyeãn Phaân loaïi OÙ keo Haït nhöïa Maùy baèm nhuyeãn: nhöïa pheá lieäu ñöôïc baèm nhuyeãn nhaèm giuùp quaù trình gia nhieät deã daøng hôn vaø laø coâng ñoaïn cuoái cuøng laøm boác hôi nöôùc coù trong nhöïa. OÙ keo: sau khi qua maùy baèm nhuyeãn, nhöïa pheá lieäu seõ ñöôïc pha maøu theo yeâu caàu saûn xuaát. Qui trình baèm – röûa (3 cô sôû/20 cô sôû) Bao nylon baån Phaân loaïi Buøn, ñaát, kim loaïi, giaáy Baèm, röûa saïch Nöôùc gieáng Nöôùc thaûi Phôi khoâ, ñoùng bao Bao nylon baån: coù nguoàn goác töø raùc sinh hoaït, ñöôïc thu gom nhieàu nhaát töø heä thoáng thu gom raùc daân laäp hoaëc taïi caùc boâ raùc. Phaân loaïi: ñaây laø coâng ñoaïn quan troïng quyeát ñònh chaát löôïng saûn phaåm haït nhöïa. Ngöôøi ta phaân thaønh 2 loaïi: bao nylon deûo (PE) vaø bao nylon xoáp (HDPE, PP) vaø tieáp tuïc phaân loaïi theo maøu saéc cuûa bao nylon nhö: traéng, vaøng, xanh, ñen. Do chaát löôïng bao nylon khoâng cao vaø saûn phaåm töø haït nhöïa taùi cheá khoâng ñoøi hoûi chaát löôïng toát neân ngöôøi ta chuû yeáu phaân thaønh bao nylon daïng deûo vaø daïng xoáp. Giaù thu mua bao nylon deûo cao hôn khoaûng 1.5 laàn so vôùi bao nylon xoáp. Thöôøng cöù moät taán bao nylon dô laáy ra töø boâ raùc coù khoaûng 20 - 40% laø nylon deûo, coøn laïi laø xoáp. Coâng ñoaïn baèm vaø röûa: söû duïng maùy baèm bao nylon thaønh daïng maûnh, sau ñoù qua coâng ñoaïn röûa baèng thuû coâng. Coâng nhaân ñöùng tröïc tieáp trong caùc hoà suùc röûa bao nylon baèng hoaù chaát. Sau ñoù ñöôïc ñeå raùo vaø ñem phôi khoâ. Coâng ñoaïn naøy gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng do nöôùc töø caùc beå röûa khoâng ñöôïc xöû lyù, ñöôïc thaûi tröïc tieáp ra moâi tröôøng xung quanh. Qui trình Xay – EÙp (4 cô sôû/20 cô sôû) Nhöïa pheá lieäu Maùy xay Maùy eùp Saûn phaåm Chaát thaûi phaùt sinh: Saét, theùp: ñöôïc loaïi ra trong quaù trình sô cheá, coù theå ñem ñi baùn pheá lieäu. Ñaát, caùt: phaùt sinh trong quaù trình röûa bao bì thì ñem thaûi boû. Xæ tro: phaùt sinh trong quaù trình ñöa bao bì vaøo maùy où, ñem thaûi boû. Nhôùt ñoát loø: chaûy traøn do khoâng quaûn lyù hôïp lyù, laøm oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát. Nöôùc thaûi: khoâng tuaàn hoaøn, xaû chung vôùi nöôùc sinh hoaït. Khoùi, buïi, muøi hoâi cuûa nhöïa: do cô sôû saûn xuaát khoâng coù oáng khoùi, quaït huùt gioù, gaây aûnh höôûng ñeán söùc khoûe coâng nhaân. Veä sinh moâi tröôøng nôi saûn xuaát: nhieät ñoä trong cô sôû saûn xuaát 38 - 40oC. Neàn saøn laày loäi, dô baån. Khoâng ñöôïc trang bò heä thoáng phoøng chaùy chöõa chaùy vaø caùc qui ñònh veà an toaøn lao ñoäng. Coù theå ñaùnh giaù coâng ngheä taùi cheá nhöïa nhö sau: Ñoái vôùi caùc cô sôû taùi cheá thöïc hieän moät phaàn cuûa qui trình taùi cheá nhöïa thì ña phaàn söû duïng coâng ngheä cuõ vaø thoâ sô. Nhieàu thieát bò maùy moùc ñaõ söû duïng haøng chuïc naêm vaø chuû yeáu vaän haønh baèng söùc ngöôøi. Ñoái vôùi moät soá cô sôû coù qui moâ vaø saûn xuaát moät soá maët haøng cao caáp thì coâng ngheä töông ñoái hieän ñaïi. Nhöõng cô sôû naøy ñaõ ñaàu tö thieát bò môùi saûn xuaát treân cô sôû keát hôïp giöõa nguyeân lieäu taùi cheá vaø nguyeân lieäu chính phaåm nhaèm giaûm giaù thaønh saûn phaåm nhöng vaãn ñaûm baûo yeâu caàu veà chaát löôïng. 3.6.4 Thò tröôøng tieâu thuï caùc saûn phaåm nhöïa taùi cheá Tuøy theo qui moâ cuûa cô sôû, saûn phaåm taùi cheá taïo thaønh coù hai caáp ñoä chính: nguyeân lieäu haït nhöïa taùi cheá cho caùc cô sôû khaùc vaø saûn phaåm nhöïa taùi cheá hoaøn thieän. Tuy nguoàn nguyeân lieäu nhöïa söû duïng cho saûn xuaá