Đề tài Nghiên cứu quy hoạch và quản lý chất thải rắn cho thành phố Buôn Ma Thuột tỉnh Đắk Lắk đến năm 2020

Chöông 1 TOÅNG QUAN VEÀ CHAÁT THAÛI RAÉN 1.1 Nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà chaát thaûi raén 1.1.1 Ñònh nghóa Chaát thaûi raén laø toaøn boä caùc loaïi vaät chaát ñöôïc con ngöôøi loaïi boû trong caùc hoaït ñoäng kinh teá – xaõ hoäi cuûa mình (bao goàm caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, caùc hoaït ñoäng soáng vaø duy trì söï toàn taïi cuûa coäng ñoàng ...). Trong ñoù quan troïng nhaát laø caùc loaïi chaát thaûi sinh ra töø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát vaø hoaït ñoäng soáng. Theo quan ñieåm môùi: Chaát thaûi raén ñoâ thò (goïi chung laø raùc thaûi ñoâ thò) ñöôïc ñònh nghóa laø: Vaät chaát maø ngöôøi taïo ra ban ñaàu vöùt boû ñi trong khu vöïc ñoâ thò maø khoâng ñoøi hoûi ñöôïc boài thöôøng cho söï vöùt boû ñoù. Theâm vaøo ñoù, chaát thaûi ñöôïc coi laø chaát thaûi raén ñoâ thò neáu chuùng ñöôïc xaõ hoäi nhìn nhaän nhö moät thöù maø thaønh phoá phaûi coù traùch nhieäm thu gom vaø tieâu huyû. 1.1.2 Nguoàn goác phaùt sinh Nguoàn goác phaùt sinh, thaønh phaàn, toác ñoä phaùt sinh cuûa CTR laø cô sôû quan troïng ñeå thieát keá, löïa choïn coâng ngheä xöû lyù vaø ñeà xuaát caùc chöông trình quaûn lyù heä thoáng quaûn lyù chaát thaûi raén. Caùc nguoàn vaø thaønh phaàn chuû yeáu phaùt sinh CTR goàm: Baûng 1.1. Nguoàn goác chaát thaûi raén ñoâ thò Nguoàn phaùt sinh Hoaït ñoäng vaø vò trí phaùt sinh CTR Loaïi chaát thaûi raén Khu daân cö Caùc hoä gia ñình, caùc bieät thöï vaø caùc caên hoä chung cö Thöïc phaåm, giaáy, carton, plastic, goã, thuyû tinh, can thieác, nhoâm, caùc kim loaïi khaùc, tro, caùc “chaát thaûi ñaëc bieät” (bao goàm vaät duïng to lôùn, ñoà ñieän töû gia duïng, raùc vöôøn, voû xe...chaát thaûi ñoäc haïi) Khu trung taâm thöông maïi Cöûa haøng baùch hoaù, nhaø haøng, khaùch saïn, sieâu thò, vaên phoøng giao dòch, nhaø maùy in, cöûa haøng söûa chöõa... Giaáy carton, plastic, goã, thöïc phaåm, thuyû tinh, kim loaïi, chaát thaûi ñaëc bieät, chaát thaûi ñoäc haïi. Cô quan, coâng sôû Tröôøng hoïc, beâänh vieän, nhaø tuø, vaên phoøng cô quan nhaø nöôùc. Caùc loaïi chaát thaûi gioáng nhö khu thöông maïi. Chuù yù, haàu heát CTR y teá ñöôïc thu gom vaø xöû lyù taùch rieâng bôûi vì tính chaát ñoäc haïi cuûa noù Coâng trình xaây döïng vaø phaù huûy Caùc coâng trình xaây döïng, coâng trình söûa chöõa hoaëc laøm môùi ñöôøng giao thoâng, cao oác, san neàn xaây döïng vaø caùc maûnh vôõ cuûa vaät lieäu loùt væa heø. Goã, theùp, beâ toâng, thaïch cao, gaïch, buïi.... Dòch vuï coâng coäng Hoaït ñoäng veä sinh ñöôøng phoá, laøm ñeïp caûnh quan, laøm saïch caùc hoà chöùa, baõi ñaäu xe, baõi bieån, khu vui chôi, giaûi trí. Chaát thaûi ñaëc bieät, raùc queùt ñöôøng, caønh caây vaø laù caây, xaùc cheát ñoäng vaät.... Caùc nhaø maùy xöû lyù chaát thaûi ñoâ thò Nhaø maùy xöû lyù nöôùc caáp, nöôùc thaûi vaø caùc quaù trình xöû lyù chaát thaûi coâng nghieäp khaùc Buøn, tro CTR ñoâ thò Taát caû caùc nguoàn keå treân Bao goàm taát caû caùc loaïi treân Coâng nghieäp Nhaø maùy saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng, nhaø maùy hoaù chaát, nhaø maùy loïc daàu, caùc nhaø maùy cheá bieán thöïc phaåm, caùc ngaønh coâng nghieäp naëng vaø nheï,... Chaát thaûi saûn xuaát coâng nghieäp, vaät lieäu pheá thaûi, chaát thaûi ñoäc haïi, chaát thaûi ñaëc bieät. Noâng nghieäp Caùc hoaït ñoäng thu hoaïch treân ñoàng ruoäng, trang traïi, noâng tröôøng vaø caùc vöôøn caây aên quaû, saûn xuaát söõa vaø loø gieát moå suùc vaät. Caùc loaïi saûn phaåm phuï cuûa quaù trình nuoâi troàng vaø thu hoaïch cheá bieán nhö rôm raï, rau quaû, saûn phaåm thaûi cuûa caùc loø gieát moå heo boø,... Nguoàn: Quaûn lyù CTR (taäp 1). Taùc giaû: GS.TS. Traàn Hieáu Nhueä; TS.ÖÙng Quoác Duõng; TS. Nguyeãn Thò Kim Thaùi. NXB Xaây Döïng. 1.1.3 Phaân loaïi: Caùc loaïi chaát raén ñöôïc thaûi ra töø caùc hoaït ñoäng khaùc nhau ñöôïc phaân loaïi theo nhieàu caùch khaùc nhau: 1.1.3.1 Theo vò trí hình thaønh: ngöôøi ta phaân bieät raùc hay chaát thaûi raén trong nhaø, ngoaøi nhaø, treân ñöôøng phoá, chôï,... 1.1.3.2 Theo thaønh phaàn hoaù hoïc vaø vaät lyù: ngöôøi ta phaân loaïi theo caùc thaønh phaàn höõu cô, voâ cô, chaùy ñöôïc, khoâng chaùy ñöôïc, kim loaïi, phi kim, da, gieû vuïn, cao su, chaát deûo.... 1.1.3.3 Theo baûn chaát nguoàn taïo thaønh, CTR ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi: i. Chaát thaûi raén sinh hoaït: Laø nhöõng chaát thaûi lieân quan ñeán caùc hoaït ñoäng cuaû con ngöôøi, nguoàn taïo thaønh chuû yeáu töø caùc khu daân cö, caùc cô quan, tröôøng hoïc, caùc trung taâm dòch vuï, thöông maïi. CTR sinh hoaït coù thaønh phaàn bao goàm kim loaïi, saønh söù, thuyû tinh, gaïch, ngoùi vôõ, ñaát, ñaù, cao su, chaát deûo, thöïc phaåm dö thöøa hoaëc quaù haïn söû duïng, xöông ñoäng vaät, tre, goã, loâng gaø, loâng vòt, vaûi, giaáy, rôm, raï, xaùc ñoäng vaät, voû rau quaû.... Theo phöông dieän khoa hoïc, coù theå phaân bieät caùc loaïi chaát thaûi raén sau: Chaát thaûi thöïc phaåm bao goàm thöùc aên thöøa, rau, quaû..., loaïi chaát thaûi naøy mang baûn chaát deã bò phaân huyû sinh hoïc, quaù trình phaân huyû taïo ra caùc muøi khoù chòu, ñaëc bieät trong ñieàu kieän thôøi tieát noùng aåm. Ngoaøi ra loaïi thöùc aên dö thöøa töø gia ñình coøn coù thöùc aên dö thöøa töø caùc beáp aên taäp theå, caùc nhaø haøng, khaùch saïn, kyù tuùc xaù, chôï...; Chaát thaûi tröïc tieáp cuûa ñoäng vaät, chuû yeáu laø phaân, bao goàm phaân ngöôøi vaø phaân cuûa caùc ñoäng vaät khaùc; Chaát thaûi loûng chuû yeáu laø buøn ga coáng raõnh, laø caùc chaát thaûi ra töø caùc khu vöïc sinh hoaït cuûa daân cö; Tro vaø caùc chaát dö thöøa thaûi boû khaùc bao goàm: caùc loaïi vaät lieäu sau ñoát chaùy, caùc saûn phaåm sau khi ñun naáu baèng than, cuûi vaø caùc chaát thaûi deã chaùy khaùc trong gia ñình, trong kho caùc cô sôû, cô quan, xí nghieäp, caùc loaïi xæ than; Caùc chaát thaûi raén töø ñöôøng phoá coù thaønh phaàn chuû yeáu laø laù caây, que, cuûi, nilon, voû bao goùi.... Laø chaát thaûi phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp. Caùc nguoàn phaùt sinh chaát thaûi coâng nghieäp goàm: Caùc pheá thaûi töø vaät lieäu trong quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp, tro , xæ trong caùc nhaø maùy nhieät ñieän; Caùc pheá thaûi töø nguyeân, nhieân lieäu phuïc vuï cho saûn xuaát; Caùc pheá thaûi trong quaù trình coâng ngheä; Bao bì ñoùng goùi saûn phaåm. Chaát thaûi xaây döïng: laø caùc pheá thaûi nhö ñaát, ñaù, gaïch, ngoùi, beâ toâng vôõ do caùc hoaït ñoäng phaù dôõ, xaây döïng coâng trình... chaát thaûi xaây döïng goàm: Vaät lieäu xaây döïng trong quaù trình dôõ boû coâng trình xaây döïng; Ñaát ñaù do vieäc ñaøo moùng trong xaây döïng; Caùc vaät lieäu nhö kim loaïi, chaát deûo...; Caùc chaát thaûi töø caùc heä thoáng cô sôû haï taàng kyõ thuaät nhö traïm xöû lyù nöôùc thieân nhieân, nöôùc sinh hoaït buøn caën töø caùc coáng thoaùt nöôùc thaønh phoá. Chaát thaûi noâng nghieäp: Laø nhöõng chaát thaûi vaø maåu thöøa thaûi ra töø caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp, thí duï nhö troàng troït, thu hoaïch caùc loaïi caây troàng, caùc saûn phaåm thaûi ra töø cheá bieán söõa, cuûa caùc loø gieát moå.... Hieän taïi vieäc quaûn lyù vaø xaû caùc loaïi chaát thaûi noâng nghieäp khoâng thuoäc veà traùch nhieäm cuûa caùc coâng ty moâi tröôøng ñoâ thò cuûa caùc ñòa phöông. Theo möùc ñoä nguy haïi Chaát thaûi nguy haïi: Bao goàm caùc loaïi hoaù chaát deã gaây phaûn öùng, ñoäc haïi, chaát thaûi sinh hoïc deã thoái röõa, caùc chaát deã chaùy, noå hoaëc caùc chaát phoùng xaï, caùc chaát thaûi nhieãm khuaån, laây lan.... Coù nguy cô ñe doaï tôùi söùc khoeû con ngöôøi, ñoäng vaät vaø caây coû. Nguoàn phaùt sinh ra chaát thaûi nguy haïi chuû yeáu töø caùc hoaït ñoäng kinh teá, coâng nghieäp vaø noâng nghieäp. Chaát thaûi y teá nguy haïi: Laø chaát thaûi coù chöùa caùc chaát hoaëc hôïp chaát coù moät trong caùc ñaëc tính gaây nguy haïi tröïc tieáp hoaëc töông taùc vôùi caùc chaát khaùc gaây nguy haïi tôùi moâi tröôøng vaø söùc khoeû coäng ñoàng. Theo quy cheá quaûn lyù chaát thaûi y teá, caùc loaïi chaát thaûi y teá nguy haïi ñöôïc phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng chuyeân moân trong caùc beänh vieän, traïm xaù vaø traïm y teá. Caùc nguoàn phaùt sinh ra chaát thaûi nguy haïi y teá bao goàm: Caùc loaïi boâng, baêng, gaïc, neïp; Caùc loaïi kim tieâm, oáng tieâm; Caùc phaàn coù theå caét boû, toå chöùc moâ caét boû; Chaát thaûi sinh hoaït töø caùc beänh nhaân; Caùc chaát thaûi coù chöùa noàng ñoä cao Thuyû ngaân, Chì, Cadmi, Xianua... Caùc chaát thaûi phoùng xaï trong beänh vieän. Caùc chaát thaûi nguy haïi do caùc cô sôû coâng nghieäp hoaù chaát thaûi ra coù tính ñoäc haïi cao, taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû, do ñoù vieäc xöû lyù chuùng phaûi coù giaûi phaùp kyõ thuaät ñeå haïn cheá taùc ñoäng ñoäc haïi ñoù. Caùc chaát thaûi nguy haïi töø caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp chuû yeáu laø caùc loaïi phaân boùn hoaù hoïc, caùc loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät. Chaát thaûi khoâng nguy haïi: laø nhöõng loaïi chaát thaûi khoâng chöùa caùc chaát vaø caùc hôïp chaát coù moät trong caùc ñaëc tính nguy haïi tröïc tieáp hoaëc töông taùc thaønh phaàn. Caùc loaïi khaùc CHAÁT THAÛI Buøn ga coáng Chaát loûng daàu môõ Hôi ñoäc haïi Chaát thaûi sinh hoaït Chaát thaûi coâng nghieäp Caùc quaù trình phi saûn xuaát Hoaït ñoäng soáng vaø taùi saûn sinh cuûa con ngöôøi Caùc hoaït ñoäng quaûn lyù Caùc hoaït ñoäng giao tieáp vaø ñoái ngoaïi Caùc quaù trình saûn xuaát Caùc hoaït ñoäng kinh teá xaõ hoäi cuûa con ngöôøi Daïng khí Daïng raén Daïng loûng Hình 1.1. Sô ñoà caùc nguoàn phaùt sinh chaát thaûi vaø phaân loaïi chaát thaûi 1.1.4 Toác ñoä phaùt sinh chaát thaûi raén Löôïng chaát thaûi taïo thaønh hay tieâu chuaån taïo ra löôïng raùc thaûi phaùt sinh töø hoaït ñoäng cuûa moät ngöôøi trong moät ngaøy ñeâm (kg/ngöôøi/ngaøy ñeâm). Tieâu chuaån taïo raùc trung bình theo ñaàu ngöôøi ñoái vôùi töøng loaïi chaát thaûi raén mang tính ñaëc thuø cuûa töøng ñòa phöông vaø phuï thuoäc möùc soáng, vaên minh cuûa daân cö ôû moãi khu vöïc. 1.1.5 Thaønh phaàn CTR: Thaønh phaàn cuûa moâ taû caùc phaàn rieâng bieät maø töø ñoù taïo neân caùc doøng chaát thaûi. Moái quan heä giöõa caùc thaønh phaàn naøy thöôøng ñöôïc bieåu thò baèng phaàn traêm theo khoái löôïng. Thaønh phaàn lyù, hoaù hoïc cuûa CTR ñoâ thò raát khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo töøng ñòa phöông, vaøo caùc muøa khí haäu, caùc ñieàu kieän kinh teá vaø nhieàu yeáu toá khaùc. Caùc ñaëc tröng ñieån hình cuûa chaát thaûi raén nhö sau: Hôïp phaàn coù nguoàn goác höõu cô cao (50.27% - 62.22%); Chöùa nhieàu ñaát caùt, soûi ñaù vuïn, gaïch vôõ; Ñoä aåm cao, nhieät trò thaáp (900 Kcal/kg). Vieäc phaân tích thaønh phaàn chaát thaûi raén ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc löïa choïn coâng ngheä xöû lyù. Baûng 1.2. Thaønh phaàn phaân loaïi cuûa chaát thaûi raén ñoâ thò Hôïp phaàn Troïng löôïng (%) Ñoä aåm (%) Troïng löôïng rieâng (kg/m3) Khoaûng giaù trò (KGT) Trung bình (TB) KGT TB KGT TB Chaát thaûi thöïc phaåm 6 – 25 15 50 – 80 70 182 – 80 228 Giaáy 25 – 45 40 4 – 10 6 32 – 128 81,6 Catton 3 – 15 4 4 – 8 5 38 – 80 49,6 Chaát deûo 2 – 8 3 1 – 4 2 32 – 128 64 Vaûi vuïn 0 – 4 2 6 – 15 10 32 – 96 64 Cao su 0 – 2 0.5 1 – 4 2 96 – 192 128 Da vuïn 0 – 2 0.5 8 – 12 10 96 – 256 160 Saûn phaåm vöôøn 0 – 20 12 30 – 80 60 84 – 224 104 Goã 1 – 4 2 15 – 40 20 128 – 20 240 Thuyû tinh 4 – 16 8 1 – 4 2 160 – 480 193,6 Can hoäp 2 – 8 6 2 – 4 3 48 – 160 88 Kim loaïi khoâng theùp 0 – 1 1 2 – 4 2 64 – 240 160 Kim loaïi theùp 1 – 4 2 2 – 6 3 128 – 1.120 320 Buïi, tro, gaïch 0 - 10 4 6 - 12 8 320 - 960 480 Toång hôïp 100 15 - 40 20 180 - 420 300 Nguoàn: Quaûn lyù CTR (taäp 1). Taùc giaû: GS.TS. Traàn Hieáu Nhueä; TS.ÖÙng Quoác Duõng; TS. Nguyeãn Thò Kim Thaùi. NXB Xaây Döïng. 1.1.6 Tính chaát CTR 1.1.6.1 Tính chaát vaät lyù cuûa chaát thaûi raén: Nhöõng tính chaát vaät lyù quan troïng nhaát cuûa chaát thaûi raén ñoâ thò laø troïng löôïng rieâng, ñoä aåm, kích thöôùc, söï caáp phoái haït, khaû naêmg giöõ aåm taïi thöïc ñòa (hieän tröôøng) vaø ñoä xoáp cuûa raùc neùn cuûa caùc vaät chaát trong thaønh phaàn CTR. Troïng löôïng rieâng: laø troïng löôïng moät ñôn vò vaät chaát tính treân moät ñôn vò theå tích (Kg/m3). Bôûi vì CTR coù theå ôû caùc traïng thaùi nhö : xoáp, khoâng neùn, neùn,… neân khi baùo caùo giaù trò troïng löôïng rieâng phaûi chuù thích traïng thaùi cuûa maãu raùc moät caùch roõ raøng. Döõ lieäu troïng löôïng rieâng raát caàn thieát ñöôïc söû duïng ñeå öôùc löôïng toång khoái löôïng vaø theå tích raùc phaûi quaûn lyù. Troïng löôïng rieâng thay ñoåi phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö: Vò trí ñòa lyù, muøa trong naêm, thôøi gian löu tröõ chaát thaûi do ñoù caàn phaûi thaän troïng khi choïn giaù trò thieát keá. Troïng löôïng rieâng cuûa moät chaát raén ñoâ thò ñieån hình laø khoaûng 500lb/yd3 (300kg/m3). Phöông phaùp xaùc ñònh troïng löôïng rieâng cuûa chaát thaûi raén: maãu chaát thaûi raén söû duïng ñeå ñeå xaùc ñònh troïng löôïng rieâng coù theå tích khoaûng 500lit sau khi xaùo troän ñeàu baèng kyõ thuaät “moät phaàn tö ”. Caùc böôùc tieán haønh nhö sau: Ñoå nheï maãu CTR vaøo phoøng thí nghieäm coù theå tích ñaõ bieát (toát nhaát laø thuøng coù theå tích 100lít) cho ñeán khi chaát thaûi daày ñeán mieäng thuøng; Naâng thuøng leân caùch maët saøn khoaûng 30 cm thaû rôi töï do 4 laàn ; Tieáp tuïc laøm ñaày thuøng; Caân vaø ghi laïi keát quaû troïng löôïng cuûa caû thuøng vaø chaát thaûi; Laáy keát quaû cuûa böôùc vöøa roài tröø ñi troïng löôïng thuøng chöùa; Laáy keát quaû cuûa böôùc 5 chia cho dung tích cuûa thuøng chöùa ta thu ñöôïc tyû troïng theo ñôn vò kg/lit. laøm ñieàu naøy 2 laàn vaø laáy keát quaû trung bình. Ñoä aåm: Laø löôïng nöôùc chöùa trong moät ñôn vò troïng löôïng chaát thaûi ôû traïng thaùi nguyeân thuyû. Xaùc ñònh ñoä aåm ñöôïc tuaân theo coâng thöùc: Ñoä aåm = Trong ñoù : a: Troïng löôïng ban ñaàu cuûa maãu b: Troïng löôïng cuûa maãu sau khi saáy khoâ ôû t0 = 1050C Baûng 1.3. Ñònh nghóa caùc thaønh phaàn lyù hoïc cuûa chaát thaûi Thaønh phaàn Ñònh nghóa Thí duï Caùc chaát thaûi ñöôïc Giaáy Haøng deät Thöïc phaåm Coû, goã cuûi, rôm, raï.... Chaát deûo Da vaø cao su Caùc vaät lieäu laøm töø giaáy vaø boät giaáy Coù nguoàn goác töø caùc sôïi Caùc chaát thaûi ra töø ñoà aên thöïc phaåm Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø tre, goã vaø rôm... Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø chaát deûo. Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø da, cao su... Caùc tuùi giaáy, caùc maûnh bìa, giaáy veä sinh… Vaûi. Len. Nilon … Caùc coïng rau, voû quaû, thaân caây, loõi ngoâ… Ñoà duøng baèng goã nhö baøn gheá, thanh giöôøng, ñoà chôi, voû döøa… Phim cuoän, tuùi chaát deûo, chai, loï chaát deûo, caùc ñaàu voi baèng chaát deûo,daây beän… Boùng, giaày, ví, baêng cao su... Caùc chaát khoâng chaùy Caùc kim loaïi saét Caùc kim loaïi phi saét Thuyû tinh Ñaù vaø saønh söù Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø saét maø deã bò nam chaâm huùt Caùc loaïi vaät lieäu khoâng bò nam chaâm huùt. Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø thuyû tinh. Baát kyø caùc loaïi vaät lieäu khoâng chaùy khaùc ngoaøi kim loaïi vaø thuyû tinh. Voû hoäp, daây ñieän, haøng raøo, dao, naép loï... Voû hoäp nhoâm, giaáy bao goùi, ñoà ñöïng.. Chai loï, ñoà ñöïng baèng thuyû tinh. boùng ñeøn,... Voû trai, oác, xöông, gaïch ñaù, goám.... Caùc chaát hoãn hôïp Taát caû caùc loaïi vaät lieäu khaùc khoâng phaân loaïi ôû baûng naøy. Loaïi naøy coù theå chia thaønh hai phaàn : Kích thöôùc lôùn hôn 5mm vaø loaïi nhoû hôn 5mm. Ñaù cuoäi, caùt, ñaát, toùc.... Nguoàn: Quaûn lyù CTR (taäp 1). Taùc giaû: GS.TS. Traàn Hieáu Nhueä; TS.ÖÙng Quoác Duõng; TS. Nguyeãn Thò Kim Thaùi. NXB Xaây Döïng. Kích thöôùc vaø caáp phoái haït; Khaû naêng giöõ nöôùc taïi thöïc ñòa; Ñoä thaám (tính thaám) cuûa chaát thaûi ñaõ ñöôïc neùn. 1.1.6.2 Tính chaát hoaù hoïc cuûa CTR: Caùc thoâng tin veà thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa caùc vaät chaát caáu taïo neân chaát thaûi raén ñoùng vai troø raát quan troïng trong vieäc ñaùnh giaù caùc phöông thöùc xöû lyù vaø taùi sinh chaát thaûi. Neáu CTR ñöôïc söû duïng laøm nhieân lieäu cho quaù trình ñoát thì 4 böôùc phaân tích hoaù hoïc quan troïng nhaát laø: Phaân tích sô boä: Phaân tích sô boä ñoái vôùi caùc thaønh phaàn coù theå chaùy ñöôïc trong CTR bao goàm caùc thí nghieäp sau: Ñoä aåm (löôïng nöôùc maát ñi sau khi saáy ôû 1000C trong 1giôø); Chaát deã chaùy bay hôi (troïng löôïng maát ñi theâm vaøo khi ñem maãu ñaõ saáy ôû 1000C trong 1h ñoát chaùy ôû nhieät ñoä 9500C trong loø nung kín); Cacbon coá ñònh (phaàn vaät lieäu coøn laïi deã chaùy sau khi loaïi boû caùc chaát bay hôi); Tro (troïng löôïng coøn laïi sau khi ñoát chaùy trong loø hôi). Ñieåm noùng chaûy cuûa tro: Laø nhieät ñoä ñoát chaùy chaát thaûi ñeå tro hình thaønh moät khoái raén (goïi laø Clinker) do söï naáu chaûy vaø keát tuï. Nhieät ñoä noùng chaûy ñeå hình thaønh Clinker töø CTR trong khoaûng 2000 – 22000F (1100 – 12000C); Phaân tích cuoái cuøng (caùc nguyeân toá chính): Phaân tích cuoái cuøng caùc thaønh phaàn chaát thaûi chuû yeáu xaùc ñònh phaàn traêm cuûa caùc nguyeân toá C, H, O, N, S vaø tro. Trong suoát quaù trình ñoáùt CTR seõ phaùt sinh caùc hôïp chaát Chlor hoaù neân phaân tích cuoái cuøng thöôøng bao goàm phaân tích xaùc ñònh caùc Halogen. Keát quaû phaân tích cuoái cuøng ñöôïc söû duïng ñeå moâ taû caùc thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa chaát höõu cô trong CTR. Keát quaû phaân tích naøy coøn ñoùng vai troø raát quan troïng trong vieäc xaùc ñònh tyû soá C/N cuûa chaát thaûi coù thích hôïp cho quaù trình chuyeån hoaù sinh hoïc hay khoâng; Haøm löôïng naêng löôïng cuûa chaát thaûi raén coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng moät trong nhöõng caùch sau: Söû duïng noài hay loø chöng caát quy moâ lôùn; Söû duïng bình ño nhieät trò trong phoøng thí nghieäm; Baèng caùch tính toaùn. 1.1.6.3 Tính chaát sinh hoïc cuûa chaát thaûi raén: Caùc thaønh phaàn höõu cô (khoâng keå caùc thaønh phaàn nhö plastic, cao su, da) cuûa haàu heát chaát thaûi raén coù theå ñöôïc phaân loaïi veà phöông dieän nhö sau: Caùc phaân töû coù theå hoaø tan trong nöôùc nhö: ñöôøng, tinh boät, amino acid vaø nhieàu acid höõu cô; Baùn Cellulose: saûn phaåm ngöng tuï cuûa 2 ñöôøng 5 vaø 6 Cacbon; Cellulose: saûn phaåm ngöng tuï cuûa ñöôøng glucose 6 cacbon; Daàu, môõ vaø saùp: laø nhöõng ester cuûa alcohols vaø acid beùo maïch daøi; Ligin: Moät polymer chöùa caùc voøng thôm vôùi methoxul(OCH3); Lignocelloza: hôïp chaát do lignin vaø celluloza keát hôïp; Protein: chaát taïo thaønh caùc amino acid maïch thaúng. Tính chaát quan troïng nhaát cuûa thaønh phaàn höõu cô cuûa CTR ñoâ thò laø haàu heát caùc thaønh phaàn höõu cô coù theå ñöôïc chuyeån hoaù sinh hoïc thaønh khí, caùc chaát voâ cô vaø caùc chaát trô khaùc. Söï taïo muøi hoâi vaø phaùt sinh ruoài cuõng lieân quan ñeán tính deã phaân huyû cuûa caùc vaät lieäu höõu cô trong CTR ñoâ thò nhö raùc thöïc phaåm. 1.2 OÂ nhieãm moâi tröôøng do chaát thaûi raén 1.2.1 Taùc haïi cuûa CTR ñeán moâi tröôøng nöôùc Caùc chaát thaûi raén, neáu laø chaát thaûi höõu cô, trong moâi tröôøng nöôùc noù seõ bò phaân huyû moät caùch nhanh choùng. Phaàn noåi leân maët nöôùc seõ coù quaù trình khoaùng hoaù chaát höõu cô ñeå taïo ra caùc saûn phaåm trung gian sau ñoù laø nhöõng saûn phaåm cuoái cuøng laø khoaùng chaát vaø nöôùc. Phaàn chìm trong nöôùc seõ coù quaù trình phaân giaûi yeám khí ñeå taïo ra caùc hôïp chaát trung gian vaø sau ñoù laø nhöõng saûn phaåm cuoái cuøng CH4, H2S, H2O, CO2. Taát caû caùc chaát trung gian ñeàu gaây muøi thoái vaø laø ñoäc chaát. Beân caïnh ñoù coøn bao nhieâu vi truøng laøm oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Neáu raùc thaûi laø nhöõng chaát kim loaïi thì noù gaây neân hieän töôïng aên moøn trong moâi tröôøng nöôùc. Sau ñoù oxy hoaù coù oxy vaø khoâng coù oâxy xuaát hieän, gaây nhieãm baån cho moâi tröôøng, nöôùc, nguoàn nöôùc. Nhöõng chaát thaûi ñoäc nhö Hg, Pb, hoaëc caùc chaát thaûi phoùng xaï seõ laøm nguy hieåm hôn. 1.2.2 Taùc haïi cuûa CTR ñeán moâi tröôøng ñaát Caùc chaát thaûi höõu cô seõ ñöôïc phaân huyû trong moâi tröôøng ñaát Cuøng trong hai ñieàu kieän yeám khí vaø haùo khí khi coù ñoä aåm thích hôïp ñeå roài qua haøng loaït saûn phaåm trung gian cuoái cuøng taïo ra caùc khoaùng chaát ñôn giaûn, caùc chaát H2O, CO2. Nhöng neáu laø yeám khí thì saûn phaåm cuoái cuøng chuû yeáu laø CH4, H2O, CO2, gaây ñoäc cho moâi tröôøng. Vôùi moät löôïng vöøa phaûi thì khaû naêng töï laøm saïch cuûa moâi tröôøng ñaát seõ laøm caùc chaát töø raùc khoâng trôû thaønh oâ nhieãm. Nhöng vôùi löôïng raùc quaù lôùn thì moâi tröôøng ñaát seõ trôû neân quaù taûi vaø gaây oâ nhieãm. OÂ nhieãm naøy seõ cuøng vôùi oâ nhieãm kim loaïi naëng, chaát ñoäc haïi theo nöôùc trong ñaát chaûy xuoáng maïch nöôùc ngaàm laøm oâ nhieãm nöôùc ngaàm. Maø moät khi nöôùc ngaàm bò oâ nhieãm thì khoâng caùch gì cöùu chöõa. 1.2.3 Taùc haïi cuûa CTR ñeán moâi tröôøng khoâng khí Caùc chaát thaûi raén thöôøng coù boä phaän coù theå bay hôi vaø mang theo muøi laøm oâ nhieãm khoâng khí. Cuõng coù nhöõng chaát thaûi coù khaû naêng thaêng hoa phaùt taùn vaøo khoâng khí gaây oâ nhieãm tröïc tieáp. Cuõng coù loaïi raùc, trong ñieàu kieän nhieät ñoä vaø ñoä aåm ñaày ñuû (toát nhaát laø 350C vaø ñoä aåm 70 – 80%) seõ coù quaù trình bieán ñoåi nhôø hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät. Keát quaû quaù trình laø gaây oâ nhieãm khoâng khí. Töø caùc ñoáng raùc nhaát laø raùc thöïc phaåm, noâng phaåm khoâng ñöôïc xöû lyù kòp thôøi vaø ñuùng kyõ thuaät seõ boác muøi hoâi thoái. Quaù trình phaân giaûi caùc hôïp chaát höõu cô – quaù trình thoái röõa xaùc thöïc vaät, ñoäng vaät, trong ñoù coù chöùa caùc chaát goác Sunfat coù cô hoäi daãn ñeán caùc hôïp chaát coù muøi ñaëc tröng nhö caùc chaát methyl mercaptan vaø acid amino butiric. CH3SCH2CH2CH(NH2)COOH -> CH3SH + CH3CH2CH2(NH3)COOH Methuonine Methyl mercptan Ainobutiric acid Methyl mercaptan coù theå bieán ñoåi trong ñieàu kieän coù heä men phaân huyû taïo ra methyl alcohol vaø H2S CH3SH + H2O -> CH4OH +H2S Quaù trình phaân giaûi caùc chaát thaûi chöùa nhieàu ñaïm trong raùc bao goàm caû leân men chua, leân men thoái, moác xanh, moác vaøng, coù muøi oâi thiu. Trong ñoù ñaëc bieät vaø hay gaëp nhaát laø bò thoái vaø oâi thiu do vi khuaån. Coù theå coù hai loaïi vi sinh vaät, loaïi thöù nhaát coù theå tieát ra nhieàu enzim hoãn hôïp, ñeå coù theå phaân huyû taát caû caùc thaønh phaàn oâi thiu gluxit vaø lipit trong raùc. Loaïi thöù hai, vi sinh vaät tieát ra moät enzim rieâng leû vaø khaû naêng cuûa chuùng chæ phaân huyû ñöôïc moät thaønh phaàn nhaát ñònh trong raùc. Tuyø ñieàu kieän moâi tröôøng maø caùc raùc thaûi coù nhöõng heä vi sinh vaät phaân huyû acid amin thieáu khí vaø yeám khí. Trong quaù trình hieáu khí, acid amin trong chaát thaûi höõu cô leân men phaân giaûi vaø vi khuaån taïo thaønh acid höõu cô vaø NH3 R1 – CH2 – NH2CH vkO2 R2 – CH2 – CH2 – COOH + NH3 Söï coù maët cuûa NH3 laøm coù muøi hoâi. Trong ñieàu kieän hieám khí: caùc acid amin trong raùc bò phaân giaûi thaønh caùc chaát daïng amin vaø CO2. trong soá caùc amin môùi ñöôïc taïo thaønh coù nhieàu loaïi gaây ñoäc cho ngöôøi vaø ñoäng vaät. Treân thöïc teá raùc thaûi ñöôïc hình thaønh hai quaù trình kî kyù vaø haùo khí xen laãn nhau. Keát quaû khoái raùc ñaõ hình thaønh moät löôïng ñaùng keå caùc chaát ñoäc, ñoàng thôøi phaùt taùn oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí nhöõng vi khuaån, naám moác vaø nhöõng muøi thoái naëng cuûa caùc hôïp chaát indol, skatol, fenol, H2S. Baûng 1.4. Thaønh phaàn khí töø baõi raùc Thôøi gian (thaùng) Thaønh phaàn khí (% theå tích) Nitô – N2 Carbonic – CO2 Metan – CH4 0 – 3 3 – 6 6 – 12 12 – 18 18 – 24 24 – 30 30 – 36 36 – 42 42 – 48 5.2 3.8 0.4 1.1 0.4 0.2 1.3 0.9 0.4 88 76 65 52 53 52 46 50 51 5 21 29 40 47 48 51 47 48 Nhö vaäy raùc sinh ra caùc chaát khí goàm coù NH3, CO2, O2, H2, H2S, CH4, NH2. trong ñoù coù CO2 vaø CH4 sinh ra trong quaù trình phaân huyû kî khí trong caùc ñoáng raùc. Quaù trình naøy keùo daøi maõi cho ñeán 18 thaùng môùi döøng haún. Nhö vaäy haàu heát khí trong ñoáng raùc chuû yeáu laø CO2 vaø CH4 (chieám khoaûng 90%). Coù nhöõng khaûo cöùu ñaõ chöùng toû raèng ôû khoaûng khoâng gian caùch ñoáng raùc 120m noàng ñoä cuûa hai chaát naøy ôû möùc ñoä 40%. Neáu ñoáng raùc khoâng ñöôïc xöû lyù ñuùng kyõ thuaät thì khí metan vaø moät phaàn khí CO2, N2 seõ bay vaøo khí quyeån gaây nguy hieåm cho sinh vaät, moâi tröôøng, gaây neân hieäu öùng nhaø kính. Caùc nhaø moâi tröôøng hoïc ñaõ chöùng minh raèng 15% taùc haïi hieän töôïng nhaø kính laø töø caùc hieäu öùng naøy. Maëc khaùc, nhö ta ñaõ bieát CO2 coù tyû troïng naëng gaáp 1,5 laàn khoâng khí vaø naëng gaáp 2.8 laàn metan. Vì vaäy CO2 coù khuynh höôùng di chuyeån xuoáng ñaùy cuûa baõi raùc. Keát quaû laø CO2 ôû taàng döôùi cuûa ñoáng raùc saùt vôùi maët ñaát seõ cao trong nhieàu naêm. Maëc khaùc CO2 coù theå di chuyeån trong caùc loã hoång trong caáu truùc cuûa ñaát, ñaù, caùt theo aùp löïc cuûa khí noùng ôû trong baõi raùc vaø ñi xuoáng gaëp caùc daïng gioù trong maët ñaát, ñaõ di chuyeån, gaëp nöôùc ngaàm seõ taïo ra CO2 + H2O -> H2CO3. Neáu trong ñaát coù maët cuûa ñaù voâi thì ñaù voâi seõ bò hoaø tan laøm cho nguoàn nöôùc ngaàm giaøu canxi vaø magie daãn ñeán ñoä cöùng cuûa nöôùc ngaàm taêng leân. Nöôùc roø ræ töø caùc baõi raùc laø vaán ñeà nan giaûi gaây oâ nhieãm nöôùc ngaàm. maø nöôùc ngaàm ñaõ bò oâ nhieãm thì khoâng caùch gì cöùu chöõa ñöôïc. 1.2.4 Taùc haïi cuûa CTR ñeán caûnh quan vaø söùc khoeû con ngöôøi Gaây haïi cho söùc khoeû cuûa coäng ñoàng Töø vieäc thaûi caùc chaát thaûi höõu cô, xaùc cheát ñoäng vaät qua nhöõng trung gian truyeàn beänh seõ gaây neân nhieàu beänh taät nhieàu luùc trôû thaønh dòch. Ví duï ñieån hình nhaát laø dòch haïch. Thoâng qua moâi tröôøng trung gian laø chuoät gaây neân caùi cheát cho haøng nghìn ngöôøi vaøo nhöõng naêm 30 – 40 cuûa theá kyû 10. Ngöôøi ta toång keát raùc thaûi ñaõ gaây ra 22 loaïi beänh cho con ngöôøi – gaây ra beänh ung thö cho con ngöôøi ñieån hình laø raùc plastic (nilon): sau hôn 40 naêm ra ñôøi vôùi nhieàu öùng duïng trong coâng nghieäp, trong cuoäc soáng, nhö ít bò oxy hoaù, nheï khoâng thaám nöôùc, deûo…. Ñeán nay noù laïi laø nguyeân nhaân gaây ra ung thö cho suùc vaät aên coû. Hôn theá nöõa khi ñoát plastic ôû 12000C noù bieán ñoåi thaønh dioxit gaây quaùi thai ôû con ngöôøi. Phaân loaïi, thu gom vaø quaûn lyù raùc khoâng ñuùng quy ñònh laø nguy cô gaây beänh nguy hieåm cho coâng nhaân laøm coâng taùc veä sinh moâi tröôøng, ngöôøi bôùi raùc, nhaát laø khi gaëp phaûi caùc chaát thaûi raén nguy haïi töø y teá, coâng nghieäp nhö kim tieâm, oáng chích, maàn beänh, PCB, hôïp chaát höõu cô bò Halogen hoaù… Taïi caùc baõi raùc loä thieân, neáu khoâng ñöôïc quaûn lyù toát seõ gaây ra nhieàu vaán ñeà nghieâm troïng cho baõi raùc vaø coäng ñoàng daân cö trong khu vöïc, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí, nguoàn nöôùc, oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát vaø laø nôi nuoâi döôõng caùc vaät chuû trung gian truyeàn beänh cho con ngöôøi. CTR laøm giaûm myõ quan ôû caùc khu coâng coäng vaø ñoâ thò Raùc xuaát hieän moïi nôi chính laø do yù thöùc cuûa con ngöôøi, moät soá ngöôøi yù thöùc keùm ñem vöùt raùc böøa baõi ra ñöôøng phoá, khu vui chôi, giaûi trí, trung taâm mua saém… gaây maát veû myõ quan, laøm cho hoaït ñoäng thu gom raùc bò keùo daøi vaø söï coù maët cuûa caùc phöông tieän thu gom raùc treân ñöôøng phoá trong thôøi gian daøi ngoaøi vieäc gaây caûn trôû giao thoâng coøn laøm cho caûnh quan cuûa ñoâ thò xaáu ñi. Coâng taùc thu gom coøn nhieàu haïn cheá, cô sôû haï taàng nhö heä thoáng ñöôøng xaù, heûm nhoû khoâng thuaän lôïi neân raùc thaûi khoâng ñöôïc thu gom heát vaø coù daáu hieäu gia taêng. Ngoaøi ra coøn moät löôïng raùc khoâng nhoû maø ngöôøi daân soáng gaàn caùc keânh raïch ñaõ ñoå boû xuoáng laøm oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc nghieâm troïng, taïo thaønh caùc con keânh ñen vaø caùc khu nhaø oå chuoät soáng chung vôùi raùc. Ñoù laø vaán ñeà raát böùc xuùc hieän nay maø chöa coù cô quan chöùc naêng naøo thöïc hieän giaûi quyeát moät caùch trieät ñeå. 1.3 Caùc phöông phaùp quaûn lyù CTR Caùc kyõ thuaät xöû lyù chaát thaûi raén neâu ra ôû ñaây ñeàu nhaèm muïc ñích cuoái cuøng laø taùc ñoäng vaøo raùc baèng phöông phaùp cô hoïc, hoaù hoïc, sinh hoïc… nhaèm bieán ñoåi chuùng veà nhöõng chaát coù möùc aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng ít nhaát. Veà toång quaùt ta coù theå neâu leân moät soá bieän phaùp söû duïng trong quaûn lyù chaát thaûi raén: Traùnh thaûi Giaûm thieåu taïi nguoàn, taùi söû duïng Taùi cheá Xöû lyù Thaûi boû Hình 1.2. Caùc baäc öu tieân trong heä thoáng quaûn lyù CTR 1.3.1 Giaûm thieåu taïi nguoàn (source redue): Laø ñænh cao trong caáp baäc öu tieân trong heä thoáng quaûn lyù CTR. Chöông trình giaûm thieåu taïi nguoàn ñöôïc thieát keá ñeå giaûm caû thaønh phaàn ñoäc haïi trong saûn phaåm vaø soá löôïng chaát thaûi phaùt sinh . Giaûm thieåu taïi nguoàn laø moät tieáp caän quaûn lyù raùc thaûi ngoaïi vi maø coù theå xaûy ra qua vieäc thieát keá, saûn phaåm vaø ñoùng goùi saûn phaåm. Giaûm thieåu taïi nguoàn cuõng coù theå ñöôïc aùp duïng trong caùc hoä gia ñình qua thoùi quen mua baùn pheá lieäu vaø söû duïng laïi caùc saûn phaåm vaø vaät lieäu. 1.3.2 Taùi cheá/ taùi sinh (recycle): Taùi cheá raùc thaûi bao goàm laøm phaân vi sinh laø baäc thöù hai cuûa baäc öu tieân trong heä thoáng quaûn lyù CTR. Nhöõng löïa choïn naøy coù theå giaûm ñöôïc vieäc thieáu dieän tích cho baõi choân laáp, tieát kieäm ñöôïc naêng löôïng vaø taøi nguyeân thieân nhieân, cung caáp nhöõng saûn phaåm höõu ích vaø ñem laïi nhöõng lôïi ích veà kinh teá . Coù hai hình thöùc taùi cheá: tröïc tieáp vaø giaùn tieáp Taùi cheá tröïc tieáp: taùi söû duïng moät vaät duïng ôû daïng saün coù nhö chai loï, söû duïng thuyû tinh ñeå laøm loï môùi, laøm chaûy lon nhoâm ñeå laøm caùc saûn phaåm töø nhoâm; Taùi cheá giaùn tieáp: Taùi söû duïng vaät lieäu cho moät muïc ñích khaùc vôùi muïc ñích ban ñaàu nhö thu hoài naêng löôïng töø pheá thaûi. Sau giaûm thieåu töø nguoàn taùi sinh laø xöû lyù vaø cuoái cuøng laø thaûi boû. Vieäc quaûn lyù chaát thaûi raén ôû caùc ñoâ thò noùi chung, veà cô baûn caàn ñaûm baûo: Phaûi thu gom vaø vaän chuyeån heát chaát thaûi. Ñaây laø yeâu caàu ñaàu tieân, cô baûn cuûa vieäc xöû lyù chaát thaûi nhöng hieän ñang coøn laø moät khoù khaên, ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu coáø gaéng khaéc phuïc; Phaûi ñaûm baûo vieäc thu gom, xöû lyù coù hieäu quaû theo nguoàn kinh phí nhoû nhaát nhöng laïi thu ñöôïc keát quaû cao nhaát. Baûo ñaûm söùc khoeû cho ñoäi nguõ nhöõng ngöôøi lao ñoäng tröïc tieáp tham gia vieäc xöû lyù chaát thaûi phuø hôïp vôùi khaû naêng kinh phí cuûa thaønh phoá vaø nhaø nöôùc; Ñöa ñöôïc caùc coâng ngheä vaø kyõ thuaät, caùc trang thieát bò xöû lyù chaát thaûi tieân tieán cuûa caùc nöôùc vaøo söû duïng ôû trong nöôùc, ñaøo taïo ñoäi nguõ caùn boä quaûn lyù vaø lao ñoäng coù ñaày ñuû kieán thöùc, kinh nghieäm vaø loøng yeâu ngheà, coù traùch nhieäm vôùi vaán ñeà moâi tröôøng cuûa ñaát nöôùc. Phuø hôïp vôùi cô cheá quaûn lyù chung cuûa nhaø nöôùc theo höôùng chaáp nhaän môû cöûa vaø caïnh tranh vôùi nhieàu thaønh phaàn kinh teá. Quy taéc, quy cheá loaïi boû chaát thaûi Thu gom, vaän chuyeån xöû lyù, tieâu huyû Boä khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng Sôû GTCC Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä vaø moâi tröôøng Coâng ty moâi tröôøng ñoâ thò UBND caùc caáp döôùi Cö daân thuû ñoâ vaø khaùch vaõng lai (nguoàn taïo chaát thaûi raén) Chaát thaûi raén Boä Xaây döïng UBND Thaønh phoá Chieán löôïc, ñeà xuaát luaät phaùp loaïi boû chaát thaûi Hình 1.3. Sô ñoà heä thoáng quaûn lyù chaát thaûi ôû moät soá ñoâ thò lôùn ôû Vieät Nam 1.4 Caùc kyõ thuaät vaø thieát bò xöû lyù chaát thaûi raén hieän nay 1.4.1 Phöông phaùp cô hoïc Taùch kim loaïi, thuyû tinh, giaáy, chaát deûo ra khoûi chaát thaûi; Laøm khoâ buøn beå phoát (sô cheá); Ñoát chaát thaûi khoâng coù thu hoài nhieät; Loïc, taïo raén ñoái vôùi caùc chaát thaûi baùn loûng. 1.4.2 Phöông phaùp cô lyù Phaân loaïi vaät lieäu trong chaát thaûi; Thuyû phaân; Söû duïng chaát thaûi nhö nhieân lieäu; Ñuùc, eùp caùc chaát thaûi coâng nghieäp ñeå laøm vaät lieäu xaây döïng. 1.4.3 Phöông phaùp sinh hoïc Cheá bieán phaân uû sinh hoïc; Metan hoaù trong caùc beå thu hoài khí sinh hoïc. Ñoái vôùi chaát thaûi raén sinh hoaït, do coù thaønh phaàn chaát höõu cô chieám tyû troïng lôùn (töø 44 – 50% troïng löôïng) neân coù theå taän duïng ñeå saûn xuaát phaân höõu cô, cung caáp cho khu vöïc ngoaïi thaønh ñeå caûi taïo ñaát noâng nghieäp vaø nhö vaäy vieäc aùp duïng phöông phaùp uû sinh hoïc ñoái vôùi thaønh phaàn höõu cô seõ phuø hôïp Caùc thaønh phaàn chaát deã chaùy nhö giaáy vuïn, gieû raùch, nhöïa, cao su, da, caây goã maø khoâng coøn khaû naêng taùi cheá coù theå duøng phöông phaùp ñoát ñeå giaûm theå tích sau ñoù choân laáp, loaïi naøy thöôøng chieám töø 5 – 10% troïng löôïng chaát thaûi raén ñoâ thò. Thaønh phaàn chaát taùi cheá ñöôïc thu hoài ñeå taùi söû duïng bao goàm chuû yeáu laø thuyû tinh (0.31% - 2%); kim loaïi (1.02 – 5.0%); giaáy, chaát deûo (chieám 4.71 – 9.5%). Chaát thaûi raén xaây döïng vaø caùc thaønh phaàn khoâng chaùy ñöôïc khaùc nhö voû oác, xöông, gaïch ñaù, saønh xöù vaø taïp chaát khoù phaân loaïi chieám töø 38,5 – 27,5% ñöa ñi san neàn hoaëc choân laáp tröïc tieáp ôû caùc baõi choân laáp. Ñoái vôùi caùc loaïi buøn, phaân söû duïng phöông phaùp uû sinh hoïc (composting) chung vôùi thaønh phaàn höõu cô trong raùc thaûi sinh hoaït. Caùc pheá thaûi cuûa caùc quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp phaûi ñöôïc phaân loaïi töø xí nghieäp ñeå thu hoài phaàn coù taùi cheá, phaàn loaïi boû tuyø theo möùc ñoä nguy hieåm, ñoäc haïi phaûi aùp duïng caùc bieän phaùp xöû lyù ñaëc bieät ñeå ñöa ñi choân laáp. Hieän nay, treân theá giôùi ñaõ coù moät soá coâng ngheä môùi xöû lyù, cheá bieán chaát thaûi coâng nghieäp vaø pheá thaûi xaây döïng ñöôïc lieân keát laïi baèng chaát thaûi loûng hoãn hôïp vaø polime hoaù vaø ñuùc eùp, ñeå taïo thaønh caùc taám, khoái vaät lieäu duøng trong xaây döïng. Moät soá haõng ôû Nhaät Baûn vaø Hoa Kyø ñaõ giôùi thieäu coâng ngheä naøy ôû nöôùc ta nhö coâng ngheä pasta, hydromex. Vieäc aùp duïng caùc coâng ngheä treân theo gôùi thieäu cuûa caùc haõng cuûa Nhaät Baûn vaø Hoa Kyø cho pheùp taän duïng nhöõng chaát thaûi coâng nghieäp. Giaûm caùc chi phí choân laáp, xöû lyù…. Vieäc moät soá chaát thaûi ñoäc haïi ñöôïc ñuùc eùp vaø polyme hoaù coù nguy cô gaây oâ nhieãm moâi tröôøng vaø möùc ñoä nguy cô ñoù nhö theá naøo coøn ñang xem xeùt. Tuy nhieân, möùc ñoä oâ nhieãm nhoû hôn nhieàu so vôùi vieäc choân laáp ñôn thuaàn caùc chaát thaûi naøy trong caùc baõi choân laáp. Thaønh phaàn chaát thaûi beänh vieän bao goàm caùc loaïi boâng, baêng, gaïc, caùc loaïi kim tieâm, oáng tieâm, caùc chi theå vaø caùc toå chöùc moâ bò caét boû, chaát thaûi sinh hoaït cuûa beänh nhaân. Tröø chaát thaûi sinh hoaït ra. Caùc loaïi naøy haàu heát ñeàu chöùa nhieàu vi truøng vaø maàm beänh coù theå laây lan vaø truyeàn beänh. Bieän phaùp toát nhaát ñeå xöû lyù laø ñoát ñeå tieät truøng vaø giaûm theå tích, phaàn tro ñöa ñi choân laáp. Thaønh phaàn chaát phoùng xaï, caùc kim loaïi naëng, chaát ñoäc haïi, caùc chaát deã chaùy, deã noå, caùc chaát thuoäc loaïi axit, bazô, caùc hoaù chaát ñoäc…. Vôùi caùc chaát thuoäc loaïi naøy caàn phaûi ñöôïc thu gom, xöû lyù vaø choân laáp rieâng. Moät soá moâ hình quaûn lyù vaø xöû lyù CTR treân theá giôùi vaø Vieät Nam 1.5.1 Moät soá moâ hình quaûn lyù vaø xöû lyù treân theá giôùi Ñoái vôùi caùc quoác gia , CTR laø vaán ñeà böùc xuùc cuûa xaõ hoäi, ñaëc bieät laø caùc trung taâm coâng nghieäp lôùn. Vieät Nam ôû trong tình traïng chung ñoù laø caùc trung taâm coâng nghieäp phaùt trieån nhö Tp.HCM, Haø Noäi, Haûi Phoøng, Bieân Hoaø phaûi luoân luoân ñoái phoù vôùi thöïc traïng CTR vaø raùc thaûi sinh hoaït. Söï taäp trung daân cö vaø maät ñoä cao, söï phaùp trieån kinh teá löôïng raùc thaûi. Trong thöïc teá aáy, taát caû caùc ñoâ thò ñeàu phaûi giaûi quyeát raùc thaûi cuûa mình maø khoâng theå aùp duïng theo moät raäp khuoân naøo. Sôû dó coù söï ña daïng veà caùc bieän phaùp xöû lyù raùc laø do söï khaùc bieät caùc yeáu toá: Trình ñoä phaùp trieån kinh teá, kyõ thuaät khoa hoïc; Trình ñoä daân trí; Tính chaát vaø thaønh phaàn raùc thaûi; Vò trí ñòa lyù vaø ñaëc ñieåm daân soá, ñaát ñai töøng vuøng. Tuy nhieân, caùc phöông phaùp xöû lyù raùc thaûi treân theá giôùi coù theå ñöôïc taäp trung ñöôïc phaân loaïi theo moät soá chaát sau: Taùi cheá, xuaát khaåu vaø giaûm thieåu taïi nguoàn. Caùc CTR laø caùc loaïi nylon, plastic, saét theùp vaø caùc kim loaïi coù giaù trò khaùc, giaáy vuïn, vaûi vuïn, caùc pheá thaûi cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc. Chuùng ñöôïc thu gom vaø phaân loaïi ngay töø khi thaûi ra theo nguyeân taéc phaân loaïi taïi nguoàn. Nhöng CTR coù theå söû duïng laïi cho caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc nhau, nhö giaáy vuïn coù theå ñöa vaøo laøm nguyeân lieäu saûn xuaát giaáy. Plastic ñöôïc taùi söû duïng laøm chaát ñoän theâm khi khí cheá taïo caùc saûn phaån nhöïa, caùc loaïi theùp thì ñöôïc naáu laïi … Ñoå ñoáng hay baõi hôû. Ñaây laø moät bieän phaùp coù töø laâu ñôøi, ñöôïc söû duïng khi xöû lyù CTR moät caùch töï phaùt, khoâng coù quy hoaïch cuï theå. Bieän phaùp naøy ñaõ coù töø laâu vaø taïi Vieät Nam ôû nhöõng ñòa phöông chöa coù caùc chöông trình quy hoaïch quaûn lyù vaø xöû lyù raùc moät caùch trieät ñeå thì bieän phaùp naøy thöôøng thaáy. Ñoå xuoáng bieån Ñaây laø moät bieän phaùp maø caùc thaønh phoá naèm gaàn ôû caùc bôø bieån thöôøng hay söû duïng, maëc duø gaàn ñaây khi caùc toå chöùc baûo veä moâi tröôøng treân theá giôùi ñaõ khuyeán caùo raát nhieàu veà hieän töôïng naøy, hieän töôïng naøy caùc baõi bieån traøn ngaäp raùc röôûi thì vieäc ñoå chaát thaûi sinh hoaït xuoáng bieån cuõng khoâng coøn phoå bieán nhö tröôùc nöõa. Rieâng Thaønh Phoá New York thì haøng naêm buøn naïo veùt ñoå xuoáng bieån khoaûng 7 – 10 trieäu taán vôùi khoaûng xa bôø laø 12 daëm (miles). Theo moät quy ñònh gaàn ñaây thì CTR laø buøn naïo veùt phaûi ñoå xa bôø toái thieåu laø 106 daëm (miles). Moät caâu hoûi ñaõ ñaët ra caàn phaûi traû lôøi laø khaû naêng cuûa bieån coù theå chòu ñöôïc bao nhieâu chaát thaûi, vaø neáu tieáp tuïc ñoå xuoáng bieån maø khoâng ñöôïc quy hoaïch cuï theå ñeå ñaûm baûo moâi tröôøng bôø bieån, ñôøi soáng thuyû sinh, thaäm chí laø caû ñôøi soáng con ngöôøi thì chaát löôïng bôø bieån seõ ra sao. Choân laáp hôïp veä sinh Choân laáp hôïp veä sinh döôøng nhö bieän phaùp cuoái cuøng ñeå löïa choïn khi ñöa ra caùc bieän phaùp xöû lyù CTR. Ñaây laø moät bieän phaùp xöû lyù ñôn giaûn, deã thöïc hieän, möùc ñoä an toaøn cho moâi tröôøng, cho ngöôøi cao.Ñöôïc aùp duïng khaù phoå bieán cuûa caùc quoác gia haàu heát treân theá giôùi maø taïi ñoù quyõ ñaát doài daøo. Choân laáp hôïp veä sinh laø bieän phaùp xöû lyù ñöôïc söû duïng töø 70% - 90% löôïng CTR sinh hoaït taïi caùc quoác gia treân toaøn theá giôùi. Ñeå löïa choïn vò trí, khu vöïc xaây döïng baõi choân laáp raùc hôïp veä sinh phuï thuoäc vaøo khaù nhieàu yeáu toá: khoaûng caùch töø caùc nguoàn phaùt sinh CTR vaø BCL, heä thoáng giao thoâng, nhöõng taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng trong quaù trình taùc ñoäng, tình hình ñòa chaát thuyû vaên taïi khu vöïc … Neáu so saùnh vôùi caùc phöông phaùp khaùc thì phöông phaùp choân laáp CTR hôïp veä sinh vaø ñôn giaûn vaø baûo ñaûm nhaát veà maët baûo veä moâi tröôøng. Vôùi phöông phaùp naøy thì coù theå haïn cheá ñöôïc boác muøi cuûa CTR, ñoàng thôøi caùc hieän töôïng chaùy ngaàm, chaùy buøng phaùt cuõng khoù xaûy ra, vaän haønh ñôn giaûn, chi phí thaáp. Tuy nhieân trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa BCL CTR cuõng coù nhöõng nhöôïc ñieåm sau ñaây : Vieäc xaây döïng BCL CTR ñoøi hoûi phaûi coù dieän tích ñaát khaù lôùn, ñaây laø moät nhöõng ñieàu kieän khoù ñaùp öùng ñoái vôùi nhöõng Thaønh phoá, Thò xaõ ñoâng daân nhöng chaät ñaát; Caùc baõi choân thöôøng sinh khí CH4 (Metan) laø moät khí coù taùc ñoäng gaây neân hieäu öùng nhaø kính vaø H2S gaây OÂNMT. Caùc chaát khí CH4 sinh ra neáu thu gom khoâng toát deã sinh ra hieän töôïng chaùy ngaàm trong baõi raùc, khí NH3 sinh ra töø caùc baõi raùc cuõng goùp phaàn gaây oâ nhieãm muøi cho baàu khí quyeån xung quanh baõi raùc; Lôùp ñaát phuû treân cuøng neáu khoâng ñöôïc ñaàm neùn toát thì seõ deã bò gioù phaùt taùn thaønh buïi, gaây oâ nhieãm buïi cho moâi tröôøng laân caän. Cheá bieán phaân boùn höõu cô : Nguyeân taéc cuûa vieäc cheá bieán phaân raùc laø söû duïng quaù trình phaân huûy chaát höõu cô cuûa vi sinh vaät. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø reû tieàn, hieäu quaû xöû lyù toát, saûn phaåm sinh ra coù yù nghóa kinh teá cao, ñöôïc aùp duïng nhieàu taïi caùc khu vöïc saûn xuaát noâng nghieäp vì nguoàn phaân höõu cô töï laøm ra naøy raát toát cho caây troàng. Vieäc uû cheá bieán phaân raùc ñöôïc chia laøm hai phöông phaùp : UÛ hieáu khí : Coâng ngheä naøy söû duïng caùc vi sinh vaät hieáu khí ñeå xöû lyù caùc chaát höõu cô coù trong CTR ôû ñieàu kieän coù ñuû oxy, nhieät ñoä, pH thích hôïp. Caùc vi khuaån hieáu khí coù trong raùc seõ thöïc hieän quaù trình oxy hoaù caùc phaân töû cacbon coù trong höõu cô thaønh dioxincacbon (CO2). Thoâng thöôøng raùc uû sau 2 ngaøy vaø nhôø khaû naêng giöõ nhieät, nhieät ñoä trong ñoáng raùc uû taêng leân 450C vaø ñaït 60 – 900C sau 6 – 7 ngaøy. Luùc naøy ôû ñieàu kieän ñuû oxy, ñoä aåm vaø pH thích hôïp caùc vi sinh vaät hieáu khí hoaït ñoäng maïnh, sau 2 – 4 tuaàn laø raùc bò phaân huûy hoaøn toaøn, caùc vi khuaån gaây beänh, coân truøng coù trong raùc bò huûy dieät do nhieät ñoä trong ñoáng raùc uû leân cao; UÛ yeám khí : quaù trình naøy hoaït ñoäng döïa treân vieäc söû duïng tính naêng phaân huûy chaát höõu cô cuûa caùc vi sinh vaät kî khí. Moâ hình cheá bieán phaân raùc baèng vieäc söû duïng phöông phaùp uû yeám khí ñaõ coù töø laâu, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng vuøng saâu, vuøng xa khi caàn cheá bieán phaân boùn cho noâng nghieäp. Tuy nhieân uû yeám khí cuõng coù nhöõng nhöôïc ñieåm nhö : thôøi gian phaân huûy daøi, phaùt sinh ra khí CH4, H2S gaây muøi hoâi, caùc vi khuaån gaây beänh vaø coân truøng khoâng cheát do nhieät ñoä phaân huûy thaáp. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp : oån ñònh chaát thaûi; taùi söû duïng ñöôïc chaát thaûi; giaûm nhu caàu söû duïng ñaát ñeå choân laáp;nguy cô oâ nhieãm moâi tröôøng giaûm so vôùi phöông phaùp xöû lyù khaùc; taïo ra saûn phaåm coù ích cho xaõ hoäi töø chaát thaûi. Khuyeát ñieåm : thôøi gian uû töông ñoái daøi; uû yeám khí phaùt sinh muøi hoâi; toán chi phí ñaàu tö cho maùy moùc, thieát bò phuïc vuï saûn xuaát; 1.5.1.6 Thieâu ñoát chaát thaûi Ñoát raùc laø giai ñoaïn xöû lyù ñöôïc aùp duïng cho moät soá loaïi raùc nhaát ñònh khoâng theå xöû lyù baèng caùc bieän phaùp khaùc. Caùc chaát khí ñöôïc laøm saïch hoaëc khoâng ñöôïc laøm saïch thoaùt ra ngoaøi khoâng khí, chaát thaûi raén ñöôïc choân laáp. Xöû lyù baèng phöông phaùp ñoát coù yù nghóa quan troïng laø laøm giaûm tôùi möùc nhoû nhaát chaát thaûi cho khaâu xöû lyù cuoái cuøng, neáu söû duïng coâng ngheä tieân tieán coøn coù yù nghóa baûo veä moâi tröôøng cao. Ñaây laø phöông phaùp xöû lyù raùc toán keùm so vôùi phöông phaùp choân laáp hôïp veä sinh vì chi phí ñeå ñoát moät taán raùc cao hôn khoaûng 10 laàn. Coâng ngheä ñoát raùc thöôøng söû duïng ôû caùc quoác gia phaùt trieån vì coù moät neàn kinh teá ñuû maïnh ñeå bao caáp cho vieäc thu ñoát raùc sinh hoaït nhö moät dòch vuï phuùc lôïi xaõ hoäi cuûa toaøn daân. Tuy nhieân, ñoát raùc sinh hoaït bao goàm nhieàu chaát khaùc nhau sinh khoùi ñoäc vaø deã sinh dioxin neáu giaûi quyeát vieäc xöû lyù khoùi khoâng toát. Naêng löôïng sinh ra coù theå taän duïng cho caùc loø hôi hoaëc caùc coâng nghieäp caàn nhieät vaø phaùt ñieän. Moãi loø ñoát phaûi ñöôïc trang bò moät heä thoáng xöû lyù khí thaûi raát toán keùm nhaèm khoáng cheá oâ nhieãm khoâng khí do quaù trình ñoát coù theå gaây ra. Öu ñieåm cuûa coâng ngheä Dieän tích söû duïng ñeå xöû lyù nhoû; Nhöõng CTR khi ñoát thì trôû neân voâ truøng. Theå tích CTR sau khi ñoát cuõng giaûm tôùi 70 – 90% theå tích ban ñaàu; Loaïi tröø ñöôïc chaát ñoäc coù khaû naêng gaây ung thö hay beänh truyeàn nhieãm, chaát coù hoaït tính sinh hoïc gaây taùc ñoäng baát lôïi cho quaù trình xöû lyù khaùc; Khaû naêng xöû lyù chaát thaûi trong thôøi gian ngaén; Quaù trình ñoát khoâng sinh ra khí CH4 (methane) nhö choân laáp, laø moät yeáu toá gaây hieäu öùng nhaø kính laøm noùng baàu khoâng khí toaøn caàu; Ñoái vôùi loø ñoát coâng suaát lôùn, nhieät löôïng sinh ra coù theå söû duïng cho caùc muïc ñích khaùc; Thieâu ñoát laø bieän phaùp toát nhaát ñeå coù theå xöû lyù nhöõng chaát thaûi ñoäc haïi nhö : nhöõng chaát dung moâi höõu cô, nhöõng chaát ñoäc, chaát thaûi raén y teá…. Nhöôïc ñieåm: Vaän haønh phöùc taïp, ñoøi hoûi naêng löïc kyõ thuaät vaø tay ngheà cao; Giaù thaønh ñaàu tö lôùn, chi phí xöû lyù cao, thôøi gian hoaøn voán laâu; Trong quaù trình thieâu ñoát coù phaùt sinh ra nhöõng khí gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí vaø gaây aûnh höôûng tôùi söùc khoûe con ngöôøi nhaát laø buïi; Thieáu söï linh ñoäng trong vieäc thay ñoåi cheá ñoä ñoát; CTR sau quaù trình ñoát tuy ñaõ giaûm theå tích xuoáng raát nhieàu nhöng vaãn coøn (tro), neân cuõng caàn phaûi coù bieän phaùp quaûn lyù nguoàn CTR naøy. 1.5.2 Moät soá coâng ngheä xöû lyù raùc hieän coù ôû Vieät Nam ÔÛ Vieät Nam hieän nay haàu heát caùc thò xaõ vaø thaønh phoá trong caû nöôùc môùi thu gom moät phaàn vaø xöû lyù baèng phöông phaùp ñôn giaûn : ñoå ñoáng taïi baõi raùc taäp trung. Tuy nhieân, moät soá coâng ngheä xöû lyù tieân tieán ñaõ ñöôïc aùp duïng thay theá daàn phöông thöùc xöû lyù cuõ chöa ñaûm baûo veä sinh moâi tröôøng, ñoù laø : 1.5.2.1 Xöû lyù raùc taïi nhaø maùy Hoùc Moân – Tp HCM Tröôùc giaûi phoùng vaø sau giaûi phoùng moät thôøi gian ngaén ñaõ söû duïng coâng ngheä uû raùc hieáu khí cuûa Ñan Maïch. Coâng ngheä naøy ñöôïc cô khí hoùa, söû duïng hai loø quay trong moâi tröôøng boå sung vaø duy trì lieân tuïc khoâng khí vaø ñoä aåm. Tuy nhieân, sau moät thôøi gian hoaït ñoäng coâng ngheä naøy trôû neân khoâng phuø hôïp nöõa, vì : Khoâng ñaùp öùng ñöôïc vôùi löôïng raùc ngaøy caøng gia taêng; Tính chaát vaø thaønh phaàn raùc ngaøy caøng phöùc taïp, khoâng phuø hôïp vôùi coâng ngheä ñaõ ñöôïc thieát keá; Giaù thaønh cao do chi phí naêng löôïng vaø quaûn lyù vaän haønh lôùn. Hieän taïi nhaø maùy phaân raùc Hoùc Moân ñaõ ngöøng saûn xuaát do maùy moùc, thieát bò cuõ hoûng, bieän phaùp quaûn lyù chöa phuø hôïp vaø chi phí xöû lyù quaù cao. 1.5.2.2 Xöû lyù raùc taïi nhaø maùy phaân raùc Caàu Dieãn, Haø Noäi Trong hai naêm 1993 – 1994 thaønh phoá Haø Noäi tieáp nhaän döï aùn vieän trôï cuûa Lieân hieäp quoác ñaàu tö cho nhaø maùy phaân raùc Caàu Dieãn. Nhaø maùy naøy söû duïng coâng ngheä uû hieáu khí nhaúm ruùt ngaén thôøi gian phaân huûy raùc ñeå ñaùp öùng vôùi löôïng raùc khoång loà cuûa thaønh phoá. Vieäc uû raùc hieáu khí ôû ñaây ñöôïc thöïc hieän nhôø caùc vi sinh vaät hieáu khí coù saún trong raùc, coù boå sung theâm vi sinh vaät phaân laäp vaø nhaân gioáng. Quaù trình uû ñöôïc thöïc hieän trong haàm uû, ñöôïc gioù thoåi cöôõng böùc vaø duy trì ñoä aåm thích hôïp. Coâng ngheä uû raùc ôû Caàu Dieãn laø moät trong nhöõng coâng ngheä tieân tieán nhaát. Tuy nhòeân, ñoøi hoûi ñaàu tö raát lôùn maø baát kyø moät nôi naøo khaùc khoù coù theå thöïc hieän ñöôïc neáu khoâng coù söï giuùp ñôõ taøi chính cuûa nöôùc ngoaøi. 1.5.2.3 Xöû lyù raùc taïi nhaø maùy phaân raùc Buoân Ma Thuoät Moät nhaø maùy phaân raùc ñöôïc xaây döïng vaø ñi vaøo hoaït ñoäng töø thaùng 5/1994 taïi Thò Xaõ Buoân Ma Thuoät (tænh Ñaêk Laêk). Do ñieàu kieän thuaän lôïi veà pheá lieäu noâng saûn coù nguoàn goác höõu cô (voû ñaäu phoäng, voû caø pheâ) vaø doài daøo veà phaân gia suùc vaø than buøn, nhaø maùy naøy löïa choïn coâng ngheä uû raùc yeám khí. Böôùc ñaàu ôû ñaây cho thaáy hieäu quaû kinh teá vaø phaân saûn phaåm coù thaønh phaàn dinh döôõng khaù toát. Treân cô sôû saûn phaåm phaân höõu cô, cô baûn nhaø maùy naøy coøn coù döï ñònh saûn xuaát phaân höõu cô giaøu NPK. 1.5.2.4 Baõi choân laáp hôïp veä sinh Choân laáp laø bieän phaùp xöû lyù cuoái cuøng nhöng laïi laø bieän phaùp chuû yeáu vaø hieäu quaû nhaát trong ñieàu kieän nöôùc ta hieän nay. Choân laáp cho pheùp xöû lyù taát caû caùc loaïi raùc coâng nghieäp vaø sinh hoaït. Chi phí ñaàu tö vaø vaän haønh cuûa baõi choân laáp töông ñoái thaáp so vôùi caùc phöông phaùp xöû lyù khaùc. Ñieàu ñoù cho thaáy ñaây laø höôùng ñaàu tö thích hôïp trong ñieàu kieän nöôùc ta hieän nay. Tuy nhieân, hieän nay ôû nöôùc ta vieäc choân laáp hôïp veä sinh môùi ñöôïc ñeà caäp maáy naêm gaàn ñaây vaø vieäc trieån khai coøn haïn cheá, moät soá nôi chæ aùp duïng bieän phaùp laáp ñaát sau khi ñoå raùc. Vaán ñeà thöïc hieän caùc bieän phaùp choân laáp hôïp veä sinh mang tính ñaày ñuû coøn ôû caáp döï aùn. Chöông 2 HIEÄN TRAÏNG QUAÛN LYÙ VAØ XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN TAÏI THAØNH PHOÁ BUOÂN MA THUOÄT TÆNH ÑAÊK LAÊK 2.1 Toång quan veà tænh Ñaêk Laêk 2.1.1 Vò trí ñòa lí Tænh Ñaêk Laêk naèm treân ñòa baøn Taây Nguyeân, trong khoaûng toïa ñoä ñòa lyù töø 107o28’57” - 108o59’37” ñoä kinh Ñoâng vaø töø 12o9’45” - 13o25’06” ñoä vó Baéc. Phía Baéc giaùp tænh Gia Lai; Phía Nam giaùp Tænh Laâm Ñoàng; Phía Ñoâng giaùp tænh Phuù Yeân vaø Khaùnh Hoøa; Phía Taây giaùp Vöông quoác Campuchia vaø Tænh Ñaêk Noâng. Laø tænh coù ñöôøng bieân giôùi daøi 70 km chung vôùi nöôùc Campuchia, treân ñoù coù quoác loä 14C chaïy doïc theo bieân giôùi hai nöôùc raát thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån kinh teá vuøng bieân keát hôïp vôùi baûo veä an ninh quoác phoøng. Thaønh phoá Buoân Ma Thuoät laø trung taâm chính trò, kinh teá vaên hoùa xaõ hoäi cuûa tænh vaø caû vuøng Taây Nguyeân. Trung taâm thaønh phoá laø ñieåm giao caét giöõa quoác loä 14 (chaïy xuyeân suoát tænh theo chieàu töø Baéc xuoáng Nam) vôùi quoác loä 26 vaø quoác loä 27 noái thaønh phoá Buoân Ma Thuoät vôùi caùc thaønh phoá Nha Trang (Khaùnh Hoøa), Ñaø Laït (Laâm Ñoàng) vaø PleyKu (Gia Lai). Trong töông lai khi ñöôøng Hoà Chí Minh ñöôïc xaây döïng cuøng vôùi ñöôøng haøng khoâng ñöôïc naâng caáp thì Ñaêk Laêk seõ laø ñaàu moái giao löu raát quan troïng noái lieàn caùc trung taâm kinh teá cuûa caû nöôùc nhö Ñaø Naüng, thaønh phoá Hoà Chí Minh. Ñaây laø ñoäng löïc lôùn, thuùc ñaåy neàn kinh teá cuûa tænh cuõng nhö toaøn vuøng Taây Nguyeân phaùt trieån. 2.1.2 Ñòa hình – Ñòa maïo: Ñaïi boä phaän dieän tích cuûa tænh naèm ôû phía Taây Tröôøng sôn, coù höôùng thaáp daàn töø Ñoâng Nam sang Taây Baéc. Ñòa hình ña daïng ñoài nuùi xen keõ bình nguyeân vaø thung luõng, khaùi quaùt coù theå chia thaønh caùc daïng ñòa hình chính nhö sau: 2.1.2.1 Ñòa hình vuøng nuùi Vuøng nuùi cao Chö Yang Sinh: naèm ôû phía Ñoâng Nam cuûa tænh vôùi dieän tích xaáp xæ baèng ¼ dieän tích töï nhieân toaøn tænh, ngaên caùch giöõa cao nguyeân Buoân Ma Thuoät vaø cao ngueâyn Laâm Vieân (Laâm Ñoàng), vuøng coù nhieàu daõy nuùi cao treân 1500 meùt, cao nhaát laø ñænh Chö Yang Sin 2445met, coù ñænh nhoïn, doác ñöùng, ñòa hình hieåm trôû. ñaây laø vuøng sinh thuûy lôùn nhaát, ñaàu nguoàn cuûa caùc con soâng lôùn nhö KRoâng Ana, Kroâng Noâ vaø laø vuøng coù thaûm thöïc vaät röøng thöôøng xanh quanh naêm; Vuøng nuùi thaáp, trung bình Chö Dô Jiu: Naèm ôû phía Taây Baéc cuûa tænh, ngaên caùch thung luõng soâng Ba (Gia Lai) vaø cao nguyeân Buoân Ma Thuoät, ñoä cao trung bình 600 – 700 meùt, ñænh Chö Dô Jiu cao 1103 meùt. Ñòa hình baøo moøn, xaâm thöïc, thöïc vaät goàm caùc loaïi caây taùi sinh, röøng thöa vaø ñaát canh taùc noâng nghieäp. 2.1.2.2 Ñòa hình cao nguyeân Chieám phaàn lôùn dieän tích töï nhieân cuûa tænh, ñòa hình baèng phaúng, ñöôøng quoác loä 14 gaàn nhö laø ñænh phaân thuûy, cao ôû giöõa vaø thaáp daàn veà hai phía, ñòa hình thaáp daàn töø Ñoâng Baéc xuoáng Taây Nam. Toaøn tænh coù hai cao nguyeân lôùn : Cao nguyeân Buoân Ma Thuoät : laø cao nguyeân roäng lôùn chaïy daøi töø Baéc xuoáng Nam treân 90km, töø Ñoâng sang Taây 70km. Phía Baéc cao gaàn 800m, phía Nam 400m, thoaûi daàn veà phía Taây coøn 300m. Ñaây laø vuøng coù ñòa hình khaù baèng phaúng, ñoä doác trung bình 3 – 80.Phaàn lôùn dieän tích cao nguyeân naøy laø ñaát ñoû Bazan maøu môõ vaø haàu heát ñaõ ñöôïc khai thaùc söû duïng. Cao nguyeân M’Draêk (cao nguyeân Khaùnh Döông) : Naèm ôû phía Ñoâng tænh tieáp giaùp vôùi tænh Khaùnh Hoøa, ñoä cao trung bình 400 – 500 m, ñòa hình cao nguyeân naøy ghoà gheà, coù caùc daõy nuùi cao ôû phía Ñoâng vaø Nam. Khu vöïc trung taâm coù ñòa hình nhö loøng chaûo cao ôû chung quanh vaø thaáp daàn vaøo trung taâm. Ñaát Granit chieám phaàn lôùn dieän tích vôùi caùc thaûm thöïc vaät röøng thöôøng xanh ôû nuùi cao vaø traûng coû ôû nuùi thaáp vaø ñoài thoaûi. 2.1.2.3 Ñòa hình baùn bình nguyeân Ea Suùp Laø vuøng ñaát roäng lôùn naèm ôû phía Taây tænh, tieáp giaùp vôùi caùc cao nguyeân. Beà maët ôû ñaây bò boùc moøn, coù ñòa hình khaù baèng phaúng, ñoài löôïn soùng nheï, ñoä cao trung bình 180m, coù moät vaøi daõy nuùi nhoâ leân nhö Yok Ñoân, Chö M’Lanh.... Phaàn lôùn ñaát ñai cuûa baùn bình nguyeân Ea Suùp laø ñaát xaùm, taàng moûng vaø ñaëc tröng thöïc vaät laø röøng Khoäp ruïng laù vaøo muøa khoâ. 2.1.2.4 Ñòa hình vuøng baèng truõng Kroâng Paêk – Laêk Naèm ôû phía Ñoâng – Nam cuûa tænh. Giöõa cao nguyeân Buoân Ma Thuoät vaø daõy nuùi Chö Yang Sin, ñoä cao trung bình 400 – 500m. Ñaây laø thung luõng cuûa löu vöïc soâng Sreâpoâk hình thaønh caùc vuøng baèng truõng chaïy theo caùc con soâng Kroâng Paéc, Kroâng Ana vôùi caùnh ñoàng Laêk – Kroâng Ana roäng khoaûng 20.000 ha. Ñaây laø vuøng truõng bò luõ luït vaøo caùc thaùng 9, thaùng 10 haøng naêm. 2.1.3 Ñieàu kieän töï nhieân Do ñaëc ñieåm vò trí ñòa lyù, ñòa hình neân khí haäu Ñaêk Laêk vöøa chòu söï chi phoái cuûa khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, vöøa mang tính chaát cuûa khí haäu cao nguyeân maùt dòu. Song chòu aûnh höôûng maïnh nhaát chuû yeáu vaãn laø khí haäu Taây Tröôøng Sôn, ñoù laø nhieät ñoä trung bình khoâng cao, muøa heø möa nhieàu ít naéng böùc do chòu aûnh höôûng cuûa gioù muøa Taây Nam, muøa ñoâng möa ít. Vuøng phía Ñoâng vaø Ñoâng Baéc thuoäc caùc huyeän M’Ñraêk, Ea Kar, Kroâng Naêng laø vuøng khí haäu trung gian, chòu aûnh höôûng khí haäu Taây vaø Ñoâng Tröôøng Sôn. Nhìn chung thôøi tieát chia laøm hai muøa roõ reät, muøa möa töø thaùng 5 ñeán thaùng 10 keøm theo gioù Taây Nam thònh haønh, caùc thaùng coù löôïng möa lôùn nhaát laø thaùng 7, 8, 9, löôïng möa chieám 80 – 90% löôïng möa naêm. Rieâng vuøng phía Ñoâng do chòu aûnh höôûng cuûa Ñoâng Tröôøng Sôn neân muøa möa keùo daøi hôn tôùi thaùng 11. Muøa khoâ töø thaùng 11 ñeán thaùng 4 naêm sau, trong muøa naøy ñoä aåm giaûm, gioù Ñoâng Baéc thoåi maïnh, boác hôi lôùn, gaây khoâ haïn nghieâm troïng. Caùc ñaëc tröng khí haäu : 2.1.3.1 Nhieät ñoä Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa cheá ñoä nhieät ôû Taây Nguyeân laø haï thaáp theo ñoä cao taêng leân. Nhieät ñoä trung bình ôû ñoä cao 500 - 800 m giao ñoäng töø 22 – 230C, nhöõng vuøng coù ñoä cao thaáp nhö Buoân Ma Thuoät nhieät ñoä trung bình 23,70C, M’Draêk nhieät ñoä 240C. Toång nhieät ñoä naêm cuõng giaûm daàn theo ñoä cao, ôû ñoä cao < 800m toång nhieät ñoä naêm ñaït 8.000 – 9.5000C, ñoä cao 800m coù toång nhieät ñoä giaûm xuoáng chæ coøn 7.500 – 8.0000C. Bieân ñoä nhieät trong ngaøy lôùn, coù ngaøy bieân ñoä ñaït 200C, bieân ñoä nhieät trong naêm giöõa caùc thaùng khoâng lôùn, thaùng gieâng coù nhieät ñoä trung bình lôùn nhaát ôû Buoân Ma Thuoät 18.40C, ôû M’Draêk 200C, thaùng coù nhieät ñoä cao nhaát laø thaùng 4 ôû Buoân Ma Thuoät 26.20C, ôû Buoân Hoà 27.20C. 2.1.3.2 Cheá ñoä möa Löôïng möa trung bình nhieàu naêm toaøn tænh ñaït töø 1.600 – 1.800mm, trong ñoù vuøng coù löôïng möa lôùn nhaát laø vuøng phía Nam (1950 – 2000mm); vuøng coù löôïng möa thaáp nhaát laø vuøng phía Taây Baéc (1500 – 1550mm). Löôïng möa trong 6 thaùng muøa möa chieám 84% löôïng möa naêm, muøa khoâ löôïng möa chieám 16%, vuøng Ea Suùp löôïng möa muøa khoâ chieám 10% coù naêm khoâng coù möa. Caùc thaùng coù löôïng möa lôùn laø thaùng 8, 9. Muøa möa Taây Nguyeân coøn chòu aûnh höôûng bôûi soá löôïng côn baõo ôû duyeân haûi trung boä. Löôïng möa naêm bieán ñoäng lôùn (löôïng möa naêm lôùn nhaát gaáp 2.5 – 3 laàn löôïng möa naêm nhoû nhaát). Theo soá lieäu taïi traïm khí töôïng thuûy vaên, Buoân Ma Thuoät löôïng möa cao nhaát vaøo naêm 1981 coù trò soá 2.598mm, löôïng möa naêm nhoû nhaát vaøo naêm 1970 ñaït 1147mm. Caùc thaùng möa taäp trung thöôøng gaây luõ luït vuøng Laêk – Kroâng Ana. Trong caùc thaùng taäp trung muøa möa ñoâi khi xaûy ra tieåu haïn töø 15 – 20 ngaøy gaây thieät haïi cho saûn xuaát noâng nghieäp. 2.1.3.3 Caùc yeáu toá khí haäu khaùc Ñoä aåm khoâng khí: trung bình naêm khoaûng 82%, thaùng coù ñoä aåm cao nhaát laø thaùng 9 trung bình 90%, ñoä aåm thaáp nhaát laø thaùng 3 trung bình 70%; Löôïng boác hôi: Löôïng boác hôi caùc thaùng 2, 3, 4 ñaït töø 150 – 200mm. Toång löôïng boác hôi trung bình naêm 1.300 – 1.500mm baèng 70% löôïng möa naêm chuû yeáu vaøo muøa khoâ; Cheá ñoä naéng: Toång soá giôø naêng bình quaân haøng naêm khaù cao khoaûng 2.139 giôø, naêm cao nhaát 2.323 giôø, naêm thaáp nhaát khoaûng 1.991 giôø. Trong ñoù muøa khoâ soá giôø naéng trung bình cao hôn (1.167 giôø) so vôùi muøa möa (972 giôø); Cheá ñoä gioù: coù 2 höôùng gioù chính theo muøa, muøa möa gioù Taây Nam thònh haønh thöôøng thoåi nheï khoaûng caáp 2, caáp 3. Muøa khoâ gioù Ñoâng Baéc thònh haønh thöôøng thoåi maïnh caáp 3, caáp 4 coù löùc gioù maïnh leân caáp 6, caáp 7. Muøa khoâ gioù toác ñoä lôùn thöôøng gaây khoâ haïn. Toùm laïi khí haäu Ñaêk Laêk vöøa mang neùt chung cuûa khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa vöøa chòu aûnh höôûng cuûa khí haäu vöøng cao nguyeân neân phuø hôïp vôùi nhieàu loaïi caây troàng. Tuy nhieân, do cheá ñoä thôøi tieát coù 2 muøa roõ reät, muøa khoâ thieáu nöôùc cho saûn xuaát vaø sinh hoaït, muøa möa löôïng möa lôùn taäp trung gaây luõ luït moät soá vuøng. Löôïng möa lôùn cuõng gaây xoùi moøn vaø röûa troâi ñaát ñai. 2.1.4 Ñaëc ñieåm khí töôïng thuûy vaên Heä thoáng soâng suoái treân ñòa baøn tænh khaù phong phuù, phaân boá töông ñoái ñoàng ñeàu, nhöng do ñòa hình doác neân khaû naêng giöõ nöôùc keùm, nhöõng khe suoái nhoû haàu nhö khoâng coù nöôùc trong muøa khoâ neân möïc nöôùc caùc soâng suoái lôùn thöôøng xuoáng raát thaáp. Treân ñòa baøn coù hai heä thoáng soâng chính chaûy qua laø heä thoáng soâng Sreâpok vaø soâng Ba. Heä thoáng soâng Sreâpok coù dieän tích löu vöïc chieám tôùi 2/3 dieän tích laõnh thoå bao goàm löu vöïc doøng chính Sreâpok vaø tieåu löu vöïc Ea H’Leo; heä thoáng soâng Ba khoâng chaûy qua Ñaêk Laêk nhöng ôû phía Ñoâng vaø Ñoâng Baéc cuûa tænh coù 2 nhaùnh thuoäc thöôïng nguoàn soâng Ba laø Soâng Kroâng H’Naêng vaø soâng Hinh. 2.1.4.1 Soâng Sreâpok Soâng Sreâpok laø chi löu caáp I cuûa soâng Meâ Koâng do 2 nhaùnh Kroâng Ana vaø Kroâng Knoâ hôïp thaønh, doøng chính töông ñoái doác, chaûy töø ñoä cao 400m hôïp löu xuoáng coøn 150m ôû bieân giôùi Campuchia. Dieän tích löu vöïc cuûa doøng chính laø 4.200 km2 vôùi chieàu daøi soâng coù tieàm naêng thuûy ñieän khaù lôùn ôû Taây Nguyeân. Soâng Kroâng Knoâ baét nguoàn töø vuøng nuùi cao Chö Yang Sinh (>2.000m) chaïy doïc ranh giôùi phía Nam sau ñoù chuyeån höôùng leân phía Baéc (ranh giôùi phía Taây) vaø nhaäp vôùi soâng Kroâng Ana ôû thaùc buoân Dray. Toång dieän tích löu vöïc soâng laø 3.920km2 vaø chieàu daøi doøng chính laø 156km. Ñoä doác trung bình cuûa soâng 6,8%. Doøng chaûy bình quaân treân toaøn löu vöïc laø 34 lit/s/km2. Muøa möa löôïng nöôùc khaù lôùn gaây luõ luït vaø boài ñaép phuø sa cho caùc caùnh ñoàng ven soâng. Soâng Kroâng Ana laø hôïp löu cuûa caùc suoái lôùn nhö Kroâng Buk, Kroâng Paêc, Kroâng Boâng, Kroâng K’Mar, dieän tích löu vöïc 3.960 Km2, chieàu daøi doøng chính 215km. Doøng chính bình quaân 21 lít/s/km2. Ñoä doác loøng soâng khoâng ñoàng ñeàu, nhöõng nhaùnh lôùn ôû thöôïng nguoàn 4 – 5%, ñoaïn haï löu thuoäc Laêk – Buoân Traêp coù ñoä doác 0,25%, doøng soâng gaáp khuùc gaây luõ luït haøng naêm treân phaïm vi khaù roäng, ñoàng thôøi cuõng boài ñaép phuø sa taïo neân nhöõng caùnh ñoàng maøu môõû ven soâng. Ñaây laø soâng aûnh höôûng ñaùng keå ñeán saûn xuaát noâng nghieäp cuûa tænh, nhaát laø caây luùa nöôùc. 2.1.4.2 Soâng Ea H’Leo Soâng Ea H’Leo baét nguoàn töø ñoä cao 800m treân ñòa phaän xaõ Dlieâ Ya huyeän Kroâng Naêng, coù chieàu daøi 143km chaïy qua 2 huyeän Ea H’Leo vaø Ea Sup tröôùc khi hôïp löu vôùi suoái Ea Loáp caùch bieân giôùi Vieät Nam – Campuchia khoaûng 1km roài ñoå vaøo soâng Srepok treân ñaát Campuchia. Dieän tích löu vöïc cuûa soâng Ea H’leo laø 3.080 km2 naèm treân ñòa baøn 6 huyeän thuoäc 2 tænh Ñaêk Laêk vaø Gia Lai. Soâng Ea H’leo coù nhaùnh chính laø suoái Ea Suùp coù dieän tích löu vöïc 994 km2, chieàu daøi 104 km. Treân doøng suoái naøy ñaõ xaây döïng 2 coâng trình thuûy lôïi lôùn Ea Sup haï vaø Ea Sup thöôïng ñeå töôùi cho vuøng Ea Sup vôùi dieän tích treân 10.000 ha. Ñaây laø 2 coâng trình quan troïng aûnh höôûng raát lôùn ñeán ñôøi soáng saûn xuaát cuûa nhaân daân huyeän Ea Suùp. Soâng Kroâng H’Naêng vaø soâng Hinh Soâng Kroâng H’Naêng: baét nguoàn töø daõy nuùi Chö Tun coù ñoä cao 1.200m, soâng chaûy theo höôùng Baéc Nam ñeán huyeän Ea Kar chuyeån höôùng Taây – Ñoâng sau ñoù chuyeån höôùng Nam – Baéc roài nhaäp vôùi Soâng Ba ôû vuøng giaùp giôùi giöõa Gia Lai vaø Phuù Yeân. Soâng coù chieàu daøi 130km vôùi dieän tích löu vöïc 1.840 km2. Soâng Hinh: baét nguoàn töø daõy nuùi cao Cö Mu vôùi ñænh cao 2.051 m, chieàu daøi doøng soâng chính 88 km, löu vöïc 1.040km2. Hai doøng soâng naøy coù tieàm naêng thuûy ñieän, coøn khaû naêng caáp nöôùc cho saûn xuaát khoâng nhieàu do ñòa hình doác vaø ñaát noâng nghieäp ít. Ngoaøi caùc soâng lôùn neâu treân, heä thoáng soâng suoái vöøa vaø nhoû cuõng khaù phong phuù, tuy nhieân moät soá suoái khoâng coù nöôùc trong muùa khoâ, nhaát laø khu vöïc Ea Sup – Buoân Ñoân. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây tình hình thôøi tieát coù nhieàu bieán ñoåi, löôïng möa thaáp, tình traïng taøi nguyeân röøng bò suy giaûm, möùc ñoä khai thaùc nguoàn nöôùc ngaàm khoâng kieåm soaùt ñöôïc laø nhöõng nguyeân nhaân laøm cho tình traïng haïn haùn gay gaét vaø thieáu nöôùc nghieäm troïng. 2.1.5 Ñieàu kieän kinh teá – xaõ hoäi 2.1.5.1 Phaùt trieån xaõ hoäi Tænh Ñaêk Laêk bao goàm 13 huyeän vaø thaønh phoá. 170 ñôn vò haønh chính caáp xaõ (13 phöôøng, 13 thò traán, 144 xaõ). Daân soá tænh Ñaêk Laêk hieän nay ñaõ coù treân 1.7 trieäu daân vôùi 44 daân toäc anh em chung soáng. i. Daân toäc – daân cö Daân soá tænh Ñaêk Laêk laø 1.690.135ngöôøi (theo thoáng keâ 2005) trong ñoù Nam: 850.996 ngöôøi; nöõ : 839.169 ngöôøi; Cö truù thaønh thò: 375.452 ngöôøi; ôû noâng thoân: 1.314.683 ngöôøi; Maät ñoä daân soá trung bình: 129,17 ngöôøi/km2. Maät ñoä daân soá cao nhaát laø Tp. BMT (834.38 ngöôøi/km2); thaáp nhaát laø huyeän Ea Suùp (26,01 ngöôøi/km2); Tyû leä taêng daân soá töï nhieân bình quaân : 1.89%, trong ñoù : tyû leä taêng ôû thaønh thò 1,77% vaø tyû leä taêng ôû noâng thoân 2,019%. Theo soá lieäu baùo caùo cuûa ban daân toäc tænh, trong voøng 5 thaùng ñaàu naêm treân ñòa baøn tình Ñaêk Laêk ñaõ coù 192 hoä vôùi 986 khaåu daân di cö töï do töø 9 tình phía Baéc. Toång soá daân di cö töï do trong nhöõng thaùng ñaàu naêm 2005 ñaõ taêng hôn 2 laàn so vôùi nhöõng thaùng ñaàu naêm 2004. ii. Vaên hoaù – thoâng tin Ngaønh vaên hoaù thoâng tin ngaøy caøng phaùt trieån, ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhaân daân ñöôïc naâng cao Soá trung taâm vaên hoaù tænh, thaønh phoá: 2; 100% xaõ, phöôøng ñöôïc phuû soùng truyeàn hình truyeàn thanh; Tyû leä hoä ñöôïc xem truyeàn hình 90%; Tyû leä hoä nghe ñöôïc ñaøi tieáng noùi Vieät Nam 95%. iii. Giaùo duïc – Ñaøo taïo Naêm 2000 Ñaêk Laêk ñaõ ñöôïc boä Giaùo duïc – Ñaøo taïo coâng nhaän tænh ñaõ hoaøn thaønh chöông trình quoác gia xoaù muø chöõ, phoå caäp tieåu hoïc. Hieän nay, toaøn tænh coù: 149 tröôøng maãu giaùo NN, 14 tröôøng MGBC, 21 tröôøng MGDL; 341 tröôøng tieåu hoïc nhaø nöôùc, 4 tröôøng tieåu hoïc daân laäp; 20 tröôøng tieåu hoïc vaø trung hoïc cô sôû; 162 tröôøng trung hoïc cô sôû nhaø nöôùc, 6 tröôøng THCO baùn coâng; 5 tröôøng THCS vaø PTTH nhaø nöôùc, 2 tröôøng BC, 1 tröôøng DL; 19 tröôøng PTTH nhaø nöôùc, 6 tröôøng PTTH baùn coâng; 01 tröôøng ñaïi hoïc (tröôøng ÑH Taây Nguyeân); 01 tröôøng cao ñaúng (tröôøng Cao Ñaúng Sö Phaïm Ñaêk Laêk); 03 tröôøng trung hoïc chuyeân nghieäp; 02 tröôøng ñaøo taïo coâng nhaân kyõ thuaät. Ngoaøi ra, tænh coøn coù 12 trung taâm giaùo duïc thöôøng xuyeân; 01 tröôøng Kyõ thuaät höôùng nghieäp; 01 trung taâm ngoaïi ngöõ, tin hoïc tænh vaø moät soá cô sôû ñaøo taïo tin hoïc, ngoaïi ngöõ vaø daïy ngheà. Naêm 2005, toaøn tænh coù 482.200 hoïc sinh phoå thoâng, trong ñoù: tieåu hoïc 235.000 HS; trung hoïc cô sôû 172.200 HS; trung hoïc phoå thoâng 75.000 iv. Y teá Hieän nay caùc xaõ, phöôøng, thò traán ñeàu ñaõ coù traïm y teá. Ñaït 4,5 baùc syõ/ 10.000 daân; 12,2 giöôøng beänh/ 10.000 daân. Tuyeán tænh coù 1 beänh vieän ña khoa 600 giöôøng, 1 beänh vieän chuyeân khoa 100 giöôøng, moät khu ñieàu trò phong 30 giöôøng cuøng 7 cô sôû y teá khaùc (da lieãu, soát reùt, taâm thaàn…) Tuyeán huyeän coù 12 beänh vieän ña khoa, 12 ñoäi veä sinh phoøng dòch soát reùt, 12 UBDS KHHGÑ. Caùc ñôn vò cô sôû coù 165 traïm y teá, phoøng khaùm ña khoa treân toång soá 165 xaõ, phöôøng, thò traán. 2.1.5.2 Phaùt trieån kinh teá Toác ñoä taêng tröôûng GDP bình quaân haèng naêm ñaït 8.05% trong ñoù möùc taêng tröôûng coâng nghieäp 20.77%, noâng laâm nghieäp 4.1%, dòch vuï 17.07%. ñeán cuoái naêm 2005 cô caáu kinh teá ñaït laø: Noâng laâm nghieäp 64.56%, coâng nghieäp xaây döïng 12.71%, dòch vuï 22.73%. Neàn kinh teá tieáp tuïc phaùt trieån vaø chuyeån dòch theo höôùng tích cöïc. Naêng löïc cuûa caùc ngaønh saûn xuaát ñöôïc naâng leân. Noâng nghieäp töøng böôùc phaùt trieån oån ñònh cô baûn ñaõ chuyeån sang neàn kinh teá saûn xuaát haøng hoaù. Quy moâ saûn xuaát coâng nghieäp töøng böôùc ñöôïc môû roäng. Ñaëc bieät laø cô sôû haï taàng kinh teá xaõ hoäi ñaõ ñöôïc taêng cöôøng, ñaùp öùng yeâu caàu cô baûn cuûa coâng cuoäc phaùt trieån. Treân ñòa baøn tænh coù 1 khu coâng nghieäp vaø cuïm coâng nghieäp: Khu coâng nghieäp vaø khu ñoâ thò dòch vuï Hoaø Phuù, xaõ Hoaø Phuù, Tp Buoân Ma Thuoät (227.4ha); cuïm coâng nghieäp Buoân Hoà, huyeän Kroâng Buk (70ha); cuïm Coâng nghieäp Ea Ñar, huyeän Ea Kar (50ha); khu tieåu thuû coâng nghieäp Tp Buoân Ma Thuoät (48.5ha) 2.1.6 Caùc nguoàn taøi nguyeân 2.1.6.1 Taøi nguyeân ñaát Theo keát quaû ñieàu tra ñaát cuûa vieän QH & TKNN naêm 1980 vaø chuyeån ñoåi sang heä thoáng phaân loaïi ñaát quoác teá FAO – UNESCO naêm 1995 vaø keát quaû phaân loaïi laïi theo phöông phaùp phaân loaïi World Reference Base (WRB) cuûa vieän QH & TKNN phoái hôïp vôùi tröôøng ñaïi hoïc Leuven Vöông quoác Bæ naêm 1999. Ñaêk Laêk ñöôïc chia laøm 11 nhoùm vaø 84 ñôn vò ñaát ñai. Nhoùm ñaát phuø sa (Fluvisols): kyù hieäu – P: Nhoùm ñaát phuø sa ñieän tích 14.708 ha, chieám 1,1% dieän tích töï nhieân (DTTN), ñaát ñöôïc hình thaønh do söï boài laéng phuø sa cuûa caùc soâng, suoái, phaân boá ven soâng Kroâng Ana, Kroâng Noâ, tính chaát cuûa ñaát phuï thuoäc vaøo saûn phaåm phong hoùa cuûa caùc maãu chaát taïo ñaát cuûa vuøng thöôïng nguoàn töøng löu vöïc thôøi gian, ñieàu kieän vaø vò trí boài laéng.... Nhoùm ñaát Gley (Gleysols): Kyù hieäu – GL: Nhoùm ñaát Gley dieän tích 29.350 ha, chieám 2,2% dieän tích töï nhieân, phaân boá taäp trung ôû caùc vuøng truõng thuoäc huyeän Laêk, Kroâng Ana vaø raõi raùc ôû caùc vuøng ngaäp nöôùc quanh naêm. Nhoùm ñaát ñen (Luvisols): kyù hieäu R: Dieän tích laø 38.694 ha, chieám 3% dieänt ích töï nhieân, phaân boá xung quanh caùc mieäng nuùi löûa, vuøng rìa caùc khoái Bazan vaø caùc thung luõng Bazan. Nhoùm ñaát xaùm (Acrisols): kyù hieäu – X: Nhoùm ñaát xaùm (Acrisols) hay coøn goïi laø ñaát chua maïnh hoaït tính thaáp, dieän tích 579.309 ha, chieám 44,1% dieän tích töï nhieân, phaân boá ôû haàu heát caùc huyeän, laø nhoùm ñaát lôùn nhaát tænh Ñaêk Laêk, phaân boá ôû nhieàu daïng ñòa hình nhöng chuû yeáu laø treân ñaát doác. Nhoùm ñaát ñoû (Ferralsols): kyù hieäu – Fñ: Dieän tích 311.340 ha, chieám 23,7% dieän tích töï nhieân, lôùn thöù hai sau nhoùm ñaát xaùm. Phaân boá taäp trung taïi caùc khoái Bazan Buoân Ma Thuoät. Nhoùm ñaát naøy coù caùc ñôn vò phaân loaïi: Naâu ñoû treân Bazan (Fk), Naâu vaøng treân Bazan (Fu), laø nhoùm ñaát coù taàng B tích tuï nhoâm roõ nhaát. Ñaát ñöôïc phaân boá taäp trung ôû khoái Bazan Buoân Ma Thuoät chaûy töø Baéc xuoáng Nam, töø Ñoâng sang Taây. Phía Baéc cao nguyeân (Ea H’Leo) coù ñoä cao 800m, phía Nam ñoä cao 300m (khu vöïc huyeän Cö M’gar). Beà maët cao nguyeân raát baèng phaúng. Nhoùm ñaát Naâu (Lixisols): kyù hieäu XK: Dieän tích 146.055 ha, chieám 11.1% dieän tích töï nhieân, nhìn chung nhoùm ñaát naâu phaân boá ôû ñòa hình ít doác, thaønh phaàn cô giôùi taàng maët nheï, xuoáng saâu naëng daàn, khaû naêng giöõ nöôùc vaø dinh döôõng toát. Phaûn öùng ñaát chua (pHKCl : 4.0 – 4.5), ñoä no Bazô trung bình 50 – 63%, haøm löôïng muøn trung bình (OC : 1.0 – 1.3%), haøm löôïng laân toång soá ngheøo, laân deã tieâu raát ngheøo (p2O5 toång soá : 0,04%, P2O5 deã tieâu < 1.0mg/100g ñaát) Nhoùm ñaát naâu thaåm (Phaeozems): kyù hieäu PH: Dieän tích 22.343 ha, chieám 1,7 dieän tích töï nhieân, nhoùm ñaát naøy thöôøng phaân boá treân loaïi ñaát naâu thaåm phaùt trieån treân ñaù boït Bazan, ôû vuøng rìa cao nguyeân Bazan, ôû chaân goø ñoài Bazan, coù ñoä doác thaáp. Ñaát coù haøm löôïng dinh döôõng cao : giaøu muøn (OC >1.0% toaøn phaãu dieän), ñaïm toång soá giaøu (N > 0,2%), haøm löôïng laân toång soá giaøu, laân deã tieâu raát ngheøo (P2O5 toång soá >0,2%, P2O5 deã tieâu 24meq/100g ñaát), phaûn öùng ñaát chua pHKCl : 5,2 – 5,6, ñoä baûo hoøa Bazô cao (>80%). Thaønh phaàn cô giôùi thòt nheï ñeán trung bình. Ñieåm haïn cheá cuûa nhoùm ñaát naøy laø taàng ñaát mòn khoâng daøy, laãn nhieàu soûi saïn. Nhoùm ñaát coù taàng seùt chaët, cô giôùi phaân dò (Planosls): kyù hieäu PL: Dieän tích 32.980 ha (chieám 2,51% dieän tích töï nhieân), nhoùm ñaát naøy phaân boá ôû huyeän Ea Suùp treân ñòa hình baùn bình nguyeân, ñòa hình loøng chaûo hoaëc thung luõng. Do quaù trình hình thaønh ñaát chuû ñaïo laø quaù trình röûa troâi taïo neân taàng seùt chaët trong ñaát. Ñaát coù ñoä doác thaáp, thaønh phaàn cô giôùi taàng maët nheï (caùt – caùt pha), ñoä baûo hoøa Bazô thaáp (<50%), dung tích cation trao ñoåi thaáp (CEC ñaát <5meq/100g), chuyeån taàng ñoät ngoät tôùi taàng ñaát coù thaønh phaàn cô giôùi naëng (seùt pha caùt), ñoä baûo hoøa Bazô trung bình (50 – 60%). Do coù taàng seùt chaët, khaû naêng thaám nöôùc keùm neân taàng maët thöôøng bò uùng nöôùc maët. Nhìn chung ñoä phì ñaát thaáp, haøm löôïng muøn thaáp (OC <1%), haøm löôïng laân toång soá ôû möùc trung bình, nhöng haøm löôïng laân deã tieâu raát ngheøo (P2O5 toång soá 0.05 – 0.08%, P2O5 deã tieâu < 1.0 mg/100g ñaát), phaûn öùng ñaát chua (pHKCl : 4,0 – 5,0). Nhoùm ñaát môùi bieán ñoåi (Cambisols): kyù hieäu CM: dieän tích 23.498 ha, chieám 1,7% dieän tích töï nhieân cuûa tænh. Nhoùm ñaát xoùi moøn trô soûi ñaù (Leptosols): kyù hieäu E: Dieän tích 79.130 ha, chieám 6,09% dieän tích töï nhieân, phaân boá chuû yeáu ôû Taây huyeän Ea Suùp, vuøng nuùi thaáp vaø goø ñoài raûi raùc ôû caùc huyeän. Ñaát ñöôïc hình thaønh do keát quaû cuûa quaù trình xoùi moøn ñaát do doøng nöôùc maët. Ñaëc tröng cô baûn cuûa loaïi ñaát naøy laø taàng ñaát mòn <25 cm. Nhoùm ñaát nöùt neû (Vertisols): kyù hieäu VR: dieän tích 3784 ha, chieám 0,3% dieänt ích töï nhieân toaøn tænh, phaân boá taäp trung ôû huyeän Kroâng Paêk, vuøng nuùi thaáp vaø goø ñoài raûi raùc ôû caùc huyeän. Toùm laïi, nguoàn taøi nguyeân ñaát cuûa Ñaêk Laêk khaù ña daïng vôùi haàu heát caùc nhoùm ñaát coù ôû Vieät Nam, trong ñoù nhoùm ñaát Bazan laø loaïi ñaát phuø hôïp vôùi nhieàu loaïi caây coâng nghieäp daøi ngaøy, trong ñoù caây caø pheâ Robusta cho naêng suaát cao vaø phaåm chaát toát. Ngoaøi ra, caùc loaïi ñaát khaùc cuõng thích hôïp vôùi nhieàu loaïi caây troàng nhö caây aên quaû, ñeán caùc loaïi caây coâng nghieäp ngaén ngaøy nhö mía, boâng vaûi, ñaäu ñoå caùc loaïi, ngoâ, luùa nöôùc cho naêng suaát cao. Tieàm naêng ñaát cho pheùp ñaát Ñaêk Laêk phaùt trieån noâng nghieäp khaù toaøn dieän taïo ra nhieàu saûn phaåm haøng hoùa phuïc vuï nhu caàu trong nöôùc vaø cho xuaát khaåu, neân ñaát coù keát caáu toát thuaän lôïi cho vieäc xaây döïng cô sôû haï taàng ñoâ thò, noâng thoân. 2.1.6.2 Taøi nguyeân nöôùc Nöôùc maët: Haøng naêm toång löôïng nöôùc ñeán toaøn laõnh thoå tænh Ñaêk Laêk treân caùc löu vöïc chính nhö Sreâpok 9 tæ m3, Ea H’Leo 1,98 tyû m3, soâng Ba ôû phía Ñoâng khoaûng 3,25 tyû m3. Taøi nguyeân nöôùc maët lôùn, nhöng do phaân boá khoâng ñeàu coù moät muøa möa keùo daøi deã gaây uùng luït vaø moät muøa khoâ khaéc nghieät, thieáu nöôùc nghieâm troïng, coâng taùc thuûy lôïi coù yù nghóa quyeát ñònh ñoái vôùi phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi nhö thuûy ñieän, saûn xuaát vaø ñôøi soáng. Hieän nay treân ñòa baøn coù 441 hoà chöùa, 63 ñaäp daâng. Nöôùc ngaàm: Do nguoàn nöôùc möa cung caáp haøng naêm töông ñoái lôùn, cuøng vôùi khaû naêng thaám vaø giöõ nöôùc cuûa moät soá thaønh taïo ñòa chaát neân ñaõ laøm cho nguoàn nöôùc ngaàm ôû tænh Ñaêk Laêk coù vò trí quan trong trong caùn caân nöôùc noùi chung. Taøi nguyeân nöôùc cuûa vuøng Ñaêk Laêk maát caân ñoái nghieâm troïng, veà muøa khoâ caùc hoà töï nhieân, nhaân taïo, caùc khu chöùa nöôùc roäng lôùn taïo ra söï boác hôi maët nöôùc. Löôïng nöôùc söû duïng (chuû yeáu cho noâng nghieäp) khoâng ñöôïc hoaøn laïi vaø bò maát moät khoái löôïng lôùn öôùc tính treân 20%löôïng nöôùc duøng trong muøa khoâ, ôû nhöõng nôi maát röøng caùc con suoái khoâ caïn, möùc nöôùc ngaàm tuït saâu, caùc gieáng ñaøo, gieáng khoan ñeàu phaûi ñaøo vaø khoan saâu theâm môùi coù nöôùc. Theo taøi lieäu nghieân cöùu thaêm doø, ñaùnh giaù nöôùc döôùi ñaát cuûa Trung Taâm Nghieân Cöùu Moâi Tröôøng Ñòa Chaát thuoäc tröôøng ñaïi hoïc Moû Ñòa Chaát vaø Trung taâm Tö Vaán Coâng Ngheä Moâi Tröôøng thuoäc lieân hieäp caùc hoäi Khoa Hoïc Kyõ thuaät Vieät Nam cho thaáy taøi nguyeân nöôùc ngaàm ôû Ñaêk Laêk chæ taäp trung ôû khoái Bazan Buoân Ma Thuoät – Kroâng Buk; caùc khoái Bazan khaùc coù tröõ löôïng nhoû hôn, taïi nhöõng khu vöïc naøy coù theå khai thaùc nöôùc ñeå phuïc vuï sinh hoaït, kinh teá vöôøn vaø töôùi cho caây troàng qua gieáng ñaøo, gieáng khoan.... Nhöng ôû moät soá khu vöïc nhö M’Ñaêk, Kroâng Boâng, Ea Kar, phía Ñoâng huyeän Ea H’Leo löôïng nöôùc ngaàm raát keùm, vieäc ñaàu tö khai thaùc ñoøi hoûi nguoàn kinh phí raát lôùn. Baûng 2.1. Tröõ löôïng khai thaùc tieàm naêng nöôùc trong tænh ñaêk laêk STT Vuøng Tröõ löôïng tónh töï nhieân (trieäu m3) Tröõ löôïng ñoäng tö nhieân (1000m3) Tröõ löôïng khai thaùc tieàm naêng (1000m3) 1 Cao nguyeân (Buoân Ma Thuoät) BMT 25.000 170,7 944,6 2 Cao nguyeân Ea Sup 214 11 17,4 3 Kroâng H’Naêng 20 63,6 69,7 4 Ea H’Leo 5.997 1.600 1.780 TOÅNG 2.811,7 Nguoàn: Trung taâm Nghieân cöùu Moâi tröôøng Ñòa Chaát Nhö vaäy, nöôùc ngaàm trong caáu thaønh taïo Bazan ñoùng vai troø chuû yeáu nhaát, caùc ñoái töôïng chöùa nöôùc khaùc khoâng giaøu. Ñaây laø nguoàn taøi nguyeân coù yù nghóa ñoái vôùi saûn xuaát vaø ñôøi soáng, tuy nhieân do bieán ñoäng veà thôøi tieát vaø khai thaùc caùc nguoàn taøi nguyeân khoâng hôïp lyù nhö dieän tích röøng bò suy giaûm, tình traïng khoan khai thaùc khoâng hôïp lyù ñaõ laøm aûnh höôûng ñeán nguoàn nöôùc ngaàm nhö bò oâ nhieãm, suy giaûm veà tröõ löôïng, ñoä saâu.... 2.1.6.3 Taøi nguyeân röøng Theo keát quaû kieåm keâ ñaát ñai naêm 2005 vaø soá lieäu dieãn bieán röøng theo Quyeát ñònh soá 24/2005/QÑ – UB ngaøy 24/03/2005 cuûa UBND tænh Ñaêk Laêk Toång dieän tích ñaát coù röøng: 618.227,8 ha, trong ñoù: Röøng saûn xuaát: 246.579,2 ha; Röøng phoøng hoä: 143.437,3 ha; Röøng ñaëc duïng: 228.211,3 ha. Dieän tích coøn röøng töï nhieân ôû Ñaêk Laêk phaân boá ôû phía Nam thuoäc vuøng nuùi cao Chö Yang Sin (röøng thöôøng xanh), phía Taây thuoäc huyeän Ea Suùp giaùp vôùi Campuchia (röøng khoäp) vaø coøn laïi ôû vuøng nuùi thuoäc huyeän M’Ñraêk, Ea Kar, Ea H’Leo. Dieän tích röøng bò suy giaûm caû veà dieän tích vaø chaát löôïng röøng, trong nhöõng naêm gaàn ñaây, maëc duø tình traïng chaët phaù röøng ñaõ haïn cheá raát nhieàu nhöng tình traïng khai thaùc laâm saûn traùi pheùp vaãn coøn xaûy ra. Nhöõng vuøng coøn röøng töï nhieân hieän nay phaàn lôùn naèm ôû ñòa hình doác, hieåm trôû hoaëc laø caùc khu baûo toàn thieân nhieân, khoâng thích hôïp cho saûn xuaát noâng nghieäp. Ñoä che phuû röøng toaøn tænh laø 46,1% trong ñoù huyeän Buoân Ñoân ñoä che phuû cao nhaát 84,8%; Ea Suùp 75,7%; Kroâng Boâng 66%; Laêk 60,3%; Ea H’Leo 49,5%; caùc huyeän khaùc töø 1 – 26,9%.... Toång tröõ löôïng goã khoaûng 50 – 60 trieäu m3, trong ñoù tröõ löôïng goã röøng thöôøng xanh 36,3 trieäu m3 (röøng giaøu vaø röøng trung bình 24,4 trieäu m3, röøng ngheøo 8,9 trieäu m3, röøng hoãn giao 1 trieäu m3, röøng troàng 0,3 trieäu m3. Toång tröõ löôïng röøng tre nöùa 335,9 trieäu caây. Dieän tích röøng töï nhieân giaûm töø 686,7 nghìn ha naêm 1995 xuoáng coøn 613,2 nghìn ha naêm 2003 vaø 599,5 nghìn ha naêm 2004. Trong voøng 9 naêm dieän tích röøng giaûm 87,2 nghìn ha, trung bình moãi naêm giaûm 9,7 nghìn ha. Cuøng vôùi söï gia taêng daân soá töï nhieân, daân di cö töï do vaøo Ñaêk Laêk nhöõng naêm qua khaù lôùn, daãn tôùi nhu caàu ñaát saûn xuaát vaø ñaát ôû taêng cao, ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán dieän tích röøng giaûm. Tình traïng khai thaùc goã laäu, laâm saûn ngoaøi goã, saên baét ñoäng vaät hoang daõ ñaõ laøm suy giaûm ña daïng sinh hoïc, soá löôïng vaø chaát löôïng röøng. 2.1.6.4 Taøi nguyeân khoaùng saûn Ñaêk Laêk coù tieàm naêng veà taøi nguyeân khoaùng saûn, nhaát laø khoaùng saûn vaät lieäu xaây döïng. Caùc khoaùng saûn chuû yeáu laø: Fenspat tröõ löôïng döï baùo 4.154.500 taán quaëng, trong ñoù tröõ löôïng caáp C2 = 1.554.100 taán thuoäc ñòa baøn xaõ Ea Soâ, huyeän Ea Kar; Ñaù vaät lieäu xaây döïng cao caáp (ñaù oáp laùt) laø ñaù Granit ôû Ea H’Leo, Kroâng Boâng, ñaù Bazan vaø caùc loaïi ñaù khaùc coù haàu heát ôû caùc huyeän trong tænh ñaõ ñöôïc khai thaùc ñeå phuïc vuï cho xaây döïng caàu ñöôøng, coâng trình daân duïng, coâng nghieäp.... Than buøn phaân boá raûi raùc treân ñòa baøn moät soá huyeän, tröõ löôïng khoâng lôùn ñöôïc khai thaùc laøm phaân boùn nhö moû Ea Pok, Buoân Ja Waêm, Cuoâr Ñaêng (Cö M’gar), Ea K’Tur (Kroâng Ana); Seùt gaïch ngoùi khaù phong phuù treân ñòa baøn caùc huyeän Kroâng Ana, Kroâng Paêc, Ea Kar, M’Ñraéc, Ea H’Leo... ñöôïc khai thaùc nhieàu naêm ñeå saûn xuaát gaïch ngoùi; Ngoaøi ra coøn coù caùc loaïi khoaùng saûn khaùc nhö vaøng, chì, keõm... tuy nhieân, ñeå khai thaùc nguoàn taøi nguyeân naøy coù hieäu quaû cao caàn thieát coù nghieân cöùu thaêm doø chi tieát hôn. 2.1.6.5 Taøi nguyeân nhaân vaên Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa vuøng ñaát vaø con ngöôøi Ñaêk Laêk gaén lieàn vôùi lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa daân toäc Vieät Nam. Caùc daân toäc trong tænh tuy khoâng hình thaønh neân nhöõng laõnh thoå toäc ngöôøi rieâng nhöng moãi daân toäc ñeàu taäp trung ôû moät soá vuøng nhaát ñònh. Ngöôøi Kinh coù maët ôû haàu heát caùc vuøng trong tænh, ngöôøi EÂñeâ cö nguï ôû vuøng trung taâm, vuøng Ñoâng Baéc, ngöôøi M’Noâng chuû yeáu soáng ôû vuøng huyeän Laêk, caùc daân toäc phía Baéc nhö Cao lan, Saùn dìu, H’Moâng... di cö vaøo soáng thaønh töøng cuïm ôû haàu heát caùc huyeän trong tænh. Hieän nay tænh Ñaêk Laêk coù 46/54 daân toäc anh em chung soáng vôùi nhöõng truyeàn thoáng rieâng cuûa töøng daân toäc ñaõ hình thaønh neân moät neàn vaên hoùa ña daïng, phong phuù vaø coù nhöõng neùt ñoäc ñaùo trong ñoù noåi leân baûn saéc vaên hoùa truyeàn thoángcuûa ngöôøi EÂñeâ, M’Noâng. Traûi qua quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa mình vôùi nhöõng giai ñoaïn lòch söû ñaû ñeå laïi caùc di tích lòch söû nhö : Hang ñaù Ñaêk Tua, ñình Laïc Giao, nhaø ñaøy Buoân Ma Thuoät, Bieät ñieän Baûo Ñaïi... ñang ñöôïc löu giöõ vaø toân taïo. Beân caïnh ñoù nhöõng truyeàn thoáng veà caùc vò anh huøng, caùc doanh nhaân vaên hoùa, caùc sinh hoaït leã hoäi, phong tuïc taäp quaùn laønh maïnh ñöôïc caùc daân toäc trong tænh giöõ gìn vaø phaùt trieån, taäp quaùn saûn xuaát cuûa moãi daân toäc coù nhöõng neùt ñaëc tröng rieâng nhö ngheä thuaät khaéc goã, taïo hình treân thoå caåm.... Trong lòch söû döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc cuûa mình, caùc daân toäc tænh Ñaêk Laêk luoân keà vai saùt caùnh vôùi quaân daân caû nöôùc choáng giaëc ngoaïi xaâm, ñoàng thôøi naêng ñoäng saùng taïo, coù yù chí töï löïc töï cöôøng, khaéc phuïc khoù khaên, keá thöøa vaø phaùt huy nhöõng kinh nghieäm, thaønh quaû ñaït ñöôïc trong lao ñoäng saûn xuaát, phaùt trieån neàn vaên hoùa, kinh teá xaõ hoäi. Ñaây thöïc söï laø theá maïnh, nguoàn löïc ñöa Ñaêk Laêk phaùt trieån maïnh trong töông lai. Hieän traïng moâi tröôøng tænh Ñaêk Laêk Hieän traïng moâi tröôøng nöôùc Thöïc hieän chöông trình nöôùc saïch noâng thoân cuûa tænh, treân ñòa baøn tænh Ñaêk Laêk ñaõ xaây döïng ñöôïc 3.000 coâng trình caáp nöôùc caùc loaïi, ñaûm baûo cung caáp cho 42% daân noâng thoân ñöôïc duøng nöôùc saïch hôïp veä sinh. Veà caáp nöôùc ñoâ thò: ñeán nay toaøn tænh coù 5 coâng trình caáp nöôùc ñoâ thò taäp trung taïi thaønh phoá Buoân Ma Thuoät ñaõ xaây döïng xong döï aùn caàp nöôùc saïch coù coâng suaát thieát keá 49.000m3/ngaøy ñeâm, coâng suaát hieän taïi chæ ñaït 1.8000 m3 – 20.000m3/ ngaøy ñeâm, chæ ñaùp öùng nhu caàu cho sinh hoaït. 2.2.1.1 Nöôùc maët Hieän traïng khai thaùc söû duïng nöôùc maët: Tröõ löôïng nöôùc maët: ÑaêkLaêk coù löôïng möa tính trung bình naêm laø 1.712 mm, ñaây laø nguoàn caáp nöôùc chính cho caùc khu vöïc, nhöng chuû yeáu thaám vaøo loøng ñaát vaø chaûy theo soâng suoái ra bieån, phaàn giöõ laïi ôû 500 hoà ñaäp moät löôïng nöôùc khoâng ñaùng keå. ÑaêkLaêk coù hai löu vöïc soâng lôùn: Soâng Serepok dieän tích löu vöïc laø 16.420 km2 chieám 4/5 dieän tích töï nhieân cuûa tænh vaø baét nguoàn töø Chö Yang Sin vaø Kroâng Buk, Ea H’Leo ñoå veà phía Taây, chaûy sang Campuchia. Soâng Ba: coù dieän tích löu vöïc laø 1.509 km2, chieám 1/5 dieän tích cuûa tænh, coù hai phuï löu laø: Kroâng H’Naêng vaø nhaùnh Kroâng Hinh. Khaû naêng söû duïng nöôùc maët: ÑaêkLaêk ñaõ xaây döïng raát nhieàu heä thoáng hoà ñaäp döï tröõ nöôùc phuïc vuï cho saûn xuaát vaø sinh hoaït. Ñeán nay tænh ÑaêkLaêk coù 623 coâng trình thuûy lôïi lôùn vaø vöøa. Nöôùc maët ôû ÑaêkLaêk coù chaát löôïng ñaûm baûo, coù theå söû duïng trong töôùi tieâu. Tuy nhieân vaøo muøa luõ, doøng chaûy thöôøng lôùn, muøa kieät keùo daøi vaø löôïng doøng chaûy raát nhoû, ñoàng thôøi vôùi ñieàu kieän khí vöïc ñaõ gaây neân hieän töôïng haïn haùn, luõ luït nghieâm troïng. Ñeå ñaûm baûo ñuû caáp cho sinh hoaït vaø saûn xuaát, caàn phaûi xaây döïng nhieàu hoà ñaäp chöùa nöôùc vôùi quy moâ lôùn, nhoû vaø phaân boá ñeàu treân phaïm vi toaøn tænh. Ñoàng thôøi taêng cöôøng troàng röøng, baûo veä röøng. Chaát löôïng nöôùc maët: Caùc keát quaû khaûo saùt ngoaøi thöïc ñòa cuõng nhö phaân tích trong phoøng thí nghieäm coù theå thaáy moät soá neùt sau: Giaù trò pH: giaù trò pH taïi caùc ñieån quan traéc giao ñoäng khoaûng 6 – 8, trung bình laø 7, ñaït tieâu chuaån cho pheùp ñoái voái nguoàn loaïi A duøng cho muïc ñích sinh hoaït vaø caùc muïc ñích khaùc (TCVN 5942 – 1995). Baûng 2.2. Thoáng keâ giaù trò pH taïi moät soá ñieåm quan traéc Ñieåm quan traéc Chæ soá pH Ñaàu suoái xanh (phöôøng Thaéng Lôïi – Tp BMT) 7.0 Cuoái suoái xanh (xaõ Cö Bur – Tp BMT) 7.7 Ñaàu suoái ñoác hoïc (phöôøng Taân Tieán – Tp BMT) 6.0 Suoái ñoác hoïc ñieåm tieáp nhaän nöôùc thaûi chôï BMT 6.7 Ñaàu suoái Ea Nhuol (phöôøng Thaønh Coâng – Tp BMT) 8.0 Cuoái suoái Ea Nhuol (xaõ Cö Bur – Tp BMT) 7.6 TCVN 5942 – 1995 loaïi A : pH = 6 – 8.5 6 – 8.5 Nguoàn: Keát quaû quan traéc maãu xaây döïng baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng, 5 – 2005 Ñôn vò quan traéc: Vieän Kyõ Thuaät Nhieät Ñôùi vaø Baûo veä moâi tröôøng OÂ nhieãm chaát höõu cô: Chaát höõu cô coù nguoàn goác chuû yeáu trong töï nhieân laø quaù trình phaân huûy saûn phaåm phuï noâng nghieäp, nöôùc thaûi sinh hoaït, chaên nuoâi vaø moät soá ngaønh cheá bieán thöïc phaåm Baûng 2.3. Thoâng soáp DO, BOD, COD taïi caùc ñieåm quan traéc Ñieåm quan traéc Chæ soá DO Chæ soá BOD Chæ soá COD Ñaàu suoái xanh 5.2 3 7 Cuoái suoái xanh 4.3 5 16 Ñaàu suoái ñoác hoïc 2.5 4 13 Ñieåm tieáp nhaän nöôùc thaûi chôï BMT 2.2 6 28 Ñaàu suoái Ea Nhuol 3.4 4 13 Cuoái suoái Ea Nhuol 4.0 4 14 Nguoàn: Keát quaû quan traéc maãu xaây döïng baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng, 5 – 2005 Ñôn vò quan traéc: Vieän Kyõ Thuaät Nhieät Ñôùi vaø Baûo veä moâi tröôøng Qua baûng 2.3 treân cho thaáy: caùc thoâng soá DO, BOD, COD thaáp hôn so vôùi TCVN 5942 – 1995, caùc chæ tieâu naøy thaáp moät phaàn do löôïng maãu ñöôïc laáy vaøo muøa khoâ vaø thôøi ñieåm thôøi tieát ñang trong thôøi kyø haïn haùn neân khaû naêng phaân huûy chaát höõu cô thaáp. OÂ nhieãm vi sinh vaät: Toång Coliform trong caùc maãu nöôùc maët töø 4.300 – 24.104 MPN/100ml. Soá maãu coù chæ soá Coliform ñaït TCVN 5942 – 1995, loaïi A laø 9/22 maãu phaân tích. qua keát quaû phaân tích caùc maãu nöôùc maët ñang coù bieåu hieän cuûa oâ nhieãm bôõi caùc vi sinh vaät; OÂ nhieãm kim loaïi naëng: Nguoàn nöôùc maët taïi Ñaêk Laêk chöa bò oâ nhieãm bôûi caùc kim loaïi naëng, taïi caùc ñieåm quan traéc chæ soá caùc kim loaïi naëng ñeàu naèm trong giôùi haïn cho pheùp (TCVN 5942 – 1995); Dö löôïng thuoác baûo veä thöïc vaät: Noàng ñoä dö löôïng thuoác baûo veä thöïc vaät trong nöôùc taïi caùc ñieåm quan traéc naèm caùch xa vuøng noâng nghieäp thaáp hôn tieâu chuaån cho pheùp. Tuy nhieân, taïi caùc möông thuûy lôïi, treân moät soá caùnh ñoàng, taïi caùc löu vöïc nöôùc tieáp giaùp vôùi vuøng ñaát noâng nghieäp thì haøm löôïng cuûa dö löôïng thuoác baûo veä thöïc vaät trong nöôùc cao hôn tieâu chuaån cho pheùp. Theo keát quaû xeùt nghieäm cuûa Vieän VSDT Taây Nguyeân, naêm 2002: Nöôùc gieáng ñaøo naèm trong raãy caø pheâ cuûa caùc hoä gia ñình thì 60% soá maãu xeùt nghieäm coù dö löôïng hoùa chaát BVTV vaø soá maãu coù dö löôïng vöôït tieâu chuaån laø 20%; Nöôùc ruoäng: 66.66% soá maãu coù dö löôïng hoùa chaát BVTV vaø soá maãu coù dö löôïng vöôït tieâu chuaån laø 33.33%; Nöôùc hoà cuûa caùc noâng tröôøng: 53.33% maãu coù dö löôïng hoùa chaát BVTV, soá maãu coù dö löôïng thuoác BVTV vöôït tieâu chuaån laø 26.66%; Nöôùc suoái: 53.33% soá maãu coù dö löôïng hoùa chaát BVTV, khoâng coù maãu vöôït tieâu chuaån; Nöôùc gieáng khoan coù 25% soá maãu coù dö löôïng hoùa chaát BVTV, khoâng coù maãu vöôït tieâu chuaån. Nöôùc ngaàm Khaû naêng khai thaùc vaø söû duïng nöôùc ngaàm Taøi nguyeân nöôùc ngaàm treân ñòa baøn tænh Ñaêk Laêk khaù phong phuù nhöng chæ taäp trung chuû yeáu ôû hai khoái bazan Buoân Ma Thuoät – Buoân Hoà, vôùi toång tröõ löôïng vaø tieàm naêng khai thaùc laø 970.000m3/ngaøy ñeâm. Ngoaøi ra ôû moät soá khoái Bazan khaùc coù tröõ löôïng nöôùc ngaàm nhoû hôn. Taïi caùc khu vöïc naøy coù theå khai thaùc nöôùc theo moâ hình caáp nöôùc taäp trung nhieàu loã khoan coâng nghieäp vôùi chieàu saâu khai thaùc >200m3/ngaøy ñeâm. Nhöng ôû khu vöïc nhö M’Draêk, Kroâng Boâng, Ea Kar, phía Ñoâng huyeän Ea H’Leo thì nöôùc ngaàm keùm phong phuù vì ôû ñaây chuû yeáu laø phaân boá maùc ma xaâm nhaäp, ñòa hình chia caét maïnh. Chính vì theá taïi caùc huyeän naøy giaûi phaùp caáp nöôùc thích hôïp nhaát laø söû duïng nöôùc maët vaø nöôùc möa. Theo ñaùnh giaù chung treân ñòa baøn tænh Ñaêk Laêk löôïng nöôùc ngaàm phuïc vuï cho noâng nghieäp maø chuû yeáu töôùi cho caø pheâ vaøo muøa khoâ vôùi quy moâ coâng trình laø gieáng ñaøo, gieáng khoan (con soá thoáng keâ chöa ñaày ñuû khoaûng 180.000 gieáng töôùi cho khoaûng 100.000 ha caø pheâ vôùi löôïng nöôc khoaûng 132.000.000 m3), chieám khoaûng 60%. Thöôøng thôøi gian söû duïng nöôùc ngaàm cho töôøi tieâu laø vaøo muøa khoâ vaø cuõng laø muøa kieät cuûa nöôùc ngaàm. Phöông phaùp khai thaùc raát ña daïng: Laáy nöôùc töø maïch loä thieân, töø gieáng ñaøo saâu 25 – 30 m, thaäm chí coù gieáng ñaøo saâu 50m, khai thaùc nöôùc töø gieáng khoan treân döôùi 100m, caùc gieáng keát hôïp ñaøo phaàn treân vaø khoan saâu phaàn döôùi.... Nhìn chung vieäc khai thaùc nöôùc ngaàm phuïc vuï töôùi caø pheâ khaù phöùc taïp, kyõ thuaät, coâng ngheä, keát caáu, gieáng coøn haïn cheá. Chính töø leõ ñoù ñaõ gaây aûnh höôûng xaáu ñeán ñoäng thaùi ñaát, chaát löôïng nöôùc döôùi ñaát. Chaát löôïng nöôùc ngaàm Chaát löôïng nöôùc ngaàm taïi tænh Ñaêk Laêk theo TCVN 5944 – 1995 nhìn chung caùc maãu phaân tích ñeàu coù keát quaû toát, chöa coù bieåu hieän cuûa söï oâ nhieãm. Tuy nhieân, taïi moät soá nôi coù bieåu hieän oâ nhieãm naëng: haøm löôïng Coliform dao ñoäng töø 460 – 2.400 MNP/100ml, E.Coli laø 2.400MNP/100ml. Coù theå nguoàn nöôùc ngaàm nhöõng vò trí naøy bò oâ nhieãm vi sinh vaät laø do caùc coâng trình veä sinh, caùc coâng trình xöû lyù chaát thaûi chaên nuoâi, nöôùc thaûi sinh hoaït chuû yeáu theo phöông phaùp töï thaám. Baûng 2.4. Keát quaû phaân tích moät soá chæ tieâu trong nöôùc gieáng tænh Ñaêk Laêk TT Thoâng soá Ñôn vò Keát quaû III1 III2 III3 III4 III5 III6 III7 III8 1 pH - 6,1 7,5 6,2 6,7 6,3 6,4 6,8 6,7 2 Nhieät ñoä 0C 28,5 27,5 26,6 26,2 27,3 26,9 25,9 26,7 3 Ñoä ñuïc NTU 8 8 7 46 7 8 8 8 4 EC mS/cm 52 207 53 210 211 509 455 236 5 Ñoä maën % 0,003 0,010 0,003 0,010 0,011 0,026 0,023 0,012 6 Ñoä cöùng mg/l 21 46 18 33 23 86 89 39 7 BOD mg/l 2 1 5 4 2 7 7 2 8 COD mg/l 5 3 18 13 5 30 30 5 9 TSS mg/l 0 0 0 5 0 0 0 0 10 CN- mg/l 0,002 0,002 0,002 0,002 0,004 0,005 0,004 0,002 11 NH4+ mg/l 0,02 0,09 0,05 0,21 0,11 0,04 0,01 0,18 12 NO2- mg/l 0 0 0 0,02 0,005 0,03 0 0,003 13 NO3- mg/l 1,3 1,4 2,4 5,0 4,3 24 12 14 14 Coliform MPN/100ml 460 7 2.400 2.400 1.100 2.400 43 93 15 E. coli MPN/100ml 93 0 240 150 240 240 9 15 Ghi chuù: III1: Nöôùc gieáng. Hoä Ngoâ Vaên Thaéng, toå daân phoá Hoøa Bình, thò traán EA Suùp, Huyeän Ea Suùp. Gieáng ñaøo 12m. III2: Nöôùc gieáng. Böu Ñieän Huyeän Kroâng Buk. Gieáng ñaøo. III3: Nöôùc gieáng. Hoä Nguyeãn Xuaân Thöôûng, 05 toå 4 khoái 5 thò traán Quaûng Phuù, huyeän Cö M’gar. III4: Nöôùc gieáng. Hoä Traàn Höõu Naêm – thoân 2 – Lieân Sôn – Huyeän Laêk (khu du lòch Hoà Laêk). Gieáng ñaøo saâu 10m. III5: Nöôùc gieáng. Hoä Traàn Vaên Vónh, Ngaû 3 thò traán Kroâng Kmar (nhaø ñoái dieän UBND) Huyeän Kroâng Boâng. Gieáng saâu 10m. III6: Nöôùc gieáng. Hoä Leâ Vaên Dö, khoái 3, thò traán Ea Knoáp, Huyeän Ea Kar. III7: Nöôùc gieáng. Hoä Nguyeãn Vaên Nam, thoân 1 xaõ Kroâng Jing, Huyeän Ma Ñ’raék. Gieáng saâu 10m. III8: Nöôùc gieáng, Khaùch saïn Thanh Bình, Lyù Thöôøng Kieät, Tp Buoân Ma Thuoät. Nguoàn: Keát quaû quan traéc maãu xaây döïng baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng, 5 – 2005 Ñôn vò quan traéc: Vieän Kyõ Thuaät Nhieät Ñôùi vaø Baûo veä moâi tröôøng Ñaùnh giaù hieän traïng söû duïng taøi nguyeân nöôùc Taïi Ñaêk Laêk, khai thaùc nuôùc ngaàm phuïc vuï chuû yeáu cho sinh hoaït, saûn xuaát tieåu thuû coâng nghieäp vaø töôùi Caø pheâ, ñaëc bieät laø nhu caàu töôùi caây coâng nghieäp daøi ngaøy. Hieän nay, do nhu caàu phuïc vuï cho sinh hoaït vaø saûn xuaát ngaøy caøng taêng do vaäy beân caïnh söû duïng nguoàn nöôùc maët, vieäc khai thaùc vaø söû duïng nöôùc ngaàm laø moät nhu caàu böùc thieát neân caùc hoaït ñoäng ñaøo, khoan gieáng tuøy tieän khoâng theo quy hoaïch dieãn ra phöùc taïp ôû haàu heát caùc huyeän, thaønh phoá trong tænh ñaõ gaây aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán möïc nöôùc ngaàm nhö hieän töôïng möïc nöôùc ngaàm bò tuït, chaûy taàng. Moät nguyeân nhaân nöõa cuõng ñaõ gaây aûnh höôûng ñeán tröõ löôïng nöôùc ngaàm laø do dieän tích röøng ñaàu nguoàn bò thu heïp. Chaát löôïng nöôùc thaûi Baûng 2.5. Keát quaû phaân tích moät soá maãu nöôùc thaûi STT Thoâng soá Ñôn vò Keát quaû IV1 IV2 IV3 IV4 IV5 IV6 IV7 1 pH - - 8,3 7,5 - 7,4 7,5 7,5 2 Nhieät ñoä 0C - 31 30,8 - 30 30,5 29 3 Ñoä ñuïc NTU - 129 183 - 110 98 110 4 EC mS/cm - 1.342 2.742 - 412 357 1.270 5 Ñoä maën % - 1,3 0,51 - 1,1 1,1 0,7 6 DO mg/l 0,01 0,067 0,137 - 0,021 0,03 0,064 7 BOD mg/l 420 48 120 - 90 70 640 8 COD mg/l 1.040 130 330 - 228 157 1.360 9 TSS mg/l 73,3 41,7 57,5 - 125,0 85 65,0 10 H2S mg/l 2,405 0,575 1,085 - 0,835 0,657 2,120 11 NH4+ mg/l 132 49 123 - 59 50 129 12 Coliform MPN/100ml 24.106 24.106 24.106 - 24.106 24.106 24.106 13 E. coli MPN/100ml 24.106 11.106 24.106 - 24.106 24.106 24.106 Ghi chuù: IV1: Nhaø maùy cao su Cuor Ñaêng – xaõ Ea Drong, Huyeän Cö M’gar IV2:Nhaø maùy ñöôøng 333 – thò traán Ea Knoáp, huyeän Ea Kar IV3: Nhaø maùy cheá bieán tinh boät saén Ea Soâ, huyeän Ea Kar IV4: Traïi chaên nuoâi gia suùc Thu Haø, xaõ Ea Kao, Tp BMT IV5: Loø gieát moå gia suùc taäp trung Hoaøng Maïnh Cöôøng, Tp BMT IV6: Loø gieát moå gia suùc taäp trung Minh Long, xaõ Cö Ea Bur, Tp BMT IV7: Nhaø maùy cheá bieán cao su Ea Khal, Huyeän Ea H’Leo Nguoàn: Keát quaû quan traéc maãu xaây döïng baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng, 5 – 2005 Ñôn vò quan traéc: Vieän Kyõ Thuaät Nhieät Ñôùi vaø Baûo veä moâi tröôøng Nguoàn nöôùc thaûi töø caùc nhaø maùy tieåu thuû coâng nghieäp nhö nhaø maùy cheá bieán cao su, nhaø maùy ñöôøng, nhaø maùy cheá bieán caø pheâ quaû töôi, cheá bieán goã, cheá bieán tinh boät saén.... trong thôøi gian qua ñaõ daønh kinh phí ñaàu tö cho heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi nhöng chöa hoaøn thieän. Keát quaû böôùc ñaàu cuõng ñaõ khoáng cheá ñöôïc phaàn naøo möùc ñoä oâ nhieãm cuûa caùc chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi tröôùc khi thaûi ra moâi tröôøng. Tuy nhieân, so vôùi tieâu chuaån cho pheùp ñoái vôùi nguoàn tieáp nhaän loaïi B tuy thuoäc theo muøa nhöng noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm BOD, COD vaãn cao hôn tieâu chuaån. Taïi caùc Beänh vieän, trung taâm y teá, caùc phoøng khaùm ña khoa... treân ñòa baøn tænh haàu nhö khoâng coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi, nöôùc thaûi tröïc tieáp ra moâi tröôøng ñaát hoaëc soâng suoái quanh khu vöïc, ñieàu naøy ñaõ laøm cho nguoàn nöôùc bò oâ nhieãm. Hieän traïng moâi tröôøng khoâng khí vaø tieáng oàn 2.2.2.1 Nguoàn thaûi gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí Nguoàn oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí do hoaït ñoäng GTVT Cuøng vôùi quaù trình coâng nghieäp hoaù vaø ñoâ thò hoaù, caùc phöông tieän giao thoâng cô giôùi treân ñòa baøn tænh taêng leân raát nhanh. Tröôùc nhöõng naêm 1980 chæ coù khoaûng 10 – 15% daân ñoâ thò ñi laïi baèng phöông tieän xe cô giôùi tham gia giao thoâng cuõng taêng leân raát nhanh, nguoàn thaûi töø hoaït ñoäng giao thoâng vaän taûi ñaõ trôû thaønh nguoàn gaây oâ nhieãm chính ñoái vôùi moâi tröôøng khoâng khí vuøng ñoâ thò. Nguoàn gaây oâ nhieãm MTKK töø hoaït ñoäng saûn xuaát vaø xaây döïng. Hieän nay treân ñòa baøn tænh coù 27 doanh nghieäp, coâng ty coù giaáy pheùp khai thaùc cheá bieán ñaù laøm vaät lieäu xaây döïng vôùi 43 moû. Vieäc thöïc hieän coâng taùc baûo veä moâi tröôøng môùi chæ ñöôïc thöïc hieän ôû moät soá moû khai thaùc cheá bieán ñaù, phaàn lôùn vieäc noå mìn khai thaùc gaây aûnh höôûng khoâng ñaùng keå ñeán chaát löôïng moâi tröôøng khoâng khí cuûa caùc hoä daân cö soáng gaàn moû ñaù, tuy nhieân, quaù trình vaän chuyeån ñaát ñaù coù laøm gia taêng noàng ñoä buïi treân tuyeán ñöôøng vaän chuyeån (baûng 2.6). Caùc moû khoaùng saûn do ñòa baøn khai thaùc xa khu daân cö neân cuõng ít gaây aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng xung quanh. Baûng 2.6. Keát quaû quan traéc chaát löôïng khoâng khí do hoaït ñoäng khai thaùc ñaù (Buoân Nieâng, Xaõ Ea Nhol, Huyeän Buoân Ñoân, Tænh Ñaêk Laêk) STT Chaát oâ nhieãm Ñôn vò ño Tröôùc khi noå mìn Trong quaù trình noå mìn vaø vaän chuyeån TCVN (5937 – 1995) Khoaûng bieán ñoäng Trung bình 1 CO mg/m3 0,30 0,50-1,00 0,73 40 2 NO2 mg/m3 0,019 0,023-0,033 0,029 0,40 3 SO2 mg/m3 0,025 0,027-0,040 0,035 0,50 4 Bui mg/m3 0,13 0,21-0,35 0,27 0,30 Nguoàn:Vieän Kyõ Thuaät Nhieät Ñôùi vaø Baûo veä moâi tröôøng, thaùng 9/ 2004 Taïi vuøng saûn xuaát gaïch ngoùi coøn theo phöông phaùp thuû coâng, nhieân lieäu söû duïng laø than, thieát keá loø nung khoâng ñuùng quy caùch neân quaù trình chaùy khoâng ñaûm baûo ñaõ laøm phaùt sinh caùc khí thaûi gaây oâ nhieãm nhö SO2, CO ...Maët khaùc, do tính chaát cuûa quaù trình saûn xuaát gaïch ngoùi töø khaâu khai thaùc, gia coâng ñaát nguyeân lieäu, vaän chuyeån, boác dôõ saûn phaåm vaø quaù trình thi coâng xaây döïng cô sôû haï taàng, ñöôøng saù cuõng laøm phaùt sinh buïi,... ñaõ goùp phaàn laøm oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí. 2.2.2.2 Chaát löôïng khoâng khí ñoâ thò vaø coâng nghieäp taïi caùc khu vöïc i. Hieän traïng moâi tröôøng khoâng khí vuøng ñoâ thò Naêm 2005, quan traéc chaát löôïng khoâng khí thöïc hieän vaøo thaùng 5 taïi thaønh phoá Buoân Ma Thuoät vaø 3 huyeän troïng ñieåm laø: Huyeän Kroâng Paêk, Kroâng Buk vaø Ea Kar. Vò trí quan traéc boá trí nhö sau: Thaønh phoá Buoân Ma Thuoät: khu vöïc trung taâm (Ngaõ 3 vaønh ñai, Ngaõ 6 trung taâm thaønh phoá, beán xe khaùch lieân tænh) vaø khu vöïc ngoaïi thaønh caàu 14 (quoác loä 14) laø ranh giôùi chính giöõa tænh Ñaêk Laêk vaø tænh Ñaêk Noâng; Caùc huyeän: quan traéc taïi trung taâm huyeän vaø chôï thò traán, khu vöïc ngoaïi oâ laø vò trí giaùp ranh cuûa huyeän vôùi thaønh phoá Buoâm Ma Thuoät vaø huyeän lieàn keà theo truïc ñöôøng quoác loä. Baûng 2.7. Chaát löôïng khoâng khí taïi thaønh phoá Buoân Ma Thuoät (Keát quaû trung bình taïi 3 ñieåm quan traéc) STT Chaát oâ nhieãm Ñôn vò Naêm quan traéc Trung bình TCVN (5937 – 1995) 2002 2003 2005 1 CO mg/m3 4,60 4,03 6,02 4,88 5 2 NO2 mg/m3 0,05 0,05 0,04 0,05 0,1 3 SO2 mg/m3 0,12 0,06 0,02 0,07 0,3 4 Buïi lô löûng mg/m3 0,27 0,31 0,19 0,26 0,2 Nguoàn: Keát quaû quan traéc maãu xaây döïng baùo caùo hieän traïng moâi tröôøng, 5 – 2005 Ñôn vò quan traéc: Vieän Kyõ Thuaät Nhieät Ñôùi vaø Baûo veä moâi tröôøng Keát quaû quan traéc chaát löôïng khoâng khí taïi thaønh phoá BMT cho thaáy: Noàng ñoä khí thaûi CO bình quaân ngaøy dao ñoäng töø 2.3 – 11.2 mg/m3, giaù trò trung bình ño ñöôïc taïi caùc vò trí quan traéc laø 4.88 mg/m3, thaáp hôn trò soá tieâu chuaån cho pheùp (TCVN 5937 – 1995), nhö vaäy vuøng ñoâ thò cuûa Ñaêk Laêk chöa coù hieän töôïng oâ nhieãm khí CO. Ñieåm coù noàng ñoä khí CO cao nhaát laø Beán xe lieân tænh bieán ñoäng töø 4.7 – 11.2 mg/m3, thaáp nhaát laø taïi Ngaõ 3 vaønh ñai coù trò soá bieán ñoäng töø 2.3 – 4.6 mg/m3. Nhìn chung, tröø vò trí beán xe laø nôi coù maät ñoä xe tham gia giao thoâng cao, trong khu vöïc ñoâ thò thaønh phoá Buoân Ma Thuoät coù noàng ñoä CO bieán ñoäng khoâng lôùn giöõa caùc vò trí ño vaø caùc muøa trong naêm; Noàng ñoä khí NO2 bieán thieân töø 0.03mg/m3 ñeán 0.06mg/m3, trung bình ngaøy qua caùc naêm laø 0.05mg/m3, thaáp hôn trò soá tieâu chuaån. So vôùi soá lieäu quan traéc naêm 2001, noàng ñoä oâ nhieãm khí NO2 ñaõ giaûm töø 0.126mg/m3 xuoáng coøn 0.04mg/m3. Trong muøa möa noàng ñoä NO2 coù chieàu höôùng giaûm hôn trong muøa khoâ; Noàng ñoä khí SO2 trung bình ngaøy taïi caùc vò trí quan traéc dao ñoäng töø 0.05 – 0.14 mg/m3, giaù trò trung bình ño ñöôïc töø naêm 2002 – 2005 thaáp hôn trò soá tieâu chuaån 2 – 15laàn. Noàng ñoä oâ nhieãm khí SO2 theo muøa taïi caùc ñieåm ño coù söï bieán ñoäng vaø coù trò soá giaûm daàn trong muøa möa (trò soá ño vaøo muøa khoâ naêm 2005 laø 0.07mg/m3, muøa möa laø 0.02mg/m3). Taïi khu vöïc Beán xe lieân tænh, khu vöïc daân cö soáng taäp trung, noàng ñoä khí SO2 ño ñöôïc töø 0.015 – 0.134 mg/m3, thaáp hôn trò soá tieâu chuaån cho pheùp töø 2 – 15 laàn, ñieàu naøy cho thaáy keát quaû tích cöïc cuûa coâng taùc quaûn lyù vaø baûo veä moâi tröôøng treân ñòa baøn tænh ñaõ di dôøi caùc khu saûn xuaát naèm xen keõ trong khu daân cö veà khu tieåu thuû coâng nghieäp cuûa thaønh phoá vaø thöïc hieän bieän phaùp caám caùc phöông tieän giao thoâng coù troïng taûi lôùn vaøo thaønh phoá; Soá lieäu quan traéc cuõng khoâng phaùt hieän noàng ñoä oâ nhieãm chì trong khoâng khí, ñieàu naøy chöùng toû Chæ thò caám söû duïng xaêng