Đề tài Nghiên cứu hiện trạng xử lý rác tại một số vùng nông thôn đô thị hoá ở miền bắc và xây dựng mô hình thu gom, xử lý rác thải khả thi, đảm bảo vệ sinh môi trường

Bé y tÕ B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp bé Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng xö lý r¸c t¹i mét sè vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë miÒn b¾c vµ x©y dùng m« h×nh thu gom, xö lý r¸c th¶i kh¶ thi, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng Chñ nhiÖm ®Ò tµi: Ths. NguyÔn Hïng Long C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh dÞch tÔ Trung −¬ng 6712 08/01/2007 Hµ Néi, 2007 Bé y tÕ B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp bé Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng xö lý r¸c t¹i mét sè vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë miÒn B¾c vµ x©y dùng m« h×nh thu gom, xö lý r¸c th¶i kh¶ thi, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn Hïng Long C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng CÊp qu¶n lý: Bé Y tÕ Thêi gian thùc hiÖn: tõ th¸ng 5 n¨m 2003 ®Õn th¸ng 6 n¨m 2007 Tæng kinh phÝ thùc hiÖn ®Ò tµi: 300 triÖu ®ång Trong ®ã: kinh phÝ SNKH: 300 triÖu ®ång Th¸ng 6, n¨m 2007 B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp Bé 1. Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng xö lý r¸c t¹i mét sè vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë miÒn B¾c vµ x©y dùng m« h×nh thu gom, xö lý r¸c th¶i kh¶ thi, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng. 2. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn Hïng Long 3. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng 4. C¬ quan qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Y tÕ 5. Th− ký ®Ò tµi: BS. §ç M¹nh C−êng 6. Danh s¸ch nh÷ng ng−êi thùc hiÖn chÝnh: - Côc Y tÕ dù phßng ViÖt Nam: TS. NguyÔn Huy Nga ThS. NguyÔn Hïng Long BS. §ç M¹nh C−êng - Trung t©m nghiªn cøu Søc kháe céng ®ång vµ m«i tr−êng, §¹i Häc Y Th¸i B×nh: PGS.TS. TrÞnh H÷u V¸ch TS. NguyÔn §øc Hång - ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt: TS. Huúnh ThÞ Kim Hèi - ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng: PGS.TS. NguyÔn B×nh Minh - ViÖn Y häc Lao ®éng vµ VÖ sinh m«i tr−êng: CN. Bïi V¨n Tr−êng Môc lôc Néi dung Trang B¶n tù ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn vµ nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi PhÇn A. B¸o c¸o Tãm t¾t i PhÇn B. Néi dung b¸o c¸o chi tiÕt kÕt qu¶ nghiªn cøu Ch−¬ng i. §Æt vÊn ®Ò Ch−¬ng ii. Tæng quan 2.1. VÊn ®Ò ®« thÞ ho¸ vµ t¸c ®éng tíi m«i tr−êng vµ søc kháe 3 2.1.1. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ 3 2.1.2. T¸c ®éng cña ®« thÞ ho¸ 5 2.1.3. T×nh h×nh ®« thÞ ho¸ ë ViÖt Nam 5 2.1.4. M«i tr−êng sinh ho¹t khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ 6 2.2. ChÊt th¶i sinh ho¹t: thµnh phÇn, nguy c¬ vµ nguyªn t¾c xö lý 7 2.2.1. ChÊt th¶i sinh ho¹t 7 2.2.2. Thµnh phÇn cña r¸c th¶i sinh ho¹t 8 2.2.3. Nguy c¬ cña chÊt th¶i ®èi víi m«i tr−êng vµ søc kháe 8 2.2.4. Nguyªn t¾c qu¶n lý chÊt th¶i 9 2.2.5. HÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ë ViÖt Nam 11 2.3. T×nh h×nh thu gom, ph©n lo¹i, vËn chuyÓn , xö lý r¸c trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam 12 2.3.1. Kinh nghiÖm thu gom, phanlo¹i, vËn chuyÓn vµ xö lý r¸c trªn thÕ giíi 12 2.3.2. T×nh h×nh thu gom vµ xö lý r¸c ë khu vùc ®« thÞ vµ thµnh phè lín ë ViÖt Nam 13 2.3.3. C¸c nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i, thu gom, vËn chuyÓn vµ xö lý r¸c th¶i t¹i ViÖt Nam 14 2.3.4. Qu¶n lý vµ xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t khu vùc n«ng th«n ViÖt Nam 15 2.3.5. Thu gom, vËn chuyÓn vµ xö lý r¸c ë khu vùc ven ®«, thÞ tø, n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë ViÖt Nam 16 2.4. Mét sè kü thuËt th«ng th−êng xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t 17 2.4.1. Ch«n lÊp 17 2.4.2. C«ng nghÖ compost 18 2.4.3. Ph−¬ng ph¸p ®èt 19 2.5. T×nh h×nh sö dông giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c h÷u c¬ trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam 20 2.5.1. Mét sè ®Æc ®iÓm cña giun ®Êt vµ xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt 20 2.5.2. T×nh h×nh xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt trªn thÕ giíi 21 2.5.3. T×nh h×nh xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt ë ViÖt Nam 22 Ch−¬ng III: §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. ThiÕt kÕ nghiªn cøu 24 3.2. Chän mÉu, cì mÉu vµ ®èi t−îng nghiªn cøu 24 3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 27 3.4. Tæ chøc nghiªn cøu vµ xö lý sè liÖu 26 Ch−¬ng IV. KÕt qu¶ nghiªn cøu 4.1. Tr×nh ®é vµ nghÒ nghiÖp cña ®èi t−îng pháng vÊn 28 4.2. Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ kinh tÕ cña c¸c hé gia ®×nh 29 4.3. §Æc ®iÓm ý thøc x· héi cña céng ®ång dan c− vÒ r¸c th¶i vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn r¸c th¶i 31 4.4. KÕt qu¶ c©n r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh 41 4.5. §¸nh gi¸ møc ®é nguy c¬ cña r¸c th¶i tíi søc kháe con ng−êi 42 4.6. §Ò xuÊt vµ thö nghiÖm m« h×nh thu gom, xö lý r¸c cho vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ 44 Ch−¬ng IV. Bµn luËn 52 KÕt luËn 62 KiÕn nghÞ 64 Tµi liÖu tham kh¶o 65 Phô lôc: C¸c mÉu phiÕu pháng vÊn 68 Danh môc c¸c b¶ng trong tµi liÖu Bảng 1. Một số thông tin cá nhân về đối tượng phỏng vấn Bảng 2. Nghề nghiệp chính của người được phỏng vấn Bảng 3. Tình trạng về nhà ở của các hộ gia đình Bảng 4. Nguån thu nhËp chÝnh cña c¸c hé gia ®×nh Bảng 5. Mức sống của các hộ gia đình Bảng 6. Các con vật nuôi trong các hộ gia đình Bảng 7. Quan niệm của người dân về các loại rác Bảng 8. ¶nh hưởng của rác thải Bảng 9. NhËn thøc cña ng−êi d©n vÒ nguy c¬ cña r¸c th¶i víi søc kháe Bảng 10. Sự quan t©m của ng−êi d©n tíi vÊn ®Ò r¸c th¶i Bảng 11.Sù sẵn sàng trả phí cho dịch vụ thu gom rác B¶ng 12. Sù quan t©m cña chÝnh quyÒn dÞa ph−¬ng ®Õn vÊn ®Ò thu gom r¸c Bảng 13. Dụng cụ để đựng rác tại các hộ gia đình có thu gom Bảng 14. Cách thu gom rác ở các địa phương Bảng 15. Cách xử lý rác của các hộ không thu gom rác Bảng 16. Tái sử dụng lại rác thải là hợp chất hữu cơ Bảng 17. Cách sử dụng thức ăn thõa trong hộ gia đình Bảng 18. Cách xử lý rác chủ yếu của các hộ gia đình Bảng 19. Những việc mà chính quyền địa phương đã làm Bảng 20. Lượng rác thải hµng ngày của hộ gia đình vµ mçi ng−ßi Bảng 21. Møc ®é nhiÔm vi sinh vËt t¹i r¸c th¶i hé gia ®×nh B¶ng 22. Møc ®é nhiÔm trøng giun, s¸n ®−êng ruét t¹i r¸c hé gia ®×nh B¶ng 23. Møc ®é nhiÔm vi sinh vËt t¹i r¸c th¶i t¹i c¸c b·i r¸c cña x· B¶ng 24. Møc ®é nhiÔm trøng ký sinh trïng vµ vi khuÈn ®−êng ruét trong r¸c th¶i t¹i c¸c b·i r¸c cña x· B¶ng 25. Néi dung thö nghiÖm m« h×nh B¶ng 26. TØ lÖ ph©n lo¹i r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh B¶ng 27. Theo dâi qu¸ tr×nh ph©n huû r¸c t¹i c¸c bÓ xö lý B¶n tù ®¸nh gi¸ VÒ t×nh h×nh thùc hiÖn vµ nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi kh&cn cÊp Bé 1. Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng xö lý r¸c t¹i mét sè vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë miÒn B¾c vµ x©y dùng m« h×nh thu gom, xö lý r¸c th¶i kh¶ thi, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng. 2. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn Hïng Long 3. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng 4. Thêi gian thùc hiÖn: tõ th¸ng 5 n¨m 2003 ®Õn th¸ng 6 n¨m 2007 5. Tæng kinh phÝ thùc hiÖn ®Ò tµi: 300 triÖu ®ång Trong ®ã: kinh phÝ SNKH: 300 triÖu ®ång 6. T×nh h×nh thùc hiÖn ®Ò tµi so víi ®Ò c−¬ng: 6.1. VÒ møc ®é hoµn thµnh khèi l−îng c«ng viÖc: Thùc hiÖn kh«ng chØ ®Çy ®ñ mµ cßn më réng thªm ph¹m vi, ®ã lµ viÖc ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p xö lý r¸c th¶i ni l«ng v× trªn thùc tÕ nghiªn cøu thÊy r»ng vÊn ®Ò r¸c th¶i ni l«ng g©y bøc xóc nhiÒu nhÊt ®èi víi c¸c cÊp chÝnh quyÒn vµ nh©n d©n. §©y lµ lo¹i r¸c gÇn nh− kh«ng tiªu huû ®−îc vµ g©y ø ®äng, chiÕm diÖn tÝch canh t¸c vµ g©y « nhiÔm m«i tr−êng. 6.2. VÒ c¸c yªu cÇu khoa häc vµ chØ tiªu c¬ b¶n cña c¸c s¶n phÈm KHCN: ®Ò tµi ®· ®−îc thùc hiÖn theo ph−¬ng ph¸p m« t¶ c¾t ngang. C¸c mÉu xÐt nghiÖm ®−îc thùc hiÖn theo ®óng c¸c ph−¬ng ph¸p chuÈn. ViÖc tiÕn hµnh ®Ò tµi theo ®óng c¸c qui tr×nh khoa häc c«ng nghÖ. 6.3. VÒ tiÕn ®é thùc hiÖn: ®Ò tµi ®−îc hoµn thµnh chËm so víi thêi gian qui ®Þnh. Chñ nhiÖm ®Ò tµi ®· cã ®¬n gi¶i tr×nh, ®Ò nghÞ ®−îc kÐo dµi thêi gian vµ ®· ®−îc c¬ quan chñ tr× ®Ò tµi vµ Vô Khoa häc vµ §µo t¹o - Bé Y tÕ ®ång ý b»ng v¨n b¶n (®Ýnh kÌm). 7. VÒ nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi: Trªn c¬ së so s¸nh víi nh÷ng th«ng tin ®· ®−îc c«ng bè trªn c¸c Ên phÈm trong vµ ngoµi n−íc ®Õn thêi ®iÓm kÕt thóc ®Ò tµi, ®Ò tµi cã nh÷ng ®iÓm míi sau ®©y: 7.1. VÒ gi¶i ph¸p khoa häc c«ng nghÖ: - C«ng tr×nh ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn, c¸c nguy c¬ ®èi víi søc khoÎ, hiÖn tr¹ng thu gom, xö lý r¸c th¶i ë vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸, ven ®«. - §Ò tµi còng ®· thö nghiÖm thµnh c«ng b−íc ®Çu m« h×nh xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt ¸p dông cho c¸c hé gia ®×nh. §©y lµ mét kü thuËt ®¬n gi¶n, dÔ ¸p dông, xö lý triÖt ®Ó r¸c th¶i h÷u c¬ vµ mang l¹i nguån ph©n bãn h÷u c¬ cã gi¸ trÞ trong trång trät. §©y còng lµ mét gi¶i ph¸p sinh th¸i, bÒn v÷ng trong xö lý « nhiÔm m«i tr−êng. Tõ nh÷ng kÕt qu¶ khiªm tèn b−íc ®Çu ®ã, ®Ò tµi còng ®· ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p còng nh− c¸c nghiªn cøu tiÕp theo nh»m hoµn chØnh m« h×nh vµ nh©n réng trong céng ®ång. 7.2. VÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: ®Ò tµi ¸p dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ thö nghiÖm kinh ®iÓn, kh«ng x©y dùng ph−¬ng ph¸p míi. 7.3. Nh÷ng ®ãng gãp míi kh¸c: - HiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi : §Ò xuÊt mét m« h×nh qu¶n lý vµ xö lý r¸c th¶i ë khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ®¬n gi¶n, hîp lý, cã sù kÕt hîp gi÷a viÖc h−íng dÉn, hç trî cña chÝnh quyÒn, c¸c ®oµn thÓ víi sù tham gia cña céng ®ång. Ph−¬ng ph¸p xö lý r¸c ®¬n gi¶n, dÔ ¸p dông nªn cã thÓ phæ biÕn réng r·i. ViÖc xö lý r¸c ®· t¹o ra nguån ph©n bãn h÷u c¬ an toµn, gãp phÇn lµm tèt cho c©y trång vµ c¶i t¹o chÊt l−îng ®Êt. - HiÖu qu¶ khoa häc ®µo t¹o : + §· cã 3 bµi b¸o liªn quan ®Õn kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®−îc ®¨ng trªn t¹p chÝ Y häc thùc hµnh: T¹p chÝ Y häc thùc hµnh sè 6 (547) n¨m 2006: (1). Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng r¸c th¶i taÞo mét sè x· ven ®« cña Hµ Néi vµ Hµ T©y. (2) §¸nh gi¸ vÒ nhËn thøc cña ng−êi d©n ®èi víi r¸c th¶i t¹i mét sè x· ven ®« Hµ Néi vµ Hµ T©y. T¹p chÝ Y häc thùc hµnh sè 7 (549) n¨m 2006: (3) Nghiªn cøu t×nh h×nh thu gom vµ xö lý r¸c th¶i t¹i mét sè x· ven ®« Hµ Néi vµ Hµ T©y. + §Ò tµi nµy còng lµ c¬ së cho nghiªn cøu sinh tiÕn sü thuéc chuyªn ngµnh Y x· héi häc vµ tæ chøc y tÕ. 1 PhÇn B Néi dung b¸o c¸o chi tiÕt kÕt qu¶ nghiªn cøu Ch−¬ng I ®Æt vÊn ®Ò Trong khi ë hÇu hÕt c¸c n−íc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ®ang quan t©m lo l¾ng ®Õn sù « nhiÔm m«i tr−êng toµn cÇu, « nhiÔm tõ c¸c nhµ m¸y ®iÖn, ho¸ chÊt, tõ c¸c lß ph¶n øng h¹t nh©n nguyªn tö, hoÆc c¸c chÊt th¶i tõ c¸c khu c«ng nghiÖp th× ë ViÖt Nam ngoµi nçi lo ®ã l¹i cßn thªm vÊn ®Ò m«i tr−êng vµ « nhiÔm b¾t nguån tõ khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ vµ c¸c lµng nghÒ. ChÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ do §¶ng vµ Nhµ n−íc khëi x−íng chØ ®¹o ®· ®em l¹i luång sinh khÝ míi cho khu vùc n«ng th«n ngo¹i thµnh, n¬i ®ang bÞ ®« thÞ ho¸ vµ c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ViÖt Nam. Kh¸c víi thêi gian ph¸t triÓn chËm ch¹p tr−íc ®ã, trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y, tõ c¸c nguån ng©n s¸ch hç trî cña nhµ n−íc kÕt hîp víi c¬ chÕ tho¸ng më cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, bé mÆt khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸, lµng nghÒ thñ c«ng ®ang dÇn thay ®æi vµ trªn ®µ ph¸t triÓn m¹nh [9,16]. §Æc biÖt lµ trong vµi n¨m gÇn ®©y, sù ®« thÞ ho¸ m¹nh mÏ ë hÇu kh¾p c¸c miÒn víi sù thµnh lËp míi cña hµng chôc thµnh phè ®· lµm cho nhiÒu vïng n«ng th«n “®ét nhiªn” trë thµnh ®« thÞ mµ c¸c c¬ së h¹ tÇng còng nh− c¸c dÞch vô c«ng céng ch−a kÞp chuyÓn m×nh ®Ó ®¸p øng víi nh÷ng thay ®æi ®ã nªn ®· Ýt nhiÒu g©y ra sù thiÕu c©n ®èi trong dÞch vô x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. T¹i khu vùc nµy th−êng thiÕu c¸c dÞch vô nh− cÊp n−íc, vÖ sinh m«i tr−êng, thu gom xö lý chÊt th¶i, b¶o vÖ m«i tr−êng nãi chung v× thÕ m«i tr−êng khu vùc n«ng th«n mét sè n¬i suy tho¸i, « nhiÔm do chÊt th¶i, nhÊt lµ chÊt th¶i sinh ho¹t, chÊt th¶i s¶n xuÊt. HËu qu¶ l©u dµi lµ sù ph¸t triÓn trë nªn kÐm bÒn v÷ng [16]. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn vµ nhÊt lµ ®Ó b¶o ®¶m ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸, cho c¸c céng ®ång ngo¹i thµnh, cÇn ph¶i cã nhiÒu ho¹t ®éng thiÕt thùc tõ c«ng t¸c quy ho¹ch, ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch, tæ chøc thùc hiÖn vv… trong ®ã vÊn ®Ò ch¨m sãc søc khoÎ, m«i tr−êng vµ gi¶i quyÕt thu gom xö lý chÊt th¶i sinh ho¹t hé gia ®×nh n«ng th«n khu vùc ®« thÞ 2 ho¸ cÇn ®−îc quan t©m. Tõ nhiÒu n¨m nay vÊn ®Ò r¸c th¶i ë ®« thÞ ®· ®−îc nghiªn cøu kh¸ nhiÒu, tuy nhiªn t×nh tr¹ng r¸c th¶i vµ nguy c¬ t¸c ®éng cña chóng tíi søc kháe con ng−êi ë khu vùc n«ng th«n vµ ®Æc biÖt lµ khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ hÇu nh− ch−a ®−îc nghiªn cøu. V× vËy chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi “Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng xö lý r¸c t¹i mét sè vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë miÒn B¾c vµ x©y dùng m« h×nh thu gom, xö lý r¸c th¶i kh¶ thi, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng” víi c¸c môc tiªu sau: - Nghiªn cøu thµnh phÇn cña r¸c th¶i ë khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ - §¸nh gi¸ nhËn thøc cña ng−êi d©n vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ vÒ vÊn ®Ò r¸c th¶i ë khu vùc nµy. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng thu gom, xö lý r¸c th¶i ë khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸. - §Ò xuÊt m« h×nh thu gom, xö lý r¸c hîp vÖ sinh cho khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸. 3 Ch−¬ng II tæng quan 2.1. VÊn ®Ò ®« thÞ ho¸ vµ t¸c ®éng tíi m«i tr−êng vµ søc kháe: 2.1.1. Quá trình đô thị hoá: Là quá trình chuyển đổi từ nông thôn sang đô thị, đang diễn ra hết sức mạng mẽ gây nên những xáo trộn lớn lao trong sinh hoạt ở các vùng dân cư. Đây là một quy luật tất yếu. Đô thị nào cũng được xây dựng trên nền tảng nông thôn và hầu như người dân đô thị nào cũng có gốc gác từ nông dân. Quá trình đô thị hoá hiện nay thường diễn ra theo các cách như sau: a. Đô thị được mở rộng ra các vùng ven, vùng ngoại ô Đây là dạng khá phổ biến ở các đô thị lớn. Do dân số nội thị tăng cao và do có nhiều người nhập cư mới đến nên các vùng trước đây vốn là làng xã ngoại ô nay bị đô thị hoá một cách tự nhiên. Diện tích đất sử dụng cho nông nghiệp giảm dần vì quỹ đất dùng cho việc xây dựng các khu đô thị, nhà ở. Các khu đô thị mở rộng này được diễn ra theo hai hình thức: Có chỗ do dân làng tự xây dựng nhà theo lối đô thị hoặc bán đất cho người khác đến xây dựng. Nhà cửa mọc lên lộn xộn, phá vỡ từng phần hoặc phá vỡ hoàn toàn cấu trúc cổ truyền của làng xã. Cấu trúc không gian cũng như cấu trúc quản lý xã hội, quản lý môi trường cũng bị đảo lộn. Ở những nơi này, xưa kia đất tương đối rộng, dân cư trong làng, ra ngõ là biết mặt nhau, cùng nhau tuân thủ một luật lệ chung của làng xã. Việc xử lý rác và nước thải sinh hoạt được hài hoà. Nay bỗng nhiên nhà mới mọc lên một cách vô tổ chức, mạnh ai lấy làm, thậm chí tranh chấp nhau từng thước đất, từng lối đi cỏn con khiến cho không gian ngày càng chật hẹp, muốn tổ chức đưa xe lấy rác vào tận nơi ở của mỗi gia đình cũng khó khăn. Lúc đầu, do chưa trở thành quận, thành phường nên cách quản lý những đô thị tự phát này vẫn dựa trên kiểu quản lý nông thôn kiểu cũ. Rác rưởi vứt bừa bãi khắp nơi, lấp đầy hồ ao, cống rãnh. Nước thải sinh hoạt đột ngột tăng vọt và thải bừa ra môi trường tự nhiên. Không có công nhân vệ sinh dọn rác. Luật vệ sinh kiểu cũ trong làng nay không còn hiệu lực vì số dân cư mới đến ngày càng đông. Số người mới đến này cũng đủ loại. Ở “Xóm liều” thường tập hợp những thành phần xã hội bất hảo hoặc quá nghèo khó và khó vận động, thuyết phục. Ở những khu nhà giàu 4 mới di cư đến thì lại có khuynh hướng kín cổng cao tường, không hoà nhập với cộng đồng làng xã cũ. Từ những đặc điểm trên, ta thấy rõ ràng là việc quy hoạch xử lý rác thải ở vùng ven đô, vùng đang đô thị hoá cần phải có những quy hoạch và biện pháp thích hợp. - Kiểu mở rộng đô thị ven đô thứ hai cũng đang được diễn ra là nhà nước, các công ty đầu tư xây dựng xây hoàn chỉnh một khu dân cư mới rồi bán cho dân hoặc chia đất cho cán bộ rồi quy định phải xây dựng theo thiết kế tổng thể trên địa bàn của một làng xã cũ nhưng không nằm trong khu cư trú cũ của làng xã. Kiểu đô thị hoá này có những ưu điểm riêng vì khi xây dựng người ta đã quy hoạch khá đầy đủ phần giao thông, cấp thoát nước cũng như các hố rác thải... Tuy nhiên, ở những khu vực này, nếu không có những quy định nghiêm ngặt và những quản lý cộng đồng cần thiết thì nguy cơ ùn tắc và ô nhiễm rác thải có khi còn tệ hại hơn cả ở những khu vực phát triển theo lối tự phát kể trên. Thực tế đã cho thấy có những khu nhà ở nhiều tầng vì không ai bảo được ai nên nước thải và rác bẩn từ tầng trên vứt thẳng xuống sân chung năm này qua năm khác thành những đống rác khổng lồ mà xử lý những đống rác lưu cữu này thật vô cùng tốn kém, chưa nói đến tác hại lâu dài của nó đến sức khoẻ những người dân sống ở những khu vực này. b. Đô thị được xây dọc theo các trục lộ giao thông Đây là một kiểu đô thị hoá khá phổ biến ở các nước châu Á. Nhà cửa, “phố xã” mọc lên dọc theo các đường quốc lộ và nối liền các thành phố, các đô thị lại với nhau. Đặc điểm của lối đô thị hoá này là nó được phát triển theo chiều dọc. Người ta thường chú ý đến mặt tiền của ngôi nhà vì đây là cửa hàng, nơi giao dịch buôn bán. Phía sau nhà vẫn là ruộng và đời sống của cư dân trên các đô thị dạng trục lộ này vẫn ít nhiều gắn chặt với làng xã nông thôn phía trong. Cư dân sống dọc trục lộ thường không mấy chú ý đến nơi thải rác. Họ có thể đem rác đổ ngay sau nhà hoặc bờ ao bờ hồ, bờ sông. Chỗ nào đổ được thì đổ. Thông thường, do sống rải rác dọc trục lộ, cũng chưa được tổ chức thành một đơn vị hành chính như thị trấn, thị xã hay khu phố... nên tổ chức thu gom rác công cộng ở những khu vực này hầu như không có. Với kiểu phát triển theo chiều dọc như vậy, chỉ sau vài năm, trong những khu vực này sẽ xuất hiện các bãi rác tự phát lớn rất khó khắc phục. Vì thế, cần 5 phải có những biện pháp tổ chức cũng như giải pháp kỹ thuật cho loại hình đô thị hoá này. 2.1.2. T¸c ®éng cña ®« thÞ ho¸: Đô thị hoá sẽ dẫn đến một hệ quả tất yếu là số dân sống tập trung ngày càng tăng thì lượng rác thải sinh hoạt ngày càng lớn và đòi hỏi một chi phí xử lý khắc phục cao hơn. Khi hình thành các hố chôn, bãi thải hoặc khu đốt rác lớn luôn luôn vấp phải một mâu thuẫn rất khó giải quyết đó là mâu thuẫn giữa lợi ích của cư dân trong vùng được chọn làm bãi thải và những cơ quan, tổ chức thu gom xử lý rác đô thị. Đôi khi mâu thuẫn này trở nên rất căng thẳng và gây ảnh hưởng lớn đến trật tự an toàn xã hội. Có nhiều biện pháp xử lý rác thải đô thị khác nhau, cần cân nhắc kỹ dựa trên các cơ sở khoa học và điều kiện kinh tế - xã hội trước khi đưa ra quyết định vì giải pháp này có thể thích hợp với nơi này nhưng không thích hợp với nơi khác, hoặc có thể thích hợp vào thời điểm này nhưng vào thời điểm khác lại không thích hợp. 2.1.3. T×nh h×nh ®« thÞ hãa ë ViÖt Nam Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh vÒ kinh tÕ, ®« thÞ ho¸ ®ang lµ mét xu h−íng rÊt m¹nh ë n−íc ta. ChØ trong vßng 3 n¨m trë l¹i ®©y, ®· cã hµng chôc thµnh phè lo¹i 2, 3 ®−îc thµnh lËp. NÕu nh− n¨m 2000 n−íc ta cã 649 ®« thÞ lín nhá th× ®Õn cuèi n¨m 2005 ®· cã trªn 670 ®« thÞ lín nhá. Tèc ®é ®« thÞ ho¸ nhanh nh− vËy, nh−ng c¬ së h¹ tÇng nh− cÊp tho¸t n−íc, nhµ ë, giao th«ng, vÖ sinh m«i tr−êng cßn yÕu kÐm kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña c¸c khu vùc ®ang trong qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ [28]. §Æc ®iÓm cña khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸: − MËt ®é d©n sè t¨ng cao: t¹i c¸c khu vùc ngo¹i thµnh t¨ng cao, ®Æc biÖt do sè l−îng ng−êi di d©n lao ®éng tù do. Khi nghiªn cøu t×nh h×nh m«i tr−êng l−u vùc s«ng NhuÖ, s«ng §¸y cho thÊy n¨m 1990, d©n sè ®« thÞ cña l−u vùc nµy chØ cã 1,67 triÖu ng−êi, con sè nµy n¨m 2004 lµ 2,85 triÖu ng−êi. D©n sè néi thµnh Hµ Néi n¨m 90 lµ 1 triÖu tíi n¨m 2004 lµ gÇn 2 triÖu d©n trong ®ã sè d©n khu vùc ngo¹i thµnh ®ang ®« thÞ ho¸ ®ãng gãp ®¸ng kÓ [28]. − Chuyªn m«n ho¸ nghÒ nghiÖp: mét sè nghÒ ®−îc chuyªn m«n ho¸ nh− c¬ khÝ, chÕ biÕn thùc phÈm, s¶n xuÊt ®å gç néi thÊt, ch¨n nu«i quy m« c«ng 6 nghiÖp ..., vµ mét sè nghÒ hay ho¹t ®éng s¶n xuÊt cò biÕn mÊt nh− trång hoa mµu, rau xanh . − Cã sù dÞch chuyÓn lao ®éng: lao ®éng t¹i ®Þa ph−¬ng tËp trung vµo nghÒ míi, nghÒ chÝnh. Mét sè lao ®éng tõ c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c ®−îc thu hót, huy ®éng vµ còng cã mét bé phËn do thiÕu kü n¨ng nghÒ, thiÕu tr×nh ®é hay nh÷ng lý do kh¸c nªn dÞch chuyÓn vµo khu vùc néi thµnh lµm viÖc kiÕm sèng (16). − C¬ së h¹ tÇng nh− ®−êng giao th«ng, hÖ thèng ®iÖn, nhiªn liÖu n¨ng l−îng, vËt liÖu ®−îc c¶i thiÖn nh−ng th−êng ch−a ®¸p øng víi nhu cÇu s¶n xuÊt míi do ch−a cã ®Çu t− theo chiÒu s©u, thiÕu vèn vµ th−êng v× c¸c lîi Ých ng¾n h¹n chi phèi . − Mét sè nÕp sèng, quy chÕ lµng x· truyÒn thèng, h−¬ng −íc bÞ ph¸ vì, mét sè lèi sèng, tÖ n¹n x©m nhËp. − DÞch vô c«ng ®i kÌm thiÕu: Trong hÇu hÕt khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ l¹i ch−a cã hÖ thèng dÞch vô kÌm theo nhÊt lµ c¸c dÞch vô vÖ sinh m«i tr−êng nh− thu gom r¸c sinh ho¹t, xö lý chÊt th¶i sinh ho¹t, thu gom xö lý chÊt th¶i s¶n xuÊt, cÊp n−íc n−íc s¹ch cho sinh ho¹t hay cÊp n−íc cho s¶n xuÊt, duy tu c«ng tr×nh c«ng céng nh− giao th«ng, chiÕu s¸ng vv... ch−a cã hoÆc rÊt kÐm, truyÒn th«ng, nÕu cã th× quy m« nhá rêi r¹c, thiÕu hÖ thèng vµ manh món. C¸c chÕ tµi mang tÝnh tù kiÓm so¸t vµ tù ®iÒu chØnh [28,30]. 2.1.4. M«i tr−êng sinh ho¹t khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ VÊn ®Ò vÖ sinh m«i tr−êng ®ang ®−îc nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi quan t©m bëi c¸c dÞch bÖnh l©y truyÒn chñ yÕu lµ do ý thøc vÖ sinh m«i tr−êng vµ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t thiÕu thèn mÊt vÖ sinh cña ng−êi d©n. §Ó t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p phï hîp ®Ó gãp phÇn c¶i thiÖn m«i tr−êng sèng, n©ng cao søc khoÎ cho ng−êi d©n, nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh ë nh÷ng vïng sinh th¸i kh¸c nhau, quan t©m ®Õn t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng vµ mèi liªn quan ®Õn søc khoÎ bÖnh tËt cña con ng−êi. §Æc ®iÓm « nhiÔm khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ lµ « nhiÔm côc bé trªn ph¹m vi tõng lµng hay vµi lµng, x·. T¸c nh©n « nhiÔm ngoài c¸c tÝnh chÊt chung cña r¸c th¶i sinh ho¹t cßn cã thÓ cã c¸c ®Æc thï cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt theo ngµnh nghÒ truyÒn thèng, lo¹i h×nh s¶n phÈm, t¸c ®éng trùc tiÕp lªn m«i 7 tr−êng n−íc, m«i tr−êng ®Êt vµ m«i tr−êng kh«ng khÝ trong khu vùc d©n sinh [17]. Thèng kª cña Së c«ng nghiÖp mét sè tØnh cho biÕt ®a sè c¸c lµng nghÒ thuéc khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸, khu vùc ngo¹i thµnh hoÆc cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi ®« thÞ, vÝ dô Hµ T©y cã 88 lµng nghÒ, B¾c Ninh 58 lµng, VÜnh Phóc 24 lµng, H−ng Yªn 33 lµng, Nam §Þnh 113 lµng, Hµ Nam 10 lµng, H¶i D−¬ng 36 lµng, Th¸i B×nh 82 lµng... Mçi lµng nghÒ th−êng dao ®éng tõ 400 – 700 hé s¶n xuÊt, mçi hé cã tõ 4 - 5 nh©n lùc lao ®éng. Còng theo −íc tÝnh, trong vßng 10 n¨m qua, lµng nghÒ ë n«ng th«n cã tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh, trung b×nh ®¹t kho¶ng 8%/n¨m tÝnh theo gi¸ trÞ ®Çu ra [16]. Thùc tÕ trªn cho thÊy hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch m«i tr−êng t¹i khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ch−a cao. Nguyªn nh©n cña hiÖn tr¹ng « nhiÔm lµ do diÖn tÝch ®Êt trèng bÞ thu hÑp lµm ®Êt ë, nªn rÊt khã cho viÖc bè trÝ xö lý chÊt th¶i. MÆt kh¸c, d−íi ¸p lùc cña d©n sè, mét sè kh©u trung gian ®iÒu tiÕt chÊt th¶i nh− ao hå, s«ng ngßi bÞ san lÊp lµm diÖn tÝch ë. Sè l−îng ao hå cßn qu¸ Ýt nªn dÉn tíi qu¸ t¶i, dÉn ®Õn n−íc th¶i ø ®äng, trµn c¶ ra khu d©n c−, t×nh tr¹ng nµy khiÕn « nhiÔm kh«ng nh÷ng kh«ng thuyªn gi¶m mµ ngµy cµng trÇm träng. Bªn c¹nh ®ã, c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt th« s¬ l¹c hËu vµ ®Æc biÖt lµ dÞch vô th−¬ng m¹i th¶i ra rÊt nhiÒu r¸c còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn « nhiÔm (17,19). 2.2. ChÊt th¶i sinh ho¹t, thµnh phÇn, nguy c¬ vµ nguyªn t¾c qu¶n lý: 2.2.1. ChÊt th¶i sinh ho¹t: Theo b¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt Nam 2004 chuyªn ®Ò vÒ chÊt th¶i r¾n, ViÖt Nam mçi n¨m ph¸t th¶i kho¶ng trªn 15 triÖu tÊn, trong ®ã chÊt th¶i sinh ho¹t tõ c¸c hé gia ®×nh, nhµ hµng, c¸c khu chî kinh doanh chiÕm tíi 80% tæng l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh trong c¶ n−íc. Khu vùc n«ng th«n ph¸t th¶i kho¶ng 6 400 000 tÊn chÊt th¶i r¾n mçi n¨m (32). ChÊt th¶i sinh ho¹t ph¸t sinh tõ c¸c hé gia ®×nh vµ c¸c khu kinh doanh ë vïng n«ng th«n vµ ®« thÞ cã thµnh phÇn kh¸c nhau, nh×n chung c¸c chÊt h÷u c¬ dÔ ph©n huû kho¶ng 60-75% ë khu vùc n«ng th«n, khu vùc ®« thÞ tû lÖ nµy thÊp h¬n kho¶ng 50%. HÖ sè ph¸t th¶i chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t khu vùc n«ng th«n kho¶ng 0,3 kg/ ng−êi ngµy so víi 0,9 kg/ng−êi ngµy t¹i §µ N½ng, 1 kg/ng−êi ngµy t¹i Hµ Néi vµ 1,3 kg/ng−êi ngµy t¹i TP HCM [29,32]. 8 2.2.2. Thµnh phÇn cña r¸c th¶i sinh ho¹t: §èi víi r¸c th¶i ®« thÞ, nghiªn cøu cña t¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Kim Th¸i vµ céng sù n¨m 1999 cho thÊy r»ng trung b×nh mçi ng−êi d©n thµnh phè Hµ Néi th¶i ra kho¶ng 1 kg r¸c th¶i mét ngµy trong ®ã giÊy vôn chiÕm 3,2%, l¸ c©y vµ r¸c h÷u c¬ chiÕm 46,1%, tói ni l«ng vµ ®å nhùa chiÕm 5,7%, kim lo¹i vµ vá ®å hép 5,8%, thuû tinh 3,4%, cßn l¹i lµ ®Êt c¸t vµ c¸c lo¹i r¸c kh¸c 35,8% (23). ViÖc thu gom r¸c th¶i ë khu vùc ®« thÞ còng ch−a thÓ thùc hiÖn triÖt ®Ó: N¨m 1999 tû lÖ thu gom chÊt r¾n ë mét sè ®« thÞ lín t¹i ViÖt Nam nh− sau: Hµ Néi - 65%; H¶i Phßng - 64%; H¹ Long - 50%; HuÕ - 60%; §µ N½ng - 66%, Thµnh phè Hå ChÝ Minh - 75%, Vòng Tµu - 70%, Biªn Hoµ - 30% [28] 2.2.3. Nguy c¬ cña chÊt th¶i ®èi víi m«i tr−êng vµ søc khoÎ R¸c th¶i sinh ho¹t víi thµnh phÇn chÝnh lµ chÊt th¶i thùc phÈm lµ mét nguån chøa nhiÒu lo¹i vi khuÈn vµ ký sinh trïng cã thÓ g©y bÖnh cho ng−êi nh− c¸c vi khuÈn g©y bÖnh th«ng th−êng t¶, lþ, th−¬ng hµn, c¸c trøng giun s¸n, c¸c siªu vi khuÈn ®−êng ruét, ®¬n bµo ®−êng ruét,… Chóng cã thÓ sèng nhiÒu ngµy trong ®Êt, n−íc, r¸c, thËm trÝ nhiÒu th¸ng nh− trøng giun s¸n råi tõ ®Êt, n−íc, r¸c th¶i ®ã lµm « nhiÔm c©y trång ®Æc biÖt lµ rau cñ ¨n sèng vµ tõ ®ã theo ®−êng ¨n uèng x©m nhËp vµo c¬ thÓ ng−êi g©y bÖnh. S¬ ®å 1. T¸c ®éng cña viÖc xö lý kh«ng hîp lý chÊt th¶i ®« thÞ C¸c t¸c ®éng cña xö lý chÊt th¶i kh«ng hîp lý M«i tr−êng xó uÕ Lµm h¹i søc khoÎ con ng−êi T¹o m«i tr−êng dÞch bÖnh T¹o nÕp sèng kÐm v¨n minh G©y ïn t¾c giao th«ng Lµm mÊt vÎ ®Ñp ®« thÞ H¹n chÕ kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh T¸c ®éng xÊu ®Õn ngµnh du lÞch vµ v¨n ho¸ 9 Nghiªn cøu cña t¸c gi¶ Cerbo A.P. cho thÊy r»ng trong r¸c th¶i sinh ho¹t cã thÓ chøa vi khuÈn d¹ng coli, vi khuÈn g©y bÖnh ®−êng ruét, perfringens, protea, trøng ký sinh trïng vµ nhéng ruåi. Sù ph©n hñy cña r¸c cßn sinh ra mét sè khÝ th¶i ®éc h¹i nh− H2S, SO2 (19). Ngoµi ra r¸c th¶i sinh ho¹t còng lµ n¬i cung cÊp thøc ¨n vµ ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i c«n trïng, ruåi muçi vµ sóc vËt cã thÓ truyÒn c¸c bÖnh dÞch nguy hiÓm. Ruåi muçi vµ c¸c c«n trïng kh¸c sèng ë c¸c b·i r¸c, kiÕm thøc ¨n vµ ®Î trøng ®Ó duy tr× nßi gièng sau ®ã mang theo c¸c mÇm bÖnh ®Ëu vµo thøc ¨n truyÒn bÖnh cho ng−êi. N−íc ph©n huû tõ c¸c ®èng r¸c kh«ng nh÷ng lµm nhiÔm bÈn ngay t¹i chç mµ cßn theo n−íc m−a ch¶y vµo c¸c nguån n−íc bÒ mÆt vµ thÊm xuèng ®Êt vµo n−íc ngÇm g©y « nhiÔm c¸c nguån n−íc nµy. NÕu kh«ng ®−îc thu gom vµ xö lý mét c¸ch hîp lý, r¸c th¶i sÏ g©y t¸c h¹i rÊt lín ®Õn søc kháe vµ ®êi sèng cña con ng−êi. Tuy nhiªn nÕu ®−îc xö lý tèt r¸c th¶i kh«ng nh÷ng kh«ng ¶nh h−ëng tíi søc kháe mµ cßn mang l¹i nh÷ng lîi Ých kinh tÕ v× trong r¸c h÷u c¬ cã chøa nhiÒu N, P, K vµ c¸c yÕu tè vi l−îng cÇn cho sù mµu mì cña ®Êt. C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy r»ng trong s¶n phÈm ñ r¸c th¶i h÷u c¬ cã 0,60% Nit¬ toµn phÇn, 0,06% P205 vµ 0,66% Kali [15]. ChÝnh v× vËy mµ ngµy nay, d−íi søc Ðp cña sù t¨ng d©n sè vµ ph¸t triÓn, ng−êi ta ®ang cè g¾ng t×m nh÷ng biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ l−îng r¸c th¶i, vµ quan träng h¬n lµ t×m ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p xö lý r¸c thÝch hîp võa h¹n chÕ ®−îc « nhiÔm võa t¸i sö dông ®−îc nh÷ng nguån dinh d−ìng cã trong c¸c chÊt th¶i cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, phôc vô ®êi sèng. 2.2.4. Nguyªn t¾c qu¶n lý chÊt th¶i Qu¶n lý chÊt th¶i lµ c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t chÊt th¶i tõ n¬i ph¸t sinh cho tíi n¬i tiªu huû bao gåm c¶ kh«ng gian vµ thêi gian, ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i bao gåm c¸c kh©u sau (9,19,21): - Gi¶m thiÓu tèi ®a l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh b»ng c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch c«ng nghÖ s¹ch kh«ng ph¸t sinh chÊt th¶i. Thay thÕ vËt liÖu khã tiªu huû nh− tói ni l«ng b»ng c¸c vËt liÖu tù tiªu, tù huû. T¸i sö dông t¹i chç c¸c chÊt th¶i. Ph©n lo¹i chÊt th¶i ngay tõ ®Çu nguån. 10 - Thu gom vËn chuyÓn hÕt chÊt th¶i ph¸t sinh. §iÒu nµy rÊt khã kh¨n trong hoµn c¶nh n−íc ta hiÖn nay, ®ßi hái ®Çu t− ng©n s¸ch vµ x· héi ho¸. Ph¶i cã nh÷ng ph−¬ng thøc cã hiÖu qu¶ thu gom cao nh−ng phï hîp víi kh¶ n¨ng kinh tÕ vµ viÖc lµm cña ng−êi lao ®éng. - ¸p dông c¸c c«ng nghÖ, trang bÞ vµ kü thuËt tiªn tiÕn vµo vËn chuyÓn, ph©n lo¹i, xö lý chÊt th¶i r¾n. §µo t¹o ®−îc mét ®éi ngò c¸n bé vµ c«ng nh©n kü thuËt lµnh nghÒ trong hÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n. KhuyÕn khÝch c¸c ®¬n vÞ t− nh©n tham gia thùc hiÖn qu¶n lý chÊt th¶i r¾n. - TruyÒn th«ng, gi¸o dôc toµn d©n ®ãng gãp vµo c«ng t¸c gi¶m thiÓu, thu gom, vËn chuyÓn vµ xö lý chÊt th¶i r¾n. - Cã c¸c chÕ tµi, quy ®Þnh vÒ xö ph¹t, khen th−ëng, ®ãng thuÕ, thu phÝ... ®Ó t¸i ®Çu t− cho hÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n. VÊn ®Ò chÊt th¶i cÇn ®−îc gi¶i quyÕt theo nguyªn t¾c kÕt hîp ®ång bé gi÷a tuyªn truyÒn gi¸o dôc cho ng−êi th¶i r¸c, tæ chøc thu gom vµ xö lý chÊt th¶i. NÕu v× mét lý do nµo ®ã chØ thùc hiÖn tèt mét néi dung th× môc tiªu sÏ kh«ng ®¹t ®−îc. Nguyªn t¾c 3R trong qu¶n lý chÊt th¶i r¾n (36,40): - Nguyªn t¾c R1 - Reduce - Gi¶m bít khèi l−îng r¸c th¶i ph¸t sinh. L−îng r¸c th¶i ph¸t sinh cã thÓ ®−îc gi¶m thiÓu ngay tõ ®Çu b»ng c¸ch ph©n lo¹i riªng. Ch¼ng h¹n, ph©n lo¹i giÊy b¸o, chai lä, s¾t thÐp, kim lo¹i, vá hép lµ nh÷ng thø cã thÓ b¸n cho ®ång n¸t, ¸o quÇn cò, dông cô gia ®×nh cã thÓ ®−îc thu gom ®Ó hç trî cho ng−êi nghÌo, vïng bÞ thiªn tai. Ph−¬ng thøc ®Ó gi¶m th¶i ®−îc ¸p dông phæ biÕn hiÖn nay lµ t¨ng møc tiªu thô, thiÕt kÕ l¹i quy tr×nh s¶n xuÊt sao cho sö dông Ýt nguyªn liÖu h¬n, thiÕt kÕ vµ t¹o ra c¸c s¶n phÈm Ýt « nhiÔm, Ýt chÊt th¶i vµ lo¹i bá c¸c bao b× kh«ng cÇn thiÕt. - Nguyªn t¾c R2 - Reuse - T¸i sö dông chÊt th¶i. §©y lµ mét truyÒn thèng cña c¸c n−íc ch©u ¸. Nh÷ng nguån chÊt th¶i r¾n chøa nhiÒu thµnh phÇn h÷u c¬ cã thÓ ®−îc ñ thµnh ph©n bãn cho n«ng nghiÖp. T¹i Hµ Néi mét nhµ m¸y chÕ biÕn r¸c h÷u c¬ ®· ®−îc x©y dùng ®Ó chÕ biÕn r¸c thµnh ph©n bãn cho n«ng nghiÖp. B»ng ph−¬ng ph¸p sinh häc nh− dïng giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c h÷u c¬ t¹i gia ®×nh còng lµ mét biÖn ph¸p t¸i sö dông r¸c th¶i. Mét sè xu h−íng kh¸c lµ 11 chÕ t¹o ra nh÷ng lo¹i dông cô, thiÕt bÞ cã thÓ sö dông nhiÒu lÇn. T¸i sö dông tËp trung chñ yÕu vµo c¸c lo¹i chai ®ùng ®å uèng, c¸c lo¹i bao b× vËn chuyÓn th«ng qua kh©u l−u th«ng d−íi d¹ng ®Æt cäc ®Ó khÐp kÝn mét chu tr×nh: s¶n xuÊt - l−u th«ng - tiªu dïng - s¶n xuÊt. - Nguyªn t¾c R3 - Recycle - T¸i chÕ b»ng nhiÒu biÖn ph¸p nh− thu håi c¸c s¶n phÈm ®· qua sö dông, xö lý hoÆc chÕ biÕn l¹i ®Ó ®−a vµo l−u th«ng d−íi d¹ng c¸c s¶n phÈm ban ®Çu hoÆc t¹o ra c¸c s¶n phÈm míi. T¹i nhiÒu n¬i nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt nhá ®ang thu håi nh÷ng phÕ th¶i ®Ó t¹o ra c¸c vËt dông míi nh− ®å nh«m, ®å ch¬i, hµng l−u niÖm cho kh¸ch du lÞch. 2.2.5. HÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ë ViÖt Nam: Theo sù ph©n c«ng cña ChÝnh phñ, bé m¸y qu¶n lý nhµ n−íc thuéc Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng chÞu tr¸ch nhiÖm x©y dùng chiÕn l−îc qu¶n lý m«i tr−êng chung cho c¶ n−íc, x©y dùng vµ ®Ò xuÊt lªn Quèc héi nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ qu¶n lý m«i tr−êng quèc gia. HiÖn nay, ho¹t ®éng qu¶n lý m«i tr−êng trong ®ã cã qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ®−îc ®iÒu tiÕt bëi nhiÒu v¨n b¶n qui ph¹m ph¸p luËt ®· ®−îc Nhµ n−íc ban hµnh (31). §ã lµ: - LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng (1994) - LuËt B¶o vÖ søc kháe nh©n d©n (1989) - LuËt ®Êt ®ai (1993) - LuËt Th−¬ng m¹i (1996) vµ mét sè bé luËt kh¸c nh− LuËt Tµi nguyªn n−íc, LuËt Kho¸ng s¶n .v.v.. §Ó ®−a c¸c bé luËt vµo thùc thi chóng ta cßn cã c¸c v¨n b¶n d−íi luËt do ChÝnh phñ vµ c¸c Bé ban hµnh nh−: - NghÞ ®Þnh vÒ H−íng dÉn thi hµnh LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng (1994) - §iÒu lÖ VÖ sinh (1991) - C¸c Quy chÕ vÒ Qu¶n lý chÊt th¶i nguy h¹i, Quy chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ, c¸c tiªu chuÈn ViÖt Nam vÒ B·i ch«n lÊp hîp vÖ sinh, vÒ ho¸ chÊt nguy hiÓm ... - C¸c ChiÕn l−îc quèc gia vÒ Quy ho¹ch ®« thÞ, vÒ Qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ®« thÞ, ChiÕn l−îc quèc gia vÒ cung cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n. 12 C¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc nh− Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, Bé X©y dùng, Bé Y tÕ chØ ®¹o ngµnh cña m×nh tham gia h−íng dÉn, kiÓm tra, thanh tra gi¸m s¸t c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i. ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng chÞu tr¸ch nhiÖm thµnh lËp c¸c ®¬n vÞ thùc hiÖn thu gom, vËn chuyÓn, xö lý chÊt th¶i r¾n trªn ®Þa ph−¬ng m×nh. Trùc tiÕp thùc hiÖn lµ c¸c c«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ cña nhµ n−íc, hîp t¸c x· hoÆc cña t− nh©n. − §· t¹o ®−îc d− luËn vµ sù ñng hé cña céng ®ång vÒ ho¹t ®éng cña tæ m«i tr−êng tù qu¶n. 2.3. T×nh h×nh thu gom, ph©n lo¹i vµ vËn chuyÓn, xö lý r¸c th¶i trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam: 2.3.1. Kinh nghiÖm thu gom, ph©n lo¹i, vËn chuyÓn vµ xö lý r¸c trªn thÕ giíi: HiÖn nay trªn thÕ giíi cã 3 ph−¬ng ph¸p xö lý r¸c ®−îc sö dông phæ biÕn nhÊt lµ ch«n lÊp hîp vÖ sinh, ®èt vµ chÕ biÕn thµnh ph©n bãn sinh häc. Ph−¬ng ph¸p ch«n lÊp ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng khu ®Êt réng, ®ång thêi chi phÝ cho viÖc thu gom vµ xö lý n−íc tõ c¸c b·i r¸c nµy còng rÊt tèn kÐm (37). Ph−¬ng ph¸p ®èt r¸c tuy kh«ng ®ßi hái nhiÒu diÖn tÝch nh−ng l¹i n¶y sinh rÊt nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nh−: c¸c lo¹i r¸c h÷u c¬ rÊt khã ®èt vµ rÊt tèn kÐm, qu¸ tr×nh ®èt l¹i sinh ra nhiÒu khãi trong ®ã cã thÓ cã c¶ Dioxin vµ tro do qu¸ tr×nh ®èt cÇn ®−îc ch«n lÊp hoÆc xö lý tiÕp theo. Mét ph−¬ng ph¸p xö lý r¸c hiÖn nay ®ang ®−îc khuyÕn khÝch lµ xö lý r¸c thµnh ph©n bãn h÷u c¬ ®Ó t¸i sö dông trong n«ng nghiÖp. ¦u ®iÓm chÝnh cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ sö dông vi sinh vËt thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n huû r¸c hay sö dông c¸c loµi sinh vËt kh¸c nh− giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c vµ ®iÒu nµy thÓ hiÖn tÝnh bÒn v÷ng th«ng qua viÖc chuyÓn ®æi c¸c chÊt h÷u c¬ b»ng ph−¬ng thøc sinh häc gióp cho chu tr×nh vËt chÊt ®−îc tuÇn hoµn nh− nã cÇn ph¶i cã. Sö dông giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c h÷u c¬ sÏ kh«ng t¹o ra mét nguy c¬ « nhiÔm míi (1,4,7). Ph−¬ng ph¸p nµy l¹i rÊt ®¬n gi¶n, dÔ vËn hµnh vµ duy tr×, kh«ng cÇn mét thiÕt bÞ phøc t¹p nµo, l¹i cã thÓ ¸p dông ë nhiÒu møc ®é kh¸c nhau tõ quy m« gia ®×nh ®Õn c¸c b·i xö lý lín. 13 ë c¸c n−íc ph¸t triÓn nh− Mü, NhËt, c¸c n−íc ch©u ¢u, nhê ®iÒu kiÖn kinh tÕ cïng víi tr×nh ®é qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ®· ë møc cao, viÖc tæ chøc ph©n lo¹i r¸c th¶i ®· ®−îc thùc hiÖn t¹i nguån, råi ®−îc thu gom, vËn chuyÓn, t¸i chÕ, xö lý ®· ®−îc thùc hiÖn rÊt ®ång bé (14). §ång thêi c¸c chÝnh s¸ch ph¸p luËt nghiªm minh cïng víi nhËn thøc cao cña céng ®ång ®èi víi r¸c th¶i ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thu gom vµ xö lý r¸c th¶i ®−îc triÖt ®Ó vµ hiÖu qu¶ (19). T¹i Mü, r¸c ®−îc ph©n chia thµnh hai lo¹i: r¸c h÷u c¬ sÏ ®−îc xay nghiÒn lµm ph©n bãn, cßn r¸c v« c¬ ®−îc ®−a ®i ch«n lÊp. Khi ch«n lÊp ng−êi ta lãt phÝa d−íi mét líp chèng thÊm, khi ®Çy l¹i phñ mét líp chèng thÊm råi ®æ mét líp ®Êt mÇu lªn ®Ó trång c©y. ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng, n−íc th¶i tõ b·i r¸c ®−îc thu gom vµ xö lý (14) T¹i c¸c n−íc ch©u ¸, ®iÓn h×nh nh− NhËt B¶n, Hµn Quèc, Trung Quèc, ë n¬i c«ng céng ng−êi ta dïng c¸c thïng chia lµm 4 ng¨n ®Ó thu gom r¸c theo 4 lo¹i: chai lä thuû tinh, vá ®å hép, giÊy bá vµ c¸c lo¹i rau, cá, thùc phÈm thõa. C¸c ph−¬ng tiÖn sÏ thu gom tõng lo¹i vµ chuyÓn ®Õn n¬i t¸i chÕ hoÆc xö lý. R¸c th¶i h÷u c¬ ®−îc s¶n xuÊt thµnh ph©n bãn hoÆc ch«n lÊp an toµn (25). 2.3.2. T×nh h×nh thu gom vµ xö lý r¸c cho khu vùc ®« thÞ vµ thµnh phè lín ë ViÖt Nam Theo c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña C«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh th× l−îng chÊt th¶i r¾n ë Hµ Néi mçi ngµy lµ 1.228 tÊn trong ®ã cã 51,9% lµ chÊt h÷u c¬, cßn ë thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 3.500 tÊn víi 60 – 65% lµ chÊt h÷u c¬ (16). Hai thµnh phè nµy ®· nhËp mét sè c«ng nghÖ cña n−íc ngoµi víi chi phÝ tíi hµng ngh×n tØ ®ång ®Ó xö lý r¸c h÷u c¬ thµnh mïn nh−ng còng chØ ®¸p øng ®−îc mét phÇn nhá l−îng r¸c th¶i hµng ngµy, cßn chñ yÕu vÉn chë ®i c¸c b·i ch«n lÊp tËp trung (30,32). T¹i Hµ Néi biÖn ph¸p xö lý r¸c chñ yÕu vÉn lµ ch«n lÊp, chØ cã kho¶ng 5% l−îng r¸c ®−îc chÕ biÕn thµnh ph©n h÷u c¬ t¹i nhµ m¸y r¸c CÇu DiÔn víi c«ng suÊt 7.500 tÊn ph©n/n¨m. C¸c b·i r¸c Tam HiÖp, MÔ Tr×, T©y Mç ®· ®ãng cöa, chØ cßn b·i r¸c Nam S¬n víi diÖn tÝch trªn 80 ha ®ang sö dông. GÇn ®©y ®· cã mét sè nghiªn cøu vµ øng dông c¸c chÕ phÈm vi sinh vµo xö lý lµm gi¶m thÓ 14 tÝch r¸c nhanh chãng còng nh− thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ñ r¸c nh− EMUNI (gåm c¸c vi khuÈn, nÊm sîi, x¹ khuÈn −a nÊm vµ −a nhiÖt), Biovina (gåm Aspergillus, Actinomyces, Penicillium, Bacillus)…. (30) T−¬ng tù nh− vËy, t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, biÖn ph¸p xö lý r¸c chñ yÕu còng lµ ch«n lÊp. Tuy nhiªn víi c«ng nghÖ ch«n lÊp ®¬n gi¶n, b·i r¸c §«ng Th¹nh ®· tiÕp nhËn l−îng r¸c v−ît c«ng suÊt thiÕt kÕ víi h¬n 6.500.000m3. HËu qu¶ lµ hiÖn nay, b·i r¸c lé thiªn nµy ®ang tån ®äng trªn 200.000m3 n−íc rØ r¸c víi nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm rÊt lín nguy c¬ g©y « nhiÔm nguån n−íc ngÇm vµ c¸c kªnh r¹ch ®æ ra s«ng Sµi Gßn (14). Nh»m h¹n chÕ nh÷ng « nhiÔm bëi r¸c th¶i, ®· cã nhiÒu dù ¸n ®ang ®−îc tr×nh lªn Uû Ban nh©n d©n thµnh phè xem xÐt bao gåm dù ¸n x©y dùng c¸c nhµ m¸y xö lý r¸c thµnh ph©n bãn sinh ho¸ h÷u c¬, dù ¸n ®èt r¸c t¹o nhiÖt ®iÖn, dù ¸n xö lý chÊt th¶i r¾n vµ t¸i chÕ vËt liÖu thu håi, dù ¸n xö lý r¸c thµnh ph©n compost tù nhiªn,… víi chi phÝ hµng ngh×n tØ ®ång. 2.3.3. C¸c nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i, thu gom, vËn chuyÓn vµ xö lý r¸c th¶i t¹i ViÖt Nam: ë ViÖt Nam, r¸c th¶i ë khu vùc ®« thÞ hÇu nh− ch−a ®−îc ph©n lo¹i t¹i nguån. Th«ng th−êng c¸c lo¹i r¸c th¶i ®−îc cho tÊt c¶ vµo mét x«, sät hoÆc tói ni l«ng råi ®−a ra n¬i tËp trung ®Ó xe chë ®Õn c¸c b·i r¸c ch«n lÊp. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã mét sè ch−¬ng tr×nh, dù ¸n thÝ ®iÓm triÓn khai ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån nh− Dù ¸n C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vµ n¨ng lùc cho c¸c khu chung c− cao tÇng t¹i Hµ Néi vµ sù tham gia cña céng ®ång t¹i Ph−êng Thanh Xu©n B¾c do tæ chøc DANIDA tµi trî, Dù ¸n Ph©n lo¹i,, thu gom r¸c th¶i t¹i nguån trªn ®Þa bµn thÞ trÊn Gia L©m – Hµ Néi, Dù ¸n x©y dùng m« h×nh ph©n lo¹i, thu gom r¸c th¶Ø t¹i nguån ë Ph−êng Phan Chu Trinh, QuËn Hoµn KiÕm - Hµ Néi thuéc Ch−¬ng tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô b¶o vÖ m«i tr−êng träng ®iÓm cÊp Nhµ n−íc (34). Nh×n chung c¸c Dù ¸n vµ Ch−¬ng tr×nh nµy ®· ®¹t mét sè kÕt qu¶ nh−: b−íc ®Çu t¹o ®−îc thãi quen cho ng−êi d©n vÒ viÖc ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån, hiÓu ®−îc tÇm quan träng cña ph©n lo¹i r¸c th¶i, nhËn thøc cña ng−êi d©n vÒ 15 r¸c th¶i ®−îc n©ng cao, ng−êi d©n hiÓu râ tr¸ch nhiÖm cña hä trong viÖc ph©n lo¹i, thu gom r¸c. Tuy nhiªn r¸c sau khi ®−îc ph©n lo¹i t¹i c¸c hé gia ®×nh ®«i khi l¹i ®−îc bá chung vµo xe ®Ó vËn chuyÓn lµm cho ng−êi d©n c¶m thÊy c«ng lao cña hä bÞ “bá quªn” nªn hiÖu qu¶ kh«ng l©u dµi (34). Nghiªn cøu xö lý r¸c th¶i t¹o nguån ph©n bãn thÝch hîp phôc vô n«ng nghiÖp cña t¸c gi¶ Lý Kim B¶ng vµ céng sù (8) ®· thµnh c«ng trong viÖc tuyÓn chän c¸c chñng vi sinh vËt cã ho¹t tÝnh cao vµ t×m ®iÒu kiÖn lªn men thÝch hîp ®Ó rót ng¾n thêi gian ph©n huû r¸c, t¹o l−îng mïn cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao. Nghiªn cøu cña Tr−êng §¹i häc D©n lËp Hång Bµng Tp. Hå ChÝ Minh còng ®· øng dông thµnh c«ng men vi sinh vµ c«ng nghÖ xö lý 1 tÊn r¸c thµnh 500 kg ph©n h÷u c¬ sau 2 th¸ng b»ng vi sinh, kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng(12). Tr−êng §¹i häc N«ng L©m TP Hå ChÝ Minh còng ®· nghiªn cøu thµnh c«ng viÖc sö dông s©u non cña ruåi LÝnh ®en ®Ó ph©n huû r¸c. Mçi tÊn r¸c sinh ho¹t sau khi xö lý sÏ cho 200 kg ph©n h÷u c¬ vµ 200 kg s©u non dïng lµm thøc ¨n cho gia cÇm. Vô Y tÕ Dù phßng vµ ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt (15) còng ®· phèi hîp nghiªn cøu sö dông giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ hé gia ®×nh. KÕt qu¶ lµ r¸c ®· ®−îc giun ph©n huû thµnh chÊt mïn h÷u c¬ cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao ®Ó bãn cho c©y trång, ®Æc biÖt lµ c©y c¶nh. 2.3.4. Qu¶n lý vµ xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t khu vùc n«ng th«n ViÖt Nam Khu vùc n«ng th«n, chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ch−a ®−îc qu¶n lý tèt, nh×n chung mang tÝnh chÊt tù ph¸t vµ chñ yÕu lµ c¸c hé gia ®×nh ph¶i tù gi¶i quyÕt. Kinh phÝ ®Çu t− cña nhµ n−íc hÇu nh− ch−a cã. Mét sè ch−¬ng tr×nh ®Çu t− vµo qu¶n lý, xö lý chÊt th¶i sinh ho¹t t¹i vïng n«ng th«n chñ yÕu tËp trung cho c¶i thiÖn sè l−îng vµ chÊt l−îng nhµ tiªu, tËp trung vµo gi¶i quyÕt qu¶n lý ph©n ng−êi. Ch−¬ng tr×nh n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n còng tËp trung vµo vÊn ®Ò cÊp n−íc s¹ch. §èi víi chÊt th¶i r¾n hé gia ®×nh n«ng th«n, ch−¬ng tr×nh chñ yÕu lµ tuyªn truyÒn gi¸o dôc, n©ng cao nhËn thøc vµ h−íng dÉn mét sè kü thuËt ®Ó ng−êi d©n tù c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh hé gia ®×nh, vÖ sinh 16 khu«n viªn nhµ, s©n v−ên, chuång gia sóc.... (17) Mét sè m« h×nh xö lý r¸c sinh ho¹t n«ng th«n cña c¸c tæ chøc Quèc tÕ nh− Unicef ®−îc triÓn khai nh− x©y thïng r¸c t¹i khu vùc tËp kÕt trung chuyÓn däc ®−êng trong xãm lµng, nh−ng tÝnh bÒn v÷ng ch−a cao do vÖ sinh cña c¸c khu vùc tËp kÕt r¸c l©m thêi kÐm, nhiÒu ruåi, chuét bä vµ nhÊt lµ mïi xó uÕ nªn c¸c gia ®×nh cËn kÒ rÊt ph¶n ®èi, dÉn tíi nhiÒu thïng r¸c nh− vËy bÞ bá hoang. §èi víi khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸, cã mét sè tiÕn bé trong qu¶n lý vµ tiªu huû r¸c sinh ho¹t nh−: − ViÖc thµnh lËp tæ tù qu¶n (tæ m«i tr−êng tù qu¶n) ®Ó thu gom vµ xö lý r¸c sinh ho¹t. Chi phÝ cho ho¹t ®éng nµy chñ yÕu lµ do ng−êi d©n tr¶ − ChÝnh quyÒn x·, th«n xãm ®· quy ho¹ch khu vùc ®Ó tËp kÕt r¸c sinh hoat tËp trung, xa nhµ d©n ë c¸c ®Þa ®iÓm canh t¸c Ýt hiÖu qu¶. − NhiÒu ng−êi d©n ®· tù nguyÖn chi tr¶ tiÒn cho dÞch vô thu gom r¸c vµ xö lý r¸c. 2.3.5. Thu gom, vËn chuyÓn vµ xö lý r¸c ë khu vùc ven ®«, thÞ tø, n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë ViÖt Nam ë khu vùc ven ®«, thÞ tø vµ n«ng th«n ®« thÞ ho¸, viÖc thu gom r¸c hÇu nh− vÉn ®ang lµ tù ph¸t, ch−a cã sù qu¶n lý cña mét c¬ quan chuyªn tr¸ch nµo. Víi nh÷ng hé gia ®×nh cã ý thøc b¶o vÖ m«i tr−êng, r¸c cã thÓ ®−îc gom vµo mét gãc v−ên ®Ó ®èt, ch«n hoÆc ch«n quanh gèc c©y. Sè cßn l¹i cã thÓ vøt r¸c lung tung ra v−ên hoÆc bÊt kú n¬i nµo cã ®Êt trèng. ChÝnh v× vËy mµ ë hÇu hÕt c¸c khu vùc ven ®«, c¸c thÞ trÊn, thÞ tø ®ang x¶y ra t×nh tr¹ng ïn ®äng r¸c, c¸c lo¹i r¸c h÷u c¬ vµ v« c¬ ®−îc vøt lÉn lén vµ ®æ vµo nh÷ng n¬i ®Êt trèng th−êng lµ ven c¸c ®−êng quèc lé g©y ra « nhiÔm m«i tr−êng nghiªm träng (17). Tr−íc nguy c¬ « nhiÔm m«i tr−êng ¶nh h−ëng tíi ®êi sèng nh©n d©n ë nh÷ng khu vùc ven ®« vµ thÞ trÊn thÞ tø, ë mét sè ®Þa ph−¬ng ®· cã phong trµo phô n÷ vËn ®éng nh©n d©n tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n lo¹i vµ thu gom r¸c, gi÷ s¹ch m«i tr−êng. Mét sè n¬i c¸c th«n xãm tù quy ®Þnh mét n¬i ®æ r¸c vµ vËn ®éng c¸c gia ®×nh tù mang r¸c ®Õn ®ã. Mét sè ®Þa ph−¬ng do yªu cÇu qu¸ cÊp b¸ch nh− Gia L©m, §«ng Anh (Hµ Néi), Sao §á (H¶i D−¬ng) vµ thÞ x· L¹ng S¬n, mét sè nh©n ®øng ra thµnh lËp tæ hoÆc hîp t¸c x· d−íi sù b¶o trî cña 17 chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®Ó thu gom vµ chuyÓn r¸c ®Õn mét khu ®Êt trèng hoÆc khe nói xa n¬i ë mµ kh«ng cã xö lý g× hoÆc ch«n vµo quanh c¸c gèc c©y. BiÖn ph¸p nµy ®· lµm gi¶m ®−îc nguy c¬ « nhiÔm m«i tr−êng sèng cña ng−êi d©n ë c¸c khu vùc nµy, tuy nhiªn ch−a t¸i sö dông ®−îc c¸c lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ lµm ph©n bãn trong khi chÝnh hä l¹i cã nhu cÇu rÊt cao ®èi víi lo¹i ph©n nµy. HiÖn tr¹ng thu gom vµ vËn chuyÓn r¸c ë c¸c khu vùc ven ®«, thÞ tø vµ n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ®−îc m« t¶ trong s¬ ®å sau: S¬ ®å 2. Thu gom r¸c ë khu vùc ven ®«, thÞ tø, n«ng th«n ®« thÞ ho¸ Víi tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®« thÞ ho¸ n«ng th«n nh− hiÖn nay, Chóng ta ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ r¸c th¶i sinh ho¹t ngµy cµng gia t¨ng ë c¶ ®« thÞ vµ n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng khu vùc n»m gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ, n¬i mµ c¸c c«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ ch−a víi tíi, ®Êt ®ai l¹i chËt hÑp, kh«ng cã chç ®Ó ch«n lÊp r¸c. ë nh÷ng khu vùc nµy, hÇu nh− ch−a cã c¸c biÖn ph¸p tæ chøc xö lý r¸c h÷u hiÖu khiÕn cho nguy c¬ « nhiÔm m«i tr−êng ngµy cµng cao. Thùc tÕ ®· chøng minh r»ng nÕu biÕt t×m ra ®−îc nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt ®óng vµ tæ chøc thùc hiÖn tèt kh«ng chØ ë phÝa c¸c c¬ quan qu¶n lý m«i tr−êng mµ c¶ trong céng ®ång th× sÏ võa gi¶m thiÓu ®−îc mèi nguy h¹i tõ r¸c võa gi¶m ®−îc c¸c chi phÝ cho viÖc gi¶i quyÕt hËu qu¶ m«i tr−êng. 2.4. Mét sè kü thuËt th«ng th−êng xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t 2.4.1. Ch«n lÊp r¸c th¶i gia ®×nh ®èt (Ýt) ch«n lÊp (Ýt) ®æ quanh nhµ, v−ên ®æ n¬i quy ®Þnh thu gom cã tæ chøc 18 C«ng nghÖ ch«n lÊp (land fill) lµ tËp trung chÊt th¶i vµ ch«n trong ®Êt tù nhiªn ®Ó chÊt th¶i tù tiªu huû theo thêi gian. C«ng nghÖ nµy dùa trªn hiÖn t−îng tù lµm s¹ch cña ®Êt do qu¸ tr×nh ph©n huû sinh häc bëi c¸c vi khuÈn lªn men vµ ph©n huû kþ khÝ hay ¸i khÝ (39). Ph−¬ng ph¸p nµy cã chi phÝ ®Çu t− ban ®Çu thÊp, chi phÝ vËn hµnh rÎ vµ cho tíi hiÖn nay ch«n lÊp vÉn ®¶m nhËn xö lý kho¶ng 50% chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ë c¸c n−íc ph¸t triÓn (40). §èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn hay ë c¸c n−íc nghÌo, xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t chñ yÕu lµ ¸p dông c«ng nghÖ ch«n lÊp thËm chÝ chØ lµ biÖn ph¸p ch«n lÊp tù nhiªn. T¹i ViÖt Nam, xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t lµ c«ng nghÖ chÝnh ®−îc lùa chän ®Ó ¸p dông cho c¸c khu ®« thÞ, hiÖn trªn c¶ n−íc cã hµng tr¨m b·i ch«n lÊp r¸c (32,38) ®iÓn h×nh nh− b·i ch«n lÊp r¸c Nam S¬n t¹i huyÖn Sãc S¬n ®Ó xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t cho Hµ Néi, b·i ch«n lÊp r¸c §«ng Mü t¹i Hooc m«n ®Ó xö lý chÊt th¶i sinh ho¹t cho TP Hå ChÝ Minh. Tuy nhiªn c«ng nghÖ nµy chØ nªn thùc hiÖn khi ®−îc c¸c nhµ chøc tr¸ch qu¶n lý vÒ m«i tr−êng cho phÐp vµ gi¶i ph¸p nµy ph¶i cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn phï hîp nh− diÖn tÝch mÆt b»ng ®Êt ®ñ réng ®Ó cã thÓ thiÕt lËp c¸c b·i ch«n lÊp r¸c ho¹t ®éng l©u dµi, ®Æc ®iÓm thæ nh−ìng phï hîp dÔ tiªu huû h÷u c¬, ®Æc ®iÓm nguån n−íc ngÇm, khu vùc ch«n lÊp ph¶i xa khu d©n c− ®« thÞ (39) vv. 2.4.2. C«ng nghÖ compost B¶n chÊt cña c«ng nghÖ compost lµ xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t chøa nhiÒu chÊt h÷u c¬ nhê sù ph©n huû cña c¸c vi khuÈn ph©n huû trong ®iÒu kiÖn tèi −u ho¸ nhê b¶o ®¶m chÊt phô gia, ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ®é Èm gióp cho vi khuÈn nh©n lªn vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é rÊt nhanh, theo ®ã vi khuÈn sö dông rÊt nhanh l−îng c¬ chÊt cã trong chÊt th¶i, ph©n huû chóng vµ biÕn chÊt th¶i h÷u c¬ trë thµnh chÊt mïn (humus) ®−îc gäi lµ ph©n vi sinh (40). Vi khuÈn trong c«ng nghÖ nµy lµ c¸c vi khuÈn kh«ng cã ®éc tè vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh cho ng−êi còng nh− vËt nu«i, ®iÒu kiÖn nh©n lªn vµ ph¸t triÓn kh«ng ®ßi hái kh¾t khe, ®Æc biÖt mét sè vi khuÈn cã ®Æc tÝnh chuyÓn ho¸ dÞ d−ìng nghÜa lµ trong ®iÒu kiÖn ®ñ oxy tù do, chóng h« hÊp chuyÓn ho¸ theo h−íng ¸i khÝ cßn khi thiÕu oxy, c¸c vi khuÈn chuyÓn sang h×nh thøc chuyÓn ho¸ yÕm khÝ. 19 ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ rÊt th©n thiÖn víi m«i tr−êng, ®−a chÊt th¶i trë vÒ chu tr×nh sinh th¸i vµ an toµn cho søc khoÎ cña ng−êi cïng m«i tr−êng (38). C«ng nghÖ nµy Ýt g©y « nhiÔm thø cÊp, s¶n phÈm cña nã lµ ph©n vi sinh gióp c¶i thiÖn mµu mì cho c©y trång. HiÖn nay ®· cã nhiÒu nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n vi sinh ¸p dông c«ng nghÖ nµy, th−êng c¸c d©y chuyÒn compost ®−îc g¾n liÒn víi c¸c b·i ch«n lÊp r¸c ®Ó tËn dông mÆt b»ng, hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng, vµ nguån nguyªn liÖu cho d©y chuyÒn ho¹t ®éng. Nh−îc ®iÓm cña c«ng nghÖ nµy tuy kh«ng nhiÒu nh−ng c¬ b¶n nhÊt lµ chØ cã chÊt th¶i dÔ ph©n huû nh− c¸c chÊt h÷u c¬ tõ thøc ¨n thõa, chÊt th¶i bá cña thùc phÈm míi cã thÓ ¸p dông compost. Mét sè d©y chuyÒn compost t¹i ViÖt Nam, ph¶i tù ph©n lo¹i ®Ó t¸ch r¸c h÷u c¬ tõ trong r¸c sinh ho¹t nãi chung lµm cho t¨ng chi phÝ xö lý vµ c«ng nh©n lµm trong d©y chuyÒn ph©n lo¹i r¸c bÞ ph¬i nhiÔm nhiÒu yÕu tè bÊt lîi nh− nguån l©y nhiÔm, khÝ só uÕ, vËt s¾c nhän, c«n trïng vv. 2.4.3. Ph−¬ng ph¸p ®èt Ph−¬ng ph¸p ®èt cã nhiÒu −u thÕ nh− tiªu huû triÖt ®Ó t¸c nh©n l©y nhiÔm, gi¶m thiÓu tèi ®a sè l−îng vµ ®¸p øng yªu cÇu vÒ thêi gian, ng−îc l¹i ph−¬ng ph¸p nµy l¹i cã chi phÝ ®¾t, nguy c¬ « nhiÔm thø cÊp do khÝ th¶i lß ®èt do vËy hiÖn còng cßn cã nhiÒu tranh c·i. Ngoµi ra hiÖn nay ng−êi ta cßn ¸p dông nhiÒu c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó xö lý chÊt th¶i r¾n, tuy nhiªn ë Viªt Nam cßn Ýt ®−îc ¸p dông v× chi phÝ cao nh−: xö lý ho¸ häc, xö lý nhiÖt kh« vµ −ít, kü thuËt vi sãng, nhèt chÊt th¶i… ChÊt th¶i r¾n nãi chung vµ chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t nãi riªng ®ang lµ ¸p lùc, g¸nh nÆng ®èi víi « nhiÔm m«i tr−êng, g¸nh nÆng tµi nguyªn vµ g¸nh nÆng kinh tÕ cho hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. ViÖt Nam còng trong t×nh tr¹ng nh− c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ph¶i ®èi mÆt víi vÊn ®Ò chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t, nhÊt lµ c¸c khu vùc ®« thÞ, khu vùc d©n c− ®« thÞ ho¸. NghÞ quyÕt 41 cña Bé ChÝnh trÞ nªu râ B¶o vÖ m«i tr−êng lµ ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn s¶n xuÊt theo h−íng bÒn v÷ng. Do vËy, vÊn ®Ò qu¶n lý vµ xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng, b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång lµ mét trong nh÷ng −u tiªn cña chÝnh s¸ch qu¶n lý nhµ n−íc hiÖn nay. 20 G¶i quyÕt vÊn ®Ò chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ph¶i ®ång bé c¶ hai mÆt ®ã lµ qu¶n lý tèt, hiÖu qu¶ vµ xö lý chÊt th¶i ®óng kü thuËt. Qu¶n lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t lµ mét quy tr×nh c«ng nghÖ, ®ßi hái ®Çu t− vèn, trang thiÕt bÞ, kü thuËt vµ khÝa c¹nh ph¸p lý, nhËn thøc vµ tr¸ch nhiÖm chung cña céng ®ång (30,41). Xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t cã hµng lo¹t c«ng nghÖ víi nh÷ng quy tr×nh rÊt nghiªm ngÆt, tuy nhiªn tuú theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, kü thuËt, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, phong tôc tËp qu¸n mµ lùa chän c«ng nghÖ phï hîp b¶o ®¶m duy tr× ®−îc ho¹t ®éng l©u dµi vµ th−êng xuyªn. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, c«ng nghÖ ch«n lÊp lµ lùa chän −u tiªn cho xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t vµ ®−îc ¸p dông réng r·i vµo c¸c khu vùc ®« thÞ. HÖ thèng xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ®· h×nh thµnh nhµ cung cÊp dÞch vô ho¹t ®éng theo h−íng kinh tÕ chÊt th¶i vµ x· héi ho¸ c«ng t¸c nµy. §èi víi khu vùc n«ng th«n, n¬i ch−a cã nhµ cung cÊp dÞch vô, nh−ng do ¸p lùc t¨ng d©n sè, do ®« thÞ ho¸ vµ do møc ph¸t th¶i chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ®ang t¨ng lªn, ®ßi hái ph¶i cã gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó qu¶n lý vµ xö lý hiÖu qu¶ chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸. 2.5. T×nh h×nh sö dông giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c h÷u c¬ trªn thÕ giíi vµ t¹i ViÖt Nam 2.5.1. Mét sè ®Æc ®iÓm cña giun ®Êt vµ xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt Giun ®Êt cã mÆt trong tÊt c¶ c¸c lo¹i ®Êt trõ ®Êt sa m¹c, ®Êt rÊt chua hoÆc ®Êt rÊt mÆn (5). Sinh khèi cña giun ®Êt cã thÓ thay ®æi tõ mét vµi tr¨m kg/ha trong rõng ®Õn vµi tÊn/ha trong c¸c b·i ch¨n th¶ gia sóc Èm −ít (3). ViÖc nghiªn cøu vai trß cña sinh vËt trong ®Êt tr−íc hÕt lµ giun ®Êt vµ c¸c ®éng vËt ch©n ®èt trong ph©n huû chÊt th¶i h÷u c¬ ®· ®−îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 80 cña thÕ kû XX (2,7). Giun vµ c¸c ®éng vËt trong ®Êt ®· gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc ph©n huû l¸ c©y rõng t¹o nªn mïn. C¸c nhµ khoa häc ®· x¸c ®Þnh ®−îc r»ng trªn tr¸i ®Êt cã kho¶ng 44.000 loµi giun ®Êt (3,24) , trong ®ã hµng tr¨m loµi cã thÓ øng dông ®Ó xö lý r¸c vµ giun QuÕ (Perionyx excavalus), mét loµi giun kh¸ phæ biÕn ë n−íc ta còng thuéc nhãm nµy. Giun ®Êt lµ mét ®¹i diÖn cña líp giun Ýt t¬, sèng ë c¹n. Trong tù nhiªn, th«ng qua c¸c ho¹t ®éng sèng cña m×nh, giun ®Êt tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh líp ®Êt trång trät, lµm t¨ng ®é mµu mì cña ®Êt (4). Qua tiªu 21 ho¸, giun ®Êt chuyÓn c¸c vôn thùc vËt trªn mÆt ®Êt xuèng c¸c líp ®Êt s©u lµm cho ®Êt t¬i xèp, dÔ tho¸t n−íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho vi sinh vËt vµ c¸c ®éng vËt cã Ých kh¸c ho¹t ®éng, gióp cho rÔ c©y sinh tr−ëng thuËn lîi (6). S¸c-l¬ §¸c-uyn ®· ph¸t hiÖn giun ®Êt cã thÓ ¨n mét l−îng thøc ¨n hµng ngµy b»ng chÝnh träng l−îng cña nã vµ −íc tÝnh cø mçi 10 n¨m l−îng ®Êt do giun x¸o trén cã thÓ tr¶i mét líp dµy 5 cm trªn kh¾p diÖn tÝch bÒ mÆt tr¸i ®Êt trªn. Cã nh÷ng loµi giun ®Êt cã thÓ ¨n mét l−îng thøc ¨n hµng ngµy gÊp m−êi lÇn träng l−îng c¬ thÓ cña nã, thËm trÝ gÊp tíi 36 lÇn nh− c¸c c¸ thÓ non Millsonia anomala ë Sa van lamto (7). N¨m 1993, t¹i trung t©m sinh häc c¸c quÇn thÓ ë Anh, Lindsey Thomson vµ c¸c céng sù t¹i phßng thÝ nghiÖm vÒ sinh tr−ëng thùc vËt ®· tiÕn hµnh thÝ nghiÖm vµ cho thÊy loµi giun ®Êt Lumbricus Terrestris vµ Aprorrectoda ®· lµm t¨ng ®¸ng kÓ sinh khèi cña mét loµi c©y hä ®Ëu Trifolium dulium vµ c¸c nèt sÇn trªn rÔ c©y nµy. Ho¹t ®éng cña giun ®Êt ®· lµm t¨ng ®é ph× nhiªu cña ®Êt th«ng qua viÖc t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn ®é Èm, ®é tho¸ng vµ pH thÝch hîp cho c¸c vi sinh vËt ph©n gi¶i (7). Víi viÖc ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh dÊu b»ng phÈm nhuém (D. Mazand, 1979) vµ ®¸nh dÊu b»ng chÊt ®ång vÞ phãng x¹ (G. Ferriere, 1980) ®· cho thÊy ng−êi ta cã thÓ nghiªn cøu mËt ®é quÇn thÓ vµ ®−êng di chuyÓn cña c¸c s¶n phÈm cña giun ®Êt (8). Nghiªn cøu t¹i mét ®ång cá cña n−íc Ph¸p, G. Ferriere thÊy r»ng sinh khèi cña giun ®Êt Nicodrilus longus lµ 1tÊn/ha, l−îng ®¹m bèc h¬i trung b×nh lµ 460kg Nit¬/ha/n¨m (11). ChÊt ®¹m do giun ®Êt th¶i ra d−íi d¹ng c©y dÔ hÊp thô hoÆc d−íi d¹ng vi khuÈn cßn tiÕp tôc ph©n gi¶i (dÞch biÓu m«). Sau thêi gian ng¾n l−u l¹i trong ®Êt, ®¹m ®−îc c©y hÊp thô hÇu nh− toµn bé (18). 2.5.2. T×nh h×nh xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt trªn thÕ giíi NhiÒu nghiªn cøu ®· cho thÊy r»ng cã thÓ sö dông mét sè loµi giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c. Nh÷ng loµi giun nµy ¨n r¸c, khö ®−îc mïi h«i thèi vµ chuyÓn r¸c h÷u c¬ thµnh ph©n bãn giµu dinh d−ìng. ë Ên ®é, c¸c nghiªn cøu vÒ giun ®Êt ®−îc tiÕn hµnh tõ ®Çu n¨m 1980 vµ ®Õn n¨m 1981 t¹i thµnh phè Pune, ViÖn 22 nghiªn cøu vÒ giun ®Êt tªn lµ Shawankal ®· ®−îc thµnh lËp (1). ViÖn ®· tiÕn hµnh nhiÒu dù ¸n lín vÒ sö dông giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c th¶i vµ n−íc th¶i. NhiÒu c«ng ty t− nh©n vÒ xö lý r¸c th¶i b»ng giun ®Êt ®· ®−îc thµnh lËp sau ®ã vµ kiÕm lêi kh¸ tèt (1,11). NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy r»ng giun ®Êt cã t¸c dông tiªu diÖt mét sè t¸c nh©n g©y bÖnh truyÒn qua ®Êt. T¹i Mü c¸c nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh t¹i Bang Florida cho thÊy r»ng xö lý r¸c b»ng giun ®Êt sÏ lµm gi¶m c¸c vi khuÈn g©y bÖnh xuèng d−íi møc cho phÐp theo tiªu chuÈn cña Côc m«i tr−êng Mü (EDA) trong vßng 144 giê, ®èi víi fecal coliform trong vßng 24 giê, Salmonella trong vßng 72 giê vµ trøng giun trong vßng 144 giê. HiÖn nay, kh«ng nh÷ng ë Hoa Kú, óc mµ ë nhiÒu n−íc kh¸c trªn thÕ giíi, ng−êi d©n sö dông giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c h÷u c¬ ngay t¹i gia ®×nh thay cho viÖc bá r¸c vµo thïng ®Ó chuyÓn ®Õn b·i r¸c th¶i (10). T¹i Ph¸p, héi t− nh©n Sovadec thµnh lËp n¨m 1986 ®· tæ chøc xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t ë quy m« c«ng nghiÖp vµ n¨m 1991 xÝ nghiÖp nµy ®· x©y dùng nhµ m¸y ®Çu tiªn xö lý r¸c th¶i b»ng giun ®Êt ë La Voulte thuéc tØnh Ardeche víi hiÖu xuÊt 30 tÊn r¸c/ngµy (20). HiÖn nay, nhµ m¸y ®· t¨ng c«ng suÊt lªn 60 tÊn r¸c/ngµy vµ di chuyÓn ®Õn Dean Ville. S¶n phÈm cuèi cïng cña ñ r¸c h÷u c¬ víi giun ®Êt lµ mét s¶n phÈm t¬i xèp giµu chÊt dinh d−ìng. TÊt c¶ nh÷ng ng−êi sö dông s¶n phÈm nµy lµm ph©n bãn ®Òu nhËn thÊy c©y tr¸i trång trªn ®Êt ®−îc lµm giÇu b»ng chÊt mïn nµy cho nhiÒu qu¶ h¬n, hoa nhiÒu h¬n vµ cã søc chÞu ®ùng víi bÖnh tËt tèt h¬n. C¸c nghiªn cøu cña Parcel vµ Kalpachevski n¨m 1968 ®· chøng minh r»ng ®Êt vµ c¸c chÊt h÷u c¬ ®−îc chuyÓn qua èng tiªu ho¸ cña giun ®Êt biÕn thµnh c¸c d¹ng viªn giµu mïn, giµu c¸c yÕu tè kho¸ng nh− Ca+, K+ cã kh¶ n¨ng gi÷ n−íc cao, ®ång thêi còng giµu c¸c chÊt N, P, K lµm t¨ng ®é ph× cña ®Êt (5,7). 2.5.3. T×nh h×nh xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt ë ViÖt Nam: T¹i ViÖt Nam, ®· cã mét sè ®Þa ph−¬ng øng dông nu«i giun ®Êt ®Ó lµm thøc ¨n vµ mét sè nghiªn cøu vÒ vai trß cña giun ®Êt còng ®· ®−îc tiÕn hµnh nh−ng chñ yÕu ë møc ®é thö nghiÖm. C¸c t¸c gi¶ Huúnh ThÞ Kim Hèi vµ céng 23 sù ®· nghiªn cøu giun ®Êt nh− mét yÕu tè chØ thÞ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng sinh th¸i häc cña thuèc trõ s©u lªn hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. N¨m 2000, mét nghiªn cøu vÒ thö nghiÖm nh©n nu«i giun ®Êt xö lý r¸c h÷u c¬ quy m« gia ®×nh ®· ®−îc tiÕn hµnh ë Hµ Néi (1,15). KÕt qu¶ b−íc ®Çu cho thÊy loµi giun quÕ ®· ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ñ xö lý r¸c h÷u c¬ víi s¶n phÈm ®Çu ra kh«ng chØ lµ mïn ph©n sö dông tèt cho nÒn s¶n xuÊt rau s¹ch mµ cßn cã thÓ t¹o ra sinh khèi giun cho ch¨n nu«i gia sóc, thuû s¶n, lµm c¬ së cho h×nh thµnh liªn hîp xö lý r¸c - ch¨n nu«i - trång trät. Ngoµi ra nghiªn cøu còng cho thÊy kh¶ n¨ng tiªu diÖt trøng ký sinh trïng ®−êng ruét trong r¸c. §Ó cã ®ñ c¬ së khoa häc cho viÖc phæ biÕn réng r·i kü thuËt nµy cÇn ph¶i cã c¸c nghiªn cøu khoa häc vµ x©y dùng ®−îc c¸c m« h×nh cô thÓ, phï hîp víi thùc tÕ. §Ò tµi nµy nh»m gãp phÇn vµo x©y dùng nªn nh÷ng m« h×nh ®ã. 24 Ch−¬ng III ĐèI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1. Thiết kế nghiên cứu Nghiên cứu mô tả cắt ngang được tiến hành tại 5 xã ven đô thuộc Hà Nội và Hà Tây bao gồm các xã Phú Diễn, Xuân Đỉnh (huyện Từ Liêm, Hà Nội), xã Nam Hồng (huyện Đông Anh, Hà Nội), xã Phú Lãm và Phú Lương (thị xã Hà Đông, Hà Tây). Đó là các xã ven đô đang trong quá trình đô thị hóa khá mạnh. Điều tra được tiến hành bằng phỏng vấn trực tiếp các đói tượng qua bộ câu hỏi đã chuẩn bị sẵn và phỏng vấn sâu một số đối tượng liên quan chính đến vấn đề quản lý rác thải ở địa phương. 3.2. Chọn mẫu, cỡ mẫu và đối tượng nghiên cứu 3.2.1. Cỡ mẫu và cách chọn mẫu - Cỡ mẫu hộ gia đình cần điều tra: Từ kết quả khảo sát sơ bộ 45 gia đình ở một làng ven đô Quận Tây Hồ về lượng rác thải phát sinh và tỷ lệ rác hữu cơ tại các hộ gia đình thấy rằng có khoảng 11% số hộ gia đình có tổ chức phân loại rác, độ tin cậy 95% (Z = 1,96) độ rộng khoảng tin cậy E = 5%. áp dụng tính cỡ mẫu theo công thức: n = Z2 x P x (1- P) E2 Trong đó: Z = 1,96; P = 0,11; E = 5% = 0,05 Theo công thức trên ta tính được cỡ mẫu n = 150 hộ gia đình cho 1 xã. Nghiên cứu được tiến hành tại 5 xã nên tổng số mẫu là: 150 hộ x 5 xã = 750 hộ. - Các xã được chọn nghiên cứu là những xã đang trong quá trình đô thị hoá mạnh như các xã đang chuẩn bị chuyển thành phường hoặc các xã nằm liền kề với các phường ở khu vực nội đô và chịu ảnh hưởng mạnh của đô thị. 25 3.2.2. Đối tượng nghiên cứu: - Rác thải của các hộ gia đình và tại các bãi rác tại 5 xã được chọn - Các chủ hộ gia đình tại 5 xã được chọn - Cán bộ lãnh đạo và các đoàn thể của các xã, thôn được chọn điều tra. - Nhân viên thu gom rác, quản lý chợ tại các địa phương được chọn điều tra. 3.3. Phương pháp nghiên cứu - Pháng vÊn hé gia ®×nh theo bé c©u hái: C¸c mÉu pháng vÊn ®−îc thiÕt kÕ vµ tiÕn hµnh thö t¹i 10 hé gia ®×nh sau ®ã hoµn chØnh. Tại mỗi xã, từ danh sách các thôn hoặc đội, chọn ngẫu nhiên 3 thôn hoặc đội . Tại mỗi thôn hoặc đội đã chọn đó, chọn ngẫu nhiên gia đình đầu tiên sau đó chọn tiếp 49 gia đình liền cổng để tiến hành phỏng vấn theo bộ câu hỏi. Như vậy tại mỗi xã có 3 cụm 50 hộ gia đình được chọn để phỏng vấn, tổng số 150 hộ được phỏng vấn trong một xã. - Phỏng vấn sâu các đối tượng: Mỗi xã mời đồng chí Phó chủ tịch phụ trách văn xã, Chủ tịch Hội liên hiệp phụ nữ, Trưởng tr¹m y tÕ, Tr−ëng Ban qu¶n lý chợ, Tr−ëng mét sè th«n, ®éi vµ mét sè nh©n viªn trong ®éi thu gom r¸c (nÕu cã) ®Õn trô së UBND x· ®Ó pháng vÊn s©u. Tõng ng−êi ®−îc pháng vÊn riªng rÏ vµ ®éc lËp. Nội dung phỏng vấn đã được gợi ý sẵn trong một phiếu để định hướng cho người phỏng vấn. Nội dung chủ yếu tập trung vào nhận định, đánh giá nhận thức của cán bộ, thực tế vấn đề rác ở địa phương, các biện pháp thu gom, xử lý rác hiện tại của địa phương, sự quan tâm chỉ đạo của chính quyền địa phương và tham gia của các ban, ngành, đoàn thể; phân tích những khó khăn, thuận lợi, điểm mạnh, điểm yếu và tình hình cụ thể của các địa phương và những suy nghĩ, phương hướng, đề xuất, kiến nghị của địa phương để cải thiện tình hình thu gom, vận chuyển, xử lý rác của địa phương. - C©n r¸c t¹i hé gia ®×nh: 26 Tại mỗi xã, chọn ngẫu nhiên một hộ gia đình sau đó chọn tiếp cho đủ 40 hộ gia đình liền cổng để tiến hành cân tất cả các loại rác do hộ gia đình thải ra trong ngày (24 giờ), liên tục trong 10 ngày. Trước khi cân, các cán bộ nghiên cứu đến từng nhà và hướng dẫn cách phân loại rác thành 4 loại là rác hữu cơ (thức ăn, rau cỏ thừa,..), ni lông và các loại nhựa PVC khác, Chất thải có thể tái sử dụng/tái chế được (thủy tinh, nhôm, sắt,...) và các loại rác thải còn lại. Mỗi ngày mỗi hộ gia đình được phát 4 túi ni lông có 4 màu khác nhau để chứa 4 loại rác theo phân loại: xanh: rác hữu cơ; hồng: rác ni lông và các loại nhựa khác; vàng: các loại thuỷ tinh, kim loại; và trắng: rác khác. Hàng ngày cán bộ nghiên cứu đến cân rác vào 4 giờ đến 5giờ 30 chiều. Ngày đầu tiên cân và bỏ đi. bắt đầu từ ngày thứ 2 được cân và ghi chép đầy đủ từng loại vào phiếu. - LÊy mÉu r¸c: Những người đi cân rác đồng thời tiến hành lấy mẫu rác theo hướng dẫn của Khoa Vi khuẩn - Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương. Sau khi cân, r¸c h÷u c¬ ®−îc trén ®Òu và c©n lÊy 100g cho vµo tói ni l«ng s¹ch, buéc chÆt, ghi tªn, ®Þa chØ gia ®×nh vµ ng−êi lÊy mÉu, chuyÓn vÒ phßng xÐt nghiÖm trong vßng 3 giê vµ b¶o qu¶n trong tñ l¹nh 4 - 8oC ®Ó lµm xÐt nghiÖm t×m vi khuÈn g©y bÖnh vµ trøng giun s¸n. - Quy tr×nh xö lý r¸c b»ng giun quÕ t¹i c¸c hé gia ®×nh: Chän 5 hé gia ®×nh tham gia vµo thö nghiÖm ph−¬ng ph¸p nµy. Mçi gia ®×nh cã 4 – 5 ng−êi, 2 – 3 ng−êi lín vµ 2 trÎ em. Ba gia ®×nh ®−îc trang bÞ mét thïng b»ng nhùa thÓ tÝch 40 lÝt, vµ hai gia ®×nh ®−îc x©y mét bÓ nhá kÝch th−íc 60 x 60 x 50 cm. §¸y bÓ hoÆc thïng cã ®Ó c¸c lç nhá ®Ó tho¸t n−íc. R¸c h÷u c¬ (rau, vá qu¶ vµ c¸c thø kh¸c) ®−îc thu gom vµ ®Ó 3 - 5 ngµy cho hÐo vµ b¾t ®Çu h¬i bÞ hoai, sau ®ã chuyÓn vµo bÓ và cho giun quÕ vµo. Cø ®æ mét líp r¸c kho¶ng 10cm l¹i ®æ mét líp ®Êt mïn chøa giun quÕ dµy kho¶ng 7cm lªn trªn, trªn cïng lµ mét líp r¸c. Mçi bÓ ®æ 3 líp r¸c vµ 2 líp ®Êt. Mçi bÓ r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh cho 5 - 7 kg mùn đất lẫn với giun quÕ. Mçi ngµy t−íi 2 lÇn n−íc ®Ó gi÷ Èm. Mét bÓ ®Ó nguyªn kh«ng cho thªm r¸c. Bèn bÓ cßn l¹i trong 2 tuÇn ®Çu kh«ng cho thªm r¸c vµo, sau ®ã cø 3 ngµy cho thªm l−îng r¸c h÷u c¬ cña c¸c gia ®×nh th¶i ra vµo bÓ. 27 C¸c chØ tiªu vµ kü thuËt xÐt nghiÖm: XÐt nghiÖm trøng giun ®òa, giun tãc, giun mãc, giun kim trong r¸c tr−íc vµ sau khi ñ theo c¸c th−êng qui kü thuËt chuÈn t¹i phßng xÐt nghiÖm Ký sinh trïng cña ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn sinh vËt – Trung t©m Khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ quèc gia. XÐt nghiÖm c¸c vi khuÈn g©y bÖnh t¹i phßng xÐt nghiÖm vi sinh vËt Khoa Vi khuÈn, ViÖn VÖ sinh dÞch tÔ Trung −¬ng theo c¸c th−êng qui ph©n lËp vi khuÈn g©y bÖnh ®−êng ruét ®ang ®−îc ¸p dông t¹i ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng. XÐt nghiÖm vi khuÈn fecal coliform vµ Cl. Perfringen t¹i Trung t©m Y tÕ dù phßng Hµ T©y theo th−êng qui cña ViÖn Y häc Lao ®éng vµ VÖ sinh m«i tr−êng. 3.4. Tổ chức nghiên cứu và xử lý số liệu Tổ chức nhóm nghiên cứu gồm các cán bộ của các đơn vị liên quan: Cục Y tế dự phòng và phòng chống HIV/AIDS, Trung tâm nghiên cứu môi trường và sức khỏe, Viện sinh thái và tài nguyên sinh vật, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Viện Y học lao động và vệ sinh môi trường. Tập huấn thống nhất phương pháp phỏng vấn, thu thập thông tin và điền vào mẫu phiếu điều tra. Các cán bộ của nhóm nghiên cứu đến từng nhà để phỏng vấn chủ hộ gia đình. Mỗi xã, 2 điều tra viên đi cân đo lượng rác thải hàng ngày của các hộ gia đình được chọn liên tục trong vòng 10 ngày. Toàn bộ phiếu điều tra định lượng, sau khi đã được kiểm tra thô đều được nhập vào máy tính hai lần theo chương trình Epi-info 6.04, rồi được tính toán phân tích phục vụ cho viết báo cáo. Nội dung các cuộc phỏng vấn sâu được viết lại thành văn bản. 28 Ch−¬ng IV KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 4.1. Tr×nh ®é vµ nghÒ nghiÖp ®èi t−îng pháng vÊn Bảng 1. Tr×nh ®é häc vÊn cña tượng phỏng vấn Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Thông tin n % n % n % n % n % n % Giới tính Nam 82 55,8 80 53,7 70 46,4 56 37,8 55 36,4 343 46,0 Nữ 65 44,2 69 46,3 81 53,6 92 62,2 96 63,6 403 54,0 Học vấn Mù chữ 0 0,0 4 2,7 9 6,0 1 0,7 1 0,7 15 2,0 Biết đọc, viết 4 2,7 10 6,7 8 5,3 8 5,4 8 5,3 38 5,1 Tiểu học 26 17,7 18 12,1 51 33,8 6 4,1 11 7,3 112 15,0 THCS 77 52,4 81 54,4 53 35,1 56 37,8 59 39,1 326 43,7 PTTH 35 23,8 23 15,4 27 17,9 61 41,2 64 42,4 210 28,2 THCN trở lên 5 3,4 13 8,7 3 2,0 16 10,8 8 5,3 45 6,0 Bảng trên cho thấy, nếu tính chung cho cả năm xã thì tỷ lệ người trả lời phỏng vấn là nữ cao hơn tỷ lệ nam giới (54% so với 46%). Riêng xã Xuân Đỉnh thì tỷ lệ chênh lệch rõ rệt với 63,6% nữ giới so với 36,4% nam giới. Đa số đối tượng được phỏng vấn có trình độ học vấn THCS (43,7%) và PTTH (28,2%), các trình độ khác đều thấp hơn 15%. Điều đáng quan tâm là vẫn còn 2,0% người được phỏng vấn không biết đọc, biết viết, cao nhất là ở Phú Lương (6,0%). Bảng 2. Nghề nghiệp chính của người được phỏng vấn Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Nghề nghiệp chính n % n % n % n % n % n % Nghề nông 121 82,3 106 71,1 132 87,4 60 40,5 61 40,4 480 64,3 Tiểu thủ công 1 0,7 6 4,0 1 0,7 10 6,8 8 5,3 26 3,5 Công chức, viên chức 11 7,5 19 12,8 6 4,0 30 20,3 41 27,2 107 14,3 Buôn bán 1 0,7 10 6,7 4 2,7 27 18,2 10 6,6 52 7,0 Nghề khác 13 8,8 8 5,4 8 5,3 21 14,2 31 20,5 81 10,9 Nghề nghiệp chủ yếu của những đối tượng được phỏng vấn là làm nông nghiệp (64,3%), sau đó làm công chức, viên chức (14,3%), buôn bán (7,0%), 29 tiểu thủ công (3,5%) và các nghề khác chiếm 10,9%. Số đối tượng làm nghề nông ở Phú Lương cao nhất (87,4%), kế tiếp là Nam Hồng (82,3%), xã Phú Lãm tỷ lệ này chiếm 71,1%, riêng hai xã Phú Diễn và Xuân Đỉnh có tỷ lệ tương đương nhau (40,5% và 40,4%). Đối tượng phỏng vấn ở xã Xuân Đỉnh làm công chức, viên chức có tỷ lệ cao nhất (27,2%), trong khi ở xã Phú Lương lại thấp nhất (4,0%). 4.2. Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ kinh tÕ cña c¸c hé gia ®×nh Bảng 3. Tình trạng về nhà ở của các hộ gia đình Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Nhà ở của gia đình n % n % n % n % n % n % Nhà tạm 0 0,0 3 2,0 2 1,3 1 0,7 1 0,7 7 0,9 Nhà cấp IV 69 46,9 82 55,0 68 45,0 65 43,9 38 25,2 322 43,2 Nhà bán kiên cố 44 29,9 45 30,2 68 45,0 36 24,3 47 31,1 240 32,2 Nhà kiên cố 34 23,1 19 12,8 13 8,6 46 31,1 65 43,1 177 23,7 Theo kết quả điều tra về nhà ở thì có 43,2% nhà cấp IV, 32,2% có nhà bán kiên cố, 23,7% có nhà kiên cố, tuy vậy vẫn còn có một số ít gia đình còn sống trong nhà tạm (0,9%). Những gia đình ở nhà cấp IV tính theo năm xã từ trên xuống dưới là Phú Lãm (55,0%), Nam Hồng (46,9%), Phú Lương (45,0%), Phú Diễn (43,9%) và Xuân Đỉnh (25,2%). Tỷ lệ nhà cấp IV ở xã Phú Lãm cao hơn gấp 2 lần ở xã Xuân Đỉnh. Ngược lại, loại nhà kiên cố thì xã Xuân Đỉnh lại cao gần gấp 5 lần so với Phú Lương. Bảng 4. Nghề sản xuất kinh doanh tại hộ gia đình Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Nghề sản xuất KD tại hộ GĐ n % n % n % n % n % n % Nông nghiệp 126 85,7 99 66,4 120 79,5 68 46,0 69 45,7 482 64,6 Tiểu thủ công 5 3,4 12 8,1 18 11,9 17 11,5 16 10,6 68 9,1 DV buôn bán hàng hoá 9 6,1 39 26,2 33 21,9 45 30,4 15 9,9 141 18,9 Dịch vụ ăn uống 1 0,7 6 4,0 1 0,7 10 6,8 7 4,6 25 3,4 DV chế biến nông sản 2 1,4 7 4,7 1 0,7 0 0,0 6 4,0 16 2,1 Khác 31 21,1 24 16,1 23 15,2 61 41,2 67 44,4 206 27,6 30 Nghề sản xuất kinh doanh tại hộ gia đình chủ yếu làm nghề nông (64,6%), sau đó là dịch vụ buôn bán hàng hóa (18,9%), Tiểu thủ công (9,1%), còn hai nghề dịch vụ ăn uống và dịch vụ chế biến nông sản thấp (3,4% và 2,1%). Ngoài ra, có 27,6% số hộ gia đình phỏng vấn có các nghề sản xuất kinh doanh khác. Có sự chênh lệch khá lớn giữa các xã về sản xuất nông nghiệp, cụ thể là Nam Hồng có 85,7% thì ở Xuân Đỉnh chỉ có 45,7% số hộ làm nghề nông và Phú Diễn là 46,0%. Hai xã còn lại dao động từ 66,4% đến 79,5%. Sang dịch vụ buôn bán hàng hóa thì số liệu đã thay đổi đối với các xã như: Phú Diễn có 30,4%; Phú Lãm có 26,2%; Phú Lương có 21,9% và Xuân Đỉnh có 9,9%, ít nhất là ở xã Nam Hồng có 6,1%. Bảng 5. Mức sống của các hộ gia đình Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Mức sống n % n % n % n % n % n % Giàu 6 4,1 5 3,4 4 2,7 2 1,4 5 3,3 22 3,0 Khá 63 42,9 59 39,6 50 33,1 54 36,5 82 54,3 308 41,3 Trung bình 77 52,4 83 55,7 94 62,3 85 57,4 63 41,7 402 53,9 Nghèo 1 0,7 2 1,3 3 2,0 7 4,7 1 0,7 14 1,9 Đánh giá về mức sống của các hộ gia đình không phải là dễ khi thực tế những người được phỏng vấn không khi nào họ nói thực về mức sống của họ. Cách phân chia mức sống của các gia đình được áp dụng trong nghiên cứu này là qua quan sát của chính điều tra viên và theo đánh giá phân loại của địa phương. Kết quả điều tra cho thấy: có 53,9% số hộ đạt mức sống trung bình, số hộ đạt mức sống khá kém hơn một chút (41,3%) và đã có 3,0% số hộ thuộc loại giàu. Điều đáng quan tâm là vẫn còn 1,9% số hộ trong cuộc điều tra này có mức sống nghèo. Từ kết quả này cũng mở ra một thực tế là không phải tất cả các gia đình đều có điều kiện về mức sống như nhau. Trong các hộ gia đình khá giả thì ở Xuân Đỉnh vẫn cao nhất (54,3%) và ở Phú Lương là thấp nhất (33,1%). Với 4,7% số hộ gia đình của xã Phú Diễn ở mức sống nghèo, trong khi đó xã Nam Hồng, xã Xuân Đỉnh chỉ còn 0,7%. Đối với xã Phú Lãm còn 1,3% và xã Phú Lương là 2,0%. 31 Bảng 6. Các con vật nuôi trong các hộ gia đình Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Vật nuôi trong gia đình n % n % n % n % n % n % Trâu bò, ngựa 25 17,0 2 1,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 27 3,6 Lợn 93 63,3 13 8,7 73 48,3 17 11,5 19 12,6 215 28,8 Gia cầm 30 20,4 13 8,7 17 11,3 5 3,4 6 4,0 71 9,5 Chó, mèo 126 85,7 92 61,7 86 57,0 100 67,6 104 68,9 508 68,1 Loại khác 0 0,0 1 0,7 0 0,0 0 0,0 2 1,3 3 0,4 Không có 9 6,1 51 34,2 37 24,5 42 28,4 43 28,5 182 24,4 Trong hộ gia đình các con vật được nuôi phổ biến nhất là chó, mèo (68,1%), tiếp theo là lợn (28,8%). Số hộ gia đình không nuôi con vật gì chiếm gần 1/4. Số hộ gia đình có nuôi chó, mèo ở Nam Hồng cao nhất (85,7%); thứ hai là xã Xuân Đỉnh (68,9%); thứ 3 là Phú Diễn (67,6%); thứ tư là Phú Lãm (61,7%) và cuối cùng là xã Phú Lương (57,0%). Không chỉ đối với vật nuôi là chó, mèo xã Nam Hồng chiếm tỷ lệ cao mà đối với vật nuôi là lợn xã cũng có số hộ gia đình nuôi nhiều (63,3%) hơn hẳn so với các xã còn lại. Các loại gia cầm cũng được các gia đình nuôi nhưng với tỷ lệ không vượt quá 21,0%. 4.3. §Æc ®iÓm ý thøc x· héi cña céng ®ång c− d©n vÒ r¸c th¶i vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn r¸c th¶i 4.3.1. Quan niệm của người dân thế nào là rác thải Bảng 7. Quan niệm của người dân về các loại rác Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Phân loại rác n % n % n % n % n % n % Thức ăn, rau quả thừa 134 91,2 103 69,1 109 72,2 131 88,5 129 85,4 606 81,2 Chất thải trong sinh hoạt 131 89,1 128 85,9 112 74,2 130 87,8 121 80,1 622 83,4 Chất thải trong sản xuất 21 14,3 15 10,1 5 3,3 23 15,5 7 4,6 71 9,5 Chất thải trong chăn nuôi 30 20,4 15 10,1 9 6,0 7 4,7 12 8,0 73 9,8 Khác 14 9,5 5 3,4 42 27,8 29 19,6 39 25,8 129 17,3 Kết quả nhận được từ bảng 7 cho thấy người dân quan niệm rác thải cụ thể như sau: 83,4% số người được phỏng vấn quan niệm rác là chất thải trong sinh họat; 81,2% coi rác thải là thức ăn, rau quả thừa; 9,8% cho rằng rác thải 32 bao gồm cả chất thải trong chăn nuôi và 9,5% coi các chất thải ra từ sản xuất cũng là rác thải. Quan điểm của người dân về các loại rác không đồng đều giữa các xã. 91,2% người dân Nam Hồng cho rằng rác thải là thức ăn rau quả thừa; trong khi, chỉ có 69,1% người dân Phú Lãm cho rằng như vậy; Ba xã còn lại dao động từ 77,2% đến 88,5%. Còn quan điểm cho rác thải là chất thải trong sinh hoạt ở các xã tương đối đồng đều nhau duy chỉ có xã Phú Lương thấp hơn một ít (74,2%), các xã khác đạt trên 80%. Số quan niệm chất thải trong sản xuất cũng là rác ở Phú Diễn cao hơn các xã còn lại và thấp nhất là ở xã Xuân Đỉnh- mặc dù xã Xuân Đỉnh có nghề làm bánh kẹo với một lượng chất thải làm ô nhiễm môi trường trầm trọng vào các tháng giáp tết âm lịch. Đối với chất thải do chăn nuôi thải ra, số người được phỏng vấn xã Nam Hồng cũng coi là rác thải cao gấp 2 lần xã Phú Lãm, gấp hơn 3 lần xã Phú Lương và cao gấp 5 lần xã Phú Diễn. 4.3.2. NhËn thøcvÒ t¸c ®éng cña r¸c th¶i tíi ®êi sèng sinh ho¹t Bảng 8. ¶nh hưởng của rác thải Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Ảnh hưởng của rác thải n % n % n % n % n % n % Có 137 93,2 131 87,9 115 76,2 135 91,2 129 85,4 647 86,7 Không 10 6,8 18 12,1 36 23,8 13 8,8 22 14,6 99 13,3 Với câu hỏi “Rác thải có ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe của con người không?’’, tỷ lệ người nhận thức đúng chiếm tỷ lệ rất cao (86,7%), điều đáng bàn là vẫn có 13,3% số người được phỏng vấn cho rằng rác thải không ảnh hưởng đến sức khỏe và môi trường. Có hai xã mà số người cho rằng có ảnh hưởng đạt trên 90% là Nam Hồng (93,2%) và Phú Diễn (90,5%); hai xã có trên 80% nhận định là có ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe theo tỷ lệ tương ứng 87,9% ở Phú Lãm, 85,4% ở Xuân Đỉnh. Xã duy nhất có tỷ lệ người cho rằng rác ảnh hưởng đến môi trường, sức khỏe đạt dưới 80% là Phú Lương (76,2%). Số người nhận định 33 sai ở Phú Lương cũng cao nhất (23,8%), trong khi ở Nam Hồng chỉ có 6,8% số người trả lời sai là rác không ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe. 4.3.3. Hiểu biết lượng giá về tác động của rác thải tới đời sống B¶ng 9. NhËn thøc cña ng−êi d©n vÒ nguy c¬ cña r¸c th¶i víi søc kháe Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Các ảnh hưởng n % n % n % n % N % n % Làm ô nhiễm MT nếu không TG 118 86,1 57 43,5 63 54,8 110 81,5 83 64,3 431 66,6 Gây hôi thối cho con người 100 73,0 106 80,9 57 49,6 100 74,1 82 63,6 445 68,8 Nơi phát sinh ruồi, muỗi, chuột 73 53,3 30 22,9 16 13,9 61 45,2 78 60,5 258 39,9 Là nguồn phát sinh dịch bệnh 55 40,1 27 20,6 25 21,7 37 27,4 73 56,6 217 33,5 Gây ra tai nạn thương tích 0 0,0 0 0,0 1 0,9 3 2,2 0 0,0 4 0,6 Không biết 1 0,7 3 2,3 10 8,7 4 4,5 1 0,8 21 3,3 Khác 2 1,5 2 1,5 2 1,7 2 1,5 10 7,8 18 2,8 Bảng trên cho thấy vẫn còn có 3.3% số người không biết một ảnh hưởng nào của rác thải, trong đó cao nhất là ở xã Xuân Đỉnh (8,7%). Ảnh hưởng của rác thải là gây hôi thối khó chịu cho con người được nhiều người kể đến nhất (68,8%), sau đó là làm ô nhiễm môi trường nếu không được thu gom và xử lý (66,6%), tiếp đến rác là nơi phát sinh ruồi, muỗi, chuột cũng được 39,9% số người kể đến, sau cùng là rác có thể gây tai nạn thương tích cho con người được 0,6% số đối tượng kể đến. Bên cạnh đó, ngoài các tác hại trên, còn 2,8% số người phỏng vấn cho rằng nó sẽ ảnh hưởng hoặc là nguyên nhân gây ra những hậu quả khác. 4.3.4. Sự quan tâm của người dân đến rác thải Với câu hỏi "hiện nay rác thải ở địa phương ông/bà có phải là vấn đề bức xúc không?", có đến hơn 2/3 số người trả lời đó là vấn đề bức xúc của địa phương mình; 1/5 số người cho rằng rác thải là vấn đề bình thường và vẫn còn khoảng 1/10 số người có nhận định rằng rác thải không cần quan tâm. 34 Bảng 10. Sự quan tâm của người dân tới vấn đề rác thải Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Mức quan tâm n % n % n % n % n % n % Có 101 68,7 115 77,2 102 67,6 101 68,2 105 69,5 524 70,2 Không 6 4,1 19 12,8 28 18,5 8 5,4 16 10,6 77 10,3 BT 40 27,2 15 10,1 21 13,9 39 26,4 30 19,9 145 19,4 Xã Phú Lương có gần 20% số người được hỏi trả lời rác thải không phải là vấn đề mà mọi người cần quan tâm cao nhất, trái lại ở Nam Hồng số người trả lời là không cần quan tâm có tỷ lệ rất thấp 4,1%. Các xã còn lại dao động từ 5,4% - 12,8%. 4.3.5. PhÝ thu gom r¸c: Bảng 11. Sù sẵn sàng trả phí cho dịch vụ thu gom rác Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Quan điểm trả phí n % n % N % n % n % n % Có 144 98,0 148 99,3 66 97,1 146 98,7 141 93,4 645 97,3 Không 3 2,0 1 0,7 2 2,9 2 1,4 10 6,6 18 2,7 Khi được hỏi là người dân có sẵn sàng trả phí để cho dịch vụ thu gom rác hoạt động không thì có đến 97,3% trả lời họ sẵn sàng trả phí, tuy nhiên vẫn còn 2,7% không sẵn sàng để trả phí cho dịch vụ này. Sự sẵn sàng trả phí cho dịch vụ thu gom rác của người dân ở xã Phú Lãm là tốt nhất (99,3%), Xã Phú Lương có tỷ lệ thấp nhất (97,1%). 4.3.6. Sự quan tâm của chính quyền địa phương đến thu gom rác Bảng 12. Sự quan tâm của chính quyền địa phương đến vấn đề thu gom rác Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Sự quan tâm của địa phương n % n % n % n % n % n % Có 147 100,0 133 89,3 133 88,1 134 90,5 143 94,7 690 92,5 Không 0 0,0 16 10,7 18 11,9 14 9,5 8 5,3 56 7,5 Đa số đối tượng được phỏng vấn trả lời là chính quyền của địa phương họ có quan tâm đến việc thu gom, xử lý rác thải (92,5%). Trong các xã điều tra, tỷ lệ đối tượng thừa nhận chính quyền địa phương có quan tâm đến vấn đề thu gom, xử lý rác thấp nhất ở xã Phú Lương (88,1%). 35 4.3.7. Các hành vi đối với rác 4.3.7.1. Thu gom rác: Biểu đồ 1. Tỷ lệ số hộ có thu gom rác thải 99.3% 94% 97.3% 98.6% 97.3% 97.3% 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 Nam Hång Phó L·m Phó L−¬ng Phó DiÔn Xu©n §Ønh Chung - Đa phần các hộ gia đình đều có thu gom rác với tỷ lệ đạt 97,3%, tuy nhiên vẫn còn có 2,7% số hộ gia đình không thu gom rác hàng ngày. Xã Nam Hồng có các hộ thu gom rác nhiều hơn cả (99,3%), trong khi ở Phú Lãm con số này chỉ đạt 94,0%. 4.3.7.2. Phân loại và thu gom - Thực hành phân loại rác Biểu đồ 2. Tỷ lệ không phân loại rác trong các gia đình thu gom 80.3 84.6 92 73 92 84.4 0 20 40 60 80 100 Nam Hång Phó L·m Phó L−¬ng Phó DiÔn Xu©n §Ønh Chung Có đến 84,5% số hộ gia đình không phân loại rác khi thu gom chúng, các gia đình phân loại chỉ chiếm 15,4%. Đây là một thực tế, các hộ gia đình thường để chung tất cả các loại rác vào một chỗ mà không quan tâm đến phân riêng ra từng loại một. Lý do họ giải thích cho vấn đề này là mất thời gian và đã quen làm như vậy từ trước rồi. Trong các gia đình có phân loại thì ở xã Phú Diễn có tỷ lệ người phân loại đạt cao nhất (27% ), đứng tiếp sau là Nam Hồng (19,7%), đứng sau Nam 36 Hồng là xã Phú Lãm với 15,4%. Xã Xuân Đỉnh, Phú Lương tỷ lệ người phân loại rác thải cùng đạt 8,0%. - Dụng cụ thu gom Bảng 13. Dụng cụ để đựng rác tại các hộ gia đình có thu gom Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Dụng cụ đựng rác n % n % n % n % n % n % Rổ, sọt 23 15,7 57 38,3 31 20,5 9 6,1 13 8,6 133 17,8 Thùng, xô 43 29,3 56 37,6 94 62,3 37 25,0 106 70,2 336 45,0 Túi nylon 95 64,6 35 23,5 25 16,6 103 69,6 43 28,5 301 40,4 Khác 1 0,7 4 3,4 11 7,3 2 1,4 1 0,7 20 2,6 Có 45% số hộ gia đình khi thu gom rác xong thì đựng vào thùng, xô; 40,4% hộ đựng vào túi ni l«ng, 17,8% đựng vào rổ, sọt; đựng vào túi giấy và hố rác chiếm tỷ lệ thấp hơn 2%. Hộ gia đình đựng vào rổ, sọt ở Phú Lãm cao nhất (38,3%), trong khi các hộ gia đình ở Xuân Đỉnh đựng vào thùng, xô chiếm ưu thế hơn. Đa phần hộ gia đình ở Phú Diễn đựng rác vào túi nylon. - Tình hình tæ chức thu gom rác t¹i ®Þa ph−¬ng Biểu đồ 3. Tỷ lệ các xã có dịch vụ thu gom rác 100% 0 100% 0 45% 55% 100% 0 100% 0 88.9% 11.1% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Nam Hång Phó L·m Phó L−¬ng Phó DiÔn Xu©n §Ønh Chung Cã Kh«ng Hiện nay 4/5 xã điều tra đã có dịch vụ thu gom rác được 100% đối tượng phỏng vấn xác nhận. Ở xã Phú Lương, chỉ có 45,0% số người được phỏng vấn thừa nhận tại nơi mình sinh sống đã có dịch vụ thu gom rác. Ngược lại, 55% số người không thừa nhận là hiện nay ở địa phương mình còn dịch vụ thu gom rác. Phỏng vấn sâu các đối tượng cũng cho thấy hiện nay ở xã Phú Lương 37 không còn dịch vụ thu gom rác nữa, mặc dù dịch vụ đã đã tự phát ra đời từ năm 2001. Về lý do việc thu gom rác đang bị đình trệ, một người thu gom rác ở xã Phú Lương cho biết “Công việc thu gom rác của tôi đã bị ngừng trệ từ năm 2001 bởi lẽ công việc quá nặng nề, phải thu gom rác cho 600 hộ gia đình mà cứ 2 tháng một lần lại phải đi thu mỗi hộ 1000đ mà họ cũng không chịu đóng nên việc thu gom phải dừng lại”. - H×nh thøc thu gom r¸c ë c¸c ®Þa ph−¬ng: Bảng 14. Cách thu gom rác ở các địa phương Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Cách thu gom của địa phương n % n % n % n % n % n % Xe gom rác 142 96,6 148 99,3 62 91,2 148 100,0 151 100,0 651 98,2 Thùng, hố rác công cộng 5 3,4 1 0,7 6 8,8 0 0,0 0 0,0 12 1,8 Khác 5 3,4 0 0,0 0 0,0 4 2,7 0 0,0 9 1,4 Tính trong số người trả lời ở các xã có dịch vụ thu gom rác thì 98,2% ở các xã có xe đi gom rác, số người đổ ra thùng/hố rác công cộng hoặc cách thu gom khác đạt thấp hơn 2%. Có hai xã có 100% người đổ rác vào xe gom rác (Phú Diễn và Xuân Đỉnh). Xã Phú Lãm số người đổ lên xe gom rác là 99,3%. Nam Hồng có 96,6% số hộ cũng đổ lên xe đi gom rác. Đối với xã Phú Lương vẫn có 91,2% số hộ trả lời là đổ rác vào xe gom rác nhưng thực tế thì trong xã không còn đội thu gom rác hoạt động nữa mà họ tự đổ ra bất kỳ nơi nào họ thấy có thể đổ được, các bãi rác tự phát mọc lên khắp nơi trong xã. 4.3.7.3. Xử lý rác - Đối với các hộ không thu gom Bảng 15. Cách xử lý rác của các hộ không thu gom rác Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Cách xử lý n % n % n % n % n % n % Đổ ra vườn, ao, đường 0 0,0 8 88,9 2 50,0 1 50,0 4 100,0 15 75,0 Đổ vào chuồng gia súc 0 0,0 0 0,0 1 25,0 0 0,0 0 0,0 1 5,0 Đốt 1 100,0 0 0,0 0 0,0 1 50,0 0 0,0 2 10,0 Khác 0 0,0 1 11,1 1 25,0 0 0,0 0 0,0 2 10,0 38 Trong số gia đình không thu gom rác hàng ngày, có 75% số hộ đổ ra vườn, ao, đường, kế sau là đốt hay làm cách khác (10%), đổ vào chuồng gia súc có tỷ lệ thấp nhất (5,0%). Với cách đổ ra vườn, ao, đường người dân ở Xuân Đỉnh trả lời với tỷ lệ cao nhất (100%), 88,9% người dân ở Nam Hồng cũng chọn cách này. Hai xã Phú Lương, Phú Diễn có một nửa số người chọn cách xử lý rác này. Riêng người dân ở Nam Hồng không ai chọn cách xử lý này. Đổ vào chuồng gia súc chỉ duy nhất có các hộ ở Phú Lương xử lý rác thải theo cách này. Với các xã còn lại thì không có gia đình nào chọn cách xử lý đó. - Đối với các hộ thu gom Tái sử dụng: Bảng 16. Tái sử dụng lại rác thải là hợp chất hữu cơ Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Tái chế rác HC n % n % n % n % n % n % Có 65 44,2 32 21,5 54 35,8 44 29,7 104 68,9 299 40,1 Không 82 55,8 117 78,5 97 64,2 104 70,3 47 31,1 447 59,9 Khi rác thải là chất hữu cơ thì chỉ có 40,1% các gia đình có tái sử dụng lại làm thức ăn cho gia súc, gia cầm. Còn 59,9% số hộ bỏ luôn vào cùng với các loại rác thải khác. Đó cũng là nguyên nhân gây lên các mùi hôi thối vì khi rác thải là hợp chất hữu cơ thì rất dễ lên men và tạo mùi. Trong các gia đình có sử dụng rác hữu cơ thì người dân ở Xuân Đỉnh là có tỷ lệ cao hơn cả (68,9%), sau đó là xã Nam Hồng (44,2%), Ba xã còn lại đều chiếm thấp hơn 36%. Qua kết quả này có thể thấy được ở Xuân Đỉnh số gia súc, gia cầm được nuôi bằng rác hữu cơ sử dụng lại nhiều hơn các xã khác. Cách tái sử dụng Trong số các hộ gia đình có sử dụng lại nguồn rác là thức ăn hữu cơ thì có 79,3% số hộ dùng để nuôi gia súc, gia cầm; 9,4% số hộ để làm phân bón và 19,7% số hộ gia đình dùng để vào việc khác. 39 Bảng 17. Cách sử dụng thức ăn thõa trong hộ gia đình Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Cách sử dụng n % n % n % n % n % n % Để chăn nuôi gia súc, gia cầm 60 92,3 19 59,4 47 87,0 38 86,4 73 70,2 237 79,3 Để làm phân bón 21 32,3 4 12,5 0 0,0 3 6,8 0 0,0 28 9,4 Khác 1 1,5 13 40,6 8 14,8 6 13,6 31 29,8 59 19,7 Cách dùng nguồn thức ăn hữu cơ thừa để chăn nuôi gia súc, gia cầm ở các xã cũng chênh lệch nhau lớn. Nếu xếp từ trên xuống dưới thì được kết quả: 92,3% sè gia ®×nh ở Nam Hồng dùng để cho gia súc, gia cầm ăn; t−¬ng tù nh− vËy 87% sè người ở Phú Lương, 84,6% sè gia ®×nh ë Phú Diễn, 70,2% gia ®×nh ở Xuân Đỉnh vµ 59,4% gia ®×nh ë Phú Lãm cũng dùng thøc ¨n thõa vào mục đích nu«i gia súc, gia cầm; Với cách dùng làm phân bón thì ở xã Nam Hồng có 32,3% người chọn, 12,5% người ở Phú Lãm sử dụng để làm phân bón và 6,8% người ở Phú Diễn cũng có cïng cách lựa chọn. Riêng hai xã Phú Lương và Xuân Đỉnh thì không có ai lựa chọn c¸ch sử dụng thøc ¨n thõa lại làm phân bón. - Xử lý Bảng 18. Cách xử lý rác chủ yếu của các hộ gia đình Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Cách xử lý chủ yếu n % n % n % n % n % n % Đổ vào n¬i gom rác công cộng 137 93,2 144 96,6 83 55,0 146 98,7 141 93,4 651 87,3 Chôn 2 1,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 0,7 3 0,4 Đốt 6 4,1 3 2,0 8 5,3 1 0,7 5 3,3 23 3,1 Khác 2 1,4 2 1,3 60 39,7 1 0,7 4 2,7 69 9,3 Đối với rác không sử dụng lại được hay tái chế được, cách xử lý chủ yếu ở các hộ gia đình là đổ vào n¬i gom rác công cộng, có 87,3% số đối tượng phỏng vấn đồng tình với cách xử lý này. Các cách xử lý còn lại ít người áp dụng. Điều này gợi ra một hướng mới là đa phần ở các xã đã có dịch vụ thu 40 gom rác đến tới từng gia đình. Riêng ở Phú lương chỉ có 55% số đối tượng phỏng vấn trả lời là gia đình họ thường đổ rác vào thùng, xe rác công cộng, tức là dịch vụ thu gom rác ở xã này chưa phát triển. Bảng 19. Những việc mà chính quyền địa phương đã làm Nam Hồng Phú Lãm Phú Lương Phú Diễn Xuân Đỉnh Chung Các việc mà địa phương làm n % n % n % n % N % n % Đề ra các quy định xử phạt 23 15,7 7 4,7 11 7,3 5 3,4 7 4,6 53 7,1 Đưa ra vấn đề về vệ sinh môi trường 24 16,3 6 4,0 18 11,9 1 0,7 8 5,3 57 7,6 Tổ chức thu gom 129 87,8 113 75,8 74 49,0 118 79,7 129 85,4 563 75,5 Phát động và tổ chức phong trào 72 49,0 14 9,4 59 39,1 49 33,1 72 47,7 266 35,7 Tổ chức truyền thông thường xuyên 72 49,0 15 10,1 34 22,5 36 24,3 49 32,5 206 27,6 Không biết 1 0,7 25 16,8 20 13,3 14 9,5 9 6,0 69 9,3 Khác 2 1,4 4 2,7 22 14,6 6 4,1 2 1,3 36 4,8 Tỷ lệ đối tượng phỏng vấn xác nhận những việc cụ thể mà cán bộ chính quyền ở địa phương mình đã quan tâm cao nhất là tổ chức đội thu gom, vận chuyển, xử lý rác (75,5%), trong đó cao nhất là ở xã Nam Hồng (87,8%) và thấp nhất là ở Phú Lương (49,0%). Công việc cụ thể thứ hai là phát động và tổ chức phong trào vệ sinh làng xóm (35,7%). Số người được phỏng vấn ở xã Nam Hồng trả lời nội dung này là 49,0%; 47,7% người ở Xuân Đỉnh cho rằng là cán bộ địa phương đã quan tâm bằng cách tổ chức, phát động các phong trào; 39,1% ở xã Phú Lương cũng trả lời là địa phương quan tâm bằng cách này; 33,1% là câu trả lời của người phỏng vẫn xã Phú Diễn; Với xã Phú Lãm thì cách quan tâm bằng tổ chức, phát động các phong trào rất thấp chỉ có dưới 10% người trả lời. Tổ chức truyền thông thường xuyên được 27,6% đối tượng phỏng vấn kể đến như một quan tâm của chính quyền địa phương đối với vấn đề thu gom, xử lý rác. Cao nhất vẫn là của Nam Hồng (49,0%); sau đó là Xuân Đỉnh (32,5%); tiếp đến là Phú Diễn (24,3%); xã Phú Lương là 22,5% và thấp nhất là xã Phú Lãm 10,1%. 41 4.4. KÕt qu¶ c©n r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh: Tại mỗi xã chọn ngẫu nhiên 40 hộ gia đình để tiến hành cân tất cả các loại rác do gia đình họ thải ra trong vòng 10 ngày liên tục. Trước ngày cân rác đầu tiên, chúng tôi đã tiến hành hướng dẫn cho các hộ gia đình phân rác thải hàng ngày ở gia đình họ thành 4 loại là thực phẩm, rau cỏ thừa; nylon và các loại PVC khác; rác thải có thể tái chế được (vỏ chai, nhôm, sắt,…); và các loại rác còn lại. Bảng dưới đây trình bày kết quả lượng rác của một hộ gia đình thải ra trung bình một ngày theo xã. Bảng 20. Lượng rác thải hµng ngày của hộ gia đình vµ cu¶ mçi ng−êi X· Thùc phÈm Nilon vµ c¸c lo¹i pvc kh¸c R¸c th¶i cã thÓ t¸i chÕ C¸c lo¹i r¸c th¶i cßn l¹i TB rác/ hộ TB rác/ người gram % gram % gram % gram % gram gram Phó L−¬ng 373,9 20,2 120,5 6,5 57,8 3,1 1297,8 70,2 1850,0 326,0 Phó L·m 524,3 35,1 45,8 3,1 37,8 2,5 885,5 59,3 1493,4 280,5 Xu©n §Ønh 576,6 38,5 77,6 5,2 104,8 7,0 740,6 49,4 1499,6 297,0 Phó DiÔn 531,9 42,9 62,9 5,1 43,1 3,5 601,3 48,5 1239,2 208,3 Nam Hång 531,4 74,4 57,6 8,1 39,4 5,5 85,6 12,0 714,0 153,6 Chung 507,6 37,3 72,9 5,4 56,6 4,2 722,2 53,1 1359,2 253,1 Tính chunng cho cả 5 xã, lượng rác thải trung bình hàng ngày ở mỗi gia đình là 1,359 kg, trong đó trên 50% là các loại rác không tái sử dụng hay tái chế được, 37,3% là rau cỏ thực phẩm thừa. Ni l«ng vµ c¸c lo¹i PVC kh¸c lµ r¸c th¶i rÊt khã ph©n huû trong m«i tr−êng tù nhiªn cã nhiÒu nhÊt lµ x· Phó L−¬ng (hµng ngµy mét hé gia ®×nh th¶i ra 120,5 gram), thø 2 lµ Xu©n §Ønh (77,6gram), thø 3 lµ Phó DiÔn (62,9gram), thø 4 lµ Nam Hång (57,6gram) vµ Ýt nhÊt lµ Phó L·m (45,8gram). TÝnh chung cho c¶ 5 x· th× l−îng r¸c lo¹i nµy th¶i ra m«i tr−êng hµng ngµy lµ 72,9g/hé. X· Phó L−¬ng cã l−îng r¸c th¶i trung b×nh hµng ngµy cao nhÊt (1800gram), trong khi l−îng r¸c th¶i trung b×nh hµng ngµy ë x· Nam Hång (714gram) l¹i Ýt h¬n gÇn 3 lÇn. 42 §èi víi r¸c th¶i lµ thùc phÈm, x· Phó L−¬ng cã l−îng r¸c th¶i thÊp nhÊt trong sè 5 x· ®iÒu tra, nh−ng c¸c lo¹i r¸c th¶i cßn l¹i l¹i cao nhÊt. Tính chung ở cả 5 xã điều tra, lượng rác trung bình mà một người thải ra trong một ngày là 253 gam. Lượng rác trung bình tính theo đầu người nhiều nhất là ở Phú Lương, sau đó là Xuân Đỉnh, Phú Lãm, Phú Diễn và ít nhất là ở Nam Hồng. 4.5. §¸nh gi¸ møc ®é nguy c¬ cña r¸c th¶i tíi søc kháe con ng−êi: Bảng 21. Møc ®é nhiÔm vi sinh vËt t¹i r¸c th¶i hé gia ®×nh X· Coliform F. coliform Shigella Salmonella V. cholerae Pseudomonas Phó L−¬ng(23) 23 6 0 0 0 0 Phó L·m (41) 41 9 0 0 0 0 Xu©n §Ønh(26) 26 2 0 0 0 4 Phó DiÔn (31) 31 7 0 0 0 12 Nam Hång(33) 33 14 0 0 0 0 Chung (154) 154(100%) 38 (24,7%) 0 0 0 16 (10,4%) Cã 5 lo¹i vi khuÈn ®−îc xÐt nghiÖm. KÕt qu¶ cho thÊy hÇu hÕt c¸c mÉu r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh ®Òu t−¬ng ®èi s¹ch. TÊt c¶ c¸c mÉu r¸c ®Òu cã sè l−îng Coliform kh«ng cao. ChØ cã 16 trong sè 144 mÉu r¸c cã Pseudomonas aeruginosa vµ c¸c mÉu nµy tËp trung chñ yÕu ë hai x· Phó DiÔn vµ Xu©n §Ønh. Cßn l¹i tÊt c¶ c¸c mÉu r¸c ®Òu ©m tÝnh víi 3 lo¹i vi khuÈn g©y bÖnh ®−êng ruét t¶, lþ vµ th−¬ng hµn. B¶ng 22. Møc ®é nhiÔm trøng giun, s¸n ®−êng ruét t¹i r¸c hé gia ®×nh X· Giun ®òa Giun tãc Giun mãc Giun kim S¸n Phó L−¬ng (23) 1 0 0 0 0 Phó L·m (41) 3 0 0 5 0 Xu©n §Ønh (26) 0 0 0 0 0 Phó DiÔn (31) 2 0 0 1 1 Nam Hång (33) 2 0 0 1 1 Chung (154) 8(5,2%) 0 0 7(4,5%) 2(1,3%) 43 Chỉ có 8 trong số 154 mẫu rác có trứng giun đũa, 7 mẫu có trứng giun kim và 2 mẫu có trứng sán. Không có mẫu rác nào có trứng giun tóc và giun móc là hai loại giun nguy hiểm nhất đối với sức khỏe con người. B¶ng 23. Møc ®é nhiÔm vi sinh vËt t¹i r¸c th¶i t¹i c¸c b·i r¸c cña x· X· Coliform Fecal coliorm Shigella Salmonella V. cholerae Pseudom- onas C. perfringen Phó L−¬ng (4) 4 4 0 0 0 1 3 Phó L·m (3) 3 3 0 0 0 0 1 Xu©n §Ønh (3) 3 3 0 0 0 2 3 Phó DiÔn (3) 3 3 0 0 0 1 3 Nam Hång (2) 2 1 0 0 0 0 2 Chung (15) 15(100%) 14(93,3) 0 0 0 4(26,7) 12(85,7%) Cã 4 trong sè 15 mÉu r¸c t¹i c¸c b·i th¶i chøa vi khuÈn Pseudomonas vµ 12 trong sè 15 mÉu r¸c chøa vi khuÈn kþ khÝ Clostrilium perfringens. So s¸nh víi c¸c m·u r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh râ rµng ta thÊy c¸c mÉu r¸c tõ c¸c b·i r¸c th¶i cã chøa nhiÒu nguy c¬ g©y bÖnh cho ng−êi h¬n. Tuy nhiªn t¹i c¸c b·i r¸c nµy còng kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc mÉu nµo chøa c¸c vi khuÈn g©y bÖnh ®−êng ruét nguy hiÓm nh− t¶, lþ, th−¬ng hµn. KÕt qu¶ xÐt nghiÖm c¸c mÉu r¸c t¹i c¸c b·i r¸c cña x· cho thÊy ®a sè c¸c mÉu r¸c ®Òu cã nhiÔm ký sinh trïng ®−êng ruét, trong ®ã tØ lÖ mÉu nhiÔm trøng giun ®òa lµ cao nhÊt (9/15 mÉu), tØ lÖ mÉu nhiªm trøng giun mãc thÊp nhÊt víi 1/15 mÉu. Riªng t¹i Phó DiÔn, trong r¸c th¶i t¹i c¸c b·i r¸c tËp trung cã tíi 4 lo¹i trøng ký sinh trïng ®−êng ruét. B¶ng 24. Møc ®é nhiÔm trøng ký sinh trïng vµ vi khuÈn ®−êng ruét trong r¸c th¶i t¹i c¸c b·i r¸c cña x· X· Giun ®òa Giun tãc Giun mãc Giun kim S¸n Phó L−¬ng (4) 3 1 0 3 0 Phó L·m (3) 1 0 1 1 0 Xu©n §Ønh (3) 1 0 0 0 1 Phó DiÔn (3) 3 1 0 1 1 Nam Hång (2) 1 0 0 0 0 Chung (15) 9(60%) 2(13,3%) 1(6,7%) 5(33,3%) 2(13,3%) 44 Râ rµng r¸c t¹i c¸c b·i th¶i tËp trung « nhiÔm h¬n r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh. Trªn 60% mÉu r¸c t¹i c¸c b·i r¸c cã nhiÔm trøng giun ®òa, 33,3% mÉu nhiÔm trøng giun kim, trªn 13% mÉu nhiÔm trøng giun tãc vµ s¸n, 6,7% mÉu nhiÔm giun mãc. 4.6. §Ò xuÊt vµ thö nghiÖm m« h×nh thu gom, xö lý r¸c cho vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ 4.6.1. Nguyªn t¾c: M« h×nh ph©n lo¹i, thu gom r¸c th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh ph¶i ®¬n gi¶n, phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña ®Þa ph−¬ng ®Ó ng−êi d©n dÔ thùc hiÖn. Qua pháng vÊn c¸c c¸n bé x·, th«n còng nh− ng−êi d©n ë c¸c x· ®iÒu tra, thÊy r»ng mét trong nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc do r¸c lµ r¸c th¶i ni l«ng. Ni l«ng kh«ng ph©n huû ®−îc nªn c¸c ®èng r¸c ®Çy lªn rÊt nhanh. §Æc biÖt ni l«ng bay kh¾p n¬i tõ ®−êng lµng, ngâ xãm tíi c¸nh ®ång, mang theo bôi bÈn vµ g©y mÊt mü quan cña lµng xãm, g©y khã chÞu cho mäi ng−êi. Víi ®iÒu kiÖn cña khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸, nÕu ph©n thµnh nhiÒu lo¹i th× ng−êi d©n khã chÊp nh¹n do ®ã chóng t«i ®· ®Ò xuÊt viÖc ph©n lo¹i chØ chia thµnh 3 lo¹i lµ: ni l«ng vµ c¸c lo¹i nhùa; c¸c chÊt cã thÓ t¸i sö dông ®−îc nh− thuû tinh, kim lo¹i; vµ c¸c lo¹i chÊt th¶i cßn l¹i. 4.6.2. §Ò xuÊt m« h×nh thu gom, xö lý r¸c: 4.6.2.1. §èi víi c¸c ®èng/b·i r¸c t¹i c¸c ngâ xãm: T¹i tÊt c¶ c¸c x· tiÕn hµnh ®iÒu tra ®Òu cã rÊt nhiÒu c¸c ®èng r¸c hoÆc c¸c b·i rÊc nhá n»m r¶i r¸c ven ®−êng lµng, ngâ xãm. C¸c ®èng r¸c nµy tuy kh«ng lín (th−êng chiÕm kho¶ng 10 – 20 m2, nh−ng th−êng n»m s¸t c¸c hé d©n c− nªn g©y « nhiÔm vÇ mÊt mü quan. ViÖc chuyÓn l−îng r¸c nµy ®Õn b·i r¸c tËp trung cña x· rÊt tèn kÐm, tèn nhiÒu c«ng søc vµ kh«ng kh¶ thi. Do ®ã gi¶i ph¸p thÝch hîp nhÊt lÇ xö lý t¹i chç b»ng ch«n lÊp víi sù hç trî cña chÕ phÈm vi sinh. 45 4.6.2.2. §èi víi r¸c th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh: T¹i c¸c x· nghiªn cøu, t×nh tr¹ng chung lµ c¸c hé gia ®×nh cho r¸c thaØu vµo c¸c tói ni l«ng sau ®ã mang ra vøt ë c¸c hè, r·nh hoÆc quanh n¬i ë dÉn tíi t×nh tr¹ng r¸c th¶i n»m r¶i r¸c kh¾p n¬i trong ®−êng lµng, ngâ xãm. Mét sè n¬i cã tæ chøc thu gom th× còng kh«ng hoµn chØnh, nh÷ng ng−êi ®i thu gom do kh«ng ®−îc tr¶ thï lao tho¶ ®¸ng nªn ®· kh«ng thu gom ®Òu ®Æn hoÆc chØ thu gom nh÷ng tói do c¸c gia ®×nh mang ra bá vµo xe khi hä ®i qua cæng. C¸c xe chë r¸c sau ®ã ®−îc ®−a ®Õn c¸c b·i r¸c tËp trung, th−êng lµ mét c¸i ao, r·nh quanh lµng hoÆc ngoµi c¸nh ®ång. C¸c tói ni l«ng r¸c ®ã ®−îc ®æ xuèng ®ã vµ tr«i næi trªn c¸c ao, r·nh ®ã, rÊt lau ph©n huû. C¸c tói ni l«ng v−¬ng v·i kh¾p n¬i vµ gÆp giã sÏ bay m¾c vµo c¸c bôi c©y xung quanh g©y mÊt mü quan vµ « nhiÔm. Tõ thùc tÕ ®ã nhãm nghiªn cøu ®· ®Ò xuÊt m« h×nh thu gom vµ xö lý r¸c th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh nh− sau: S¬ ®å 3. M« h×nh thö nghiÖm thu gom xö lý r¸c th¶i 4.6.3. Thö nghiÖm m« h×nh thu gom vµ xö lý r¸c: 4.6.3.1. §Þa ®iÓm chän ®Ó thö nghiÖm: §éi 8 vµ §éi 9 cña X· Phó l−¬ng ®−îc chän lµm n¬i thö nghiÖm m« h×nh. §Æc ®iÓm cña hai xãm nµy lµ t−¬ng ®èi ®«ng d©n, cã nhiÒu c¸c ®èng/ b·i r¸c ë c¸c ngâ xãm, r¸c th¶i ®ang lÇ v¸n ®Ò bøc xóc ®èi víi c¶ c¸n bé vµ nh©n d©n. R¸c th¶i hé gia ®×nh Ph©n lo¹i t¹i hé G§ §éi xe thu gom N¬i tËp kÕt r¸c ni l«ng B·i r¸c cña th«n/x· B¸n cho c¸c c¬ së t¸i chÕ §èt hoÆc t¸i chÕ 46 4.6.3.2. Gi¶i ph¸p ®Ó thùc hiÖn m« h×nh: - Tranh thñ sù phèi hîp vµ gióp ®ì cña §¶ng uû, chÝnh quyÒn vµ c¸c tæ chøc x· héi cña ®Þa ph−¬ng nh− Héi Liªn hiÖp phô n÷ VN, Héi N«ng d©n, Héi Cùu chiÕn binh, §oµn thanh niªn vµ Tr¹m y tÕ x· ®Ó tuyªn truyÒn vµ vËn ®éng ®Ó ng−êi d©n thÊy râ vai trß vµ tr¸ch nhiÖm trong viÖc tham gia vµo c«ng t¸c gi÷ g×n vÖ sinh m«i tr−êng, gãp phÇn b¶o vÖ søc kháe cña chÝnh m×nh vµ céng ®ång. - T¹o phong trµo thi ®ua trong quÇn chóng, cã tæng kÕt vµ biÓu d−¬ng ng−êi tèt vµ phª b×nh, xö ph¹t nh÷ng c¸ nh©n lµm ch−a tèt. - Tæ chøc tËp huÊn cho nh÷ng c¸n bé vµ thµnh phÇn nßng cèt cña x·, th«n ®Ó t¹o nh÷ng h¹t nh©n trong tuyªn truyÒn, vËn ®éng vµ g−¬ng ho¹t ®éng trong quÇn chóng nh©n d©n. - Tuyªn truyÒn qua c¸c buæi häp th«n vµ trªn loa truyÒn thanh cña th«n, x·. - Tæ chøc viÖc thu gom ®óng thêi gian vµ ®Þa ®iÓm qui ®Þnh ®Ó t¹o thãi quen vµ niÒm tin trong nh©n d©n. 4.6.3.3. Nh÷ng néi dung ®· thùc hiÖn thùc hiÖn thö nghiÖm m« h×nh: B¶ng 25. Néi dung thö nghiÖm m« h×nh TT Néi dung c«ng viÖc Thêi gian thùc hiÖn 1 Tæ chøc héi th¶o víi ®Þa ph−¬ng, lÊy ý kiÕn hoµn chØnh m« h×nh 3/2006 2 Ph¸t ®éng phong trµo toµn d©n tham gia lµm s¹ch m«i tr−êng, ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nhµ 15/3/2006 3 Ph¸t tê r¬i h−íng dÉn ph©n lo¹i r¸c tíi c¸c hé d©n 17/3/2006 4 Trang bÞ xe chë r¸c cho 2 ®éi 3/2006 5 TriÓn khai cÊp tói ni l«ng cho c¸c hé gia ®×nh 25/3 6 Thùc hiÖn duy tr× ph©n lo¹i, thu gom r¸c B¾t ®µu tõ 1/4/2006 7 Héi th¶o rót kinh nghiÖm, s¬ kÕt 27/5/2006 47 4.6.4. KÕt qu¶ ®· ®¹t ®−îc: 4.6.4.1. Xö lý c¸c ®èng/b·i r¸c t¹i cÊc ngâ xãm: Nhãm nghiªn cøu phèi hîp víi UBND, Tr¹m y tÕ x· vµ c¸c ban, ngµnh, tæ chøc x· héi trong x· ph¸t ®éng ngµy lµm s¹ch th«n xãm, huy ®éng lùc l−îng thanh niªn vµ häc sinh tham gia tæng vÖ sinh toµn th«n. Lùc l−îng thanh niªn chñ yÕu ®−îc huy ®éng vµo viÖc xö lý c¸c b·i/®èng r¸c th¶i. T¹i c¸c n¬i nµy, r¸c ®−îc vun gän vµo mét ®èng, t¹i nÒn cña b·i r¸c ®ã ®µo s©u kho¶ng 30cm - 40 cm, cµo toµn bé r¸c vµo hè ®ã vµ tuíi dung dÞch chÕ phÈm vi sinh vµ lÊp ®Êt lªn, lÌn chÆt. Cã 8 b·i r¸c nhá ®· ®−îc xö lý nh− vËy t¹i hai th«n nµy. §Æc biÖt cã mét b·i r¸c ngay tr−íc cöa nhµ v¨n ho¸ th«n 3 ®· ®−îc phñ b»ng mét líp v÷a ®Ó ®¶m b¶o mü quan khu vùc nµy. 4.6.4.2. Ph©n lo¹i, thu gom: - T¹i c¸c hé gia ®×nh: Mçi hé gia ®×nh ®−îc ph¸t c¸c tói ni l«ng theo 3 mµu kh¸c nhau cho 3 lo¹i r¸c: tói mµu tr¾ng cho r¸c ni l«ng, tói mµu hång cho r¸c t¸i chÕ vµ tói mµu ®en cho c¸c lo¹i r¸c cßn l¹i. §ång thêi khuyÕn khÝch c¸c hé gia ®×nh sö dông c¸c dông cô chøa ®ùng r¸c nh− x«, chËu, sät,... ®Ó gi¶m l−îng ni l«ng th¶i ra tõ chÝnh c¸c tói ®ùng r¸c. Vµo c¸c chiÒu thø 3, 6 vµ Chñ nhËt, c¸c hé mang c¸c tói r¸c ra cæng ®Ó chê xe thu gom ®Õn chë ®i hoÆc khi xe tíi th× mang c¸c tói r¸c ra bá vµo xe. - §éi thu gom r¸c: Nhãm nghiªn cøu trang bÞ cho mçi ®éi 2 xe chë r¸c chuyªn dông do C«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ cña ThÞ x· Hµ §«ng (nay lµ Thµnh phè Hµ §«ng) s¶n xuÊt. Mçi xe cã mét ®éi gåm 2 ng−êi phô tr¸ch, mçi tuÇn ®i thu gom 3 ngµy. Thïng xe ®−îc ng¨n thµnh 3 khoang ®Ó chøa 3 lo¹i r¸c kh¸c nhau. Trong tuÇn ®Çu nhãm nghiªn cøu cö mét ng−êi ®i cïng ®éi thu gom ®Ó x¸c nhËn viÖc ph©n lo¹i cña c¸c hé gia ®×nh. Sau ®ã nh÷ng ng−êi thu gom tiÕp tôc ®¸nh gi¸ trong 3 tuÇn tiÕp theo ®Ó xem møc ®é chÊp nhËn vµ thùc hiÖn viÖc ph©n lo¹i r¸c t¹i c¸c gia ®×nh. R¸c Ni l«ng vµ c¸c lo¹i r¸c cã thÓ t¸i chÕ ®−îc chuyÓn ®Õn mét khu tËp trung ë ven lµng ®Ó xö lý, cßn r¸c th¶i ®−îc chuyÓn ®Õn mét b·i tËp trung cña x·, n¬i tr−íc ®©y lµ mét c¸i ao ë ngoµi c¸nh ®ång. B·i r¸c nµy sÏ ®−îc lÊp dÇn tõng phÇn khi ®æ ®Çy r¸c. Thùc tÕ phÇn r¸c cã thÓ 48 t¸i chÕ ®−îc nh− kim lo¹i, thuû tinh,... th× nh÷ng ng−êi thu gom lÊy mang ®i b¸n, phÇn r¸c ni l«ng hä còng nhÆt lÊy mét phÇn s¹ch ®em b¸n, phÇn cßn l¹i míi ®−a ®Õn b·i tËp trung chê xö lý. - KÕt qu¶ thùc hiÖn ph©n lo¹i r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh: B¶n 26. TØ lÖ ph©n lo¹i r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh Xãm 8 (652 hé) Xãm 9 (754 hé) Chung (1406hé) Thêi gian Sè hé cã P/lo¹i TØ lÖ % Sè hé cã P/lo¹i TØ lÖ % Sè hé cã P/lo¹i TØ lÖ % R¸c th¶i nhùa, ni l«ng thu ®−îc (kg) TuÇn 1 56 8,6 55 7,3 111 7,9 7,8 TuÇn 2 135 20,7 190 25,2 225 16,0 15,8 TuÇn 3 344 52,8 433 57,4 777 55,3 53,0 TuÇn 4 389 59,7 420 55,7 809 57,3 53,8 TuÇn 8 362 55,5 423 56,1 785 55,8 50,2 TuÇn 12 342 52,5 378 50,1 720 51,2 46,5 Trong th¸ng ®Çu tiªn cña viÖc thùc hiÖn ph©n lo¹i vµ thu gom, hµng ngµy loa truyÒn thanh cña x· vµ ®éi ph¸t c¸c th«ng tin tuyªn truyÒn vÒ r¸c th¶i vµ vËn ®éng mäi ng−êi d©n trong ®éi tæ chøc ph©n lo¹i r¸c vµ cã c¸c xe cña ®éi thu gom ®Õn thu gom chë ®i vµo thø 3, thø 5 vµ chñ nhËt. B¶ng trªn cho thÊy r»ng trong tuÇn ®Çu sè hé gia ®×nh thùc hiÖn ph©n lo¹i cßn rÊt h¹n chÕ. Tuy nhiªn c¸c tuÇn tiÕp theo sù tham gia ®· tÝch cùc h¬n rÊt nhiÒu. §Õn tuÇn thø 4 th× ®· cã trªn 60% sè hé ®· tæ chøc ph©n lo¹i t¹i nhµ. §iÒu ®¸ng tiÕc lµ sau ®ã mét th¸ng, khi mµ viÖc tuyªn truyÒn vµ vËn ®éng gi¶m ®i th× sè hé thùc hiÖn ph©n lo¹i r¸c t¹i gia ®×nh còng gi¶m, vµ l−îng r¸c nhùa, ni l«ng còng gi¶m ®¸ng kÓ. Nh− vËy míi chØ cã mét nöa sè r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh ®−îc ph©n lo¹i. §Ó viÖc ph©n lo¹i ®−îc tèt h¬n, nhãm nghiªn cøu ®· thảo luận víi l·nh ®¹o UBND x· và hç trî cho nh÷ng ng−êi trong ®éi thu gom r¸c thªm mét kho¶n phô cÊp b»ng 2/3 sè tiÒn c«ng thu gom ®ang ®−îc h−ëng ®Ó hä thùc hiÖn viÖc t¸ch c¸c r¸c th¶i ni l«ng vµ nhùa khái c¸c tói r¸c mµ c¸c hé gia ®×nh chuyÓn tíi. 49 KÕt qu¶ lµ l−îng r¸c th¶i ni l«ng thu ®−îc gÇn gÊp ®«i l−îng ni l«ng thu ®−îc tr−íc ®©y. Nh÷ng ng−êi thu gom cßn cho biÕt hä ®· läc ra ®−îc gÇn mét nöa sè ni l«ng ®ã röa qua