Đề tài Nghiên cứu chỉ số giá hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu phục vụ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và điều hành quản lý nhà nước về thương mại

Bé C«ng Th−¬ng Trung t©m Th«ng tin Th−¬ng m¹I §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc CÊp Bé M∙ sè: 2006-78-011 Nghiªn cøu chØ sè gi¸ hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i Chñ nhiÖm ®Ò tµi: §ç V¨n ChiÕn - Gi¸m ®èc Trung t©m Th«ng tin Th−¬ng m¹i - Bé C«ng Th−¬ng 7051 05/12/2008 Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2007 i Môc lôc Môc lôc .................................................................................................... i Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t ...................................................................... iv PhÇn më ®Çu.......................................................................................... 1 Ch−¬ng I: Tæng quan chung vÒ chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu ............... 7 I. Kh¸i niÖm vÒ chØ sè gi¸ hµng ho¸ xuÊt khÈu, chØ sè gi¸ hµng ho¸ nhËp khÈu (gäi t¾t lµ chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu) vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu do Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam c«ng bè hiÖn nay.............................................................................................. 7 I.1. §Þnh nghÜa vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu........................................................................................................... 7 I.2. Mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ sè gi¸ cña Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam .................................................................................. 8 II. Mét sè nÐt c¬ b¶n vÒ chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu t¹i mét sè n−íc trªn thÕ giíi hiÖn nay .................................................................................... 19 II.1. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña Liªn Hîp Quèc ....................................................................................... 19 II.2. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña ¤xtr©ylia ................................................................................................. 21 II.3. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña Cana®a .................................................................................................... 22 II.4. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña NhËt B¶n ................................................................................................. 22 II.5. Nh÷ng nÐt kh¸c biÖt gi÷a c¸c lo¹i chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu nªu trªn vµ so víi chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam................... 22 II.6. Mét sè luËn ®iÓm c¬ b¶n h×nh thµnh chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cã tÝnh th−¬ng m¹i cao trong giai ®o¹n míi hiÖn nay ............................ 36 KÕt luËn.......................................................................................................... 45 ii Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam hiÖn nay vµ nh÷ng yªu cÇu ®èi víi chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu ....... 46 I. Thùc tr¹ng x©y dùng, tÝnh to¸n cña hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu do Tæng côc Thèng kª c«ng bè hiÖn nay........................................... 46 I.1. CÊu tróc cña chØ sè gi¸ ..................................................................... 46 I.2. ThiÕt kÕ dµn mÉu tæng thÓ ................................................................ 47 I.3. Lùa chän mÉu (c¸ch chän mÉu sau khi thiÕt kÕ xong dµn mÉu tæng thÓ) .................................................................................................. 51 I.4. Tæ chøc thu thËp gi¸ vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ ....................... 57 I.5. B¶o d−ìng mÉu vµ chu kú chän mÉu ®iÒu tra .................................. 60 I.6. C¸c giai ®o¹n trong tÝnh to¸n chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam ................................................................ 65 II. øng dông chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña TCTK x©y dùng vµ c«ng bè hiÖn nay trong ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®iÒu hµnh, qu¶n lÝ Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i ....................................................................................... 68 II.1. øng dông trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ........ 68 II.2. øng dông trong qu¶n lÝ kinh tÕ vÜ m« ............................................. 71 III. Nhu cÇu thùc tÕ vÒ chØ sè gi¸ phôc vô kinh doanh vµ ®iÒu hµnh, qu¶n lÝ Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i .................................................................. 73 III.1. §èi víi ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp ..................................................................................................... 73 III.2. §èi víi ®iÒu hµnh, qu¶n lÝ Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i ..................... 75 KÕt luËn.......................................................................................................... 77 IV. Kh¸i niÖm vÒ chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu phôc vô trùc tiÕp ho¹t ®éng kinh doanh c¸c doanh nghiÖp vµ ®iÒu hµnh, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ Th−¬ng m¹i (chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu th−¬ng m¹i) ........................... 78 IV.1. Kh¸i niÖm chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu th−¬ng m¹i ......................... 78 IV.2. Mét sè ®Æc ®iÓm cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu th−¬ng m¹i ........ 78 Ch−¬ng III: Mét sè ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÒ x©y dùng vµ c«ng bè chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu phôc vô trùc tiÕp ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®iÒu hµnh, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i.................... 79 iii I. Mét sè ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÒ x©y dùng chØ sè gi¸ .................................. 79 I.1. Môc ®Ých x©y dùng chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu Th−¬ng m¹i ............ 79 I.2. VÒ cÊu tróc chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu ............................................. 79 I.3. Dµn mÉu tæng thÓ vµ dµn mÉu ®¹i diÖn ............................................ 80 I.4. VÒ gi¸ c¶ ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu..................................... 96 I.5. VÒ thu thËp gi¸ ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt nhÈp khÈu ........................... 96 I.6. VÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh vµ quyÒn sè cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu...... 96 I.7. VÒ xö lÝ c¸c bÊt th−êng trong tÝnh chØ sè gi¸ ................................. 100 II. Mét sè ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÒ c«ng bè chØ sè gi¸ ................................. 103 II.1. VÒ néi dung c«ng bè..................................................................... 103 II.2. VÒ tÇn suÊt c«ng bè....................................................................... 103 II.3. VÒ h×nh thøc c«ng bè .................................................................... 103 II.4. VÒ c¬ quan c«ng bè vµ néi dung c«ng bè..................................... 104 III. KiÕn nghÞ vµ ®Ò xuÊt............................................................................. 105 III.1. §èi víi Bé C«ng Th−¬ng............................................................. 105 III.2. §èi víi Tæng côc H¶i quan, Bé Tµi chÝnh ................................... 105 III.3. §èi víi Tæng côc Thèng kª, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− .................. 105 KÕt luËn........................................................................................................ 106 Phô lôc ............................................................................................... 107 Tµi liÖu tham kh¶o ............................................................................. 119 iv Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t LHQ Liªn hîp quèc IMF Quü tiÒn tÖ quèc tÕ WB Ng©n hµng thÕ giíi WTO Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi ASEAN HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ NHNN Ng©n hµng Nhµ n−íc TCTK Tæng côc Thèng kª TCHQ Tæng côc H¶i quan CPI ChØ sè gi¸ tiªu dïng GDP Tæng s¶n phÈm quèc néi CNTT C«ng nghÖ th«ng tin XNK XuÊt nhËp khÈu NK NhËp khÈu XK NhËp khÈu TM Th−¬ng m¹i CSG ChØ sè gi¸ CSDL C¬ së d÷ liÖu DNTN Doanh nghiÖp t− nh©n EU Liªn minh ch©u ¢u FTA Khu vùc th−¬ng m¹i tù do TNHH Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n HS Danh môc hµng hãa xuÊt nhËp khÈu 1 PhÇn më ®Çu 1. Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu chØ sè gi¸ hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i 2. §¬n vÞ thùc hiÖn Trung t©m Th«ng tin Th−¬ng m¹i - Bé C«ng Th−¬ng 3. Tªn chñ nhiÖm ®Ò tµi: §ç V¨n ChiÕn - Gi¸m ®èc Trung t©m Th«ng tin Th−¬ng m¹i - Bé C«ng Th−¬ng. Sè ®iÖn tho¹i CQ: 04. 8250713 - 7150529 D§: 0903219381 4. Sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu Giai ®o¹n 2001 - 2005, t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu cña c¶ n−íc ®¹t trung b×nh 17,4%/n¨m, cao h¬n 1,3% so víi môc tiªu ®Ò ra trong ChiÕn l−îc xuÊt khÈu thêi kú 2001 - 2010. Tèc ®é t¨ng tr−ëng trung b×nh cña GDP cïng thêi kú lµ 7,5%. Tû träng ®ãng gãp cña t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu vµo t¨ng tr−ëng GDP ®· t¨ng dÇn ®Òu trong 5 n¨m qua, tõ møc 54,61% trong n¨m 2001 lªn ®Õn 67,6% trong n¨m 2005. Nh− vËy, b×nh qu©n tû träng ®ãng gãp cña t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu vµo t¨ng tr−ëng GDP trong giai ®o¹n 2001 - 2005 ®¹t xÊp xØ 60,9%/n¨m, cao h¬n 5,9% so víi môc tiªu ®Ò ra cho c¶ thêi kú 2001 - 2010. §ãng gãp cña xuÊt khÈu vµo t¨ng tr−ëng GDP 5 n¨m võa qua lµ rÊt lín. N¨m 2001, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n−íc ®¹t 15 tû USD; n¨m 2005 ®¹t h¬n 32,44 tû USD, t¨ng h¬n 2,16 lÇn. Sè liÖu cña thêi k× 2001 - 2005 cho thÊy r»ng: ë møc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ 6,89 - 8,4% møc ®é t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu th−êng ph¶i cao gÊp h¬n hai lÇn t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Tû lÖ nµy thÓ hiÖn cô thÓ ë møc 2,32 lÇn trong giai ®o¹n võa qua. 2 §Ó ®¶m b¶o tèc ®é t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu cao, hai yÕu tè c¬ b¶n lµ khèi l−îng, c¬ cÊu hµng hµng hãa xuÊt khÈu vµ gi¸ hµng hãa xuÊt khÈu. Gi¸ xuÊt khÈu nhiÒu mÆt hµng t¨ng cao ®· gãp phÇn duy tr× møc t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu cao thêi kú 2001 - 2005, ®Æc biÖt lµ n¨m 2005 vµ n¨m 2006. Gi¸ xuÊt khÈu t¨ng khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ kinh doanh hµng ho¸ xuÊt khÈu, t¨ng hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ, trùc tiÕp thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt; kÓ c¶ nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc liªn quan trùc tiÕp gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ. Gi¸ xuÊt khÈu gi¶m lµ nh÷ng tÝn hiÖu th«ng b¸o trùc tiÕp, cô thÓ kh«ng chØ vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh cña l« hµng, mÆt hµng mµ cßn lµ c¬ së cña ®Þnh h−íng kinh doanh, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh trong trung vµ dµi h¹n. Gi¸ nhËp khÈu t¨ng, gi¶m phô thuéc chñ yÕu vµo thÞ tr−êng thÕ giíi. §èi víi hµng ho¸ lµ nguyªn, nhiªn, vËt liÖu chñ yÕu, c¬ b¶n phôc vô s¶n xuÊt (kÓ c¶ s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu) vµ ®êi sèng, khi gi¸ c¶ t¨ng, gi¶m kh«ng chØ ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhËp khÈu mµ cßn cã t¸c ®éng x· héi s©u s¾c, kh«ng chØ ¶nh h−ëng trong ng¾n h¹n mµ cßn t¸c ®éng trong c¶ trung vµ dµi h¹n. Gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cßn phô thuéc trùc tiÕp vµo tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Theo dâi vµ n¾m b¾t ®−îc nh÷ng kh¸c biÖt nµy lµ yÕu tè rÊt quan träng ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña tõng doanh nghiÖp; ®ång thêi ®©y cßn lµ tÝn hiÖu quan träng phôc vô cho c«ng t¸c ®iÒu hµnh, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i. §èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ - th−¬ng m¹i, viÖc n¾m b¾t ®−îc diÔn biÕn cña gi¸ hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu mét c¸ch hÖ thèng vµ nhanh chãng sÏ lµ nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng cña m×nh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, nhÊt lµ trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang h−íng vÒ xuÊt khÈu, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë møc ®é s©u h¬n vµ ®ang tÝch cùc phÊn ®Êu ®Ó duy tr× ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao. HiÖn nay, Tæng côc Thèng kª ®· ®−îc ChÝnh phñ giao nhiÖm vô tÝnh to¸n chØ sè gi¸ nãi chung, trong ®ã cã chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Tuy nhiªn, hÖ thèng sè liÖu thèng kª vÒ chØ sè gi¸ cña Tæng côc Thèng kª chñ yÕu ®Ó phôc vô ®iÒu hµnh vÜ m«. Cô thÓ ®èi víi chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu: - Lµ chØ sè dïng ®Ó ph©n tÝch t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ l¹m ph¸t; ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña c¸n c©n Th−¬ng m¹i; dïng ®Ó tÝnh quy ®æi (deflate) kim ng¹ch xuÊt khÈu, nhËp khÈu theo gi¸ cè ®Þnh... 3 - Lµ thèng kª mang tÝnh dµi h¹n, ®iÒu tra thu thËp sè liÖu vµ tÝnh to¸n mçi quý mét lÇn, sè liÖu ®−îc c«ng bè b¾t ®Çu ®−îc thùc hiÖn theo hµng quý ®èi víi nh÷ng chØ sè gi¸ chung, nhãm hµng, mÆt hµng lín. - C¬ cÊu hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®−îc c«ng bè theo c¸c ph©n nhãm lín cña c¸c ngµnh kinh tÕ, phôc vô thèng kª kinh tÕ ngµnh. ThÝ dô, trong chØ sè gi¸ xuÊt khÈu chung ®−îc ph©n tæ theo hµng tiªu dïng, trong ®ã cã hµng l−¬ng thùc - thùc phÈm, phi l−¬ng thùc - thùc phÈm; Hµng t− liÖu s¶n xuÊt trong ®ã cã nguyªn nhiªn vËt liÖu vµ hµng m¸y mãc thiÕt bÞ phô tïng. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña Tæng côc Thèng kª kh«ng chi tiÕt theo mÆt hµng, lo¹i hµng cô thÓ cÇn quan t©m, ch−a ph©n theo tõng thÞ tr−êng cô thÓ; ch−a tÝnh theo th¸ng vµ ch−a kÞp thêi ®Ó trùc tiÕp phôc vô cho viÖc ra quyÕt ®Þnh kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp còng nh− c¸c quyÕt ®Þnh kÞp thêi trong ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i cña Bé C«ng Th−¬ng. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhËn ®Þnh trªn ®©y, rÊt cÇn “Nghiªn cøu chØ sè gi¸ hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i”. 5. T×nh h×nh nghiªn cøu trong, ngoµi n−íc §Õn nay, ViÖt Nam vÉn ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu khoa häc nµo ®−îc c«ng bè, tÝnh ®−îc chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu mét c¸ch chi tiÕt vµ sö dông nã phôc vô cô thÓ, trùc tiÕp cho viÖc ®iÒu hµnh kinh doanh còng nh− qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i. Trªn thÕ giíi, chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®· ®−îc nghiªn cøu vµ vËn dông trong mét kho¶ng thêi gian dµi. §èi víi Liªn hîp quèc, môc ®Ých cña cuéc ®iÒu tra gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ ®Ó thu thËp gi¸ c¶ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Theo thuêng lÖ, chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu kh«ng nh÷ng phôc vô cho gi¶m ph¸t kim ng¹ch xuÊt khÈu, nhËp khÈu mµ cßn phôc vô nhiÒu h¬n cho viÖc qu¶n lý gi¸ c¶, ph©n tÝch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch thÞ tr−êng. §èi víi Hoa K×, ®· x©y dùng hoµn thiÖn ChØ sè gi¸ nhËp khÈu (Import Price Index - MPI) vµ ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu (Export Price Index - XPI) vÒ hµng hãa vµ dÞch vô, phôc vô hiÖu qu¶ cho c«ng t¸c qu¶n lý tÇm vÜ m« cña n−íc nµy. MPI vµ XPI bao gåm nh÷ng thay ®æi vÒ gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu, nhËp khÈu gi÷a Mü vµ c¸c n−íc kh¸c trªn thÕ giíi. C¸c sè liÖu thèng kª nµy ®−îc c«ng bè thµnh 4 nhiÒu b¶ng biÓu kh¸c nhau (theo môc ®Ých sö dông vµ nghiªn cøu), trong ®ã ph©n lo¹i chi tiÕt tíi tõng nhãm hµng vµ mÆt hµng cô thÓ (vÝ dô nh− ®−êng ¨n, rau, hoa qu¶, thùc phÈm, thÞt, thñy s¶n chÕ biÕn vµ ®ãng hép, r−îu, hµng dÖt may, da giµy, s¶n phÈm gç, giÊy, c¸c lo¹i nguyªn nhiªn vËt liÖu, ho¸ chÊt...). Sè liÖu thèng kª cña Mü còng c«ng bè cho biÕt vÒ nh÷ng thay ®æi gi¸ hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu, nhËp khÈu gi÷a Mü víi tõng khu vùc thÞ tr−êng cô thÓ (vÝ dô nh− víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, víi Cana®a, Mªhic«, EU, c¸c n−íc Mü la tinh, NhËt B¶n, Trung Quèc, c¸c n−íc NICs ch©u ¸, ASEAN, c¸c n−íc CËn §«ng ch©u ¸...), (tham kh¶o chi tiÕt t¹i trang web Bé Lao ®éng Mü: §ång thêi, c¬ së d÷ liÖu nµy lu«n ®−îc cËp nhËt th−êng xuyªn, ®Þnh kú c«ng bè 1 th¸ng 1 lÇn, hç trî ®¾c lùc cho c¸c doanh nghiÖp cña n−íc nµy ho¹t ®éng trong lÜnh vùc xuÊt khÈu, nhËp khÈu. T¹i c¸c n−íc kh¸c nh− ¤xtr©ylia, Cana®a, NhËt B¶n... viÖc x©y dùng vµ c«ng bè chØ sè gi¸ còng cã nhiÒu ®iÓm kh¸c víi ë ViÖt Nam, tuú thuéc nhiÒu yÕu tè; trong ®ã cã 1 yÕu tè c¬ b¶n lµ ®iÒu kiÖn kÜ thuËt vµ thu thËp sè liÖu thuËn lîi h¬n ë ViÖt Nam. C¸c n−íc cã Ngo¹i th−¬ng ph¸t triÓn vµ cã nÒn khoa häc tiªn tiÕn th−êng c«ng bè chØ sè gi¸ 1 th¸ng 1 lÇn. ViÖc nghiªn cøu vµ vËn dông nh÷ng kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ph¸t triÓn vµo thùc tiÔn n−íc ta lµ rÊt quan träng, ®¸p øng yªu cÇu cÊp thiÕt trong ®iÒu hµnh, qu¶n lý Nhµ n−íc vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. 6. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi - §¸nh gi¸ øng dông cña hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu do Tæng côc Thèng kª x©y dùng vµ c«ng bè hiÖn nay phôc vô trùc tiÕp, cô thÓ ho¹t ®éng xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i; - T×m hiÓu ph©n tÝch yªu cÇu míi vÒ chØ sè gi¸ vµ xu h−íng øng dông chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu trong kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i hiÖn nay. - §Þnh h−íng ph−¬ng ph¸p x©y dùng vµ c«ng bè hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu phôc vô qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i vµ ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp. 5 7. §èi t−îng nghiªn cøu - C¸c yÕu tè tham gia trong x©y dùng vµ h×nh thµnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ViÖt Nam; sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè ®ã trong thêi kú 2001 - 2005. - Nhu cÇu sö dông chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i vµ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu (bao gåm c¸c tiªu chÝ cÇn cung cÊp, ®Þnh kú cung cÊp, møc ®é chi tiÕt trong c¸c nhãm hµng ho¸ cÇn thèng kª...). 8. Ph¹m vi nghiªn cøu - VÒ thêi gian: Nghiªn cøu c¸ch tÝnh to¸n chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu thêi kú 2001 - 2005 (cã tham kh¶o trong thêi kú 1991 - 2000), phèi hîp víi Tæng côc Thèng kª nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cho hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam. - VÒ kh«ng gian: trªn ph¹m vi c¶ n−íc. - VÒ lÜnh vùc: tËp trung vµo c¸c lo¹i hµng ho¸ xuÊt khÈu chñ lùc, hµng hãa xuÊt khÈu míi, hµng hãa xuÊt khÈu cã kim ng¹ch t¨ng tr−ëng nhanh vµ hµng ho¸ nhËp khÈu thiÕt yÕu cña ViÖt Nam; c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu, thÞ tr−êng nhËp khÈu träng ®iÓm. 9. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, c¸c ph−¬ng ph¸p chñ ®¹o ®−îc sö dông lµ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, ph−¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh vµ duy vËt biÖn chøng. Ngoµi ra, ®Ò tµi cßn sö dông tæng hîp mét sè ph−¬ng ph¸p kh¸c nh− ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t, ®iÒu tra, ph−¬ng ph¸p thèng kª ®iÓn h×nh vµ ph−¬ng ph¸p chuyªn gia. Sö dông c«ng cô hç trî lµ c«ng nghÖ th«ng tin víi c¸c ch−¬ng tr×nh phÇn mÒm ®Æc thï cho c¬ së d÷ liÖu thèng kª, ph©n tÝch, dù b¸o. 10. Néi dung nghiªn cøu Ngoµi lêi më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung chñ yÕu cña ®Ò tµi ®−îc tr×nh bµy trong 3 ch−¬ng: 6 Ch−¬ng I: Tæng quan chung vÒ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ë ViÖt Nam hiÖn nay vµ nh÷ng yªu cÇu ®èi víi chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Ch−¬ng III: Mét sè ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÒ x©y dùng vµ c«ng bè hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®iÒu hµnh, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i. 7 Ch−¬ng I: Tæng quan chung vÒ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu I. Kh¸i niÖm vÒ chØ sè gi¸ hµng ho¸ xuÊt khÈu, chØ sè gi¸ hµng ho¸ nhËp khÈu (gäi t¾t lµ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu) vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu do Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam c«ng bè hiÖn nay I.1. §Þnh nghÜa vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu: Gi¸ c¶ hµng ho¸ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hµng ho¸ (gi¸ c¶ hµng ho¸ th−êng ®−îc gäi t¾t lµ gi¸ hµng ho¸). ChØ sè gi¸ lµ chØ sè chØ tiªu chÊt l−îng biÓu hiÖn quan hÖ so s¸nh gi÷a gi¸ c¶ cña hai thêi gian hoÆc hai ®Þa ®iÓm kh¸c nhau. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô lµ nh÷ng chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp ®o biÕn ®éng gi¸ c¶ xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®· tiÕn hµnh. Liªn hîp quèc - c¬ quan thèng kª, ®· ®−a ra nh÷ng chuÈn mùc vµ nh÷ng giíi thiÖu nh»m h−íng dÉn nh− lµ mét tiªu chuÈn mÉu mùc, tõ ®ã c¸c n−íc trong Liªn hîp quèc, nhÊt lµ c¸c n−íc thuéc hÖ thèng tæ chøc TiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) s¸t gÇn nhau vÒ néi dung vµ ph−¬ng ph¸p ®Òu tÝnh nh÷ng chØ sè gi¸ nµy. ChØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam lµ th−íc ®o møc ®é biÕn ®éng (thay ®æi) cña gi¸ c¶ hµng ho¸ xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu, kh«ng bao gåm c¸c lo¹i xuÊt - nhËp khÈu dÞch vô cña ViÖt Nam. §èi víi ViÖt Nam, chØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu chØ tÝnh trªn gi¸ c¶ cña hµng ho¸ xuÊt - nhËp khÈu (FOB vµ CIF) vµ ®−îc gäi lµ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸. Gi¸ xuÊt khÈu dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸ lµ gi¸ víi ®iÒu kiÖn giao hµng FOB (Free On Board), gi¸ giao hµng trªn boong tµu t¹i c¶ng 8 ViÖt Nam hoÆc t¹i biªn giíi ViÖt Nam. Gi¸ nhËp khÈu dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸ lµ gi¸ CIF (Cost, Insurance and Freight), gi¸ giao hµng t¹i c¶ng ViÖt Nam hoÆc t¹i biªn giíi ViÖt Nam. Gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®−îc thu thËp tõ c¸c nhµ xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ theo gi¸ hîp ®ång ®· ký kÕt trong quý, kh«ng bao gåm thuÕ suÊt thuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu; kh«ng quan t©m ®Õn hµng xuÊt sÏ lªn tµu lóc nµo vµ hµng nhËp ®· hoÆc sÏ vÒ c¶ng ViÖt Nam lóc nµo. MÆt hµng ®¹i diÖn lÊy gi¸ xuÊt - nhËp khÈu lµ c¸c mÆt hµng c¬ b¶n, chñ yÕu cã tÝnh truyÒn thèng vµ cã tû träng lín trong nhãm - mÆt hµng c¬ së (Theo danh môc c¸c s¶n phÈm chñ yÕu ViÖt Nam VCPC, m· 5 sè). Ræ hµng ho¸ xuÊt - nhËp khÈu ViÖt Nam kh«ng bao gåm hµng mËu dÞch, t¹m nhËp, t¸i xuÊt, hµng xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña c¸c c− d©n biªn giíi, hµng triÓn l·m, tr−ng bµy..., hµng quèc phßng (cho chiÕn tranh vµ b¶o vÖ), vµng nguyªn liÖu, ®å cæ, s¸ch b¸o t¹p chÝ vµ c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ (®Üa ghi t¸c phÈm, tranh, ¶nh, phim chiÕu c¸c lo¹i), c¸c ph¸t minh khoa häc, b¶n quyÒn; m¸y bay, tµu thuû vµ phô tïng; toa xe, ®Çu kÐo tµu ho¶ vµ phô tïng. §ång tiÒn tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam lµ ®ång §« la Mü (USD). Tû gi¸ quy ®æi gi¸ c¶ thanh to¸n theo c¸c ®¬n vÞ tiÒn tÖ kh¸c nh− Yªn NhËt, M¸c §øc... theo tû gi¸ cña Ng©n hµng ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam c«ng bè trong ngµy do ®¬n vÞ b¸o c¸o chuyÓn ®æi. I.2. Mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ sè gi¸ cña Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam I.2.1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n: Tïy theo ph¹m vi tÝnh to¸n, hay môc ®Ých nghiªn cøu ta cã thÓ tÝnh chØ sè c¸ thÓ gi¸ hoÆc chØ sè tæng hîp gi¸. C¸ch tÝnh cô thÓ nh− sau: (a)- ChØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶: ChØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: 0 1 p p pi = (1) Trong ®ã: i p - lµ chØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶; 9 p1 - lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ kú nghiªn cøu; p 0 - lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ kú gèc. ChØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ ph¶n ¸nh biÕn ®éng gi¸ c¶ cña tõng mÆt hµng ë kú nghiªn cøu so víi kú gèc. (b)- ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶: ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn mèi quan hÖ so s¸nh gi÷a gi¸ c¶ cña mét nhãm hay toµn bé hµng ho¸ ë kú nghiªn cøu vµ kú gèc, qua ®ã ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng chung vÒ gi¸ c¶ cña c¸c mÆt hµng. §Æc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p chØ sè lµ khi x©y dùng chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ chóng ta kh«ng thÓ tæng hîp mét c¸ch ®¬n thuÇn, nghÜa lµ céng gi¸ ®¬n vÞ cña c¸c mÆt hµng ë kú nghiªn cøu vµ kú gèc ®Ó so s¸nh víi nhau. ViÖc céng nh− vËy lµ kh«ng cã ý nghÜa vµ ®ång thêi còng bá qua t×nh h×nh l−u chuyÓn (mua, b¸n, xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu) thùc tÕ cña mçi mÆt hµng vèn cã tÇm quan träng kh¸c nhau. §Ó ®−a vÒ ®¹i l−îng cã thÓ tæng hîp ®−îc, khi x©y dùng chØ sè tæng hîp gi¸, ta ph¶i nh©n (x) gi¸ cña mçi mÆt hµng víi l−îng l−u chuyÓn t−¬ng øng, trªn c¬ së ®ã thiÕt lËp quan hÖ so s¸nh víi nhau. ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: qp qpI p 0 1= (2) Trong ®ã: Ip lµ chØ sè tæng hîp gi¸ c¶; p1 vµ p0 lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ kú nghiªn cøu vµ kú gèc; q lµ l−îng l−u chuyÓn hµng ho¸ cña mçi mÆt hµng. Trong c«ng thøc trªn, khèi l−îng l−u chuyÓn cña mçi mÆt hµng (q) ®· tham gia vµo qu¸ tr×nh tÝnh to¸n chØ sè gi¸ vµ gi÷ vai trß quyÒn sè ph¶n ¸nh tÇm quan träng cña tõng mÆt hµng trong sù biÕn ®éng chung cña gi¸ c¶. Mét khÝa c¹nh kh¸c, khi muèn nghiªn cøu biÕn ®éng chØ sè cña nh©n tè gi¸ c¶ th× gi¸ cña c¸c mÆt hµng ë hai kú ph¶i ®−îc tæng hîp theo cïng mét l−îng hµng ho¸ l−u chuyÓn, nghÜa lµ ph¶i cè ®Þnh ë mét kú nµo ®ã, c¶ trong tö sè vµ mÉu sè cña c«ng thøc. Tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ nhÊt lµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña sè liÖu ®· tæng hîp ®−îc, chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh theo c¸c c«ng thøc nh− sau: 10 C¸c c«ng thøc ®ã ®−îc biÓu hiÖn d−íi ®©y: + C«ng thøc chØ sè gi¸ Laspeyres: ∑ ∑ ∑ ∑ = = = = == n i ii ii n i ii n i ii n i ii L p qp ppqp qp qp I 1 0,0, 0,1, 1 0,0, 1 0,0, 1 0,1, )/( (3) D¹ng ®¬n gi¶n: ∑ ∑= 00 00pL q qp qpi I (3’) ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Laspeyres lµ chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ víi quyÒn sè lµ l−îng hµng l−u chuyÓn cña mçi mÆt hµng ë kú gèc (q0). TÝnh to¸n trªn c¬ së quyÒn sè lÊy ë kú gèc (q0), chØ sè tæng hîp gi¸ Laspeyres ph¶n ¸nh biÕn ®éng gi¸ c¶ cña c¸c mÆt hµng ë kú nghiªn cøu so víi kú gèc vµ ¶nh h−ëng biÕn ®éng riªng cña gi¸ c¶ ®èi víi møc l−u chuyÓn cña c¸c mÆt hµng. Chªnh lÖch gi÷a tö sè vµ mÉu sè ph¶n ¸nh t¨ng hay gi¶m møc l−u chuyÓn do ¶nh h−ëng do sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ cña c¸c mÆt hµng víi gi¶ ®Þnh r»ng l−îng hµng ho¸ tham gia l−u chuyÓn ë hai kú lµ nh− nhau. §©y lµ c«ng thøc Laspeyres chuÈn. Trong ®ã: i lµ mÆt hµng lÊy gi¸ (i=1...n); Ipt/0 lµ chØ sè gi¸ kú b¸o c¸o t so víi kú gèc 0; pi,t lµ gi¸ cña mÆt hµng i kú b¸o c¸o t; pi,0 lµ gi¸ cña mÆt hµng i kú gèc 0; qi,0 lµ sè l−îng cña mÆt hµng lÊy gi¸ i ë kú gèc 0; (t lµ thêi kú b¸o c¸o, vµ 0 lµ thêi kú gèc c¬ b¶n). H¹n chÕ cña viÖc tÝnh chØ sè gi¸ theo ph−¬ng ph¸p Laspeyres nµy lµ kh«ng ph¶n ¸nh cã tÝnh cËp nhËt nh÷ng thay ®æi cña c¸c khuynh h−íng tiªu dïng, ®ång thêi còng kh«ng cho phÐp x¸c ®Þnh ®−îc khèi l−îng t¨ng hay gi¶m thùc tÕ cña møc l−u chuyÓn hµng ho¸ do ¶nh h−ëng cña gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng. H¹n chÕ nµy cµng lµ vÊn ®Ò lín khi cã biÕn ®éng lín vµ nhanh chãng vÒ l−îng cña hµng ho¸ kú b¸o c¸o so víi kú gèc. VÝ dô, mÆt hµng s¶n phÈm gç trong thêi kú 2003 - 2005, mÆt hµng cµ phª thêi kú 2003 - 2006. 11 Tuy nhiªn, vÒ mÆt tÝnh to¸n th× sö dông c«ng thøc nµy sÏ cã mét sè thuËn lîi v× d÷ liÖu vÒ khèi l−îng l−u chuyÓn cña kú gèc trong thùc tÕ th−êng ®· ®−îc tæng hîp vµ thêi gian gi÷a 2 kú ng¾n. + C«ng thøc chØ sè gi¸ Paasche: ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Passche lµ chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ ®−îc tÝnh to¸n víi quyÒn sè lµ khèi l−îng hµng ho¸ l−u chuyÓn cña mçi mÆt hµng ë kú nghiªn cøu (q1). C«ng thøc tÝnh chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Passche nh− sau: )/( 1,0, 1 1,1, 1 1,1, 1 1,0, 1 1,1, ii n i ii n i ii n i ii n i ii P p ppqp qp qp qp I ∑ ∑ ∑ ∑ = = = = == (4) D¹ng ®¬n gi¶n: ∑ ∑= 1o 11p q qp qp I (4’) Víi quyÒn sè lµ khèi l−îng hµng ho¸ l−u chuyÓn ë kú nghiªn cøu nªn trong tr−êng hîp cã sù thay ®æi khèi l−îng vµ c¬ cÊu tiªu thô c¸c mÆt hµng th× sÏ kh«ng ph¶n ¸nh ®−îc ¶nh h−ëng biÕn ®éng riªng cña gi¸ c¶ ®èi víi tæng møc l−u chuyÓn cña c¸c mÆt hµng. Tuy nhiªn, víi quyÒn sè (q1) th× so s¸nh chªnh lÖch gi÷a tö sè vµ mÉu sè cña chØ sè nµy l¹i ph¶n ¸nh ®−îc møc t¨ng hay gi¶m thùc tÕ cña doanh thu do ¶nh h−ëng bëi gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng. NÕu tr−êng hîp d÷ liÖu cho phÐp tÝnh d−îc chØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ vµ trÞ gi¸ l−u chuyÓn cña tõng mÆt hµng ë kú nghiªn cøu th× chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Passche ®−îc tÝnh theo c«ng thøc b×nh qu©n nh− sau: ∑ ∑= p P p i qp qpI 11 11 (4”) ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Passche theo c«ng thøc (4) thùc chÊt lµ b×nh qu©n ®iÒu hoµ gia quyÒn cña c¸c chØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng víi quyÒn sè lµ trÞ gi¸ cña tõng mÆt hµng ë kú nghiªn cøu. 12 Tõ c«ng thøc (4), nÕu ta ®Æt d1 = ∑ 11 11 qp qp th× chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Passche ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: ∑ = p 1 L p i d 1I (5) Nh− v©y, quyÒn sè trong c«ng thøc nµy lµ tû träng cña trÞ gi¸ tõng mÆt hµng ë kú nghiªn cøu. C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n chØ sè gi¸ tæng hîp gi¸ c¶ theo hai c«ng thøc Laspeyres vµ Passche th−êng kh«ng trïng nhau, gi÷a chóng cã sù chªnh lÖch víi mét møc ®é nhÊt ®Þnh, nh−ng còng kh«ng lín l¾m. Nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ do sù kh¸c biÖt vÒ thêi kú quyÒn sè vµ ®©y còng ®−îc hiÓu nh− lµ kÕt qu¶ cña sù thay ®æi kÕt cÊu hµng ho¸ l−u chuyÓn gi÷a hai thêi kú. H¬n n÷a, b¶n chÊt chØ sè gi¸ c¶ Laspeyres vµ Passche ®Òu cã thÓ x©y dùng tõ c¸c chØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ nh−ng l¹i theo c¸c c«ng thøc b×nh qu©n kh¸c nhau. NÕu trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ cÊu hµng ho¸ l−u chuyÓn kh«ng thay ®æi th× chØ sè Passche tÝnh theo c«ng thøc b×nh qu©n ®iÒu hoµ l¹i cã kÕt qu¶ thÊp h¬n so víi chØ sè Laspeyres tÝnh theo c«ng thøc b×nh qu©n céng. Tuy vËy, trong thùc tÕ lu«n cã nhiÒu nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn sù thay ®æi c¬ cÊu hµng ho¸ l−u chuyÓn nh−: do thay ®æi thãi quen tiªu dïng, do thay ®æi thÞ hiÕu hay do c¸c ®iÒu kiÖn kü thuËt kh¸c sÏ dÉn ®Õn cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ kÕt qu¶ tÝnh to¸n chØ sè. §Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm ®ã, c¸c nhµ kinh tÕ ®· sö dông mét chØ sè thay thÕ cho hai chØ sè kÓ trªn, gäi lµ chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Fisher. + C«ng thøc chØ sè gi¸ Fisher: ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Fisher ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng chung gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng dùa trªn c¬ së san b»ng chªnh lÖch gi÷a c¸c chØ sè Laspeyres vµ Passche. C«ng thøc tÝnh chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Fisher nh− sau: 13 2 1 1,0, 1 1,1, 1 0,0, 1 0,1, 2 ** ∑ ∑ ∑ ∑ = = = === n i ii n i ii n i ii n i ii L p p p F p qp qp qp qp III (5) D¹ng ®¬n gi¶n: ∑ ∑ ∑ ∑ ×= 10 11 00 01F p qp qp qp qp I (5’) ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Fisher sö dông kÕt hîp c¶ quyÒn sè kú gèc vµ kú nghiªn cøu nªn nã kh¾c phôc ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng vÒ sù kh¸c biÖt vÒ c¬ cÊu hµng ho¸ l−u chuyÓn gi÷a hai kú, qua ®ã còng x¸c ®Þnh ®−îc kÕt qu¶ chung ph¶n ¸nh biÕn ®éng gi¸ c¶ cña c¸c mÆt hµng. Tõ c¸c c«ng thøc tÝnh chØ sè tæng hîp ë trªn, cã thÓ läc ra c¸c lo¹i chØ sè gi¸ Laspeyres nh− sau: Lo¹i chØ sè Kú 1 so víi kú gèc Kú 2 so víi kú 1 Kú 2 so víi kú gèc A (1) (2) (3) I- Laspeyres víi quyÒn sè cè ®Þnh ∑ ∑ = = n i ii n i ii qp qp 1 0,0, 1 0,1, ∑ ∑ = = n i ii n i ii qp qp 1 0,1, 1 0,2, ∑ ∑ = = n i ii n i ii qp qp 1 0,0, 1 0,2, II- Laspeyres víi quyÒn sè biÕn ®éng kh«ng nèi chuçi ∑ ∑ = = n i ii n i ii qp qp 1 0,0, 1 0,1, ∑ ∑ = = n i ii n i ii qp qp 1 1,1, 1 1,2, ∑ ∑ = = n i ii n i ii qp qp 1 0,0, 1 0,2, III- Laspeyres víi quyÒn sè biÕn ®éng vµ nèi chuçi ®−îc ∑ ∑ = = n i ii n i ii qp qp 1 0,0, 1 0,1, ∑ ∑ = = n i ii n i ii qp qp 1 1,1, 1 1,2, ∑ ∑ ∑ ∑ = = = = n i ii n i ii n i ii n i ii qp qp qp qp 1 1,1, 1 1,2, 1 0,0, 1 0,1, * - ChØ sè lo¹i I, lµ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu tÝnh theo c«ng thøc Laspeyres cã quyÒn sè cè ®Þnh lµ q0, quyÒn sè nµy ®−îc cè ®Þnh qua c¸c kú tÝnh chØ sè. 14 - ChØ sè lo¹i II vµ III, lµ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu tÝnh theo c«ng thøc Laspeyres cã quyÒn sè biÕn ®éng qt-1 lµ kú tr−íc kú b¸o c¸o. Nh− vËy kÕt qu¶ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu tÝnh theo 3 c«ng thøc t¹i cét (1) vµ cét (3) lµ gièng nhau, nh−ng tÝnh theo c«ng thøc I cã kÕt qu¶ kh¸c víi c«ng thøc II vµ III t¹i cét (2). ViÖc sö dông c«ng thøc nµo vµo tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ vÊn ®Ò mµ Thèng kª Liªn hîp quèc còng chØ ®−a ra nh÷ng lêi khuyÕn c¸o vµ nªu lªn nh÷ng −u - nh−îc ®iÓm cña tõng lo¹i c«ng thøc. Tuy nhiªn khi x¸c ®Þnh c«ng thøc tÝnh chØ sè gi¸ hiÖn hµnh ®Æt ra vÊn ®Ò hµng ®Çu lµ tho¶ m·n yªu cÇu cña hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò quyÕt ®Þnh vÉn lµ vÊn ®Ó n¨ng lùc cña tõng n−íc. N¨ng lùc ë ®©y theo hä cã hai khÝa c¹nh: n¨ng lùc vÒ kh¶ n¨ng tr×nh ®é khoa häc cña con ng−êi ®Ó hiÓu biÕt vµ øng dông lo¹i c«ng thøc nµo vµo ®Êt n−íc m×nh cho phï hîp vÒ mÆt khoa häc, ®ång thêi hai lµ phï hîp víi kh¶ n¨ng tµi chÝnh cho tõng lo¹i øng dông c¸c c«ng thøc ®ã. VÒ mÆt khoa häc, c«ng thøc Laspeyres III lµ tèi −u nhÊt ®èi víi chØ sè gi¸ vµ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®−îc ë nhiÒu n−íc, c«ng thøc chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu Fisher lµ phï hîp nhÊt cho tµi kho¶n quèc gia (SNA). Nh−ng vÒ mÆt c«ng phu vµ chi phÝ cho nã th−êng tèn kÐm nhiÒu h¬n rÊt nhiÒu so víi øng dông c«ng thøc Laspeyres chuÈn. Tuy nhiªn ®Ó kh¾c phôc mét phÇn cña c«ng thøc III vµ gÇn s¸t h¬n víi c«ng thøc III, ng−êi ta ®−a ra c«ng thøc chØ sè gi¸ Laspeyres chuyÓn ®æi ®Ó sö dông ph−¬ng ph¸p so s¸nh ng¾n h¹n, tøc lµ gi¸ kú b¸o c¸o so s¸nh víi gi¸ kú tr−íc ®ã (pt-1) thay cho gi¸ kú b¸o c¸o so s¸nh víi kú gèc cè ®Þnh p0 (cïng kú víi quyÒn sè cè ®Þnh q0 nh− ChØ sè Laspeyres chuÈn) vµ quyÒn sè cËp nhËt l¹i theo gi¸ kú tr−íc (gÇn nh− lµ h×nh thøc cña c«ng thøc III). Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cña nã nh− sau: ∑ ∑∑ ∑ = − − = = ⎥⎥ ⎥⎥ ⎥ ⎦ ⎤ ⎢⎢ ⎢⎢ ⎢ ⎣ ⎡ ⎟⎟ ⎟⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎜⎜ ⎜ ⎝ ⎛ == n i ii ii i ti ti ti n i ii n i iti t p qp qp p p p p qp qp I 1 0,0, 0,0, 0, 1, 1, , 1 0,0, 1 0,, 0/ ** Trong ®ã: it/t-1 = pi,t / pi,t-1 lµ chØ sè gi¸ mÆt hµng i kú b¸o c¸o so víi kú tr−íc; pi,t vµ pi,t-1 lµ gi¸ cña mÆt hµng i kú b¸o c¸o t vµ kú tr−íc t-1, 15 ∑ = − − ⎥⎥⎦ ⎤ ⎢⎢⎣ ⎡= n i t i ti ti w p p 1 1 0, 1, , * ∑ = − − ⎥⎥⎦ ⎤ ⎢⎢⎣ ⎡ ⎟⎟⎠ ⎞ ⎜⎜⎝ ⎛= n i i i ti ti ti w p p p p 1 0, 0, 1, 1, , ** )2.3(10, 1 1/ − = −∑= tin i tt wi ∑ = = n i i i q q 1 0,i,0 0,i,0 i,0 p p w lµ quyÒn sè tû träng kú gèc cè ®Þnh cña mÆt hµng i vµ, 1 0, −t iw = it/t-1 * wi,0 lµ quyÒn sè tû träng kú gèc cè ®Þnh cña mÆt hµng i ®−îc cËp nhËt theo gi¸ kú tr−íc pi,t-1. Víi c«ng thøc nµy viÖc xö lý c¸c bÊt tr¾c xÈy ra trong qu¸ tr×nh tÝnh chØ sè sÏ Ýt h¬n so víi c«ng thøc chØ sè cæ truyÒn (Laspeyres chuÈn). Víi c«ng thøc III, viÖc tÝnh chØ sè gi¸ b»ng ph−¬ng ph¸p quyÒn sè biÕn ®éng cã nèi chuçi ®−îc thùc hiÖn theo m« h×nh sau: Gi¶ sö chØ sè cña mét kú nµo ®ã lµ It vµ kú gèc cè ®Þnh ®Ó nèi vµo lµ I’t (t = 1...n) th×, Thêi kú 1 I1 = I’1, Thêi kú 2 I2 = I’2 * I1 = I’2 * I’1, .. .. .. Thêi kú n In = I’n * In-1 = I’n * I’n-1 *... I’1 = It-1 * I’t Trong ®ã chØ sè gi¸ kú 1 lµ: Kú 2 lµ: vµ chØ sè gi¸ kú n-1 lµ: ∑ ∑ 00 01 qp qp vµ chØ sè gi¸ kú n lµ: ∑ ∑ 11 12 qp qp 16 ∑ ∑ −− −− 22 21 nn nn qp qp ∑ ∑ −− − 11 1 nn nn qp qp (®©y lµ c¸c chØ sè Laspeyres theo quyÒn sè biÕn ®éng). ChØ sè kh«ng gian §Ó biÓu hiÖn mèi quan hÖ so s¸nh gi¸ c¶ hµng ho¸ ë c¸c ®iÒu kiÖn kh«ng gian kh¸c nhau ng−êi ta dïng chØ sè kh«ng gian. ChØ sè kh«ng gian vÒ gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ph¶n ¸nh quan hÖ so s¸nh vÒ gi¸ cña tõng mÆt hµng ë hai thÞ tr−êng, hay hai khu vùc thÞ tr−êng kh¸c nhau. §Ó so s¸nh gi¸ c¶ xuÊt khÈu gi÷a thÞ tr−êng A vµ B th× tr−íc hÕt lµ x¸c ®Þnh møc gi¸ ®¹i diÖn cña tõng mÆt hµng ë hai thÞ tr−êng. C«ng thøc tÝnh chØ sè gi¸ c¶ kh«ng gian còng t−¬ng tù nh− c«ng thøc tÝnh chØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ vµ chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ ë phÇn trªn ®· tr×nh bµy. ChØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ so s¸nh gi÷a thÞ tr−êng A vµ B theo c«ng thøc: B A )B/A(p p pI = hoÆc A B )A/B(p p pI = (6) VÝ dô: Cã sè liÖu vÒ gi¸ vµ l−îng xuÊt khÈu cña hai mÆt hµng t¹i hai thÞ tr−êng trong 1 th¸ng cña mét doanh nghiÖp nh− sau: ThÞ tr−êng A ThÞ tr−êng B MÆt hµng gi¸ xk (USD) (p 0 ) L−îng xk (q 0 ) gi¸ xk (USD) (p1) L−îng xk (q1) Tæng l−îng xk Q = (q 0 + q1) Giµy mò da (®«i) 40 10.000 35 15.000 25.000 ¸o Jaket (s.phÈm) 20 20.000 25 10.000 30.000 ChØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ cña tõng mÆt hµng so s¸nh gi÷a thÞ tr−êng A vµ B lµ: MÆt hµng giµy da lµ: B A )B/A(p p pI = = 35 40 = 1,143 lÇn (hay 114,3%). 17 MÆt hµng ¸o Jaket lµ: B A )B/A(p p pI = = 25 20 = 0,8 lÇn (hay 80%). Trong nhiÒu tr−êng hîp cÇn so s¸nh gi¸ cña mét nhãm hµng hay toµn bé hµng ho¸ ë hai thÞ tr−êng kh¸c nhau, ta ph¶i sö dông chØ sè tæng hîp gi¸ kh«ng gian. ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ so s¸nh gi÷a thÞ tr−êng A vµ B theo c«ng thøc: ∑ ∑ Β ΑΒΑ Ρ Ρ=Ι Q Q p / (7) Trong ®ã: Q = BA qq + lµ tæng l−îng tiªu thô cña tõng hµng ho¸ ë hai thÞ tr−êng A vµ B. Tõ sè liÖu cña b¶ng tÝnh trªn, nÕu so s¸nh gi¸ xuÊt khÈu t¹i thÞ tr−êng A víi thÞ tr−êng B th× ta cã: ∑ ∑ Β ΑΒΑ Ρ Ρ=Ι Q Q p / = 000.3025000.2535 000.3020000.2540 xx xx + + = 000.575.1 000.600.1 = 1,016 (hay 101,6%). Nh− vËy, gi¸ xuÊt khÈu cña c¸c mÆt hµng trªn ë thÞ tr−êng A cao h¬n thÞ tr−êng B lµ 1,6%. I.2.2. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ sè gi¸ cña TCTK ViÖt nam ChØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu trong giai ®o¹n n¨m 2001-2005 (hiÖn hµnh) ®−îc tÝnh theo ph−¬ng ph¸p so s¸nh ng¾n h¹n víi c«ng thøc chØ sè gi¸ Laspayres chuyÓn ®æi, cã d¹ng nh− sau: ∑ = −−= n i t i ttitp wrI 1 1 0 1/,0/, * (8) = 1 0, 1 0, 1, 1, , ** − = − − ∑ tin i i ti ti ti w p p p p 18 I.3.2. Thu thËp gi¸ xuÊt - nhËp khÈu Gi¸ c¶ hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®−a vµo tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸ vÒ c¬ b¶n ®−îc thu thËp tõ c¸c ®¬n vÞ ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸. Gi¸ nµy ®−îc lÊy tõ c¸c hîp ®ång ngo¹i th−¬ng. HiÖn nay, Tæng côc Thèng kª vÉn thùc hiÖn thu thËp gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu b»ng c¸ch göi c¸c phiÕu ®iÒu tra tíi c¸c doanh nghiÖp ®iÓn h×nh ®−îc chän läc lµm ®¹i diÖn trong xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng hãa. ViÖc göi vµ nhËn l¹i c¸c phiÕu ®iÒu tra nµy tèn nhiÒu thêi gian vµ kÕt qu¶ thu vÒ cßn nhiÒu h¹n chÕ. nhËn xÐt: ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam lµ mét chØ tiªu thèng kª quèc gia, ®−îc tÝnh to¸n vµ c«ng bè theo QuyÕt ®Þnh sè sè 412/2003/Q§-TCTK ngµy 29/7/2003 cña Tæng côc Thèng kª). ChØ sè nµy ®· gãp phÇn ®¾c lùc trong c«ng t¸c qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« cña §¶ng vµ Nhµ n−íc còng nh− phôc vô c¸c nhu cÇu sö dông sè liÖu cña x· héi vµ c¸ nh©n trong vµ ngoµi n−íc. Tuy vËy, nã cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt (®−îc tr×nh bµy râ ë ch−¬ng II, phÇn II.5 vµ NhËn xÐt) cÇn ®−îc hoµn thiÖn h¬n n÷a. 19 II. Mét sè nÐt c¬ b¶n vÒ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu t¹i mét sè n−íc trªn thÕ giíi hiÖn nay II.1. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña Liªn Hîp Quèc II.1.1. CÊu tróc vµ quyÒn sè cña chØ sè CÊu tróc, ph©n lo¹i hµng ho¸ cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña Liªn hiÖp quèc b¾t ®Çu tõ danh môc hµng ho¸ ngo¹i th−¬ng cña c¸c quèc gia (tøc lµ theo danh môc HS), vµ th«ng th−êng kÕt hîp víi c¸c danh môc chØ sè gi¸ néi ®Þa. Ph©n lo¹i hµng ho¸ th−¬ng m¹i quèc tÕ (SITC) còng ®−îc sö dông cho tÝnh chØ sè vµ tõ ®ã chuyÓn ®æi cho danh môc ph©n lo¹i hµng ho¸ chÝnh (Broad Economic Category-BEC) liªn quan tíi SITC vµ ISIC. ChØ sè gi¸ tÝnh theo cÊu tróc cña danh môc s¶n phÈm trung t©m (CPC) cho tÊt c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô ®−îc xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Ngoµi ra ph©n lo¹i hµng ho¸ dÞch vô Liªn hiÖp ch©u (CPA) vµ ph©n lo¹i më réng c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ (BPM5) còng ®−îc −u tiªn sö dông ®Ó tÝnh vµ c«ng bè chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. §èi víi chØ sè vïng hoÆc khu vùc cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn trong khi thiÕt kÕ mÉu ®iÒu tra trªn c¬ së môc ®Ých cña nã. Tõ ®ã cÊu tróc vµ quyÒn sè chØ sè sÏ ®−îc h×nh thµnh. QuyÒn sè cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô th«ng th−êng theo cÊu tróc cña chØ sè vµ lu«n lu«n ®−îc rót ra tõ c¸c c¬ së dù liÖu cña h¶i quan trªn c¬ së lo¹i trõ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô kh«ng thuéc ph¹m vi tÝnh chØ sè. QuyÒn sè ®ã ®−îc x¸c ®Þnh theo mÆt hµng, theo n−íc xuÊt - nhËp vµ theo gi¸ trÞ cña Ýt nhÊt 1 n¨m ®Ó lµm quyÒn sè cè ®Þnh. QuyÒn sè cã thÓ lµ quyÒn sè kú gèc biÕn ®éng, vµ quyÒn sè kú b¸o c¸o tuú thuéc vµo sö dông c«ng thøc tÝnh chØ sè ®Ó thiÕt kÕ quyÒn sè. II.1.2. Gi¸ c¶ dïng ®Ó tÝnh chØ sè Gi¸ c¶ hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu trong cuéc ®iÒu tra nµy th«ng th−êng lµ lÊy gi¸ t¹i biªn giíi quèc gia xuÊt khÈu, vÒ c¬ b¶n lµ dùa theo gi¸ FOB (Free On Board) ho¨c lµ gi¸ CIF (Cost, Insurance and Freight) cña h¶i quan, trong tr−êng hîp gi¸ nhËp khÈu theo h¶i quan lµ gi¸ CIF th× −íc tÝnh c−íc vËn t¶i vµ b¶o hiÓm ®Ó chuyÓn ®æi vµ ®iÒu chØnh vÒ gi¸ FOB t¹i n−íc xuÊt khÈu. 20 Nãi chung, gi¸ c¶ ®−îc thu thËp trùc tiÕp tõ nh÷ng b¸o c¸o liªn quan tíi c¸c hîp ®ång xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña c¸c nhµ xuÊt - nhËp khÈu trong mét thêi kú x¸c ®Þnh (th¸ng hoÆc quý), vµ nh− vËy sÏ cËp nhËt qua thêi gian mÆc dÇu nã cã kh¸c nhau chót Ýt, vµ c¸c lo¹i thuÕ h¶i quan, thuÕ kh¸c vÒ hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu kÓ c¶ trî gi¸ còng thu thËp ®−îc qua biÖn ph¸p nµy. Nh− vËy mét danh s¸ch c¸c nhµ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu ®¹i diÖn ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh ®Ó ®iÒu tra gi¸ trùc tiÕp tõ ®ã. §ång tiÒn tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®−îc tÝnh phæ biÕn lµ theo §« la Mü hoÆc theo quy ®Þnh cña tõng quèc gia. §Ó cã gi¸ c¶ theo tiÒn quèc gia, nhiÖm vô n÷a cña b¸o c¸o gi¸ tõ c¸c nhµ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ tÝnh ®æi gi¸ c¶ sang tiÒn quèc gia tõ tiÒn kinh doanh, thanh to¸n trong hîp ®ång. Tû gi¸ ®ã th−êng ®−îc lÊy tû gi¸ trung b×nh cña gi¸ mua vµ gi¸ b¸n ngo¹i tÖ ®ã t¹i thêi ®iÓm giao hµng (ký kÕt hîp ®ång hoÆc lóc xÕp hµng lªn tµu). II.1.3. VÒ thu thËp gi¸ c¸c lo¹i ®Æc biÖt Liªn hîp quèc chó ý mét sè vÊn ®Ò sau ®©y trong qu¸ tr×nh thu thËp gi¸ - VÊn ®Ò mÆt hµng thay ®æi chÊt l−îng; - VÊn ®Ò mÆt hµng ®éc nhÊt; - VÊn ®Ò mÆt hµng v¾ng mÆt do thêi vô vµ mÆt hµng kh«ng xuÊt hiÖn liªn tôc kh¸c; - VÊn ®Ò tÝnh gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña mét hµng ho¸ cña c«ng ty xuyªn quèc gia; - VÊn ®Ò tÝnh gi¸ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu trong tµi kho¶n quèc gia; II.1.4. Ph−¬ng ph¸p tÝnh vµ c¸c c«ng bè sè liÖu (a) - Lùa chän c«ng thøc tÝnh chØ sè: C«ng thøc tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ chØ sè l−îng xuÊt khÈu, nhËp khÈu hÇu hÕt ®−îc sö dông lµ c«ng thøc Laspeyres gia quyÒn víi quyÒn sè kú gèc, c«ng thøc Paasche gia quyÒn víi quyÒn sè kú hiÖn hµnh (b¸o c¸o) vµ c«ng thøc Fisher (lµ c«ng thøc hµi hoµ gi÷a c«ng thøc Laspeyres víi c«ng thøc Paasche). C¸c c«ng thøc ®ã ®−îc biÓu hiÖn d−íi ®©y song c¸c ký hiÖu cña nã ®−îc quy ®Þnh lµ: p vµ q lµ gi¸ vµ l−îng; 0 vµ 1 lµ kú gèc vµ kú 21 hiÖn hµnh; L lµ Laspeyres vµ P lµ Paasche; i lµ hµng ho¸ cô thÓ (vµ i = 1...n). Mçi lo¹i c«ng thøc tÝnh cho hai lo¹i chØ sè lµ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ chØ sè l−îng hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. ChØ sè Laspeyres lµ sè b×nh qu©n sè cña c¸c quan hÖ gi¸ c¶ (chØ sè gi¸ c¸ thÓ) ®−îc gia quyÒn víi gi¸ trÞ cña mÆt hµng ®ã ë kú gèc; chØ sè Paasche lµ sè b×nh qu©n sè häc cña nh÷ng quan hÖ gi¸ c¶ ®−îc gia quyÒn víi gi¸ trÞ cña mÆt hµng ®ã ë kú hiÖn hµnh vµ chØ sè Fisher sè b×nh qu©n kû hµ gi÷a chØ sè Laspeyres vµ chØ sè Paasche. (b) - C«ng bè sè liÖu: Tuú thuéc vµo môc ®Þch sö dông cña mçi quèc gia ®Ó quyÕt ®Þnh c«ng bè sè liÖu ë møc nµo cña cÊu tróc chØ sè. Th«ng th−êng c¸c chØ sè chung vµ chØ sè nhãm cÊp I cña c¸c ph©n lo¹i chØ sè gi¸ ®−îc c«ng bè. Nh÷ng chØ sè cña c¸c nhãm chi tiÕt th−êng ®−îc cung cÊp theo yªu cÇu cña ng−êi sö dông. Trong c«ng bè th−êng kÌm theo quyÒn sè cña nã vµ c¸c ghi chó tãm t¾t vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh. II.2. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ¤xtr©ylia (1) ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cña tÊt c¶ hµng ho¸ xuÊt khÈu tõ n−íc ¤xtr©ylia (bao gåm c¶ hµng t¸i xuÊt, tøc lµ hµng ho¸ ®−îc nhËp khÈu vµo n−íc ¤xtr©ylia vµ ®−îc xuÊt khÈu khái n−íc ¤xtr©ylia vµo nh÷ng ngµy sau ®ã mµ kh«ng thay ®æi vÒ h×nh th¸i vËt lý cña hµng ho¸). ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu ®−îc tÝnh theo th¸ng vµ ph¶n ¶nh sù thay ®æi gi¸ c¶ hµng hµng ho¸ ®· xÕp thùc tÕ lªn boong tµu trong th¸ng ®ã. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu phôc vô cho c¶ hai khu vùc: khu vùc Nhµ n−íc vµ khu vùc T− nh©n ®Ó ph©n tÝch kinh tÕ vµ ®iÒu chØnh c¸c hîp ®ång th−¬ng m¹i. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu cßn sö dông cho viÖc tÝnh c¸c chØ tiªu thèng kª kh¸c theo gi¸ cè ®Þnh nh Tµi kho¶n quèc gia (SNA) ë Côc thèng kª trung −¬ng ¤xtr©ylia. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu do C¬ quan thèng kª trung −¬ng ¤xtr©ylia (ABS) tÝnh vµ c«ng bè tõ n¨m 1901. (1) Theo H−íng dÉn tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ¤xtr©ylia (ABS), verson 2004 22 II.3. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña Cana®a: ChØ sè gi¸ ngo¹i th−¬ng (xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸) lµ mét chØ tiªu biÓu hiÖn thay ®æi (biÕn ®éng) gi¸ c¶ xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®o sù thay ®æi gi¸ c¶ b»ng c¸ch so s¸nh qua thêi gian c¸c gi¸ c¶ b×nh qu©n gia quyÒn cña mét ræ hµng ho¸ cè ®Þnh ®· ®−îc chän. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña Cana®a phôc vô tËp trung cho chÝnh phñ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i, ®ång thêi vô cho c«ng t¸c thèng kª tµi kho¶n quèc gia (SNA), dù b¸o kinh tÕ (Ng©n hµng, Tµi chÝnh, C«ng nghiÖp, Khoa häc vµ Kü thuËt, .v.v.); gi¶m ph¸t cho c¸c b¶ng Vµo - Ra (I.O) vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm cña ngµnh c«ng nghiÖp. §Æc biÖt, nã lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó quyÕt ®Þnh thuÕ h¶i quan hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu, vµ c¸c lo¹i quota xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸ ra vµo Cana®a. II.4. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña NhËt B¶n: ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña NhËt B¶ng tÝnh theo danh môc ngµnh ho¹t ®éng kinh tÕ NhËt B¶n (JSIC) vµ danh môc hµng ho¸ chñ yÕu cña NhËt B¶n. QuyÒn sè tÝnh chØ sè lµ quyÒn sè cè ®Þnh, ®−îc x¸c ®Þnh theo gi¸ trÞ doanh thu (kim ng¹ch) hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ë kú gèc cè ®Þnh n¨m 2000 vµ biÓu hiÖn b»ng tû lÖ phÇn ngµn. II.5. Nh÷ng nÐt kh¸c biÖt gi÷a c¸c lo¹i chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu nªu trªn vµ so víi chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ViÖt Nam: II.5.1. Nh÷ng nÐt kh¸c biÖt gi÷a c¸c lo¹i chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu nªu trªn 23 Liªn hîp quèc lµ mét tæ chøc ®a n¨ng lín nhÊt thÕ giíi, trong ®ã cã Vô Thèng kª kinh tÕ vµ lµ n¬i kÕt hîp víi c¸c tæ chøc kh¸c nh− IMF, ILO, UNDP .v.v. chuyªn nghiªn cøu c¸c ph¬ng ph¸p luËn vÒ thèng kª kinh tÕ, trong ®ã næi bËt nhÊt lµ ph−¬ng ph¸p thèng kª Tµi kho¶n quèc gia (SNA) vµ Thèng kª gi¸ c¶. Nã kh«ng ph¶i lµ mét tæ chøc tÝnh to¸n c¸c chØ sè gi¸. Do vËy chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña Liªn hîp quèc ®−a ra lµ mét bé hÖ thèng ph−¬ng ph¸p luËn ë møc ®é toµn diÖn vµ cao nhÊt trong thêi kú hiÖn hµnh cña thÕ giíi. V× vËy, chØ sè gi¸ c¸c n−íc cô thÓ nh− Mü, Cana®a, ¤xtr©ylia, NhËt ®Òu n»m trong khu«n khæ trªn vµ mçi níc cã thÓ thùc hiÖn ®−îc mét phÇn nguyªn lý ®ã. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña NhËt B¶n kh¸c víi chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ¤xtr©ylia, Cana®a, Mü ë chç lµ gi¸ ®−a vµo tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu lµ gi¸ FOB vµ nhËp khÈu lµ gi¸ CIF. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña Cana®a kh¸c víi c¸c n−íc kh¸c vµ nguyªn lý cña Liªn hîp quèc lµ kh«ng dïng gi¸ cô thÓ cña mÆt hµng ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng vÒ chÊt l−îng lÊy gi¸ mµ dïng gi¸ trÞ ®¬n vÞ mÆt hµng vµ chØ sè gi¸ cña c¸c nhãm c¬ së cña c¸c nguån kh¸c tõ thèng kª trong vµ ngoµi n−íc. §ång thêi sö dông hai c«ng thøc vµ hai lo¹i quyÒn sè vµ so s¸nh ng¾n h¹n. Ph©n tæ (cÊu tróc chØ sè) cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hÇu hÕt c¸c n−íc −u tiªn theo danh môc s¶n phÈm chñ yÕu cña n−íc m×nh, cña NhËt B¶n kh«ng dïng danh môc NAICS. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt kh¸c nh− ¸p dông c¸c ph©n tæ cña vïng, khu vùc cña mçi n−íc. II.5.2. Nh÷ng nÐt kh¸c biÖt gi÷a c¸c lo¹i chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu nªu trªn so víi cña ViÖt Nam: II.5.2.1. VÒ gi¸ c¶ ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu: (a) - §èi víi ViÖt Nam, chØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu chØ tÝnh trªn gi¸ c¶ cña hµng ho¸ xuÊt - nhËp khÈu (®èi víi xuÊt khÈu th× tÝnh theo gi¸ FOB t¹i c¶ng ViÖt Nam; ®èi víi nhËp khÈu th× tÝnh theo gi¸ CIF ®Õn c¶ng ViÖt Nam), ch−a tÝnh ®Õn gi¸ xuÊt khÈu (céng c¶ c−íc vËn t¶i, b¶o hiÓm), nhËp khÈu (cã thÓ trõ c−íc vËn t¶i, b¶o hiÓm) hµng ho¸, gäi lµ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸. 24 Gi¸ xuÊt khÈu dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸ lµ gi¸ FOB (Free On Board), gi¸ giao hµng trªn boong tµu t¹i c¶ng ViÖt Nam hoÆc t¹i biªn giíi ViÖt Nam. Gi¸ nhËp khÈu dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸ lµ gi¸ CIF (Cost, Insurance and Freight), gi¸ giao hµng t¹i c¶ng ViÖt Nam hoÆc t¹i biªn giíi ViÖt Nam. Gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®−îc thu thËp tõ c¸c nhµ xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ theo gi¸ hîp ®ång ®· ký kÕt trong quý (kh«ng quan t©m ®Õn hµng xuÊt sÏ lªn tµu lóc nµo vµ hµng nhËp ®· hoÆc sÏ vÒ c¶ng ViÖt Nam lóc nµo) §ång tiÒn tÝnh chØ sã gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ViÖt Nam lµ ®ång §« la Mü (USD), vµ ®ang c«ng bè, sö dông chØ sè nµy theo ®ång tiÒn ®ã. Tû gi¸ tÝnh ®æi gi¸ c¶ thanh to¸n theo ®ång kh¸c nh− Yªn NhËt, M¸c §øc,..., theo tû gi¸ b¸n t¹i ngµy lý hîp ®ång ngo¹i theo ng©n hµng ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam c«ng bè trong ngµy do ®¬n vÞ b¸o c¸o chuyÓn ®æi. Nh÷ng ®iÓm trªn kh¸c víi LHQ vµ c¸c n−íc kh¸c nh− sau. (b) - §èi víi Liªn hîp quèc, gi¸ c¶ xuÊt khÈu, nhËp khÈu dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu th«ng th−êng lµ lÊy gi¸ t¹i biªn giíi quèc gia xuÊt khÈu, vÒ c¬ b¶n lµ dùa theo gi¸ FOB (Free On Board) hoÆc nÕu lµ gi¸ CIF (Cost, Insurance and Freight) cña h¶i quan vµ −íc tÝnh c−íc vËn t¶i vµ b¶o hiÓm ®Ó chuyÓn ®æi vµ ®iÒu chØnh vÒ gi¸ FOB t¹i n−íc xuÊt khÈu. Nãi chung, gi¸ c¶ ®−îc thu thËp trùc tiÕp tõ nh÷ng b¸o c¸o liªn quan tíi c¸c hîp ®ång xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña c¸c nhµ xuÊt - nhËp khÈu qua -trong mét thêi kú x¸c ®Þnh (th¸ng hoÆc quý), vµ nh− vËy mét danh s¸ch c¸c nhµ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu ®¹i diÖn ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh ®Ó ®iÒu tra gi¸ trùc tiÕp tõ ®ã. §ång tiÒn tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu th«ng th−êng lµ tiÒn quèc gia. §Ó cã gi¸ c¶ theo tiÒn quèc gia, nhiÖm vô n÷a cña b¸o c¸o gi¸ tõ c¸c nhµ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ tÝnh ®æi gi¸ c¶ sang tiÒn quèc gia tõ tiÒn kinh doanh, thanh to¸n trong hîp ®ång. Tû gi¸ ®ã th−êng ®−îc lÊy tû gi¸ trung b×nh cña gi¸ mua vµ gi¸ b¸n ngo¹i tÖ ®ã t¹i thêi ®iÓm giao hµng (ký kÕt hîp ®ång hoÆc lóc xÕp hµng lªn tµu). 25 (c) - §èi víi Cana®a, sè liÖu dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cho c¶ n−íc vµ tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cho n−íc Mü lµ gi¸ trÞ ®¬n vÞ hµng ho¸ ®−îc thu thËp tõ hai nguån: thø nhÊt lµ sè liÖu tõ h¶i quan Cana®a vµ thø hai lµ c¸c chØ sè gi¸ c¸ thÓ (quan hÖ gi¸ c¶) cña c¸c mÆt hµng cô thÓ trong c¸c lo¹i chØ sè gi¸ s¶n xuÊt nhµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp (IPPI) Cana®a, ChØ sè gi¸ s¶n xuÊt (PPI) cña Mü, ChØ sè gi¸ b¸n bu«n cña NhËt, sè liÖu dÇu th« vµ m¸y tÝnh tõ Thèng kª Cana®a, sè liÖu vÒ xe cé tõ thèng kª ngo¹i th−¬ng Cana®a. C¸c lo¹i chØ sè gi¸ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña n−íc ngoµi sö dông cho chØ sè cña Cana®a ®−îc tÝnh trªn gi¸ FOB cña n−íc ®ã. Gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ë ®©y kh«ng ph¶i lµ gi¸ cña mÆt hµng mang x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh râ rµng mµ gi¸ hay nãi c¸ch kh¸c lµ gi¸ trÞ ®¬n vÞ hµng ho¸ ë møc miªu t¶ HS chi tiÕt nhÊt vµ tÝnh theo ®iÒu kiÖn FOB cho c¶ hai lo¹i xuÊt vµ nhËp khÈu. C¶ hai nguån trªn ®Òu tÝnh theo gi¸ FOB cho chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña Cana®a. §ång tiÒn tÝnh chØ sè lµ ®ång §« la Cana®a vµ tû gi¸ tÝnh chuyÓn lµ tû gi¸ khi hµng bèc lªn tµu t¹i n−íc xuÊt khÈu ®èi víi hµng xuÊt vµ hµng nhËp. (d) - §èi víi NhËt B¶n, ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu tÝnh theo gi¸ FOB (Free On Board), lµ gi¸ tÝnh khi hµng xÕp lªn boong tµu t¹i c¶ng NhËt B¶n. ChØ sè gi¸ nhËp khÈu tÝnh theo gi¸ CIF (Cost, Insurance and Freight), lµ gi¸ tÝnh t¹i n¬i giao hµng t¹i c¶ng n−íc NhËt. Gi¸ nµy ch−a bao gåm thuÕ tiªu thô cña NhËt B¶n. §ång tiÒn tÝnh chØ sè lµ ®ång Yªn NhËt vµ tû gi¸ tÝnh chuyÓn lµ tû gi¸ khi hµng bèc lªn tµu t¹i n−íc xuÊt khÈu ®èi víi hµng xuÊt vµ hµng nhËp. §ång thêi tÝnh theo ®ång tiÒn thanh to¸n ghi trong c¸c hîp ®ång xuÊt khÈu, nhËp khÈu (theo ngo¹i tÖ kh¸c). (e) - §èi víi ¤xtr©ylia, Gi¸ c¶ tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu ®iÒu tra thu thËp trùc tiÕp tõ c¸c ®¬n vÞ xuÊt khÈu chñ yÕu theo danh môc mÆt hµng ®· lùa chän. Gi¸ ®ã lµ gi¸ cña mÆt hµng thùc tÕ ®· xuÊt khái n−íc ¤xtr©ylia víi ®iÒu kiÖn gi¸ FOB (Free On Board) t¹i c¸c c¶ng chÝnh cña n−íc ¤xtr©ylia. Gi¸ tÝnh chØ sè gi¸ nhËp khÈu lµ gi¸ hµng nhËp ®· bèc lªn tµu t¹i c¶ng n−íc b¸n vµ ®−îc thu thËp tõ nh÷ng nhµ nhËp khÈu chñ yÕu, tøc lµ gi¸ FOB (Free On Board) cña n−íc së t¹i (n−íc b¸n). PhÝ vËn t¶i vµ b¶o hiÓm ®Ó chuyÓn 26 hµng tõ c¶ng n−íc ngoµi ®Õn c¶ng n−íc ¤xtr©ylia kh«ng bao gåm trong trong gi¸ c¶ nhËp khÈu tÝnh chØ sè còng nh− thuÕ nhËp khÈu cña ¤xtr©ylia. Nãi chung, gi¸ nhËp khÈu cña nh÷ng mÆt hµng ®¹i diÖn thu thËp theo th¸ng ë c¸c nhµ nhËp khÈu. Nh−ng còng cã mét sè tr−êng hîp ®Æc biÖt thu thËp theo quý v× c¸c nhµ nhËp khÈu muèn cung cÊp gi¸ theo hµng quý. Gi¸ c¶ tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu lµ gi¸ cña nh÷ng mÆt hµng ®¹i diÖn cã phÈm chÊt, quy c¸ch, cì m·, chñng lo¹i tiªu chuÈn râ rµng vµ kh«ng thay ®æi. H¬n n÷a ®Ó tr¸nh ¶nh h−ëng cña biÕn ®éng thÞ tr−êng vµo biÕn ®éng thuÇn tuý cña gi¸ c¶, gi¸ cña nh÷ng mÆt hµng ®ã còng ph¶i thu thËp theo thÞ tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu riªng biÖt. (vµ xem ®ã lµ yÕu tè cÊu thµnh chÊt l−îng quy c¸ch cña mÆt hµng lÊy gi¸ vµ kh«ng ®æi qua thêi gian - ND). Tõ ®ã tÝnh gi¸ b×nh qu©n thÞ tr−êng cña mÆt hµng ®¹i diÖn lÊy gi¸ theo tû träng (quyÒn sè) cè ®Þnh cña c¸c thÞ tr−êng. Tû träng gi÷a c¸c thÞ tr−êng cÇn xem xÐt l¹i qua thêi gian vµ ®iÒu chØnh khi cÇn thiÕt. §ång tiÒn tÝnh chØ sè: §ång tiÒn tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu lµ tiÒn §« la ¤xtr©ylia. Sù biÕn ®éng cña tû gi¸ gi÷a ®ång AU$ víi ®ång tiÒn n−íc ngoµi (®Æc biÖt lµ c¸c ®ång tiÒn m¹nh nh−: §« la Mü, Yªn NhËt, B¶ng Anh, DM §øc) cã thÓ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®¸ng kÓ vµo biÕn ®éng gi¸ c¶ cña mét sè hµng ho¸ thanh to¸n xuÊt - nhËp khÈu b»ng c¸c ®ång tiÒn ®ã. Tû gi¸ ®ã bao gåm trong gi¸ tÝnh chØ sè. Nh÷ng mÆt hµng xuÊt - nhËp khÈu theo nh÷ng ®ång tiÒn ®ã th× gi¸ c¶ ®−îc chuyÓn ®æi sang §« la ¤xtr©ylia theo tû gi¸ ¸p dông cho thêi ®iÓm giao hµng. II.5.2. 2. VÒ cÊu tróc cña chØ sè gi¸ xuÊt nhÈp khÈu: (a) - §èi víi ViÖt Nam, ph©n lo¹i hµng ho¸ cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp hiÖn hµnh lµ ph©n tæ theo lËp kÕ ho¹ch xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña Nhµ n−íc. Danh môc nµy kh«ng gièng víi danh môc hµng ho¸ nµo cña khu vùc vµ thÕ giíi. Ngoµi ra, c¸c danh môc VCPC, VSIC, SITC còng ®−îc sö dông ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu song ch−a ®−îc phæ biÕn. Danh môc HS vµ danh môc BPM5 ch−a ®−îc sö dông. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt lín gi÷a chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam víi c¸c n−íc d−íi ®©y. 27 (b) - §èi víi Liªn hîp quèc, ph©n lo¹i hµng ho¸ cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ph¶i ®−îc b¾t ®Çu tõ danh môc hµng ho¸ ngo¹i th−¬ng cña quèc gia (tøc lµ theo danh môc HS), vµ th«ng th−êng ng−êi ta ph¶i kÕt hîp víi c¸c danh môc chØ sè gi¸ néi ®Þa. HÖ thèng ngµnh kinh tÕ quèc d©n quèc tÕ (ISIC) ph¶i ®−îc −u tiªn tr−íc hÕt ®Ó kÕt nèi víi danh môc gèc (HS) v× nã lµ danh môc chñ yÕu cña cuéc ®iÒu tra gi¸ s¶n xuÊt vµ nã cã thÓ ®−îc bæ sung b»ng nh÷ng ph©n lo¹i kh¸c cho c¸c ngµnh kinh tÕ réng h¬n liªn quan ®Õn sö dông cuèi cïng hoÆc tõng giai ®o¹n cña qu¸ trÝnh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Ph©n lo¹i hµng ho¸ th−¬ng m¹i quèc tÕ (SITC) còng ®−îc sö dông cho tÝnh chØ sè vµ tõ ®ã chuyÓn ®æi cho danh môc ph©n lo¹i hµng ho¸ chÝnh (Broad Economic Category-BEC) liªn quan tíi SITC vµ ISIC. ChØ sè gi¸ tÝnh theo cÊu tróc cña danh môc s¶n phÈm trung t©m (CPC) cho tÊt c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô ®−îc xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Ngoµi ra ph©n lo¹i hµng ho¸ dÞch vô Liªn hiÖp ch©u (CPA) vµ ph©n lo¹i më réng c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ (BPM5) còng ®−îc −u tiªn sö dông ®Ó tÝnh vµ c«ng bè chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. §èi víi chØ sè vïng hoÆc khu vùc cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn trong khi thiÕt kÕ mÉu ®iÒu tra trªn c¬ së môc ®Ých cña nã. Tõ ®ã cÊu tróc vµ quyÒn sè chØ sè sÏ ®−îc h×nh thµnh. (c) - §èi víi Cana®a, danh môc ®Çu tiªn ®−îc Cana®a ¸p dông ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ Danh môc hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu quèc tÕ HS. Danh môc nµy lµ c¬ së cho thèng kª ngo¹i th−¬ng cña Cana®a. ChØ sè cßn ®−îc tÝnh vµ c«ng bè theo danh môc ph©n ngµnh ho¹t ®éng kinh tÕ B¾c Mü (NAICS), HÖ thèng ngµnh ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ (ISIC) vµ danh môc hµng ho¸ chñ yÕu cña Cana®a (Standard Classification of Goods-SCG) (d) - §èi víi NhËt, ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña NhËt tÝnh theo danh môc HÖ thèng ngµnh ho¹t ®éng kinh tÕ NhËt B¶n (JSIC) vµ danh môc hµng ho¸ chñ yÕu cña NhËt. (e) - §èi víi ¤xtr©ylia: + ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu ph©n tæ theo c¸c lo¹i: - Theo danh môc “Hµng ho¸ xuÊt - nhËp khÈu” cña ¤xtr©ylia (AHECC), nhãm m· 2 sè, m· 4 sè, biªn so¹n vµ c«ng bè n¨m 1988, vµ mét sè bæ sung vµo th¸ng 7 n¨m 1990; 28 - Theo ph©n lo¹i hµng ho¸ “HÖ thèng th−¬ng m¹i quèc tÕ” (SITC), nhãm m· 1 sè vµ m· 2 sè; - Theo “Ph©n ngµnh ho¹t ®éng kinh tÕ” cña ¤xtr©ylia (ASIC), ban hµnh n¨m 1993. - Theo “Ph©n ngµnh ho¹t ®éng kinh tÕ tiªu chuÈn ¤xtr©ylia - Niu Di l©n (ANZSIC)”. + ChØ sè gi¸ nhËp khÈu ph©n tæ theo c¸c lo¹i: - HÖ thèng ph©n lo¹i hµng ho¸ c¬ b¶n dïng cho tÝnh chØ sè gi¸ nhËp khÈu lµ "Danh môc hµng ho¸ nhËp khÈu ¤xtr©ylia (AICC). - Theo th«ng lÖ thèng kª quèc tÕ, chØ sè gi¸ nhËp khÈu cßn ®−îc tÝnh theo ph©n ngµnh hµng ho¸ HS. ChØ sè gi¸ nhËp khÈu còng cßn ®−îc tÝnh theo “Ph©n ngµnh ho¹t ®éng kinh tÕ tiªu chuÈn ¤xtr©ylia - Niu Dil©n (ANZSIC) ” ban hµnh 1993; tÝnh theo "Ph©n ngµnh ho¹t ®éng kinh tÕ" cña ¤xtr©ylia (ASIC) ban hµnh 1993 vµ theo "Ph©n ngµnh kinh tÕ cña Liªn hîp quèc (BEC) " ban hµnh n¨m 1986. II.5.2. 3. VÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh: (a) - §èi víi ViÖt Nam - Lùa chän c«ng thøc tÝnh chØ sè: ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam hiÖn nay tÝnh theo ph−¬ng ph¸p so s¸nh ng¾n h¹n, tøc lµ lÊy gi¸ kú b¸o c¸o so víi gi¸ kú tr−íc vµ c«ng thøc Laspeyres chuyÓn ®æi ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ kú b¸o c¸o so víi kú gèc cè ®Þnh. C¸ch tÝnh nµy ®· lùa chän mét trong c¸c c«ng thøc tÝnh chØ sè do Thèng kª Liªn Hîp quèc ®−a ra. §ã lµ: ∑ = −−= n i t i ttitp wrI 1 1 0 1/,0/, * Trong ®ã, 10 −tiw lµ quyÒn sè cè ®Þnh n¨m 2005 cña mÆt hµng lÊy gi¸ i ®−îc ®iÒu chØnh theo kú gèc tr−íc t - 1. 29 = 1 0, 1 0, 1, 1, , ** − = − − ∑ tin i i ti ti ti w p p p p ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam tÝnh chung cho c¶ n−íc, ch−a tÝnh cho tõng thÞ tr−êng chñ yÕu nh− c¸c n−íc kh¸c th−êng lµm. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt vµ thÓ hiÖn sau ®©y. - VÊn ®Ò quyÒn sè: QuyÒn sè cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam lµ quyÒn sè cè ®Þnh. QuyÒn sè hiÖn hµnh (2001-2005) lµ tû träng vÒ kim ng¹ch xuÊt khÈu, nhËp khÈu n¨m 1998 - 1999 ®−îc ®iÒu chØnh l¹i theo gi¸ n¨m 2000 vµ gäi lµ quyÒn sè cè ®Þnh n¨m 2000. QuyÒn sè nµy t−¬ng øng víi gi¸ gèc n¨m 2000. V× vËy vÒ thùc chÊt quyÒn sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam kh¸c víi nguyªn lý chung cña LHQ vµ c¸c n−íc kh¸c lµ kh«ng lÊy ®−îc gi¸ trÞ trän vÑn cña n¨m lµm gèc hoÆc b×nh qu©n hai n¨m cã n¨m lµm gèc. Nã cßn kh¸c víi c¸c n−íc kh¸c lµ quyÒn sè mÆt hµng cßn ®−îc ®iÒu chØnh theo n¨m tr−íc n¨m b¸o c¸o hoÆc lµ quyÒn sè kú b¸o c¸o nh− Cana®a hoÆc ¤xtr©ylia. Sù kh¸c biÖt nµy ®−îc thÓ hiÖn cô thÓ d−íi ®©y. (b) - §èi víi Liªn hîp quèc: - Lùa chän c«ng thøc tÝnh chØ sè: C«ng thøc tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hÇu hÕt ®−îc sö dông lµ c«ng thøc Laspeyres gia quyÒn víi quyÒn sè kú gèc, c«ng thøc Paasche gia quyÒn víi quyÒn sè kú hiÖn hµnh (b¸o c¸o) vµ c«ng thøc Fisher (lµ c«ng thøc hµi hoµ gi÷a c«ng thøc Laspeyres víi c«ng thøc Paasche). C¸c c«ng thøc ®ã ®−îc biÓu hiÖn d−íi ®©y: + C«ng thøc chØ sè gi¸ Laspeyres: ∑ ∑ ∑ ∑ = = = = == n i ii ii n i ii n i ii n i ii L p qp ppqp qp qp I 1 0,0, 0,1, 1 0,0, 1 0,0, 1 0,1, )/( + C«ng thøc chØ sè gi¸ Paasche: 30 )/( 1,0, 1 1,1, 1 1,1, 1 1,0, 1 1,1, ii n i ii n i ii n i ii n i ii P p ppqp qp qp qp I ∑ ∑ ∑ ∑ = = = = == + C«ng thøc chØ sè gi¸ Fisher: 2 1 1,0, 1 1,1, 1 0,0, 1 0,1, 2 ** ∑ ∑ ∑ ∑ = = = === n i ii n i ii n i ii n i ii L p p p F p qp qp qp qp III - VÊn ®Ò quyÒn sè: QuyÒn sè cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô th«ng th−êng theo cÊu tróc cña chØ sè vµ lu«n lu«n ®−îc rót ra tõ c¸c c¬ së dù liÖu cña h¶i quan trªn c¬ së lo¹i trõ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô kh«ng thuéc ph¹m vi tÝnh chØ sè. QuyÒn sè ®ã ®−îc x¸c ®Þnh theo mÆt hµng, theo n−íc xuÊt - nhËp vµ theo gi¸ trÞ cña Ýt nhÊt 1 n¨m ®Ó lµm quyÒn sè cè ®Þnh. QuyÒn sè cã thÓ lµ quyÒn sè kú gèc biÕn ®éng, quyÒn sè kú gèc cè ®Þnh vµ quyÒn sè kú b¸o c¸o tuú thuéc vµo sö dông c«ng thøc tÝnh chØ sè ®Ó thiÕt kÕ quyÒn sè. (c) - §èi víi ¤xtr©ylia: + Ph−¬ng ph¸p tÝnh: HiÖn nay chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ¤xtr©ylia ®−îc tÝnh theo ph−¬ng ph¸p so s¸nh ng¾n h¹n vµ c«ng thøc Laspayres chuyÓn ®æi vµ ®−îc cËp nhËt l¹i quyÒn sè vµ mÆt hµng ®¹i diÖn chu kú 5 n¨m - 10 n¨m mét lÇn. + QuyÒn sè: ChØ sè xuÊt khÈu, nhËp khÈu tõ th¸ng 9 quý 3 n¨m 2006 ®−îc tÝnh trªn c¬ së mÆt hµng lùa chän cña n¨m 2005-2006 cho nhËp khÈu vµ cña 2004-2005 vµ 2005-2006 cho xuÊt khÈu. QuyÒn sè thay ®æi vµo th¸ng 9 n¨m 2006 trªn c¬ së gi¸ trÞ nhËp khÈu b×nh qu©n n¨m 2004-2005 vµ cña xuÊt khÈu trong c¸c n¨m 2004-2006. QuyÒn sè ®−îc tÝnh cho tõ mÆt hµng ®¹i diÖn lÊy gi¸ ®Õn c¸c nhãm cÊu thµnh cña chØ sè. Trong mét sè tr−êng hîp, quyÒn sè cè ®Þnh còng ®−îc ®iÒu 31 chØnh ®Ó ph¶n ¸nh kÞp thêi c¸c th«ng tin hiÖn hµnh h¬n. Gi¸ trÞ c¸c mÆt hµng ®¹i diÖn tÝnh chØ sè chiÕm kho¶ng 95% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña nh÷ng n¨m chän ræ hµng ho¸ ®¹i diÖn. Trong ®ã mét sè mÆt hµng kh«ng nh÷ng mang quyÒn sè víi ý nghÜa lµ cña b¶n th©n nã mµ cßn mang ý nghÜa cña nh÷ng mÆt hµng cïng lo¹i kh«ng lÊy gi¸ mµ gi¸ ®ã ®−îc xem nh− lµ cña cïng lo¹i t−¬ng tù. (d) - §èi víi NhËt B¶n: + Ph−¬ng ph¸p tÝnh: ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu NhËt tÝnh theo c«ng thøc Laspeyres chuÈn. ChØ sè ®−îc tÝnh cho c¶ n−íc (tÝnh cho tÊt c¶ c¸c thÞ tr−êng), cho xuÊt tíi vµ nhËp tõ n−íc Mü vµ cho c¸c n−íc kh¸c. ChØ sè gi¸ tÝnh cho hµng th¸ng, quý vµ n¨m. Gèc c¬ b¶n cña chØ sè hiÖn hµnh lµ gèc n¨m 2000 (so víi gi¸ b×nh qu©n n¨m 2000). ChØ sè ®−îc c«ng bè hµng th¸ng theo c¸c nhãm chÝnh cña danh môc s¶n phÈm chñ yÕu cña NhËt. + QuyÒn sè: QuyÒn sè tÝnh chØ sè lµ quyÒn sè cè ®Þnh, ®−îc x¸c ®Þnh theo gi¸ trÞ doanh thu (kim ng¹ch) hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ë kú gèc cè ®Þnh n¨m 2000 vµ biÓu hiÖn b»ng tû lÖ phÇn ngµn. (d) - §èi víi Cana®a: + Ph−¬ng ph¸p: ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu Cana®a ®−îc tÝnh trªn c¬ së hai lo¹i c«ng thøc: theo c«ng thøc Laspeyres víi quyÒn sè cè ®Þnh gèc c¬ b¶n vµ c«ng thøc Paasche víi quyÒn sè hiÖn hµnh. QuyÒn sè ®−îc x¸c ®Þnh theo gi¸ trÞ doanh thu (kim ng¹ch) hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ë kú gèc cè ®Þnh vµ sè liÖu ®ã ë th¸ng hiÖn hµnh (b¸o c¸o). Víi ph−¬ng ph¸p nµy chØ sè gi¸ ph¶n ¸nh biÕn ®éng thùc cña gi¸ c¶ b»ng Laspeyres vµ ph¶n ¸nh biÕn ®éng thùc vÒ khèi 32 l−îng xuÊt khÈu, nhËp khÈu b»ng Paasche, phôc vô tèt h¬n cho ph©n tÝch kinh tÕ vµ gi¶m ph¸t trong SNA. ChØ sè ®−îc tÝnh cho c¶ n−íc (tÝnh cho tÊt c¶ c¸c thÞ tr−êng), cho xuÊt tíi vµ nhËp tõ n−íc Mü vµ cho c¸c n−íc kh¸c. ChØ sè gi¸ tÝnh cho hµng th¸ng, quý vµ n¨m. + QuyÒn sè: QuyÒn sè ®−îc x¸c ®Þnh theo gi¸ trÞ doanh thu (kim ng¹ch) hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ë kú gèc cè ®Þnh n¨m 1997 vµ sè liÖu ®ã hµng th¸ng cña n¨m hiÖn hµnh (b¸o c¸o). II.5.2. 4. VÒ xö lý c¸c bÊt th−êng trong qu¸ tr×nh tÝnh chØ sè: (a) - §èi víi ViÖt Nam: - C¸c bÊt th−êng vÒ c¸c mÆt hµng ®¹i diÖn kh«ng xuÊt hiÖn trong kú ®iÒu tra nh− thiÕu gi¸ do mÆt hµng thêi vô, thay ®æi gi¸ do thay ®æi chÊt l−îng, thiÕu gi¸ do mÆt hµng kh«ng ®−îc xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu trong kú ®iÒu tra ®−îc xö lý theo ph−¬ng ph¸p chung cña thÕ giíi hiÖn hµnh b»ng ph−¬ng ph¸p tÝnh ®æi gi¸ theo xu h−íng cña mÆt hµng cïng lo¹i. Tuy nhiªn thiÕu gi¸ do kh«ng ®−îc xuÊt khÈu, nhËp khÈu trong kú b¸o c¸o gi¶i quyÕt kh¸c víi c¸c n−íc lµ c¸c n−íc dïng xu h−íng gi¸ thÕ giíi ®Ó chuyÓn ®æi gi¸ kú tr−íc cho kú b¸o c¸o. Gi¸ cña m¸y mãc thiÕt bÞ, c¸c n−íc cã ph−¬ng ph¸p tÝnh riªng nh− Cana®a, NhËt, ¤xtr©ylia, hoÆc dïng ph−¬ng ph¸p hÖ sè biÕn ®éng tiªu chuÈn kü thuËt ®Ó quy ®æi gi¸ c¶... §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p vµ xö lý rÊt c«ng phu tèn kÐm vµ ®ßi hái sù hîp t¸c chÆt chÏ cña c¸c nhµ xuÊt khÈu, nhËp khÈu víi ®iÒu tra viªn ®Ó cïng xö lý vÊn ®Ò nµy. §iÓm kh¸c biÖt lín nhÊt cña ViÖt Nam hiÖn nay so víi c¸c n−íc lµ kh«ng cã hîp t¸c gi÷a Thèng kª (®iÒu tra viªn) víi c¸c nhµ xuÊt khÈu, nhËp khÈu chän mÉu. - Nh÷ng sè liÖu ch−a râ hoÆc cßn thiÕu trong kú b¸o c¸o kh«ng ®−îc bæ sung vµ c«ng bè l¹i theo sè liÖu cña c¸c th¸ng sau. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam chØ c«ng bè mét lÇn vµ coi nh− chÝnh thøc, kh«ng c«ng bè l¹i hoÆc ®iÒu chØnh l¹i khi cã b¸o c¸o cña c¸c ®¬n vÞ ®iÒu tra vÒ muén. C¸c ®iÓm kh¸c biÖt nµy ®−îc nªu cô thÓ qua c¸c n−íc nh− sau. 33 (b) - §èi víi Liªn hîp quèc: VÊn ®Ò mÆt hµng thay ®æi chÊt l−îng: Khi mµ mét mÆt hµng ®· ®−îc x¸c ®Þnh c¸c tiªu chÝ nh− lµ chÊt l−îng hµng ho¸ ®Ó thu thËp gi¸ c¶ theo c¸c tiªu chÝ ®ã bÞ thay ®æi mét trong c¸c tiªu chÝ ®Òu cho lµ chÊt l−îng mÆt hµng thay ®æi, vµ nh− vËy ph¶i ®iÒu chØnh b»ng c¸ch nµo ®ã ®Ó gi¸ c¶ cã cïng chÊt l−îng kh«ng ®æi gi÷a hai thêi kú so s¸nh. §iÒu nµy ®· ®−îc ®−a ra mét sè gi¶i ph¸p ®Ó mçi n−íc cã thÓ øng dông kh¸c nhau. VÝ dô, biÖn ph¸p thay thÕ mÆt hµng, biÖn ph¸p tÝnh chuyÓn chÊt l−îng, biÖn ph¸p lÊy l¹i gi¸ theo xu h−íng nhãm mÑ, theo xu h−íng mÆt hµng cã chÊt l−îng t−¬ng ®−¬ng, biÖn ph¸p chuyªn gia marketing hµng ho¸, chuyªn gia th−¬ng phÈm, .v.v. - VÊn ®Ò mÆt hµng ®éc nhÊt: MÆt hµng xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®éc nhÊt lµ mÆt hµng mµ kh«ng cã chÊt l−îng nµo t−¬ng ®−¬ng hoÆc mÆt hµng nµo gièng nã hoÆc thay thÕ nã vÒ c«ng dông. Trong nh÷ng tr−êng hîp nµy cÇn ph¶i hîp t¸c víi c¸c nhµ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®Ó cïng gi¶i quyÕt. - VÊn ®Ò mÆt hµng v¾ng mÆt do thêi vô vµ mÆt hµng kh«ng xuÊt hiÖn liªn tôc kh¸c: Còng nh− mÆt hµng ®éc nhÊt, nh÷ng mÆt hµng lo¹i nµy th−êng cã mÆt mét thêi gian vµ l¹i biÕn mÊt trong mét thêi gian vµ xuÊt hiÖn trë l¹i víi nguyªn h×nh chÊt l−îng cña nã, nh− thùc phÈm vµ rau qu¶ t−¬i, vµ hµng may mÆc, trong chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu qu¶ t−¬i, rau t−¬i th−êng bÞ v¾ng mÆt nªn kh¾c phôc nã b»ng c¸ch lÊy rau qu¶ −íp l¹nh lµ chñ yÕu ®Ó tÝnh cho gi¸ t−¬i khi v¾ng mÆt. May mÆc lu«n lu«n thay ®æi vÒ nguyªn liÖu cña tõng bé phËn cÊu thµnh nã, nªn cã thÓ dïng chØ sè gi¸ bé phËn ®ång chÊt ®Ó −íc tÝnh hoÆc gi¸ tÝnh ®æi. - VÊn ®Ò tÝnh gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña mét hµng ho¸ cña c«ng ty xuyªn quèc gia: §©y lµ vÒ vÊn gi¸ c¶ cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia, vÝ dô c¸c c«ng ty con trong c«ng ty mÑ ®ãng t¹i nhiÒu n−íc kh¸c nhau, mét mÆt hµng cña c«ng ty con nµy xuÊt khÈu cho mét c«ng ty con ë n−íc kh¸c lµ gi¸ c¶ cña c«ng ty con 34 ë n−íc kh¸c nhËp khÈu cña c«ng ty con nµy, v× vËy cÇn ph¶i x¸c ®Þnh gi¸ c¶ xuÊt khÈu vµ gi¸ c¶ nhËp khÈu mÆt hµng ®ã cña c«ng ty mÑ ra sao. (c) - §èi víi NhËt B¶n: VÊn ®Ò nµy ®−îc xö lý theo nguyªn lý cña Liªn hîp quèc. Nh÷ng sè liÖu ch−a râ hoÆc cßn thiÕu trong kú b¸o c¸o sÏ ®−îc bæ sung vµ c«ng bè l¹i theo sè liÖu cña c¸c th¸ng sau. (d) - §èi víi Cana®a: Nh÷ng tr−êng hîp sè liÖu c¬ së gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu vÒ muén, hoÆc nh÷ng sè liÖu ch−a chÝnh x¸c ®−îc ph¸t hiÖn sau nµy, sÏ ®−îc ®iÒu chØnh cho mçi th¸ng cña n¨m hiÖn hµnh. Nh÷ng lo¹i hµng thêi vô th−êng x¶y ra nhiÒu trong c¸c th¸ng vµ ®−îc ®iÒu chØnh theo ph−¬ng ph¸p gì bá biÕn ®éng do hµng thêi vô. (e) - §èi víi ¤xtr©ylia: + Gi¸ cña nh÷ng mÆt hµng ®Æc biÖt: - L«ng mÞn: HÇu hÕt l«ng mÞn s¶n xuÊt ë ¤xtr©ylia ®Òu b¸n qua thÞ tr−êng ®Êu gi¸ vµ phÇn lín sè l−îng ®ã l¹i ®em xuÊt khÈu. V× vËy, gi¸ b¸n ®Êu gi¸ còng ®−îc xem nh− gi¸ xuÊt khÈu vµ ®em vµo tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, mµ tiªu biÓu lµ gi¸ thÞ tr−êng len. §Ó kh¾c phôc sù chËm trÔ xÈy ra gi÷a b¸n ®Êu gi¸ vµ xÕp hµng lªn tµu t¹i c¶ng n−íc ¤xtr©ylia, gi¸ nµy thu thËp trong kho¶ng thêi gi¸ 6 tuÇn ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ th¸ng. + Nh÷ng mÆt hµng ®· xÕp lªn tµu kh«ng râ gi¸ c¶: Khi mµ nh÷ng mÆt hµng ®· xÕp lªn tµu ch−a biÕt gi¸ th× t¹m thêi lÊy gi¸ nh÷ng mÆt hµng t−¬ng ®−¬ng lóc ®ã ®Ó tÝnh chØ sè. Sau ®ã biÕt ®−îc gi¸ c¶ râ rµng th× ®iÒu chØnh trªn c¬ së gi¸ FOB vµ ®ång tiÒn §« la ¤xtr©ylia. §iÒu nµy cã thÓ dÉn tíi viÖc xem xÐt l¹i chØ sè ®· c«ng bè vµ c«ng bè l¹i. + Nh÷ng mÆt hµng thêi vô: Mét sè mÆt hµng n«ng nghiÖp xuÊt khÈu chØ cã mÆt trong mét thêi gian nµo ®ã trong n¨m. Tr−êng hîp nµy chÊp nhËn ph¶i gi÷ l¹i gi¸ lÇn cuèi cïng 35 cho nh÷ng mÆt hµng ®ã suèt trong thêi gian nã v¾ng mÆt cho ®Õn khi nã xuÊt hiÖn trë l¹i (dïng ph−¬ng ph¸p gi¸ chê). + Nh÷ng mÆt hµng ®¹i diÖn tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu kh«ng xuÊt hiÖn trong thêi kú tÝnh chØ sè: Trong thùc tÕ mét khèi l−îng lín c¸c mÆt hµng xuÊt - nhËp khÈu thuéc ræ hµng ho¸ tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu kh«ng xuÊt hiÖn trong kho¶ng thêi gian liªn tôc, ®Æc biÖt lµ hµng xuÊt theo thÞ tr−êng. Nh− vËy lµ ph¶i −íc tÝnh gi¸ c¶ cho nh÷ng mÆt hµng ®ã trong th¸ng tÝnh chØ sè mÆc dÇu nã kh«ng ph¸t sinh xuÊt - nhËp khÈu. C¸ch −íc tÝnh nh− sau: - LÊy theo sù biÕn ®éng gi¸ c¶ hµng ho¸ thÕ giíi (nh− gi¸ cña c¸c hiÖp héi xuÊt - nhËp khÈu: HiÖp héi kim lo¹i Lu©n ®«n; .v.v.), - LÊy theo sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cña nh÷ng mÆt hµng t−¬ng tù ph¸t sinh t¹i nhµ xuÊt - nhËp khÈu ®ã hoÆc cã ph¸t sinh ë nhµ xuÊt - nhËp khÈu kh¸c, - LÊy theo gi¸ xuÊt hiÖn lÇn gÇn nhÊt vµ ®−îc ®iÒu chØnh l¹i cho th¸ng hiÖn hµnh theo biÕn ®éng cña tû gi¸ th¸ng hiÖn hµnh. nhËn xÐt: Nãi chung, hiÖn nay chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam ®· ph¶n ¸nh ®−îc xu h−íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ c¶ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸. Ng−êi sö dông còng ®· tho¶ m·n ®−îc phÇn nµo vÒ nhu cÇu sö dông cña hä. Song cßn mét sè khiÕm khuyÕt mµ chÝnh ®ã l¹i lµ ®iÓm kh¸c biÖt víi chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu c¸c n−íc, nh−: ch−a tÝnh theo th¸ng, ch−a tÝnh theo quyÒn sè k× gèc biÕn ®éng, ch−a tÝnh theo n−íc xuÊt, nhËp chñ yÕu, ch−a xö lý triÖt ®Ó khèi hµng ho¸ l©u bÒn cã kü thuËt cao (m¸y, thiÕt bÞ, ®iÖn tö, viÔn th«ng...), ch−a tÝnh vµ c«ng bè chØ sè theo ®ång tiÒn ViÖt Nam vµ ch−a tÝnh ®−îc cho gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu c¸c mÆt hµng (chñng lo¹i mÆt hµng) xuÊt khÈu, nhËp khÈu cã tÝnh thêi sù cao phôc vô ®iÒu hµnh, qu¶n lÝ Nhµ n−íc vÒ Th−¬ng m¹i còng nh− phôc vô trùc tiÕp, thêi sù vµ nhanh chãng ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp; ch−a tÝnh ®−îc cho gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu dÞch vô nh− c−íc vËn t¶i viÔn d−¬ng, c−íc m¸y bay ngoµi n−íc .v.v. 36 Hoµn thiÖn chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam theo tiªu chuÈn cña Liªn hîp quèc vµ hoµ nhËp quèc tÕ lµ cÇn thiÕt, nh−ng kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò ®¬n gi¶n. Trong chõng mùc ®Ò tµi nµy, chóng t«i muèn ®Ò xuÊt lµm sao ®Ó chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam kh¾c phôc tõng b−íc vµ hoµn thiÖn nã nhanh nhÊt ®¸p øng nhu cÇu cña thêi ®¹i kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay. II.6. Mét sè luËn ®iÓm c¬ b¶n h×nh thµnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cã tÝnh th−¬ng m¹i cao trong giai ®o¹n míi hiÖn nay II.6.1. Quan ®iÓm chung vÒ x©y dùng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu: ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ hÖ thèng c¸c sè liÖu thèng kª kinh tÕ quan träng, liªn quan trùc tiÕp cô thÓ tíi nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ; trong giai ®o¹n ®Èy m¹nh ph¸t triÓn xuÊt khÈu vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay cÇn ®−îc x©y dùng, ®¸p øng c¸c yªu cÇu c¬ b¶n sau: - VÒ ®èi t−îng phôc vô: cÇn më réng h¬n, bªn c¹nh c¸c ®èi t−îng lµ c¸c c¬ quan qu¶n lý vÜ m« th× cÇn ph¶i phôc thªm cho c¸c ®èi t−îng kh¸c. C¸c ®èi t−îng cÇn ®−îc phôc vô sÏ lµ: + §iÒu hµnh, qu¶n lÝ vÜ m« kinh tÕ cña Nhµ n−íc. + §iÒu hµnh, qu¶n lÝ nhµ n−íc vÒ C«ng nghiÖp, Th−¬ng m¹i, ®Çu t−; vÒ ®iÒu hµnh, qu¶n lÝ vµ ®Þnh h−íng gi¸ c¶; ph©n tÝch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch thÞ tr−êng, mÆt hµng. + C¸c thµnh phÇn kinh tÕ; ®Æc biÖt lµ kinh tÕ t− nh©n trong thêi k× héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ phôc vô ®Çu t−, ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh tÇm vi m« cña c¸c doanh nghiÖp. + Phôc vô kinh doanh, ®Çu t−, ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nh− ng©n hµng, tµi chÝnh, c«ng nghiÖp, khoa häc vµ c«ng nghÖ, n«ng nghiÖp, n¨ng l−îng... + Dù b¸o kinh tÕ, chÝnh s¸ch thuÕ h¶i quan vµ quota hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. 37 - VÒ hiÖu qu¶, ph¹m vi, tÇn suÊt phôc vô: cÇn t¨ng c−êng kh¶ n¨ng phôc vô trùc tiÕp, cô thÓ ë møc tèi ®a cho c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ; ®Æc biÖt thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh, phï hîp víi chñ tr−¬ng ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp quèc doanh vµ ®a d¹ng hãa c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña Nhµ n−íc ta hiÖn nay, cÇn n©ng tÇn suÊt phôc vô cao h¬n so víi hiÖn nay. - VÒ cÊu tróc chØ sè gi¸, ph−¬ng ph¸p tÝnh vµ quyÒn sè chØ sè gi¸: trªn c¬ së chØ sè gi¸ hiÖn cã cña TCTK cÇn: + Thùc hiÖn ph©n tæ theo HS, c¶i tiÕn, ®iÒu chØnh ph©n tæ míi theo s¸t víi yªu cÇu cña t×nh h×nh thùc tÕ; tËp trung vµo ph©n tæ theo h−íng −u tiªn cho ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc, c¸c mÆt hµng cã kh¶ n¨ng t¨ng tr−ëng kim ng¹ch cao, c¸c mÆt hµng cã gi¸ hay biÕn ®éng, c¸c mÆt hµng cÇn khuyÕn khÝch, cã lîi thÕ so s¸nh vµ bÒn v÷ng; c¸c mÆt hµng nhËp khÈu lµ nguyªn, nhiªn liÖu c¬ b¶n cho s¶n xuÊt vµ c¸c mÆt hµng cã t¸c ®éng lín thÞ tr−êng néi ®Þa cña ViÖt Nam. + Gi¸m s¸t vµ ®iÒu chØnh quyÒn sè theo biÕn ®éng nhanh cña gi¸ trÞ kim ng¹ch mÆt hµng theo thay ®æi, ®iÒu chØnh cña mÆt hµng trªn thÞ tr−êng vµ dùa theo CSDL ngµnh H¶i quan. + Linh ho¹t vµ t¨ng tÝnh th−¬ng m¹i, tÝnh thùc tiÔn khi xö lÝ c¸c bÊt th−êng trong tÝnh chØ sè gi¸. II.6.2. C¬ së h×nh thµnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu: C¬ së h×nh thµnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu dùa trªn 3 luËn ®iÓm c¬ b¶n: Mét lµ, nhu cÇu, ®ßi hái cÊp thiÕt cña thùc tÕ hiÖn nay vµ trong giai ®o¹n tíi; Hai lµ, ®· cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o (khoa häc kü thËt, c«ng nghÖ; nÒn t¶ng c¬ së vËt chÊt, kü thËt, mÆt b»ng øng dông, ph¸t triÓn CNTT vµ nguån th«ng tin vÒ gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ë ViÖt Nam); Ba lµ, hiÖu qu¶ kinh tÕ, th−¬ng m¹i. 38 A. Nhu cÇu, ®ßi hái cÊp thiÕt cña thùc tÕ hiÖn nay vµ trong giai ®o¹n míi. D−íi gãc ®é nh− lµ 1 nhu cÇu vÒ th«ng tin, quyÒn ®−îc cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ th× viÖc ®−îc cung cÊp th«ng tin lµ chÝnh ®¸ng vµ trong xu thÕ míi cÇn ®−îc tho¶ m·n ®Ó phôc vô sù ph¸t triÓn cña x· héi nãi chung vµ ho¹t ®éng Th−¬ng m¹i nãi riªng. D−íi gãc ®é th«ng tin chØ sè gi¸ nh− lµ mét trong nh÷ng yÕu tè ®Çu vµo, chuyªn ngµnh, riªng biÖt ®èi víi tõng lÜnh vùc kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu cô thÓ th× viÖc cung cÊp chØ sè gi¸ cô thÓ, nhanh chãng cÇn ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng yÕu tè th−¬ng m¹i cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn th−¬ng m¹i C¨n cø vµo thùc tr¹ng vÒ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña TCTK hiÖn nay; tèc ®é t¨ng tr−ëng kim ng¹ch xuÊt khÈu, nhËp khÈu nh÷ng n¨m võa qua vµ triÓn väng trong nh÷ng n¨m tíi; sù thay ®æi nhanh chãng c¸c d¹ng s¶n phÈm hµng hãa víi gi¸ c¶ rÊt kh¸c nhau cã phï hîp hay kh«ng phï hîp víi thÞ hiÕu tiªu dïng; ®ãng gãp quan träng cña t¨ng tr−ëng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo t¨ng tr−ëng GDP cña c¶ n−íc th× viÖc tËp trung vµo x©y dùng chØ sè gi¸ phï hîp, tho¶ m·n nhu cÇu cña doanh nghiÖp cÇn ®−îc coi lµ cÇn thiÕt ®Ó ®ãn b¾t vµ ®¸p øng c¸c nhu cÇu th«ng tin kinh tÕ trong giai ®o¹n míi. D−íi gãc ®é kinh doanh trong bèi c¶nh thÞ tr−êng thÕ giíi hiÖn ®ai, phøc t¹p vµ ®Çy biÕn ®éng hiÖn nay; trong bèi c¶nh ViÖt Nam héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng s©u vµ réng, bªn c¹nh viÖc quan t©m ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc kh¸c th× ®Ó ph¸t triÓn th−¬ng m¹i, ®¨c biÖt lµ ph¸t triÓn xuÊt khÈu, nhËp khÈu cµng cÇn ®−îc −u tiªn ®¸p øng vµ ph¸t triÓn nh÷ng yÕu tè ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp kinh doanh coi ®ã nh− lµ phÇn tr¸ch nhiÖm cña Nhµ n−íc ®Ó ph¸t triÓn xuÊt khÈu, nhËp khÈu. B. §iÒu kiÖn ®¶m b¶o: VÒ khoa häc, kÜ thuËt hiÖn nay ë ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn míi. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, kinh doanh (gäi t¾t lµ kinh doanh) hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®· trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc, c¬ së vËt chÊt khoa häc kÜ thuËt vµ ®· ¸p dông trong kinh doanh tõ nhiÒu n¨m nay; hiÖn ®ang nhanh chãng n©ng cao c¸c hiÓu biÕt, cÆp nhËt, øng dông th«ng tin, c«ng nghÖ míi ®¨c biÖt sau khi ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO. 39 VÒ nÒn t¶ng c¬ së vËt chÊt, kü thËt, mÆt b»ng øng dông, ph¸t triÓn CNTT ë ViÖt Nam hiÖn nay ®· ngang tÇm khu vùc ASEAN. C¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ ®Æc biÖt c¾c doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu nãi riªng ®Òu cã nÒn t¶ng c¬ së vËt chÊt, kü thËt, mÆt b»ng øng dông, ph¸t triÓn CNTT ë møc ®é tèt. §iÒu nµy cho phÐp c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn ®−îc c¸c c«ng viÖc thèng kª, b¸o c¸o, xö lÝ th«ng tin nhanh chãng, chÝnh x¸c. Tõ n¨m 2003, viÖc ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c doanh nghiÖp cung cÊp dÞch vô ADSL ®· c¶i thiÖn rÊt tèt viÖc truyÒn th«ng tin, d÷ liÖu. VÒ nguån th«ng tin gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ë ViÖt Nam: tõ n¨m 1996 Tæng côc H¶i quan ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu më réng øng dông c«ng nghÖ tin häc. triÓn khai thùc hiÖn cËp nhËt c¸c th«ng tin trªn tê khai hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ngay tõ cöa khÈu vµ truyÒn vÒ Trung t©m tin häc vµ thèng kª H¶i quan (nay lµ côc C«ng nghÖ Th«ng tin vµ Thèng kª h¶i quan) t¹i Hµ Néi ®Ó xö lÝ. §©y lµ b−íc tiÕn cùc k× quan träng, gióp cho c«ng t¸c thèng kª hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu nãi riªng vµ nguån th«ng tin kinh tÕ th−¬ng m¹i nãi chung cã ®−îc ®Çy ®ñ, nhanh chãng c¸c sè liÖu thèng kª qua thùc tÕ ho¹t ®éng xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Nguån th«ng tin vÒ gi¸ c¶ hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hiÖn nay ®· cã ®−îc vÒ c¬ b¶n lµ ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ nhanh chãng t¹i Tæng côc H¶i quan. Tuy nhiªn, ®Ó ®¶m b¶o møc ®é chÝnh x¸c cao cÇn cã c¸c biÖn ph¸p thu thËp th«ng tin kiÓm chøng ngÉu nhiªn, theo x¸c suÊt tõ c¸c doanh nghiÖp. §Æc biÖt, hiÖn nay Tæng côc H¶i quan ®ang gÊp rót triÓn khai nh©n réng c«ng t¸c kª khai h¶i quan ®iÖn tö, ®Õn tËn c¸c doanh nghiÖp, ngay tõ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ hoµn thiÖn c«ng nghÖ thèng kª ®iÖn tö trªn diÖn réng. Trªn c¬ së ®ã sÔ hoµn thiÖn dÇn nguån th«ng tin vÒ hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ViÖt Nam. C. Chỉ số giá cả trong Hệ thống chỉ số phân tích kinh tế thương mại Việc nghiên cứu một nhân tố nào đó trong một khâu của quá trình kinh tế thương mại, nhất là trong khâu lưu thông phân phối như: mua, bán, xuất khẩu và nhập khẩu... luôn phải đặt trong sự tác động qua lại giữa các nhân tố. Đối với lĩnh vực hoạt động kinh doanh xuất khẩu, tổng doanh thu xuất khẩu hàng hoá chịu tác động trực tiếp bởi hai nhân tố chính là giá cả và lượng hàng hoá xuất khẩu. Trong trường hợp giá cả hay khối lượng xuất 40 khẩu đều tăng thì doanh thu xuất khẩu sẽ tăng lên, nếu cả hai cùng tăng hay cùng giảm thì doanh thu sẽ tăng hay giảm theo. Tuy nhiên, trong thực tế có khi giá cả tăng nhưng lượng xuất khẩu lại bị giảm do bị mất mùa, ngược lại khi được mùa thì giá cả lại giảm .v.v. Do vây, khi vận dụng các chỉ số thống kê để phân tích mối liên hệ giữa hai nhân tố giá cả và khối lượng trong tổng doanh thu xuất khẩu thì sẽ có ít nhất là hai chỉ số hợp hình thành nên một hệ thống chỉ số, vậy: Hệ thống chỉ số là một dãy các chỉ số có liên hệ mật thiết với nhau hợp thành một phương trình cân bằng. Hệ thống chỉ số có cấu tạo gồm: một chỉ số toàn bộ và các chỉ số nhân tố. Cụ thể: + Chỉ số toàn bộ phản ánh sự biến động của tất cả các nhân tố cấu thành. Ví dụ: chỉ số mức lưu chuyển xuất khẩu, chỉ số mức lưu chuyển nhập khẩu, chỉ số tổng mức lưu chuyển hàng hoá bán lẻ và doanh thu dịch vụ,... + Chỉ số nhân tố phản ánh sự biến động của từng nhân tố cấu thành đến tổng thể chung. Ví vụ: chỉ số năng suất lao động và chỉ số qui mô lao động là chỉ số nhân tố của chỉ số sản lượng sản phẩm hay chỉ số giá cả xuất khẩu và chỉ số khối lượng xuất khẩu là chỉ số nhân tố của chỉ số tổng mức lưu chuyển xuất khẩu,... Có hai phương pháp xây dựng hệ thống chỉ số, đó là phương pháp liên hoàn và phương pháp biểu hiện ảnh hưởng biến động riêng biệt. Trong đó, phương pháp xây dựng hệ thống chỉ số thường được sử dụng nhiều là phương pháp liên hoàn. Phương pháp này dựa trên cơ sở lý luận là các nhân tố cấu thành một hiện tượng phức tạp đều cùng biến động. Do đó, để nghiên cứu ảnh hưởng của từng nhân tư tố thì phải giả định các nhân tố lần lượt biến động. Thứ tự phân tích các nhân tố trong hệ thống chỉ số được xác định chủ yếu thông qua việc phân biệt các nhân tố mang đặc tính chất lượng hay đặc tính số lượng. Đối với chỉ số nhân tố chất lượng thường sử dụng quyền số là nhân tố số lượng kỳ nghiên cứu. Đối với chỉ số nhân tố số lượng thường sử dụng quyền số là nhân tố chất lượng ở kỳ gốc. Trong hệ thống chỉ số, chỉ số toàn bộ bằng tích của các chỉ số nhân tố, đồng thời mẫu số của chỉ số nhân tố đứng trước giống tử số của chỉ số nhân tố tiếp theo và cứ thế hình thành dãy các chỉ số liên tục cho đến chỉ số cuối cùng. Do đặc điểm đó mà có tên gọi là phương pháp “liên hoàn”. 41 Công thức tính hệ thống chỉ số như sau: ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ×= 00 10 10 11 00 11 qp qp qp qp qp qp (12) Chênh lệch tuyệt đối giữa tử số và mẫu số của chỉ số toàn bộ bằng tổng các chênh lệch tuyệt đối giữa tử số và mẫu số của các chỉ số nhân tố: ( ) ∑ ∑∑ ∑∑∑ −+−=− )qpqp(qpqpqpqp 001010110011 Ví dụ: qua các số liệu của một doanh nghiệp xuất khẩu sau đây, ta có thể phân tích ảnh hưởng của biến động giá và khối lượng xuất khẩu đối với tổng doanh thu xuất khẩu 6 tháng đầu năm 2005 so với 6 tháng đầu năm 2004 như sau: Xk tháng 6- 2004 Xk tháng 6- 2005 Mặt hàng giá (USD) (P 0 ) số lượng (q 0 ) giá (USD) (p1) số lượng (q1) Doanh thu xk T6- 2004 (P 0 q 0 ) DT xk T6-05 theo giá -04 (P 0 q1) Doanh thu xk T6- 2005 (p1q1) Mặt hàng A (tấn) 93 125 89 162 11.625 15.066 14.418 Mặt hàng B (bộ) 127 84 124 108 10.668 13.716 13.392 Mặt hàng C (chiếc) 218 63 210 72 13.734 15.696 15.120 Mặt hàng D (tá) 388 41 295 47 15.908 18.236 13.865 Mặt hàng E (sf) 524 27 447 36 14.148 18.864 16.092 Cộng 66.083 81.578 72.887 Từ bảng dữ liêu ban đầu, áp dụng công thức (12) và sau khi tính toán thêm số liệu (3 cột cuối bảng), ta có: 083.66 887.72 = 578.81 887.72 x 083.66 578.81 42 1,1029 = 0,8935 x 1,2344 hay (110,29) = (89,35) x (123,44) Biến động tuyệt đối: 72.887 - 66.083 = (72.887 - 81.578) + (81.578 - 66.083) 6.804 = (- 8.691) + 15.495 Kết quả trên cho thấy, trị giá hàng hoá xuất khẩu của doanh nghiệp 6 tháng đầu năm 2005 bằng 110,29%, hay tăng 10,29% so với cùng kỳ năm 2004, tương ứng với 6.804 USD do hai nhân tố: Do giá xuất khẩu của các mặt hàng giảm 10,65%, tương ứng với mức giảm 8.691 USD. Do khối lượng xuất khẩu của các mặt hàng tăng 23,44%, tương ứng với mức tăng 15.495 USD. Như vậy, do tác động giảm và tăng (ngược chiều nhau) của giá cả và khối lượng hàng hoá xuất khẩu 6 tháng đầu năm 2005 so với 6 tháng năm 2004 đã tác động tổng hợp làm tăng doanh thu xuất khẩu của doanh nghiệp này lên 6.804 USD. Ngoài phương pháp đã trình bày trên đây, còn có phương pháp thứ hai, phương pháp biểu hiện ảnh hưởng biến động riêng biệt. Phương pháp biểu hiện ảnh hưởng biến động riêng biệt là phương pháp dựa trên quan điểm cho rằng: tất cả các nhân tố cấu thành nên hiện tượng nghiên cứu đều có vai trò giống nhau và cùng biến động. Bởi vậy, tất cả các chỉ số nhân tố đều được xây dựng theo cùng một nguyên tắc là cùng lấy thời kỳ quyền số ở kỳ gốc. Ví dụ, khi phân tích biến động tổng doanh thu xuất khẩu, chỉ số giá được sử dụng là chỉ số Laspeyres, với quyền số là lượng tiêu thụ kỳ gốc. Do tất cả quyền số ở kỳ gốc, nên tích của các chỉ số nhân tố không bằng chỉ số toàn bộ. Để đảm bảo quan hệ cân bằng của hệ thống chỉ số, theo phương pháp này người ta thêm vào một đại lượng bổ sung gọi là chỉ số liên hệ. Chỉ số liên hệ biểu hiện ảnh hưởng chung của tất cả các nhân tố cùng biến động và cùng tác động lẫn nhau. Mô hình thiết lập hệ thống chỉ số theo phương pháp biểu hiện ảnh hưởng biến động riêng biệt như sau: 43 Chỉ số toàn bộ = Chỉ số nhân tố 1 x Chỉ số nhân tố 2 x...x Chỉ số nhân tố n x Các chỉ số liên hệ Phương pháp trên khá phức tạp vì nếu hiện tượng có n nhân tố thì trong hệ thống chỉ số sẽ bao gồm 2 n - 1 thành phần. Trong đó, sẽ có n chỉ số biểu hiện ảnh hưởng riêng của tưng nhân tố và 2 n - (n + 1) thành phần biểu hiện ảnh hưởng của các dạng liên hệ và tác động lẫn nhau giữa các nhân tố. Ví dụ, nghiên cứu biến động tổng doanh thu, ta có hệ thống chỉ số với 2 nhân tố và công thức sẽ như sau: (4) (3) (2) (1) qp.qp qp.qp pq pq qp qp qp qp 1001 0011 00 01 00 01 00 11 ∑ ∑ ∑∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ××= (13) Lượng tăng giảm tuyệt đối: ( ) ∑ ∑∑∑∑ −−+−−−=− )qq)(pp(p)qq(q)pp(qpqp 01010010011111 . Nếu hiện tượng có 3 nhân tố thì trong hệ thống chỉ số sẽ bao gồm 3 chỉ số biểu hiện riêng của từng nhân tố và 4 chỉ số liên hệ, nghĩa là tất cả sẽ có tới 7 chỉ số... Tóm lại, chỉ số giá cả được vận dụng nhiều trong phân tích kinh tế và kinh doanh của doanh nghiệp với vai trò cung cấp thông tin phản ánh sự biến động của giá cả trong mối liên hệ với các nhân tố có liên quan. Căn cứ vào phạm vi tính toán, chỉ số giá cả được phân biệt làm hai loại là chỉ số đơn hay chỉ số cá thể và chỉ số tổng hợp. Trong đó, khi xây dựng chỉ số tổng hợp thì biểu hiện về lượng của các phần tử khác nhau được chuyển về dạng chung để có thể trực tiếp cộng được với nhau, thông qua biểu hiện về chất. Đồng thời, do có nhiều nhân tố cùng tham gia công thức chỉ số nên việc phân tích biến động của một nhân tố được đặt trong điều kiện giả định các nhân tố khác không thay đổi. Nhân tố được giữ cố định trong công thức chỉ số 44 tổng hợp được gọi là quyền số. Khi tính chỉ số tổng hợp biểu hiện biến động giá theo thời gian, lượng hàng hoá lưu chuyển giữ vai trò quyền số. Tùy thuộc vào điều kiện dữ liệu có được, có thể áp dụng các công thức chỉ số tổng hợp có thời kỳ quyền số khác nhau. Chỉ số tổng hợp giá Laspeyres sử dụng quyền số là khối lượng hàng hoá lưu chuyển ở kỳ gốc. Chỉ số tổng hợp giá Passche sử dụng quyền số là khối lượng hàng hoá lưu chuyển ở kỳ nghiên cứu. Chỉ số tổng hợp giá Fisher sử dụng kết hợp cả quyền số là khối lượng hàng hoá lưu chuyển ở kỳ gốc và kỳ nghiên cứu theo công thức bình quân san bằng chênh lệch giữa hai chỉ số nêu trên. Trong trường hợp dữ liệu bao gồm các chỉ số cá thể giá cả, có thể tính chỉ số tổng hợp giá cả theo công thức bình quân với quyền số là doanh thu hay tỷ trọng doanh thu của từng mặt hàng. Chỉ số không gian biểu hiện quan hệ so sánh giữa hai mức độ của hiện tượng nghiên cứu ở hai điều kiện không gian khác nhau. Chỉ số không gian so sánh giá cả xuất khẩu các mặt hàng ở hai thị trường có quyền số là tổng khối lượng xuất khẩu của từng mặt hàng ở cả hai thị trường. Hệ thống chỉ số là một dãy các chỉ số có mối liên hệ với nhau hợp thành một phương trình cân bằng, nó được sử dụng để phân tích sự biến động trong mối liên hệ giữa các chỉ tiêu. Cơ sở để thiết lập hệ thống chỉ số là mối liên hệ giữa các nhân tố cấu thành và chỉ tiêu tổng hợp cần phân tích. Một hệ thống chỉ số bao gồm một chỉ số toàn bộ và các chỉ số nhân tố phản ánh ảnh hưởng biến động của từng nhân tố đối với hiện tượng phức tạp. Có hai phương pháp xây dựng hệ thống chỉ số là phương pháp liên hoàn và phương pháp biểu hiện ảnh hưởng biến động riêng biệt. Mỗi phương pháp có những ưu điểm và hạn chế riêng nên tùy theo điều kiện thực tế để vận dụng một cách thích hợp. Từ những vấn đề có tính chất nguyên lý nêu trên cho thấy, chỉ số giá đóng vai trò là một chỉ số nhân tố, nó có vị trí rất quan trọng trong việc phân tích kinh tế thương mại nói chung và trong việc phân tích ảnh hưởng của giá cả đến doanh thu xuất, nhập khẩu nói riêng. Tuy vậy, để công cụ quan trọng này phát huy hiệu quả cần có các điều kiện thực tiễn để áp dụng. Để có chỉ số giá đúng thì nguồn số liệu đầu vào đóng vai trò quyết định. Việc thu thập thông tin ban đầu tuỳ thuộc vào từng loại đối tượng cụ thể. Đối với các doanh nghiệp thì việc thống kê dựa trên các chứng từ sổ sách ghi chép 45 ban đầu. Đối với các đơn vị quản lý cấp trên của doanh nghiệp (Tổng công ty, Công ty mẹ...) thì chủ yếu dựa vào các báo cáo thống kê của các doanh nghiệp trực thuộc. Còn đối với các địa phương, khu vực hay phạm vi quốc gia thì phải tiến hành điều tra. Cũng như nhiều nước khác, ở Việt Nam việc điều tra chọn mẫu để có số liệu tính chỉ số gia hàng hoá xuất, nhập khẩu phải dựa trên cơ sở lý thuyết chọn mấu. (sẽ đề cập cụ thể trong phần điều tra giá cả xuất, nhập khẩu của Tổng cục Thống kê). C. HiÖu qu¶ kinh tÕ, th−¬ng m¹i: Th«ng tin chØ sè gi¸ lµ mét yÕu tè th−¬ng m¹i ®Çu vµo cña ho¹t ®éng kinh doanh th−¬ng m¹i, ®Æc biÑt lµ trong ngo¹i th−¬ng, nªn nÕu yÕu tè nµy ®−îc xö lÝ tèt th× sÏ cã t¸c dông trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh. Trong th−¬ng m¹i yÕu tè gi¸ c¶ ®Çu ra lµ quan träng nhÊt, trùc tiÕp quyÕt ®Þnh lîi nhuËn, chi phèi c¬ b¶n ®Çu t− vµ tæ chøc s¶n xuÊt. HiÖu qu¶ th−¬ng m¹i sÏ gãp phÇn quan träng t¹o ra hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu th−¬ng m¹i lµ chØ sè ph¶n ¶nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ hµng ho¸ xuÊt khÈu, gi¸ c¶ hµng ho¸ nhËp khÈu nãi chung vµ nh÷ng chØ sè ph¶n ¶nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ mét sè nhãm hµng, mÆt hµng c¬ b¶n - thiÕt yÕu cña nÒn kinh tÕ vµ mét sè nhãm hµng, chñng lo¹i mÆt hµng (sau ®©y gäi t¾t lµ nhãm - mÆt hµng) xuÊt khÈu, nhËp khÈu trªn ph¹m vi c¶ n−íc, hµng th¸ng. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu th−¬ng m¹i cã tÝnh thêi sù, linh ho¹t; cã tÝnh më vµ chän läc; ®ång thêi ph©n chia cô thÓ theo tõng ngµnh hµng. §©y lµ c¬ së thuËn lîi trong phôc vô ®iÒu hµnh, qu¶n lÝ Nhµ n−íc vÒ Th−¬ng m¹i vµ ®Þnh h−íng kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu. KÕt luËn: Qua ph©n tÝch chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ViÖt Nam, cña mét sè n−íc, cña Liªn hiÖp quèc vµ ph©n tÝch xu h−íng chung hiÖn nay th× viÖc x©y dùng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cã tÝnh th−¬ng m¹i cao lµ kh¶ thi vµ phï hîp víi yªu cÇu, ®ßi hái cña t×nh h×nh míi. 46 Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ë ViÖt Nam hiÖn nay vµ nh÷ng yªu cÇu ®èi víi chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu I. Thùc tr¹ng x©y dùng, tÝnh to¸n cña hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu do Tæng côc Thèng kª c«ng bè hiÖn nay I.1. CÊu tróc cña chØ sè gi¸: ChØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu trong giai ®o¹n tõ 2001 ®Õn nay ®−îc cÊu tróc (ph©n tæ) nh− sau: - Ph©n tæ theo Danh môc c«ng t¸c kÕ ho¹ch (KH), - Ph©n tæ theo Danh môc s¶n phÈm chñ yÕu ViÖt Nam (VCPC - Ver.1.0) - Ph©n tæ theo Danh môc hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam (HS - Ver. 1993) - Ph©n tæ theo Danh môc th−¬ng m¹i quèc tÕ (SITC - Ver.2) - Ph©n tæ theo HÖ thèng ngµnh kinh tÕ d©n ViÖt Nam (VISIC - Ver.1993) - Ph©n tæ theo Danh môc CÈm nang c¸n c©n thanh to¸n më réng lÇn 5- IMF (BPM5) Sè mÆt hµng tham gia tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu kho¶ng 238 nhãm - mÆt hµng theo ph©n tæ cña VCPC m· 5 sè víi sè mÆt hµng ®iÒu tra gi¸ kho¶ng 2100 vµ chØ sè gi¸ nhËp khÈu kho¶ng 356 nhãm - mÆt hµng c¬ së theo ph©n tæ cña VCPC m· 5 sè víi sè mÆt hµng lÊy gi¸ kho¶ng 2350 lo¹i. 47 I.2. ThiÕt kÕ dµn mÉu tæng thÓ 1.2.1 Dµn mÉu tæng thÓ CÇn cã mét tæng thÓ mÉu ®Ó tõ ®ã chän ra c¸c mÉu ®¹i diÖn, tøc lµ ph¶i thµnh lËp mét dµn mÉu tæng thÓ. Tr−íc hÕt nhµ thèng kª ph¶i cã dµn mÉu tæng thÓ vÒ tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ XNK trong c¶ n−íc ®−îc x¾p xÕp theo mét tiªu thøc nµo ®ã biÓu hiÖn ®é lín cña hµng ho¸ nh−: kim ng¹ch, ®¬n gi¸, khèi l−îng, thÞ tr−êng xuÊt khÈu, nhËp khÈu .v.v. Dµn mÉu tæng thÓ lý t−ëng sÏ lµ: Mét danh s¸ch hoµn chØnh vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt hµng ®−îc XNK qua c¸c cöa khÈu. • §−îc cËp nhËt nhanh, th−êng xuyªn c¸c mÆt hµng (mÉu) míi. Nh÷ng mÆt hµng míi xuÊt hiÖn theo nh÷ng tiªu chÝ x¸c ®Þnh, cô thÓ sÏ ®−îc ®−avµo dµn mÉu tæng thÓ vµ sÏ ®−îc ®−a ra khái dµn mÉu tæng thÓ nh÷ng mÆt hµng (mÉu) biÕn mÊt (kh«ng tån t¹i trong thùc tÕ) hoÆc l¹c hËu (thay ®æi vÒ c¸c chØ tiªu ®· cã. §©y lµ viÖc lµm th−êng xuyªn cïng víi b¶o d−ìng mÉu trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra. • Dµn mÉu tæng thÓ lu«n lu«n ph¶i ®−îc gi÷ nguyªn mét vµi chØ tiªu c¬ b¶n nhÊt ®Þnh phôc vô cho lËp dµn mÉu ®iÒu tra gi¸. §èi víi gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu, hiÖn t¹i ®ang lËp hai dµn mÉu tæng thÓ. §ã lµ danh s¸ch ®Çy ®ñ vÒ c¸c ®¬n vÞ xuÊt - nhËp khÈu vµ danh s¸ch ®Çy ®ñ vÒ c¸c mÆt hµng do hä xuÊt khÈu, nhËp khÈu, trong ®ã chØ tiªu c¬ b¶n lµ chøc n¨ng ho¹t ®éng chÝnh, gi¸ trÞ s¶n l−îng hoÆc gi¸ trÞ vÒ mua hoÆc b¸n hµng ho¸ cña toµn bé ®¬n vÞ vµ cña tõng mÆt hµng c¬ së. C¸c chØ tiªu miªu t¶ kh¸c còng cÇn ph¶i g¾n liÒn theo lµ ®Þa chØ, h×nh thøc së h÷u, sè lao ®éng vèn .v.v. CÇn x¸c ®Þnh c¸c ®¬n vÞ kh«ng lÆp nhau theo møc ®é thÓ chÕ. 48 V× nhiÒu môc ®Ých nghiªn cøu kh¸c nhau cho nªn cã ®¬n vÞ ®−îc kª khai nhiÒu lÇn qua nhiÒu cuéc ®iÒu tra kh¸c nhau; do ®ã ph¶i tæng hîp s¾p xÕp l¹i theo tõng lo¹i d÷ liÖu ®Ó kh«ng bÞ trïng lÆp trong khi sö dông. Nh− vËy trong thiÕt kÕ cuéc ®iÒu tra gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c dµn mÉu tæng thÓ nh−: (1) - Dµn mÉu tæng thÓ vÒ mÆt hµng xuÊt khÈu cña c¶ n−íc theo Danh môc hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam (HS) m· 8 sè. (2) - Dµn mÉu tæng thÓ vÒ mÆt hµng nhËp khÈu cña c¶ n−íc theo Danh môc hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam (HS) m· 8 sè. (3) - Dµn mÉu tæng thÓ vÒ vÒ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cã chøc n¨ng xuÊt khÈu, nhËp khÈu trùc tiÕp; 1.2.2. Dµn mÉu ®¹i diÖn (1’) - MÉu mÆt hµng ®¹i diÖn lÊy gi¸ xuÊt khÈu kÌm theo (n»m trong) mÉu nhãm - mÆt hµng c¬ së ®¹i diÖn (theo HS m· 6 sè hoÆc theo CPC m· 5 sè); (2’) - MÉu mÆt hµng ®¹i diÖn lÊy gi¸ nhËp khÈu kÌm theo (n»m trong) mÉu nhãm - mÆt hµng c¬ së ®¹i diÖn (theo HS m· 6 sè hoÆc theo CPC m· 5 sè); (3’)- Danh s¸ch mÉu c¸c nhµ xuÊt khÈu vµ nhµ nhËp khÈu ®¹i diÖn cã xuÊt - nhËp khÈu c¸c mÆt hµng ®¹i diÖn n»m trong c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc TW ®¹i diÖn V× c¸c ®¬n vÞ xuÊt khÈu, nhËp khÈu th«ng th−êng kinh doanh nhiÒu mÆt hµng mµ nh÷ng mÆt hµng ®ã thuéc vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau (trõ ®¬n vÞ xuÊt hoÆc nhËp khÈu kiªm s¶n xuÊt mµ xuÊt hoÆc nhËp khÈu mÆt hµng ®¬n thuÇn cho (theo) ho¹t ®éng kinh tÕ cña ®¬n vÞ) nªn ph©n tæ theo “Danh môc ngµnh kinh tÕ quèc d©n-VSIC” sÏ ®−îc chuyÓn ho¸ th«ng qua quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i danh môc mµ kh«ng xÕp trùc tiÕp c¸c ®¬n vÞ kinh doanh nh− trong gi¸ s¶n xuÊt. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ mét chØ tiªu thèng kª quèc gia, vµ lu«n ph¶i ®−îc tÝnh to¸n b»ng ph−¬ng ph¸p khoa häc thèng kª. Trong ®ã dµn mÉu ®iÒu tra gi¸ còng ph¶i ®−îc thiÕt kÕ theo ph−¬ng ph¸p khoa häc chän mÉu thèng kª - ph−¬ng ph¸p chän mÉu x¸c suÊt. ChÝnh v× vËy thiÕt kÕ dµn mÉu ®¹i diÖn ®iÒu tra gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu nªn sö dông ph−¬ng 49 ph¸p chän mÉu x¸c suÊt. Song viÖc ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy tuy Ýt nghiªm ngÆt h¬n so víi c¸c cuéc ®iÒu tra kh¸c nh− ®iÒu tra mÉu hé gia ®×nh hay ®iÒu tra mÉu doanh nghiÖp... nh−ng c¸c dµn mÉu tæng thÓ nh− nªu trªn kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¸p øng. HiÖn nay, Tæng côc thèng kª ®ang ¸p dông chän mÉu ®¹i diÖn theo ph−¬ng ph¸p “Chän mÉu chñ ®Þnh (kh«ng x¸c suÊt)”. §èi víi ViÖt nam, môc ®Ých cña ®iÒu tra gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu vµ chØ sè gi¸ nhËp khÈu cho c¶ n−íc, tøc lµ nh÷ng chØ sè ®ã ph¶n ¶nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cña c¶ n−íc vµ ®ång thêi nã cã tÝnh ®¹i diÖn cho tÊt c¶ c¸c vïng, c¸c tØnh-thµnh phè trong c¶ n−íc. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu tr−íc hÕt phôc vô cho viÖc gi¶m ph¸t trong tÝnh GDP cña c¶ n−íc, vïng, tØnh vµ sau ®ã phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých nghiªn cøu còng nh− t¸c nghiÖp kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña doanh nghiÖp, v× vËy ph−¬ng ph¸p chän mÉu ®−îc ¸p dông lµ chän mÉu chñ ®Þnh, tøc lµ trªn c¬ së mÉu cã cì lín nhÊt cã kh¶ n¨ng chän nhiÒu nhÊt. Giai ®o¹n chän mÉu lµ ¸p dông chän mÉu hai giai ®o¹n, giai ®o¹n mét lµ chän mÆt hµng vµ nhãm - mÆt hµng ®¹i diÖn vµ giai ®o¹n hai lµ chän mÉu ®¬n vÞ xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu cã cì mÉu t−¬ng øng cña mÉu mÆt hµng lín nhÊt. + Lo¹i 1: Hai dµn mÉu tæng thÓ lý t−ëng nhÊt ®Ó chän ®−îc hai dµn mÉu ®¹i diÖn trªn hiÖn nay cã thÓ ®−îc ®¸p øng (tuy ch−a hoµn h¶o) lµ c¬ së d÷ liÖu vÒ tê khai h¶i quan ViÖt nam vÒ hµng xuÊt khÈu vµ hµng nhËp khÈu hµng n¨m do Tæng côc H¶i quan thùc hiÖn. Trong dµn mÉu tæng thÓ nµy, bao gåm mét sè tiªu thøc c¬ b¶n sau ®©y: - Tªn ®¬n vÞ xuÊt khÈu, nhËp khÈu; - §Þa chØ ®ãng t¹i cña ®¬n vÞ xuÊt khÈu, nhËp khÈu; - Tªn mÆt hµng cô thÓ ®· ghi trong hîp ®ång xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña doanh nghiÖp mµ ®· thùc hiÖn; - M· sè HS 8 sè (cña danh môc hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt nam); - §¬n vÞ ®o l−êng khèi l−îng (Kg, TÊn...); - N−íc ®Õn (hµng xuÊt) hoÆc tõ n−íc (hµng nhËp); - Sè l−îng xuÊt - nhËp khÈu; 50 - Gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt - nhËp khÈu; HoÆc nÕu 2 dµn mÉu tæng thÓ nµy kh«ng cã ®−îc, cã thÓ thay thÕ b»ng 2 dµn mÉu tæng thÓ t−¬ng ®−¬ng do Tæng côc Thèng kª thùc hiÖn hµng n¨m theo chÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh sè 62/2003/BKH, gåm c¸c chØ tiªu sau: - Tªn ®¬n vÞ xuÊt khÈu, nhËp khÈu; - §Þa chØ ®ãng t¹i cña ®¬n vÞ xuÊt khÈu, nhËp khÈu (cã tªn tØnh/thµnh phè); - Tªn mÆt hµng cô thÓ mµ doanh nghiÖp ®· xuÊt khÈu, nhËp khÈu (hµng ®· xuÊt hoÆc ®· nhËp); - M· sè HS 8 sè (cña danh môc hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt nam); - §¬n vÞ ®o l−êng khèi l−îng (Kg, TÊn...); - N−íc ®Õn (hµng xuÊt) hoÆc tõ n−íc (hµng nhËp); - Sè l−îng xuÊt - nhËp khÈu; - Gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt - nhËp khÈu; + Lo¹i 2: Hai dµn mÉu tæng thÓ vÒ ®¬n vÞ ®iÒu tra (®¬n vÞ xuÊt vµ nhËp khÈu) gåm c¸c chØ tiªu: - Tªn ®¬n vÞ; - §Þa chØ (trong ®ã cã tªn tØnh/thµnh phè mµ ®¬n vÞ ®ãng t¹i); - Cã chøc n¨ng xuÊt khÈu, nhËp khÈu hay kh«ng; - MÆt hµng chñ lùc xuÊt hoÆc nhËp khÈu. Dµn mÉu nµy cã thÓ thu ®−îc tõ c¬ quan thuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu (Tæng côc H¶i quan) hoÆc tõ Tæng côc Thèng kª. Vµ 2 dµn mÉu tæng thÓ vÒ mÆt hµng xuÊt vµ mÆt hµng nhËp khÈu theo m· HS 8 sè cña c¶ n−íc, gåm c¸c chØ tiªu: - M· HS ®Õn 8 sè; - M« t¶ mÆt hµng; - N−íc xuÊt ®Õn hoÆc n−íc nhËp tõ; 51 - §¬n vÞ tÝnh khèi l−îng (kg, mÐt dµi...) - Sè l−îng xuÊt khÈu, nhËp khÈu; - Gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt hoÆc nhËp khÈu. ThiÕt kÕ nh÷ng dµn mÉu tæng thÓ nµy ®Òu trªn nguyªn t¾c, tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu cña dµn mÉu tæng thÓ ph¶i b»ng hoÆc sai sè cho phÐp víi kim ng¹ch xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu mËu dÞch mµ ®· ®−îc c«ng bè (theo sè liÖu chÝnh thøc cña Tæng côc Thèng kª). ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu vµ chØ sè gi¸ nhËp khÈu ViÖt Nam giai ®o¹n n¨m 2001 - 2005 (hiÖn hµnh) ®−îc thiÕt kÕ trªn dµn mÉu tæng thÓ vÒ XuÊt khÈu vµ NhËp khÈu hµng ho¸ n¨m 1998 vµ n¨m 1999 (sè b×nh qu©n 2 n¨m) theo sè liÖu h¶i quan m· 8 sè (lo¹i 1). Trong dµn mÉu nµy ®−îc tÝnh to¸n thªm mét tiªu thøc n÷a lµ tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu cña tõng mÆt hµng m· 6, m· 8 sè so víi tæng kim ng¹ch chung. Mét dµn mÉu nh− vËy lµ mét dµn mÉu ®· tho¶ m·n cho chän mÉu ®¹i diÖn vµ cßn l¹i lµ chän ph−¬ng ph¸p lùa chän mÉu ®¹i diÖn: chän x¸c suÊt hay chän chñ ®Þnh. I.3. Lùa chän mÉu (c¸ch chän mÉu sau khi thiÕt kÕ xong dµn mÉu tæng thÓ): Lùa chän mÉu lµ b−íc tiÕp theo trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ mÉu, trªn c¬ së dµn mÉu tæng thÓ ®· thiÕt kÕ ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p chän mÉu vµ ph©n tÇng c¸c mÉu ®· chän. Trong tÝnh to¸n chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hiÖn nay, ph−¬ng ph¸p chän mÉu lµ chän mÉu chñ ®Þnh vµ tiÕn hµnh qua hai giai ®o¹n sau: - Lùa chän nhãm - mÆt hµng c¬ së vµ mÆt hµng lÊy gi¸ ®¹i diÖn; - Lùa chän mÉu doanh nghiÖp (c¸c ®¬n vÞ xuÊt khÈu, nhËp khÈu) ®¹i diÖn. I.3.1. Giai ®o¹n 1: Lùa chän mÉu nhãm - mÆt hµng c¬ së vµ mÆt hµng thu thËp gi¸: 52 Nhãm - mÆt hµng c¬ së lµ nhãm hµng hoÆc mÆt hµng chung cã kh¶ n¨ng mang mét quyÒn sè (quyÒn sè lµ gi¸ trÞ kim ng¹ch hoÆc tû träng vÒ gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu (®èi víi mÆt hµng xuÊt khÈu) vµ/ hoÆc kim ng¹ch nhËp khÈu (®èi víi mÆt hµng nhËp khÈu) ë thêi kú gèc khi thiÕt kÕ dµn mÉu ®iÒu tra. VÝ dô mét sè nhãm - mÆt hµng c¬ së ®· chän theo Danh môc s¶n phÈm trung t©m (VCPC) m· 5 sè cho chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu giai ®o¹n n¨m 2001 - 2005. MÆt hµng (chñng lo¹i mÆt hµng) lÊy gi¸ trong ®iÒu tra gi¸ xuÊt khÈu hoÆc gi¸ nhËp khÈu lµ mÆt hµng g¾n liÒn c¸c ®iÒu kiÖn gi¸ c¶ cña nã nh− khi hai bªn ký kÕt hîp ®ång xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu. A. C¸ch chän mÉu nhãm - mÆt hµng c¬ së: (a) C¸c tiªu thøc ®Æt ra cho chän mÉu chñ ®Þnh: - Nhãm - mÆt hµng cã tû träng vÒ gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu lín nh