Đề tài Nghiên cứu các vấn đề lý luận chung về hỗ trợ phát triển chính thức ODA

Môc lôc Lêi nãi ®Çu Trang ch­¬ng 1: kh¸i qu¸t chung vÒ nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) i- kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i ODA 1. LÞch sö h×nh thµnh ODA 6 2. Kh¸i niÖm 7 3. §Æc ®iÓm 8 3.1. ¦u ®iÓm 3.2. H¹n chÕ 4. Ph©n lo¹i ODA 15 4.1. Theo tÝnh chÊt 4.2. Theo môc ®Ých 4.3. Theo ®iÒu kiÖn 4.4. Theo h×nh thøc 4.5. Theo tÝnh chÊt ®èi t¸c ii- vai trß cña oda ®èi víi c¸c quèc gia ®ang vµ chËm ph¸t triÓn 16 1. ODA lµ nguån vèn quan träng ®èi víi c¸c quèc gia ®ang vµ chËm ph¸t triÓn 2. ODA gióp c¸c n­íc nghÌo tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc 19 3.ODA hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ 22 4. ODA t¨ng kh¶ n¨ng thu hót FDI vµ t¹o ®iÒu kiÖn më réng ®Çu t­ ph¸t triÓn trong n­íc 5. T¸c dông cña viÖn trî ODA ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn 24 iii- xu h­íng vËn ®éng cña ODA trªn thÕ giíi 26 1. B¶o vÖ m«I tr­êng sinh th¸i lµ träng t©m cña nhiÒu nhµ tµi trî 2. VÊn ®Ò Phô n÷ trong ph¸t triÓn gÇn ®©y th­êng xuyªn ®­îc ®Ò cËp trong chÝnh s¸ch ODA cña nhiÒu nhµ tµi trî 3. Môc tiªu vµ yªu s¸ch cña c¸c nhµ tµi trî ngµy cµng cô thÓ 28 4. Cung vèn ODA t¨ng chËm 5. C¹nh tranh gi÷a c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong viÖc tiÕp nhËn vèn ODA ®ang t¨ng lªn ch­¬ng 2: thùc tr¹ng sö dông nguån vèn ODA ë ViÖt Nam thêi gian qua 31 i- c¬ chÕ qu¶n lý ODA 1. Hµnh lang ph¸p lý 2. Bé m¸y qu¶n lý Nhµ n­íc 34 ii- t×nh h×nh sö dông ODA cña ViÖt Nam 35 1. Kh¸I qu¸t vÒ sè liÖu ODA qua c¸c n¨m 1.1. T×nh h×nh cam kÕt ODA cho ViÖt Nam 1.2. §µm ph¸n vµ ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh vay nî, viÖn trî 1.3. T×nh h×nh gi¶i ng©n 2. C¬ cÊu ph©n bæ ODA 41 2.1. C¬ cÊu ODA theo ngµnh 2.2. C¬ cÊu ODA theo vïng iii- nhËn ®Þnh chung vÒ hiÖu qu¶ sö dông ODA t¹i ViÖt Nam 48 1. C¸c tiªu thøc c¬ b¶n vµ nguån th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ODA 1.1. Ph©n lo¹i tiªu thøc ®¸nh gi¸ 1.2. Nguån th«ng tin ®¸nh gi¸ 2. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc 2.1 Taêng voán ñaàu tö cho quoác gia 51 2.2 Chuyeån dòch cô caáu kinh teá 2.3 Söï phaùt trieån cuûa caùc doanh nghieäp 3. Tån t¹i vµ nguyªn nh©n 55 3.1. Tån t¹i 3.2. Nguyªn nh©n ch­¬ng 3: n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông oDA t¹i ViÖt Nam 81 i- ph­¬ng h­íng sö dông vèn ODA cña ViÖt Nam 1. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®èi víi viÖc sö dông ODA 2. Môc tiªu khai th¸c ODA ii- n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn ODA 83 1. Quy ho¹ch vµ ph©n bæ ODA 2. VÒ thu hót vµ sö dông vèn ODA 89 3. C¬ chÕ, chÝnh s¸ch 4. Tæ chøc ®iÒu hµnh qu¶n lý 5. Nh©n sù 100 6. Th«ng tin, ®¸nh gi¸ KÕt luËn 102 Tµi liÖu tham kh¶o 104 lêi nãi ®Çu Trong quaù trình phaùt trieån kinh teá hieän nay ñoái vôùi taát caû caùc quoác gia ñieàu kieän ñaàu tieân vaø quan troïng nhaát laø voán Voán laø chìa khoùa, laø ñieàu kieän haøng ñaàu cho moïi quaù trình phaùt trieån Ñoái vôùi nöôùc ta, ñeå ñöa ñaát nöôùc thoaùt khoûi tình traïng moät nöôùc ngheøo, caûi thieän ñôøi soáng nhaân daân, cuûng coá an ninh quoác phoøng, taïo ñieàu kieän cho ñaát nöôùc phaùt trieån nhanh hôn vaøo ñaàu theá kæ 21, thuùc ñaåy chuyeån dòch cô caáu kinh teá theo höôùng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, hoøa nhaäp vaøo neàn kinh teá khu vöïc vaø theá giôùi. Moãi daân toäc ñeàu phaûi töï mình vöôn leân baèng chính naêng löïc cuûa mình nhöng ñoàng thôøi cuõng phaûi bieát keát hôïp söùc maïnh daân toäc vôùi söùc maïnh thôøi ñaïi ñeå thöïc hieän muïc tieâu ñeà ra. Ôû möùc xuaát phaùt ñieåm thaáp nhaát hieän nay, chuùng ta khoâng chæ tích cöïc huy ñoäng caùc nguoàn voán trong nöôùc maø phaûi bieát thu huùt caû voán nöôùc ngoaøi thoâng qua caùc hoaït ñoäng taøi chính ñoái ngoaïi nhö vay nôï, vieän trôï, ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi.... Ôû nöôùc ta, voán nöôùc ngoaøi hieän nay ñöôïc hình thaønh töø hai nguoàn chuû yeáu: voán ñaàu tö tröïc tieáp, vaø nguoàn vieän trôï phaùt trieån chính thöùc ODA. Voán FDI taäp trung chuû yeáu vaøo lónh vöïc kinh doanh thu lôïi nhuaän vaø coù khaû naêng hoaøn voán nhanh. Trong khi ñoù cô sôû haï taàng kinh teá coøn quaù yeáu keùm, do vaäy chuùng ta caàn phaûi thu huùt vaø taän duïng trieät ñeå nguoàn voán ODA cho cô sôû haï taàng kinh teá xaõ hoäi. Ñaây cuõng laø muïc ñích toân chæ cuûa caùc nhaø taøi trôï. Töø 1993 ñeán nay, nhôø coù nguoàn voán ODA maø Vieät Nam ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu kinh teá veà moïi maët cuûa xaõ hoäi, kinh teá nhö tröôøng hoïc, beänh vieän, ñöôøng xaù, caàu coáng vv....Chính vì vaäy nguoàn voán ODA raát quan troïng trong quaù trình phaùt trieån neàn kinh teá Vieät Nam trong thôøi kyø naøy. Tuy nhieân beân caïnh ñoù vaãn coøn toàn taïi nhöõng baát caäp vaø haïn cheá nhö chính saùch cuûa Ñaûng vaø nhaø nöôùc... Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu phaùt trieån neàn kinh teá chuùng ta caàn phaûi thuùc ñaåy thu huùt thaät nhieàu voán nhaèm laøm cô sôû cho vieäc phaùt trieån sau naøy. Nhö vaäy muoán thu huùt ñöôïc thì chuùng ta neân: Nghieân cöùu veà ñaëc ñieåm, vai troø, xu theá vaän ñoäng cuûa ODA Nghieân cöùu ñaùnh giaù veà ñoùng goùp cuûa ODA vôùi neàn kinh teá Vieät Nam thôøi gian qua,ñoàng thôøi chæ ra nhöõng toàn taïi, haïn cheá trong vieäc huy ñoäng vaø söû duïng ODA Ñeà ra nhöõng giaûi phaùp nhaèm thu huùt ñöôïc nhieàu ODA khoâng nhöõng cuûa Nhaät Baûn maø coøn caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi. Chính vì nhöõng lyù do naøy, em ñaõ choïn ñeà taøi “ODA ñoái vôùi quaù trình phaùt trieån neàn kinh teá Vieät Nam” Ñeà taøi taäp trung vaøo nghieân cöùu hoaït ñoäng thu huùt vaø söû duïng ODA ôû Vieät nam treân cô sôû xem xeùt vaän ñoäng cuûa ODA theá giôùi, ñaëc bieät laø nhöõng taùc ñoäng cuûa nguoàn voán naøy ñeán quaù trình phaùt trieån kinh teá vieät nam.Phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc söû duïng laø phöông phaùp toång hôïp, thoáng keâ, phaân tích, so saùnh... Khoùa luaän naøy ñöôïc chia laøm 3 chöông nhö sau: ïChöông I: nghieân cöùu caùc vaán ñeà lyù luaän chung veà hoã trôï phaùt trieån chính thöùc ODA ïChöông II: Xem xeùt thöïc traïng söû duïng voán ODA taïi Vieät Nam trong thôøi gian qua vaø ñöa ra moät soá ñaùnh giaù veà keát quaû ñaït ñöôïc cuõng nhö nhöõng toàn taïi caàn khaéc phuïc. ïChöông III: Vieäc naâng cao hieäu quaû söû duïng voán ODA taïi Vieät Nam ch­¬ng mét kh¸i qu¸t chung vÒ nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (oda) i- Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i oda 1. LÞch sö h×nh thµnh ODA Thêi nguyªn thñy, x· héi ch­a h×nh thµnh nªn nhµ n­íc, gi÷a c¸c bé l¹c ®· cã sù hç trî nhau vÒ mÆt vËt chÊt. Khi mét bé l¹c thiÕu thèn sÏ ®­îc bé l¹c kh¸c d­ d¶ h¬n gióp ®ì. §Çu tiªn sù gióp ®ì nµy cßn v« t­, vÒ sau nã mang s¾c th¸I “vay tr¶”, bªn cho vay ®Æt ra mét sè ®iÒu kiÖn buéc bªn ®I vay ph¶I tu©n theo. Thêi nay, x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn lµm hè s©u ng¨n c¸ch gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng lín. C¸c n­íc nghÌo bªn c¹nh viÖc huy ®éng nguån vèn tÝch lòy trong n­íc vÉn cÇn ph¶I cã sù hç trî tõ phÝa bªn ngoµi.ChÝnh v× thÕ mµ nhu cÇu vay m­în gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng t¨ng lªn, phøc t¹p h¬n. Trªn thÕ giíi, viÖc cung cÊp ODA thùc chÊt ®· ®­îc tiÕn hµnh tõ nhiÒu thËp kØ tr­íc ®©y, b¾t ®Çu tõ kÕ ho¹ch Masan cña MÜ viÖn trî cho c¸c n­íc T©y ¢u nh»m kh«I phôc kinh tÕ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø 2. Thêi gian nµy, c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· tháa thuËn trî gióp c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn d­íi d¹ng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc cho vay víi ®iÒu kiÖn ­u ®·i. TiÕp ®ã héi nghÞ C«l«mb« n¨m 1955 h×nh thµnh nh÷ng ý t­ëng vµ nguyªn t¾c ®Çu tiªn vÒ hîp t¸c ph¸t triÓn. Ngµy 14/12/1960, tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ vµ ph¸t triÓn ra ®êi t¹i Paris bao gåm 20 thµnh viªn ban ®Çu tËp hîp l¹i cïng hîp t¸c ph¸t triÓn. Tæ chøc nµy ®· ®ãng gãp phÇn quan träng nhÊt trong viÖc trî gióp c¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn. Trong khu«n khæ hîp t¸c vµ ph¸t triÓn, c¸c n­íc thµnh viªn OECD ®· lËp ra ñy ban chuyªn m«n, trong ®ã cã ñy ban hç trî ph¸t triÓn chuyªn tr¸ch gióp ®ì c¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn kinh tÕ, n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t­, thµnh viªn ban ®Çu cña DAC gåm 18 n­íc: ¸o, BØ, Hµ lan, Nauy.... c¸c n­íc trong ñy ban nµy theo th­êng kú th«ng b¸o c¸c kho¶n ®ãng gãp cña hä cho ch­¬ng tr×nh viÖn trî ph¸t triÓn ®Ó DAC biÕt vµ trao ®æi c¸c vÊn ®Ò liªn quan víi chÝnh s¸ch viÖn trî ph¸t triÓn. LÇn ®Çu tiªn DAC ®­a ra kh¸I niÖm vÒ ODA n¨m 1969. N¨m 1970, §¹i héi ®ång liªn hîp quèc ®· chÝnh thøc th«ng qua chØ tiªu ODA b»ng 0,7% GNP cña c¸c n­íc ph¸t triÓn vµo n¨m 1985 vµ b»ng 1% vµo ®Çu n¨m 2000 N¨m 1994, ng©n hµng thÕ giíi ®­îc thµnh lËp t¹i héi nghÞ quèc tÕ vÒ tµI chÝnh- tiÒn tÖ tæ chøc vµo th¸ng 7/1994 t¹i Breton Woods thuéc bang New Harmpshire. Môc tiªu chÝnh cña ng©n hµng thÕ giíi lµ thóc ®Èy sù tiÕn bé kinh tÕ- x· héi vµ t¨ng tr­ëng phóc lîi cña c¸c n­íc thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn víi t­ c¸ch nh­ mét trung gian tµI chÝnh. Ngµy nay, ng©n hµng thÕ giíi gãp phÇn quan träng trong viÖc d¶I ng©n ODA cho c¸c n­íc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam. 2. Kh¸i niÖm Theo kh¸i niÖm cña Uû ban Hç trî ph¸t triÓn (DAC) thuéc Tæ chøc Hîp t¸c Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn (OECD) th× hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (Offical Development Assistance - ODA) lµ c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, c¸c kho¶n viÖn trî cã hoµn l¹i vµ c¸c kho¶n tÝn dông ­u ®·i cña c¸c ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc thuéc hÖ thèng Liªn hiÖp quèc, c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ dµnh cho ChÝnh phñ vµ nh©n d©n c¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn, ®¶m b¶o 2 nguyªn t¾c sau: (1) ODA ®­îc cÊp nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ ®©y ph¶i lµ môc ®Ých chÝnh cña ODA. (2) ODA ph¶i thÓ hiÖn sù ­u ®·i, cô thÓ ph¶i bao hµm Ýt nhÊt 25% viÖn trî kh«ng hoµn l¹i. ChÝnh phñ NhËt B¶n ®­a ra khaùi nieäm “ Mét lo¹i viÖn trî muèn lµ ODA ph¶I cã ®ñ 3 yÕu tè cÊu thµnh: + Do chÝnh phñ c¬ quan ®¹i diÖn cÊp + Cã môc ®Ých gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ n©ng cao phóc lîi cho n­íc tiÕp nhËn + ¦u ®·I ph¶I ®¹t trªn 25% trong ®ã ­u ®·I lµ mét chØ sè hîp tõ 3 yÕu tè: l·I suÊt, thêi h¹n tr¶ nî, thêi gian aân haïn trong t­¬ng quan so s¸nh víi c¸c yÕu tè t­¬ng tù cña ng©n hµng th­¬ng m¹i ChÝnh phñ ViÖt Nam quy ®Þnh t¹i ®iÒu I quy chÕ qu¶n lý vµ sö dông nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc- ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh sè 17/2001/N§-CP ngµy 04-05/2000: “ Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (sau ®©y gäi t¾t lµ ODA) trong quy chÕ nµy ®­îc hiÓu lµ ho¹t ®éng hîp t¸c ph¸t triÓn gi­a nhµ n­íc hoÆc chÝnh phñ n­íc céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam víi nhµ tµI trî, bao gåm: A, ChÝnh phñ n­íc ngoµi B, C¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ hoÆc liªn quèc gia H×nh thøc cung cÊp ODA bao gåm: A, ODA kh«ng hoµn l¹i B, ODA vay ­u ®·I cã yÕu tè kh«ng hoµn l¹i Ýt nhÊt 25% Ph­¬ng thøc cung cÊp ODA bao gåm: A, Hç trî c¸n c©n thanh to¸n B, Hç trî ch­¬ng tr×nh C, Hç trî dù ¸n WB ®­a ra kh¸I niÖm ODA bao gåm c¶ viÖn trî ®a ph­¬ng vµ song ph­¬ng, nhÊn m¹nh tíi khÝa c¹nh tµI chÝnh cña ODA mµ kh«ng ®Ò cËp tíi môc ®Ých cña ODA lµ g×. NgoµI ra ODA cßn cã c¸c ®iÒu kiÖn ­u ®·I cã thÓ lµ: l·I suÊt thÊp ( d­íi 3%/n¨m), thêi gian ©n h¹n dµI hoÆc thêi gian tr¶ nî (30-40 n¨m). NghÞ ®Þnh 87CP cña chÝnh phñ viÖt nam quy ®Þnh vÒ nguån vèn ODA lµ sù hîp t¸c ph¸t triÓn gi÷a n­íc céng hßa x· héi chñ nghÜa viÖt nam víi mét hay nhiÒu quèc gia, tæ chøc quèc tÕ. H×nh thøc cña sù hîp t¸c cã thÓ lµ hç trî c¸n c©n thanh to¸n, hç trî theo ch­¬ng tr×nh, hç trî theo kü thuËt hoÆc theo dù ¸n. 3. §Æc ®iÓm Tröôùc tieân ñaây laø nguoàn voán cuûa chính phuû phaân boå cho moïi maët cuûa xaõ hoäi nhaèm thuùc ñaåy neàn kinh teá nhöng beân caïnh ñoù laø keøm theo caùc ñieàu kieän ñeå coù theå vay ñöôïc nguoàn voán naøy. ODA lu«n bÞ r»ng buéc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp, ®I kÌm víi ODA bao giê còng cã nh÷ng r»ng buéc nhÊt ®Þnh vÒ chÝnh trÞ kinh tÕ hoÆc khu vùc ®Þa lý. N­íc nhËn viÖn trî cßn ph¶I ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña bªn cÊp viÖn trî nh­ thay ®æi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, chÝnh s¸ch kinh tÕ, thay ®æi chÕ ®é chÝnh trÞ.... cho phï hîp víi môc ®Ých cña bªn tµI trî. Trong giai ®o¹n hiÖn nay ®· xuÊt hiÖn mét sè ®Æc ®iÓm quan träng sau: Thø nhÊt, tØ träng ODA song ph­¬ng cã xu thÕ t¨ng lªn, ODA ®a ph­¬ng cã xu thÕ gi¶m ®i. Qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi vµ xu thÕ héi nhËp ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ.... gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng ®­îc ®Èy m¹nh vµ t¨ng c­êng. Ho¹t ®éng cña mét sè tæ chøc ph­¬ng tá ra kÐm hiÖu qu¶ lµm cho mét sè nhµ tµI trî ngÇn ng¹i ®ãng gãp cho c¸c tæ chøc nµy. §iÒu ®ã lµ nguyªn nh©n chÝnh t¹o nªn sù chuyÓn dÞch, tØ träng ODA song ph­¬ng cã xu thÕ t¨ng lªn, ODA ®a ph­¬ng cã xu thÕ gi¶m ®I ®iÒu ®ã ®­îc chøng minh trªn thùc tÕ lµ trong c¸c n¨m tõ 1980-1994 trong tæng sè ODA cña thÕ giíi, tØ träng ODA song ph­¬ng tõ 67% t¨ng lªn69% trong khi ®ã tØ träng ODA ®a ph­¬ng gi¶m tõ 33% xuèng cßn 31% (nguån cña bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­) Thø hai, sù c¹nh tranh ngµy cµng t¨ng trong qu¸ tr×nh thu hót vèn ODA. Trªn thÕ giíi mét sè n­íc míi giµnh ®­îc ®éc lËp, hoÆc míi t¸ch ra tõ c¸c n­íc liªn bang t¨ng lªn ®¸ng kÓ vµ cã nhu cÇu lín vÕ ODA.Mét sè n­íc céng hßa tõ Nam T­ cò vµ mét sè n­íc Ch©u Phi bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ trong chiÕn tranh s¾c téc ®ang cÇn ®Õn sù hç trî cña c¸c tæ chøc quèc tÕ. ë Ch©u ¸, Trung Quèc, c¸c n­íc §«ng D­¬ng... còng ®ang cÇn ®Õn nguån ODA lín ®Ó x©y dùng kinh tÕ, ph¸t triÓn x· héi. Sè n­íc cã nhu cÇu tiÕp nhËn ODA lµ rÊt lín v× vËy sù c¹nh tranh gi÷a c¸c n­íc ngµy cµng trë nªn gay g¾t. C¸c vÊn ®Ò mµ c¸c n­íc cung cÊp ODA quan t©m ®Õn t¹o nªn sù c¹nh tranh gi÷a c¸c n­íc tiÕp nhËn lµ n¨ng lùc kinh tÕ cña c¸c quèc gia tiÕp nhËn, c¸c triÓn väng ph¸t triÓn, ngoµI ra cßn chÞu nhiÒu sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c nh­: Nh·n quan chÝnh trÞ, quan ®iÓm céng ®ång réng r·I, dùa trªn sù quan t©m nh©n ®¹o vµ hiÓu biÕt vÒ sù cÇn thiÕt ®ãng gãp vµo æn ®Þnh kinh tÕ x· héi quèc tÕ.Cïng mèi quan hÖ truyÒn thèng víi c¸c n­íc thø 3 cña c¸c n­íc ph¸t triÓn, hay tÇm quan träng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn víi t­ c¸ch lµ b¹n hµng( thÞ tr­êng, n¬I cung cÊp nguyªn liÖu, lao ®éng). MÆt kh¸c, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, an ninh vµ lîi Ých chiÕn l­îc tr¸ch nhiÖm toµn cÇu hay c¸ biÖt.... còng lµ nh©n tè t¹o nªn xu h­íng ph©n bæ ODA theo vïng. NgoµI ra cßn cã thªm lý do ®ã lµ sù chuÈn bÞ ®¸p øng nhu cÇu vÒ thñ tôc, quy chÕ, chiÕn l­îc, viÖn trî... kh¸c nhau cña c¸c nhµ tµI trî trªn thÕ giíi còng t¹o nªn sù chªnh lÖch trong qu¸ tr×nh thu hót vµ sö dông ODA gi÷a c¸c quèc gia hÊp thô nguån vèn nµy. ChÝnh sù c¹nh tranh gay g¾t ®· t¹o nªn sù t¨ng gi¶m trong tiÕp nhËn viÖn trî cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Thø ba, sù ph©n bè ODA theo khu vùc nghÌo cña thÕ giíi kh«ng ®ång ®Òu. Nguyªn nh©n t¹o nªn sù kh¸c biÖt nh­ vËy cã thÓ cã rÊt nhiÒu lý gi¶I kh¸c nhau, cã thÓ lµ do nh÷ng mong muèn cña c¸c quèc gia ®I viÖn trî nh­ më réng quan hÖ hîp t¸c vÒ chÝnh trÞ hay kinh tÕ, môc ®Ých x· héi, ®iÒu ®ã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ý muèn chñ quan cña nhµ tµI trî. Lóc ®Çu hä chØ quan t©m ®Õn viÖc thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ víi c¸c n­íc l¸ng giÒng cña m×nh, nh­ng sau ®ã hä l¹i nhËn thÊy r»ng cÇn thiÕt lËp quan hÖ víi c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi ®Ó t×m kiÕm thÞ tr­êng trao ®æi bu«n b¸n hay ®Çu t­ mµ viÖc ®Çu tiªn thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao b»ng c¸ch viÖn trî ODA. MÆt kh¸c chÝnh nh÷ng yÕu tè trong néi bé cña quèc gia còng t¹o nªn nh÷ng kh¸c biÖt lín trong qu¸ tr×nh nhËn viÖn trî nh­ c¸c mèi quan hÖ víi c¸c n­íc ph¸t triÓn Thø t­, triÓn väng gia t¨ng nguån vèn ODA Ýt l¹c quan. MÆc dï §¹i héi ®ång Liªn Hîp Quèc ®· khuyÕn nghÞ dµnh 1% GNP cña c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Ó cung cÊp ODA cho c¸c n­íc nghÌo. Nh­ng n­íc cã khèi l­îng ODA lín nh­ NhËt B¶n, Mü... th× tû lÖ nµy míi chØ ®¹t ë møc trªn d­íi 0,3% trong nhiÒu n¨m qua. Tuy cã mét sè n­íc nh­ Thôy §iÓn, Na uy, PhÇn Lan, §an M¹ch... ®· cã tû lÖ ODA chiÕm h¬n 1% GNP, song khèi l­îng ODA tuyÖt ®èi cña c¸c n­íc nµy kh«ng lín. Thªm vµo ®ã t×nh h×nh kinh tÕ phôc håi chËm ch¹p ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng lµ mét trë ng¹i gia t¨ng ODA. Ngoµi ra, hµng n¨m c¸c n­íc cung cÊp ODA dùa vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ cña m×nh ®Ó xem xÐt khèi l­îng ODA cã thÓ cung cÊp ®­îc. Nh­ng hiÖn nay c¸c n­íc ph¸t triÓn ®ang cã nh÷ng dÊu hiÖu ®¸ng lo ng¹i trong nÒn kinh tÕ cña m×nh nh­ khñng ho¶ng kinh tÕ hay hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò x· héi trong n­íc, chÞu søc Ðp cña d­ luËn ®ßi gi¶m viÖn trî ®Ó tËp trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong n­íc. Tuy nhiªn, ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, kinh tÕ t¨ng b×nh qu©n 6%/n¨m trong c¸c n¨m 1991 - 1994 (4%/n¨m trong thËp kû 80). §êi sèng nh©n d©n ®ang ®­îc c¶i thiÖn râ rÖt. Do sù phôc håi kinh tÕ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, nguån vèn chuyÓn dÞch vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ sÏ gi¶m sót trong c¸c n¨m tíi, ODA lµ mét kho¶n vèn mµ c¸c n­íc ph¸t triÓn hç trî cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nã ®­îc thùc hiÖn tõ rÊt l©u, qua c¸c giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng xu thÕ vËn ®éng riªng, nh×n chung l¹i, xu h­íng vËn ®éng hiÖn nay hµm chøa c¶ c¸c yÕu tè thuËn lîi lÉn khã kh¨n cho mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ n­íc ta ®ang t×m kiÕm nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, tuy nhiªn c¸c yÕu tè thuËn lîi lµ c¬ b¶n. XÐt trªn ph¹m vi quèc tÕ, ODA cã thÓ huy ®éng ®­îc l¹i tuú thuéc voµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i kh«n khÐo vµ kh¶ n¨ng hÊp thô vèn n­íc ngoµi cña chÝnh nÒn kinh tÕ n­íc ®ã. Qua ®ã ta cã thÓ thÊy râ ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña ODA so víi c¸c nguån vèn kh¸c. Thùc tiÔn nãi trªn ®· ph¶n ¸nh kh¸ râ tÝnh hai mÆt cña nguån vèn ODA. 3.1. ­u ®iÓm C¸c dù ¸n sö dông vèn vay ODA th­êng ®ßi hái ¸p dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn, chÊt l­îng cao cña thÕ giíi vµ ph­¬ng thøc qu¶n lý tiªn tiÕn. Tõ n¨m 1993, khi vèn ODA b¾t ®Çu vµo ViÖt Nam ®Õn nay, rÊt nhiÒu c¸n bé ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn vµ hiÓu biÕt c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ míi trong c¸c lÜnh vùc cÇu, ®­êng, ®iÖn..., nhiÒu c«ng ty ViÖt Nam ®· v­¬n lªn ®ñ søc c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi vµ ®· th¾ng thÇu trong c¸c cuéc ®Êu thÇu quèc tÕ. C¸c c¸n bé qu¶n lý dù ¸n, c¸c c¸n bé c«ng chøc cña ChÝnh phñ lµm quen dÇn vµ ngµy cµng hiÓu râ h¬n c¸c quy t¾c tæ chøc ®Êu thÇu quèc tÕ, gi¶i ng©n vµ qu¶n lý thùc hiÖn dù ¸n. Cã thÓ nãi c¸c dù ¸n ph¸t triÓn lµ c¸c c¬ së thö nghiÖm cho c¸c ý t­ëng hay kh¸i niÖm míi ®èi víi mét sè n­íc, chøng minh cho ChÝnh phñ hoÆc nh©n d©n cña c¸c n­íc ®ã thÊy ®­îc t¸c dông cña nh÷ng c«ng viÖc nh­ thÇu kho¸n c¸c dÞch vô c«ng céng, vËn ®éng c¸c nhãm nh÷ng ng­êi h­ëng lîi tõ dù ¸n tham gia vµo c«ng t¸c qu¶n lý... Dù ¸n ODA còng cã thÓ gióp ph¸ vì nh÷ng quan ®iÓm trãi buéc khu vùc c«ng céng vµo nh÷ng c¬ chÕ kh«ng hiÖu qu¶. ChÝnh phñ dï cã t­ t­ëng ®æi míi còng thÊy khã thùc hiÖn c¸c ý t­ëng míi, nhÊt lµ khi c¸c ý t­ëng ®ã l¹i ¶nh h­ëng ®Õn quyÒn lîi cña ng­êi d©n. VÝ dô, khi d©n c­ ®· quen víi viÖc sö dông c¸c dÞch vô c«ng céng (®­êng,®iÖn, n­íc,...) kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn hoÆc tr¶ rÊt Ýt, nÕu ChÝnh phñ thay ®æi chÝnh s¸ch yªu cÇu ng­êi d©n ph¶i tr¶ tiÒn cho c¸c dÞch vô c«ng céng nµy ®Ó cã nguån ®Çu t­ cho c¸c dù ¸n míi th× ch¾c ch¾n ChÝnh phñ sÏ gÆp ph¶i sù ph¶n ®èi tõ phÝa d©n c­ vµ chÝnh s¸ch míi sÏ khã ®­îc th«ng qua. Trong khi ®ã, c¸c nhµ tµi trî cã thÓ tµi trî cho c¸c dù ¸n ®­êng, thuû lîi, n­íc s¹ch ®ång thêi yªu cÇu n­íc tiÕp nhËn cã chÝnh s¸ch thu phÝ thÝch hîp ®Ó duy tu b¶o d­ìng c«ng tr×nh, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cña dù ¸n. ViÖc thay ®æi chÝnh s¸ch ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña nhµ tµi trî sÏ ®­îc nh©n d©n dÔ dµng chÊp thuËn h¬n nh­ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp nhËn vèn míi. Nh­ vËy, dù ¸n ODA ®· gãp phÇn ®æi míi chÝnh s¸ch t¹i n­íc tiÕp nhËn vèn vµ ®æi míi nÕp nghÜ cña ng­êi d©n ®­îc trùc tiÕp thô h­ëng. 3.2. H¹n chÕ Bªn c¹nh nh÷ng ­u ®iÓm nªu trªn th× nguån vèn ODA còng hµm chøa c¸c mÆt tr¸i cña nã. (1) Trong mét sè tr­êng hîp vèn ODA th­êng ®i liÒn víi yÕu tè kinh tÕ-chÝnh trÞ tiªu cùc (do bªn cung cÊp vèn ¸p ®Æt) h¬n lµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. C¸c n­íc ph¸t triÓn mµ ®iÓn h×nh lµ Mü th­êng sö dông ODA nh­ mét c«ng cô chÝnh trÞ, x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ ¶nh h­ëng cña m×nh t¹i c¸c n­íc vµ khu vùc tiÕp nhËn ODA, buéc c¸c n­íc nµy ph¶i chÊp nhËn mét lËp tr­êng nµo ®ã cña m×nh trong ngo¹i giao hay t¸c ®éng, can thiÖp vµo sù ph¸t triÓn chÝnh trÞ. V× vËy khi tiÕp nhËn nguån vèn ODA c¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn cÇn c©n nh¾c kü l­ìng nh÷ng ®iÒu kiÖn cña c¸c nhµ tµi trî. (2) Vay vèn ODA lµm t¨ng g¸nh nî quèc gia. Vèn vay ODA dï vay víi thêi gian dµi 30-40 n¨m vÉn kh«ng ph¶i lµ vèn viÖn trî, ®Õn mét lóc nµo ®ã n­íc tiÕp nhËn ph¶i dïng tiÒn cña m×nh ®Ó tr¶ nî. H¬n thÕ n÷a rñi ro tû gi¸ lµ mét trong nh÷ng nguy c¬ ®¸ng quan t©m nhÊt. Thùc tÕ nhiÒu n¨m qua trªn thÕ giíi ®· chØ râ: c¸i ®­îc coi lµ lîi Ých cña c¸c kho¶n ODA cho vay víi l·i suÊt thÊp vµ thêi h¹n dµi ngµy h«m nay cã thÓ kh«ng bï l¹i ®­îc cho nh÷ng thiÖt h¹i to lín do sù thay ®æi bÊt lîi vÒ tû gi¸ hèi ®o¸i trong t­¬ng lai. V× vËy, nÕu nh­ n­íc tiÕp nhËn kh«ng cã chÝnh s¸ch qu¶n lý nî thËn träng sÏ dÉn ®Õn mÊt kh¶ n¨ng tr¶ nî. Bµi häc kinh nghiÖm tõ c¸c n­íc ch©u Phi cho thÊy tõ nh÷ng n¨m 1960 c¸c n­íc nµy chñ yÕu lµ vay vèn ODA vµ ®Õn cuèi thËp kû 80, ®Çu thËp kû 90 c¸c n­íc nghÌo ë ch©u Phi l©m vµo khñng ho¶ng mÊt kh¶ n¨ng tr¶ nî. Cho ®Õn nay céng ®ång quèc tÕ vÉn tiÕp tôc t×m kiÕm c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu gi¶i quyÕt nî hoÆc xo¸ nî (nh­ s¸ng kiÕn gi·n nî cho c¸c n­íc nghÌo m¾c nî nÆng nÒ do IMF vµ WB khëi x­íng). (3) C¸c kho¶n vay ODA g¾n víi chÝnh s¸ch hç trî cho c¸c doanh nghiÖp cña n­íc tµi trî. V× vËy th«ng th­êng cã sù rµng buéc cña nhµ tµi trî trong viÖc lùa chän dù ¸n, thuª t­ vÊn, chän nhµ thÇu, nhµ cung øng hµng ho¸ thiÕt bÞ cho dù ¸n. Do ®ã gi¸ c¶ trong c¸c hîp ®ång sö dông vèn ODA th­êng cao h¬n c¸c hîp ®ång cïng lo¹i theo h×nh thøc th­¬ng m¹i th«ng th­êng. C¸ biÖt cã tr­êng hîp møc chªnh lÖch gi¸ nãi trªn ®Õn 30%. H¬n n÷a vèn ODA khi ®· ®­îc chØ ®Þnh cho mét sè dù ¸n nhÊt ®Þnh th× viÖc thay ®æi quy m« dù ¸n hoÆc ®iÒu chuyÓn vèn tõ dù ¸n nµy sang dù ¸n kh¸c lµ rÊt khã kh¨n hoÆc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc, ®Æt n­íc ®i vay vµo t×nh thÕ hoÆc chÊp nhËn dù ¸n hoÆc kh«ng ®­îc vay. (4) Thñ tôc ®Ó sö dông ®­îc vèn vay ODA th­êng lµ phøc t¹p vµ mÊt nhiÒu thêi gian ®Ó dù ¸n ®­îc chÊp thuËn. V× vËy c¸c dù ¸n chuÈn bÞ ®Ó sö dông vèn ODA th­êng ph¶i thay ®æi Nghiªn cøu kh¶ thi do thêi gian tõ khi x©y dùng Nghiªn cøu kh¶ thi ban ®Çu ®Õn khi ®­îc nhµ tµi trî thÈm ®Þnh c¸ch nhau kh¸ xa. Ngoµi ra, c¸c chi phÝ kh¸c nh­ chi qu¶n lý dù ¸n, gi¶i phãng mÆt b»ng cña c¸c dù ¸n ODA còng cao h¬n c¸c dù ¸n cïng lo¹i sö dông vèn trong n­íc do nhµ tµi trî can thiÖp trùc tiÕp vµo c¸c quy tr×nh nµy 4. Coù nhieàu tieâu chí khaùc nhau ñeå phaân loaïi nguoàn voán ODA: 4.1. Theo tÝnh chÊt - ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i: c¸c kho¶n cho kh«ng, kh«ng ph¶i tr¶ l¹i - ViÖn trî cã hoµn l¹i: c¸c kho¶n cho vay ­u ®·i (vay tÝn dông víi ®iÒu kiÖn ”mÒm”). - ViÖn trî hçn hîp: gåm mét phÇn cho kh«ng, phÇn cßn l¹i thùc hiÖn theo h×nh thøc vay tÝn dông (cã thÓ ­u ®·i hoÆc th­¬ng m¹i). 4.2. Theo môc ®Ých - Hç trî c¬ b¶n: lµ nh÷ng nguån lùc ®­îc cung cÊp ®Ó ®Çu t­ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi vµ m«i tr­êng. §©y th­êng lµ nh÷ng kho¶n cho vay ­u ®·i. - Hç trî kü thuËt: lµ nh÷ng nguån lùc dµnh cho chuyÓn giao tri thøc, c«ng nghÖ, x©y dùng n¨ng lùc, tiÕn hµnh nghiªn cøu c¬ b¶n hay nghiªn cøu tiÒn ®Çu t­ ph¸t triÓn thÓ chÕ vµ nguån nh©n lùc v.v.. lo¹i hç trî nµy chñ yÕu lµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i. 4.3. Theo ®iÒu kiÖn - ODA kh«ng rµng buéc: viÖc sö dông nguån tµi trî kh«ng bÞ rµng buéc bëi nguån sö dông hay môc ®Ých sö dông. - ODA cã rµng buéc: Bëi nguån sö dông: cã nghÜa lµ viÖc mua s¾m hµng ho¸, trang thiÕt bÞ hay dÞch vô b»ng nguån ODA chØ giíi h¹n cho mét sè c«ng ty do n­íc tµi trî së h÷u hoÆc kiÓm so¸t (®èi víi viÖn trî song ph­¬ng), hoÆc c¸c c«ng ty cña c¸c n­íc thµnh viªn (®èi víi viÖn trî ®a ph­¬ng). Bëi môc ®Ých sö dông: chØ ®­îc sö dông cho mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh hoÆc mét sè dù ¸n cô thÓ. - ODA cã thÓ rµng buéc mét phÇn: mét phÇn chi ë n­íc viÖn trî, phÇn cßn l¹i chi ë bÊt cø n¬i nµo. 4.4. Theo h×nh thøc - Hç trî dù ¸n: lµ h×nh thøc chñ yÕu cña ODA ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n cô thÓ. Nã cã thÓ lµ hç trî c¬ b¶n hoÆc hç trî kü thuËt, cã thÓ lµ cho kh«ng hoÆc cho vay ­u ®·i. - Hç trî phi dù ¸n bao gåm c¸c lo¹i h×nh nh­ sau: Hç trî c¸n c©n thanh to¸n th­êng lµ hç trî tµi chÝnh trùc tiÕp (chuyÓn giao tiÒn tÖ), hç trî hµng ho¸ hay lµ hç trî nhËp khÈu. Ngo¹i tÖ hoÆc hµng ho¸ ®­îc chuyÓn vµo qua h×nh thøc nµy cã thÓ ®­îc sö dông ®Ó hç trî cho ng©n s¸ch. Hç trî tr¶ nî ViÖn trî ch­¬ng tr×nh: lµ kho¶n ODA dµnh cho mét môc ®Ých tæng víi thêi gian nhÊt ®Þnh vµ kh«ng ph¶i x¸c ®Þnh mét c¸ch chÝnh x¸c nã sÏ ®­îc sö dông nh­ thÕ nµo. 4.5. Theo tÝnh chÊt ®èi t¸c - ODA song ph­¬ng: lµ kho¶n tµi trî cña mét quèc gia cho ChÝnh phñ cña mét n­íc mét c¸ch trùc tiÕp th«ng qua viÖc ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh tÝn dông. - ODA ®a ph­¬ng: kho¶n tµi trî cña c¸c tæ chøc quèc tÕ ®a quèc gia nh­ Ng©n hµng ThÕ giíi (WB), Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸ (ADB), c¸c tæ chøc thuéc Liªn hiÖp quèc nh­ UNDP, FAO... cho ChÝnh phñ cña mét n­íc. II- Vai trß cña ODA ®èi víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn Vai trß cña ODA Cho ®Õn nay, mÆc dï bèi c¶nh quèc tÕ ®· cã nhiÒu biÕn ®æi, song môc tiªu vµ lîi Ých cña c¸c n­íc cÊp vèn theo ®uæi hÇu nh­ kh«ng thay ®æi so víi tr­íc ®©y: tËp trung cho an ninh cña hÖ thèng TBCN, tuyªn truyÒn d©n chñ kiÓu ph­¬ng t©y, trãi buéc sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia phô thuéc thÕ giíi thø ba vµo trong mét trËt tù tù do mµ c¸c trung t©m tù b¶n ®· s¾p ®Æt khuyÕn khÝch tù do ho¸ kinh tÕ ®Ó më ®­êng cho t­ b¶n n­íc ngoµi trµn vµo... Caùc khoaûn vay ODA coù thôøi gian traû nôï raát daøi vaø coù möùc laõi suaát öu ñaõi. Thaønh toá vieän trôï khoâng hoaøn laïi trong caùc khoûan vay ODA toái thieåu laø 25% theo quy ñònh cuûa caùc nöôùc OECD. Theo soá lieäu cuûa boä taøi chính töø 1993 ñeán naêm 1999 Vieät Nam ñaõ kyù vay cuûa ODA 11.627 trieäu USD trong ñoù coù 9.632 USD laø vay vôùi thôøi haïn 30-40 naêm vaø laõi suaát töø 0,75% ñeán 2%/naêm. Thaønh toá vieän trôï khoâng hoaøn laïi cuûa caùc khoaûn vay naøy ñaït töø 25% ñeán 80%. Chæ coù nguoàn voán lôùn vôùi ñieàu kieän vay öu ñaõi nhö vaäy Chính Phuû môùi coù theå taäp trung ñaàu tö cho caùc döï aùn haï taàng kinh teá lôùn nhö ñöôøng xaù, ñieän, nöôùc, thuûy lôïi, caûng vaø caùc döï aùn haï taàng xaõ hoäi khaùc nhö giaùo duïc y teá, coù thôøi gian hoaøn voán laâu vaø tyû leä hoøan voán thaáp. Bôûi neáu nhö chuùng ta söû duïng nguoàn voán ngaén haïn ñeå ñaàu tö daøi haïn thì nguy cô daãn ñeán khuûng hoaûng veà khaû naêng thanh toaùn laø khoù traùnh khoûi. Vì vaäy ñoái vôùi Vieät Nam hieän nay vaø trong töông lai gaàn thì vieäc tranh thuû caùc nguoàn voán ODA vay daøi haïn ñeå ñaàu tö cho caùc coâng trình haï taàng laø raát caàn thieát. Ngoaøi ra ODA coøn boå xung nguoàn ngoaïi teä cho ñaát nöôùc vaø buø ñaép caùn caân thanh toaùn. Hieän nay ôû moät soá nöôùc ASEAN coù tyû leä tieát kieäm noäi ñòa khaù cao 30-40% GDP, song taïi caùc nöôùc naøy vaãn coù thaâm huït caùn caân vaõng lai. Voán ODA vaøo caùc nöôùc naøy laø nguoàn buø ñaép quan troïng cho caùn caân vaõng lai. Trong ñieàu kieän ñoàng noäi teä khoâng coù khaû naêng töï do chuyeån ñoåi maø moät döï aùn neáu ñaõ chuaån bò 100% voán ñaàu tö baèng nguoàn voán trong nöôùc nhöng neáu nhu caàu chuyeån ñoåi tieàn noäi teä sang ngoaïi teä ñeå nhaäp khaåu trang thieát bò cho döï aùn khoâng ñöôïc ñaùp öùng ñaày ñuû thì chaéc chaén döï aùn khoâng khaû thi, nhö vaäy soá tieàn tieát kieäm noäi teä khoâng theå chuyeån thaønh ñaàu tö. Vaäy noù ñoùng vai troø heát söùc quan troïng vôùi nhöõng tieâu chí sau: 1. ODA lµ nguån vèn quan träng ®èi víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn. Vèn ®Çu t­ cïng víi tµi nguyªn thiªn nhiªn, lao ®éng vµ kü thuËt t¹o thµnh 4 yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt, x· héi. TÊt c¶ c¸c n­íc khi tiÕn hµnh ch­¬ng tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®Òu cÇn vèn ®Çu t­ lín. §ã chÝnh lµ trë ng¹i lín nhÊt ®Ó thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ ®èi víi n­íc nghÌo. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, víi nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, c¸c n­íc cã thÓ tiÕn nhanh kh«ng chØ b»ng kh¶ n¨ng tÝch luü trong n­íc mµ cßn kÕt hîp víi tËn dông kh¶ n¨ng cña thêi ®¹i. Bªn c¹nh nguån vèn trong n­íc cßn cã thÓ huy ®éng nguån vèn tõ bªn ngoµi d­íi h×nh thøc ®Çu t­ trùc tiÕp hoÆc vay nî/viÖn trî. Tuy nhiªn, ë ®©y chóng ta sÏ ®Ò cËp ®Õn vèn ODA trong tæng thÓ c¸c nguån vèn bªn ngoµi chuyÓn vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. §èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kho¶n viÖn trî vµ cho vay theo ®iÒu kiÖn ODA lµ nguån tµi chÝnh quan träng. ODA ®­îc tiÕp nhËn nh­ mét nguån lùc h÷u hiÖu tõ bªn ngoµi, kÐo c¸c quèc gia ®ang vµ chËm ph¸t triÓn ra khái vßng tuÇn hoµn luÈn quÈn: ThiÕu vèn - ®Çu t­ thÊp - n¨ng suÊt lao ®éng thÊp - thu nhËp thÊp - thiÕu vèn... vµ thu nhËp ngµy cµng thÊp h¬n. NhiÒu n­íc ®· tiÕp thu mét l­îng vèn ODA kh¸ lín nh­ mét bæ sung quan träng cho ph¸t triÓn kinh tÕ. N¨m 1993 b×nh qu©n ®Çu ng­êi ë c¸c n­íc thu nhËp thÊp nhËn ®­îc 9,2 USD/ng­êi. NÕu kh«ng kÓ Trung Quèc vµ Ên §é lµ hai n­íc lín th× møc ODA b×nh qu©n ®Çu ng­êi cña c¸c n­íc cã thu nhËp thÊp ®¹t tíi 23,7 USD/ng­êi, chiÕm tíi 6,4% GNP b×nh qu©n ®Çu ng­êi cña c¸c n­íc nµy. Trong thêi kú ®Çu cña ch­¬ng tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c n­íc NICs, c¸c n­íc ASEAN vµ Trung Quèc, viÖn trî n­íc ngoµi ®· cã tÇm quan träng ®¸ng kÓ. §µi Loan, trong thêi kú ®Çu thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, ®· dïng viÖn trî vµ nguån vèn n­íc ngoµi ®Ó tho¶ m·n gÇn 50% tæng khèi l­îng vèn ®Çu t­ trong n­íc. Sau khi nguån tiÕt kiÖm trong n­íc t¨ng lªn, §µi Loan míi gi¶m dÇn sù lÖ thuéc vµo viÖn trî. Tõ n¨m 1950 ®Õn n¨m 1965 Mü ®· viÖn trî cho §µi Loan theo kiÓu cho vay ­u ®·i vµ cho kh«ng mçi n¨m 108 triÖu USD (theo thêi gi¸). Kho¶n viÖn trî nµy ®Õn n¨m 1968 míi chÊm døt h¼n. Cßn Hµn Quèc, nhê cã mèi quan hÖ ®Æc biÖt víi Mü nªn cã ®­îc nguån viÖn trî rÊt lín, chiÕm 81,2% tæng sè viÖn trî cña n­íc nµy trong nh÷ng n¨m 1970-1972. Nhê ®ã mµ gi¶m ®­îc sù c¨ng th¼ng vÒ nhu cÇu vèn ®Çu t­ vµ ®· cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thùc hiÖn ®­îc c¸c môc tiªu kinh tÕ. Do tÝnh chÊt ­u ®·i, nguån vèn ODA th­êng dµnh cho ®Çu t­ vµo c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi nh­ ®Çu t­ vµo ®­êng x¸, cÇu c¶ng, c«ng tr×nh ®iÖn, c«ng tr×nh cÊp tho¸t n­íc vµ c¸c lÜnh vùc gi¸o dôc, y tÕ, v¨n ho¸, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc... Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1970, c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi cña c¸c n­íc §«ng Nam ¸ sau khi giµnh ®­îc ®éc lËp rÊt nghÌo nµn vµ l¹c hËu. C¸c quèc gia ®· sím nhËn thÊy vai trß quan träng cña viÖc ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c vµ b­u chÝnh viÔn th«ng... Theo b¸o c¸o cña WB, tõ n¨m 1971 ®Õn n¨m 1974, t¹i Philipin vèn chi cho ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i chiÕm tíi 50% tæng sè vèn dµnh cho x©y dùng c¬ b¶n vµ 60% tæng vèn vay ODA ®­îc chi cho ph¸t triÓn c¬ cë h¹ tÇng. KÕt qu¶ lµ ®Õn cuèi n¨m 1994, Philipin ®· cã 811 c¶ng lín nhá ®¹t tiªu chuÈn quèc gia, 329 c¶ng cÊp tØnh vµ vËn t¶i thuû ®· ®¶m b¶o ®­îc 85% l­îng hµng hãa chuyªn chë néi ®Þa... t¹o ®iÒu kiÖn cho giao l­u kinh tÕ quèc tÕ thùc hiÖn nhanh chãng, thuËn tiÖn. NhiÒu c«ng tr×nh h¹ tÇng kinh tÕ vµ x· héi nh­ s©n bay, bÕn c¶ng, ®­êng cao tèc, tr­êng häc, bÖnh viÖn, trung t©m nghiªn cøu khoa häc mang tÇm cì quèc gia ë Th¸i Lan, Singapore, Indonesia ®· ®­îc x©y dùng b»ng nguån ODA cña NhËt B¶n, Mü, WB, ADB vµ mét sè nhµ tµi trî kh¸c. Mét sè n­íc nh­ NhËt B¶n, Hµn Quèc tr­íc ®©y còng ®· dùa vµo nguån vèn ODA cña Mü, WB, ADB ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i cña m×nh. Tuy nhiªn còng v× tÝnh chÊt ­u ®·i cña nguån vèn ODA mµ g¸nh nÆng nî th­êng kh«ng thÊy râ ngay. Nh­ng ®ã chØ lµ nçi lo sî ®èi víi c¸c n­íc kh«ng biÕt sö dông vµ qu¶n lý ODA. G¸nh nÆng nî nÇn sÏ ®­îc gi¶m thiÓu rÊt nhiÒu nÕu biÕt qu¶n lý ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ sö dông ODA cao. 2. ODA gióp c¸c n­íc nghÌo tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Nh÷ng lîi Ých quan träng mµ hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc mang l¹i cho c¸c n­íc nhËn tµi trî lµ c«ng nghÖ, kü thuËt hiÖn ®¹i, nghiÖp vô chuyªn m«n vµ tr×nh ®é qu¶n lý tiªn tiÕn. C¸c nhµ tµi trî cßn ­u tiªn ®Çu t­ cho ph¸t triÓn nguån nh©n lùc v× hä tin r»ng viÖc ph¸t triÓn cña mét quèc gia quan hÖ mËt thiÕt víi viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. §©y míi chÝnh lµ nh÷ng lîi Ých c¨n b¶n, l©u dµi ®èi víi n­íc nhËn tµi trî. Cã ®iÒu lµ nh÷ng lîi Ých nµy thËt khã cã thÓ l­îng ho¸ ®­îc. V× vËy ®Ó hiÓu râ nh÷ng lîi Ých nµy chóng ta sÏ xem xÐt lo¹i h×nh hîp t¸c kü thuËt cña NhËt B¶n- quèc gia ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ cung cÊp ODA hiÖn nay. Hîp t¸c kü thuËt lµ mét bé phËn lín trong hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cña NhËt B¶n vµ ®­îc ChÝnh phñ NhËt B¶n ®Æc biÖt coi träng. Hîp t¸c kü thuËt bao gåm hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng réng r·i tõ viÖc xuÊt b¶n vµ cung cÊp s¸ch, tµi liÖu kü thuËt b»ng nhiÒu thø tiÕng. C¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c kü thuËt do ChÝnh phñ NhËt B¶n thùc hiÖn ®­îc tiÕn hµnh d­íi c¸c h×nh thøc: nhËn ng­êi sang häc ë NhËt B¶n; göi c¸c chuyªn gia NhËt vµ cung cÊp c¸c trang thiÕt bÞ, vËt liÖu, cö c¸c nh©n viªn t×nh nguyÖn tõ tæ chøc nh÷ng ng­êi t×nh nguyÖn hîp t¸c h¶i ngo¹i NhËt B¶n (JOCV). C¬ quan hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n (JICA) ®­îc thµnh lËp th¸ng 8 n¨m 1974, lµ tæ chøc duy nhÊt thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c kü thuËt do ChÝnh phñ NhËt b¶o trî. ViÖc huÊn luyÖn, ®µo t¹o lµ mét phÇn cña hîp t¸c kü thuËt do ChÝnh phñ NhËt ®¶m nhËn. D¹ng hîp t¸c nµy nh»m ®µo t¹o chuyªn m«n ®Ó ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¸c n­íc cã ng­êi ®­îc huÊn luyÖn, ®µo t¹o. Bëi v× viÖc ®µo t¹o ®­îc thùc hiÖn ë NhËt B¶n, c¸c häc viªn cã c¬ héi t×m hiÓu vÒ v¨n ho¸, x· héi vµ nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. Nhê ®ã, hä trë l¹i ®Êt n­íc m×nh cïng víi nh÷ng tri thøc, kü n¨ng thu ®­îc qua qu¸ tr×nh ®µo t¹o vµ sù hiÓu biÕt réng vÒ NhËt B¶n. NhËt B¶n cßn thùc hiÖn mét ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o gäi lµ ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o ë n­íc thø ba. Ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o ë n­íc thø ba c¬ b¶n gièng víi hîp t¸c kü thuËt theo kiÓu dù ¸n, viÖc qu¶n lý do n­íc thø ba ®ã tiÕn hµnh dùa trªn viÖc ký mét v¨n b¶n vÒ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ... Cßn NhËt B¶n cung cÊp viÖn trî hoÆc cö chuyªn gia, chÞu phÝ tæn vÒ ®µo t¹o vµ c¸c ph­¬ng tiÖn kh¸c. HÖ thèng nµy nh»m thóc ®Èy hîp t¸c kü thuËt gi÷a c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ chuyÓn giao ®Çy ®ñ c«ng nghÖ. Tõ th¸ng 3/1975 NhËt B¶n ®· liªn tôc thùc hiÖn mét ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o ë n­íc thø ba, tõ n¨m nµy sang n¨m kh¸c t¹i trung t©m nghiªn cøu vµ ®µo t¹o Korat (Th¸i Lan) vÒ d©u t»m t¬... ViÖc cö chuyªn gia lµ mét h×nh thøc hîp t¸c kü thuËt ®· cã lÞch sö l©u dµi. ViÖc nµy ®­îc tiÕn hµnh theo c¸c ký kÕt quèc tÕ gi÷a NhËt víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn hoÆc theo yªu cÇu cña c¸c tæ chøc ®a ph­¬ng. ViÖc cö chuyªn gia ®­îc tiÕn hµnh theo c¸c c¸ch kh¸c nhau. Trong mçi tr­êng hîp, môc ®Ých chÝnh lµ chuyÓn giao hiÓu biÕt, c«ng nghÖ cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th«ng qua ®Þnh h­íng, ®iÒu tra vµ nghiªn cøu, gãp ý... ViÖc c¶i tiÕn tr×nh ®é c«ng nghÖ cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cuèi cïng sÏ gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña hä. KÓ tõ khi NhËt B¶n b¾t ®Çu ch­¬ng tr×nh hîp t¸c kü thuËt sau khi chiÕn tranh thÕ giíi thø II kÕt thóc, viÖc cö chuyªn gia chñ yÕu h­íng vÒ c¸c n­íc ch©u ¸. Tuy nhiªn gÇn ®©y c¸c khu vùc kh¸c còng cã yªu cÇu ngµy cµng gia t¨ng. Trong n¨m tµi chÝnh 1982 ch©u ¸ nhËn ®­îc 59,5% tæng sè chuyªn gia NhËt, Trung CËn §«ng 6,3%, ch©u Phi 5,9% vµ ch©u Mü La-tinh 19,7%. Trong c¸c n¨m tµi chÝnh 1954-1990, tæng sè chuyªn gia NhËt B¶n ®­îc cö lµ 32.034 ng­êi, ph©n theo khu vùc ®Þa lý nh­ sau: ch©u ¸ 18.947, ch©u Phi 2.564, Trung CËn §«ng 2.702, ch©u Mü La-tinh 5.766, ch©u ¢u 216, ch©u §¹i D­¬ng 477, nh÷ng n¬i kh¸c 1.362. NhËt B¶n cßn thùc hiÖn hîp t¸c kü thuËt theo thÓ lo¹i tõng dù ¸n. C¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c kü thuËt do ChÝnh phñ NhËt giao cho JICA thùc hiÖn gåm 3 lo¹i: ®µo t¹o kü thuËt t¹i NhËt, cö chuyªn gia sang c¸c n­íc, cung cÊp thiÕt bÞ vµ vËt liÖu. 3 thÓ lo¹i hîp t¸c kü thuËt nµy cã thÓ ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch ®éc lËp, nh­ng ®Ó cã sù phèi hîp tèt h¬n vµ cã hiÖu qu¶ h¬n ®«i khi 3 thÓ lo¹i nµy ®­îc kÕt hîp l¹i thµnh mét thÓ lo¹i míi vÒ hîp t¸c kü thuËt ®­îc gäi lµ ”hîp t¸c kü thuËt theo thÓ lo¹i tõng dù ¸n”. Môc tiªu cña hîp t¸c kü thuËt theo thÓ lo¹i tõng dù ¸n lµ chuyÓn giao c«ng nghÖ cho c¸c kü s­, kü thuËt viªn, nh©n viªn y tÕ... cña n­íc nhËn viÖn trî b»ng c¸ch cho hä tham gia vµo c¸c dù ¸n ph¸t triÓn thuéc c¸c lÜnh vùc cô thÓ nh­ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ®¸nh c¸, y tÕ, nghiªn cøu vÒ d©n sè vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, d¹y nghÒ vµ c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu liªn quan ®Õn c¸c lÜnh vùc ®ã. ViÖc thùc hiÖn hîp t¸c kü thuËt theo thÓ lo¹i tõng dù ¸n ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã hÖ thèng vµ toµn diÖn trong mét sè n¨m liÒn t¹i mét ®Þa ®iÓm cô thÓ - ®­îc gäi lµ c¬ së vËn hµnh - cña n­íc nhËn viÖn trî (vÝ dô: mét trung t©m thùc nghiÖm n«ng nghiÖp hoÆc mét phßng thÝ nghiÖm, mét khu vùc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cô thÓ...). Hîp t¸c kü thuËt theo thÓ lo¹i tõng dù ¸n ®· trùc tiÕp gãp phÇn vµo viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ b»ng mét chuçi ho¹t ®éng tæng hîp tiÕn hµnh trong mét thêi gian dµi vµ trªn mét quy m« réng lín. GÇn ®©y, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· nªu ngµy cµng nhiÒu yªu cÇu hîp t¸c theo thÓ lo¹i nµy, vµ tÝnh chÊt cña c¸c yªu cÇu ®ã cã xu h­íng trë nªn toµn diÖn h¬n, lín h¬n vÒ quy m« so víi tr­íc ®©y. ViÖc cö c¸c ®oµn kh¶o s¸t vÒ ph¸t triÓn sang c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng lµ mét phÇn cña sù hîp t¸c kü thuËt cña NhËt B¶n. Kh¶o s¸t vµ ph¸t triÓn ®­îc sö dông ®Ó cung cÊp cho ChÝnh phñ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn c¸c d÷ kiÖn c¬ b¶n vµ th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó ®i tíi nh÷ng quyÕt ®Þnh quan träng vÒ chÝnh s¸ch. C¸c chuyªn ®Ò nghiªn cøu kh¶ thi chiÕm mét phÇn lín c¸c kh¶o s¸t vÒ ph¸t triÓn vµ ®­îc tiÕn hµnh nh»m kiÓm tra l¹i kh¶ n¨ng thµnh c«ng cña c¸c dù ¸n tõ khÝa c¹nh kü thuËt, kinh tÕ vµ tµi chÝnh. Kh¶o s¸t vÒ ph¸t triÓn còng gãp phÇn vµo viÖc c¶i tiÕn tr×nh ®é c«ng nghÖ cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. ChuyÓn giao c«ng nghÖ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c cuéc kh¶o s¸t víi sù hîp t¸c cña c¸c kü s­ n­íc së t¹i, hoÆc ®­a c¸c kü s­ ®ã sang NhËt ®Ó huÊn luyÖn vÒ ph©n tÝch d÷ kiÖn vµ th«ng tin thu ®­îc trong kh¶o s¸t. ë ®©y, chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng cã nghÜa lµ chuyÓn giao tõng môc, tõng phÇn c«ng nghÖ mµ lµ chuyÓn giao toµn bé tri thøc vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, kü thuËt, tµi chÝnh vµ x· héi ®Ó chuÈn bÞ cho mét dù ¸n ph¸t triÓn cã thÓ thµnh c«ng ®­îc. 3. ODA giuùp hoaøn thieän cô caáu kinh teá. Do d©n sè t¨ng nhanh, s¶n xuÊt chËm vµ cung c¸ch qu¶n lý kinh tÕ, tµi chÝnh kÐm hiÖu qu¶, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc ch©u Phi, ®ang vÊp ph¶i nhiÒu khã kh¨n kinh tÕ nh­ nî n­íc ngoµi vµ th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ ngµy cµng gia t¨ng. §Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nµy, c¸c quèc gia ®ang cè g¾ng hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ b»ng c¸ch phèi hîp víi WB, IMF vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c tiÕn hµnh chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh c¬ cÊu. ChÝnh s¸ch nµy dù ®Þnh chuyÓn chÝnh s¸ch kinh tÕ Nhµ n­íc ®ãng vai trß trung t©m sang chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ t­ nh©n. ThÕ giíi ®· thõa nhËn sù cÇn thiÕt cña lo¹i h×nh viÖn trî nµy ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. HiÖn nay NhËt B¶n - quèc gia ®øng ®Çu vÒ cung cÊp ODA còng rÊt chó träng tíi lo¹i h×nh nµy. Tõ n¨m 1988 ®Õn n¨m 1990, NhËt B¶n ®· dµnh kho¶ng 52.000 triÖu Yªn ®Ó cÊp viÖn trî kh«ng hoµn l¹i d­íi d¹ng ®ång tµi trî víi c¸c tæ chøc quèc tÕ. NhËt B¶n còng ®· cÊp viÖn trî kh«ng hoµn l¹i nh»m hç trî cho viÖc hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ ë ch©u Phi vµ c¸c n­íc kh¸c. Trong 3 n¨m tõ 1987 ®Õn 1989, NhËt ®· cÊp 61.700 triÖu Yªn ®Ó hç trî hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ cho 26 n­íc ch©u Phi, tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 1992 ®· cÊp 600 triÖu USD cho M«ng Cæ, Pªru vµ c¸c n­íc kh¸c ë ch©u ¸, Trung vµ Nam Mü. Trong giai ®o¹n 3 n¨m tõ 1993 ®Õn 1995 NhËt B¶n ®· dµnh mét kho¶n viÖn trî tæng céng kho¶ng gÇn 700 triÖu USD ®Ó hç trî ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Gióp c¶I thiÖn thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ C¶I thiÖn thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ë nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ ch×a khãa ®Ó t¹o nªn nh÷ng b­íc nh¶y vät vÒ l­îng trong thóc ®Èy t¨ng tr­ëng, tøc lµ gãp phÇn lµm gi¶m ®ãi nghÌo. MÆt kh¸c viÖn trî cã thÓ nu«I d­ìng c¶I c¸ch. Khi c¸c n­íc mong muèn c¶I c¸ch th× viÖn trî n­íc ngoµI cã thÓ ®ãng gãp nh÷ng nç lùc cÇn thiÕt nh­ hç trî thö nghiÖm c¶I c¸ch, tr×nh diÔn thÝ nghiÖm, t¹o ®µ vµ phæ biÕn c¸c bµI häc kinh nghiÖm. Nh÷ng n­íc mµ ë ®ã chÝnh phñ thùc hiÖn chÝnh s¸ch v÷ng ch¾c, ph©n bæ hîp lý c¸c kho¶n chi tiªu vµ cung cÊp c¸c dÞch vô cã hiÖu qu¶ cao th× hiÖu qu¶ chung cña viÖn trî lµ lín. Ng­îc l¹i, ë nh÷ng n­íc mµ nhµ tµI trî vµ chÝnh phñ kh«ng ®ång nhÊt quan ®iÓm trong viÖc chi tiªu, hiÖu qu¶ l¹i thÊp th× nhµ tµI trî cho r»ng c¸ch tèt nhÊt lµ gi¶m viÖn trî vµ t¨ng c­êng viÖc hç trî cho viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ x©y dùng thÓ chÕ cho ®Õn khi c¸c nhµ tµI trî thÊy r»ng viÖn trî cña hä sÏ ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn. Qua ®©y ta còng nhËn thÊy r»ng, gi¸ trÞ thùc cña c¸c dù ¸n lµ ë chç c¸c thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch ®­îc cñng cè, c¶I thiÖn viÖc cung cÊp dÞch vô x· héi. ViÖc t¹o ra ®­îc kiÕn thøc víi sù trî gióp cña viÖn trî sÏ dÉn tíi sù c¶I thiÖn trong mét sè nghµnh cô thÓ trong khi mét phÇn tµI chÝnh cña viÖn trî sÏ më réng c¸c dÞch vô nãi chung. Tãm l¹i, viÖn trî ®· vµ ®ang cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn nguån vèn ODA chØ ph¸t huy hªt vai trß cña nã khi cã mét c¬ chÕ qu¶n lý tèt, mét thÓ chÕ lµnh m¹nh vµ mét m«I tr­êng chÝnh trÞ hoµn thiÖn. NÕu kh«ng ODA ch¼ng nh÷ng kh«ng ph¸t huy vai trß cña nã mµ cßn ®em l¹i g¸nh nÆng nî nÇn cho ®Êt n­íc. ViÖt Nam lµ mét ®Êt n­íc ®ang ph¸t triÓn, hiÖn ®ang mong muèn nh©n ®­îc nhiÒu ODA vµ qu¶n lý sö dông ODA thËt hiÖu qu¶ phôc vô cho ph¸t triÓn ®Êt n­íc. ViÖt Nam cÇn nhËn thøc râ ®­îc vai trß cña ODA, c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ODA ph¸t huy vai trß cña nã ®Ó tõng b­íc hoµn thiÖn c«ng t¸c thu hót qu¶n lý vµ sö dông ODA 4. ODA t¨ng kh¶ n¨ng thu hót FDI vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó më réng ®Çu t­ ph¸t triÓn trong n­íc C¸c nhµ ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi khi quyÕt ®Þnh bá vèn vµo mét n­íc lu«n quan t©m tíi kh¶ n¨ng sinh lîi cña vèn ®Çu t­ t¹i n­íc ®ã. Hä c¶nh gi¸c víi nh÷ng nguy c¬ lµm t¨ng c¸c phÝ tæn cña ®Çu t­. Mét c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm nh­ hÖ thèng giao th«ng ch­a hoµn chØnh, ph­¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c thiÕu thèn vµ l¹c hËu, hÖ thèng cung cÊp n¨ng l­îng (®iÖn, nhiªn liÖu) kh«ng ®ñ cho nhu cÇu sÏ lµm n¶n lßng c¸c nhµ ®Çu t­, bëi v× nh÷ng phÝ tæn mµ hä ph¶i tr¶ cho viÖc sö dông nh÷ng tiÖn nghi h¹ tÇng sÏ lªn cao, ch­a kÓ ®Õn thiÖt h¹i nh­ ho¹t ®éng cña nhµ m¸y, xÝ nghiÖp ph¶i dõng v× mÊt ®iÖn, c«ng tr×nh x©y dùng bá dë v× kh«ng cã n­íc. Mét hÖ thèng ng©n hµng l¹c hËu còng lµ lý do lµm cho c¸c nhµ ®Çu t­ e ng¹i v× nh÷ng chËm trÔ, ¸ch t¾c trong hÖ thèng thanh to¸n vµ sù thiÕu thèn c¸c dÞch vô ng©n hµng hç trî cho ®Çu t­ sÏ lµm phÝ tæn ®Çu t­ gia t¨ng, dÉn tíi hiÖu qu¶ ®Çu t­ gi¶m sót. Nh­ vËy, ®Çu t­ cña Nhµ n­íc vµo viÖc n©ng cÊp , c¶i thiÖn vµ x©y dùng míi c¸c c¬ së h¹ tÇng, hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng ®Òu hÕt søc cÇn thiÕt nh»m lµm cho m«i tr­êng ®Çu t­ trë nªn hÊp dÉn h¬n. Vèn ®Çu t­ cho viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng rÊt lín, trong nhiÒu tr­êng hîp c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn ph¶i dùa vµo nguån vèn ODA ®Ó bæ sung cho vèn ®Çu t­ h¹n hÑp tõ ng©n s¸ch cña nhµ n­íc. Mét khi m«i tr­êng ®Çu t­ ®­îc c¶i thiÖn sÏ t¨ng søc hót dßng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. MÆt kh¸c, viÖc sö dông vèn ODA ®Ó ®Çu t­ c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®Çu t­ trong n­íc tËp trung ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cã kh¶ n¨ng mang l¹i lîi nhuËn. Râ rµng lµ hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ngoµi viÖc b¶n th©n nã lµ mét nguån vèn bæ sung quan träng cho c¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn nã cßn cã t¸c dông t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn tõ nguån ®Çu t­ trùc tiÕp vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó më réng ®Çu t­ ph¸t triÓn trong n­íc cho c¸c n­íc nµy. Nh­ vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng nguån vèn ODA gi÷ mét vai trß quan träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn. Cïng víi c¸c nguån vèn trong vµ ngoµi n­íc kh¸c nhau, nguån vèn ODA gióp c¸c n­íc nµy gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò vÒ vèn, c«ng nghÖ, kü thuËt vµ c¶ vÒ tr×nh ®é cña ®éi ngò lao ®éng. ViÖc nhËn thøc ®óng vai trß cña nguån vèn ODA còng nh­ mèi liªn hÖ gi÷a nguån vèn ODA víi c¸c nguån vèn kh¸c sÏ gióp c¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn nµy. ViÖn trî thóc ®Èy ®Çu t­ C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ nh÷ng n­íc ®ang rÊt cÇn vèn cho ®Çu t­ ph¸t triÓn vµ viÖn trî chÝnh lµ mét h×nh thøc bæ xung cho nguån vèn trong n­íc. Vèn ®Çu t­ cã thÓ thu hót c¸c nguån ODA, FDI hoÆc nguån vèn tÝch lòy tõ néi bé nÒn kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn nguån vèn trong n­íc cßn h¹n hÑp th× nguån vèn n­íc ngoµI cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. Nguån vèn ODA th­êng ®­îc c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Çu t­ c¶I thiÖn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi, x©y dùng ®­êng giao th«ng, ph¸t triÓn n¨ng l­îng ....v× ®©y lµ nh÷ng nghµnh cÇn ph¶I ®Çu t­ lín thu håi vèn chËm nªn t­ nh©n kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t­ ViÖn trî cßn thóc ®Èy thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµI FDI vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Nhê cã viÖn trî mµ n­íc nhËn tµI trî cã c¬ chÕ qu¶n lý tèt sÏ t¹o ra ®­îc c¬ së kinh tÕ x· héi v÷ng ch¾c, giao th«ng thuËn tiÖn, hÖ thèng ph¸p luËt æn ®Þnh, viÖn trî lµ sù chuÈn bÞ cho vèn ®Çu t­ trùc tiÕp ®­îc thu hót vµo lµ ®iÒu kiÖn cho FDI ®­îc sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶. MÆt kh¸c viÖn trî cßn gióp nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc hiÖn ®¹i, tr×nh ®é qu¶n lý tiªn tiÕn, kü n¨ng chuyªn m«n cao. §©y chÝnh lµ lîi Ých c¨n b¶n, l©u dµI cña quèc gia nhËn tµI trî ViÖn trî thóc ®Èy ®Çu t­ t­ nh©n. ë nh÷ng n­íc cã c¬ chÕ qu¶nlý tèt th× viÖn trî n­íc ngoµI kh«ng thay thÕ cho ®Çu t­ t­ nh©n mµ ®ãng vai trß nh­ lµ nam ch©m hót ®Çu t­ t­ nh©n theo tû lÖ sÊp xØ 2 USD trªn 1 USD viÖn trî.§èi víi c¸c n­íc qu¶n lý tèt th× viÖn trî gãp phÇn cñng cè niÓm tin cho khu vùc t­ nh©n vµ hç trî c¸c dÞch vô c«ng céng iii- Xu h­íng vËn ®éng cña oda trªn thÕ giíi Sau ®¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø II, tr­íc th¶m c¶nh cña chiÕn tranh vµ sù suy sôp vÒ kinh tÕ cña c¸c n­íc b¹i trËn còng nh­ c¸c n­íc thuéc ®Þa ë thÕ giíi thø ba, mét ph­¬ng thøc nh»m vùc dËy nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· ®­îc c¸c quèc gia th«ng qua: thµnh lËp c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh»m môc ®Ých sö dông nguån vèn chung trong tiÕn tr×nh ®iÒu hoµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ cña c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ bÞ tµn ph¸ hay chËm ph¸t triÓn nãi riªng. Th¸ng 7/1944 t¹i Bretton Woods (thuéc bang Hamsphire- Mü) trong Héi nghÞ quèc tÕ vÒ Tµi chÝnh - tiÒn tÖ c¸c tæ chøc quèc tÕ nh­ Ng©n hµng ThÕ giíi (WB), Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) ®· ®­îc thµnh lËp. T¹i héi nghÞ nµy, c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· tho¶ thuËn vÒ sù gióp ®ì d­íi d¹ng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc cho vay víi ®iÒu kiÖn ­u ®·i cho c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn. Nh­ vËy mét h×nh thøc cung cÊp vèn míi ®· ®­îc h×nh thµnh víi tªn gäi hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA). TiÕp ®ã ngµy 14/12/1960 t¹i Paris Tæ chøc Hîp t¸c kinh tÕ vµ ph¸t triÓn (OECD) ®· ®­îc thµnh lËp. Tæ chøc nµy bao gåm 20 n­íc thµnh viªn ban ®Çu ®· ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc cung cÊp ODA trùc tiÕp ChÝnh phñ cho ChÝnh phñ (song ph­¬ng) vµ gi¸n tiÕp tõ c¸c tæ chøc quèc tÕ cho c¸c ChÝnh phñ (®a ph­¬ng). ODA lµ nguån vèn bæ sung quan träng ®èi víi c¸c quèc gia ®ang vµ chËm ph¸t triÓn. ODA ®· hç trî cho c¸c quèc gia nµy tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc; hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ; t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµ t¹o ®iÒu kiÖn më réng ®Çu t­ trong n­íc. Trong thêi ®¹i ngµy nay, nguån vèn nµy ®ang chuyÓn biÕn víi nhiÒu s¾c th¸i míi: 1. B¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i lµ träng t©m cña nhiÒu nhµ tµi trî Mét thùc tÕ rÊt râ rµng lµ ngµy cµng cã sù nhÊt trÝ cao gi÷a nhµ tµi trî vµ n­íc nhËn viÖn trî vÒ vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng. Vµo th¸ng 10/1989 Quü Hîp t¸c Kinh tÕ H¶i ngo¹i (The Overseas Economic Cooperation Fund, Japan - OECF) ®· c«ng bè nhiÒu tµi liÖu h­íng dÉn liªn quan tíi vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng. OECF ®· cã nh÷ng cuéc trao ®æi vÒ chÝnh s¸ch víi nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn c¶ trong lÜnh vùc t×m kiÕm, x¸c lËp lÉn thùc hiÖn nh÷ng dù ¸n cã chÊt l­îng v× môc ®Ých g×n gi÷ m«i tr­êng vµ t¨ng c­êng sù hiÓu biÕt chung vÒ tÇm quan träng cña viÖc xem xÐt c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng. NhËt B¶n ®· coi vÊn ®Ò m«i tr­êng lµ mét khu vùc ­u tiªn trong chÝnh s¸ch viÖn trî cña m×nh. Ch¼ng h¹n, t¹i Héi nghÞ th­îng ®Ønh Arche n¨m 1989, NhËt B¶n ®· c«ng bè mét ch­¬ng tr×nh viÖn trî cho b¶o vÖ m«i tr­êng dù kiÕn trong 3 n¨m (n¨m tµi kho¸ 1989-1991) víi chØ tiªu lµ 300 tû Yªn. Nh­ng kÕt qu¶ thùc hiÖn ®· ®¹t con sè 400 tû Yªn - NhËt B¶n s½n sµng chi v­ît dù kiÕn 100 tû Yªn. NhËt B¶n ®· ®­a vµo HiÕn ch­¬ng ODA cña m×nh nguyªn t¾c ”viÖc g×n gi÷ vµ ph¸t triÓn m«i tr­êng nªn ®i ®«i víi nhau”. Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng nhÊt ®· ®­îc ®Ò cËp tíi lµ n©ng cao kh¶ n¨ng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong viÖc xö lý « nhiÔm m«i tr­êng ngay cña n­íc m×nh. NhËt B¶n ®ang nç lùc rãt viÖn trî song ph­¬ng qua nh÷ng tæ chøc quèc tÕ cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò m«i tr­êng nh­ lµ Ch­¬ng tr×nh M«i tr­êng Liªn hiÖp quèc (UNEF), Ch­¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc (UNDP) vµ Tæ chøc Gç nhiÖt ®íi Quèc tÕ (ITTO). Vµo n¨m 1992 c¸c Trung t©m m«i tr­êng quèc tÕ cña UNEP ®· ®­îc më ë Osaka vµ Shiga. ”B¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i” ®· ®­îc bµn tíi nh­ lµ mét träng t©m cña céng ®ång c¸c nhµ tµi trî t¹i Héi nghÞ vÒ M«i tr­êng vµ Ph¸t triÓn cña Liªn hiÖp quèc tæ chøc vµo th¸ng 6/1992. 2. VÊn ®Ò Phô n÷ trong ph¸t triÓn gÇn ®©y th­êng xuyªn ®­îc ®Ò cËp trong chÝnh s¸ch ODA cña nhiÒu nhµ tµi trî. Phô n÷ trong ph¸t triÓn (Women in Development - WID) lµ mét quan ®iÓm ®Ò cao vai trß cña phô n÷ vµ khuyÕn khÝch hä tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn. Phô n÷ ®ãng mét vai trß quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ-x· héi ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. §­îc h­ëng nh÷ng thµnh qu¶ cña ph¸t triÓn, ®ång thêi phô n÷ còng gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo sù ph¸t triÓn. V× thÕ, sù tham gia tÝch cùc cña phô n÷ vµ ®¶m b¶o lîi Ých cña phô n÷ ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ ®Ó nh×n nhËn viÖc thùc hiÖn viÖn trî lµ thiÕt thùc vµ hiÖu qu¶. Vµo nh÷ng n¨m 1970, d­íi ¸nh s¸ng cña phong trµo n©ng cao vai trß phô n÷, ®Æc biÖt lµ ë Liªn hiÖp quèc, WID b¾t ®Çu thu hót sù chó ý réng r·i trªn thÕ giíi. N¨m 1983, c¸c n­íc DAC ®· th«ng qua ”C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WID” (söa ®æi n¨m 1984). Nh÷ng nguyªn t¾c nµy nh»m thiÕt lËp hÖ thèng khuyÕn khÝch WID hoµn thiÖn trong hîp t¸c ph¸t triÓn. Mét trong nh÷ng môc tiªu cña c¸c dù ¸n do ADB tµi trî lµ t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c ho¹t ®éng cña phô n÷, n©ng cao ®Þa vÞ x· héi vµ n¨ng lùc c¸ nh©n cña hä. NhËt B¶n còng kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm khuyÕn khÝch WID trong ch­¬ng tr×nh ODA cña m×nh. Th¸ng 5/1991 NhËt B¶n ®· chÝnh thøc c«ng bè ChÝnh s¸ch WID. NhËt B¶n rÊt tÝch cùc ®Çu t­ cho Quü Ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc vÒ Phô n÷ (UNIFEM), ViÖn Nghiªn cøu vµ HuÊn luyÖn Quèc tÕ vÒ sù tiÕn bé cña Phô n÷, vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c cã liªn quan ®Õn WID. 3. Môc tiªu vµ c¸c yªu s¸ch cña c¸c nhµ tµi trî ngµy cµng cô thÓ Víi mçi kho¶n ODA cung cÊp cho c¸c n­íc nghÌo, c¸c nhµ tµi trî ®­a ra c¸c môc tiªu vµ c¸c yªu s¸ch ngµy cµng cô thÓ h¬n. Nguån vèn ODA mang tÝnh rµng buéc. Môc tiªu vµ yªu s¸ch cµng cô thÓ th× sù rµng buéc cµng chÆt chÏ, vµ cuèi cïng dÉn tíi nhµ tµi trî sÏ ®¹t ®­îc môc ®Ých ë møc cao nhÊt. Môc tiªu vµ yªu s¸ch cµng cô thÓ khiÕn cho n­íc nhËn tµi tµi trî nhanh chãng x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng tho¶ m·n nh÷ng vÊn ®Ò mµ nhµ tµi trî ®Æt ra, ®ång thêi kh«ng lÖch h­íng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. C¸c môc tiªu ®¹t ®­îc sù nhÊt trÝ ngµy cµng cao gi÷a nhµ tµi trî vµ n­íc nhËn viÖn trî lµ: T¹o tiÒn ®Ò t¨ng tr­ëng kinh tÕ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo B¶o vÖ m«i tr­êng Hç trî khai th¸c tiÒm n¨ng s½n cã vµ sö dông chóng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ C¸c n­íc tµi trî cßn coi ODA lµ nh©n tè hç trî ®¾c lùc cho d©n chñ ho¸, c¶i c¸ch kinh tÕ, ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, nh­ tinh thÇn Cuéc hép th­îng ®Ønh cña DAC n¨m 1991. C¸c cè g¾ng nh»m d©n chñ ho¸, t«n träng quyÒn con ng­êi, gi¶m chi tiªu qu©n sù, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p chèng tham nhòng... lµ nh÷ng ý t­ëng ®­îc c¸c nhµ tµi trî ñng hé réng r·i. 4. Cung vèn ODA t¨ng chËm Theo nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ cÊp cao c¸c n­íc thuéc DAC ®­îc tæ chøc vµo th¸ng 12/1988, hµng n¨m c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cÇn ph¶i trÝch 0,7% GNP cña m×nh ®Ó cung cÊp ODA. Liªn hiÖp quèc vßn kªu gäi c¸c n­íc ph¸t triÓn phÊn ®Êu ®¹t tû lÖ ODA/GNP lµ 1% trong t­¬ng lai. Tuy nhiªn cho ®Õn nay c¸c n­íc ph¸t triÓn cßn c¸ch xa môc tiªu 0,7% GNP cho viÖn trî. NhËt B¶n vµ Mü , hai nhµ tµi trî hµng ®Çu thÕ giíi, tõ tr­íc ®Õn nay ®Òu ch­a bao giê dµnh tíi 0,35% GNP cho ODA. H¬n n÷a, gÇn ®©y nhiÒu sè liÖu cho thÊy Mü cßn cã xu thÕ gi¶m cung cÊp ODA c¶ vÒ sè tuyÖt ®èi vµ sè t­¬ng ®èi. §an M¹ch, Na Uy, Thôy §iÓn, Hµ Lan chØ phÊn ®Êu gi÷ v÷ng tû lÖ ODA/GNP. §øc vµ Anh th× chØ cè g¾ng duy tr× khèi l­îng ODA khiªm tèn tõ nhiÒu n¨m qua. N¨m 1997 NhËt B¶n cung cÊp mét khèi l­îng ODA gÇn 14,5 tû USD, b»ng 0,28% GNP, chiÕm 23,4% tæng ODA cña khèi OECD. TiÕp theo, Ph¸p cung cÊp gÇn 8,5 tû USD, §øc thua kÐm Ph¸p kho¶ng 1 tû USD. Cßn Mü , ®· gi¶m cung cÊp ODA tíi møc khiÕn Mü tôt xuèng hµng thø t­ víi 7,3 tû USD, chØ b»ng 0,1% GNP. §©y qu¶ lµ dÊu hiÖu kh«ng mÊy kh¶ quan cho tèc ®é gia t¨ng viÖn trî, bëi trong suèt nh÷ng n¨m 80 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 90 Mü lu«n lµ n­íc ®øng ®Çu OECD vÒ cung cÊp ODA. Hµ Lan vµ Anh gi÷ vÞ trÝ thø n¨m, mçi n­íc cung cÊp kho¶ng 3 tû USD. Canada ®øng thø s¸u víi trªn 2 tû USD. Nguån ODA tõ c¸c n­íc kh«ng thuéc DAC khã lµm xoay chuyÓn ®­îc t×nh thÕ chung. ViÖn trî cña Céng hoµ Liªn bang Nga còng ph¶i nhiÒu n¨m n÷a míi cã hy väng ®¹t ®­îc møc cao nh­ thêi Liªn X« tr­íc ®©y. ViÖn trî cña §µi Loan, Hµn Quèc tuy cã dÊu hiÖu t¨ng nh­ng khèi l­îng ODA tuyÖt ®èi ®¹t ®­îc kh«ng thÓ lµm thay ®æi triÓn väng vÒ tèc ®é gia t¨ng viÖn trî. 5. C¹nh tranh gi÷a c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong viÖc tiÕp nhËn vèn ODA ®ang t¨ng lªn ODA ®ang lµ ®èi t­îng c¹nh tranh gay g¾t trong c¸c ­u tiªn ph©n phèi ng©n s¸ch. Nguyªn nh©n thø nhÊt lµ do c¸c n­íc §«ng ¢u vµ c¸c n­íc céng hoµ thuéc Liªn X« cò míi trë thµnh c¸c ®èi t­îng ®­îc nhËn viÖn trî. Riªng c¸c n­íc Trung ¸ víi quy m« kho¶ng h¬n 50 triÖu d©n vµ thuéc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· cÇn ®Õn mét khèi l­îng ODA lín. Nguyªn nh©n thø hai lµ quèc tÕ ®ang ®Æt ra tr¸ch nhiÖm gióp ®ì c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò m«i tr­êng toµn cÇu nh­ sù thay ®æi khÝ hËu, b¶o vÖ tÇng «-z«n, b¶o vÖ sinh häc, b¶o vÖ nguån n­íc. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i c¹nh tranh ®Ó nhËn ®­îc sù gióp ®ì nµy v× cung cÊp ODA nhá h¬n nhu cÇu vÒ vèn ODA rÊt nhiÒu. H¬n n÷a, vèn ODA dµnh cho c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng cã mét tû träng lín lµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, c¸c n­íc ®Òu muèn nhËn ®­îc sù ­u ®·i nµy. Nguyªn nh©n thø ba lµ gÇn ®©y trªn thÕ giíi ®· xuÊt hiÖn mét lo¹t vÊn ®Ò mµ viÖc gi¶i quyÕt chóng cÇn ®Õn nh÷ng kho¶n ODA khÈn cÊp nh­: chiÕn tranh vïng VÞnh, xung ®ét s¾c téc ë ch©u Phi, håi h­¬ng ng­êi di t¶n ë Angola, Etiopia, Nicaragoa... Trong nhiÒu n¨m tíi sù c¹nh tranh thu hót nguån lùc bªn ngoµi nµy vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn tiÕp tôc c¨ng th¼ng v× møc cÇu dßng vèn nµy sÏ t¨ng m¹nh trong khi møc cung th× cã thÓ sÏ bÞ thu hÑp l¹i. C¸c n­íc ch©u ¸ bÞ t¸c ®éng m¹nh cña cuéc khñng ho¶ng nh­ Th¸i Lan, Hµn Quèc, Indonesia, Malaysia vµ c¸c n­íc kh¸c bÞ t¸c ®éng khñng ho¶ng lan truyÒn sÏ cÇn mét l­îng vèn lín ®Ó phôc håi nÒn kinh tÕ. Kinh tÕ mét sè n­íc vèn lµ nhµ tµi trî lín nh­ NhËt B¶n ®ang trong giai ®o¹n suy tho¸i vµ còng bÞ ¶nh h­ëng bëi cuéc khñng ho¶ng ch©u ¸ võa qua. Mü tr­íc n¨m 1993 lµ nhµ tµi trî cung cÊp vèn ODA lín nhÊt, nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· gi¶m cung cÊp ODA. ChÝnh s¸ch ­u tiªn cña Mü ®­îc giµnh cho c¸c khu vùc trung t©m khñng ho¶ng tr­íc hÕt lµ Trung CËn §«ng, B¾c Mü vµ Mü La- tinh. Trong ®iÒu kiÖn mÊt c©n ®èi cung cÇu vÒ ODA, c¹nh tranh gay g¾t gi÷a c¸c n­íc, c¸c khu vùc vÒ thu hót nguån vèn nµy, ViÖt Nam vÉn ®ang giµnh ®­îc sù quan t©m cña céng ®ång tµi trî quèc tÕ. KÓ tõ n¨m 1993 ®Õn nay, ViÖt Nam tiÕp tôc tiÕn hµnh c¶i c¸ch vµ b­íc ®Çu ®· cã nh÷ng thµnh c«ng trong viÖc khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn ODA cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. §Ó t×m hiÓu râ h¬n, chóng ta sÏ nghiªn cøu thùc tr¹ng sö dông ODA cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua ë ch­¬ng tiÕp theo. ch­¬ng hai thùc tr¹ng sö dông nguån vèn oda t¹i viÖt nam thêi gian qua i- c¬ chÕ qu¶n lý oda 1. Hµnh lang ph¸p lý Trong sè c¸c nguån vèn n­íc ngoµi, ODA chiÕm h¬n 1/3 vµ ®ãng mét vai trß quan träng trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. §iÒu nµy ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh trong v¨n kiÖn Héi nghÞ lÇn thø 8 cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: ”...Ph¶i tranh thñ thu hót nguån vèn ODA tõ c¸c tæ chøc song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng vµ tËp trung nguån vèn chñ yÕu ®Ó x©y dùng h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi, t¨ng tr×nh ®é khoa häc vµ c«ng nghÖ còng nh­ kiÕn thøc qu¶n lý...”. Cho tíi n¨m 1993, viÖc qu¶n lý vµ sö dông ODA ®­îc ®iÒu tiÕt bëi tõng quyÕt ®Þnh riªng lÎ cña Thñ t­íng ChÝnh phñ ®èi víi tõng ch­¬ng tr×nh/dù ¸n cô thÓ. §iÒu nµy ®· g©y ra nh÷ng bÊt cËp nh­ viÖc thiÕu c¸c v¨n b¶n ph¸p lý quy ®Þnh cã tÝnh chÊt ®ång bé cho phÐp qu¶n lý ch­¬ng tr×nh/dù ¸n tõ kh©u vËn ®éng, ký kÕt c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ ODA, tæ chøc thùc hiÖn cho tíi kh©u theo dâi vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña dù ¸n. Do vËy, NghÞ ®Þnh 20/CP ®· ®­îc chÝnh thøc ban hµnh vµo ngµy 15/3/1994. §©y lµ v¨n kiÖn ph¸p lý ®Çu tiªn cho viÖc qu¶n lý vµ sö dông ODA t¹i ViÖt Nam mét c¸ch ®ång bé. Bªn c¹nh sù ra ®êi cña NghÞ ®Þnh 20/CP, NghÞ ®Þnh 58/CP vÒ viÖc Quy chÕ qu¶n lý vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi vµ NghÞ ®Þnh 43/CP vÒ Quy chÕ ®Êu thÇu ®· gãp phÇn ®ång bé ho¸ mét b­íc hÖ thèng ph¸p lý trong qu¶n lý vµ sö dông ODA nãi riªng vµ vèn ®Çu t­ nãi chung. Sau mét thêi gian thùc hiÖn, NghÞ ®Þnh 20/CP ®· béc lé mét sè ®iÓm yÕu cÇn bæ sung vµ hoµn chØnh. V× vËy, ngµy 5/8/1997, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 87/CP ®Ó thay thÕ cho NghÞ ®Þnh 20/CP. NghÞ ®Þnh 87/CP ®· cã nhiÒu thay ®æi theo h­íng chi tiÕt vµ chÆt chÏ h¬n. C¸c lÜnh vùc ­u tiªn sö dông ODA ®· ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng, mét mÆt lµm c¬ së ®Ó vËn ®éng ODA, mÆt kh¸c nªu cao vai trß chñ ®éng cña ChÝnh phñ, tr¸nh ®Ó c¸c nhµ tµi trî tuú ý quyÕt ®Þnh viÖc cung cÊp viÖn trî. NghÜa vô, quyÒn h¹n tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ ODA, c¬ quan chñ qu¶n, c¸c ®¬n vÞ thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ODA ®­îc quy ®Þnh kh¸ râ rµng. Nhê vËy, quy tr×nh thñ tôc xem xÐt, phª duyÖt vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ODA ®­îc x¸c lËp, gãp phÇn c¶i thiÖn thñ tôc hµnh chÝnh trong lÜnh vùc nµy. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, NghÞ ®Þnh 87/CP còng ®· béc lé nh÷ng bÊt cËp tr­íc yªu cÇu míi ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông ODA vÒ (i) T¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý cã hiÖu qu¶ ODA ®i ®«i víi viÖc më réng quyÒn h¹n vµ n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan chñ qu¶n vµ ®¬n vÞ thô h­ëng ODA, (ii) §ång bé c¸c quy ®Þnh qu¶n lý ODA víi c¸c v¨n b¶n ph¸p quy kh¸c cña Nhµ n­íc, (iii) Hµi hoµ ho¸ thñ tôc víi c¸c nhµ tµi trî. Nh»m ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a c¬ chÕ qu¶n lý, ngµy 4/5/2001 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 17/2001/N§-CP vÒ Quy chÕ qu¶n lý nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc thay thÕ NghÞ ®Þnh 87/CP nãi trªn. Môc tiªu chñ yÕu cña NghÞ ®Þnh nµy lµ: §iÒu chØnh l¹i thø tù ­u tiªn c¸c lÜnh vùc sö dông ODA, tr­íc hÕt lµ tËp trung nguån lùc nµy vµo viÖc hç trî thùc hiÖn ChiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ Ch­¬ng tr×nh quèc gia xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo víi ­u tiªn t¹i c¸c vïng n«ng th«n, miÒn nói, vïng s©u, vïng xa. Lµm râ néi dung vµ yªu cÇu cña tÊt c¶ c¸c kh©u c«ng viÖc quan träng trong quy tr×nh ODA tõ vËn ®éng ®Õn theo dâi vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n ®Ó c¸c c¬ quan chñ qu¶n, còng nh­ c¸c ®¬n vÞ thô h­ëng n¾m v÷ng vµ thùc hiÖn nhÊt qu¸n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ sö dông ODA. Ph©n cÊp phª duyÖt ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ODA phï hîp víi c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh ®ång thêi b¶o ®¶m sù qu¶n lý chÆt chÏ cña ChÝnh phñ. Bæ sung vµ cô thÓ ho¸ h¬n n÷a nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ ODA, c¬ quan chñ qu¶n (Bé, ngµnh, tØnh vµ thµnh phè trùc thuéc TW) vµ c¸c c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n còng nh­ sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nµy trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, tæ chøc thùc hiÖn vµ theo dâi, ®¸nh gi¸ c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ODA. T¨ng c­êng kh©u theo dâi vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n ODA, mét kh©u cßn bu«ng láng hiÖn nay trong quy tr×nh qu¶n lý vµ sö dông nguån lùc nµy. Bªn c¹nh ®ã, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 90/1998/N§-CP ngµy 7/11/1998 thay thÕ cho NghÞ ®Þnh 58/CP vÒ viÖc Quy chÕ qu¶n lý vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý Nhµ n­íc trong viÖc qu¶n lý vµ sö dông vèn vay n­íc ngoµi. 2. Bé m¸y qu¶n lý Nhµ n­íc Tr­íc n¨m 1993, viÖc qu¶n lý vµ sö dông ODA ®­îc ®iÒu tiÕt tõng quyÕt ®Þnh riªng lÎ cña Thñ t­íng ChÝnh phñ ®èi víi tõng ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA vµ nhµ tµi trî cô thÓ. C¸ch ®iÒu hµnh nµy ®· kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu qu¶n lý ODA trong t×nh h×nh míi. Do ®ã tõ n¨m 1993 cho ®Õn nay, ChÝnh phñ ®· ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan tíi viÖc qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc. Môc tiªu chñ yÕu cña c¸c v¨n b¶n ph¸p lý nµy lµ x¸c ®Þnh râ c¸c nhiÖm vô cña tõng c¬ quan trong qu¸ tr×nh huy ®éng vµ sö dông nguån vèn ODA, cô thÓ nh­ sau: - Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ lµ c¬ quan ®Çu mèi cña ChÝnh phñ trong viÖc ®iÒu phèi vµ qu¶n lý ODA víi 9 nhiÖm vô cô thÓ liªn quan tíi chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch vËn ®éng ODA; danh môc ­u tiªn sö dông vèn ODA; ®µm ph¸n vµ ký kÕt víi c¸c nhµ tµi trî c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ khung vÒ ODA; ®iÒu phèi c¸c nguån ODA g¾n víi c¬ chÕ tµi chÝnh trong n­íc; thÈm ®Þnh c¸c ch­¬ng tr×nh vµ dù ¸n ODA; kÕ ho¹ch ho¸ nguån vèn ®èi øng; theo dâi, kiÓm tra vµ xö lý kÞp thêi c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c dù ¸n, ch­¬ng tr×nh ODA. - Bé Tµi chÝnh ®­îc x¸c ®Þnh lµ ®¹i diÖn chÝnh thøc cho ”Ng­êi vay” lµ Nhµ n­íc hoÆc ChÝnh phñ ViÖt Nam trong c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ cô thÓ vÒ ODA vay víi 3 nhiÖm vô cô thÓ liªn quan tíi viÖc tham gia cïng c¸c c¬ quan cã liªn quan chuÈn bÞ ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông ODA; tæ chøc ®µm ph¸n c¸c HiÖp ®Þnh vay; tr¸ch nhiÖm qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA. - Bé Ngo¹i giao cã nhiÖm vô phèi hîp víi c¸c c¬ quan liªn quan trong viÖc vËn ®éng ODA vµ c¸c thñ tôc ®èi ngo¹i trong khi ®µm ph¸n, phª chuÈn, ký kÕt c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ ODA. - Ng©n hµng Nhµ n­íc cã 4 nhiÖm vô cô thÓ liªn quan tíi viÖc tham gia cïng c¸c c¬ quan chuÈn bÞ ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA; tæ chøc ®µm ph¸n c¸c HiÖp ®Þnh vay cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ; tham gia cïng Bé Tµi chÝnh vÒ c¬ chÕ tµi chÝnh trong n­íc ®èi víi c¸c dù ¸n ODA. - C¸c Bé vµ c¸c c¬ quan ngang Bé kh¸c tham gia vµo c¸c kh©u c«ng viÖc cña chu tr×nh ODA phï hîp víi chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. - Víi t­ c¸ch lµ c¸c c¬ quan cÊp trªn cña c¸c ®¬n vÞ thô h­ëng ODA, c¸c Bé, c¬ quan ngang Bé, c¬ quan trùc thuéc ChÝnh phñ, Uû ban Nh©n d©n c¸c ®Þa ph­¬ng, thµnh phè cã tr¸ch nhiÖm vµ nhiÖm vô cô thÓ liªn quan tíi viÖc tæ chøc x©y dùng vµ phª duyÖt ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA theo sù ph©n cÊp cña quy chÕ; chØ ®¹o qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. - C¸c c¬ quan thô h­ëng ODA cã nhiÖm vô so¹n th¶o c¸c v¨n kiÖn ch­¬ng tr×nh, dù ¸n; chuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn vµ triÓn khai thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA theo ®óng c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh cña ChÝnh phñ. Nh­ vËy, cïng víi nh÷ng ®æi míi trong c¸c v¨n b¶n ph¸p lý th× viÖc ph©n ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm gi÷a c¸c c¬ quan tæng hîp cña ChÝnh phñ, c¸c Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ ®· t¹o c¬ së v÷ng ch¾c ®èi víi viÖc khai th¸c vµ sö dông nguån vèn ODA ë ViÖt Nam trong thêi gian qua. II- T×nh h×nh ODA ë ViÖt Nam Ngµy 9/11/1993, Héi nghÞ quèc tÕ c¸c nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt Nam ®· khai m¹c t¹i Paris, ®¸nh dÊu sù héi nhËp cña ViÖt Nam víi céng ®ång tµi trî quèc tÕ, t¹o ra nh÷ng c¬ héi quan träng ®Ó hç trî ViÖt Nam tiÕn hµnh c«ng cuéc ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng. Thµnh c«ng cña Héi nghÞ thÓ hiÖn ë chç ViÖt Nam ®· tranh thñ ®­îc sù ®ång t×nh vµ ñng hé m¹nh mÏ cña céng ®ång quèc tÕ th«ng qua ®èi tho¹i trªn tinh thÇn th¼ng th¾n vµ x©y dùng vÒ con ®­êng ph¸t triÓn cña ViÖt Nam, cam kÕt tµi trî vµ ®ång thêi ®ång ý thiÕt lËp diÔn ®µn ®èi tho¹i th­êng niªn hµng n¨m. 1. Kh¸i qu¸t vÒ sè liÖu ODA qua c¸c n¨m 1.1. T×nh h×nh cam kÕt ODA cho ViÖt Nam Trong thêi kú 1995-2002, th«ng qua 8 Héi nghÞ nhãm t­ vÊn c¸c nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt Nam, céng ®ång tµi trî quèc tÕ ®· cam kÕt cung cÊp nguån ODA cho n­íc ta víi tæng trÞ gi¸ lªn tíi kho¶ng 17,54 tû USD (bao gåm c¶ c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i vµ c¸c kho¶n vay ­u ®·i), vèn ODA ®· cam kÕt ®­îc sö dông trong mét sè n¨m ®Ó thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh/ dù ¸n. B¶ng 1: Cam kÕt ODA cho ViÖt Nam giai ®o¹n 1995-2002 §¬n vÞ: tû USD Tæng sè 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 17,54 1,81 1,94 2,37 2,49 2,47 2,26 2,15 2,1 Nguån: Bé Tµi chÝnh §Ó sö dông nguån vèn ODA ®· cam kÕt, ViÖt Nam tiÕn hµnh ®µm ph¸n víi c¸c nhµ tµi trî lµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ hoÆc c¸c c¬ quan ®­îc uû quyÒn cña ChÝnh phñ c¸c n­íc ngoµi ®Ó ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh (NghÞ ®Þnh th­, B¶n ghi nhí, V¨n kiÖn dù ¸n, HiÖp ®Þnh vay vèn cô thÓ...) cho c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ®­îc hai bªn tho¶ thuËn. T¹i c¸c cuéc héi nghÞ hîp t¸c ph¸t triÓn song ph­¬ng nµy, hai bªn tiÕn hµnh kiÓm ®iÓm l¹i t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ®· ®­îc tµi trî vèn, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng hÊp thô còng nh­ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c kh©u cña chu tr×nh dù ¸n, nªu ra nh÷ng khã kh¨n ®Ó trªn c¬ së ®ã ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p th¸o gì v­íng m¾c vµ ®­a ra th¶o luËn c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n míi ®¨ng ký sö dông vèn. Trªn c¬ së danh môc ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ®· ®­îc ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ nhµ tµi trî thèng nhÊt, c¸c c¬ quan chñ qu¶n c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n, chñ dù ¸n vµ ®èi t¸c n­íc ngoµi tiÕn hµnh x©y dùng tµi liÖu dù ¸n ®Çu t­ ®Ó tr×nh c¸c c¬ quan thÈm quyÒn phª duyÖt. Theo sù ph©n c«ng hiÖn nay, Bé Tµi chÝnh lµ c¬ quan chñ tr× trong viÖc ®µm ph¸n c¸c HiÖp ®Þnh vay cña ChÝnh phñ, Ng©n hµng Nhµ n­íc chñ tr× ®µm ph¸n c¸c HiÖp ®Þnh vay cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ (IMF, WB, ADB). 1.2. §µm ph¸n vµ ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh vay nî, viÖn trî TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2002, ViÖt Nam ®· ®µm ph¸n vµ ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh vay nî vµ viÖn trî víi tæng gi¸ trÞ 13,8 tû USD, ®¹t gÇn 80% so víi tæng gi¸ trÞ ®· cam kÕt trong giai ®o¹n 1995-2002, cô thÓ nh­ sau: B¶ng 2: Ký kÕt ODA giai ®o¹n 1995-2002 ChØ tiªu Gi¸ trÞ (triÖu USD) Tû lÖ víi vèn cam kÕt (%) 1995-1996 2.870 76,5 1997 1.629 68,7 1998 1.815 72,8 1999 2.416 97,7 2000 1.629 71,9 2001 1.667 77,5 2002 1.750 83,3 Tæng sè 13.780 78,4 Nguån: Bé Tµi chÝnh Qua B¶ng 2 chóng ta nhËn thÊy cho ®Õn n¨m 1999 th× gi¸ trÞ ký kÕt ODA vÉn t¨ng ®Òu. Tuy nhiªn, b¾t ®Çu tõ n¨m 2000 lµ n¨m diÔn ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh ë ch©u ¸ nªn ngay lËp tøc viÖc ®µm ph¸n ký kÕt ODA gÆp nhiÒu khã kh¨n. C¸c con sè cña n¨m 1998, 1999 vµ 2000 cho thÊy møc t¨ng ®Òu trong 3 n¨m, song chóng vÉn ch­a ®uæi kÞp víi nh÷ng n¨m tr­íc khñng ho¶ng. Trong tæng gi¸ trÞ c¸c HiÖp ®Þnh ®· ký kÕt, 3 nhµ tµi trî chñ yÕu lµ: NhËt B¶n, WB vµ ADB cã gi¸ trÞ c¸c HiÖp ®Þnh ®· ký kÕt trªn 10,2 tû USD, chiÕm 73,9% tæng gi¸ trÞ HiÖp ®Þnh ®· ký, trong ®ã: 1. NhËt B¶n: lµ mét trong nh÷ng n­íc cã khèi l­îng ODA lín vµ còng lµ n­íc tµi trî lín nhÊt cho ViÖt Nam. TÝnh ®Õn nay, NhËt B¶n ®· cam kÕt tµi trî cho ta trªn 6 tû USD, trong ®ã c¸c kho¶n vay ­u ®·i ®· ký kho¶ng 5,3 tû USD. Nguån tÝn dông ­u ®·i ®­îc tËp trung sö dông chñ yÕu cho c¸c lÜnh vùc giao th«ng, n¨ng l­îng ®iÖn, cÊp tho¸t n­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng, ch­¬ng tr×nh phôc håi... HiÖp ®Þnh vay vèn ­u ®·i cña ChÝnh phñ NhËt ®­îc thùc hiÖn theo c¸c tµi kho¸ hµng n¨m.Toµn bé sè vèn vay ­u ®·i vµ viÖn trî cña ChÝnh phñ NhËt ®­îc thùc hiÖn b»ng ®ång Yªn, thêi h¹n vay 30 n¨m trong ®ã cã 10 n¨m ©n h¹n, møc l·i suÊt ®­îc thay ®æi tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña tõng dù ¸n, cô thÓ: Tµi kho¸ 1996 cho vay víi l·i suÊt cè ®Þnh 1%/n¨m, tµi kho¸ 1997 l·i suÊt 1,8%/n¨m, tµi kho¸ 1998 l·i suÊt 2,3%/n¨m vµ c¸c tµi khãa 1999-2002 cho vay víi l·i suÊt 1,8%/n¨m. 2. Ng©n hµng ThÕ giíi (WB): ®· nèi l¹i quan hÖ víi ViÖt Nam tõ 10/1993. §Õn nay ®· cam kÕt tµi trî cho ViÖt Nam c¸c kho¶n tÝn dông víi trÞ gi¸ trªn 2,6 tû USD, tõ nguån cña HiÖp héi ph¸t triÓn Quèc tÕ (IDA) víi thêi h¹n vay 40 n¨m trong ®ã cã 10 n¨m ©n h¹n, kh«ng l·i suÊt, chi phÝ qu¶n lý 0,75%/n¨m. Nguån vèn nµy sö dông cho c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n trong c¸c lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i, thuû lîi, n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, n¨ng l­îng, gi¸o dôc, y tÕ, d©n sè vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ... 3. Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB): còng nèi l¹i quan hÖ víi ViÖt Nam tõ 10/1993, ®Õn nay ®· cam kÕt cung cÊp cho ta c¸c kho¶n tÝn dông ­u ®·i tõ Quü ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADF) kho¶ng 1,6 tû USD, thêi h¹n 40 n¨m trong ®ã cã 10 n¨m ©n h¹n, kh«ng l·i suÊt, chi phÝ qu¶n lý 1%/n¨m, sö dông cho c¸c lÜnh vùc giao th«ng, n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, n¨ng l­îng, cÊp n­íc... Tõ n¨m 1999, do ViÖt Nam ®­îc chuyÓn tõ nhãm A lªn B1 nªn b¾t ®Çu ph¶i vay mét phÇn tõ nguån vèn th«ng th­êng (OCR) víi l·i suÊt thÞ tr­êng vµ thêi h¹n ng¾n h¬n. Nguån ADF còng gi¶m bít tÝnh ­u ®·i: thêi h¹n vay cßn 32 n¨m, trong ®ã cã 8 n¨m ©n h¹n, phÝ qu¶n lý sÏ n©ng lªn 1,5% cho thêi kú sau khi hÕt thêi gian ©n h¹n. ChiÕn l­îc hîp t¸c víi ViÖt Nam cña ADB lµ tËp trung vèn hç trî cho viÖc c¶i t¹o vµ n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng x· héi, t¨ng c­êng thÓ chÕ vµ ®µo t¹o nguån lùc, coi träng ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, hîp t¸c tiÓu vïng vµ tiÓu vïng Mª K«ng më réng nh»m phèi hîp sù nç lùc chung cña c¸c n­íc trong tiÓu vïng. Ngoµi ra, ADB cßn hç trî vèn cho ®Çu t­ t­ nh©n, cæ phÇn ho¸ vµ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh doanh trong kinh tÕ. 1.3. T×nh h×nh gi¶i ng©n Tæng sè vèn ODA ®· thùc hiÖn trong thêi kú 1993-2000 lµ 8,017 tû USD b»ng 58,5% tæng gi¸ trÞ c¸c HiÖp ®Þnh ®· ký kÕt trong thêi kú nµy vµ chiÕm kho¶ng 47,5% so víi tæng sè vèn cam kÕt. T×nh h×nh thùc hiÖn qua c¸c n¨m cô thÓ nh­ sau: B¶ng 3: Gi¶i ng©n ODA giai ®o¹n 1995-2002 §¬n vÞ: quy triÖu USD ChØ tiªu Tæng sè vèn Vay ­u ®·i ViÖn trî 1995 413 149 264 1996 725 276 449 1997 737 325 412 1998 900 551 349 1999 1.000 545 455 2000 1.242 796 446 2001 1.350 970 430 2002 1.650 1.298 352 Tæng céng 8.017 4.910 3.157 Nguån: Bé Tµi chÝnh - PhÇn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i trong giai ®o¹n 1993-2000 vµo kho¶ng 3,1 tû USD (trong ®ã phÇn gi¸ trÞ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i ®­îc ph¶n ¸nh qua ng©n s¸ch Nhµ n­íc chØ ®¹t 1,46 tû USD, chiÕm gÇn 45% so víi tæng sè vèn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i ®· gi¶i ng©n; phÇn cßn l¹i lµ c¸c kho¶n chi phÝ cña n­íc ngoµi nh­ chi phÝ chuyªn gia, ®µo t¹o bªn ngoµi,...). Qua b¶ng sè liÖu chóng ta nhËn thÊy trong thêi kú nµy n¨m 1997 lµ n¨m ®¹t møc gi¶i ng©n cao nhÊt. Cßn b¾t ®Çu tõ n¨m 1998 trë ®i con sè nµy ngµy cµng gi¶m dÇn. - Cho ®Õn hÕt n¨m 2000 phÇn vèn vay ­u ®·i ®· ®­îc gi¶i ng©n lµ 4,9 tû USD, trong ®ã ®­îc c©n ®èi qua ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®Ó cÊp ph¸t cho c¸c môc tiªu chi tiªu ng©n s¸ch (XDCB, HCSN...) kho¶ng 2,6 tû USD, phÇn cßn l¹i sö dông ®Ó cho vay l¹i c¸c doanh nghiÖp trong n­íc 2,3 tû USD. Kh¸c víi viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, møc gi¶i ng©n cña vèn vay ­u ®·i cã thÓ nãi lµ t¨ng ®Òu vµ kh¸ nhanh qua tõng n¨m (ngo¹i trõ n¨m 1997 cã l­îng vèn ODA gi¶i ng©n thÊp h¬n so víi n¨m 1996). Sau ®©y lµ biÓu ®å minh häa t×nh h×nh gi¶i ng©n ODA hiÖn nay. BiÓu1: Xu h­íng gi¶i ng©n ODA qua c¸c n¨m 1995-2002 Nguån: Bé Tµi chÝnh Qua biÓu ®å trªn 1 cho thÊy, møc gi¶i ng©n t¨ng liªn tôc hµng n¨m, chøng tá kh¶ n¨ng tiÕp nhËn vµ qu¶n lý c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®· ®­îc ngµy mét n©ng cao. Tuy nhiªn, t×nh h×nh gi¶i ng©n kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c nhµ tµi trî vµ tuú thuéc vµo c¸c lo¹i h×nh dù ¸n lµ ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña viÖc thu hót vµ sö dông vèn ODA thêi gian qua. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2000, tû lÖ vèn vay ­u ®·i ®· gi¶i ng©n luü kÕ so víi tæng sè ®· ký vay cña WB lµ 44,5%, ADB lµ 41,7%, NhËt B¶n 35,5%, Ph¸p 46,1% vµ §øc lµ 51,2%. C¸c dù ¸n hç trî kü thuËt th­êng ®¹t vµ v­ît møc kÕ ho¹ch ®Ò ra, vÝ dô nh­ c¸c dù ¸n hç trî kü thuËt do óc, §an M¹ch, Na Uy... tµi trî. Tuy nhiªn, c¸c dù ¸n lo¹i nµy th­êng cã tû träng chi phÝ chuyªn gia rÊt lín (tíi 60-70% gi¸ trÞ dù ¸n), h¬n n÷a chi phÝ nµy th­êng ph¸t sinh ë ngoµi ViÖt Nam. C¸c dù ¸n ®Çu t­ x©y dùng sö dông nguån vay ­u ®·i cã tèc ®é gi¶i ng©n th­êng chËm h¬n do thêi gian chuÈn bÞ dù ¸n dµi h¬n do ®Æc tÝnh phøc t¹p vÒ kü thuËt, thêi gian thùc hiÖn qua nhiÒu n¨m, ®Þa bµn ®Çu t­ tr¶i réng, v­íng m¾c ban ®Çu vÒ gi¶i phãng mÆt b»ng... 2. C¬ cÊu ph©n bæ ODA Trong thêi gian qua nguån vèn ODA vay ®­îc sö dông tËp trung vµo Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®Ó ®Çu t­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng quan träng nh­: ®iÖn, giao th«ng, n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, gi¸o dôc, y tÕ... theo kÕ ho¹ch x©y dùng c¬ b¶n hµng n¨m cña Nhµ n­íc vµ mét phÇn ®Ó cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vay l¹i ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh nh»m t¹o ra n¨ng lùc cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. 2.1. C¬ cÊu ODA theo ngµnh C¬ cÊu sö dông vèn ®­îc bè trÝ cho mét sè ngµnh vµ lÜnh vùc chñ yÕu nh­ sau: B¶ng 4: C¬ cÊu ngµnh trong gi¸ trÞ HiÖp ®Þnh ®· ký kÕt §¬n vÞ: quy tû USD ChØ tiªu TrÞ gi¸ ký vay Tû lÖ (%) 1- N¨ng l­îng ®iÖn 3.090 26,0 2- Giao th«ng vËn t¶i 3.301 27,8 3- TÝn dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu 1.200 10,1 4- N«ng nghiÖp 1.697 14,3 5- CÊp tho¸t n­íc 835 7,0 6- LÜnh vùc x· héi 811 6,8 7- C¸c ngµnh kh¸c 858 7,2 Tæng céng 11.879 100,0 Nguån: Bé Tµi chÝnh BiÓu 2: C¬ cÊu sö dông vèn ODA theo ngµnh Nguån: Bé Tµi chÝnh 1. N¨ng l­îng ®iÖn: §©y lµ lÜnh vùc c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ quan träng hµng ®Çu cña ®Êt n­íc trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nµy. Trong thêi gian qua, chóng ta ®· dµnh mét phÇn lín nguån ODA (kho¶ng 26% trªn tæng sè vèn vay ®· ký) sö dông cho c¸c dù ¸n trong ngµnh ®iÖn, bao gåm viÖc ®Çu t­ cho x©y dùng vµ c¶i t¹o c¸c nhµ m¸y ph¸t ®iÖn ®Ó ph¸t triÓn nguån ®iÖn, hÖ thèng ®­êng d©y t¶i ®iÖn, c¸c tr¹m biÕn thÕ. Trong ®ã cã 7 nhµ m¸y ®iÖn lín (Phó Mü 1, Phó Mü 2, Hµm ThuËn- §ami, S«ng Hinh, §a Nhim, Ph¶ L¹i, ¤ M«n) cã tæng c«ng suÊt l¾p ®Æt chiÕm h¬n 40% tæng c«ng suÊt ®iÖn ViÖt Nam dù kiÕn ph¸t triÓn trong 5 n¨m 1996-2000. 2. Giao th«ng vËn t¶i: Nguån vèn ODA còng ®· ®­îc ­u tiªn tËp trung cho viÖc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i n­íc ta (chiÕm kho¶ng 27,8% tæng sè vèn ®· ký vay). Nh÷ng c«ng tr×nh giao th«ng huyÕt m¹ch cña ®Êt n­íc ®· vµ ®ang ®­îc thùc hiÖn b»ng nguån vèn ODA nh­ ®Çu t­ c¶i t¹o vµ n©ng cÊp hÖ thèng ®­êng nh­ Quèc lé 1A, Quèc lé 5, Quèc lé 18, Quèc lé 10. Bªn c¹nh ®ã, vèn ODA còng ®· ®­îc bè trÝ sö dông cho viÖc c¶i t¹o, kh«i phôc vµ x©y dùng c¸c cÇu, ®­êng s¾t, c¶ng biÓn, giao th«ng ®­êng thuû, giao th«ng n«ng th«n vµ giao th«ng ®« thÞ... Nh×n chung, viÖc sö dông vèn ®Ó ®Çu t­ x©y dùng vµ c¶i t¹o c¸c c«ng tr×nh giao th«ng lµ thiÕt thùc vµ mang l¹i hiÖu qu¶ l©u dµi trªn tÊt c¶ c¸c mÆt kinh tÕ-x· héi. 3. N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n: Nguån vèn quèc tÕ chñ yÕu dµnh cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ViÖt Nam lµ c¸c kho¶n vay tõ WB, ADB, AFD sö dông cho c¸c dù ¸n/ch­¬ng tr×nh nh­ tÝn dông n«ng th«n, kh«i phôc c¸c c«ng tr×nh thuû lîi, h¹ tÇng n«ng th«n... Do vËy ®· gãp phÇn thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt, t¨ng s¶n l­îng l­¬ng thùc, ®Èy m¹nh trång rõng vµ b¶o vÖ rõng, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. TÝnh ®Õn nay, tæng gi¸ trÞ vèn ®· ký theo c¸c HiÖp ®Þnh vay cho lÜnh vùc nµy kho¶ng 1,697 triÖu USD. Ngoµi ra, mét phÇn quan träng cña c¸c kho¶n vay b»ng tiÒn, vÝ dô kho¶n vay ®iÒu chØnh c¬ cÊu cña WB (SAC), ch­¬ng tr×nh n«ng nghiÖp (ADB) ®· ®­îc tËp trung sö dông cho lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. 4. C¶i thiÖn viÖc cÊp n­íc sinh ho¹t, tho¸t n­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng: t¹i c¸c thµnh phè, thÞ x· vµ c¸c vïng n«ng th«n, miÒn nói nh»m gãp phÇn thùc hiÖn tèt chØ thÞ sè 200/TTg ngµy 29/4/1994 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ cÊp n­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng. TÝnh ®Õn nay, tæng trÞ gi¸ vèn ®· ký vay cho c¸c dù ¸n thuéc lÜnh vùc nµy ®¹t 835 triÖu USD, chiÕm kho¶ng 7% vèn ODA ®· ký. Nguån vèn nµy ®· ®­îc tËp trung cho c¶i t¹o, n©ng cÊp vµ ph¸t triÓn hÖ thèng cÊp tho¸t n­íc ë tÊt c¶ c¸c thµnh phè, thÞ x· lín trong c¶ n­íc; x©y dùng hµng v¹n nguån n­íc s¹ch ë n«ng th«n; ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n xö lý chÊt th¶i, tho¸t n­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng t¹i mét sè thµnh phè lín, ®«ng d©n c­. 5. LÜnh vùc x· héi (y tÕ, d©n sè, gi¸o dôc ®µo t¹o...): Cïng víi viÖc tËp trung ®Çu t­ cho c¸c ngµnh kinh tÕ, trong lÜnh vùc x· héi còng ®· chó träng dµnh mét phÇn ODA ®Ó thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ®Çu t­ vµo ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng x· héi trong c¸c ngµnh y tÕ, gi¸o dôc, d©n sè vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh... Tæng trÞ gi¸ vèn ®· ký ®¹t 811 triÖu USD, chiÕm kho¶ng 6,8% vèn ODA ®· ký, ph©n bæ cho c¸c ngµnh nh­ sau: Y tÕ: NhiÒu bÖnh viÖn lín ë Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh còng nh­ mét sè tØnh ®· ®­îc c¶i t¹o vµ t¨ng c­êng trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i b»ng nguån vèn ODA. Ngoµi ra vèn ODA cßn ®­îc ®Çu t­ vµo viÖc ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu, y tÕ quèc gia, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, phßng chèng sèt rÐt, phßng chèng HIV, AIDS, tiªm chñng më réng... Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o: Nguån vèn ODA ®· ®­îc sö dông ®Ó hç trî ®µo t¹o ë tÊt c¶ c¸c cÊp tõ tiÓu häc, trung häc ®Õn ®¹i häc vµ sau ®¹i häc. Mét sè l­îng lín c¸n bé cña ta trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, qu¶n lý, c«ng nghÖ... ®· ®­îc ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i ë c¶ trong vµ ngoµi n­íc. Ngoµi ra, Nhµ n­íc cßn chó träng ®Çu t­ trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i phôc vô cho c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc vµ ®µo t¹o kü thuËt, d¹y nghÒ. 6. Hç trî ng©n s¸ch, phôc vô qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc: ®· ®­îc thùc hiÖn th«ng qua ch­¬ng tr×nh gi¶i ng©n nhanh (c¸c kho¶n tÝn dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ, ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ më réng, phôc håi n«ng nghiÖp, kho¶n vay ch­¬ng tr×nh tµi chÝnh, ch­¬ng tr×nh n«ng nghiÖp, viÖn trî hµng ho¸...). Nhê vËy, Ng©n s¸ch cña ViÖt Nam trong thêi gian qua ®· ®­îc hç trî kho¶ng h¬n 1 tû USD. Ngoµi ra, kh«ng thÓ kh«ng kÓ tíi mét lo¹i h×nh quan träng cña hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ®ã lµ hç trî kü thuËt (TA), chiÕm tû träng ®¸ng dÓ trong c¬ cÊu ODA trong thêi gian qua. C¸c dù ¸n TA tËp trung chñ yÕu vµo c¸c lÜnh vùc c¶i c¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ luËt ph¸p, t¨ng c­êng n¨ng lùc, ph¸t triÓn thÓ chÕ vµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh cho c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ, ph¸t triÓn nguån lùc, thùc hiÖn c¸c nghiªn cøu c¬ b¶n vµ chuÈn bÞ ®Çu t­. C¸c dù ¸n TA ®· cã nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc trong viÖc t¨ng c­êng n¨ng lùc cho nhiÒu c¬ quan h÷u quan, më réng tÇm nh×n vµ bæ sung kiÕn thøc trªn nhiÒu lÜnh vùc c«ng nghÖ, qu¶n lý, kinh doanh cho ®«ng ®¶o quan chøc cña ChÝnh phñ, c¸c nhµ qu¶n lý kinh doanh trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. 2.2. C¬ cÊu ODA theo vïng 1. Vïng nói B¾c Bé: §©y lµ khu vùc nghÌo nhÊt n­íc ta, víi 59% d©n c­ ®­îc coi lµ nghÌo ®ãi. Nguån vèn ODA ®Çu t­ vµo vïng ®· t¨ng lªn nhiÒu, tuy nhiªn vÉn cßn thÊp so víi c¸c vïng kh¸c trong c¶ n­íc. Trong giai ®o¹n 1993-2000, tæng sè vèn ODA ®Çu t­ vµo vïng nµy ®¹t trªn 610,5 triÖu USD. Nguån ODA nµy ®­îc tËp trung ®Çu t­ míi toµn bé hÖ thèng cÊp n­íc s¹ch cho c¸c tØnh lþ, n©ng cÊp c¶i t¹o c¸c bÖnh viÖn tuyÕn tØnh vµ ch­¬ng tr×nh y tÕ, n¨ng l­îng n«ng th«n, tho¸t n­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng, gi¸o dôc, phôc håi hÖ thèng giao th«ng n«ng th«n. Ngoµi ra, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ë c¸c tØnh miÒn nói B¾c Bé còng chiÕm mét khèi l­îng ®¸ng kÓ nguån vèn ODA vµo vïng, viÖn trî còng ®· ®­îc cÊp cho c¸c dù ¸n b¶o vÖ rõng vµ ph¸t triÓn céng ®ång ë vïng d©n téc Ýt ng­êi. 2. Vïng T©y Nguyªn: So víi n¨m 1993, T©y Nguyªn ®· gi¶m tû lÖ nghÌo ®ãi tõ 70% xuèng cßn 52% vµo n¨m 1998, nh­ng vÉn lµ mét trong 3 khu vùc nghÌo nhÊt cña c¶ n­íc (MiÒn nói phÝa B¾c, T©y Nguyªn vµ B¾c Trung Bé). Cã thÓ nãi, trong giai ®o¹n 1993-2000 T©y Nguyªn lµ mét trong nh÷ng khu vùc tiÕp nhËn Ýt nhÊt nguån vèn ODA. Tæng sè ®Çu t­ tõ nguån ODA chØ vµo kho¶ng 350 triÖu USD, trong ®ã §¾c L¾c lµ tØnh nhËn ®­îc nhiÒu c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA, kh«ng kÓ c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®­îc thô h­ëng th«ng qua c¸c Bé, ngµnh Trung ­¬ng. Thêi gian qua, ODA ®Æc biÖt gia t¨ng trong lÜnh vùc n­íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr­êng, n«ng nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n. HÇu hÕt c¸c dù ¸n ODA ®Òu lµ c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, dù ¸n cã møc vèn lín nhÊt lµ 31,5 triÖu USD, nhá nhÊt lµ 0,19 triÖu USD. Cã thÓ thÊy c¸c dù ¸n ODA ®· t¹o ra mét m«i tr­êng, sù hç trî lín cho ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¸c ®Þa ph­¬ng trong vïng cßn ë møc ®é khiªm tèn, c«ng t¸c qu¶n lý nh×n chung tÝnh chñ ®éng ch­a cao, hÇu hÕt c¸c dù ¸n viÖn trî cã néi dung ®Òu do c¸c nhµ tµi trî nghiªn cøu vµ thiÕt kÕ, tû lÖ ®Çu t­ ODA cho y tÕ, gi¸o dôc, c¶i c¸ch thÓ chÕ cßn Ýt. 3. Vïng ®ång b»ng S«ng Cöu Long: ®­îc coi lµ vïng s¶n xuÊt gÇn 47,5% s¶n l­îng lóa cña c¶ n­íc vµ lµ vïng ®ãng vai trß rÊt quan träng trong chiÕn l­îc an toµn l­¬ng thùc quèc gia. Trong giai ®o¹n 1993-2000 1,1 tû USD vèn ®Çu t­ tõ nguån ODA ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi trong toµn vïng. Nh×n chung, vèn ODA ®­îc ph©n bæ t­¬ng ®èi ®ång ®Òu gi÷a c¸c tØnh trong vïng. Tuy nhiªn, c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n trùc tiÕp do c¸c tØnh qu¶n lý míi chØ chiÕm mét tû lÖ rÊt nhá, chñ yÕu th«ng qua c¸c Bé, ngµnh Trung ­¬ng. ViÖc qu¶n lý ®èi víi c¸c dù ¸n mÆc dï cã tiÕn bé trong mét vµi n¨m l¹i ®©y, song vÉn gÆp nhiÒu khã kh¨n do sù phèi hîp gi÷a c¸c Bé, ngµnh víi ®Þa ph­¬ng ch­a ®ång bé, nhÞp nhµng. C¸c dù ¸n tËp trung chñ yÕu vµo c¸c lÜnh vùc nh­ n¨ng l­îng (®iÖn ¤ M«n, Phó Mü, Hµm ThuËn- §ami), giao th«ng vËn t¶i... Tuy nhiªn, viÖc ph¸t triÓn m¹ng l­íi giao th«ng, nhÊt lµ hÖ thèng giao th«ng thuû rÊt quan träng cho viÖc vËn chuyÓn n«ng s¶n ë khu vùc nµy vÉn ®ang rÊt cÇn ®­îc c¶i thiÖn vµ ®Çu t­ nhiÒu h¬n n÷a. Bªn c¹nh ®ã, cÇn tËp trung ®Çu t­ h¬n n÷a ®èi víi hÖ thèng thuû lîi, t­íi tiªu, chÕ biÕn n«ng s¶n... ®Ó gia t¨ng khèi l­îng s¶n phÈm vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng n«ng s¶n. 4. Vïng kinh tÕ träng ®iÓm B¾c Bé: lµ ®Þa bµn thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi (FDI vµ ODA) lín nhÊt. Trong giai ®o¹n 1993-2000, nguån vèn ODA tËp trung vµo khu vùc nµy trªn 2,5 tû USD, chiÕm gÇn 30% tæng sè vèn ODA ®· ®­îc ký kÕt. Trong ®ã, c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n trong vïng trùc tiÕp ®­îc thô h­ëng lµ 1,4 tû USD. Nguån vèn ODA ®­îc ph©n bæ cho c¸c tØnh trong vïng ch­a ®­îc ®ång ®Òu, chñ yÕu tËp trung vµo tam gi¸c kinh tÕ gåm 3 tØnh Hµ Néi, H¶i Phßng vµ Qu¶ng Ninh. C¸c tØnh kh¸c cho ®Õn nay chØ chiÕm mét phÇn nhá trong tæng sè vèn ODA vµo toµn vïng. Vïng kinh tÕ träng ®iÓm B¾c Bé lµ trung t©m kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña c¶ n­íc, lµ ®Çu mèi giao l­u, trao ®æi hµng ho¸ trong khu vùc, trong c¶ n­íc vµ quèc tÕ nªn viÖn trî cña c¸c nhµ tµi trî chñ yÕu h­íng vµo n©ng cÊp vµ c¶i t¹o c¬ së h¹ tÇng giao th«ng, n¨ng l­îng, cÊp tho¸t n­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng, n©ng cÊp hÖ thèng y tÕ, gi¸o dôc kü thuËt vµ d¹y nghÒ... 5. Vïng kinh tÕ träng ®iÓm Trung Bé: bao gåm 4 tØnh Thõa Thiªn-HuÕ, §µ N½ng, Qu¶ng Nam vµ Qu¶ng Ng·i, lµ vïng n»m trong khu vùc th­êng xuyªn bÞ thiªn tai b·o lôt. N¨m 1999, c¶ 4 tØnh trong vïng ®Òu bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ bëi 2 trËn lò liªn tiÕp. Tuy nhiªn, víi sù gióp ®ì cña Trung ­¬ng vµ nh©n d©n c¶ n­íc, ®ång bµo c¸c tØnh trong vïng ®· kh¾c phôc khã kh¨n, tõng b­íc kh«i phôc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh ®êi sèng. So víi c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm kh¸c, vïng kinh tÕ träng ®iÓm Trung Bé kh«ng cã lîi thÕ vÒ nhiÒu mÆt, trong ®ã cã nguån vèn ODA. Trong giai ®o¹n 1993-2000, tæng sè vèn ODA vµo vïng chØ ®­îc kho¶ng 600 triÖu USD. Nguån vèn nµy chñ yÕu ®­îc tËp trung x©y dùng c¸c kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi cña c¸c ®Þa ph­¬ng. C¸c c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng nh­ giao th«ng, n¨ng l­îng, cÊp n­íc ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc thùc hiÖn môc tiªu xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. C¸c tr­êng häc cho vïng b·o lôt do ChÝnh phñ NhËt B¶n, Hµn Quèc, Na Uy tµi trî ®· cã t¸c dông rÊt lín trong ®ît lò võa qua. C¸c c«ng tr×nh nµy kh«ng chØ lµ n¬i v÷ng ch¾c cho häc sinh häc tËp mµ cßn lµ n¬i l¸nh n¹n cho nh©n d©n vïng lò. Lµ mét trong 3 vïng kinh tÕ träng ®iÓm cña c¶ n­íc, h¬n n÷a l¹i lµ vïng n»m trong khu vùc chÞu nhiÒu thiªn tai nªn trong thêi gian qua c¸c ®Þa ph­¬ng trong vïng ®· cè g¾ng tranh thñ thu hót mäi nguån vèn ®Çu t­, nhÊt lµ nguån vèn ODA ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. Tuy nhiªn, nguån vèn ODA vµo vïng nµy vÉn cßn h¹n chÕ mµ nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do th«ng tin vÒ ODA ch­a ®­îc phæ biÕn vµ kÞp thêi. 6. Vïng kinh tÕ träng ®iÓm Nam Bé: n»m trong vïng §«ng Nam Bé, lµ vïng l·nh thæ ph¸t triÓn n¨ng ®éng nhÊt cña c¶ n­íc. Thêi kú qua, nhÞp ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ b×nh qu©n cña c¶ n­íc ®¹t kho¶ng 7% th× vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa Nam ®¹t trªn 10%. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tèc ®é t¨ng tr­ëng cña vïng ®¹t nhanh thêi gian qua lµ do ®· t¹o ra ®­îc m«i tr­êng thuËn lîi cho viÖc huy ®éng c¸c nguån vèn ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc. Trong 8 n¨m qua, vïng kinh tÕ träng ®iÓm Nam Bé ®· thu hót mét khèi l­îng vèn ODA trÞ gi¸ kho¶ng 1,1 tû USD. C¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n c¸c tØnh trong vïng ®­îc thô h­ëng trùc tiÕp chiÕm trªn 33% tæng sè vèn ODA cho toµn vïng, phÇn cßn l¹i th«ng qua c¸c Bé, ngµnh qu¶n lý. Nguån vèn nµy ®­îc tËp trung chñ yÕu vµo c¬ së h¹ tÇng nh­ giao th«ng, n¨ng l­îng, cÊp tho¸t n­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng... nªn ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh, gãp phÇn quan träng vµo viÖc ph¸t triÓn æn ®Þnh vÒ kinh tÕ-x· héi cña c¸c tØnh trong vïng. Nh­ vËy, cã thÓ ®¸nh gi¸ chung lµ nguån vèn ODA ®· gãp phÇn vµo viÖc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi trªn c¸c khu vùc, thùc hiÖn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, hç trî s¶n xuÊt, b¶o vÖ m«i tr­êng. Tuy nhiªn, tû lÖ ®Çu t­ vµo c¸c khu vùc kh«ng ®ång ®Òu, nhiÒu khu vùc cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi rÊt khã kh¨n th× tû lÖ hç trî vèn ODA l¹i h¹n chÕ (khu vùc miÒn nói phÝa B¾c, T©y Nguyªn...) nªn ®· lµm ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta trong thêi gian qua. III- NHËN §ÞNH CHUNG VÒ HIÖU QU¶ Sö DôNG ODA ë ViÖt nam 1. C¸c tiªu thøc c¬ b¶n vµ nguån th«ng tin ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông ODA Theo b¸o c¸o cña Ng©n hµng ThÕ giíi ®Çu nh÷ng n¨m 1990, viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n viÖn trî n­íc ngoµi cho c¸c n­íc nghÌo ë ch©u Phi cho thÊy hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c dù ¸n ®Òu cã hiÖu qu¶ vµ ®¹t ®­îc c¸c tiªu chÝ ®Ò ra ban ®Çu. Tuy nhiªn, ®Ó kÕt luËn tæng qu¸t r»ng c¸c n­íc nµy ®· sö dông vèn ODA mét c¸ch cã hiÖu qu¶ th× hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c chuyªn gia ®Òu do dù, v× víi mét l­îng vèn ODA kh¸ lín ®æ vµo c¸c n­íc nghÌo ë ch©u Phi trong nh÷ng n¨m 1960 vµ 1970 mµ kinh tÕ c¸c n­íc nµy kh«ng t¨ng tr­ëng, tû lÖ ®ãi nghÌo kh«ng gi¶m... c¸c chØ sè x· héi Ýt ®­îc c¶i thiÖn. V× vËy, ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn ODA cña mét n­íc, tr­íc hÕt ta sÏ ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc ®¸nh gi¸, tõ ®ã cã c¸ch nh×n toµn diÖn h¬n, chuÈn x¸c h¬n vÒ c¸c kÕt qu¶ ®¸nh gi¸. 1.1. Ph©n lo¹i tiªu thøc ®¸nh gi¸ C¨n cø vµo ph¹m vi cã thÓ ph©n lo¹i ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn ODA thµnh hai lo¹i ”vÜ m«” vµ ”vi m«”. (1) §¸nh gi¸ vÜ m« §¸nh gi¸ vÜ m« lµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña vèn ODA víi sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ, víi sù thay ®æi c¸c chØ tiªu x· héi tæng thÓ. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÜ m« nh­ lµ ¶nh h­ëng cña vèn ODA ®èi víi: T¨ng tr­ëng GDP T¨ng møc GDP trªn ®Çu ng­êi T¨ng vèn ®Çu t­ cho quèc gia C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn m«i tr­êng: gi¶m møc « nhiÔm C¸c chØ sè x· héi: tû lÖ gi¶m nghÌo, tû lÖ biÕt ®äc biÕt viÕt, tû lÖ t¨ng d©n sè, tuæi thä v.v... Kh¶ n¨ng hÊp thô vèn ODA theo ngµnh ChuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi (2) §¸nh gi¸ vi m« §¸nh gi¸ vi m« (®¸nh gi¸ dù ¸n) lµ ®¸nh gi¸ kh¸ch quan mét ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ®ang thùc hiÖn hoÆc ®· hoµn thµnh tõ thiÕt kÕ, thùc hiÖn vµ nh÷ng thµnh qu¶ cña dù ¸n, Môc ®Ých cña ®¸nh gi¸ lµ nh»m x¸c ®Þnh tÝnh phï hîp, viÖc hoµn thµnh c¸c môc tiªu, hiÖu qu¶ ph¸t triÓn, ®é hiÖu dông, t¸c ®éng vµ tÝnh bÒn v÷ng cña dù ¸n. ViÖc ®¸nh gi¸ dù ¸n nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin h÷u Ých vµ ®¸ng tin cËy, gióp cho nhµ tµi trî vµ n­íc tiÕp nhËn vèn cã thÓ rót ra ®­îc nh÷ng bµi häc trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cho c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ®ang thùc hiÖn hoÆc sÏ ®­îc thùc hiÖn trong t­¬ng lai. C¨n cø vµo chu tr×nh dù ¸n ta cã thÓ ph©n lo¹i ®¸nh gi¸ thµnh c¸c lo¹i nh­ sau: TiÒn ®¸nh gi¸ lµ ®¸nh gi¸ kh©u chuÈn bÞ dù ¸n tõ kh©u lËp, tr×nh duyÖt Nghiªn cøu kh¶ thi, chuÈn bÞ vèn, gi¶i phãng mÆt b»ng,thµnh lËp Ban qu¶n lý dù ¸n (BQLDA) v.v... §¸nh gi¸ thùc hiÖn dù ¸n bao gåm ®¸nh gi¸ tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n, yÕu tè, nguyªn nh©n lµm chËm tiÕn ®é dù ¸n, c¸c chi phÝ t¨ng thªm (nÕu cã) lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña dù ¸n so víi tÝnh to¸n ban ®Çu, nh÷ng thay ®æi cña dù ¸n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn so víi Nghiªn cøu kh¶ thi ban ®Çu. §¸nh gi¸ sau dù ¸n bao gåm viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña dù ¸n vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña dù ¸n. VÝ dô ®èi víi h¹ng môc x©y dùng tr­êng trong c¸c dù ¸n gi¸o dôc: §Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña dù ¸n chóng ta ph¶i xem xÐt sau khi kÕt thóc dù ¸n cã bao nhiªu phßng häc ®­îc x©y dùng; møc ®é trang bÞ cña c¸c phßng v.v... Tuy nhiªn chØ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cô thÓ cña dù ¸n lµ ch­a ®ñ. V× nÕu sè phßng häc t¨ng thªm mµ kh«ng cã hoÆc sè l­îng häc sinh ®Õn häc kh«ng nhiÒu th× ch­a thÓ nãi dù ¸n cã hiÖu qu¶. V× vËy chóng ta cÇn ®¸nh gi¸ t¸c ®éng thùc cña dù ¸n th«ng qua c¸c chØ sè nh­ tû lÖ trÎ em tíi tr­êng, tû lÖ trÎ em biÕt ch÷ trong khu vùc cña dù ¸n t¨ng lªn so víi tr­íc khi cã dù ¸n. Tãm l¹i ®èi víi mçi dù ¸n chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ riªng. C¸c c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm th­êng xuyªn ph¶i ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ dù ¸n, ch­¬ng tr×nh cã thÓ ban hµnh mét sè chØ sè c¬ b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ tõng lo¹i dù ¸n trong tõng lÜnh vùc lµm c¬ së cho c¸n bé thùc hiÖn ®¸nh gi¸. Th¸ng 3 n¨m 2000, ”V¨n phßng ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng hç trî ph¸t triÓn” thuéc Ng©n hµng Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n ®· ban hµnh ”Tµi liÖu tham kh¶o vÒ chØ sè ho¹t ®éng vµ chØ sè ¶nh h­ëng”. Môc ®Ých cña tµi liÖu nµy lµ cung cÊp c«ng cô cho viÖc lùa chän c¸c chØ sè ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng vµ ®¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña c¸c dù ¸n do JBIC tµi trî. Tµi liÖu nµy ®· ph©n lo¹i c¸c dù ¸n ODA do JBIC tµi trî thµnh 19 lo¹i ®iÓn h×nh nh­: Nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn, nhµ m¸y thuû ®iÖn, c¶ng, th«ng tin, thuû lîi, phßng chèng lò lôt, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, cung cÊp n­íc, xö lý chÊt th¶i, gi¸o dôc, dÞch vô y tÕ vµ søc khoÎ, du lÞch. §èi víi mçi lo¹i dù ¸n, Tµi liÖu cung cÊp c¸c chØ sè ®¸nh gi¸ cô thÓ gåm hai lo¹i chØ sè lµ chØ sè ho¹t ®éng vµ chØ sè ¶nh h­ëng. §ång thêi tµi liÖu còng xÕp lo¹i c¸c chØ sè theo møc ®é quan träng trong c«ng t¸c ®¸nh gi¸ dù ¸n thµnh 3 lo¹i A, B, C. ChØ sè lo¹i A lµ quan träng nhÊt tiÕp ®ã ®Õn lo¹i B, råi ®Õn lo¹i C. VÝ dô, c¸c chØ sè ®¸nh gi¸ dù ¸n Nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn bao gåm: S¶n l­îng ®iÖn rßng (kwh) Nhu cÇu ®iÖn giê cao ®iÓm (kw) Tû lÖ ®iÖn ®­îc sö dông/sè s¶n xuÊt ra (%) Tû lÖ sè giê ho¹t ®éng/tæng sè giê trong n¨m (%) L­îng ®iÖn b¸n ra Thu nhËp C¸c chØ sè kh¸c §èi víi dù ¸n ®­êng bé c¸c chØ sè ®¸nh gi¸ bao gåm: L­u l­îng giao th«ng (sè « t« ch¹y qua mét ®iÓm nhÊt ®Þnh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh) TiÕt kiÖm chi phÝ l¸i xe qua viÖc x©y dùng vµ n©ng cÊp ®­êng (b»ng tiÒn): chi phÝ söa ch÷a thay thÕ, khÊu hao, nhiªn liÖu. TiÕt kiÖm thêi gian vËn chuyÓn (b»ng tiÒn/giê) Gi¶m tai n¹n giao th«ng (b»ng tiÒn) C¸c chØ sè kh¸c 1.2. Nguån th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ §Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña dù ¸n ODA ®iÒu quan träng lµ ph¶i tæ chøc vµ thu nhËp ®­îc c¸c nguån th«ng tin vÒ dù ¸n: - Tr­íc hÕt cã rÊt nhiÒu th«ng tin quan träng phôc vô cho viÖc ®¸nh gi¸ dù ¸n ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c B¸o c¸o ®Þnh kú vÒ viÖc thùc hiÖn dù ¸n, B¸o c¸o hoµn thµnh dù ¸n do BQLDA chuÈn bÞ sau khi dù ¸n kÕt thóc. §ã lµ c¸c th«ng tin vÒ tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n, chi phÝ thùc tÕ so víi Nghiªn cøu kh¶ thi , c¸c chØ sè vÒ kÕt qu¶ dù ¸n, c¸c yÕu tè ph¸t sinh ngoµi dù kiÕn... - Nguån th«ng tin thø hai mµ C¬ quan ®¸nh gi¸ dù ¸n cã thÓ sö dông lµ viÖc thu thËp th«ng tin qua kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu d­íi d¹ng c©u hái vµ tr¶ lêi ®­îc göi ®Õn c¬ quan, c¸ nh©n liªn quan ®Õn dù ¸n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng­êi h­ëng lîi tõ dù ¸n. B»ng c¸ch nµy c¸n bé ®¸nh gi¸ cã thÓ thu thËp ®­îc c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn c¸c chØ sè t¸c ®éng, chØ sè ¶nh h­ëng cña dù ¸n. Tuy nhiªn ë ®©y cÇn nãi thªm r»ng, ®a sè c¸c dù ¸n sau khi hoµn thµnh ch­a thÓ ®o ®­îc ngay hiÖu qu¶ cña nã. VÝ dô, dù ¸n n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n ph¶i 3-5 n¨m sau khi dù ¸n hoµn thµnh ta míi ®o ®­îc møc t¨ng thu nhËp d©n c­ khu vùc do dù ¸n mang l¹i. V× vËy theo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sau dù ¸n th­êng ®­îc tiÕn hµnh 3-5 n¨m sau khi dù ¸n hoµn thµnh. Ngoµi ra, ®Ó cã thÓ kiÓm chøng tÝnh x¸c thùc cña c¸c th«ng tin, c¬ quan ®¸nh gi¸ cã thÓ cö ®oµn ®¸nh gi¸ xuèng hiÖn tr­êng dù ¸n ®Ó xem xÐt t¹i chç kÕt qu¶ vµ ¶nh h­ëng cña dù ¸n. ë ViÖt Nam nguån vèn ODA b¾t ®Çu ®­îc tiÕp nhËn tõ n¨m 1993. Tuy nhiªn cho ®Õn nay ®a sè c¸c dù ¸n lín sö dông vèn vay ODA ch­a hoµn thµnh hoÆc míi ®­a vµo sö dông kh«ng l©u, do ®ã cßn qu¸ sím ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng, ¶nh h­ëng cña tõng dù ¸n ®èi víi nÒn kinh tÕ nãi chung vµ víi khu vùc cña dù ¸n nãi riªng. V× vËy, viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ dù ¸n ODA hiÖn nay tËp trung vµo viÖc ®¸nh gi¸ kh©u chuÈn bÞ vµ thùc hiÖn dù ¸n ®èi víi c¸c dù ¸n ch­a hoµn thµnh. §èi víi sè Ýt c¸c dù ¸n ®· hoµn thµnh vµ ®­a vµo sö dông th× cã thÓ kÕt hîp ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ t¸c ®éng cña dù ¸n. Tuy nhiªn, do khu«n khæ bµi luËn cã h¹n vµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®i s©u vµo tõng ch­¬ng tr×nh/dù ¸n cô thÓ nªn ng­êi viÕt sÏ ®­a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ chung trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ thùc hiÖn c¸c dù ¸n. 2. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc Cã thÓ nhËn thÊy ho¹t ®éng thu hót vèn ODA thêi gian qua ®· ®ãng gãp tÝch cùc cho môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n­íc, gãp phÇn h×nh thµnh ®éng lùc vµ ph­¬ng h­íng cho c¸c ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Æc biÖt lµ thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. 2.1Tr­íc hÕt, xÐt vÒ chØ tiªu t¨ng vèn ®Çu t­ cho quèc gia, nguån vèn ODA cña ChÝnh phñ ®· ®¸p øng mét phÇn quan träng nhu cÇu vèn ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®Çu t­ ph¸t triÓn cña Nhµ n­íc, hç trî Ng©n s¸ch Nhµ n­íc, ®ång thêi gãp phÇn tÝch cùc vµo c«ng cuéc ®æi míi vµ thóc ®Èy tiÕn tr×nh héi nhËp cña n­íc ta víi khu vùc vµ thÕ giíi. Nguån vèn ODA ®· ®­îc cam kÕt dµnh cho ViÖt Nam th«ng qua c¸c Héi nghÞ cña c¸c nhµ tµi trî giai ®o¹n 1993-2000 kho¶ng 17,54 tû USD, trong ®ã phÇn vèn ®· ký vay th«ng qua c¸c HiÖp ®Þnh ®¹t trªn 11,87 tû USD. ViÖt Nam ®¹t ®­îc møc ODA cam kÕt cao nh­ vËy lµ do mét phÇn ®· thùc hiÖn xö lý nî n­íc ngoµi, cam kÕt tr¶ nî ®óng h¹n, thùc hiÖn tèt c«ng t¸c vËn ®éng ODA nh­ th«ng qua c¸c Héi nghÞ tµi trî, Héi nghÞ t­ vÊn ngµnh, Uû ban liªn ChÝnh phñ, c¸c cuéc tiÕp xóc chÝnh thøc vÇ kh«ng chÝnh thøc ë cÊp TW còng nh­ ®Þa ph­¬ng. TrÞ gi¸ vèn ODA ®· thùc hiÖn ®Õn ngµy 31/12/2000 ®¹t trªn 8,1 tû USD, trong ®ã rót vèn tõ c¸c HiÖp ®Þnh vay ODA lµ 4,901 tû USD. §©y qu¶ lµ mét kÕt qu¶ rÊt quan träng gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch ph¸t triÓn x· héi cña Nhµ n­íc, t¹o ra ®éng lùc cho viÖc khai th¸c vµ ph¸t huy t¸c dông c¸c nguån lùc kh¸c trong n­íc. 2.2 Nguån vèn ODA cßn gãp phÇn tÝch cùc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. NhiÒu thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tµi trî b»ng nguån vèn ODA sö dông cho mét sè dù ¸n quan träng, quy m« lín, ®ßi hái yªu cÇu kü thuËt vµ c«ng nghÖ cao ®· t¹o ra b­íc ngoÆt míi trong sù ph¸t triÓn mét sè ngµnh kinh tÕ mòi nhän nh­ khai th¸c dÇu khÝ vµ chÕ biÕn khÝ, viÔn th«ng, ®iÖn lùc, hµng kh«ng... §ång thêi vèn ODA còng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc n©ng cÊp, c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi. ODA ®· ®­îc tËp trung rÊt cao ®Ó kh«i phôc, n©ng cÊp vµ x©y dùng míi hµng lo¹t c¸c dù ¸n quèc gia quy m« lín trong c¸c lÜnh vùc giao th«ng, ®iÖn, thuû lîi, cÊp tho¸t n­íc, y tÕ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o (hÖ thèng ®­êng bé quèc gia ë phÝa B¾c nh­ ®­êng QL5, QL18, QL1A...; hµng ngh×n c«ng suÊt ®iÖn ®­îc l¾p ®Æt míi vµ phôc håi; c¶i c¸ch hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh ®µo t¹o chñ yÕu: tiÓu häc, trung häc, ®¹i häc, d¹y nghÒ; c¶i thiÖn dÞch vô y tÕ, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh vµ ph¸t triÓn d©n sè; c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn c¸c nhµ m¸y cÊp n­íc vµ hÖ thèng tho¸t n­íc cña hÇu hÕt c¸c thµnh phè vµ thÞ x·...). §ã lµ nh÷ng lÜnh vùc ®Çu t­ cã tÝnh ”xóc t¸c” võa cã t¸c dông tr­íc m¾t, ®ång thêi lµ c¬ së l©u dµi cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. ViÖc sö dông nguån vèn ODA ngµy cµng chó träng h¬n vµo lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu. §©y lµ tÝn hiÖu ®¸ng mõng v× nã chøng tá kh¶ n¨ng hÊp thô vèn ODA theo ngµnh ngµy cµng ®­îc n©ng cao. Víi lîi thÕ lµ mét nguån vèn mang tÝnh chÊt ­u ®·i nªn ODA ®· ph¸t huy vai trß cña m×nh trong tÊt c¶ c¸c ngµnh nghÒ, ®Æc biÖt lµ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. Cã thÓ nãi, thêi gian qua nguån vèn nµy ®· thùc sù gãp phÇn thóc ®Èy sù gia t¨ng gi¸ trÞ s¶n l­îng n«ng nghiÖp víi nhÞp ®é ph¸t triÓn t­¬ng ®èi cao trong thêi gian qua, ®ång thêi t¹o ra nguån thu ngo¹i tÖ ®Ó tr¶ nî n­íc ngoµi. 2.3 Kh«ng chØ ¶nh h­ëng tÝch cùc ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung, mµ ®øng ë tÇm vi m«, vèn ODA (chñ yÕu lµ cho vay l¹i) ®· cã hiÖu qu¶ thiÕt thùc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp, t¹o tiÒn ®Ò cho c¸c doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ ®Çu t­ chiÒu s©u, nh»m n©ng cao chÊt l­îng s¶n xuÊt vµ dÞch vô, t¹o ra n¨ng lùc cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ n©ng cao ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng. C¸c doanh nghiÖp còng ®· dÇn lµm quen víi c¬ chÕ hoµn tr¶ (trªn c¬ së møc l·i suÊt vµ c¸c ®iÒu kiÖn cho vay l¹i th­êng ­u ®·i h¬n so víi ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng), kh«ng û l¹i vµo Ng©n s¸ch Nhµ n­íc nh­ tr­íc ®©y, g¾n tr¸ch nhiÖm sö dông vèn hiÖu qu¶, t¹o ra kh¶ n¨ng tr¶ nî. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn phÝa n­íc ngoµi còng ®· cã sù chuyÓn giao c«ng nghÖ tõng b­íc nªn ®· gióp cho c¸c doanh nghiÖp ®­îc ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i nh©n viªn cña m×nh, n©ng cao vÒ kü n¨ng qu¶n lý, nghiÖp vô chuyªn m«n vµ ngo¹i ng÷ theo h­íng tiÕp cËn víi c«ng nghÖ vµ kü n¨ng tæ chøc qu¶n lý tiªn tiÕn cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, c¸c doanh nghiÖp, ®¬n vÞ cã sö dông vèn ODA vµ c¸c nhµ thÇu thùc hiÖn c¸c hîp ®ång ®· gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, tham gia ph¸t triÓn nguån nh©n lùc còng nh­ kinh nghiÖm ®iÒu hµnh qu¶n lý dù ¸n quèc tÕ. TÝnh ®Õn nay, c¸c ®¬n vÞ nµy ®· thu hót mét sè l­îng lín ng­êi lao ®éng trùc tiÕp tham gia qu¶n lý vµ thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ODA (ch­a kÓ sè lao ®éng gi¸n tiÕp trong lÜnh vùc x©y dùng, cung øng dÞch vô...). Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ng­êi lao ®éng ®­îc ®µo t¹o n©ng cao tay nghÒ, tiÕp thu kü n¨ng, c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn, t¸c phong lao ®éng c«ng nghiÖp, trong sè ®ã cã mét ®éi ngò kh¸ lín c¸n bé qu¶n lý vµ kü thuËt ®· ®­îc ®µo t¹o vµ ®¶m nhiÖm c¸c chøc danh quan träng trong c¸c Bé, ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng, ®Æc biÖt quan träng lµ trong c¸c doanh nghiÖp vµ BQLDA. Ngoµi nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ kÓ trªn, c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông ODA ngµy cµng ®­îc ®æi míi vµ dÇn dÇn ®· n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn. C¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý ®· ®­îc ban hµnh kÞp thêi vµ kh«ng ngõng ®­îc bæ sung hoµn thiÖn nh»m ®¶m b¶o t¹o ra hµnh lang ph¸p lý th«ng tho¸ng, ®¬n gi¶n ho¸ vµ hµi hoµ víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ quy ®Þnh cña c¸c nhµ tµi trî, gióp c¸c chñ dù ¸n th¸o gì nh÷ng v­íng m¾c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh gi¶i ng©n,... Bªn c¹nh ®ã, c«ng t¸c quy ho¹ch lùa chän c¸c ch­¬ng tr×nh/dù ¸n ®Ó ®¨ng ký sö dông vèn ODA tuy cßn míi mÎ, song còng ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc trong viÖc vËn ®éng ®óng h­íng theo tinh thÇn chØ ®¹o cña c¸c NghÞ quyÕt cña §¶ng. §Ò ¸n quy ho¹ch sö dông nguån vèn ODA trong giai ®o¹n 1996-2000 ®· lµm c¬ së cho c¸c qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn. Nh×n chung c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông vèn ®· t¹o ra ®­îc nh÷ng ®Þnh h­íng râ rµng cho c«ng t¸c vËn ®éng ODA. ViÖc tËp trung thèng nhÊt c«ng t¸c qu¶n lý ODA trªn c¬ së ph©n ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña c¸c Bé, ngµnh tr­íc hÕt lµ cña c¸c Bé tæng hîp nh­ Bé Tµi chÝnh, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· ®Èy nhanh tiÕn ®é sö dông vèn, kÕt hîp ®­îc gi÷a nguån vèn n­íc ngoµi víi kh¶ n¨ng vèn trong n­íc ®èi víi tõng dù ¸n, ch­¬ng tr×nh cô thÓ. Bªn c¹nh ®ã kh©u lùa chän ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi cña ch­¬ng tr×nh/dù ¸n còng ®­îc tiÕn hµnh xem xÐt kü l­ìng h¬n, viÖc lùa chän ®Þa bµn vµ dù ¸n ­u tiªn b­íc ®Çu ®· ®­îc chó träng. Tæ chøc chÆt chÏ h¬n c«ng t¸c vËn ®éng ODA, tæ chøc mét c¸ch hîp lý viÖc ®Ò xuÊt, xem xÐt c¸c dù ¸n ®­îc lùa chän ®Ó tËp trung vµo c¸c ®Þa bµn ®­îc ­u tiªn. C¸c kÕt qu¶ trªn ®· gióp c¸c nhµ tµi trî ODA n¾m ®­îc t­¬ng ®èi chi tiÕt c¸c lÜnh vùc thuéc diÖn ­u tiªn sö dông ODA cña ChÝnh phñ ViÖt Nam ®Ó cã khung x©y dùng chÝnh s¸ch tµi trî phï hîp. C¸c c¬ quan qu¶n lý ODA cña ViÖt Nam ®· thiÕt lËp quan hÖ chÆt chÏ víi nhµ tµi trî trªn c¬ së trao ®æi ý kiÕn ®Þnh kú vÒ chÝnh s¸ch vµ xu h­íng hîp t¸c trong tõng giai ®o¹n, tõ ®ã tr¸nh sù trïng lÆp trong ho¹t ®éng cña c¸c nhµ tµi trî, ®ång thêi phèi hîp ®­îc sù hç trî cña nhiÒu nhµ tµi trî kh¸c nhau theo tõng ch­¬ng tr×nh ­u tiªn cô thÓ. 3. Tån t¹i vµ nguyªn nh©n Cã thÓ thÊy, nguån vèn ODA ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ: gãp phÇn lµm thay ®æi c¸c chØ tiªu x· héi tæng thÓ còng nh­ ®ãng vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung. Tuy nhiªn, nÕu nh×n nhËn ë ph­¬ng diÖn vi m« tøc lµ ®¸nh gi¸ vÒ qu¸ tr×nh chuÈn bÞ, thùc hiÖn vµ hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n th× ®Õn nay vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i kh¾c ph