Đề tài Một số phương tiện biểu đạt nghĩa trong tiếng Anh và tiếng Việt

1 PGS. TS. VÕ
I QUANG




MT S PHNG TIN BIU
T NGH A TÌNH THÁI TRONG TI NG ANH VÀ TI NG VIT
(Sách chuyên kho phc v ào to i hc và sau i hc)







NHÀ XUT BN
I HC QUC GIA HÀ NI 2 NGÔN NG
LÀ QUYN LC (LANGUAGE IS POWER) Angela Carter (1940-1992) N nhà báo và vn s Anh TRI THC LÀ QUYN LC (KNOWLEDGE IS POWER) Françis Bacon (1561-1626) Nhà trit h c, lu n thuyt gia và chính khách Anh


3 MC LC Li gii thiu .............................................................................. 5 Ch
ng 1. PHN M U....................................................... 7 1.1. Tính cp thit ca  tài chuyên kho 
1.2. Mc ích nghiên cu  
1.3. Mc tiêu nghiên cu  
1.4. Phm vi nghiên cu  
1.5. Phng pháp nghiên cu  
Ch
ng 2. C S LÝ LUN................................................... 12 2.1. Mt s quan im v tình thái ca các nhà nghiên cu .............................................. 
2.2. Tình thái và ni dung mnh   
2.3. Ch th giao tip, ni dung mnh  và tình thái  
2.4. Các phng thc chuyn ti ngha tình thái trong ngôn ng  
2.5. Khái nim hành vi ngôn ng và s khu bit gia câu và phát ngôn 
Ch
ng 3. PHNG TI N TÌNH THÁI TI!NG ANH CHI PH"I PH#N NG NGÔN T$ TRONG C#NH HU"NG GIAO TI!P VÀ CÁC BI%U THC TNG NG TRONG TI!NG VI T: NH
NG TNG &NG VÀ KHÁC BI T................ 33 3.1. Các phng tin tình thái cung cp thông tin v các 'c im ca cnh hung giao tip 
3.2. Các phng tin th(ng )c s* dng  cu trúc hóa phn ng ca ng(i i thoi  
4 3.3. Tiu kt  
Ch
ng 4. PHNG TI N TÌNH THÁI V+I VAI GIAO TI!P TRONG TI!NG ANH VÀ CÁC CÁCH DI,N -T TNG NG TRONG TI!NGVI T: NH
NG TNG &NG VÀ KHÁC BI T................ 82 4.1. Cu trúc cú pháp  
4.2. Thành ph.n hô g i / hô ng (vocatives)  
4.3. Tr) ng t/ t/ tình thái 
4.4. Tiu kt  
Ch
ng 5. M0T S" K!T LUN........................................... 112 5.1. Các lu n im )c xác l p trong phân tích i chiu câu h1i chính danh ting Anh và ting Vit  
5.2. Tng quan i chiu gia các kiu loi câu h1i chính danh ting Anh và ting Vit 2 phng din biu t ngha tình thái )c xác l p trong công trình 
5.3. Nhng tng 3ng và khác bit v các phng tin biu hin và kiu loi thông tin tình thái th(ng g'p trong câu h1i chính danh ting Anh và ting Vit 
5.4. Kh nng chuyn ti ngha tình thái ca các trng ng tình thái tùy ch n (TNTTTC) trong câu t(ng thu t  
5.5. Nhng vn  liên quan n  tài ca công trình c.n )c tip tc nghiên cu 
Tài liu tham kho chính................................................... 121 Ph lc ................................................................................ 138 Action Research: An Overview...................................... 139 Critical applied linguistics: concerns and domains ........ 149 Tình thái trong câu - phát ngôn: Mt s vn  lý lu n c bn ............................................................................ 184 5 LI GII THIU Ngôn ng ti ngha. Mt trong nhng loi ngha n4i tri )c truyn báo trong ngôn ng nh mt công c ca giao tip liên nhân là ngha tình thái. Ngha tình thái quy chiu t5i các cung b c khác nhau trong tình cm và nh n thc ca con ng(i. ây là mt 6a ht nghiên cu phc tp trong ngôn ng h c lý lu n và ngôn ng h c ng dng. V5i s hiu bit sâu s7c các vn  lý lu n ca ngha h c và dng h c hin i, v5i phng pháp nghiên cu phù h)p, PGS. TS. Võ i Quang - tác gi ca chuyên kho “M
t s phng tin biu t ngh a tình thái trong ti ng Anh và ti ng Vit” ã cung cp mt bc tranh a din, a t.ng, a chiu v nhng phung thc và phng tin c th chuyn ti ngha tình thái trong hai ngôn ng Anh và Vit. T/ phi cnh giao tip - tri nh n, PGS. TS. Võ i Quang ã a ra nhng lu n gii, nhng minh chng ht sc thuyt phc v nng lc hành chc ca các kiu loi phng tin biu t ngha liên nhân g7n v5i cnh hung giao tip c th và v5i vai trò ca các tham th giao tip trong tng tác ngôn t/: phng tin t/ vng, phng tin ng pháp và phng tin ngôn iu. Tôi có n t)ng 'c bit i v5i ph.n miêu t, nhng t bin tinh t ca tác gi (v5i t cách là mt nhà Anh ng h c) v các phng tin 6 ngôn iu chuyn ti ngha tình thái trong ting Anh. Ng(i  c c8ng có th thu nh n t/ chuyên kho này nhng thông tin ã )c c p nh t, )c h thng hoá mt cách h)p lý, súc tích, d9 hiu v nhng vn  lý lu n c.n yu có th )c s* dng trong các nghiên cu ngôn ng 2 trng thái hot ng. :ng sau ngôn t/ là du n vn hóa ca cng 3ng ngôn ng. Nhng tng 3ng và khác bit gia ting Anh và ting Vit nh nhng h thng ký hiu 'c bit )c xác l p trong phm vi nghiên cu ca chuyên kho 2 c bình din hình thc và ni dung s; rt hu dng trong lnh vc ging dy ting Anh và Vit nh nhng ngoi ng. V5i s ánh giá cao lao ng khoa h c ca tác gi, giá tr6 lý lu n và ý ngha thc ti9n ca công trình, chúng tôi trân tr ng gi5i thiu t5i các nhà nghiên cu, các nhà giáo, nghiên cu sinh, h c viên cao h c, sinh viên các chuyên ngành ngôn ng - ngoi ng và bn  c quan tâm chuyên kho “M
t s phng tin biu t ngh a tình thái trong ti ng Anh và ti ng Vit” ca PGS. TS. Võ i Quang. Hà N
i, ngày 18 tháng 10 nm 2009 Ngi gii thiu NGND. GS. TS. Nguyn Thin Giáp 7 Chng 1 PHN M
U 1.1. Tính cp thit c a ! tài chuyên kho - Nhu c.u h c thu t: Tình thái là mt trong nhng loi hình ngha c bn ca ngôn ng v5i t cách là mt công c giao tip. :ng sau ngôn t/ là các cung b c tình cm, thái  khác nhau ca ng(i nói i v5i ni dung ca phát ngôn và i v5i i t)ng giao tip. Nói cách khác, tình cm, thái  ca ng(i nói )c mã hóa theo các phng thc khác nhau trong các ký hiu ngôn ng. Trong ngôn ng h c hin th(i t3n ti nhng cách hiu khác nhau v ni hàm ca khái nim tình thái, v cách phân loi tình thái. Do v y, vic i sâu nghiên cu v tình thái có t.m quan tr ng 'c bit trong giáo dc ngôn ng nói chung và trong dy ngoi ng nói riêng. - Nhu c.u thc ti9n: Cho n nay ã có mt s công trình nghiên cu v ngha tình thái trong ting Anh và ting Vit. Nhng, các công trình này ch< d/ng 2 mc miêu t n ng ho'c i chiu song ng v ngha tình 8 thái 2 khuôn kh4 các phng tin n l=, cha có công trình nào nghiên cu i chiu mt cách h thng các loi hình phng tin biu t ngha tình thái trong ting Anh và ting Vit. Công trình này )c thc hin nh:m áp ng nhu c.u ó. 1.2. Mc ích nghiên c"u Chuyên kho này )c thc hin nh:m cung cp cho các cán b làm công tác ging dy và h c viên ting Anh mt bc tranh khái quát v: - Nhng 'c im cú pháp - ng ngha - ng dng ca mt s phng tin biu t ngha tình thái trong ting Anh. - Nhng tng 3ng và d6 bit n4i tri ca mt s phng tin biu t ngha tình thái n4i tri trong ting Anh và nhng cách di9n t tng ng trong ting Vit. - Mt s g)i ý nh nhng gii pháp trong ging dy cho các chuyn di tiêu cc có cn nguyên t/ nhng d6 bit gia hai th ting trong phm vi nghiên cu. 1.3. Mc tiêu nghiên c"u - Kho sát, h thng hóa nhng 'c im cú pháp - ng ngha - ng dng ca nhng phng tin biu t ngha tình thái ca ting Anh trong phm vi quan tâm ca chuyên kho. - Xác l p nhng tng 3ng, khác bit gia ting Anh và Vit gia các phng tin tình thái )c xác 6nh là i 9 t)ng nghiên cu và các cách di9n t tng ng trong ting Vit. - Nghiên cu tìm gii pháp kh7c phc nhng l>i ng(i Vit h c ting Anh th(ng m7c 2 các giai on khác nhau ca quá trình th 7c ting Anh. 1.4. Phm vi nghiên c"u Bình din cú pháp - ng ngha - ng dng ca các phng tin sau ây trong câu nghi vn và câu t(ng thu t: - Phng tin t/ vng: t/ tình thái, h thng tr) ng t/ tình thái, các biu thc rào ón (hedges). - Phng tin ng pháp: thc (mood) nh mt phm trù ng pháp ca ng t/, hô ng (vocative) nh mt thành ph.n câu. - Phng tin ngôn iu: ng iu và thanh iu v5i các tham s nh cao  (pitch), âm vc (pitch range), tc  (tempo),  vang (loudness), tr ng âm tng phn (tonic syllable),... 1.5. Phng pháp nghiên c"u 1.5.1. Ph
ng h
ng nghiên cu: Nghiên cu i chiu - M>i phát ngôn có th là mt câu tr n v?n ho'c là mt câu không .y . Mt phát ngôn c8ng có th là mt chit on ca l(i nói bao g3m nhiu câu. Vic nghiên cu i chiu trong công trình này )c thc hin trong khuôn kh4 10 câu v5i t cách là phát ngôn và ó là lý do ca vic s* dng cách di9n t “câu - phát ngôn” trong tên  tài. - Loi hình i chiu trong công trình này là i chiu song ng. Ting Anh )c la ch n là ngôn ng công c và ting Vit )c xác 6nh là ngôn ng ích. 1.5.2. Ph
ng pháp nghiên cu ch  o và b tr - Phng pháp ch o: phân tích i chiu song ng. Vic i chiu các phng tin tình thái ting Anh v5i ting Vit )c thc hin theo (ng h5ng tích h)p: cu trúc - ng ngha - ng dng.  thc hin )c vic phân tích i chiu công trình này s; s* dng kt qu ca các phng pháp b4 tr) d5i ây. - Phng pháp b4 tr): miêu t, h thng hóa, phm trù hóa. Các phng tin tình thái trong ting Anh và Vit )c miêu t 2 c trng thái tnh trong mô hình cu trúc ngha câu (Ms = F (S, R, I, T)) và trng thái ng trong mô hình cu trúc ngha phát ngôn (Mu = F (p) = F (r, p))  xác 6nh các hàm ngha. 3ng th(i v5i vic miêu t là thao tác h thng hóa, phm trù hóa các phng tin tình thái thành các h thng và tiu loi da theo các tiêu chí kh dng i v5i vic phân tích i chiu. 1.5.3. Các vn  liên quan n ng liu - Ngu3n ng liu: [i] Bng ghi âm các cuc thoi ca ng(i bn ng (Anh và Vit). 11 [ii] Mt s truyn ng7n ting Anh và Vit. - Loi hình ng liu: câu - phát ngôn trong các cuc thoi. Chi tit v cnh hung s* dng s; )c tóm l)c khi c.n thit. - Cách thc x* lý ng liu: [i] Các phng tin tình thái )c phân thành nhóm theo tiêu chí phng thc mã hóa (coding): t/ vng hóa, ng pháp hóa và ngôn iu hóa. [ii] Chia các nhóm phng tin trong ting Anh thành các tiu h thng. Sau ó, kho sát 'c im ca t/ng phng tin c th trong các tiu h thng b:ng th pháp quan sát, th* úng - sai, o c và quy np. [iii] Thc hin thao tác chuyn d6ch các phng tin tình thái ting Anh sang các biu thc tng ng trong ting Vit. S* dng th pháp ni quan (introspection)  phát hin nhng tng 3ng và khác bit gia hai th ting trên ng liu ang )c phân tích. [iv] H thng hóa nhng tng 3ng và khác bit gia các loi hình phng tin tình thái ting Anh và Vit trên c s2 các phng tin c th ã )c kho sát và i chiu. 12 Chng 2 C S LÝ LU#N 2.1. M$t s% quan i&m v! tình thái c a các nhà nghiên c"u O. Jespersen (1949), khi bàn v tình thái, ã nh n xét v các thc t(ng gii / trc thuyt, gi 6nh và c.u khin trong cun “A Modern English Grammar on Historical Principles I - IV, London and Copenhagen” nh sau: “Chúng biu th6 nhng thái  nht 6nh ca ng(i nói h5ng v ni dung ca câu, dù r:ng, trong mt s tr(ng h)p, s la ch n thc )c quyt 6nh không phi b2i thái  ca ng(i nói mà b2i 'c im ca bn thân mnh  và mi quan h ca nó v5i chu>i (mnh ) liên h chính mà nó l thuc vào” [D@n theo 138, 9]. Theo nh n xét ca F. Palmer, nhng  xut ca O. Jesperson là ít quan tr ng v m't lý thuyt, ngoi tr/ nh n thc ca ông v hai loi “thc”: (1) Bao g3m yu t ý chí; (2). Không bao g3m g3m yu t ý chí (Thc ra, O. Jespersen c8ng ã ch< rõ “thc” là mt s phân loi ca ng pháp). 13 V. Wright (1951), trong mt công trình có tính khai sáng v logic tình thái, ã phân chia tình thái thành bn loi: a/- Tình thái hin thc (the alethic modes); b/- Tình thái nh n thc (the epistemic modes); c/- Tình thái trách nhim (the deontic modes); d/- Tình thái t3n ti (the existential modes). iu áng lu ý 2 ây là s phân bit gia tình thái nh n thc và tình thái trách nhim. S phân bit này có th )c minh h a b:ng s so sánh c'p ôi các cách s* dng “may” và “must” trong ting Anh nh: a1. John may be there by now (Có l lúc này John ang ó); a2. You may come in now (Bây gi anh có th vào c); b1. John must be there by now (John chc là ã ó lúc này); b2. You must come in now (Bây gi anh phi vào). Tuy “may” biu th6 kh nng, nhng “may” 2 a2 còn di9n t ý ngha “)c phép”, “cho phép” (làm mt vic gì). Tng t, “must” 2 b1 khác v5i “must” 2 b2 2 ch> trong khi “must” 2 b1 di9n t kh nng (possibility) hay có s suy oán logic thì “must” 2 b2 mang hàm ngha b7t buc. Do ó “may” a1 và “must” b1 biu th6 tình thái nh n thc, còn “may” a2 và “must” b2 biu th6 tình thái trách nhim. Hai loi tình thái trên ây )c coi là quan tr ng và ph4 bin trong các ngôn ng khác nhau nên h.u nh công trình nào nghiên cu v tình thái sau này u  c p và phân tích v chúng mt cách khá chi tit. N. Rescher (1968), trong gi5i hn ca khung logic )c trình bày trong cun “Topics in philosophical logic”, ã  ngh6 mt h thng m2 v tình thái. Nhng nh n xét ca ông v các loi tình thái )c m2 .u b:ng câu: “Mt phán oán )c trình bày b:ng mt câu t(ng thu t. Cái 14 mà )c nh n thc nh mt t4ng th, s; là úng ho'c sai”. Ví d: The cat is on the mat (Con mèo trên tm thm). Và khi mt phán oán nh v y tham gia vào mt kt cu l5n hn cùng loi mt l.n na t nó là mt phán oán, thì kt cu l5n hn này )c xem nh i din cho mt tình thái i v5i phán oán gc nh: X believes “the cat... mat”. Cách hiu nh v y v tình thái to ra nhiu vn  v m't lý lu n. Bên cnh các loi tình thái hin thc, nh n thc, trách nhim, ông  c p n các loi tình thái biu th(i (temporal), tình thái v ng cm (boulomaic), tình thái ánh giá (evaluative), tình thái nguyên nhân (causal) và tình thái iu kin (conditional). J.R. Searle (1979) là ng(i ã phát trin ni hàm khái nim tình thái lên mt b5c m5i. S tip c n ca Searle h5ng n vn  hành vi ngôn ng. S tip c n này cung cp mt khung ng ngha hu ích cho vic tho lu n v tình thái. Lý thuyt hành vi ngôn ng quan tâm t5i mi quan h gia ng(i nói và cái mà anh ta nói. Mi quan h này, nh ã bit, cha ng rt nhiu vn  ni dung tình thái. ChAng hn, hành vi khAng 6nh (assertive) )c mô t theo phng din lòng tin (belief). Nhng, mc  ca “lòng tin” có th 2 mc zero. Ni dung này liên quan n tình thái nh n thc. Hay, loi chi phi (directive) có s tng ng rt l5n v5i tình thái trách nhim. Có th nói r:ng, cái mà Searle g i là “khAng 6nh” và “chi phi” thc s là trung tâm ca bt kB s tho lu n nào v tình thái. i v5i ba loi còn li thì loi cam kt (commissive) không có s phân bit rõ ràng v5i loi chi phi (directive) vì chúng u có khuynh h5ng “s; thc hin mt cái gì ó”. 15 Loi này ch là ng(i nói “cam kt” làm, còn loi d5i là ng(i nghe “phi” làm. Do v y, hai loi này cùng n:m trong phm vi tình thái trách nhim. Loi biu cm (expressive) tng ng v5i phm trù tình thái ánh giá (evaluative) ca Rescher. Có rt nhiu nhà nghiên cu cho r:ng ánh giá là mt phm trù tình thái. ChAng hn Volf, E.M. (1985) ã nh n xét r:ng “có th xem ánh giá nh là mt trong nhng dng ca tình thái, tc là cái )c 't ch3ng thêm cho mt ni dung mô t trong s th hin b:ng ngôn ng”. Theo Arutiunova (1988), thì “ánh giá )c coi là biu hin rõ ràng nht ca ngha ng dng” [1, 62]. Loi tuyên b (declaration) tng i ging loi khAng 6nh v phng din hiu lc ti l(i. Nói tóm li, qua h thng phân loi các hành vi ti l(i ca Searle, có th nh n thy r:ng có mt s tng h)p gia các hành vi ti l(i v5i các phm trù tình thái. iu này to ra nhng tin  lý thuyt cho vic nghiên cu v khung tình thái trong mi tng quan v5i ni dung mnh , mt mi tng quan có tính thng nht và tính phân loi. T. Givón (1993) di9n t quan nim ca ông v tình thái khá ng7n g n: “Tình thái biu th6 thái  ca ng(i nói i v5i phát ngôn”. Theo ông, thái  bao g3m hai loi ánh giá ca ng(i nói v thông tin ca phát ngôn )c chuyn ti qua ni dung mnh : a/- Nhng ánh giá nh n thc v tính hin thc, kh nng, lòng tin, s ch7c ch7n hay b:ng chng; b/- Nhng ánh giá giá tr6 v 5c mun, s a thích, ý 6nh, nng lc, s ràng buc hay s iu khin. C8ng theo T. Givón, bn tiu loi chính ca tình thái nh n thc sau ây )c th hin rõ nét nht trong 16 ngôn ng ca nhân loi: - Tin gi 6nh (presupposition); - Xác nh n hin thc (realis assertion); - Xác nh n phi hin thc (irrealis assertion); - Xác nh n ph 6nh (negative assertion) [113 (t p 1), 171]. Theo W. Frawley (1992), “Phm vi ng ngha liên quan n v6 th hin thc ca phát ngôn là tình thái” [110, 382]. Tình thái nh h2ng t5i toàn b ni dung ca mt s di9n t nào ó. Và nh v y, nó liên quan n toàn b phán oán. Tình thái g)i lên không ch< các mc  nh n thc khách quan v hin thc, mà c các thái  và s 6nh h5ng ch quan i v5i ni dung ca s biu t. Frawley cho r:ng “hin thc” (realis) và “phi hin thc” (irrealis) là hai thuc tính c bn ca tình thái, tng t nh nh n xét ca M.A.K. Halliday. Ông c8ng cho r:ng, ba l5p tình thái th(ng )c nói t5i trong tt c các ngôn ng là: - S ph 6nh (tình thái ph 6nh) )c cu thành b2i s tách r(i gia th gi5i )c biu t và th gi5i tham chiu (the expressed world and the reference world); - Tình thái nh n thc bao g3m s hi nh p tim tàng gia th gi5i )c biu t và th gi5i tham chiu; - Tình thái trách nhim quan tâm n s hi nh p b7t buc gia th gi5i biu th6 và th gi5i tham chiu. F. Palmer [138] là ng(i ã kho cu mt cách c th, v5i t liu có )c t/ rt nhiu ngôn ng khác nhau, v các ni dung ca tình thái. Sau ây, chúng tôi im qua mt s lu n im )c coi là quan tr ng nht. Theo Palmer, tình thái là mt hin t)ng ng ngha còn thc (mood) là mt hin t)ng ng pháp. S khác bit gia chúng c8ng ging nh s khác bit gia th(i gian (time) và thì (tense), gia gi5i tính (sex) và ging (gender). Palmer 17 ã 6nh ngha tình thái nh là thông tin ng ngha g7n kt v5i thái  và ý kin ca ng(i nói v ni dung )c nói. Các ni dung tình thái )c Palmer  c p rt a dng. Nhng tr ng tâm v@n là tình thái nh n thc và tình thái trách nhim. Theo Palmer, tình thái nh n thc )c chia thành hai l5p c bn: ánh giá (judgement) và b:ng chng (evidence). Tình thái ánh giá g3m tt c các khái nim nh n thc, tính kh nng và s c.n thit. Ông còn phân l5p tình thái ánh giá da vào mc  tin t2ng mà ng(i nói có trong khi khAng 6nh thành hai tiu l5p: ánh giá s c.n thit và ánh giá kh nng. M>i tiu loi trên, theo th t, da vào suy lu n (inference) và xác tín hay ánh giá mnh yu. Ông cho r:ng, các ngôn ng, xét v kiu dng, có th là thiên v ánh giá, thiên v b:ng chng, ho'c pha trn c hai. ChAng hn, ting Anh là ngôn ng c bn thiên v ánh giá. Trong khi tình thái nh n thc )c liên h v5i lòng tin, tri thc, s th t trong mi quan h v5i phát ngôn, thì tình thái trách nhim li )c liên h v5i hành ng. Tình thái trách nhim th(ng có mt thuc tính quan tr ng, ó là tính phi thc hu (non-factual). F. Palmer c8ng ã  xut mt loi tình thái th ba là tình thái “dynamic” (có th tm d6ch là tình thái ng, tình thái linh hot ho'c tình thái trng hung) nh là mt dng trung gian gia tình thái nh n thc và tình thái trách nhim, mt dng tình thái có tính “tình hung”. Ví d: - You must come here at once (Anh phi  n ây ngay); - You must go now if you wish to catch the bus (Anh phi  n ngay n u anh mun ón c chuy n xe buýt).  ví d th hai, ng(i nói  c p n vic ng(i nghe phi làm mt vic, 18 nhng vic ó có tính b7t buc hay không li tùy thuc vào ng(i nghe. “ i” hay “không i” 2 ây )c 't vào trong mt tình hung liên quan v5i vic ni dung mnh  i sau có mang tính hin thc hay không. 2.2. Tình thái và n$i dung mnh ! Nhng ni dung trình bày 2 trên cho thy, khái nim tình thái t1 ra khá m h3 và ang còn  ng1 cho mt lot các 6nh ngha có th có, nhng vic xác 6nh r:ng nó là mt cái gì ó phn ánh “thái ” hay “ý kin” ca ng(i nói d(ng nh )c tán 3ng hn c. Gia tình thái và ni dung mnh  phát ngôn có mi quan h nht 6nh. Tuy tình thái có th )c xem nh là nhng thông tin i kèm v5i ni dung mnh  nhng phm vi nh h2ng ca nó liên quan, bao cha toàn b mnh . Nó ly ni dung mnh  làm ch> da  thc hin chc nng ca mình (ánh giá, nh n xét). Trong nhng ý kin trình bày v mi quan h này, cách hình dung ca T. Givón là c th và d9 hiu hn c. Ông vit: “Tình thái phát ngôn kt h)p v5i mnh  có th ging nh mt cái v1 c bao cha rut c (mnh ) nhng không quy nhi9u n ph.n ct lõi bên trong. Khung phát ngôn ca các mnh  - các tham t, kiu loi ng t/, tính chi phi - c8ng nh các yu t t/ vng dùng  lp .y các v6 trí khác nhau ca khung mnh  v@n không ch6u nhiu nh h2ng ca tình thái bao b c quanh nó” [113, 170]. Cách di9n t này khin ta ngh n mt tng quan có tính Cn d khác là, nu không có s che ch2 bao b c ca v1 c, thì bn thân con c c8ng không th 19 t3n ti nh mt c th sng )c. Ni dung mnh  c.n có s che ch2, bao b c ca tình thái  có th t3n ti nh là mt phát ngôn sng ng trong hot ng giao tip. Vì v y, luôn có xu h5ng xem tình thái nh là mt yu t c.n thit  cho mt n v6 thông tin ca ngôn ng có th xut hin v5i t cách là mt phát ngôn. Sau ây, chúng tôi s; bàn n các thành t ca khung tình thái trong câu h1i. 2.3. Ch th& giao tip, n$i dung mnh ! và tình thái Ng(i nói )c xem nh là ch th tình thái g7n lin v5i hot ng nói nng. Tình thái )c xác l p b2i ng(i nói và nó luôn phn ánh v bn thân ng(i nói: v6 th, mc ích, ý 6nh nói nng, vn tri thc nn, nhng 'c im tâm lý - xã hi c hu hay tm th(i trong lúc nói, cách thc ánh giá, quan nim c th i v5i ni dung mnh  trong phát ngôn. V5i t cách là ch th ca hành vi phát ngôn, ng(i nói luôn “hin din” trong câu, dù s hin din ó là t(ng minh (c th qua i t/ 2 ngôi th nht, các ng t/ ng vi) hay ng.m Cn. Biu thc ngôn ng v thái , ý kin ca ng(i h1i i v5i ni dung mnh , i v5i ng(i )c h1i, gi vai trò nh là v6 t/ tình thái trong khung tình thái. V6 t/ tình thái trong hành vi h1i th(ng )c th hin qua nhng trng thái, s ánh giá khác nhau ca ng(i h1i g7n v5i mc ích (h1i) ca phát ngôn: Ng(i h1i th hin nhu c.u mun thu nh n thông tin và s ánh giá nht 6nh i v5i ni dung mnh  nh: tin t2ng, hoài nghi, ngc nhiên,... V6 t/ tình thái c8ng )c th hin qua kiu tác ng n 20 ng(i nói, cách thc  c p n ni dung mnh  ca phát ngôn. ChAng hn, khi h1i, ý 3, mc ích h1i có th )c th hin mt cách l6ch s, nh? nhàng, không b7t buc, b7t buc, cht vn, thô l>, xúc phm,... i t)ng giao tip - tc ng(i )c h1i - c8ng )c xem nh là mt thành t trong khung tình thái ca hành vi h1i. C8ng nh ch th giao tip, i t)ng giao tip có th )c  c p n mt cách t(ng minh ho'c ng.m Cn trong phát ngôn h1i. Ng(i )c h1i luôn “hin din” trong phát ngôn v5i t cách là mt trong s các i t)ng ca tình thái ánh giá, tác ng. Trong khung tình thái còn có rt nhiu yu t khác nh không gian, th(i gian v5i nhng vai trò nht 6nh. Không gian giao tip, khong cách gia các i t)ng giao tip có nhng tác ng nht 6nh n cuc thoi, n các yu t 6nh v6 không gian )c s* dng trong phát ngôn. Gia khung tình thái, khung mnh  và cu trúc thông báo ca câu - phát ngôn h1i và tr l(i có s thng nht. Vic x* lý tt nhng thành t liên quan trong khung tình thái có vai trò nh là yu t quyt 6nh s thành công ca hành vi h1i. Vic x* lý không tt nhng thành t này có th phng hi n s thành công ca hành vi h1i. M't khác, nu xem xét mi quan h gia khung tình thái ca hành vi h1i và khung tình thái ca hành vi tr l(i, ta s; thy gia chúng có s tng h)p, thng nht rt ch't ch;. Trong i thoi, ích tác ng ca hành vi h1i là ch th tr l(i, và ích tác ng ca hành vi tr l(i là ch th h1i. Nh v y, s tng h)p v m't ch th tình thái và 21 ích hành vi là rt rõ ràng. Gia h1i và tr l(i luôn có mt quy t7c chi phi. ó là h1i cái gì thì tr l(i cái ó. Mt khi câu tr l(i )c a ra, ng(i tr l(i ã m'c nhiên chp nh n tt c các thông tin tình thái )c th hin trong câu h1i. Trong tr(ng h)p không chp nh n, ng(i tr l(i có th phn bác li thông tin tình thái ó. Nói chung, câu tr l(i thc th s; không )c a ra, nu ng(i )c h1i không chp nh n nhng thông tin tình thái 2 trong câu h1i. “Các v6 t/ tình thái luôn có s i l p tng ng: Không bit / bit; Mun )c bit / mun áp ng mong mun )c bit; Nói  )c ng(i i thoi làm cho bit / nói  làm cho ng(i i thoi )c bit theo mong mun” [31, 19]. Các yu t khác nh không gian, th(i gian c8ng có s tng ng mang tính 3ng nht: Câu tr l(i bao gi( c8ng )c thc hin sau câu h1i. Ni dung mnh , v5i t cách là ch> da ca thông tin tình thái, c8ng có s thng nht tng ng v5i thông tin tình thái. Trên ây ã  c p n nguyên t7c: h1i cái gì thì tr l(i cái y. iu này có ngha là câu tr l(i phi h5ng n cùng mt s tình, mt phân on thc ti v5i câu h1i. ây c8ng chính là lý do khin S. Dick (1978) xem loi câu h1i có s* dng t/ h1i ca ting Anh nh mt hình thc m2 (open form). ChAng hn, câu h1i Where is John going? (John ang i âu?), )c Dick chuyn thành: - John is going to...................... (Please, fill in the blank) [107, 279]. Cùng h5ng n mt s tình, mt phân on thc ti c8ng có ngha là m'c nhiên chp nh n nhng thành t v hoàn cnh, nhng mi quan h có tính quy chiu, 6nh v6 liên quan n hành vi h1i và hành vi tr l(i. Hay nói cách khác, 22 khi h1i, ng(i h1i v/a t xác 6nh cho hành vi h1i v/a n 6nh luôn cho hành vi tr l(i tt c nhng cái ã  c p 2 trên. Ng(i tr l(i phi chp nh n tt c nhng cái ó, nu anh ta mun m bo r:ng nhng thông tin mà anh ta cung cp úng là thông tin mà ng(i h1i c.n. ây là lý do khin ng(i tr l(i có th ch< c.n cung cp b ph n / phân on thông tin c.n thit mà thôi. ChAng hn, tr2 li ví d trên,  tr l(i câu: - Where is John going? Câu tr l(i có th ch< là: - To the market. Tt c nhng cái ó chính là mt dng s* dng có tính phân bit trit  gia thông tin c8 và thông tin m5i trong vic x* lý, cung cp thông tin, theo nguyên t7c thông tin c8 có th )c l)c b1. Tr(ng h)p ng)c li, không có s tng h)p v ni dung mnh , s; d@n n tình trng “ông nói gà, bà nói v6t”. S tng h)p trên b m't ni dung mnh  không phi là nhân t hu hiu  ngn cn tình trng “ông nói gà, bà nói v6t”. Ví d: (Ng cnh: Th.y giáo ang ging bài, thy có c u h c sinh l ãng quay m't ra (ng. Bc quá, th.y b5c xung véo tai c u và h1i): - Tai này  làm gì h? - D,  eo kính ! [165, 18]. Các câu h1i không phi bao gi( c8ng cung cp  các thông tin quy chiu, 6nh v6 liên quan n tr ng tâm thông báo ca câu. Do v y, ng(i )c h1i, nu mun cng tác giao tip thc s, thì s; h1i li nh:m xác 6nh rõ quy chiu. Ví d: - Cái nhà ông em ông ch còn trng này không? - Ông nào? - Ông em ông ch tc là cái cu li ây tháng trc mà ông phi dn phòng y mà; - Dn lên ph c m
t tun ri. [31, 21]. Trong tr(ng h)p ng(i )c h1i, tuy mun cng tác nhng m7c l>i trong s xác 6nh tr ng tâm thông báo, thì s; có câu tr l(i lch 23 h5ng. i v5i tr(ng h)p c tình vi phm s tng h)p ni dung mnh  thì, tuy câu tr l(i có v= phù h)p trên b m't ni dung mnh , nhng chAng n nh p gì v5i s tình, phân on thc ti mà câu h1i ang h5ng n. Do nhng thông tin tình thái th(ng có tính ng.m Cn nên c8ng có tr(ng h)p ng(i ta vin vào ó  lý s cùn,  b7t b=, ho'c  ngy bin. Khái nim cu trúc thông báo là khái nim có tính dng h c. Nói c th hn, mt cu trúc mnh  có th có nhiu cu trúc thông báo khác nhau khi nó )c hin thc hóa trong các phát ngôn. iu này ch yu tùy thuc vào vic tr ng tâm thông báo n:m 2 b ph n, chit on nào trong cu trúc mnh . Ví d: im nhn có th ri vào bt c t/ nào trong câu sau v5i nhng hàm ngha khác nhau: Did John kill the goat? [113 (t p 2), 248]. Ng(i ta c8ng th(ng hay  c p n tr(ng h)p cùng mt câu nói 2 dng t(ng thu t có th dùng  tr l(i cho nhng câu h1i khác nhau, tùy thuc vào t/ng ng cnh c th. Trong tr(ng h)p ó, ng(i ta s; có nhng cu trúc thông báo khác nhau và 3ng th(i có nhng cách tr l(i rút g n khác nhau tùy thuc vào vic im h1i ri vào b ph n nào ca cu trúc mnh . ChAng hn, v5i s tình: Yesterday Mary sneakily gave a kiss to John in her father's barn (Hôm qua, Mary ã lên tng cho John m
t n hôn trong kho lúa ca b cô ta), ng(i ta có th 't nhng câu h1i nh: a- Who gave John a kiss? (Ai ã tng cho John n hôn?); b- What did Mary give to John? (Mary ã tng cho John cái gì?); c- To whom did Mary give a kiss? (Mary ã tng cho ai m
t n hôn?); d- How did Mary give John a kiss? (Mary 24 ã hôn John nh th nào?); e- When did Mary give John a kiss? (Mary ã hôn John khi nào?); f- Where did Mary give John a kiss? (Mary ã hôn John âu?); g- Whose barn was it? (Kho lúa ca ai?). Tng ng v5i các câu h1i này, nhng câu tr l(i rút g n có th là: a'- Mary; b'- A kiss (m
t n hôn); c'- John; d'- Sneakily (m
t cách thm lén / vng tr
m); e'- Yesterday (ngày hôm qua); f'- In the barn (trong kho lúa); g'- Mary's father's (B ca Mary). Vic quan sát các câu trên cho thy r:ng, h9 im h1i ca câu h1i ri vào b ph n nào trong cu trúc ca s tình thì câu tr l(i cho b ph n ó s; có th tr2 thành câu tr l(i rút g n tng ng. Ngay c trong tr(ng h)p a ra câu tr l(i .y , thì b ph n tng ng v5i im h1i c8ng v@n là tr ng tâm thông báo ca câu và không th b6 l)c b1. Câu h1i, nh mt hành vi kích thích, là im xut phát  hình thành nên câu tr l(i. Ng(i h1i bao gi( c8ng m nhim vai trò h5ng ích v m't tr ng tâm thông báo. Ng(i tr l(i bao gi( c8ng )c cho bit tr5c iu này tr5c khi tr l(i. Cu trúc thông báo )c xác l p trong câu h1i ã n 6nh, cu trúc hóa tr5c thông tin ca câu tr l(i. Nhng ví d nêu trên là  minh h a cho các tr(ng h)p mà câu h1i có s t p trung im h1i vào mt b ph n nào ó ca cu trúc mnh  s tình ang )c nói n. Trong tr(ng h)p câu h1i không có mt im h1i c th thì thông tin ()c yêu c.u gii áp) có giá tr6 thông báo )c phân b trên toàn b các b ph n ca cu trúc mnh , và, ng(i tr l(i không th tr l(i theo cách rút g n. Ví d: - What happened? (Chuyn gì th / ã xy ra chuyn gì?); - Yesterday Mary sneakily gave a kiss to John in her father's 25 barn (Hôm qua, Mary ã lén tng cho John m
t n hôn trong nhà kho ca b cô ta). Gia câu h1i và câu tr l(i luôn có s tng ng ch't ch; v cu trúc thông báo. Mt câu tr l(i không có cu trúc thông báo tng ng v5i câu h1i s; không phi là mt câu tr l(i thc s, mà s; là mt câu tr l(i lch h5ng, lc  hay mt hin t)ng bt th(ng, ho'c n gin ch< là mt câu áp. 2.4. Các phng th"c chuy&n ti ngh'a tình thái trong ngôn ng( Tình thái có th )c chuyn ti b:ng phng tin ngôn ng thông qua con (ng t/ vng hóa (lexicalisation), ng pháp hóa (grammaticalisation) và ngôn iu hóa (prosodifcation). Sn phCm ca quá trình t/ vng hóa s; cung cp cho ng(i s* dng ngôn ng các t/ / ng tình thái. Trong ting Anh t3n ti nhiu t/ tình thái thuc các t/ loi khác nhau, nhiu biu thc rào ón (hedges) và mt h thng 13 tr) ng t/ tình thái có th )c s* dng nh nhng phng tin tình thái chuyên dng. Tình thái )c tích h)p trong các tiu loi thc (mood) nh mt phm trù ng pháp ca ng t/. Thc ch< 6nh (indicative mood) biu th6 thái  khAng 6nh ca ng(i nói v iu )c phát ngôn. Thc mnh lnh (imperative mood) th hin thái  áp 't ca ng(i nói i v5i i tác mà l(i nói h5ng t5i. Thc gi 6nh (subjunctive mood) biu hin s mong mun, s nh n thc ca ng(i nói liên quan n th gi5i t2ng t)ng ho'c kh hu nào ó. 26 Trong các phng tin ngôn iu ca ngôn ng thì ngha tình thái )c truyn báo ch yu qua con (ng ng iu và thanh iu v5i các tham s rõ nét nht là âm vc )c s* dng (key),  vang và tc  l(i nói. Ng iu i xung (the Glide-down) biu th6 s ch7c ch7n ca ng(i nói v ni dung )c phát ngôn. Ng iu i lên (the Glide-up) biu th6 thái  hoài nghi. Ng iu giáng- thng (the Dive) biu hin s lDng l, dè d't ho'c m<a mai ca ng(i nói. Ng iu i lên t ngt (the Take-off) di9n t thái  bc bi, tc gi n ca ng(i nói.  vang (loudness) c8ng là mt trong nhng tham s hu hiu biu t ngha liên nhân trong ngôn ng. 2.5. Khái nim hành vi ngôn ng( và s) khu bit gi(a câu và phát ngôn 2.5.1. Vài nét v lch s vn  “Ngôn ng là phng tin giao tip quan tr ng nht ca xã hi loài ng(i” (V. Lênin). Vic quan nim ngôn ng tr5c ht là mt phng tin  thc hin hot ng h5ng ích nào ó ã khin chúng ta phi quan tâm t5i nhng kh nng làm công c ca các phát ngôn. Quan nim này ã mang n cho các phát ngôn ý ngha có tính “hành vi”. Thu t ng “hành vi ngôn ng” l.n .u tiên )c  c p trong các công trình nghiên cu ca J. Austin (1961) và ã )c nhiu nhà ngôn ng h c theo tr(ng phái chc nng s* dng.  giai on nhng nm 1960, logic h c v@n có s nh h2ng rt l5n i v5i ngôn ng h c. n v6 câu th(ng )c ánh giá theo logic lDng tr6 27 (úng / sai), và vic phân tích cú pháp câu ch yu )c da vào các khái nim thành ph.n câu nh ch ng, v6 ng, b4 ng, trng ng. Trong tình hình ó, vic xem xét các hot ng ca l(i nói theo thuyt hành vi ngôn ng cho phép phát hin bn cht ca nhiu hin t)ng ngôn ng mà cho t5i lúc ó v@n còn b6 xem nh?. Cho n nay, có nhiu cách phân loi v hành vi ngôn ng nhng cách phân loi ca J. Searle [146], J. Austin [98], [157] và A.Wierzbicka [155] )c chú ý nht. ây là nhng cách phân loi da vào biu thc ng vi và ng t/ ng vi. Hành vi ngôn ng h1i là mt loi hành vi in hình trong bng phân loi ca các tác gi trên. Bn cht ca hành vi h1i là loi hot ng b:ng l(i v5i ích ng dng ch yu là thu nh n thông tin ho'c gây ra các phn ng h3i áp khác nhau t/ tip th / ch th tip nh n (recipient / affected participant). Thành phCm ca hành vi ngôn ng h1i là các “câu-phát ngôn” h1i. Câu h1i chính danh th(ng là sn phCm ca hành vi h1i v5i mc ích thu nh n thông tin. Câu t(ng thu t là sn phCn ca hành vi biu hin (representative). Thuyt hành vi ngôn ng, khi )c áp dng vào nghiên cu, ã d@n n s thay 4i l5n trong quan nim v ý ngha. Ý ngha, xét trong tng quan v5i hành vi ngôn ng, )c coi nh là thành ph.n quan h nguyên nhân trong mô hình có tính biu t)ng và n gin hóa ca hành vi lu n: “kích thích-phn ng”. D5i góc  này, ý ngha )c xem xét da vào kh nng tác ng ca nó n ng(i tip nh n và gây nên mt phn ng h3i áp (hành ng - tâm lý) nào ó. ó là quá trình dng h c hóa ý ngha. Quá trình này là h qu v m't nh n thc ca vic v n dng 28 khái nim hành vi ngôn ng vào nghiên cu ng ngha. Thông qua khái nim này, ng(i ta thy rõ tính b6 khng ch (s l thuc vào các quy t7c, quy 5c s* dng) và tính có mc ích rõ nét ca ngôn ng. T/ ó, ý ngha )c g7n v5i quy t7c s* dng. Nói cách khác, ý ngha )c ng pháp hóa. S dng h c hóa ý ngha này ã d@n n nhng h qu có tính thc ti9n sâu s7c. Ý ngha ca các phát ngôn ngày càng )c xem nh không th tách kh1i ng cnh dng h c. “Còn ý ngha ca nhiu t/ thì b7t .u )c xác 6nh qua vic ch< ra mc ích giao tip ca hành vi ngôn ng” [1, 6]. 2.5.2. Tính h
ng ích ca hành vi ngôn ng Hành vi ngôn ng bao gi( c8ng có tính h5ng ích. Hay nói cách khác, mc ích là thuc tính ca hành vi ngôn ng. Trong mô hình “kích thích-phn ng”, có th xem “phn ng” chính là mc ích 2 dng )c hin thc hóa. Tuy nhiên, mc ích c8ng là do con ng(i 't ra và có th b6 thay 4i. Hành vi ngôn ng v5i toàn b ph4 mc ích ca nó )c th hin trong i thoi thông qua các phát ngôn. i thoi luôn l thuc vào tâm lý liên cá nhân (liên nhân). Nó c8ng ph thuc trc tip vào các nhân t xã hi. Nhng ng(i tham gia giao tip i thoi óng nhng vai nht 6nh quy 6nh các mô hình hành vi ngôn ng. Vì v y, có th xem chính hình thc t3n ti này ca ngôn ng là t liu  t/ ó rút ra các quy t7c ca giao tip. S i chch kh1i các quy t7c mt cách có ch ý s; to ra các hàm ý hi thoi (Conversational implicature). Ví d: A - Ngi n chay có n tht bm viên không? B- Gà 29 có môi không? [157]. Trong mCu thoi này, vic B không tr l(i trc tip vào câu h1i ca A mà a ra mt câu h1i khác có th )c xem nh là s i chch kh1i quy t7c h1i - tr l(i, vi phm phng châm quan h (relation maxim [157]) trong hi thoi mt cách có ch ý. Các nhân t phi quy 5c trong ý ngha ca hành vi ngôn ng là rt áng quan tâm i v5i dng h c. Vì v y, trong cách hiu h?p v nhim v ca dng h c, ng(i ta th(ng gi5i hn i t)ng nghiên cu ca nó trong phm vi các hàm ngôn c th hóa (particularised implicature). 2.5.3. Khái nim ch th phát ngôn Liên quan trc tip n khái nim hành vi ngôn ng là khái nim ch th phát ngôn (speaker). Khái nim này bao cha nhiu nht nhng vn  c.n yu ca dng h c. Ch th phát ngôn, dù có th ch6u s chi phi, ch6u nh h2ng b2i nhiu nhân t, t/ nhiu phía khác nhau, nhng luôn gi vai trò quyt 6nh trc tip i v5i hành vi ngôn ng. Ch th phát ngôn là trung tâm ca hành vi ngôn ng. Vic h5ng t5i ch th phát ngôn trong nghiên cu ngôn ng là biu hin ca s chuyn bin t/ vic phân tích ý ngha tnh sang ni dung bin ng ca phát ngôn. V5i s chuyn h này, con ng(i nh mt phc th tâm lý, ã tr2 thành trung tâm t4 chc ca “không gian ng ngha” [1]. 2.5.4. Phân lo i hành vi ngôn ng Phát ngôn là s hin thc hóa hành vi ngôn ng. Theo Austin, trong mt phát ngôn có ba loi hành vi ngôn ng: hành vi to l(i (locutionary act), hành vi ti l(i 30 (illocutionary act) và hành vi m)n l(i (perlocutionary act). J. Searle ã có nhng óng góp quan tr ng v thuyt hành vi ngôn ng. Mt trong nhng óng góp quan tr ng nht ca Searle liên quan n thuyt hành vi ngôn ng là vic a ra khái nim hành vi ngôn ng gián tip (indirect speech act) [146] cùng v5i vic phân tích c th v c ch hình thành loi hành vi này. ây là mt vn  hp d@n, lý thú vì nó  c p n mt phm vi th hin rt nhiu các 'c im ng ngha - ng dng khác nhau ca phát ngôn. Hành vi ti l(i (HVTL) th(ng )c các tác gi phân ra thành các loi hành vi khác nhau. Có hai h5ng phân loi chính, ó là h5ng phân loi ca Austin và h5ng phân loi ca Searle. Da vào các ng t/ ng vi, J. Austin phân loi các hành vi ti l(i thành nm l5p l5n: phán xét (verdictive), hành x* (exercitive), cam kt (commissive), ng x* (behabitive), bày t1 (expositive). Searle, da vào biu thc ng vi, phân loi các hành vi ti l(i thành nm l5p l5n: t(ng gii / biu hin (representative), chi phi / iu khin (directive), cam kt (commissive), biu cm (expressive), tuyên b (declaration / declarative) [146], [157]. Hành vi h1i thuc l5p “chi phi” ca Searle.  phm vi chúng ta quan tâm thì nm loi hành vi ngôn ng ch yu trong s liên quan n vic phân chia các loi câu theo mc ích nói nng ca ng pháp truyn thng, th(ng )c ghi nh n v m't ng pháp mt cách phân bit và th(ng xuyên nht trong các ngôn ng ca nhân loi. Theo T. Givón, các “nguyên m@u / in dng” hành vi ngôn ng (speech act prototypes) bao g3m: a/- Tuyên b (declarative); b/- C.u khin (imperative); c/- Nghi vn 31 (interrogative). Thành phCm ca in dng nghi vn là: [i] câu h1i có/không (Yes/No question); [ii] câu h1i có i t/ nghi vn (Wh question).  tin cho vic phân tích i chiu, chúng tôi da vào cách phân loi ca T. Givón. Da vào h thng khái nim ca ng pháp chc nng, hành vi ngôn ng b5c .u )c phân thành: - Tuyên b (declarative); - Phi tuyên b (non-declarative). Loi phi tuyên b li )c phân thành: C.u khin (imperative), Nghi vn (interrogative). Loi nghi vn li phân thành: [i] Yes /No question; [ii] Wh question. 2.5.5. Câu (sentence) và phát ngôn (utterance) Theo cách hiu truyn thng, câu là n v6 cú pháp l5n nht ca ngôn ng. Thành phCm ca hành vi h1i là câu nghi vn và thành phCm ca hành vi biu hin là câu k. Khi n v6 câu )c em ra phc v giao tip, )c g7n v5i mt mc ích giao tip c th thì nó là mt phát ngôn. Mt phát ngôn có th là mt câu hoàn ch<nh, mt ph.n ca câu ho'c nhiu câu.  to ra mt phát ngôn, ch th giao tip phi thc hin ba hành vi liên quan n nhau: to l(i (locutionary act), ti l(i (illocutionary act) và m)n l(i hay còn )c g i là sau l(i (perlocutionary act). Hành vi to l(i bao cha ba tiu hành vi là hành vi to âm (phonic act), to ng on (phatic) và ngôn cnh hóa (rhectic). Hành vi ti l(i là hành vi g7n phát ngôn v5i ý 6nh giao tip c th ca ch th phát ngôn. Phát ngôn có th to ra nh h2ng, tác ng trên i t)ng giao tip nh mong mun ho'c không nh mong mun. Hiu qu nh v y ca phát ngôn )c g i là hiu qu sau l(i. Cách di9n t “câu 32 - phát ngôn” trong công trình này quy chiu t5i hin t)ng phát ngôn )c cu trúc hóa d5i dng câu hoàn ch<nh. Vic nghiên cu câu - phát ngôn òi h1i phi nghiên cu câu trong hoàn cnh giao tip, trong iu kin hành chc c th. Và nh v y, (ng h5ng nghiên cu tích h)p cu trúc - ng ngha - ng dng s; là (ng h5ng kh dng giúp làm bc l .y  các 'c im ca i t)ng “câu - phát ngôn”. 33 Chng 3 PHNG TIN TÌNH THÁI TI NG ANH CHI PHI PHN *NG NGÔN T+ TRONG CNH HUNG GIAO TI P VÀ CÁC BIU TH*C TNG
NG TRONG TI NG VIT: NH,NG TNG
-NG VÀ KHÁC BIT 3.1. Các phng tin tình thái cung cp thông tin v! các .c i&m c a cnh hu%ng giao tip 3.1.1. Khái nim “cnh hung” “Cnh hung” )c hiu là mi quan h ca câu - phát ngôn v5i ch th phát ngôn, ch th tip nh n, không gian và th(i gian di9n ra hot ng giao tip. “Cu trúc chung ca kiu thông tin này là: H1i (X), ng(i h1i h5ng t5i mt s vic, hin t)ng có 'c im (P) trong mi quan h v5i hoàn cnh ho'c ng cnh; có th kèm theo ánh giá (Y) v hoàn cnh, ng cnh” [31]. 3.1.2. Các tiu t tình thái trong ting Vit: ph
ng tin th hin thông tin v cnh hung Phng tin rt thông dng truyn ti kiu thông tin v nhng 'c im ca cnh hung trong ting Vit là: th; 34 th này; th kia; y; y; c / kia; nh / y nh.  tin vic theo dõi và i chiu, chúng tôi xin trích d@n tóm t7t ngha và cách dùng ca nhng t/ này trong ting Vit ã )c khAng 6nh trong công trình ca Lê ông [31]: 1. Th (xut hin 2 cui câu dng không la ch n và la ch n hin ngôn) = Ng(i h1i h5ng t5i mt hin t)ng, mt s kin xác 6nh, tuy còn cha bit c th, nhng ã có nhng biu hin, du hiu t3n ti hin thc mà vào lúc nói và ni nói, ng(i nói và ng(i i thoi u ã bit, u 6nh h5ng )c; ng(i h1i cho r:ng, có gì ó ít nhiu không bình th(ng, ít nhiu áng ngc nhiên, chú ý. Ví d: Cái gì th anh? (What do you think it is?) [31,88]. 2. Th này (dùng 2 cui câu h1i không la ch n và la ch n hin ngôn) = ng(i h1i h5ng t5i mt s kin, hin t)ng ang t3n ti, di9n tin vào lúc và ni giao tip, 2 g.n ng(i nói, trong s quan sát chng kin trc tip ca ng(i nói và ng(i i thoi. Ng(i h1i cho r:ng, hin t)ng ó có gì bt th(ng, áng ngc nhiên. Ví d: (Hà sng s) Li cái gì na th này? (Ha was amased) What’s more now? [31, 88]. 3. Th kia (nh th này nhng s kin, hin t)ng 2 xa ng(i h1i). Ví d: - Cô Thin i âu th kia? (Where are you going, Miss Thin?); - Mang nc lên cho các anh. (Carrying you water up here.) [31,89]. 4. y = Ng(i h1i h5ng t5i mt s kin, hin t)ng nht 6nh, th(ng là 2 xa ng(i nói và là cái mà 2 vào lúc và ni giao tip, c ng(i nói và ng(i nghe u ã bit, 35 u có th 6nh h5ng t5i )c, xác 6nh )c. Ví d: (Cái Hng i âu ri? Hng tái mét mt, chy v sân: - D, con ây !) - Li ln i chi y phi không? (Where are you, Hong? Hong‘s coming back, her face turning pale: Its’ me here, Dad!) - Sneakily out for play?) [31, 89]. 5. y (trong kt h)p y à, y
, y h) = gi 6nh s t3n ti ca mt phát ngôn có tr5c, biu th6 s trích d@n và ch< xut siêu ngôn ng  h1i li = Anh (ng(i i thoi v5i tôi) v/a nói hay mun nói t5i mt iu gì ó; Theo cm nh n ch quan ca tôi, thì iu anh v/a nói hay mun nói t5i là (x), chính iu y ch không phi cái gì khác (phi không?). 6. C / kia (trong các câu h1i không la ch n) = gi 6nh s t3n ti ca mt phát ngôn có tr5c, biu th6 ý h1i li. Ng(i h1i yêu c.u cung cp thêm thông tin c th hóa, chính xác hóa iu ng(i i thoi ã nói ra tr5c ó. Vic tr l(i câu h1i, cung cp thêm thông tin là iu kin phi th1a mãn  iu ng(i i thoi ã nói có mt giá tr6 thông báo xác 6nh,  cuc thoi )c di9n tin bình th(ng. Phân bit v5i C trong câu h1i la ch n ng.m Cn kt h)p v5i à, , h biu th6 s ánh giá v tính bt th(ng, v)t ra ngoài s ch( )i, khin phi ngc nhiên ca iu )c nói t5i: Cháu nó ã hc lp nm ri c à? (He‘s already in the fifth form?);- M mày ra ngoài y làm gì, h!? Ch t tao ri! - B bo gì c ? - Ch t là tao v"a nói láo vi m mày... (What is your Mum out there for, huh? It ‘s no good for me! - What did you say, Dad? - No good for me because I did tell her lies) [31, 90]. 36 7. Nh, y nh (dùng trong câu h1i không la ch n ho'c la ch n hin ngôn) = Ng(i h1i h5ng t5i mt s kin, hin t)ng mà: [i] Ho'c là ã bit, ã rõ t/ tr5c so v5i lúc nói, nhng 2 vào lúc nói không nh5, không khôi phc )c thông tin ã bit v s kin; ho'c có gì ó mâu thu@n, khác l, khó hiu, khó gii thích )c trên c s2 tri thc ã bit, ã có; [ii] Ng(i h1i h1i ng(i i thoi, nhng 3ng th(i, vào lúc nói, ng(i h1i c8ng ang 2 trng thái phân vân, th7c m7c, t tìm kim lý gii trên c s2 nhng c liu ã có, ã bit. Ví d: - À, mày h gì y nh#? (Ah, What ‘s your family name?); - H Trn... Trn Giáp mà mày không nh sao? (Trn... Trn Giáp..., Don’t you remember it?); - $ ... nh ri (Ah huh... got it now) [31, 92]. Trong ting Anh không t3n ti l5p t/ tng ng v5i nhng t/ tình thái này ca ting Vit. Nhng thông tin tình thái này )c biu th6 ch yu b:ng phng tin iu tính. Quan sát các ví d trên, s; thy r:ng, có nhng im tng 3ng và khác bit gia hai loi phng tin này trong ting Anh và Vit: + Tng /ng [i] Hai loi phng tin này trong ting Vit và Anh u cùng tham gia vào nhng khuôn h1i nh nhau. [ii] Chúng u có kh nng giúp gii thuyt ni dung c.n )c truyn báo v5i  chính xác xp x< tng ng. [iii]  mc  nht 6nh, ging nh ting Anh, ng iu ting Vit c8ng góp ph.n chuyn ti thông tin v quan 37 h liên nhân. Kh nng này ca ting Vit, cho n nay, cha )c nghiên cu mt cách có h thng. + Khác bit [i] Trong ting Anh, nh ã  c p 2 trên, không t3n ti kiu loi tiu t/ tình thái nh nhng tác t* tình thái biu t kiu loi thông tin liên nhân này. Phng tin biu t thông tin này trong ting Anh )c th hin ch yu b:ng con (ng ngôn iu, b:ng s thng h)p gia ng iu, âm s7c, âm l)ng, t/ tình thái, ni dung mnh . [ii] Các tiu t/ tình thái ting Vit có kh nng biu th6 s 6nh v6 v không gian, th(i gian giao tip phong phú, uyn chuyn hn phng tin ng iu ting Anh.  mô t, di9n gii s phong phú, uyn chuyn này, ting Anh phi s* dng phng tin t/ vng ho'c phng tin cú pháp nh các on ng (phrase) và cú (clause). Trong ting Anh, có mt s trng t/ mang ngha tình thái nhn mnh, khAng 6nh (emphasizers) [141] và g7n v5i ni dung mnh  ho'c g7n v5i phong cách truyn t thông tin ca ng(i h1i. Da vào 'c im ng ngha và kh nng kt h)p, có th phân chia nhng t/ này thành hai nhóm nh sau [141]: Nhóm A: actually, certainly, clearly, definitely, indeed, obviously, plainly, really, surely, for certain, for sure, of course; Nhóm B: frankly, honestly, literally, simly, fairly (BrE), just. 38 Ví d: Do you honestly know what he wants? (Anh có th%c s% bi t anh ta mun gì không?); Did he actually sit next to her? (Có úng là anh ta ngi gn ch y không?) c im: - Nhng t/ thuc nhóm A có kh nng kt h)p v5i bt c ng t/ nào. Nhng t/ thuc nhóm B có xu h5ng xut hin cùng v5i ng t/ th hin thái  ho'c nh n thc (attitude or cognition). Ví d: Do they honestly admire her courage? (Anh có th%c tâm ng&ng m
s% d'ng cm ca ch y không?); Does he honestly believe their accusation? (Anh y có th%c lòng tin vào li bu
c t
i ca h không?). - H.u ht các t/ 2 c hai nhóm này th(ng ng tr5c t/ mà chúng nhn mnh. “for certain” và “for sure” là tr(ng h)p ngoi l v5i v6 trí cui câu: Do you know it for sure? (Anh có bi t chc iu ó không?). Sau ây, chúng tôi s; i chiu mt s cách nói c th th(ng g'p trong ting Anh và ting Vit: [i] Phng tin: Ting Anh: “Frankly speaking,”..... Ting Vit: “(Tôi) hi / nói tht,”..... Ví d: Frankly speaking, do you quite understand what he says? Tôi h(i / nói tht, anh có hiu nhng iu ông y nói không? Hàm ngha: 39 iu mà tôi h1i là t nh6. L; ra tôi không nên h1i thAng nhng vì chân tình nên tôi v@n h1i. Tôi mong nh n )c s tr l(i thành th t. [ii] Phng tin: Ting Anh: “Excuse me if there’s anything (that’s) not as it should be” Ting Vit: “Tôi hi (khí) không phi” Ví d: Excuse me if there’s anything that’s not as it should be, why didn’t you come a bit earlier? Tôi h(i khí không phi, sao ch không  n sm hn m
t chút? Hàm ngha: iu tôi s7p h1i hi trái v5i phép l6ch s. Mong anh b1 qua và tr l(i câu h1i ca tôi. Cách nói này trong ting Anh ít thông dng hn trong ting Vit. [iii] Phng tin: Ting Anh: “If…” Ting Vit: “Liu...” Ví d: I don’t know if he can help her. Tôi không bi t liu anh y có th giúp c ch y không? 40 Hàm ngha: Theo ánh giá ca ng(i h1i, cha có  iu kin  tr l(i chính xác câu h1i )c 't ra. Vì v y, ng(i h1i  ngh6 ng(i )c h1i tr l(i theo oán 6nh ch quan. Kiu h1i này áp dng cho câu h1i la ch n. [iv] Phng tin: Ting Anh: “Now” Ting Vit: “Bây gi” Ví d: What can we do now? Bi t làm gì bây gi? Hàm ngha: Ng(i h1i ang lúng túng cha bit phi x* s nh th nào trong hoàn cnh bc bách, òi h1i phi s5m có mt quyt 6nh úng 7n. [v] Phng tin: Ting Anh: “then” Ting Vit: “ây” Ví d: How should I cut your hair then, young man? Ct kiu tóc nào ây, anh bn tr? Hàm ngha: Thông tin nghi vn trong câu h1i là mt nhu c.u, c.n )c làm sáng t1. Ng(i h1i ch( )i câu tr l(i  nhanh chóng có hành ng phù h)p. Hành ng cha )c thc 41 hin vào lúc nói. Phng tin này dùng trong câu h1i không la ch n và la ch n hin ngôn. [vi] Phng tin: Ting Anh: “then” Ting Vit: “nào” Ví d: What’s the difficulty then? Tell us, please. Khó khn gì nào? Nói cho chúng tôi bi t i. Hàm ngha: SEn sàng ch( )i câu tr l(i  giúp D ho'c tìm gii pháp thích h)p. Trong ting Vit, “nào” th(ng )c dùng khi ng(i )c h1i là ng(i có v6 th thp hn ho'c ngang hàng v5i ng(i h1i. Trong nhng tr(ng h)p khác “nào” có th biu th6 s thách thc.Ví d: “Mày dám làm gì tao nào?”. Trong ting Anh, “then” ch< có chc nng thúc gic, ôi khi th hin thái  hi k= c ca ng(i h1i. Ng iu i kèm v5i “then” th(ng là ng iu Glide-up. [vii] Phng tin: Ting Anh: “As (x)” Ting Vit: “Là (x)” Ví d: As head of the delegation, what do you think we should do in this situation? Là tr ng oàn, ông ngh là chúng ta nên làm gì trong hoàn cnh này? 42 Hàm ngha: Yêu c.u ng(i i thoi xut phát t/ cng v6, trách nhim ca mình  a ra câu tr l(i. [viii] Phng tin: Ting Anh: “(Please), tell me,”... Ting Vit: “Hãy nói (cho tôi bit) / Tôi hi (anh)”... Ví d: Tell me, Did you stay there at 5 p.m. yesterday? Hãy nói cho tôi bi t, anh có li ó lúc 5 gi chiu hôm qua không? Hàm ngha: Ng(i nghe có ý cht vn, òi h1i ng(i )c h1i không )c né tránh câu h1i mà phi a ra câu tr l(i. Nh n xét: Trong phm vi ng ngha c th (hàm ngha) ã  c p 2 trên, ting Anh và ting Vit có nhng tng 3ng và khác bit sau: + T
ng ng - u có phng tin biu t riêng hàm cha nhng kiu thông tin ng dng b4 tr) ging nhau. - Các phng tin tình thái b4 tr) ó rt thông dng trong c hai th ting. + Khác bit: S khác bit ch yu n:m 2 các 'c im ngôn iu. Trong ting Anh, i kèm v5i các phng tin hình thc trên là nhng ng iu 'c thù cho t/ng phng tin ho'c t/ng kiu phng tin v5i các yu t nh âm tit mang ng iu tr ng tâm (tonic syllable), tr ng âm 43 (stress), cung (key), cht gi ng (voice quality),... PhCm cht ngôn iu i kèm v5i các phng tin ng dng b4 tr) th hin nhng s7c thái ng ngha tinh t a dng. Chúng tôi s; kho sát kF v ng iu nh mt phng tin ng dng b4 tr) trong ting Anh 2 ph.n tip theo. 3.2. Các phng tin thng 0c s1 dng & cu trúc hóa phn "ng c a ngi %i thoi 3.2.1. Ng iu: Phng tin to ra tác ng 6nh h5ng i v5i ng(i )c h1i. 3.2.1.1. Các ng iu c bn trong ting Anh: Trong ting Anh, có bn ng iu c bn. ó là: [i] Ng iu giáng / i xung (the Glide-down / the Fall): 2 hình thc n gin nht, ng iu giáng b7t .u t/ nt tng i cao (fairly high note) và ri xung nt thp (low note). Trong tr(ng h)p có nhiu âm tit, âm tit có tr ng âm .u tiên )c phát âm v5i nt tng i cao. Âm tit có tr ng âm th hai )c  c thp hn mt chút so v5i âm tit có tr ng âm th nht. Âm tit có tr ng âm th ba thp hn na cho n âm tit có tr ng âm cui cùng. (ng nét ng iu ri 2 âm tit tiêu im / tr ng tâm (tonic syllable). Tt c các âm tit không có tr ng âm .u tiên trong câu )c  c v5i nt thp và ngang b:ng. Nhng âm tit không có tr ng âm ng sau âm tit có tr ng âm )c  c 2 cùng nt v5i âm tit có tr ng âm ng ngay phía tr5c chúng. Ví d: Mary broke the vase yesterday morning. /mæri br∂uk
∂ veiz jest∂dei mo:niη / 44 ____________________________________________  •  •   • • ______________________________________ • ___ [ii] Ng iu thng / ng iu i lên kiu 1 (the Glide- up / the first rising tune): Ng iu thng, 2 hình thc n gin nht, b7t .u t/ nt tng i thp và kt thúc 2 nt cao hn mc trung bình ca gi ng nói (a little above the middle of the voice). Trong tr(ng h)p có nhiu âm tit thì ng iu thng có (ng nét ging ng iu giáng và ch< khác 2 ch>: ng iu thng b7t .u 2 âm tit tiêu im / tr ng tâm (tonic syllable), kéo cao hn mc trung bình ca gi ng nói mt chút. Tt c nhng âm tit ng sau âm tit tiêu im (tonic syllable) u n:m trong (ng nét i lên ca ng iu. Quan sát: Can you lift this table? / kæn ju: lift
is teibl / ____________________________  •  • • ____________________________ [iii] Ng iu giáng - thng (The Dive / The Fall - Rise): Ng iu giáng - thng b7t .u t/ nt tng i cao, ri xung thp và sau ó li lên cao hn mc trung bình ca 45 gi ng nói mt chút. Ng iu này có th ch< ri vào mt âm tit và c8ng có th tri dài trên nhiu âm tit. Ví d: He may come late. /hi: mei k∧m leit / ___________________________   • [iv] Ng iu thng / ng iu i lên kiu 2 (The Take - off / The second Rising Tune): Tt c các âm tit trong ng iu giáng - thng u )c phát âm 2 nt thp và ngang b:ng nh nhau và ng iu lên 2 âm tit tr ng tâm.  âm tit này, ng iu lên cao hn mc trung bình ca gi ng nói. Quan sát: He was late again yesterday. / hi: w∂z leit ∂gen jest∂dei / • • • •  •  M>i câu nói u s* dng mt trong nhng ng iu c bn trên ây ho'c là s kt h)p ca nhng ng iu c bn này. 3.2.1.2. Chc nng ca ng iu Trong ting Anh, ng iu thc hin nhiu chc nng khác nhau. Sau ây là nhng chc nng chính: 46 [i] Ng iu cho phép th hin tình cm, thái  ca ng(i nói. Nó giúp chuyn ti mt loi ngha 'c bit trong khi h1i và tr l(i. Chc nng này )c g i là ch"c n2ng bi&u th3 thái $ (attitudinal function). C th là: - Ng iu giáng / i xung biu th6 s khAng 6nh trong câu t(ng thu t (categoric statements). Trong câu h1i tách bit, ng iu này th hin s áp 't, thúc gic ng(i )c h1i 3ng ý v5i ng(i h1i v thông tin )c a ra trong câu h1i (questions intended to be forceful statements): She is a clever girl, \isn’t she? /Si w∂z ∂ klev∂ g∂:l iznt Si / __________________________ • • • • • • __________________________ - Ng iu giáng - thng (Dive) biu th6 thái  không ch7c ch7n, lDng l, dè d't ho'c m<a mai ca ng(i nói: Will She be late again vtoday? / wil Si bi leit ∂gen t∂dei /  • •  •  • 47 - Ng iu thng / i lên kiu 2 (The Take - off) th(ng biu th6 thái  khó ch6u, bc mình ho'c tc gi n ca ng(i nói: Don’t you think she ‘ll be late again today? /d∂unt ju: θiηk Sil bi leit ∂gen t∂dei /  •  • •  •  • - Ng iu thng / i lên kiu 1 (The Glide-up) có xu h5ng chuyn ti ngha nghi vn. Nó có th là phng tin b4 tr) chuyn 4i câu t(ng thu t thành câu h1i. iu này có ngha là khi h1i d5i hình thc này, ng(i nói ã to ra mt hành vi ngôn ng gián tip. Loi câu h1i này (declarative question), v m't ng ngha - ng dng, khác v5i kiu câu h1i nh là hành vi ngôn ng trc tip 2 tính ng@u nhiên (casualness) ca phát ngôn. [ii] Vic 't tr ng âm thanh iu (tonic stress) vào mt âm tit c th nào ó là du hiu ch< ra r:ng t/ cha âm tit này )c coi là t/ quan tr ng nht trong n v6 ng iu (tone unit). Chc nng này )c g i là ch"c n2ng nhn mnh (accentual function) ca ng iu. V6 trí thông th(ng nht ca t/ )c nhn mnh là t/ mang ngha t/ vng 2 cui câu. M't khác, bt c t/ nào trong câu c8ng 48 có th )c nhn mnh và t/ )c nhn mnh nht luôn luôn cha “âm tit - im nhn” (tonic syllable). Ví d: Did Mary break the vase yesterday morning? / did mæri breik
∂ veiz jest∂dei mo:niη / _________________________________________   •  •   • • _________________________________________ V6 trí thông th(ng nht ca t/ tiêu im (focus) là “morning”. Tiêu im (focus) ri vào các t/ khác nhau thì s; d@n n s gii thuyt khác nhau v ngha ca câu. Các kh nng có th là: Nu tiêu im (focus) ri vào “Mary” thì câu có ngha là: “Mary hay ai khác ã ánh vD chic bình?”. Nu t/ “break” )c coi là tiêu im thì câu li có ngha: “Có phi Mary ã làm vD hay làm vic gì khác v5i chic bình?”. Nu tiêu im ri vào “vase” thì câu li có ngha: “Mary ã làm vD cái bình hay cái gì khác?”. Tiêu im h1i 2 “yesterday” s; d@n n gii thuyt: “Mary làm vD chic bình ngày hôm qua hay vào ngày khác?”. [iii] Ng(i nghe có th nh n bit )c cu trúc cú pháp ca hình thc ngôn ng ang )c chuyn ti b:ng cách gii thuyt thông tin hàm cha trong ng iu: s 49 6nh v6 ranh gi5i gia các cm t/, mnh  và câu, s khác nhau gia câu t(ng thu t và câu h1i, quan h ph thuc v ng pháp,... Tt c nhng kh nng ó là ch"c n2ng ng( pháp ca ng iu. Có nhng câu h1i mà s m p m( v ngha 2 hình thc ch vit ch< có th )c làm sáng t1 b:ng ng iu trong hi thoi. Quan sát ví d: a) Did those who sold vquickly make \profit?. / did
∂uz hu; s∂uld kwikli meik a profit / ______________________________________   •  • •  • ________________________________________ b) Did those who vsold quickly make a \profit?. / did
∂uz hu: s∂uld kwikli meik ∂ profit / _________________________________________   •  •  • • _________________________________________ Vic phân c7t câu thành nhng nhóm ng iu khác nhau và vic s* dng nhng ng iu khác nhau trong 50 t/ng nhóm ã d@n n s gii thuyt khác nhau v ngha ca câu trên: a/ Was a profit made by those who sold quickly? b/ Was a profit quickly made by those who sold? Vic phân 6nh ranh gi5i nhóm ng iu c8ng giúp ng(i nghe phân gii cu trúc ng pháp ca câu h1i. Ví d: a) Are the Conservatives who vlike the proposal pleased? (= Are some Conservatives pleased?) /a:
∂ k∂ns∂:v∂tivz hu: laik
∂ pr∂p∂uz∂l / pli:zd / ____________________________________________  • •  • • • • • • ____________________________________________ b) Are the vConservatives who vlike the proposal pleased? (= Are all Conservatives pleased?) / /a:
∂ k∂ns∂:v∂tivz / hu: laik
∂ pr∂p∂uz∂l / pli:zd / ____________________________________________  • • • • • • • _____________________•____________________ 51 Trong câu trên, ng iu giúp làm sáng rõ s khác nhau trong ni dung ng ngha ca câu v5i mnh  quan h xác 6nh (restrictive relative clause) và không xác 6nh (nonrestrictive relative clause) trong chc nng b4 t (postmodifier) trong danh ng. Mt trong nhng thành t ca ng iu )c coi là có ý ngha v m't ng pháp là (ng nét ngôn iu (contour) 2 âm tit ti ng iu tr ng tâm (tonic syllable). Ng iu 'c trng ca câu h1i Yes - No question trong ting Anh là ng iu i lên và, trong câu h1i có t/ h1i là ng iu i xung. Nhng, ng iu i xung có th )c s* dng v5i câu h1i không có t/ h1i (Yes - No question) khi câu h1i này )c dùng  buc ng(i i thoi 3ng ý v5i ng(i nói, và, ng iu i lên có th )c dùng v5i câu h1i có t/ h1i (Wh-question) khi ng(i h1i nóng lòng mun thu nh n thông tin. Ng iu thng trong câu h1i tách bit (tag question / disjunctive question) có chc nng nh mt l(i  ngh6 ng(i )c h1i cung cp thông tin. C8ng loi câu h1i này, nu )c dùng v5i ng iu i xung, s; có hàm ngha: Ng(i nói ã tin r:ng thông tin nghi vn trong câu h1i là úng v5i thc t, và khi h1i, ng(i h1i ch( )i s khAng 6nh t/ ng(i )c h1i. Quan sát: a) They.are.coming on \Tuesday, \aren’t they? (like a forceful statement). /
ei a: k∧miη on tju:zdei / a:nt
ei / 52  • • • • • • b) They.are.coming on \Tuesday, /aren’t they? (seeking information). /
ei a: k∧miη on tju:zdei / a:nt
ei /  • • • • • • Trong ting Anh, trong nhiu tr(ng h)p, ng iu là phng tin hình thc duy nht  phân bit gia câu h1i và câu t(ng thu t. Ng iu “bt th(ng” trong câu h1i là du hiu ng vi (IFID) ca mt hành vi ngôn ng gián tip và luôn kèm theo thông tin ng dng b4 tr). ChAng hn: - Vic xung gi ng 2 câu h1i, ôi khi, trong ng cnh c th, di9n t s tht v ng. Ví d: You sold that lovely bracelet, did you? (I am sorry you did). 53 - Ng iu Take - off 2 tag - questions, ngoài cách dùng thông th(ng mang tính trung hòa là tìm kim s xác nh n ph 6nh ho'c xác nh n khAng 6nh ni dung )c a ra trong câu tr.n thu t thì, trong nhng hoàn cnh nht 6nh, có th truyn t s không tin t2ng, nghi ng(, th m chí e d a t/ phía ng(i nói thay vì tìm kim mt câu tr l(i. Ví d: You call this day’s work, do you? (I certainly don’t); I’ll get my money back, will I? (I don’t believe it). T/ nhng ví d 2 trên, s; có lý nu nói r:ng, s khác nhau v ngha )c chuyn ti b:ng ng iu là ch> tip ni, ch> gi lên nhau gia chc nng biu th6 thái  và chc nng ng pháp ca ng iu, 'c bit là trong các loi câu h1i. [iv] Xem xét l(i nói 2 phi cnh rng hn, chúng ta có th thy r:ng ng iu giúp ng(i nghe xác 6nh )c thông tin ã bit (given information) c8ng nh thông tin m5i (new information). Trong hi thoi, ng iu có th chuyn ti n ng(i nghe thông tin v s ch( )i ca ng(i h1i, 6nh h5ng phn ng ca ng(i )c h1i i v5i câu h1i. Ng iu là mt trong nhng phng tin 6nh h5ng cho ng(i nghe chú ý vào nhng thông tin )c cho là quan tr ng trong thông ip (attention focusing). Ng iu c8ng )c s* dng  liên kt các phát ngôn, các câu trong mt cuc thoi, hay nói cách khác, là iu ch<nh hành vi cuc thoi (regulation of conversational behaviour). Nhng chc nng nh v y là ch"c n2ng din ngôn (discourse function) ca ng iu. 54 Phm vi gi lên nhau gia chc nng nhn mnh, chc nng ng( pháp và chc nng din ngôn là kh nng ca ng iu ch< ra mi quan h gia mt yu t ngôn ng và cnh hung mà trong ó nó xut hin. Quan h ó )c g i là quan h ng( on (syntagmatic relationship). 3.2.1.3. Chc nng 6nh h5ng s chú ý i v5i ng(i nghe ca ng iu ting Anh trong di9n ngôn )c th hin 2 nhng 'c im sau: - Vic 't v6 trí ca tr ng âm ti ng iu (tonic stress) vào âm tit thích h)p ca mt t/ c th trong n v6 ng ng iu (tone unit). Ví d: She went to \Scotland. /Si went tu: skotl∂nd / __________________  • _•____________•____ - Kh nng biu th6 thông tin ã bit và thông tin m5i ca ng iu trong nhóm ng iu. Quan sát: Since the vlast time we metwhen we had that huge vdinnerI ‘ve been on a /\diet /sins
∂ la:st taim wi met / wen wi hæd
æt hjud3 din∂ / aiv bi:n on ∂ dai∂t / 55 _____________________________________________  • •  •  • •  • • • • • • • _____________________________________________ Hai nhóm ng iu .u a ra thông tin có liên quan nhng không phi là thông tin m5i i v5i ng(i nghe. Nhóm ng iu cui là nhóm cung cp thông tin m5i. Có th nói r:ng, trong ting Anh, 2 mt phm vi nht 6nh, ng( iu i xu%ng là ng( iu cung cp thông tin mi và ng( iu i lên (Glide-up), ng( iu giáng - th2ng (Dive) cung cp thông tin ã 0c bit (shared / given information). - Mt phng thc 6nh h5ng thông tin khác ca ng iu là quan h ph thuc (intonational subordination). Phng thc này có th )c di9n gii nh sau: Khi mt nhóm ng iu (tone unit) c th nào ó )c coi là ít quan tr ng hn so v5i các nhóm khác trong câu thì, nh là h qu, nhng n v6 ng iu ng bên cnh s; có t.m quan tr ng l5n hn trong mi tng quan so sánh v5i nhóm ng iu ít quan tr ng tng ng. Ví d: 56 a) As I expect you ‘ve \heard they are only admitting e \mergency cases. /æz ai ikspekt ju:v h∂:d /
ei a: ∂unli ∂dmitiη im∂:d3∂nsi keisiz/ _____________________________________________  •  • • • • • • • • •  •  • _____________________________________________ b) The Japa vnese for some reason or /other drive on the \left like \us. /
∂ d3æp∂ni:z / fo: s∧m ri:zn o: ∧
∂ / draiv on
∂ left / laik ∧s / _____________________________________________  • •  • • • • • • • • • _____________________________________________ Quan sát các câu trên trong hi thoi có th thy r:ng: Nhóm ng iu th nht ca (a), nhóm th hai và th t ca (b) có th )c coi nh là nhng nhóm ng iu ph. 'c im ngôn iu trong nhng nhóm này là: - Có s chuyn d6ch sang cao  / cung thp hn (lower pitch range / low key). - Tc  tng d.n (increased speed). 57 - Biên  (phm vi cao ) h?p hn (narrower range of pitch). -  vang (âm l)ng) thp hn (lower loudness), so v5i nhng nhóm ng iu không ph thuc (non-subordinate tone units). 3.2.1.4. Chc nng 6nh h5ng tr l(i trong vic iu tit hành vi cuc thoi: Ng(i nói s* dng các thành t iu tính (prosodic components) khác nhau  ch< ra cho ng(i khác thy r:ng ng(i nói ã kt thúc l)t l(i và ch( )i phn ng ca ng(i i thoi. Các ng iu khác nhau s; òi h1i ng(i i thoi có nhng phn ng khác nhau. ChAng hn, ng iu i xung 2 câu h1i tách bit òi h1i ng(i )c h1i 3ng ý v5i ng(i h1i. Ng iu i lên trong loi câu h1i này yêu c.u ng(i )c h1i xác nh n thông tin nghi vn theo h5ng khAng 6nh ho'c ph 6nh. Ng vc )c s* dng là yu t quan tr ng trong vic a ra thông tin v s tng tác hi thoi. Ng iu cùng v5i ngôn ng c* ch< (body language) có kh nng xác l p, khAng 6nh v6 th (status) ting ca nhng ng(i tham gia i thoi, h> tr) cho cuc thoi di9n tin thành công. Ng iu Vit cha )c nghiên cu nhiu [49]. Theo nh n xét ca Thompson, L.C., có bn ng iu c bn: - Ng iu yu: Trên ch vit, ng iu yu khi 2 cui ng on )c th hin b:ng du (,) ho'c b:ng ba chm l*ng (...). Ví d: 58 N u anh không giúp, tôi c... (If you can’t help me....). Ng iu này )c dùng khi ng(i nói cha nói xong iu c.n nói vì b6 ng7t l(i, ho'c c.n th(i gian  suy ngh thêm cho nên  l*ng câu nói ca mình. Ng iu này ít xut hin trong câu h1i ting Vit. - Ng iu mnh: Ng iu này ôi khi có th ri 2 gia câu nhng th(ng ri vào nhng âm tit cui câu và )c dùng trong câu cm thán, câu mnh lnh, hay câu h1i mà ng(i h1i ít chú ý n câu tr l(i. Trong ting Anh, ng iu ca câu h1i loi này là ng iu i xung (the Glide-down) nh ã trình bày 2 trên. ây là im v/a tng 3ng v/a khác bit gia ting Anh và ting Vit. T
ng ng 2 ch> là cùng mt kiu loi ni dung ng ngha u có th )c chuyn ti b:ng phng tin ng iu trong c hai th ting. Khác bit 2 ch>: hình thc th hin trên vn t trong ting Anh là du h1i (?). Trong khi ó, 2 ting Vit, câu h1i kiu này “th(ng )c ghi b:ng du than (!) trong ch vit” [49,109]. Ví d: \What do you want to know? (Mun h(i ov chuyn gì!). - Ng iu i xu%ng: Ng iu này xut hin 2 cui câu, cho bit r:ng ng(i nói tin ch7c vào hiu qu l(i nói ca mình và 6nh h5ng tr5c phn ng ca ng(i nghe, 'c bit là trong câu h1i. Ví d: Anh ocó bi t không? Hn li thi trt. Do you \know? He failed the exam again. Do you /know? He failed the exam again. 59 Khác vi ting Vit, trong ting Anh, nhng câu h1i loi này có th )c s* dng v5i hai kiu ng iu khác nhau là ng iu i lên (the Glide-up) ho'c ng iu i xung (the Glide-down), tùy thuc vào thái  ca ng(i nói. Nu câu h1i có vai trò nh là thành ph.n chêm, nh là yu t kh2i .u ca mt thông báo (initiator of a new message) thì ng iu )c dùng là ng iu i xung. Nu ng(i nói mun tìm kim s xác nh n t/ phía ng(i )c h1i thì ng iu th(ng dùng là ng iu i lên (the Glide-up) 2 cui câu. - Ng iu treo: ây là ng iu mà gi ng nói lên cao 2 cui câu, dùng trong tr(ng h)p ng(i nói không oán tr5c )c kt qu l(i nói ca mình. Ng iu này th(ng thy 2 nhng câu t(ng thu t h3 nghi, nhng mnh lnh không qu quyt và nhng câu h1i  thông báo. Xét 2 phng din hình thc và ni dung tình thái ca câu h1i, im t
ng ng gia ting Anh và Vit 2 ây là 2 trong ting Vit, câu h1i s* dng ng iu này c8ng kt thúc b:ng du h1i (?) và u )c dùng  bày t1 thái  ca ng(i nói. im khác bit 2 ây là: Trong ting Vit, ng iu th(ng lên cao 2 cui câu, còn trong ting Anh thì tr ng tâm iu tính th(ng ri vào tr ng tâm thông báo. Quan sát: `When are you leaving for \London? (Ch"ng nào thì anh i Luân )ôn?); Will you sit for the /exam? (Anh s d% thi och?). 60 3.2.2. Nh n xét v tng quan so sánh gia ng iu ting Anh và ting Vit: - Ng iu ting Anh nh mt phng tin chuyn ti thông tin tình thái rt a dng, phong phú, có kh nng chuyn ti nhng s7c thái ng ngha tinh t làm nguyên liu xây dng các hàm ý trong giao tip i thoi. Ng iu ting Anh chuyn ti nhng thông tin tình thái, mà trong ting Vit, nhng thông tin này th(ng )c th hin b:ng các tiu t/ tình thái kt h)p v5i các khuôn h1i. - Trong ting Vit, ng iu cha )c l p thc b:ng các ký hiu chuyên môn mt cách xác 6nh. Cha có nhiu công trình nghiên cu v ng iu ting Vit. Do v y, n t)ng v s hành chc ca ng iu trong vic phân loi câu, trong vic biu t các s7c thái thông tin ng ngha - ng dng b4 tr) t3n ti trong câu h1i không rõ nét so v5i ting Anh. C.n phi có nhiu công trình nghiên cu ng iu ting Vit hn na  làm c s2 cho vic i chiu. 3.2.2.1. “Biu thc rào ón” (hedges) nh là phng tin tình thái chuyên dng chuyn ti thông tin v quan h gia các tham th giao tip. 3.2.2.1.1. Khái nim “biu thc rào ón” Trong c ting Anh và Vit u t3n ti nhng cách nói, nhng biu thc ngôn ng )c g i là các “biu thc rào ón” (hedges) nh là nhng phng tin chuyên bit chuyn ti thông tin ng dng b4 tr) biu th6 s ánh giá, nh n xét ca ch th h1i liên quan n ni dung mnh  (dictum) câu h1i và hoàn cnh giao tip. Ni dung biu 61 hin (representational meaning) trong nhng biu thc này th(ng liên quan n ý thc, s tôn tr ng ca ng(i nói i v5i các quy t7c, phng châm trong giao tip i thoi nh nguyên t7c luân phiên l)t l(i, nguyên t7c liên kt hi thoi, nguyên t7c tôn tr ng th din (face) ca nhng ng(i tham gia hi thoi và nguyên t7c h)p tác hi thoi. Nguyên t7c h)p tác hi thoi )c c th hóa b:ng các phng châm l)ng, cht, quan h và cách thc. 3.2.2.1.2. “Biu thc rào ón” (hedges) trong ting Anh, ting Vit và các phng châm hi thoi. T.m quan tr ng ca phng châm cht (quality maxim) có th )c xác 6nh b:ng các biu thc th(ng dùng  biu th6 r:ng thông tin mà ng(i h1i a ra có th không hoàn toàn chính xác. Nhng biu thc ó trong ting Anh và Vit là: As far as I know (Theo nh
tôi 
c bit); I may be mistaken, but... (Có th tôi nhm, nh
ng...); I am not sure if this is right, but... (Tôi không dám chc i u này có úng không, nh
ng ...); I guess (Tôi oán / Tôi ngh),... Ví d [173]: As far as I know, Tom didn’t go to the party, is it right? (Theo nh tôi bi t, Tom không ti ba tic, có úng không?); I may be mistaken, but should we treat them that way? (Có th là tôi nhm, nhng chúng ta có nên i x! vi h nh vy không?); I am not sure if this is right, but it was a secret ceremony, wasn’t it? (Tôi không dám chc là có úng không, nhng y là nghi l* bí mt, phi vy không?); He couldn’t live without her, I guess. Do you think so? (Anh ta 62 không th sng thi u ch y, tôi oán vy. Anh có ngh nh vy không?). Các “biu thc rào ón” phn ánh ý thc ca ng(i nói v “phng châm l)ng” (quantity maxim) trong giao tip i thoi. Nhng biu thc này chuyn ti các thông tin v s cCn tr ng ca ng(i nói i v5i dung l)ng thông tin )c truyn báo g7n v5i hoàn cnh nói nng: As you probably know (Có l anh ã bit); So, to cut a long story short / In short (Nói tóm l i); I won’t bore you with all the details, but... (Tôi s không làm anh phát chán v các chi tit, nh
ng...),... Các phng tin hình thc g7n v5i 6nh h5ng ca ng(i h1i v nhng thông tin liên quan n ch  ca cuc thoi th(ng xut hin 2 gia tham thoi ca ng(i ang gi l)t l(i. Các phng tin này ch< ra r:ng ng(i nói có th chuyn cuc thoi sang mt  tài ít liên quan ho'c không liên quan n  tài hin hu: Anyway / well, anyway (dù sao i na); I don’t know if this is important, but... (Tôi không bit i u này có quan tr!ng hay không nh
ng...); This may sound like a dumb question, but... (Câu hi này có v" ng ng#n, nh
ng...); Not to change the subject, but... (C tip t$c câu chuyn, nh
ng...) [157]. Ví d: I don’t know if this is important, but are some of the men missing? (Tôi không bi t iu này có quan trng hay không, nhng có phi vài ngi trong s nhng ngi àn ông ó b mt tích không?); This may sound like a dumb question, but whose handwriting is this? (Câu h(i này có v ng ng+n nhng ây là ch ca ai?); Not to change the subject, but is this related 63 to the budget? (C ti p tc câu chuyn nhng vic ó có liên quan  n ngân sách không?). Nhng phng tin th(ng g'p biu th6 ý thc ca ng(i nói v phng châm cách thc trong hi thoi (manner maxim) là: This may be a bit confused, but... (i u này có th hi nhm l%n nh
ng...); I am not sure if this makes sense, but... (Tôi không chc là i u này có ý ngha gì không nh
ng...); I don’t know if this is clear at all, but... (Tôi không bit i u này có rõ chút nào không nh
ng...). Ví d: This may be a bit confused, but do you remember being in a car? [157] ()iu này có th là hi nhm l,n nhng anh có nh là ã trong m
t chi c xe hi không?); I am not sure if this makes sense, but did the car have any lights? [157] (Tôi không chc chn iu này có ý ngh a gì không nhng chi c xe hi ó có èn không?); I don’t know if this is clear at all, but was the car reversing? [157] (Tôi không bi t iu này có rõ ràng chút nào không nhng có phi lúc ó xe ô tô kia ang quay u không?). 3.2.2.2. Nhng tng 3ng và khác bit gia các biu thc rào ón trong ting Anh và ting Vit. Quan sát kF các ví d trên, có th thy nhng tng 3ng và khác bit gia ting Anh và Vit nh sau: + Tng /ng [i] Tt c nhng ví d trên u ch< ra mt cách rõ nét r:ng các “biu thc rào ón” phn ánh ý thc, s tôn tr ng 64 các phng châm hi thoi ca ng(i nói. Thông qua các hình thc ngôn ng này, ng(i nói mun bày t1 s h)p tác hi thoi t5i ng(i )c h1i. [ii] Ni dung t(ng gii g7n v5i mc ích s* dng trong các biu thc này ca hai th ting là 3ng nht và th(ng liên quan n mc  chính xác ca thông tin )c a ra trong câu h1i. [iii] Nhng biu thc này ca hai th ting u có th xut hin 2 nhng v6 trí nh nhau trong cu trúc cú pháp ca câu h1i. V6 trí a dùng là .u câu. V6 trí này phn ánh ích ng dng ca hành vi ngôn ng ang )c thc hin, phn ánh mong mun th hin s tôn tr ng nguyên t7c h)p tác hi thoi ca ng(i h1i tr5c khi a ra ni dung c.n h1i. [iv] V cu trúc, nhng biu thc này có th t3n ti 2 hình thc mnh  có thành ph.n ng t/ chia theo ngôi và s ca thành ph.n ch ng (finite clause) ho'c 2 hình thc cm ng t/ có ng t/ trung tâm không bin 4i hình thc theo ngôi và s ca ch ng (nonfinite verb phrase). [v] Phng tin I guess / I think (Tôi oán / Tôi ngh) trong c ting Anh và Vit u th(ng xut bin trong câu ng tr5c câu h1i, to vn cnh (co-text) phù h)p cho s xut hin ca câu h1i. + Khác bit [i] Trong ting Anh, trên vn t, tr5c ch “but” luôn có du phCy (,). Quy 5c này không nghiêm ng't trong ting Vit. 65 [ii] Trong câu h1i ting Vit cha ng các phng tin này, th(ng xut hin các tiu t/ tình thái biu th6 s phân bit tinh t ca ng(i h1i i v5i hiu lc ti l(i và m)n l(i ca hành vi ngôn ng h1i. Trong ting Anh, s phân bit này )c hin thc hóa b:ng ngôn iu. Kiu loi thông tin tình thái b4 tr) nói chung là phc tp, a dng và có tính 'c thù riêng cho t/ng ngôn ng. Nu không có cm thc bn ng thì không th nh n bit )c nhng nét khác bit tinh t ca cùng mt hình thc ngôn ng trong nhng hoàn cnh nói nng khác nhau. C.n phi có các công trình nghiên cu, kho sát c th v lnh vc này trong t/ng ngôn ng to iu kin thu n l)i, to c s2 cho vic i chiu song ng Anh - Vit trong phm vi ang xét v5i hiu qu mong mun. Nhng vn  và nhng kt qu mà chúng tôi v/a trình bày, có th nói, là s c g7ng, là nhng b5c i th* nghim .u tiên trong 6a ht này. 3.2.3. Tính bt th(ng v các quy t7c ng pháp Quan sát nhng ví d sau có th thy r:ng, trong nhiu tr(ng h)p, s bt th(ng v ng pháp c8ng hàm cha nhng thông tin tình thái b4 tr) nht 6nh. Ví d: So, she’s getting married, is she? (Theo úng qui t7c thì th(ng s* dng “isn’t”). Hình thc này )c dùng  chuyn ti ý ngha: ngoài vic yêu c.u xác nh n, nó còn th hin s suy ý (inference) ca ng(i h1i da trên nhng thông tin ã )c cung cp 66 tr5c ó ho'c s nh5 li nhng thông tin có liên quan [141]. Do ó, mt câu tr l(i “h)p thc” có th là: Yes, She’s got engaged to a doctor. The wedding’s in June... C8ng có khi không ch< nh v y mà còn có th thay 4i c tr) ng t/ trong câu h1i. Ví d: A: What do you reckon would be good for a five - year - old kid? B: She’ll like fairy tales, does she? (Will - does, 2 hình thc khAng 6nh). Trong tr(ng h)p này, B (ng(i bán hàng) mun nói r:ng “Tôi ngh r:ng cháu có l; thích nhng chuyn th.n tiên, ó là chuyn áng quan tâm phi không? Nu B nói: She‘ll like fairy tales, will she? thì s; ng ý r:ng “Tôi ngh là có l; cháu thích nhng chyn th.n tiên, anh / ch6 có 3ng ý nh v y không?” (Ví d d@n theo [158]). 3.2.4. TNTTTC ch< tính phân cc và tình thái trong ting Anh: 3.2.4.1. TNTTTC phân cc: not, yes, no, so a. Not (không) Xét 2 phng din ngha liên nhân, not biu t thái  ca ng(i nói trong nhng tr(ng h)p sau: [i] Not biu t vic ng(i nói không thc hin vic c.n / phi làm. I haven't done it yet. 67 [ii] Not biu t s i l p gia hai mnh  trong câu: It 's not a large room but it's comfortable. Nó không phi là cn phòng r
ng nhng thoi mái. b. Yes (vâng/có) Yes biu t s 3n ý, chp thu n i v5i l(i h1i, s xin phép, l(i  ngh6 hay c.u khin: Would you mind opening the window? - Yes. Anh có vui lòng óng c!a s.? - Vâng. c. No (không) [i] No )c s* dng  ph 6nh ho'c bác b1. Are you going there now? No, I am not. Anh có k hoch  n ó lúc này? Không, tôi không nh nh vy. [ii] No )c s* dng  biu t cái gì ó không t3n ti. She has no such an intention. Ch y không có d% nh ó. d. So (do v y) So biu t mt s vic nào ó xy ra nh là h qu ca mt s vic khác. He came late, so he missed the train. Anh y  n mu
n, do vy anh y nh& tàu. 68 3.2.4.2. Trng ng ch< xác sut: probably, possibly, certainly, perhaps, maybe,... a. Probably (có kh nng là) [i] Probably ch< kh nng xy ra 2 mc  cao (theo d oán ca ng(i nói). The forseen event will probably be taking place soon. S kin )c d báo tr5c có kh nng s; nhanh chóng xy ra. [ii] Probably di9n t lòng tin vào kh nng xy ra ca s vic )c  c p trong câu. Tom's disease may probably be cured. Bnh ca Tom có kh nng s cha c. b. Possibly (có th) [i] Possibly biu th6 s d oán ca ng(i nói v kh nng xy ra ca mt s vic nào ó 2 mc  thp vì ng(i nói không  thông tin  khAng 6nh. She might have probably killed him. Có th bà y ã gi t ch t hn ta. [ii]Possibly biu th6 hành ng nào ó có kh nng thc hin. She can posibly do it. Rt có th ch y có kh nng làm vic ó. 69 c. Certainly (ch7c ch7n) Certainly di9n t nim tin ch7c ch7n v thông tin )c nói ra. I certainly didn't mean to hurt you. Chc chn là tôi không có ý nh làm anh b t.n thng. d. Perhaps (có l;) [i] Perhaps biu t nh n xét ca ng(i nói v5i )c phát ngôn v5i  tin c y thp. Perhaps you are right. Có l là anh úng. [ii] Perhaps th hin s lich s khi ng(i nói a mt l(i  ngh6. Perhaps you should say something now. Nên chng anh cn nói m
t iu gì ó lúc này. [iii] Perhaps )c dùng khi ng(i nói d oán v kh nng xy ra ca mt s vic 2 mc  thp. Perhaps it may turn cold tonight. Có th êm nay tri tr lnh. e. Maybe (có th ã / s; là) Maybe biu th6 s không ch7c ch7n v s vic )c nói n. Maybe there has been an accident. 70 Có th ã xy ra tai nn. 3.2.4.3. Trng ng ch< t.n sut: uasully, sometimes, always, seldom, never, rarely,... a. Usually (th(ng là) [i]Usually biu t t.n sut trung bình. Tom usually gets home from work early. Tom luôn v nhà sm t" ni làm vic. [ii]Usually biu t s quen thuc ca s vic )c nói t5í trong câu. He usually helps us in case of need. Anh y thng giúp & chúng tôi trong trng hp cn thi t. b. Always (luôn luôn) [i] Always biu t thang  cao nht ca t.n sut. You are always welcome here, Tom. Anh luôn c ón m"ng ây, Tom. [ii] Always nhn mnh tính bn vng ca s vic )c nói n. I will always remember the first day to school. Tôi luôn nh mãi ngày u tiên ti trng. c. Sometimes (th<nh thong) Sometimes di9n t s vic xy ra không th(ng xuyên. 71 She is sometimes forgetful. Th#nh thong ch y hay quên. d. Seldom (him khi) Seldom di9n t t.n sut thp ca s vic. We seldom go out. Chúng tôi ít khi ra ngoài. e. Rarely (ít khi) Rarely di9n t t.n sut rt thp ca s vic. They rarely talk to each other. H rt ít nói chuyn vi nhau. 3.2.4.4. Trng ng ch< mc  sEn sàng: willingly, readily, gladly, certainly,... a. Willingly (vui lòng, t nguyn) Willingly biu th s% t% nguyn. He willingly helped her. Anh ta t% nguyn giúp & ch y. b. Readily (sEn sàng) Readily biu th6 s sEn sàng ho'c )c chuCn b6  thc hin vic gì ó. They readily agreed to help us. H s/n sàng ng ý giúp chúng tôi. 72 3.2.4.5. Trng ng ch< ngha v: definitely, absolutely, possibly, at all costs, by all means a. Definitely (nht thit là) Definitely di9n t s ch7c ch7n, không th khác )c v iu )c nói n trong câu. He definitely has to come. Nht thi t là anh y phi  n. b. Absolutely (tuyt i phi là) Absolutely di9n t mc  tuyt i i v5i iu )c nói n trong câu. We had to absolutely engage low gear. Chúng ta nht thi t phi v s thp. c. Possibly (có th phi) Possibly di9n t s b7t buc 2 mc  trung bình. She could possibly have to go Có th ch y phi i.. d. At all costs (b:ng m i giá) At all costs di9n t s b7t buc 2 mc  cao. We must win at all costs. Chúng ta phi chi n thng b0ng mi giá. 73 e. By all means (b:ng m i cách) By all means mang ngha nh At all costs nhng nhn mnh bin pháp thc hin. We must persuade him by all means. B0ng mi cách chúng ta phi thuy t phc anh y. 3.2.5. TNTTTC biu th(i trong ting Anh 3.2.5.1. Gia ng ch< th(i gian: yet, still, already, once, soon, just,... a. Yet (v@n cha) Yet di9n t tình trng cha xy ra ca s vic )c nói n trong câu, xét theo th(i im xác 6nh trong câu. By 5 pm We hadn't done the work yet. Vào lúc 5 gi chiu chúng tôi v,n cha làm xong vic. b. Still (v@n còn) Still biu t s duy trì s vic hay tình trng )c nói n trong câu. We still visited the pagoda before it was demolished. Chúng tôi v,n thm ngôi chùa ó trc khi nó b phá b(. c. Already (ã) Already biu t tình trng ã xy ra tr5c th(i im nói. He had already left by the time I came. Anh y ã i khi chúng tôi  n. 74 d. Once (ã t/ng) Once di9n t s vic ã t/ng xy ra trong quá kh. We once had a heated discussion about that. Chúng tôi ã có ln có cu
c tho lun sôi n.i v vn  ó. e. Soon (nhanh chóng) Soon biu t s xy ra nhanh chóng ca s vic )c nói n trong câu. He soon went to sleep then. Sau ó anh ta nhanh chóng chìm vào gic ng. f. Just (v/a m5i) Just biu t tình trng v/a m5i kt thúc ca s vic. We have just finished the work. Chúng tôi v"a mi k t thúc công vic. 3.2.5.2. Trng ng tùy ch n ch< tính in hình: occasionally, generally, regularly, mainly, for the most part,... a. Occasionally (ôi khi) Occasionally biu t t.n sut thp, không xác 6nh. We occasionally met each other. )ôi khi chúng tôi có gp nhau. b. Generally (nhìn chung) Generally di9n t cái nhìn khái quát, không i vào chi tit. 75 Verbs in English can generally be classified in accordance with types of complementation. Nhìn chung 
ng t" ti ng Anh có th c phân loi theo kiu loi b. ngh a. c. Regularly (u 'n) Regularly biu t s xut hin u 'n ca s kin. She attends the class regularly. Ch y i hc u n. d. Mainly (ch yu) Mainly nhn mnh t.m quan tr ng ca s vic )c nói n. Whether she will succeed or not mainly depends on her academic ability. Vic ch y có thành công hay không ch y u ph thu
c vào kh nng hc thut ca chi y. e. For the most part (ph.n l5n) For the most part nhn mnh tính ph4 bin ca hành ng. For the most part, legal procedures are strictly followed in such cases. Phn ln là các th tc pháp lý c tuân th cht ch trong nhng trng hp nh vy. 76 3.2.6. TNTTTC ch< thc 3.2.6.1. TNTTTC ch< tính cht hin nhiên: of course, surely, obviously, clearly. a. Of course (tt nhiên) [i] Of course có th )c s* dng  tr l(i khAng 6nh ho'c ph 6nh loi câu h1i có / không (yes/no questions). Do you like Jane? - Of course yes (ho'c Of course not). Anh có thích Jane không? - Tt nhiên ()ng nhiên là không). [ii] Of course có th )c s* dng  xác nh n tính xác thc ca s vic. Ten years have passed and of course he can't remember it. Mi nm ã trôi qua và chc chn là anh y không nh c iu ó. [iii] Of course biu t s dt khoát ca ng(i nói v quyt 6nh ca mình. Of course you will have to do it. Dt khoát là anh s phi làm vic ó. b. Surely (ch7c ch7n) Surely biu th6 s ch7c ch7n ca ng(i nói v iu )c nói ra. Surely he 's not working over there now. 77 Chc chn là ch y không làm vic ó lúc này. c. Obviously (hin nhiên) [i] Obviously biu at tính cht d9 nh n bit ca s vic. They were obviously doing nothing about it at that time. Rõ ràng là h không làm gì vào thi gian ó. [ii] Obviously biu th6 tính xác thc. That piece of work was obviously a hard nut to crack. Phn vic ó chc chn là không d* làm. d. Clearly (rõ ràng) Clearly biu t tính cht d9 nh n bit ho'c d9 hiu. Clearly, Tom's not a happy man. Rõ ràng Tom không phi là ngi hnh phúc. 3.2.6.2. TNTTTC ch< c(ng : just, simply, merly, only, etc. a. Just (ch< m5i) Just biu t s gim nh?  làm tng mc  l6ch s khi a ra yêu c.u, khi c7t ngang l(i ca ng(i khác ho'c khi mun thay 4i ch  cuc thoi. I just want to finish the work as soon as possible. Tôi ch# mun k t thúc công vic càng sm càng tt. b. Simply (n gin ch< là) 78 Simply nhn mnh, thu hút s chú ý vào ý 6nh ca ng(i nói. I did it simply because of compassion. Tôi làm iu ó n gin ch# vì lòng trc +n. c. Merely (thu.n túy ch<) [i] Merely di9n t mc ích n nht mà vì nó s vic xy ra. It was merely a joke. )iu ó n gin ch# là chuyn ùa thôi. [ii] Merely nhn mnh tính cht ngoi l ca s vic. It was merely an exceptional case. )iu ó ch# là trng hp ngoi l thôi. 3.2.6.3. TNTTTC ch< mc  Trng ng ch< mc  g3m: quite, almost, nearly, etc. a. Quite [i] Quite biu t mc  g.n mc tuyt i. Mary has quite recovered from the illness. Mary ã gn nh hoàn toàn bình phc sau t m. [ii] Quite biu t s nhn mnh. Quite right. No more comments. Hoàn toàn úng. Không bình lun thêm. b. Almost (h.u nh) 79 Almost biu t mc  g.n thái cc. She almost fainted but luckily the doctor came in time. Ch y gn nh sp ngt nhng tht may bác s ã  n kp. c. Nearly (g.n nh, suýt) Nearly di9n t c n im trên thang . The car nearly ran out of petrol at that time. Vào lúc ó ô tô gn nh ã h t xng. 3.3. Ti&u kt 3.3.1. Thông tin tình thái trong câu - phát ngôn, trong nhiu tr(ng h)p, )c biu hin b:ng các tác t* chuyên dng nh là nhng phng tin  ng(i h1i chính xác hoá ý 3 giao tip, chính xác hóa vic g7n câu h1i v5i hoàn cnh i thoi c th và 6nh h5ng x* lý thông tin 2 ng(i i thoi. 3.3.2. Trong câu - phát ngôn ca ting Anh và ting Vit u có các phng tin a dng chuyn ti các loi thông tin tình thái v vai trò ca nhng ng(i tham gia giao tip; thông tin 6nh h5ng tr l(i; thông tin v các 'c im ca cnh hung (chu t). Các “biu thc che ch7n” (hedges) nh là phng tin tình thái cung cp thông tin v mi liên h gia ch th phát ngôn và ni dung )c truyn báo 2 câu - phát ngôn trong mi tng quan v5i hoàn cnh giao tip là hin t)ng lý thú t3n ti 2 c ting Anh và ting Vit v5i nhiu im tng 3ng hn là khác 80 bit v kiu loi phng tin biu hin, phng thc và mc  g7n kt v5i ni dung c.n )c truyn báo, v5i ý thc ca ch th phát ngôn trong h)p tác hi thoi và, 2 mt mc  nht 6nh, th hin s tôn tr ng th din (face) ca nhng ng(i tham gia i thoi. 3.3.3. S) khác bit l5n nht gia câu - phát ngôn ting Anh và ting Vit 2 phng din các phng tin biu th6 thông tin tình thái b4 tr) là: + Trong ting Vit, thông tin tình thái b4 tr) th(ng )c chuyn ti ch yu b:ng các tiu t/ tình thái óng chc nng nh nhng tác t* tình thái b4 tr). Các tác t* này mang nhng s7c thái ng ngha - ng dng tinh t, a dng, uyn chuyn và là nét 'c thù ca ting Vit. + Trong ting Anh, không có nhng tiu t/ tình thái tng ng. Nhng s7c thái ng ngha - ng dng này, trong ting Anh, )c biu th6 mt cách thng h)p b:ng con (ng chính là ngôn iu, kt h)p v5i các t/ tình thái, thành ph.n hô g i, s bt th(ng v quy t7c ng pháp và s vi phm các nguyên t7c hi thoi. 3.3.4. B:ng s kho sát các nét ngha liên nhân )c truyn báo thông qua các trng ng tình thái tùy ch n 2 câu t(ng thu t trong ting Anh và các cách di9n t tng ng trong ting Vit, da vào th pháp quan sát và i chiu có th có nhng nh n xét sau ây: [i]Trong c ting Anh và Vit u t3n ti nhng trng ng tình thái tùy ch n có kh nng nh nhau trong vic di9n t các nét ngha liên nhân có  tinh t cao. 81 [ii] Trong nhiu tr(ng h)p không có (ng ranh gi5i rõ nét gia các phng tin tình thái tùy ch n ho'c gia các nhóm trng ng này trong vic biu t các ngha tình thái. Cùng mt ngha liên nhân có th )c di9n t b2i mt ho'c nhiu hn mt trng ng tình thái tùy ch n v5i nhng khác bit rt tinh t. Mc  tinh t này ch< có th phân bit )c thông qua ng cm cá nhân. [iii] Mt s trng ng tình thái tùy ch n trong ting Anh và Vit có kh nng biu t nhiu ngha tình thái. Và, mt s ngha tình thái c8ng có th )c biu t b:ng cùng mt trng ng tình thái tùy ch n v5i s khác bit ch< có th )c xác l p trong ng cnh s* dng c th. [iv] Trong chng này, cách dùng mt s trng ng tình thái tùy ch n  di9n t ngha liên nhân ã )c h thng hóa mt cách súc tích, tin dng cho ng(i dy và ng(i h c ting Anh nh mt ngoi ng, và, ó c8ng là mt trong nhng giá tr6 thc ti9n ca công trình này. 82
Chng 4 PHNG TIN TÌNH THÁI VI VAI GIAO TI P TRONG TI NG ANH VÀ CÁC CÁCH DI4N
T TNG
NG TRONG TI NGVIT: NH,NG TNG
-NG VÀ KHÁC BIT 4.1. Cu trúc cú pháp Câu .y , câu t<nh l)c trong ting Anh và các cách di9n t tng ng trong ting Vit. V cu trúc ng pháp ca câu - phát ngôn, th(ng có s phân bit gia: câu .y , câu t<nh l)c, và quy t7c kt h)p t/ tình thái: - Câu .y , c trong ting Anh và Vit, th(ng )c ng(i d5i s* dng  h1i ng(i trên ho'c ng(i cùng v6 th. Ví d: Would you mind if I open this window? (Cháu m c!a s. thì có làm phin bác không ?); Do you mind if I open this window? (Tôi m c!a s. có làm phin anh 83 không?). Tiu t/ tình thái “ ” trong ting Vit là phng tin th(ng g'p nht trong câu h1i  th hin thái  kính tr ng ca ng(i h1i i v5i ng(i i thoi. ây là nét khác bit rt l5n gia ting Anh và ting Vit. Trong ting Anh, không có t/ tng ng v5i t/ “”. S7c thái ng ngha - ng dng ca t/ “” trong ting Vit )c chuyn ti b:ng con (ng ngôn iu: ng iu, âm s7c, âm l)ng,... Câu “Would you mind if I open the window?”, nu )c s* dng nh mt câu h1i chính danh, luôn )c s* dng v5i ng iu i lên (the Glide-up) [142]. C8ng câu này, khi )c dùng 2 các mc ích phát ngôn khác và v5i nhng thái  khác nhau