Đề tài Một số giải pháp nhằm đổi mới và hoàn thiện hoạt động sản xuất và xuất khẩu cà phê của tỉnh Đắk Lắk đến năm 2010

- 1 - LÔØI NOÙI ÑAÀU Sau giaûi phoùng, Ñaék Laék ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån to lôùn veà kinh teá, xaõ hoäi. Trong söï phaùt trieån ñoù, ngaønh caø pheâ trôû thaønh moät ngaønh kinh teá muõi nhoïn, chuû löïc cuûa Tænh. Caø pheâ Ñaék Laék coù lôïi theá so saùnh, lôïi theá caïnh tranh trong quan heä kinh teá quoác teá, vaø coøn nhieàu tieàm naêng nhöng chöa ñöôïc khai thaùc heát. Naêng suaát cao thuoäc loaïi nhaát theá giôùi, chaát löôïng coù khaû naêng ñaït tieâu chuaån quoác teá, caø pheâ Ñaék Laék chieám treân 50% dieän tích saûn xuaát, gaàn 60% saûn löôïng vaø khoaûng 48% saûn löôïng xuaát khaåu cuûa caû nöôùc. Noù quyeát ñònh caø pheâ Vieät Nam töø choã tröôùc kia coù vò trí thaáp keùm, nay trôû thaønh moät trong nhöõng quoác gia saûn xuaát vaø xuaát khaåu caø pheâ haøng ñaàu theá giôùi vaø laø quoác gia ñöùng ñaàu veà xuaát khaåu caø pheâ voái (Robusta). Caø pheâ goùp phaàn giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm vaø ñem laïi cuoäc soáng no aám cho haøng vaïn ngöôøi daân caùc daân toäc sinh soáng taïi Ñaék Laék. Nhöng thöïc teá luoân ñaët ra nhöõng vaán ñeà caàn nhaän thöùc vaø giaûi quyeát, töø muøa vuï 97-98 tình hình saûn xuaát kinh doanh cuûa ngaønh caø pheâ Tænh Ñaék Laék dieãn bieán raát phöùc taïp, saûn xuaát phaùt trieån töï phaùt vaø ñi vaøo theá khoâng oån ñònh, chaát löôïng giaûm suùt, giaù caû bieán ñoäng thaát thöôøng, Doanh nghieäp kinh doanh bò loã taêng daàn, ngaønh caø pheâ khoâng coù khaû naêng khaéc phuïc tính chu kyø cuûa giaù caû, phoøng ngöøa ruûi ro, khoâng coù khaû naêng “töï veä” tröôùc taùc ñoäng cuûa cô cheá thò tröôøng nhaát laø khi giaù caû xuoáng thaáp döôùi möùc giaù thaønh. Qua nghieân cöùu, chuùng toâi thaáy haøng loaït khieám khuyeát daàn daàn boäc loä haïn cheá khaû naêng phaùt trieån cuûa ngaønh caø pheâ Ñaék Laék. Tuy nhieân, veà phöông dieän chuû quan laø do söï phaùt trieån chöa ñoàng boä, coøn tuyø tieän, töï phaùt vaø khoâng theo qui hoaïch, chöa nghieân cöùu töôøng taän tình hình thò tröôøng theá giôùi, chöa keát hôïp ñöôïc caùc nguoàn löïc nhaèm taïo ra saûn phaåm coù tính caïnh tranh cao. Töø nhöõng vaán ñeà ñaët ra nhö treân, chuùng toâi ñaõ maïnh daïn nghieân cöùu ñeà taøi “Moät soá giaûi phaùp nhaèm ñoåi môùi vaø hoaøn thieän hoaït ñoäng saûn xuaát vaø xuaát khaåu caø pheâ cuûa tænh Ñaék Laék ñeán naêm 2010”. Muïc ñích nghieân cöùu - Nghieân cöùu caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán saûn xuaát vaø xuaát khaåu caø pheâ cuûa tænh Ñaék Laék trong boái caûnh chung cuûa Vieät Nam vaø theá giôùi nhaèm xaùc laäp moái quan heä maät thieát giöõa caùc chuû theå tham gia vaøo thò tröôøng. - Ñaùnh giaù moät caùch töông ñoái vai troø quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc nhö moät nhaân toá quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa ngaønh caø pheâ Ñaék Laék noùi rieâng vaø Vieät Nam noùi chung. - Ñeà ra caùc giaûi phaùp mang tính ñoàng boä ñeå ñoåi môùi vaø hoaøn thieän hoaït ñoäng saûn xuaát vaø xuaát khaåu caø pheâ cuûa Tænh Ñaék Laék nhaèm taïo neân nhaân toá tích cöïc, chuû ñoäng coù tính quyeát ñònh trong vieäc thaùo gôõ nhöõng khoù khaên, taïo ñieàu kieän phaùt trieån beàn vöõng ñoái vôùi ngaønh caø pheâ Ñaék Laék töø nay ñeán naêm 2010. - 2 - Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu: caùc hoaït ñoäng lieân quan saûn xuaát–xuaát khaåu caø pheâ cuûa Tænh ÑakLak vaø Vieät Nam döôùi söï aûnh höôûng cuûa tình hình saûn xuaát, giaù caû, cung-caàu caø pheâ theá giôùi. Nhöõng chính saùch vaø hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc taùc ñoäng ñeán ngaønh caø pheâ. Phaïm vi nghieân cöùu: taäp trung nghieân cöùu thöïc traïng saûn xuaát, cheá bieán vaø xuaát khaåu caø pheâ Vieät Nam noùi chung vaø Ñaék Laék noùi rieâng. Ñaëc bieät laø giai ñoaïn 1991 trôû laïi ñaây, thôøi ñieåm baét ñaàu nhöõng “böôùc ngoaët” cuûa ngaønh caø pheâ vaø Ñaék Laék thöïc söï tham gia vaøo hoaït ñoäng xuaát khaåu caø pheâ. Phöông phaùp nghieân cöùu Söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu lòch söû laø chính. AÙp duïng phaân tích + toång hôïp: nhöõng ñaëc tröng chung seõ che daáu nhöõng khaùc bieät khoâng phaûi laø quan troïng, soá lieäu coù nhöõng luùc khoâng nhaát quaùn do ñöôïc thu thaäp töø nhieàu nguoàn khaùc nhau nhöng khoâng aûnh höôûng ñeán keát luaän. Caàn tìm ra nhöõng nhaân toá chuû yeáu taùc ñoäng ñeán giaù mang tính lieân tuïc, tính thôøi vuï, tính taïm thôøi, tính quaù khöù hoaëc tính töông lai. Phöông phaùp heä thoáng: hoaït ñoäng “saûn xuaát vaø xuaát khaåu” laø moät heä thoáng thoáng nhaát cuûa caùc chuû theå trong quaù trình taùi saûn xuaát: troàng troït, chaêm soùc thu hoaïch trong hoä daân, thu mua vaø cheá bieán, xuaát khaåu cuûa caùc ñaïi lyù hoaëc doanh nghieäp. Caùc chuû theå “saûn xuaát vaø kinh doanh” laïi phaùt trieån trong moái quan heä vôùi ngaønh caø pheâ Ñaék Laék, vôùi ngaønh caø pheâ Vieät Nam vaø theá giôùi. Keát caáu noäi dung cuûa ñeà taøi: Ngoaøi phaàn môû ñaàu, keát luaän vaø phuï luïc, noäi dung chính cuûa luaän vaên goàm 3 chöông nhö sau: Chöông 1 : Nhöõng lyù luaän cô baûn veà thöông maïi quoác teá – tình hình thöông maïi caø pheâ theá giôùi vaø boái caûnh Vieät Nam Chöông 2 : Ñaùnh giaù thöïc traïng hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh xuaát khaåu caø pheâ cuûa Vieät Nam vaø Tænh Ñaék Laék trong thôøi gian qua. Chöông 3 : Moät soá giaûi phaùp nhaèm ñoåi môùi vaø hoaøn thieän hoaït ñoäng saûn xuaát vaø xuaát khaåu caø pheâ cuûa tænh Ñaêk Laêk ñeán naêm 2010 Ñeà taøi coù tính thöïc tieãn cao, thöïc hieän ñeà taøi naøy chuùng toâi mong muoán ñoùng goùp nghieân cöùu cuûa mình cho ngaønh caø pheâ Ñaék Laék, tuy vaäy caùc giaûi phaùp coù theå chöa mang tính lyù luaän cao. Vì ñeà taøi coù phaïm vi roäng vaø yù nghóa töông ñoái saâu, maëc duø ñaõ laøm vieäc raát nghieâm tuùc vôùi noã löïc cao nhöng vôùi thôøi gian vaø kieán thöùc coù haïn, ñeà taøi khoâng theå traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt, raát mong nhaän ñöôïc söï ñoùng goùp chaân thaønh cuûa Thaày Coâ vaø caùc baïn ñeå ñeà taøi naøy ñöôïc hoaøn thieän hôn. - 3 - Chöông 1 : NHÖÕNG LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ THÖÔNG MAÏI QUOÁC TEÁ TÌNH HÌNH THÖÔNG MAÏI CAØ PHEÂ VIEÄT NAM VAØ THEÁ GIÔÙI 1.1 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN VEÀ THÖÔNG MAÏI QUOÁC TEÁ: 1.1.1 Lyù thuyeát veà thöông maïi quoác teá: Vaøo cuoái theá kyû XV caùc nhaø kinh teá hoïc coå ñieån ñaõ phaùt hieän ra vai troø raát quan troïng cuûa thöông maïi quoác teá trong quaù trình phaùt trieån kinh teá quoác gia. Keå töø ñoù ñeán nay caùc nhaø khoa hoïc nhieàu theá heä tieáp theo sau ñaõ nghieân cöùu boå sung vaø hoaøn thieän töøng böôùc veà maët lyù luaän cuûa vaán ñeà naøy. Caùc nöôùc ñang baét ñaàu söï nghieäp coâng nghieäp hoaù, phaùt trieån neàn kinh teá haøng hoùa coù theå vaän duïng toát hôn vaøo thöïc teá phaùt trieån neàn kinh teá cuûa mình. Sau ñaây laø moät soá noäi dung cô baûn cuûa heä thoáng lyù luaän veà thöông maïi quoác teá döïa treân lyù thuyeát lôïi theá so saùnh cuûa moãi quoác gia. 1.1.1.1 Thuyeát troïng thöông: Chuû nghóa troïng thöông (Mercantilism) ra ñôøi vaøo cuoái theá kyû XV ñaàu theá kyû XVI ôû Anh vaø Phaùp, trong boái caûnh trình ñoä saûn xuaát ñaõ ñöôïc naâng cao, coâng nghieäp phaùt trieån, saûn xuaát ra nhieàu haøng hoùa, … taïo ñieàu kieän cho hoaït ñoäng thöông maïi phaùt trieån. Vai troø cuûa giôùi thöông nhaân ñöôïc ñeà cao vaø chính hoï ñeà ra lyù thuyeát cô baûn cuûa tröôøng phaùi troïng thöông. Hoï coi troïng xuaát nhaäp khaåu vaø cho raèng chính xuaát nhaäp khaåu laø con ñöôøng ñem laïi phoàn vinh cho ñaát nöôùc. Tuy nhieân, quan ñieåm cuûa phaùi troïng thöông coøn haïn cheá vaø raát cöïc ñoan khi coi thöông maïi quoác teá laø moät troø chôi coù toång lôïi ích baèng khoâng (Zero-sum game), töùc laø giöõa hai quoác gia giao thöông neáu beân naøy coù lôïi thì beân kia seõ thieät haïi töông öùng, do ñoù hoï ñoøi hoûi trong quan heä thöông maïi quoác teá ñeå lôïi ích quoác gia ñöôïc ñaûm baûo, xuaát khaåu phaûi lôùn hôn nhaäp khaåu (xuaát sieâu). Töø ñoù hoï chuû tröông keâu goïi Chính phuû baûo veä maäu dòch vaø saûn xuaát trong nöôùc baèng caùc haøng raøo thueá quan vaø caám ngaët vieäc xuaát khaåu nguyeân lieäu, baûo ñaûm ñoäc quyeàn kinh doanh noäi dòa ñeå daønh öu theá caïnh tranh vôùi nöôùc ngoaøi, taêng xuaát khaåu, haïn cheá nhaäp khaåu, … Nhöng daãu sao thì thuyeát troïng thöông cuõng neâu leân ñöôïc quan ñieåm raát tieán boä thôøi baáy giôø laø bieát coi troïng thöông maïi quoác teá vaø cho raèng Chính phuû coù vai troø can thieäp nhaát ñònh vaøo hoaït ñoäng kinh teá, nhaát laø hoaït ñoäng ngoaïi thöông môû ñöôøng cho caùc tö töôûng tieán boä trong thöông maïi quoác teá sau naøy. 1.1.1.2 Lyù thuyeát veà lôïi theá tuyeät ñoái cuûa Adam Smith Ñeán giöõa theá kyû XVIII coâng nghieäp phaùt trieån maïnh ôû Chaâu AÂu, maäu dòch phaùt trieån saâu roäng, tieàn teä ñöôïc phaùt haønh vaø heä thoáng ngaân haøng ra ñôøi. Trong boái caûnh ñoù nhaø kinh teá hoïc loãi laïc ngöôøi Anh laø Adam Smith ñaõ ñöa ra quan ñieåm môùi veà thöông maïi quoác teá ñoù laø lyù thuyeát veà lôïi theá tuyeät ñoái. Quan ñieåm cuûa A.Smith ñeà cao vai troø cuûa caù nhaân, oâng cho - 4 - raèng moãi ngöôøi khi laøm ñieàu gì ñeàu nghó ñeán tö lôïi cuûa mình vaø ñieàu ñoù cuõng coù lôïi cho taäp theå vaø xaõ hoäi, vì theá Chính Phuû khoâng caàn can thieäp vaøo hoaït ñoäng cuûa caù nhaân vaø doanh nghieäp, cöù ñeå cho hoï phaùt trieån seõ coù lôïi cho neàn kinh teá…. Lyù thuyeát veà lôïi theá tuyeät ñoái cuûa A.Smith cho raèng 2 quoác gia giao thöông vôùi nhau thì hai beân ñeàu coù lôïi treân cô sôû lôïi theá tuyeät ñoái cuûa moãi quoác gia. Lôïi theá tuyeät ñoái ñöôïc coi laø söï khaùc bieät tuyeät ñoái veà naêng suaát lao ñoäng (cao hôn) hay chi phí lao ñoäng (thaáp hôn) ñeå cuøng saûn xuaát ra moät loaïi saûn phaåm. Moãi quoác gia chæ neân xuaát khaåu caùc saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái vaø nhaäp khaåu caùc saûn phaåm maø mình khoâng coù lôïi theá tuyeät ñoái. Theo lyù thuyeát naøy, söï chuyeân moân hoùa saûn xuaát caùc saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái seõ giuùp taøi nguyeân kinh teá cuûa moät ñaát nöôùc ñöôïc khai thaùc hôïp lyù hôn vaø thoâng qua trao ñoåi maäu dòch quoác teá, toång khoái löôïng saûn phaåm tieâu duøng seõ taêng cao hôn vaø chi phí reû hôn so vôùi caùc tröôøng hôïp phaûi töï saûn xuaát toaøn boä trong nöôùc. Öu ñieåm cuûa lyù thuyeát naøy: moãi quoác gia phaûi chuyeân moân hoaù saûn xuaát caùc saûn phaåm coù lôïi theá tuyeät ñoái, ñoàng thôøi trao ñoåi saûn phaåm coù lôïi theá tuyeät ñoái cuûa caùc nöôùc khaùc, thoâng qua ñoù ñeå naâng cao hieäu quaû cuûa neàn kinh teá. Ñieåm coát loõi cuûa khaùi nieäm naøy cho raèng caùc quoác gia giao thöông ñeàu coù lôïi trong caùc hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá. 1.1.1.3 Quy luaät lôïi theá so saùnh cuûa David Ricardo Trong taùc phaåm “Nhöõng nguyeân lyù kinh teá chính trò vaø thueá” xuaát baûn naêm 1817, David Ricardo cho raèng trong moái quan heä thöông maïi quoác teá khoâng neân ñaët vaán ñeà lôïi ích hai beân phaûi baèng nhau, maø caên baûn laø hai beân coù lôïi hôn so vôùi tröôøng hôïp khoâng coù trao ñoåi maäu dòch. Cô sôû cuûa luaän ñieåm treân laø lyù thuyeát veà lôïi theá so saùnh vôùi noäi dung caên baûn laø: “moãi quoác gia seõ chuyeân moân hoùa saûn xuaát ñeå xuaát khaåu caùc saûn phaåm maø mình coù lôïi theá so saùnh vaø nhaäp khaåu trôû laïi caùc saûn phaåm maø mình khoâng coù lôïi theá so saùnh”. Khaùc vôùi lôïi theá tuyeät ñoái cuûa A.Smith, lôïi theá so saùnh cuûa D.Ricardo ñöôïc hieåu laø söï khaùc bieät töông ñoái veà naêng suaát lao ñoäng (cao hôn) hay chi phí lao ñoäng (thaáp hôn) ñeå laøm ra cuøng moät loaïi saûn phaåm. Lyù thuyeát lôïi theá so saùnh chæ ra raèng: duø moät quoác gia duø khoâng coù lôïi theá tuyeät ñoái, nhöng laïi coù lôïi theá so saùnh (töông ñoái) veà moät soá loaïi saûn phaåm nhaát ñònh vaø bieát caùch khai thaùc toát caùc lôïi theá naøy thoâng qua vieäc chuyeân moân hoùa saûn xuaát vaø thöông maïi quoác teá thì vaãn coù theå naâng cao hieäu quaû neàn kinh teá cuûa mình. Ñieàu naøy ñaõ khaéc phuïc ñöôïc nhöôïc ñieåm cô baûn veà lôïi theá tuyeät ñoái cuûa A.Smith vaø ñöôïc coi laø moät trong nhöõng qui luaät quan troïng nhaát cuûa kinh teá hoïc phaùt trieån. 1.1.1.4 Lyù thuyeát veà chi phí cô hoäi cuûa Haberler: Theo Haberler, chi phí cô hoäi cuûa moät saûn phaåm X laø soá löôïng saûn phaåm loaïi khaùc maø ngöôøi ta hy sinh ñeå coù ñuû taøi nguyeân laøm taêng theâm moät ñôn vò saûn phaåm X. Ñoàng thôøi Haberler cho raèng chi phí cô hoäi khoâng ñoåi cho moãi quoác gia, nhöng laïi khaùc nhau giöõa caùc - 5 - quoác gia khaùc. Söï khaùc bieät naøy laø cô sôû laøm naûy sinh ra söï trao ñoåi maäu dòch quoác teá. Noù cho pheùp moãi quoác gia coù theå taäp trung chuyeân moân hoùa saûn xuaát hoaøn toaøn vaøo loïai saûn phaåm coù chi phí cô hoäi thaáp nhaát, sau ñoù tieán haønh trao ñoåi haønh hoùa. Ñieàu naøy seõ laøm lôïi theá kinh teá cuûa töøng quoác gia vaø toaøn theá giôùi ñeàu naâng cao. Luaän ñieåm naøy cho raèng caùc nöôùc coù qui moâ neàn kinh teá nhoû beù vaãn coù theå chuyeân moân hoùa saûn xuaát hoaøn toaøn caùc saûn phaåm coù lôïi theá so saùnh, thoâng qua trao ñoåi maäu dòch quoác teá vaãn naâng cao hieäu quaû neàn kinh teá cuûa mình. Tuy nhieân, hoï seõ gaëp nhieàu khoù khaên hôn do neàn kinh teá bò phuï thuoäc nhieàu vaøo ngoaïi thöông trong khi giaù caû vaø tyû giaù trao ñoåi haøng hoùa do caùc nöôùc coù qui moâ saûn xuaát lôùn quyeát ñònh. 1.1.1.5 Lyù thuyeát hieän ñaïi veà thöông maïi quoác teá cuûa Heckscher – Ohlin: Trong theá kyû 20, nhieàu lyù thuyeát hieän ñaïi veà thöông maïi quoác teá laàn löôït xuaát hieän, nhaèm khaéc phuïc caùc nhöôïc ñieåm cuûa nhöõng lyù thuyeát coå ñieån, noåi baät laø taùc phaåm “Thöông maïi lieân khu vöïc vaø quoác teá” cuûa 2 nhaø kinh teá hoïc Thuïy Ñieån Eli Heckscher vaø Bertil Ohlin xuaát baûn naêm 1933. Lyù thuyeát naøy cho raèng ñeå laøm ra saûn phaåm caàn keát hôïp caùc yeáu toá saûn xuaát theo nhöõng tyû leä caân ñoái khaùc nhau nhaát ñònh. Trong ñieàu kieän cuûa neàn kinh teá môû, moãi nöôùc seõ höôùng ñeán chuyeân moân hoùa saûn xuaát vaøo nhöõng ngaønh maø nöôùc mình coù theå söû duïng caùc yeáu toá saûn xuaát moät caùch thuaän lôïi nhaát, coù nguoàn cung caáp ñoài daøo, chi phí reû, chaát löôïng haøng hoùa saûn xuaát ra toát hôn caùc nöôùc khaùc. Nhö vaäy, theo qui luaät tyû leä caân ñoái caùc yeáu toá saûn xuaát thì söï dö thöøa hay khan hieám caùc yeáu toá saûn xuaát quyeát ñònh ñeán moâ hình thöông maïi quoác teá cuûa moãi quoác gia. Moät quoác gia seõ chuyeân moân hoùa saûn xuaát ñeå xuaát khaåu caùc saûn phaåm thaâm duïng yeáu toá saûn xuaát maø quoác gia ñoù dö thöøa töông ñoái vaø nhaäp khaåu saûn phaåm thaâm duïng yeáu toá saûn xuaát maø quoác gia ñoù khan hieám töông ñoái, moät quoác gia hoaøn toaøn coù theå döïa vaøo caùc lôïi theá so saùnh cuûa mình ñeå xaây döïng chieán löôïc phaùt trieån cho phuø hôïp. Tuy nhieân treân thöïc teá caàn phaûi nghieân cöùu khai thaùc caùc lôïi theá so saùnh cuûa mình thoâng qua hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá sao cho hôïp lyù vaø hieäu quaû nhaát trong töøng giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá ñeå duy trì vaø phaùt huy lôïi theá so saùnh moät caùc trieät ñeå nhaát, ñaëc bieät laø ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån nhö Vieät Nam. 1.1.1.6 Lôïi theá caïnh tranh quoác gia – “Moâ hình kim cöông cuûa Porter” Töø tröôùc ñeán nay, naêng löïc caïnh tranh quoác teá cuûa moät quoác gia thöôøng ñöôïc giaûi thích baèng lyù thuyeát thöông maïi quoác teá baét nguoàn töø A.Smith. Tuy nhieân, neàn kinh teá toaøn caàu ngaøy nay quaù phöùc taïp neân khoù giaûi thích ñaày ñuû baèng nhöõng lyù thuyeát cuõ ñöôïc. Naêm 1990, Giaùo sö Micheal Porter cuûa tröôøng Harvard ñaõ giôùi thieäu moät lyù thuyeát caïnh tranh môùi, moâ hình Porter. OÂng phaân bieät moâ hình cuûa mình vôùi lyù thuyeát thöông maïi truyeàn thoáng ôû choã söï truø phuù cuûa moät quoác gia khoâng phaûi ñöôïc thöøa höôûng töø taøi nguyeân thieân nhieân maø chính laø - 6 - nhôø vaøo nhöõng quyeát ñònh mang tính chieán löôïc. Theo Porter, moät quoác gia ñaït ñöôïc lôïi theá caïnh tranh neáu nhöõng Doanh nghieäp cuûa nöôùc naøy xaây döïng ñöôïc naêng löïc caïnh tranh. Doanh nghieäp seõ coù tính caïnh tranh thoâng qua nhöõng hoaït ñoäng ñoåi môùi saùng taïo, bao goàm caûi tieán coâng ngheä trong qui trình saûn xuaát kinh doanh. Sô ñoà I.1: MOÂ HÌNH KIM CUÔNG CUÛA PORTER Nghieân cöùu cuûa Michael Porter neâu boán thuoäc tính cuûa moät quoác gia hình thaønh moâi tröôøng theo ñoù caùc Doanh nghieäp ñòa phöông caïnh tranh, vaø nhöõng thuoäc tính naøy khuyeán khích hoaëc kìm haõm vieäc taïo neân lôïi theá caïnh tranh. Boán thuoäc tính ñoù laø:
Yeáu toá thaâm duïng (factor endowment): vò theá cuûa quoác gia theo ñoù laø nhöõng yeáu toá ñaàu vaøo caàn thieát cho qui trình saûn xuaát nhö lao ñoäng, ñaát ñai, taøi nguyeân thieân nhieân, voán vaø cô sôû haï taàng. Trong ñoù, nhöõng yeáu toá saûn xuaát “chuû yeáu” nhö lao ñoäng coù tay ngheà, voán vaø cô sôû haï taàng laø nhöõng yeáu toá ñöôïc taïo ra chöù khoâng phaûi thöøa höôûng, caàn phaûi ñöôïc ñaàu tö vaø duy trì maïnh meõ vì chuùng khoù sao cheùp baét chöôùc vaø coù giaù trò daãn ñeán lôïi theá caïnh tranh. Nhöõng yeáu toá thoâng duïng khoâng xaây duïng lôïi theá caïnh tranh beàn vöõng ñöôïc.
Ñieàu kieän nhu caàu (demand conditions): baûn chaát cuûa nhu caàu nöôùc nhaø trong ngaønh coâng nhieäp saûn phaåm hay dòch vuï. Thò tröôøng noäi ñòa khoù tính vaø tinh teá seõ laø moät nhaân toá quan troïng taïo neân naêng löïc caïnh tranh.
Lieân keát vaø hoã trôï coâng nghieäp (relating and supporting industies): söï hieän dieän hay vaéng maët trong moät quoác gia cuûa caùc nhaø cung caáp vaø nhöõng ngaønh coâng nghieäp lieân quan laø söï caïnh tranh coù tính quoác teá.
Chieán löôïc Doanh nghieäp, caáu truùc vaø söï caïnh tranh (firm stratergy, structure and rivalry): ñieàu kieän kieåm soaùt trong moät quoác gia theo ñoù caùc Doanh nghieäp hình thaønh, toå chöùc, quaûn lyù vaø baûn chaát caïnh tranh noäi ñòa. OÂng ñaëc bieät nhaán maïnh vai troø cuûa cô hoäi vaø vai troø cuûa chính phuû trong moâ hình. Cô hoäi Chieán löôïc doanh nghieäp, caáu truùc vaø söï caïnh tranh Lieân keát vaø hoã trôï coâng nghieäp Ñieàu kieän nhu caàu Yeáu toá thaâm duïng Chính phuû - 7 - - Nhöõng söï kieän ngaãu nhieân nhö : ñoät phaù hay phaùt minh trong coâng ngheä; chieán tranh, thieân tai; bieán ñoäng tyû giaù hoái ñoaùi, bieán doäng caùc yeáu toá ñaàu vaøo, nhu caàu hay sôû thích ngöôøi tieâu duøng coù theå coù lôïi hay coù haïi cho vò theá caïnh tranh cuûa Doanh nghieäp. - OÂng cho raèng “vai troø ñuùng ñaén cuûa chính phuû phaûi laø moät taùc nhaân hay yeâu caàu; chính phuû phaûi khuyeán khích hay caû thuùc ñaåy Doanh nghieäp taêng cöôøng ñoäng cô vaø xaây döïng vò theá caïnh tranh cao hôn…”. Chính phuû coù theå taùc ñoäng ñeán “4 thuoäc tính” treân thoâng qua caùc bieän phaùp nhö : taøi trôï tröïc tieáp hay giaùn tieáp cho Doanh nghieäp; aùp duïng caùc luaät thueá; qui ñònh hay khoâng qui ñònh ñoái vôùi thò tröôøng voán vaø kieåm soaùt hoái ñoaùi; chính saùch giaùo duïc, daïy ngheà; nhöõng tieâu chuaån kyõ thuaät veà saûn phaåm, keå caû nhöõng qui ñònh veà moâi tröôøng; chính phuû mua saém haøng hoaù/dòch vuï; ban haønh luaät choáng ñoäc quyeàn. Quan heä hôïp taùc giöõa Doanh nghieäp vaø chính phuû seõ khoâng hieäu quaû neáu chæ hôïp taùc töøng Doanh nghieäp rieâng leû. Muoán moái quan heä naøy ñaït ñöôïc hieäu quaû taêng cöôøng söùc caïnh tranh, caùc Doanh nghieäp caàn phaûi hôïp taùc lieân keát vôùi nhau trong ngaønh, chuù yù ñeán giaûi phaùp toaøn dieän vôùi taàm nhìn chieán löôïc, öu tieân löïa choïn nhöõng lónh vöïc quan taâm vaø taêng cöôøng chaát löôïng ñoái thoaïi giöõa chính phuû vaø Doanh nghieäp treân cô sôû döõ lieäu vaø phaân tích. 1.1.2. Ñaëc tröng caïnh tranh cuûa moät ngaønh trong kinh teá thò tröôøng: 1.1.2.1 Moâi tröôøng caïnh tranh trong moät ngaønh – “Moâ hình 5 aùp löïc caïnh tranh” Sô ñoà I.2 : MOÂ HÌNH NAÊM AÙP LÖÏC CAÏNH TRANH Theo Michael Porter, baûn chaát vaø möùc ñoä caïnh tranh trong moät ngaønh xoay quanh 5 löïc löôïng, taïo thaønh boái caûnh caïnh tranh cuûa caùc Doanh nghieäp. OÂng cho raèng baûn chaát cuûa vieäc xaây döïng chieán löôïc laø ñeå thích nghi vôùi caïnh tranh. Muïc ñích cuûa doanh nghieäp laø tìm kieám nhöõng phaàn naøo trong ngaønh maø hoï coù theå töï baûo veä mình toát nhaát tröôùc nhöõng löïc löôïng caïnh tranh hoaëc coù theå taùc ñoäng tôùi caùc löïc löôïng aáy theo caùch coù lôïi cho mình. 1.1.2.2 Caùc loaïi hình caïnh tranh chính Söùc maïnh thöông löôïng cuûa ngöôøi baùn Söùc maïnh thöông löôïng cuûa ngöôøi Nhöõng ngöôøi nhaäp ngaønh Nhöõng saûn phaåm thay theá Nhöõng ngöôøi mua Nhöõng ngöôøi cung caáp Nhöõng nhaø caïnh tranh trong ngaønh Möùc ñoä caïnh tranh trong ngaønh Ñe doïa cuûa nhöõng ngöôøi nhaäp ngaønh Ñe doïa cuûa saûn phaåm thay theá - 8 - Söï phaùt trieån nhanh choùng caùc moái quan heä kinh teá thöông maïi vaø chu chuyeån treân phaïm vi quoác teá vaø khu vöïc ñaõ laøm cho thò tröôøng gaàn nhö laø moät theå thoáng nhaát giöõa caùc quoác gia. Möùc ñoä caïnh tranh khoâng coøn boù buoäc trong phaïm vi cuûa moät quoác gia, thò tröôøng luùc naøy ñaõ trôû thaønh thò tröôøng quoác teá vaø laø nôi hoäi tuï caùc ñoái thuû caïnh tranh khoâng heà chaâm tröôùc hoaëc khoan nhöôïng. Hoaït ñoäng thöông maïi noùi chung vaø thöông maïi quoác teá noùi rieâng laø cuoäc caïnh tranh dieãn ra giöõa caùc chuû theå tham gia treân thò tröôøng. Caên cöù vaøo noäi dung caùc lyù thuyeát veà thöông maïi quoác teá, ñaëc bieät laø “moâ hình 5 aùp löïc caïnh tranh” cuûa Michael Porter coù theå ruùt ra 3 loaïi hình caïnh tranh chính sau ñaây: Caïnh tranh giöõa ngöôøi baùn vaø ngöôøi mua: laø cuoäc caïnh tranh theo qui luaät mua reû-baùn ñaét. Ngöôøi mua muoán mua reû, ngöôøi baùn muoán baùn ñöôïc giaù cao. Söï caïnh tranh dieãn ra döôùi taùc ñoäng cuûa nhieàu aùp löïc töø moãi beân cho ñeán khi ñaït ñöôïc söï caân baèng chung veà giaù caû, lôïi ích. Caïnh tranh giöõa caùc ngöôøi mua: laø cuoäc caïnh tranh dieãn ra theo qui luaät cung caàu. Khi haøng hoùa khan hieám seõ laøm cung nhoû hôn caàu, cuoäc caïnh tranh giöõa caùc ngöôøi mua seõ trôû neân gay gaét vaø giaù caû ñöôïc ñaåy leân ôû möùc cao, lôïi theá luùc naøy thuoäc veà ngöôøi baùn. Ngöôïc laïi, khi caàu thaáp hôn cung, möùc caïnh tranh seõ khoâng cao, lôïi theá thuoäc veà ngöôøi mua naøo traû giaù toát hôn. Caïnh tranh giöõa caùc ngöôøi baùn: laø cuoäc caïnh tranh cô baûn nhaát treân thò tröôøng. Noù ñöôïc thöïc hieän nhaèm tranh giaønh caùc lôïi ích. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, cuoäc caïnh tranh naøy ngaøy caøng quyeát lieät, keát quaû cuoái cuøng phuø hôïp vôùi qui luaät ñaøo thaûi. 1.1.2.3 Caùc chieán löôïc caïnh tranh cô baûn: Caïnh tranh trong moät ngaønh treân thò tröôøng quoác teá thöïc chaát laø söï caïnh tranh giöõa caùc thaønh phaàn tham gia vaøo ngaønh döôùi taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá ngoaïi vi, caùc toå chöùc, Doanh nghieäp chính laø caùc chuû theå tham gia vaøo cuoäc caïnh tranh naøy. Baøn veà naêng löïc phaân bieät vaø lôïi theá caïnh tranh hay nhöõng ñieåm maïnh vaø nhöõng ñieåm yeáu cuûa moät ngaønh töùc laø noùi tôùi söï so saùnh caùc maët, caùc hoaït ñoäng cuûa chuû theå so vôùi caùc ñoái thuû caïnh tranh trong ngaønh ñoù. Treân côû sôû naøy, chieán löôïc caïnh tranh cuûa ngaønh coù theå coi laø moät chöông trình haønh ñoäng toång quaùt cuûa caùc toå chöùc, Doanh nghieäp treân cô sôû khai thaùc toái ña lôïi theá caïnh tranh cuûa mình trong quaù trình giaønh öu theá so vôùi ñoái thuû ñeå thöïc hieän moät soá muïc tieâu cuï theå. Bí quyeát thaønh coâng trong caïnh tranh laø phaûi bieát taäp hôïp caùc bieän phaùp giaûi quyeát söï thích nghi cuûa moâi tröôøng beân trong (caùc nguoàn löïc) vaø söï thay ñoåi thöôøng xuyeân cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi (khaùch haøng, ñoái thuû caïnh tranh, tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät, …). Trong kinh doanh coù nhieàu phöông thöùc thöïc hieän chieán löôïc caïnh tranh. Tuy nhieân taïm thôøi coù theå phaân ra 3 loaïi chieán löôïc caïnh tranh cô baûn maø caùc toå chöùc coù theå aùp duïng keát hôïp hoaëc rieâng leû: - 9 -
Chieán löôïc daãn ñaàu haï giaù thaønh: laø loaïi chieán löôïc ngaøy caøng phoå bieán. Caùc toå chöùc giaønh öu theá tröôùc ñoái thuû baèng caùch aùp duïng haøng loaït caùc bieän phaùp kinh teá ñeå ñaït ñöôïc möùc chi phí saûn xuaát thaáp nhaát. Chieán löôïc naøy ñoøi hoûi caùc toå chöùc khi xaây döïng ñieàu kieän vaät chaát phaûi xem xeùt keát hôïp giöõa yeáu toá qui moâ vaø tính hieäu quaû, noù cho pheùp toå chöùc coù giaù thaønh thaáp hôn. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu, toå chöùc caàn chuù yù taêng cöôøng caùc bieän phaùp kieåm soaùt nhaèm tieát kieäm chi phí nhöng khoâng theå xem nheï caùc yeáu toá chaát löôïng cuûa haøng hoùa/dòch vuï hoaëc caùc giaù trò ñaõ cam keát vôùi khaùch haøng.
Chieán löôïc khaùc bieät hoùa saûn phaåm: muïc tieâu cuûa chieán löôïc laø laøm khaùc bieät hoùa saûn phaåm, dòch vuï. Caùc söï khaùc bieät naøy phaûi ñöôïc khaùch haøng chaáp nhaän veà caùc ñaëc tính öu theá maø ñoái thuû caïnh tranh khoâng coù, khoâng theo kòp hoaëc baét chöôùc ñöôïc. Caùc phöông phaùp khaùc bieät hoaù saûn phaåm ñöôïc bieåu hieän nhö: söï ñòa danh ñaëc bieät, ñieån hình veà thieát keá, kieåu daùng, coâng ngheä saûn xuaát tieân tieán, caùc dòch vuï keøm theo, maïng löôùi phaân phoái, … Vieäc ñaàu tö taïo söï khaùc bieät hoaù saûn phaåm thöôøng khaù cao, caùc toå chöùc caàn phaûi chuù yù vaøo yeáu toá chi phí. Ngoaøi ra, chieán löôïc naøy ñoâi khi laïi loaïi tröø khaû naêng naâng cao thò phaàn, bôûi tính rieâng bieät thöôøng khoâng ñi ñoâi vôùi vieäc phaùt trieån môû roäng thò tröôøng.
Chieán löôïc troïng taâm hoùa saûn phaåm: chuû theå taäp trung cung öùng caùc saûn phaåm, dòch vuï cho moät hoaëc moät nhoùm khaùch haønh cuï theå. Chieán löôïc naøy chuû yeáu söû duïng cho caùc toå chöùc qui moâ vöøa vaø nhoû hoaëc caùc ñôn vò thaønh vieân cuûa caùc toå chöùc coù qui moâ lôùn vì thöôøng chæ aùp duïng ñöôïc trong caùc thò tröôøng coù söùc eùp caïnh tranh yeáu, ít söï taán coâng cuûa ñoài thuû, qui moâ thò tröôøng thöôøng nhoû. 1.2 TÌNH HÌNH THÖÔNG MAÏI CAØ PHEÂ THEÁ GIÔÙI VAØ BOÁI CAÛNH KINH TEÁ CUÛA VIEÄT NAM Hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá cuûa moät ngaønh hay moät quoác gia ngoaøi vieäc chòu söï quaûn lyù vaø chi phoái cuûa caùc chính saùch veà ngoaïi thöông cuûa Chính phuû thöôøng ñöôïc xaây döïng trong moät boái caûnh kinh teá cuï theå, maø caùc chính saùch naøy coøn lieân heä tröïc tieáp vôùi thò tröôøng khu vöïc vaø theá giôùi. Ñeå hieåu roõ hoaït ñoäng thöông maïi caø pheâ, chuùng ta caàn xem xeùt thöïc traïng vaø nhöõng dieãn bieán thöông maïi cuûa ngaønh caø pheâ theá giôùi, caùc boái caûnh kinh teá vaø söï taùc ñoäng cuûa chính saùch ngoaïi thöông cuûa Vieät Nam leân hoaït ñoäng xuaát khaåu caø pheâ. 1.2.1 Thöïc traïng ngaønh caø pheâ theá giôùi 1.2.1.1 Tình hình saûn xuaát cuûa ngaønh caø pheâ theá giôùi (phuï luïc 1) Hieän treân theá giôùi coù khoaûng 75 nöôùc coù ñieàu kieän phuø hôïp ñeå troàng caø pheâ, vôùi dieän tích toång coäng khoaûng 12 trieäu ha, ña soá dieän tích thuoäc sôû höõu tö nhaân. Möôøi quoác gia coù dieän tích troàng vaø saûn xuaát caø pheâ lôùn nhaát theá giôùi (bao goàm 2 loaïi caø pheâ chính laø Arabica vaø Robusta) chieám khoaûng 70% dieän tích vaø gaàn 80% saûn löôïng caø pheâ toaøn caàu. - 10 - Baûng 1.1: TÌNH HÌNH SAÛN XUAÁT CAØ PHEÂ CUÛA 10 QUOÁC GIA HAØNG ÑAÀU Nöôùc Trung bình 84 - 88 26,484 602 11,370 6,163 2,685 5,107 2,890 4,288 2,742 2,787 89 - 93 26,384 1,813 14,103 7,133 2,742 4,575 3,619 3,281 2,814 2,261 94 - 98 26,109 5,412 11,996 3,752 3,752 4,834 4,285 3,311 2,866 3,157 99 - 03 35,048 12,472 11,079 6,179 4,839 4,757 4,299 3,933 3,611 3,096 Brazil Vietnam Colom bia Indone sia Ethiopia UgandaAán Ñoä Mexico Guate mala Bôø Bieån Ngaø ÑVT: saûn löôïng = 1.000 bao (60kg/bao) (Nguoàn: Toång hôïp soá lieäu cuûa ICO) Naêng xuaát bình quaân treân theá giôùi trong nhöõng thaäp nieân 80 trôû veà tröôùc khoâng cao, trung bình 600-700 kg/ha. Töø giöõa thaäp nieân 90 ñeán nay, nhôø aùp duïng tieán boä khoa hoïc-kyõ thuaät vaøo lai taïo gioáng, canh taùc, … neân töøng böôùc ñaõ ñöa naêng suaát taêng leân ñaùng keå, naêng suaát bình quaân cuûa theá giôùi ñaõ ñaït xaáp xæ 1 taán/ha keå töø naêm 1999. Baûng 1.2: NAÊNG SUAÁT VAØ CHI PHÍ SAÛN XUAÁT CAØ PHEÂ CUÛA MOÄT SOÁ QUOÁC GIA Quoác Gia Bôø Bieån Ngaø Uganda Indonesia Thaùi Lan AÁn Ñoä Brazil Vieät Nam Naêng suaát (kg/ha) 450 630 850 950 1,050 1,100 1,700 Chi phí saûn xuaát treân moãi taán/ha (USD) 1,490 1,322 687 1,056 850 1,321 700 (Nguoàn: Neumann Kaffee Gruppe- 2000) Ñaëc tröng cuûa saûn xuaát caø pheâ toaøn caàu laø saûn löôïng theo chu kyø naêm troài naêm suït vaø giai ñoaïn sau taêng hôn giai ñoaïn tröôùc, chuûng loaïi caø pheâ robusta taêng cao hôn so vôùi arabica vaø chieám tæ troïng ngaøy caøng cao trong cô caáu toång saûn löôïng. Naêng suaát vaø dieän tích ñeàu taêng, möùc ñoä taêng cuûa dieän tích cao hôn trong 10 naêm gaàn ñaây laø nguyeân nhaân laøm cho saûn xuaát phaùt trieån quaù nhanh, ñaåy ngaønh caø pheâ theá giôùi vaøo tình traïng maát caân ñoái cung caàu. 1.2.1.2 Giao dòch thöông maïi Nguoàn caø pheâ giao dòch treân thò tröôøng theá giôùi xuaát phaùt töø khoaûng 50 quoác gia saûn xuaát coù ñuû naêng löïc tham gia xuaát khaåu, nhöõng quoác gia saûn xuaát khaùc chæ ñuû ñaùp öùng nhu caàu tieâu duøng trong nöôùc. Caø pheâ nhaân thoâ laø maët haøng xuaát chieám tyû troïng tuyeät ñoái (khoaûng 92- 95%) trong cô caáu caø pheâ xuaát khaåu cuûa caùc nöôùc saûn xuaát. Nhìn chung, do saûn xuaát phaùt trieån vaø toàn kho cao neân xuaát khaåu cuûa caùc nöôùc saûn xuaát taêng ñeàu haøng naêm, caù bieät naêm 1994 vaø 1995 soá löôïng giaûm laø do haïn haùn gaây maát muøa taïi Brazil. (Xem phuï luïc 2A) Bieåu ñoà I.1: SAÛN LÖÔÏNG VAØ KIM NGAÏCH XUAÁT KHAÅU CUÛA CAÙC NÖÔÙC SAÛN XUAÁT - 11 - 87.3 85.190.289.285.579.980.377.667.670.575.078.2 5.40 9.47 8.18 11.43 12.88 10.06 11.58 10.15 5.87 5.46 5.25 5.64 0 20 40 60 80 100 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0 2 4 6 8 10 12 14 Soá löôïng (trieäu bao) Kim ngaïch xuaát khaåu (tyû USD) Toång giaù trò xuaát khaåu caø pheâ cuûa caùc nöôùc saûn xuaát haøng naêm khoâng oån ñònh, kim ngaïch taêng giaûm theo nhu caàu tieâu duøng vaø phuï thuoäc raát nhieàu vaøo giaù giao dòch. Trung bình giai ñoaïn 1997-2003 giaù trò kim ngaïch giaûm 11,3%/naêm. Maëc duø löôïng toàn kho taïi caùc nöôùc saûn xuaát lieân tuïc giaûm, ñaëc bieät giai ñoaïn 99-03 ñöôïc xem laø möùc thaáp nhaát töø tröôùc ñeán nay nhöng cuõng khoâng taùc ñoäng ñöôïc ñeán vieäc taêng giaù trò kim ngaïch. (Xem phuï luïc 2B) Chæ rieâng 25 quoác gia phaùt trieån goàm Chaâu AÂu, Myõ, Nhaät vaø Singapore ñaõ nhaäp khaåu khoaûng 95% löôïng caø pheâ xuaát khaåu cuûa caùc quoác gia saûn xuaát. Vieäc nhaäp khaåu caø pheâ do caùc taäp ñoaøn cheá bieán chi phoái neân chuû yeáu chæ nhaäp caø pheâ nhaân thoâ ñeå cheá bieán phuïc vuï nhu caàu tieâu duøng trong nöôùc vaø taùi xuaát khaåu sang caùc nöôùc khaùc. Maët khaùc toång toàn kho cuûa caùc nöôùc nhaäp khaåu coù xu höôùng taêng giaûm theo giaù caû. Giaù giaûm maïnh töø naêm 1999 laø luùc toàn kho lieân tuïc taêng vaø hieän ñang ñaït möùc cao nhaát töø tröôùc ñeán nay. (Xem phuï luïc 3A) Toång löôïng caø pheâ taùi xuaát (ñaõ ñöôïc tinh cheá) trung bình 10 naêm gaàn ñaây chæ baèng khoaûng 25,2% so vôùi löôïng caø pheâ xuaát khaåu cuûa caùc nöôùc saûn xuaát nhöng giaù trò laïi baèng 41,8%. Vaøo nhöõng naêm giaù caû xuoáng thaáp, möùc cheânh leäch naøy caøng cao (giai ñoaïn 1999- 2003, tæ leä naøy laø 27,4% vaø 53%). Söï cheânh leäch naøy noùi leân möùc lôïi nhuaän cao thu ñöôïc khi caø pheâ ñöôïc cheá bieán saâu vaø söï thieáu coâng baèng trong giao dòch (chæ nhaäp caø pheâ nhaân thoâ, haïn cheá nhaäp caø pheâ qua cheá bieán saâu baèng caùc haøng raøo thueá quan). (Xem phuï luïc 3B) Thoâng thöôøng giaù caû hình thaønh treân quan heä cung caàu nhöng giaù giao dòch caø pheâ theá giôùi hieän nay haàu nhö chæ caên cöù vaøo giaù cuûa nhöõng quoác gia nhaäp khaåu vaø cheá bieán caø pheâ haøng ñaàu treân theá giôùi. Giaù coù tính quyeát ñònh trong giao dòch chính thöùc xuaát phaùt töø giaù Robusta thò tröôøng LIFFE cuûa Luaân Ñoân vaø giaù arabica thò tröôøng CSCE cuûa New York. Giaù theå hieän tính baát oån, bieân ñoä dao ñoäng lôùn, möùc ñoä bieán ñoäng cuûa giaù Arabica ít hôn so vôùi giaù Robusta, giaù bieán ñoäng theo moät chu kyø lôùn khoaûng 10 naêm (72-81, 82-91; 92-2001) vaø chu kyø sau thöôøng thaáp hôn chu kyø tröôùc. (Xem phuï luïc 4A) - 12 - Bieåu ñoà I.2: DIEÃN BIEÁN GIAÙ PHÖÙC HÔÏP ICO, ARABICA NEW YORK & ROBUSTA LONDON 65.2458.86 85.63 145.54 57.0260.29 34.11 25.8823.92 49.45 39.56 47.15 118.31 0 25 50 75 100 125 150 175 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Gíaù Arabica New York Giaù Robusta London Giaù phöùc hôïp ICO Trong khi thò tröôøng caø pheâ dieãn bieán theo chieàu höôùng xaáu ñoái vôùi ngöôøi saûn xuaát, giaù baùn leû taïi caùc quoác gia Chaâu AÂu, Myõ vaø Nhaät trong 20 naêm qua khoâng nhieàu bieán ñoäng vaø cao gaáp nhieàu laàn giaù baùn cuûa ngöôøi saûn xuaát. Giaù giao dòch xuaát nhaäp khaåu gaàn ñaây lieân tuïc giaûm vôùi möùc ñoä ngaøy caøng traàm troïng, tuy nhieân nghòch lyù laø giaù baùn leû haàu nhö khoâng giaûm hoaëc coù giaûm nhöng khoâng ñaùng keå. (Xem phuï luïc 4B) 1.2.1.3 Tình hình tieâu thuï caø pheâ theá giôùi (phuï luïc 5A vaø 5B) Toác ñoä taêng cuûa tieâu thuï caø pheâ theá giôùi 15 naêm gaàn ñaây (giai ñoaïn 1989-2003) raát thaáp, bình quaân taêng khoaûng 1,3%/naêm. Nhu caàu tieâu thuï caø pheâ theá giôùi sau nhieàu naêm suùt giaûm ñang coù daáu hieäu phuïc hoài khaû quan, giai ñoaïn 90-99 tieâu thuï bình quaân toaøn caàu 97,38 trieäu bao/naêm thì sang giai ñoaïn 2000-2003 ñaõ taêng leân 108,5 trieäu bao/naêm. Tuy nhieân möùc taêng cuûa nhu caàu vaãn thaáp so vôùi möùc taêng saûn xuaát coäng vôùi löôïng döï tröõ khaù lôùn ñuû söùc ñaùp öùng nhu caàu duø coù baát kyø söï thay ñoåi naøo trong saûn xuaát. Nhìn chung, tình hình tieâu thuï caø pheâ toaøn caàu tuy coù caûi thieän nhöng vaãn coøn nhieàu khoù khaên chöa theå thaùo gôõ ngay ñöôïc. Baûng 1.3: CAÙN CAÂN CAØ PHEÂ THEÁ GIÔÙI THEO ÖÔÙC TÍNH CUÛA ICO - 13 - Chæ tieâu TB 90-99 2000 2001 2002 2003 TB 00-03 (1) Toång saûn löôïng (*) 97,377 112,334 109,952 119,947 102,477 111,177 (2) Toång toàn kho toaøn caàu 52,756 37,876 39,541 39,661 41,243 39,580 (3) Toång tieâu thuï toaøn caàu 98,393 104,490 108,297 109,329 111,712 108,457 Caùc nöôùc saûn xuaát (*) 22,525 25,939 26,829 27,196 27,658 26,906 Chaâu AÂu, Myõ, Nhaät 60,379 60,488 61,283 61,166 62,992 61,482 Caùc nöôùc khaùc (**) 15,489 18,063 20,185 20,967 21,062 20,069 Khaû naêng/tieâu thuï {(1)+(2)}/(3) 152.6% 143.8% 138.0% 146.0% 128.7% 139.0% Saûn xuaát/tieâu thuï [(1)/(3)] 99.0% 107.5% 101.5% 109.7% 91.7% 102.5% Toàn kho/tieâu thuï [(2)/(3)] 53.6% 36.2% 36.5% 36.3% 36.9% 18.1% Toàn kho/saûn xuaát [(2)/(1)] 54.2% 33.7% 36.0% 33.1% 40.2% 35.6% (Ghi chuù: (*) 51 nöôùc saûn xuaát vaø xuaát khaåu caø pheâ thuoäc ICO; (**) Caùc nöôùc khoâng thuoäc ICO) ÑVT: löôïng-1.000 bao (60kg/bao), tyû leä - % (Nguoàn: Toång hôïp soá lieäu cuûa ICO) Vôùi möùc tieâu duøng caø pheâ bình quaân ñaàu ngöôøi cao, Myõ, Nhaät vaø caùc quoác gia Chaâu AÂu luoân chieám tyû troïng cao trong toång tieâu duøng caø pheâ theá giôùi. Tuy nhieân töø naêm 2000 ñeán nay möùc tieâu duøng coù chieàu höôùng giaûm so vôùi thaäp nieân 90. Maët khaùc, do möùc tieâu duøng caø pheâ bình quaân ñaàu ngöôøi quaù thaáp cuûa caùc quoác gia saûn xuaát vaø vaãn khoâng coù nhieàu caûi thieän trong nhöõng naêm gaàn ñaây (bình quaân 0,62 kg/ngöôøi giai ñoaïn 90-99 taêng leân 0,66kg/ngöôøi giai ñoaïn 2000-2003) caøng laøm cho tình traïng khuûng hoaûng thöøa keùo daøi hôn. Gaàn ñaây ICO ñaõ keâu goïi ngöôøi saûn xuaát vaø rang xay thuyeát phuïc ngöôøi tieâu duøng treân toaøn theá giôùi uoáng caø pheâ nhieàu hôn nöõa, ñaëc bieät ôû nhöõng thò tröôøng chöa khai thaùc (coù truyeàn thoáng uoáng traø), ñoàng thôøi thoâng qua “Nghò quyeát 407” maø noäi dung chuû yeáu laø “Chöông trình naâng cao chaát löôïng caø pheâ”, coá gaéng loaïi boû caø pheâ döôùi tieâu chuaån khoûi thò tröôøng, nhaèm giaûm tình traïng cung thöøa vaø thuùc ñaåy caàu, cöùu ngaønh caø pheâ theá giôùi thoaùt khoûi cuoäc khuûng hoaûng toaøn caàu. 1.2.2 Töï do hoùa thò tröôøng caø pheâ theá giôùi: Nhöõng thay ñoåi trong thöông maïi thöôøng baét nguoàn töø söï phaùt trieån vaø taêng tröôûng cuûa saûn xuaát. Nhu caàu môû roäng saûn xuaát caø pheâ ñaõ laøm gia taêng nhu caàu giao dòch, daãn ñeán yeâu caàu ñoøi hoûi söï töï do hoùa thöông maïi. Chính vì theá, ngaøy 04/9/1989 heä thoáng quota cuûa ICO – Hieäp hoäi caø pheâ theá giôùi tan raõ, ICO khoâng coøn khaû naêng aùp ñaët saûn löôïng saûn xuaát vaø xuaát khaåu leân caùc quoác gia thaønh vieân maø chæ ñoùng vai troø lieân keát, chæ daãn laø chính. Söï kieän naøy ñaùnh daáu moät böôùc phaùt trieån môùi cuûa ngaønh caø pheâ theá giôùi, ñaõ taùc ñoäng raát lôùn ñeán nhieàu quoác gia saûn xuaát caø pheâ, thuùc ñaåy söï töï do hoùa thöông maïi caø pheâ toaøn caàu. Tröôùc ngaøy 04/9/1989 trong 51 nöôùc saûn xuaát caø pheâ thuoäc ICO coù 25 quoác gia baùn caø pheâ thoâng qua caùc Doanh nghieäp ñoäc quyeàn do nhaø nöôùc quaûn lyù, 11 quoác gia tieâu thuï thoâng - 14 - qua Doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø tö nhaân, 15 quoác gia coøn laïi vieäc tieâu thuï caø pheâ hoaøn toaøn do khu vöïc tö nhaân ñaûm traùch. Hieän nay chæ coøn 3 nöôùc xuaát khaåu caø pheâ thoâng qua caùc Doanh nghieäp ñoäc quyeàn nhaø nöôùc. Caùc quoác gia coøn laïi, trong ñoù 38 quoác gia ñeàu do caùc Doanh nghieäp tö nhaân ñaûm traùch, caùc Doanh nghieäp nhaø nöôùc coù tham gia hoaït ñoäng trong lónh vöïc naøy cuõng khoâng ñöôïc öu tieân vaø phaûi caïnh tranh bình ñaúng vôùi caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc. Töï do hoaù thöông maïi thò tröôøng caø pheâ toaøn caàu keùo theo söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa ngaønh caø pheâ theá giôùi trong möôøi naêm gaàn ñaây, gia taêng möùc ñoä caïnh tranh giöõa caùc quoác gia saûn xuaát caø pheâ laø chính, söï thieáu coâng baèng trong giao dòch thöông maïi coù dòp boäc loä roõ neùt, ñoàng thôøi hoaït ñoäng thöông maïi caø pheâ toaøn caàu ngaøy caøng trôû neân phöùc taïp vaø khoù döï ñoaùn. Söï gia taêng lieân tuïc veà dieän tích vaø saûn löôïng caø pheâ toaøn caàu laøm thay ñoåi caùn caân cung caàu, möùc cung lieân tuïc taêng trong khi nhu caàu khoâng coù nhieàu thay ñoåi; caùc quoác gia phaùt trieån coù tieàm löïc taøi chính gaàn nhö naém vai troø chuû ñaïo trong giao dòch caø pheâ theá giôùi; giaù caû bieán ñoäng phöùc taïp vaø theo chieàu höôùng ngaøy caøng xaáu, giaù caû ngang baèng hoaëc xuoáng thaáp hôn giaù thaønh trong 5 naêm gaàn ñaây ñaõ khieán ngaønh caø pheâ theá giôùi rôi vaøo moät cuoäc khuûng hoaûng ñöôïc xem laø traàm troïng nhaát trong lòch söû cuûa ngaønh. 1.2.3 Heä thoáng thò tröôøng xuaát khaåu caø pheâ theá giôùi Hieän nay caùc quoác gia saûn xuaát vaø xuaát khaåu caø pheâ söû duïng nhieàu heä thoáng thò tröôøng khaùc nhau nhöng nhìn chung coù 4 loaïi heä thoáng thò tröôøng cô baûn sau: 1.2.3.1 Heä thoáng thò tröôøng töï do: Trong heä thoáng thò tröôøng naøy, giaù baùn cuûa ngöôøi saûn xuaát caø pheâ ñöôïc quyeát ñònh treân cô sôû tieâu thuï caø pheâ treân thò tröôøng theá giôùi, hieäu quaû cuûa ngaønh saûn xuaát caø pheâ tuøy thuoäc vaøo taùc ñoäng coù lôïi hoaëc baát lôïi cuûa tình hình cung caàu caø pheâ theá giôùi. Caùc toå chöùc, hieäp hoäi caø pheâ giöõ vai troø quaûn lyù veà chaát löôïng treân cô sôû baét buoäc ngöôøi saûn xuaát phaûi tuaân thuû döôùi caùc möùc ñoä khaùc nhau, ñöôïc söï giaùm saùt, hoã trôï cuûa Nhaø nöôùc baèng nhieàu chính saùch ñieàu tieát chung. Loaïi hình naøy ñöôïc aùp duïng ôû moät soá quoác gia nhö Brazil, Mexico, Indonesia, Vieät Nam, Madagascar. 1.2.3.2 Heä thoáng thò tröôøng töï do vôùi caùc qui ñònh cuûa chính phuû: Trong heä thoáng thoáng thò tröôøng töï do vôùi caùc qui ñònh cuûa chính phuû, thò tröôøng töï do ñöôïc quyeát ñònh bôûi giaù caû theá giôùi nhöng chính phuû ñoùng vai troø lôùn hôn nhö coù theå qui ñònh vieäc giaùm saùt giaù caû, kieåm soaùt chaát löôïng, caáp giaáy pheùp xuaát khaåu vaø thöïc hieän caùc nghieân cöùu, caùc döï aùn nhaèm môû roäng vaø phaùt trieån ngaønh caø pheâ. Heä thoáng naøy ñöôïc aùp duïng vôùi möùc ñoä thaønh coâng khaùc nhau taïi caùc nöôùc: Uganda, Cameroon, Papua New Guinea. 1.2.3.3 Hieäp hoäi caùc Doanh nghieäp saûn xuaát caø pheâ thuoäc chính phuû: Loaïi hình naøy thöôøng phoå bieán ôû caùc nöôùc Chaâu Myõ La tinh, trong ñoù chính phuû naém khu vöïc hieäp hoäi saûn xuaát, cheá bieán caø pheâ. Caùc hieäp hoäi ñoùng vai troø hoã trôï cho saûn xuaát, cheá bieán, xuaát - 15 - khaåu, … maëc duø khoâng aùp ñaët nhöõng baét buoäc veà phaùp lyù ñoái vôùi ngöôøi saûn xuaát laø phaûi baùn caø pheâ cho caùc Doanh nghieäp do Chính phuû quaûn lyù hay baùn vôùi giaù baûo ñaûm toái thieåu, nhöng loaïi hình naøy ñaõ khaúng ñònh ñöôïc vai troø cuûa Hieäp hoäi. 1.2.2.4 Heä thoáng ñaáu giaù, saøn giao dòch: Heä thoáng ñaáu giaù thöôøng ñöôïc aùp duïng ñeå coù ñöôïc giaù xuaát khaåu cao vaø aùp duïng ñoái vôùi caùc loaïi caø pheâ cao caáp hoaëc coù chaát löôïng vöôït troäi (ñöôïc saûn xuaát vôùi coâng ngheä chaêm soùc ñaëc bieät, troàng ôû khu vöïc coù ñieàu kieän töï nhieân ñaëc thuø, …, xeáp haïng cao trong caùc cuoäc thi xeáp haïng caø pheâ ñöôïc toå chöùc haøng naêm). Kenya laø nöôùc aùp duïng heä thoáng naøy thaønh coâng, khích leä nhieàu nöôùc saûn xuaát khaùc nhö AÁn Ñoä, Burundi, Ethiopia, Tanzania, Brazil, Colombia, … ñöa heä thoáng naøy vaøo thò tröôøng xuaát khaåu caø pheâ cuûa mình. 1.2.4 Nhöõng chính saùch oån ñònh giaù caû thò tröôøng vaø thu nhaäp cho ngöôøi saûn xuaát: 1.2.4.1 Vai troø cuûa Nhaø nöôùc:
Hoã trôï saûn xuaát: Töï do hoùa thöông maïi thò tröôøng caø pheâ theá giôùi ñaõ laøm taêng vai troø ñieàu haønh xuaát khaåu caø pheâ cuûa Nhaø nöôùc. Nhaø nöôùc tham gia ñieàu haønh xuaát khaåu caø pheâ baèng nhieàu bieän phaùp, quan troïng nhaát laø vaán ñeà qui hoaïch vaø phaùt trieån caø pheâ höôùng ñeán xuaát khaåu, ñònh höôùng saûn xuaát chaát löôïng vaø beàn vöõng. Ngoaøi ra vieäc ban haønh vaø kieåm soaùt chaát löôïng, saép ñaët nguoàn haøng xuaát khaåu, … goùp phaàn raát lôùn vaøo vieäc oån ñònh thò tröôøng ñoàng thôøi ñaûm baûo thu nhaäp toái thieåu cho ngöôøi saûn xuaát.
Kieåm soaùt ngoaïi teä vaø giaù caû: haàu heát chính phuû cuûa caùc nöôùc saûn xuaát vaø xuaát khaåu caø pheâ ñeàu ñaõ thaønh laäp moät heä thoáng haønh chính ñeå kieåm soaùt nguoàn ngoaïi teä thu ñöôïc töø hoaït ñoäng xuaát khaåu caø pheâ, qui ñònh möùc giaù toái thieåu neáu thaáy caàn thieát, baûo veä quyeàn lôïi hôïp phaùp cuûa ngöôøi saûn xuaát thoâng qua caùc chính saùch ruoäng ñaát.
Kieåm soaùt khu vöïc xuaát khaåu: Vai troø cuûa moät quoác gia khi tham gia vaøo xuaát khaåu caø pheâ ñöôïc theå hieän qua vieäc tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp qui ñònh chæ coù caùc Doanh nghieäp coù ñuû ñieàu kieän veà taøi chính, nghieäp vuï, … môùi ñöôïc tham gia kinh doanh caø pheâ.
Thueá/trôï giaù: giaù caû thaáp trong nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 90 ñaõ buoäc nhieàu chính phuû can thieäp baèng caùch cho vay vôùi laõi suaát öu ñaõi hay trôï giaù cho ngöôøi saûn xuaát. Tieàn vay seõ ñöôïc traû khi giaù caø pheâ ñöôïc caûi thieän. Naêm 1994 do söông giaù ôû Brazil, giaù caø pheâ taêng voït sau ñoù cho pheùp nhieàu chính phuû baét ñaàu caét giaûm caùc quó naøy. Ñoàng thôøi khi giaù taêng, chính phuû aùp duïng thu phí/thueá xuaát khaåu ñoái vôùi caø pheâ, nhaèm oån ñònh neàn kinh teá vó moâ vaø cuõng laø moät bieän phaùp thu lôïi töùc. 1.2.4.2 Vai troø cuûa Hieäp hoäi vaø caùc Doanh nghieäp chuyeân doanh caø pheâ: Traùch nhieäm chính cuûa caùc Doanh nghieäp kinh doanh caø pheâ trong moâi tröôøng töï do hoaù thöông maïi ngoaøi vieäc ñaåy maïnh hoaït ñoäng xuaát khaåu coøn oån ñònh giaù caû caø pheâ treân - 16 - thò tröôøng nhaèm oån ñònh vaø phaùt trieån saûn xuaát, baûo ñaûm lôïi nhuaän cho ngöôøi saûn xuaát-kinh doanh caø pheâ. Vai troø cuûa Hieäp hoäi/Doanh nghieäp chuyeân doanh caø pheâ goàm:
Tieáp caän thò tröôøng trong nöôùc vaø xuaát khaåu: töï do hoùa thò tröôøng caø pheâ trong nöôùc taïi caùc quoác gia saûn xuaát caø pheâ ñaõ laøm taêng nhanh söï caïnh tranh giöõa vieäc thu mua vaø xuaát khaåu cuûa caùc Doanh nghieäp chuyeân doanh caø pheâ. Caø pheâ ñöôïc tieâu thuï nhieàu hôn, ngöôøi saûn xuaát caø pheâ nhaän ñöôïc möùc giaù baùn cao hôn so vôùi tröôùc ñaây. Ñieàu naøy kích thích caû ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn taäp trung phaùt trieån ngaønh caø pheâ.
Xuùc tieán tuaân thuû chaát löôïng: Hieäp hoäi lieân keát caùc Doanh nghieäp, hoã trôï coâng ngheä saûn xuaát vaø cheá bieán, ñeà xuaát vaø giaùm saùt vieäc thöïc hieän ñuùng tieâu chuaån chaát löôïng, … nhaèm taêng cöôøng söùc caïnh tranh cuûa caùc quoác gia treân thò tröôøng caø pheâ theá giôùi.
Nhöõng noå löïc caân ñoái giaù caû: sau khi heä thoáng quota cuûa ICO tan raõ, nhieàu nöôùc vaãn duøng “giaù chæ ñaïo” keát hôïp xem xeùt giaù treân caùc thò tröôøng lôùn nhö New York, London ñeå aùp duïng vaøo giaù giao dòch. Maëc duø giaù naøy thöôøng thay ñoåi vaø ñoâi khi baát lôïi, nhöng caùc Doanh nghieäp coá gaéng toái ña, xu höôùng giaûm lôïi nhuaän kinh doanh xuaát khaåu ngaøy caøng phoå bieán nhaèm ñeå ñaûm baûo ñöôïc giaù thuaän lôïi hôn cho ngöôøi saûn xuaát.
Ñaët giaù toái thieåu: giaù caû ñoâi khi thay ñoåi baát lôïi cho ngöôøi saûn xuaát, moät soá nöôùc maø ñieån hình nhö Colombia aùp duïng vieäc ñaët giaù saøn thu mua, heä thoáng naøy ñaûm baûo thu mua caø pheâ vôùi giaù toái thieåu caên cöù vaøo giaù thaønh saûn xuaát, coù taùc duïng khuyeán khích xuaát khaåu ñoàng thôøi nhaèm kieåm soaùt tình hình thò tröôøng. 1.2.5 Chính saùch ngoaïi thöông taùc ñoäng ñeán ngaønh caø pheâ cuûa Vieät Nam: Töông öùng vôùi boái caûnh kinh teá trong nöôùc vaø theá giôùi, chính saùch ngoaïi thöông cuûa Vieät Nam cuõng luoân ñöôïc ñieàu chænh cho phuø hôïp. Tính töø thaäp nieân 80 trôû laïi ñaây, chính saùch ngoaïi thöông cuûa Vieät Nam coù theå chia ra laøm 3 giai ñoaïn chính sau:
Giai ñoaïn Nhaø nöôùc giöõ ñoäc quyeàn tuyeät ñoái veà ngoaïi thöông: keùo daøi töø tröôùc naêm 1975 ñeán cuoái thaäp nieân 80, veà caên baûn chính saùch naøy mang daùng daáp cuûa chieán löôïc saûn xuaát thay theá haøng nhaäp khaåu. Neàn kinh teá haøng hoùa chöa phaùt trieån. Cô cheá quaûn lyù ñoäc quyeàn vaø taäp trung cao ñoä cuûa nhaø nöôùc khoâng phaùt huy ñöôïc tính chuû ñoäng, saùng taïo vaø chòu traùch nhieäm cuûa caùc ngaønh, caùc caáp, caùc Doanh nghieäp. Hieäu quaû söû duïng caùc nguoàn löïc trong hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu keùm neân nhòp ñoä taêng tröôûng kim ngaïch thaáp, caùn caân thanh toaùn quoác teá thöôøng xuyeân maát caân ñoái, chuû yeáu laø nhaäp sieâu. Nhöõng ñaëc ñieåm chính laø: - Toaøn boä hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu vaø cung öùng, phaân phoái haøng hoùa ñeàu do caùc Doanh nghieäp ñoäc quyeàn nhaø nöôùc ñaûm nhaän. - 17 - - Quan heä ngoaïi thöông mang ñaäm tính chaát quan heä nhaø nöôùc thoâng qua caùc Hieäp ñònh, Nghò ñònh thö, chuû yeáu vôùi Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc XHCN thuoäc Ñoâng AÂu. - Coâng taùc quaûn lyù Nhaø nöôùc veà ngoaïi thöông thoâng qua caùc chæ tieâu phaùp leänh veà soá löôïng, keá hoaïch giao cho caùc ngaønh, caùc Doanh nghieäp vaø ñöôïc chæ ñaïo taäp trung thoáng nhaát töø trung öông ñeán ñòa phöông.
Giai ñoaïn chuyeån tieáp töø chieán löôïc thay theá haøng nhaäp khaåu sang khuyeán khích xuaát khaåu: keùo daøi töø cuoái thaäp nieân 80 ñeán naêm 1998, baét ñaàu töø quyeát ñònh 217/HÑBT ngaøy 14/11/1987 phaûn aùnh xu theá chuyeån höôùng neàn kinh teá sang saûn xuaát haønh hoùa gaén vôùi thò tröôøng tieâu thuï, thöïc hieän haïch toaùn kinh doanh, thoáng nhaát giaù caû,… tieáp ñoù quyeát ñònh soá 19/HÑBT ngaøy 12/12/1989 ñaõ chuyeån heä thoáng keá hoaïch hoùa taäp trung sang heä thoáng keá hoaïch höôùng daãn giaùn tieáp, cho pheùp vieäc phaùt trieån thò tröôøng vaø thöông maïi theo höôùng töï do hoùa vaø cô cheá moät giaù, chaáp nhaän nhieàu thaønh phaàn kinh teá, khuyeán khích lieân doanh lieân keát kinh teá, ña phöông hoaù, ña daïng hoùa ngoaïi thöông. Trong xuaát nhaäp khaåu, Chính phuû ban haønh nghò ñònh 114/HÑBT ngaøy 07/4/1992 vaø sau ñoù laø nghò ñònh 33/CP ngaøy 19/4/1994 ñoåi môùi quaûn lyù nhaø nöôùc veà xuaát nhaäp khaåu theo höôùng ñaûm baûo söï quaûn lyù thoáng nhaát ñoái vôùi hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu, nôùi loûng cô cheá quaûn lyù ñeå khuyeán khích xuaát khaåu ôû caùc vuøng khoù khaên, môû roäng quyeàn tröïc tieáp xuaát khaåu cuûa caùc Doanh nghieäp saûn xuaát. Nhöõng chính saùch vaø bieän phaùp caûi caùch ñaõ goùp phaàn ñaåy luøi tình traïng sieâu laïm phaùt, oån ñònh ñöôïc neàn kinh teá, taïo ñieàu kieän thöïc hieän töï do hoaù thöông maïi, laøm cho haøng hoùa ñaày ñuû, phong phuù, giaù caû phaûn aùnh ñuùng thöïc traïng neàn kinh teá, söï caïnh tranh xuaát hieän laøm cho toaøn boä neàn kinh teá phaùt trieån theo höôùng coù hieäu quaû hôn. Ñaëc ñieåm chính cuûa giai ñoaïn naøy laø: - Nhaø nöôùc chæ naém vaø caân ñoái caùc maët haøng quan troïng thoâng qua hoaïch ñònh vaø phaân boå moät tyû leä lôùn nhieäm vuï cho caùc Doanh nghieäp troïng ñieåm, phaàn coøn laïi ñieàu tieát theo cô cheá thò tröôøng. - Nhaø nöôùc baét ñaàu thöïc hieän caûi caùch toaøn dieän heä thoáng giaù caû, töï do hoùa thöông maïi, baõi boû haàu heát giaù noâng saûn vaø ña soá caùc loaïi vaät tö haøng hoùa, tyû giaù hoái ñoaùi ñöôïc thoáng nhaát laïi vaø thaû noåi theo giaù thò tröôøng, laõi suaát tieàn gôûi vaø vay ñeàu taêng, … - Hoaït ñoäng xuaát khaåu ñöôïc môû roäng hôn, ngoaøi caùc Doanh nghieäp chuyeân xuaát khaåu tröôùc ñaây, caùc doanh nghieäp saûn xuaát caùc saûn phaåm chuû yeáu ñeå xuaát khaåu coù doanh soá treân 200.000 USD/naêm, coù theå ñöôïc Nhaø nöôùc caáp giaáy pheùp xuaát nhaäp khaåu tröïc tieáp khoâng phaûi uûy thaùc qua caùc coâng ty xuaát nhaäp khaåu ñoäc quyeàn nhö tröôùc nöõa….
Giai ñoaïn töø thaùng 7/1998 ñeán nay: toaøn boä neàn kinh teá ñaõ ñöôïc toå chöùc vaø cuõng coá laïi ñeå thöïc hieän chieán löôïc phaùt trieån kinh teá môû, höôùng ñeán xuaát khaåu. Theo nghò ñònh 57/1998/NÑ ngaøy 31/7/1998, taát caû caùc doanh nghieäp ñöôïc thaønh laäp hôïp phaùp thuoäc moïi - 18 - thaønh phaàn kinh teá, coù ñaêng kyù kinh doanh ñeàu ñöôïc tröïc tieáp hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu haøng hoaù vaø vaät tö caàn thieát phuïc vuï saûn xuaát. Ñaây thöïc söï laø moät böôùc tieán quan troïng tieán ñeán töï do hoaù thöông maïi hoaøn toaøn, khoâng phaân bieät ngoaïi thöông hay noäi thöông. Ñoàng thôøi vôùi caùc chính saùch kinh teá treân, caùc thuû tuïc quaûn lyù xuaát nhaäp khaåu ñöôïc thay ñoåi cô baûn, caùc doanh nghieäp coù ñaêng kyù maõ soá kinh doanh xuaát nhaäp khaåu, sau khi kyù hôïp ñoàng ngoaïi thöông ñeán thaúng Haûi quan cöûa khaåu nôi truù ñoùng laøm thuû tuïc thoâng quan haøng hoaù, rieâng caùc loaïi haøng hoaù xuaát nhaäp khaåu theo haïn ngaïch hoaëc phaûi coù giaáy pheùp (quy ñònh rieâng cuûa Chính phuû) thì phaûi keøm theo vaên baûn phaân boå haïn ngaïch hoaëc giaáy pheùp cuûa Boä Thöông Maïi… Ngoaøi ra, Chính phuû ñaõ thaønh laäp quyõ thöôûng xuaát khaåu aùp duïng cho moïi doanh nghieäp khoâng phaân bieät thaønh phaàn kinh teá, saûn xuaát ñöôïc theâm nhieàu maët haøng môùi, chaát löôïng cao hoaëc môû roäng theâm thò tröôøng xuaát khaåu môùi. Nhìn chung, töø naêm 1992 ñeán nay chính saùch ngoaïi thöông cuûa Vieät Nam ñaõ coù chuyeån bieán khaù maïnh meõ vaø ñuùng höôùng, nhaèm thöïc hieän vieäc xaây döïng neàn kinh teá höôùng maïnh ñeán xuaát khaåu, taïo cho caùc doanh nghieäp coù moâi tröôøng kinh doanh thuaän lôïi, nhaèm naâng cao hieäu quaû kinh teá vaø khaû naêng caïnh tranh khoâng chæ ôû thò tröôøng trong nöôùc maø coøn vöôn ñeán caû thò tröôøng theá giôùi vaø khu vöïc khaùc, chuaån bò tieán tôùi hoäi nhaäp. Boái caûnh töï do thöông maïi caø pheâ theá giôùi, chính saùch ngoaïi thöông thoâng thoaùng, söï quan taâm cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho ngaønh caø pheâ Vieät Nam hoäi nhaäp vaø phaùt trieån maïnh meõ chæ trong moät thôøi gian raát ngaén. Tuy nhieân, nhöõng tieâu cöïc cuûa söï töï do hoaù thöông maïi caø pheâ ñaõ daàn daàn boäc loä vaø ngaøy caøng khoù khaéc phuïc. Maëc duø giaù caø pheâ thaáp hôn giaù thaønh ñaõ gaây khoán ñoán cho ngöôøi saûn xuaát nhöng aûnh höôûng khoâng nhieàu ñeán saûn löôïng toaøn caàu bôûi vì nhieàu nöôùc coù raát ít caây troàng thay theá. Tuy khoù coù theå chaáp nhaän, nhöng duy nhaát ñeå coù ñöôïc giaù hôïp lyù laø caàn nhöõng haønh ñoäng tích cöïc cuûa caùc quoác gia saûn xuaát nhaèm ñieàu chænh saûn löôïng phuø hôïp vôùi nhu caàu, keát hôïp ñaåy maïnh xuùc tieán tieâu thuï vaø khuyeán khích tieâu duøng caø pheâ. Nhö vaäy, ñeå vöôït qua cuoäc khuûng hoaûng caø pheâ toaøn caàu, höôùng ñeán phaùt trieån ngaønh beàn vöõng ñoøi hoûi nhieàu giaûi phaùp ñoàng boä khoâng chæ söï noã löïc trong phaïm vi rieâng leû maø raát caàn söï phoái hôïp haønh ñoäng trong phaïm vi caùc quoác gia treân toaøn caàu. Chöông 2 : ÑAÙNH GIAÙ THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG SAÛN XUAÁT VAØ XUAÁT KHAÅU CAØ PHEÂ CUÛA VIEÄT NAM VAØ TÆNH ÑAÉK LAÉK TRONG THÔØI GIAN QUA 2.1 THÖÏC TRAÏNG NGAØNH CAØ PHEÂ VIEÄT NAM. 2.1.1 Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån - 19 - Trong lòch söû phaùt trieån caø pheâ toaøn caàu thì ngaønh caø pheâ Vieät Nam thuoäc loaïi “sinh sau, ñeû muoän”, haøng loaït caùc nöôùc ñeàu ñaõ baét ñaàu troàng caø pheâ töø theá kyû 18. Caây caø pheâ ñöôïc ngöôøi Phaùp mang ñeán vaø troàng thöû ôû khu vöïc caùc nhaø thôø Thieân Chuùa giaùo thuoäc Mieàn Baéc töø naêm 1857. Vieät Nam chæ chính thöùc saûn xuaát caø pheâ töø sau naêm 1920, caùc ñoàn ñieàn caø pheâ roäng khoaûng 200-300 ha naèm raûi raùc töø Baéc vaøo Nam, do nhöõng ngöôøi Phaùp laøm chuû. Ñeán naêm 1960, Vieät Nam chuû tröông phaùt trieån ngaønh troàng caø pheâ ôû Mieàn Baéc, chuû yeàu troàng caø pheâ cheø (arabica) treân caùc vuøng ñaát bazan ôû Tænh Ngheä An vaø cho naêng suaát thaáp, töø 400-600kg/ha. Vaøo naêm cao ñieåm, dieän tích troàng caø pheâ ôû Mieàn Baéc ñaït khoaûng 14.000 ha vôùi saûn löôïng khoaûng 5.000 taán. Cuõng trong thaäp nieân 60, caây caø pheâ ôû Mieàn Baéc bò dòch beänh taán coâng. Ñaây laø laàn ñaàu tieân caây caø pheâ bò chaët boû vaø thay baèng loaïi caây khaùc. ÔÛ mieàn Nam, ñieàu kieän chieán tranh keùo daøi ñaõ laøm cho caùc ñoàn ñieàn caø pheâ khoâng phaùt trieån ñöôïc. Tröôùc naêm 1975, toång dieän tích caø pheâ khoaûng 15.000 ha vôùi saûn löôïng khoaûng 7.000 taán, phaàn lôùn taäp trung ôû caùc Tænh Taây Nguyeân. Soá löôïng ngaøy naéng nhieàu hôn vaø nhieät ñoä cao hôn ôû Mieàn Nam thích hôïp vôùi loaïi caø pheâ voái (robusta) vaø ñöôïc troàng taäp trung ôû caùc tænh cao nguyeân Mieàn Trung nhö Ñaék Laék, Laâm Ñoàng, Gia Lai, Kon Tum. Sau ngaøy hoaøn toaøn giaûi phoùng, thaáy ñöôïc lôïi ích lôùn lao cuûa caø pheâ, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc chuû tröông phaùt trieån loaïi caây troàng naøy, ngaønh caø pheâ ñaõ thöïc söï hình thaønh vaø phaùt trieån raát maïnh meõ. Caùc soá lieäu thoáng keâ cho thaáy chæ trong voøng 25 naêm (1976-2001) dieän tích ñaõ taêng hôn 37 laàn vaø 147 laàn veà saûn löôïng (naêm 2001 ñaït ñænh ñieåm 530.000 ha vaø 930.000 taán). Ngoaøi ra, nhaèm taêng lôïi ích vaø ña daïng hoaù maët haøng caø pheâ, Ñaûøng vaø Nhaø Nöôùc coù chuû tröông vaø keá hoaïch troàng 30.000-40.000 ha caø pheâ cheø (arabica) ôû Mieàn Baéc vaø khoaûng 30.000 ha ôû Mieàn Nam tröôùc naêm 2005 ôû nhöõng vuøng coù khí haäu vaø ñoä cao thích hôïp. Töø moät quoác gia chæ saûn xuaát phuïc vuï nhu caàu tieâu duøng caø pheâ trong nöôùc laø chính, trong voøng 10 naêm (1990-1999) Vieät Nam ñaõ trôû thaønh quoác gia saûn xuaát vaø xuaát khaåu caø pheâ thöù 2 treân toaøn theá giôùi, rieâng caø pheâ robusta ñöùng soá 1 theá giôùi. Naêng suaát cao, saûn löôïng nhieàu, giaù trò kim ngaïch xuaát khaåu lôùn, caây caø pheâ thöïc söï giuùp noâng daân Vieät Nam ñoåi ñôøi. Coù theå khaúng ñònh: caây caø pheâ ñaõ goùp phaàn ñaéc löïc trong coâng cuoäc xoaù ñoùi, giaûm ngheøo, ñaëc bieät thuùc ñaåy kinh teá-xaõ hoäi Taây Nguyeân phaùt trieån. Bieåu ñoà II.1: CAÁU TRUÙC SAÛN LÖÔÏNG CAØ PHEÂ THEÁ GIÔÙI (Nguoàn: toång hôïp soá lieäu cuûa ICO) - 20 - GIAI ÑOAÏN 1994 - 1998 Caùc nöôùc khaùc, 42.6% Brazil, 26.9% Mexico, 5.0% Vieät Nam, 5.6% Indonesia , 7.6% Colombia, 12.4% GIAI ÑOAÏN 1999 - 2003 Caùc nöôùc khaùc, 37.8% Brazil, 31.3% Mexico, 4.3% Indonesia , 5.5% Colombia, 9.9% Vieät Nam, 11.2% 2.1.2 Tình hình saûn xuaát caø pheâ ôû Vieät Nam (Phuï luïc 6) Keå töø naêm 1986, nhaø nöôùc thöïc hieän ñoåi môùi kinh teá theo cô cheá thò tröôøng, phaùt huy theá maïnh cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá trong noâng nghieäp, ngaønh caø pheâ thöïc söï böôùc qua moät thôøi kyø môùi. Chæ sau 10 naêm môû cuûa, caø pheâ Vieät Nam ñaõ coù nhöõng böôùc nhaûy voït veà dieän tích (taêng hôn 3 laàn) vaø saûn löôïng (taêng hôn 11 laàn). Giaù caø pheâ ñaõ tuoät xuoáng möùc thaáp vaøo naêm 1992, sau ñoù phuïc hoài daàn vaø ñaït tôùi ñænh cao vaøo naêm 1994-1995 ñaõ taïo neân moät côn soát caø pheâ treân toaøn Vieät Nam. Dieän tích vaø saûn löôïng taêng tröôûng quaù nhanh (giai ñoaïn 1995-2000 dieän tích taêng bình quaân 19,8%/naêm; saûn löôïng taêng 27%/naêm) ñaõ vöôït khoûi taàm kieåm soaùt cuûa ngaønh caø pheâ vaø thöïc teá chuùng ta phaûi traû moät giaù khaù ñaét cho söï phaùt trieån quaù möùc naøy (haøng ngaøn ha röøng nguyeân sinh bò chaët phaù tuøy tieän, nguoàn nöôùc ngaàm thieáu huït vaø oâ nhieãm, goùp phaàn ñaùng keå vaøo vieäc cung caáp dö thöøa caø pheâ treân thò tröôøng theá giôùi, …). Baûn keá hoaïch ñaàu tieân veà caø pheâ ñöôïc xaây döïng naêm 1980 ñaët muïc tieâu cho ngaønh caø pheâ Vieät Nam ñeán naêm 2000 chæ coù 180.000 ha vôùi saûn löôïng 200.000 taán. Sau nhieàu laàn ñieàu chænh, con soá cuõng chæ nhích leân ñeán 350.000 ha vaø 450.000 taán. Nhöng thöïc teá hoaøn toaøn khaùc xa, thoáng keâ ñieàu tra naêm 2001 gaây söûng soát cho nhieàu ngöôøi keå caû trong ngaønh caø pheâ Vieät Nam, dieän tích caø pheâ caû nöôùc ñaõ leân ñeán 530.000 ha vôùi saûn löôïng xaáp xæ 1 trieäu taán. Ngöôïc laïi vôùi mong ñôïi, giaù caø pheâ xuoáng thaáp kyû luïc ñaõ laøm cho ngaønh caø pheâ thieät thoøi vì saûn löôïng caøng lôùn thua loã caøng nhieàu. Giaù thaáp hôn chi phí saûn xuaát ñaõ laøm saûn löôïng suït giaûm, dieän tích ngaøy moät thu heïp, muøa vuï 2001/2002 chæ coøn 470.000 ha vaø tieáp tuïc giaûm xuoáng 450.000 ha vaøo muøa vuï 2002/2003. Do ñieàu kieän töï nhieân nöôùc ta phuø hôïp vôùi gioáng caø pheâ robusta neân tyû leä loaïi naøy raát cao vaø chieám treân 96% trong toång dieän tích caø pheâ, taäp trung phaàn lôùn ôû Taây Nguyeân, coøn laïi laø caø pheâ arabica (naêm 2000 khoaûng 20.000 ha, trong ñoù 15.000 ha ñöôïc troàng taïi caùc tænh phía Baéc, soá coøn laïi raûi raùc taïi khu vöïc Taây Nguyeân). Trong toång dieän tích caø pheâ, Nhaø nöôùc chæ quaûn lyù tröïc tieáp hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn khoaûng 80.000 ha töùc chæ chieám chöøng 15%, coøn laïi 85% dieâïn tích thuoäc thaønh phaàn kinh teá tö nhaân cuûa hoä gia ñình, trang traïi. - 21 - 2.1.3 Cheá bieán vaø tieâu thuï caø pheâ noäi ñòa Cheá bieán caø pheâ phuïc vuï xuaát khaåu ñöôïc thöïc hieän thoâng qua 2 coâng ñoaïn: sô cheá vaø cheá bieán saâu. Coâng ñoaïn sô cheá coù 3 phöông phaùp chính: cheá bieán khoâ, cheá bieán öôùt vaø baùn öôùt. Phaàn lôùn caø pheâ thuoäc sôû höõu tö nhaân neân phöông phaùp cheá bieán khoâ thöôøng ñöôïc söû duïng vì coâng ngheä ñôn giaûn, chi phí ñaàu tö thaáp, nhöng chaát löôïng khoâng ñoàng ñeàu vaø phuï thuoäc nhieàu vaøo thôøi tieát. Phöông phaùp cheá bieán öôùt vaø baùn öôùt ñaûm baûo chaát löôïng vaø lôïi ích tieâu thuï saûn phaåm nhöng coâng ngheä phöùc taïp, voán ñaàu tö lôùn vaø ñoøi hoûi caùc bieän phaùp xöû lyù chaát thaûi neân chæ coù moät soá Doanh nghieäp, noâng tröôøng lôùn ñuû khaû naêng aùp duïng. Sau naêm 1975, chuùng ta môùi coù moät ít xöôûng cheá bieán cuõ kyõ, chaép vaù vôùi coâng suaát raát thaáp. Giöõa nhöõng naêm 90, nhu caàu xuaát khaåu caø pheâ taêng voït, ngoaøi vieäc nhaäp khaåu hôn 10 daây chuyeàn cheá bieán cuûa Brazil, chuùng ta cuõng ñaõ töï laép raùp cheá taïo nhieàu maùy moùc, thieát bò sao cheùp theo maãu cuûa nöôùc ngoaøi nhöng coâng suaát coøn raát haïn cheá. Do naêng löïc cheá bieán quaù thaáp (toaøn quoác coù khoaûng 40 daây chuyeàn cheá bieán hieän ñaïi thuoäc caùc DNNN caø pheâ haøng ñaàu) neân giaù xuaát khaåu cuûa Vieät Nam luoân thaáp so vôùi caùc nöôùc khaùc trong khu vöïc nhö Indonesia, Aán Ñoä, Thaùi Lan, … töø 50-100 USD/taán/loaïi. Nhöõng naêm gaàn ñaây, nhieàu coâng ty, noâng tröôøng ñaõ ñaàu tö xaây döïng caùc xöôûng cheá bieán môùi khaù hoaøn chænh vôùi caùc thieát bò nhaäp töø Brazil, Ñöùc. Tuy vaäy, möùc ñoä ñaàu tö vaøo cheá bieán ñaõ khoâng theo kòp möùc ñoä taêng saûn löôïng, phaàn lôùn caùc ñaàu moái thu gom caø pheâ nhaân töø caùc hoä noâng daân roài sô cheá hoaëc taùi cheá nhaèm ñaûm baûo tieâu chuaån toái thieåu ñeå xuaát khaåu. Vôùi naêng löïc cheá bieán hieän taïi, chuùng ta chæ ñuû khaû naêng ñaùp öùng 70%-80% saûn löôïng caø pheâ ñaït yeâu caàu chaát löôïng xuaát khaåu. Vieät Nam chæ coù 2 loaïi caø pheâ ñöôïc cheá bieán saâu laø caø pheâ rang xay vaø caø pheâ hoøa tan. Tröôùc ñaây chæ coù moät soá Doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø caùc cô sôû tö nhaân tieán haønh rang xay caø pheâ baèng phöông phaùp thuû coâng chuû yeáu phuïc vuï tieâu duøng noäi ñòa. Hieän chæ coù 3 nhaø maùy cheá bieán caø pheâ thuoäc Coâng ty caø pheâ Bieân Hoøa thuoäc Vinacafe, Nestleù Thaùi Lan, Coâng ty Caø pheâ Trung Nguyeân coù theå saûn xuaát caø pheâ uoáng ngay nhöng coâng suaát nhoû (khoaûng vaøi nghìn taán/naêm), saûn phaåm phaàn lôùn ñöôïc baùn ôû thò tröôøng trong nöôùc vaø xuaát ra nöôùc ngoaøi nhö Trung Quoác, Ñaøi Loan, Myõ vaø nhieàu nöôùc Ñoâng AÂu. Tieâu thuï caø pheâ treân thò tröôøng noäi ñòa hieän nay ñang taêng, song möùc taêng raát thaáp. Khoái löôïng caø pheâ tieâu thuï moãi naêm öôùc ñaït 30-35 nghìn taán, möùc thaáp so vôùi moät nöôùc saûn xuaát caø pheâ haøng ñaàu theá giôùi. Tuy vaäy, khaùc xa truyeàn thoáng uoáng traø tröôùc ñaây, giôùi treû hieän ñang thích nghi vôùi thoùi quen uoáng caø pheâ. Tröôùc ñaây vaán ñeà tinh cheá caø pheâ ít ñöôïc quan taâm do chöa ñuû ñieàu kieän hoaëc nhu caàu tieâu duøng chöa roäng raõi, khoaûng vaøi naêm gaàn ñaây vaán ñeà caø pheâ cheá bieán hay caø pheâ coù giaù trò gia taêng ñaõ noåi leân thu huùt dö luaän raát nhieàu. Thaáy roõ caø pheâ nhaân qua cheá bieán ñaõ naâng cao giaù trò leân nhieàu laàn, nhieàu Doanh nghieäp ñaõ tham gia ñaàu tö cheá bieán saâu nhö Phöôùc An, Thaéng Lôïi, Highland, Thu Haø, … ñaåy - 22 - maïnh söï tích cöïc ña daïng hoaù vaø caûi thieän chaát löôïng, goùp phaàn laøm soâi noåi thò tröôøng caø pheâ trong nöôùc. 2.1.4 Giaù caû, Xuaát khaåu & döï tröõ caø pheâ (Phuï luïc 7) Vaøo nhöõng naêm 1994, 1995 ñeán 1998, cuõng nhö nhieàu quoác gia saûn xuaát caø pheâ khaùc, thò tröôøng caø pheâ Vieät Nam ñöôïc giaù caû kích thích ñaõ trôû neân heát söùc soâi ñoäng. Giaù caø pheâ Robusta treân theá giôùi coù luùc ñaït ñeán 3.600-4.000 USD/taán. Giaù caø pheâ xuaát khaåu ñaït möùc bình quaân treân döôùi 2.000 USD/taán Robusta, giaù baùn caø pheâ trong nöôùc dao ñoäng töø 20-35 trieäu ñoàng/taán ñaõ laøm ngöôøi ta ñoå xoâ troàng caø pheâ, ñua nhau mua baùn, xuaát khaåu caø pheâ. Trong voøng 10 naêm (1992-2001) löôïng caø pheâ xuaát khaåu taêng ñeàu ñaën vôùi möùc taêng bình quaân 26,8%/naêm. Tuy nhieân, do phuï thuoäc quaù lôùn vaøo tình hình cung-caàu vaø giaù caû caø pheâ theá giôùi neân kim ngaïch khoâng oån ñònh. Töø naêm 1999 ñeán nay, trong boái caûnh thò tröôøng caø pheâ theá giôùi bò khuûng hoaûng thöøa, ngaønh caø pheâ Vieät Nam khoâng nhöõng khoâng ñöôïc höôûng thaønh quaû ñaàu tö nhö mong muoán, maø thaäm chí coøn rôi vaøo giai ñoaïn cöïc kyø khoù khaên. Giaù caø pheâ xuaát khaåu naêm 2001 chæ baèng 1/6 so vôùi naêm cao ñieåm 1995. Ñieån hình chæ trong voøng 3 naêm (1999-2001), giaù cao ñieåm naêm 1999 laø 1.400 USD/taán coù luùc xuoáng chæ coøn 340 USD/taán vaøo naêm 2001. Naêm 2002 giaù coù nhích leân chuùt ít nhöng khoâng ñaùng keå do saûn löôïng caø pheâ toaøn caàu ñaõ kòp ñaït möùc cao nhaát trong lòch söû.. Giaù coù caûi thieän vaøo naêm 2003 nhöng vaãn thaáp hôn chi phí saûn xuaát vaø chöa ñuû kích thích ngöôøi saûn xuaát vaø xuaát khaåu., Tham gia vaøo “saân chôi” caø pheâ theá giôùi, Vieät Nam böôùc ñaàu ñaõ quan taâm ñeán löôïng toàn kho nhaèm bình oån tình hình giaù caû vaø xuaát khaåu nhöng vôùi khaû naêng taøi chính haïn heïp, löôïng döï tröõ coøn raát thaáp so vôùi möùc caàn thieát (thoâng thöôøng khoaûng 20%- 30% löôïng xuaát khaåu haøng naêm). Ñieàu naøy raát baát lôïi cho vieäc hoaïch ñònh chieán löôïc xuaát khaåu cuûa ngaønh. 2.1.5 Chính saùch cho ngaønh caø pheâ Vieät Nam Ngaøy 04/01/1990, Hieäp hoäi caø pheâ-ca cao Vieät Nam (VICOFA) ra ñôøi, laø taäp hôïp vaø ñaïi dieän cho caùc Doanh nghieäp, toå chöùc kinh teá vaø theå nhaân saûn xuaát, cheá bieán, kinh doanh nhaèm phoái hôïp coù hieäu quaû caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh treân thò tröôøng trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc. Laø caàu noái giöõa caùc Doanh nghieäp, hoäi vieân vaø Nhaø nöôùc. Ngaøy 26/3/1991, Vieät Nam trôû thaønh thaønh vieân cuûa Toå chöùc caø pheâ theá giôùi. Ñoàng thôøi Vieät Nam ñaõ thoâng qua Hieäp ñònh caø pheâ quoác teá vaøo naêm 2001, coù hieäu löïc trong 6 naêm. Ñeán nay, Boä Khoa hoïc, Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng ñaõ ban haønh 5 baûn tieâu chuaån Vieät Nam (TCVN) ñoái vôùi maët haøng caø pheâ nhaân. Ñeå trôï giuùp Doanh nghieäp trong vieäc tröïc tieáp xuaát khaåu caø pheâ, tieâu chuaån kyõ thuaät ñoái vôùi caø pheâ nhaân TCVN 4193-86 ra ñôøi naêm 1986 - 23 - döïa treân 3 tieâu chí chính laø haøm löôïng nöôùc, tyû leä haït ñen/vôõ vaø hình thöùc beân ngoaøi. Ñeå taêng cöôøng vò theá cuûa ngaønh caø pheâ Vieät Nam treân thò tröôøng quoác teá, TCVN 4193-86 ñaõ ñöôïc ñieàu chænh thaønh TCVN 4193-93 naêm 1993, naêm 2001 TCVN 4193-2001 ra ñôøi phuø hôïp hôn vôùi caùc tieâu chuaån cuûa quoác teá, töø choã caên cöù vaøo moät vaøi chæ tieâu ñôn giaûn chuyeån sang xeáp haïng theo phöông phaùp tính loãi trong moät maãu caø pheâ nhaân. Beân caïnh ñoù, Vieät Nam cuõng ñaõ cam keát thöïc hieän “Nghò quyeát 407 cuûa ICO: Chöông trình naâng cao chaát löôïng caø pheâ” baét ñaàu aùp duïng töø 01/01/2003. Muïc ñích cuûa chöông trình naøy laø haïn cheá ñöa caø pheâ chaát löôïng keùm vaøo tieâu thuï nhaèm caân ñoái cung caàu caø pheâ theá giôùi vaø caûi thieän tình hình khuûng hoaûng caø pheâ hieän nay. 2.1.6 Ñaùnh giaù hieän traïng ngaønh caø pheâ cuûa Vieät Nam Söï taêng tröôûng veà dieän tích vaø saûn löôïng caø pheâ ôû Vieät Nam quaù oà aït, mang tính töï phaùt vaø coù söï maát caân ñoái giöõa saûn xuaát vaø cheá bieán. Maëc duø ñaõ coù nhöõng qui ñònh veà tieâu chuaån caø pheâ nhaân xuaát khaåu nhöng nhìn chung laâu nay vieäc mua baùn khoâng theo tieâu chuaån nhaø nöôùc, vieäc qui ñònh chaát löôïng trong caùc hôïp ñoàng mua baùn coøn ñôn giaûn vaø mang tính thoõa thuaän giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn neân chöa taïo thaønh söùc eùp thuùc ñaåy vieäc ñaàu tö, caûi tieán coâng ngheä cheá bieán. Cheá bieán phaàn lôùn baèng phöông phaùp thuû coâng neân caø pheâ nhaân thöôøng coù chaát löôïng chöa cao, giaù baùn thöôøng thaáp, aûnh höôûng xaáu ñeán thu nhaäp cuûa ngaønh vaø gaây neân phaûn öùng baát lôïi cho Vieät Nam ôû moät soá nöôùc saûn xuaát caø pheâ truyeàn thoáng. Treân 95% saûn löôïng daønh cho xuaát khaåu, löôïng tieâu duøng noäi ñòa cuûa Vieät Nam coøn raát thaáp. Tuy laø moät quoác gia coù truyeàn thoáng uoáng traø nhöng nhöõng naêm gaàn ñaây xu höôùng tieâu duøng caø pheâ ñaõ caûi thieän ñaùng keå. Beân caïnh cheá bieán caùc loaïi caø pheâ nhaân xuaát khaåu, Vieät Nam chæ coù 2 loaïi caø pheâ ñöôïc cheá bieán saâu laø caø pheâ hoøa tan vaø caø pheâ rang xay. Moâi tröôøng caïnh tranh khoác lieät, giaù caø pheâ dieãn bieán phöùc taïp vaø ngaøy caøng baát lôïi ñoái vôùi nhaø saûn xuaát laãn Doanh nghieäp khi tham gia vaøo thò tröôøng caø pheâ theá giôùi. Maëc duø laø nöôùc ñöùng ñaàu veà xuaát khaåu caø pheâ Robusta, beân caïnh thieät thoøi vì bò eùp giaù so vôùi nhöõng quoác gia xuaát khaåu khaùc, Vieät Nam khoâng coù khaû naêng khaéc phuïc tính chu kyø cuûa giaù caû, phoøng ngöøa ruûi ro, khoâng taùc ñoäng ñöôïc giaù xuaát khaåu cuûa thò tröôøng theá giôùi. Maïng löôùi thoâng tin lieân laïc vaãn coøn yeáu, thoâng tin thöông maïi ñieän töû chöa phoå bieán. Coâng taùc nghieân cöùu vaø döï baùo thò tröôøng, ñaëc bieät laø söï quan taâm tích cöïc cuûa Nhaø nöôùc trong vaán ñeà taøi trôï, xuùc tieán thöông maïi ñoùng moät vai troø quan troïng nhöng chöa maïnh. Thieáu khaû naêng taøi chính ñeå coù theå tröõ haøng bình oån xuaát khaåu vaø chôø giaù; tranh mua tranh baùn, xuaát oà aït vaøo thôøi ñieåm thu hoaïch goùp phaàn ñaùng keå vaøo söï giaûm suùt cuûa kim ngaïch xuaát khaåu caø pheâ. Chieám löôïng lôùn trong toång nguoàn cung toaøn caàu cho duø saûn löôïng caø pheâ trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ ñöôïc “ñieàu chænh”, söï phaùt trieån cuûa ngaønh caø pheâ Vieät Nam coù aûnh höôûng lôùn ñeán thò tröôøng caø pheâ theá giôùi, do vaäy moät maët khoâng nhöõng taêng cöôøng söï beàn vöõng - 24 - cho mình, caø pheâ Vieät Nam caàn phaûi goùp phaàn cuøng caùc nöôùc saûn xuaát lôùn khaùc oån ñònh thò tröôøng theá giôùi. Muoán vaäy, ngaønh caø pheâ caàn nhanh choùng hoäi nhaäp vôùi caø pheâ quoác teá thoâng qua vieäc tieâu chuaån hoùa maët haøng caø pheâ nhaèm haï giaù thaønh saûn phaåm vaø baûo ñaûm caùc tieâu chuaån veà chaát löôïng, ñaåy maïnh thaâm nhaäp vaøo caùc thò tröôøng lôùn, maët khaùc caàn coù chieán löôïc lieân keát vôùi caùc nhaø rang xay caø pheâ, nhöõng ngöôøi ñang aûnh höôûng ñeán maét xích thò tröôøng ñeå coù ñöôïc giaù caû oån ñònh, ñoàng thôøi taïo ñöôïc nhoùm lieân keát vôùi noâng daân. 2.2 PHAÂN TÍCH THÖÏC TRAÏNG SAÛN XUAÁT, XUAÁT KHAÅU CAØ PHEÂ CUÛA TÆNH ÑAÉK LAÉK 2.2.1 Ñoâi neùt khaùi quaùt veà Tænh Ñaék Laék (phuï luïc 8) Ñaék Laék laø moät tænh thuoäc Taây Nguyeân, naèm phía Taây vaø cuoái daõy Tröôøng Sôn, coù ñoä cao trung bình 400-800 m so vôùi möïc nöôùc bieån, coù höôùng thaáp daàn töø Ñoâng Nam sang Taây Baéc. Phía Baéc giaùp Gia Lai, phía Ñoâng giaùp Phuù Yeân vaø Khaùnh Hoøa, phía Nam giaùp Laâm Ñoàng vaø Bình Phöôùc, phía Taây giaùp Tænh Mundunkiri (Campuchia) vôùi ñöôøng bieân giôùi daøi 240km. Heä thoáng giao thoâng khaù phaùt trieån so vôùi caùc tænh mieàn nuùi khaùc trong caû nöôùc, coù quoác loä 14 chaïy qua noái caùc tænh Taây Nguyeân vôùi nhau vaø vôùi caùc tænh Mieàn Trung, Ñoâng Nam Boä vaø TP.Hoà Chí Minh, saân bay Buoân Meâ Thuoät trong heä thoáng haøng khoâng quoác gia. Tænh Ñaék Laék coù nhieàu loaïi khoaùng saûn vôùi tröõ löôïng khaùc nhau taïo khaû naêng cho phaùt trieån coâng nghieäp. Coù hai nhoùm ñaát chính chieám öu theá caû veà dieän tích vaø yù nghóa söû duïng laø nhoùm ñaát xaùm (Acrisols) vaø nhoùm ñaát ñoû bazan (Ferrasols). Ñaëc bieät khoaûng 550.000 ha ñaát ñoû Bazan coù ñoä doác nhoû hôn 150, taàng daøy lôùn hôn 20cm laø nguoàn taøi nguyeân raát quyù giaù, thích hôïp vôùi caùc loaïi caây coâng nghieäp daøi ngaøy (chieám gaàn 60% dieän tích ngaønh troàng troït, giaù trò saûn xuaát thöôøng chieám tyû leä treân 70% cuûa ngaønh troàng troït, treân 60% giaù trò ngaønh noâng laâm nghieäp, treân 90% giaù trò kim ngaïch xuaát khaåu vaø treân 50% GDP cuûa Ñaék Laék). Taøi nguyeân röøng hieän ñang ñöôïc quaûn lyù vaø khai thaùc theo höôùng söû duïng beàn vöõng vaø xaõ hoäi hoùa ngheà röøng. Chuù troïng laøm giaøu vaø taùi sinh röøng, öu tieân khoanh nuoâi, quaûn lyù vaø baûo veä röøng, toå chöùc saûn xuaát noâng laâm keát hôïp theo kieåu trang traïi. Ñaåy maïnh vaø taïo moâi tröôøng thoâng thoaùng ñeå thu huùt caùc thaønh phaàn kinh teá tham gia vaøo vieäc troàng röøng. Toaøn tænh coù ba heä thoáng soâng chính: soâng Seâreâpoák (2 nhaùnh chính: soâng Kroâng Ana vaø soâng Kroâng Noâ); soâng Ba (goàm 2 nhaùnh: soâng Kroâng Naêng vaø soâng Kroâng Hinh) vaø soâng Ñoàng Nai. Ñaék Laék coù treân 833 suoái vôùi chieáu daøi hôn 10 km. Nguoàn nöôùc ngaàm töông ñoái lôùn, ngoaøi ra gaàn 400 hoà töï nhieân vaø nhaân taïo coù dieän tích maët thoaùng treân 6.000 ha, ñoä saâu töø 3-25 m vôùi toång dung tích 250-450 trieäu m3 nöôùc. Ñaây coù theå coi laø kho chöùa nöôùc phuïc vuï nhu caàu daân sinh, töôùi tieâu, nuoâi troàng thuyû saûn, tham quan du lòch, baûo veä moâi tröôøng. - 25 - Tröôùc naêm 1975, tænh chæ coù 5 coâng trình thuûy lôïi phuïc vuï töôùi cho 200 ha luùa nöôùc. Sau naêm 1975 nhaø nöôùc ñaõ chuù yù ñaàu tö phaùt trieån thuûy lôïi ôû Taây Nguyeân noùi chung vaø ôû Ñaék Laék noùi rieâng. Ñeán naêm 2000 ñaõ xaây döïng ñöôïc 485 coâng trình thuûy lôïi vôùi toång dung tích khoaûng 325 trieäu m3 nöôùc. Thuyû lôïi ngoaøi vieäc phuïc vuï daân sinh, coâng nghieäp coøn goùp phaàn ñieàu hoaø khí haäu, oån ñònh sinh thaùi, haïn cheá vaø giaûm nheï thieân tai, naâng cao hieäu quaû söû duïng ñaát. Hieän nay, Ñaék Laék coù gaàn 43 daân toäc khaùc nhau cuøng sinh soáng, trong ñoù daân toäc ít ngöôøi chieám khoaûng 30%, daân toäc kinh chieám 70%. Möùc taêng daân soá bình quaân cuûa Ñaék Laék cao hôn so vôùi trung bình caû nöôùc, moät maët do tyû leä taêng töï nhieân cao, maët khaùc soá daân ñeán Ñaék Laék do söï ñieàu ñoäng cuûa nhaø nöôùc vaø di cö töï do ñaõ laøm taêng löôïng daân soá ñaùng keå. Nguoàn lao ñoäng naêm 2002 laø 1.021.511 ngöôøi (51% daân soá); löïc löôïng lao ñoäng trong ngaønh noâng laâm nghieäp chieám tæ troïng lôùn nhaát, chieám bình quaân 70-80%/toång lao ñoäng. Kim ngaïch xuaát khaåu taêng cao nhaát laø giai ñoaïn 1991-1995, toác ñoä taêng bình quaân 75%/naêm, giai ñoaïn 1996-2000 toác ñoä taêng kim ngaïch bình quaân 10,9%/naêm. Töø naêm 2000 ñeán 2002 do giaù noâng saûn lieân tuïc giaûm maïnh neân kim ngaïch xuaát khaåu giaûm ñaùng keå. Cô caáu saûn phaåm xuaát khaåu cuûa Tænh Ñaék Laék trong suoát thôøi kyø 1991-2003 phuï thuoäc quaù nhieàu vaøo saûn phaåm noâng nghieäp, haøng qua cheá bieán raát ít, trong ñoù Caø pheâ nhaân laø maët haøng chuû löïc trong toång giaù trò xuaát khaåu cuûa Ñaék Laék, chieám tyû troïng trung bình 95% cô caáu giaù trò xuaát khaåu cuûa tænh, coøn laïi laø haït tieâu, ñieàu nhaân, cao su, maät ong, goã, … Kinh teá–xaõ hoäi cuûa Ñaék Laék thôøi kyø 1990–2003 tuy coù nhieàu khoù khaên, thaùch thöùc nhöng toác ñoä taêng tröôûng kinh teá bình quaân (11,34%/naêm) vaãn cao so vôùi möùc taêng tröôûng bình quaân cuûa caû nöôùc, ñaëc bieät ñôøi soáng nhaân daân vuøng saâu, vuøng xa ñöôïc caûi thieän khaù toát. Vôùi 80% daân soá saûn xuaát, thu nhaäp töø noâng laâm nghieäp neân Ñaék Laék ñöôïc xem laø Tænh coù neàn kinh teá thuaàn noâng. Noâng laâm nghieäp Ñaék Laék trong thôøi gian qua laø moät ngaønh kinh teá lôùn, coù möùc ñoä taêng tröôûng bình quaân cao nhaát, ñöôïc chuù troïng ñaàu tö maïnh vaø chieám tæ troïng cao trong cô caáu kinh teá cuûa Tænh. Saûn xuaát noâng nghieäp tuy ñaõ phaùt trieån toaøn dieän, saûn löôïng löông thöïc vaø noâng saûn haøng hoùa ngaøy caøng nhieàu ñaùp öùng cho nhu caàu tieâu duøng vaø xuaát khaåu, nhöng saûn xuaát chöa thöïc söï gaén keát vôùi thò tröôøng, chaát löôïng noâng saûn coøn thaáp, söùc caïnh tranh chöa cao, moät soá caây troàng môû roäng dieän tích quaù nhanh, ñaát ñai söû duïng khoâng hôïp lyù, taøi nguyeân röøng vaø taøi nguyeân nöôùc suy giaûm caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng, caân baèng sinh thaùi, moâi tröôøng dieãn bieán theo chieàu höôùng xaáu, haïn haùn luõ luït vaø caùc hieän töôïng thôøi tieát baát thöôøng, … ñaõ vaø ñang gaây raát nhieàu khoù khaên cho ngöôøi daân. Ñaék Laék hoaøn toaøn phuø hôïp ñeå phaùt trieån moät neàn noâng nghieäp ña daïng vaø phong phuù vôùi naêng suaát vaø chaát löôïng cao. Song ñeå tieáp caän moät neàn noâng nghieäp hieän ñaïi hoaù caàn - 26 - phaûi ñieàu chænh vaø khaéc phuïc nhöõng haïn cheá sau: qui hoaïch noâng nghieäp vaø noâng thoân chöa theo kòp möùc ñoä phaùt trieån, ñieåm xuaát phaùt thaáp (nhaát laø coâng nghieäp cheá bieán), lao ñoäng thuû coâng laø chính vaø chöa ñuû vieäc laøm, khai thaùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân chöa toát, xuùc tieán thò tröôøng thieáu vaø yeáu, thieáu khaû naêng khaéc phuïc tính baát oån cuûa giaù caû, … Coù nhö vaäy môùi phaùt trieån ñöôïc kinh teá noâng laâm nghieäp haøng hoùa höôùng ñeán xuaát khaåu vôùi caùc saûn phaåm ñaëc tröng nhö caø pheâ, cao su, ca cao, hoà tieâu, … vaø nhieàu loaïi noâng laâm saûn coù giaù trò khaùc. 2.2.2 Ñaëc ñieåm saûn xuaát kinh doanh caø pheâ ôû Ñaék Laék: Cuõng nhö moïi caây troàng khaùc trong noâng nghieäp, saûn xuaát kinh doanh caø pheâ ngoaøi nhöõng ñaëc ñieåm chung coøn coù nhöõng saéc thaùi ñaëc thuø cuûa ngaønh caø pheâ. Caø pheâ laø ngaønh saûn xuaát phaùt trieån nhanh, taäp trung thaønh nhöõng vuøng chuyeân canh ôû nhieàu nöôùc vaø Vieät Nam, vôùi qui moâ taùi saûn xuaát môû roäng ngaøy caøng höôùng vaøo chieàu saâu. Sôû dó nhö vaäy vì caø pheâ laø loaïi caây troàng chæ thích hôïp vôùi moät soá vuøng coù ñieàu kieän töï nhieân phuø hôïp, chi phí ñaàu tö cao neân ñöôïc coi laø moät loaïi haøng tieâu duøng cao caáp, nhöng laïi coù theå thích öùng vôùi nhieàu taàng lôùp daân cö coù thu nhaäp khaùc nhau, nhu caàu tieâu duøng ñoøi hoûi ña daïng hoaù saûn phaåm vôùi xu höôùng ngaøy caøng taêng; tyû suaát lôïi nhuaän cuûa caø pheâ trong chu kyø kinh doanh thöôøng cao hôn so vôùi nhieàu loaïi caây noâng nghieäp khaùc; saûn xuaát kinh doanh caø pheâ ñoøi hoûi phaûi hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi neân yeâu caàu veà trình ñoä lao ñoäng, toå chöùc xaõ hoäi hoùa saûn xuaát kinh doanh phaûi ôû taàm quoác teá. Caø pheâ Vieät Nam noùi chung, Ñaék Laék noùi rieâng ñeàu coù lôïi theá so saùnh, ñuû ñieàu kieän ñeå caïnh tranh vaø phaùt trieån treân thò tröôøng quoác teá. Giaù caø pheâ treân thò tröôøng theá giôùi quyeát ñònh giaù xuaát khaåu ôû Vieät Nam. Giaù caø pheâ theá giôùi leân xuoáng phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá vaø ñöôïc phaûn aùnh taäp trung trong söï leân xuoáng giaù caû treân hai thò tröôøng chính: Arabica New York vaø Robusta London. Giaù vaän ñoäng coù tính chu kyø: chu kyø thu hoaïch ñan xen giöõa caùc nhoùm quoác gia trong naêm; chu kyø ñöôïc muøa, maát muøa cuûa Brazil; chu kyø lôùn cuûa giaù khoaûng 10 naêm. Giaù coù nhieàu böôùc nhaûy voït ñoät ngoät vaø bieân ñoä giao ñoäng cuûa giaù raát lôùn. Söï bieán ñoäng giaù caû coøn gaây ra bôûi söï thay ñoåi cô baûn trong quan heä cung caàu, vì tai hoaï thôøi tieát ôû Brazil vaø vì caùc yeáu toá nhaân taïo khaùc, cuï theå nhö: - Söông giaù: 1969, 1971, 1975, 1978, 1981, 1994. Khoâ haïn: 1985, 1988, 1994, 1998. - Haïn ngaïch Quota cuûa ICO: 10/1960, 02/1986, 10/1987, 07/1989. - Nhoùm caùc nöôùc saûn xuaát: 10/1978, 12/1979, 7-10/1986 (ñeà nghò möùc giaù xuaát khaåu toái thieåu; haïn cheá xuaát caø pheâ, gaêm haøng, taêng toàn kho nhaèm ñaåy giaùù leân cao) - Cung vöôït caàu : giai ñoaïn töø naêm 1999 ñeán nay. - 27 - Saûn xuaát kinh doanh caø pheâ ñoøi hoûi voán ñaàu tö ban ñaàu lôùn vaøo loaïi nhaát so vôùi caùc loaïi caây khaùc (khoaûng 30-35 trieäu ñoàng/ha), thôøi gian thu hoài voán laâu. Thôøi kyø kieán thieát cô baûn vöôøn caây 3-4 naêm; thôøi kyø kinh doanh 15-20 naêm vôùi naêng suaát taêng daàn, leân ñænh cao roài giaûm daàn (giai ñoaïn phuïc hoài hoaëc troàng môùi). Naêng suaát, chaát löôïng vaø tuoåi thoï vuôøn caây tuøy thuoäc moät caùch quyeát ñònh vaøo söï quan taâm lôïi ích cuûa ngöôøi tröïc tieáp saûn xuaát, vaøo vieäc giaûi quyeát vaán ñeà sôû höõu, söû duïng ñaát vaø vöôøn caây. Ñieàu kieän töï nhieân thuaän lôïi, söï phaùt trieån maïnh meõ vaø tröôûng thaønh trong saûn xuaát kinh doanh döôùi nhöõng ñieàu kieän coøn khoù khaên veà kinh teá xaõ hoäi ñaõ khaúng ñònh caø pheâ laø ngaønh saûn xuaát ñaëc tröng cho neàn kinh teá Tænh Ñaék Laék. Nhöõng ñieåm caên baûn cuûa lôïi theá caïnh tranh quoác teá cuûa moät loaïi haøng hoaù ñöôïc xem laø chaát löôïng, naêng suaát, giaù caû vaø qui moâ ngaønh haøng ñeàu hoäi ñuû vôùi caø pheâ cuûa Ñaék Laék. 2.2.3 Caùc thôøi kyø phaùt trieån cuûa ngaønh caø pheâ Ñaék Laék Naêm 1975 Ñaék Laék chæ coù 7.500 ha caø pheâ vôùi saûn löôïng khoaûng 4.000 taán. Sau giaûi phoùng, caây caø pheâ ñaõ ñöôïc Nhaø Nöôùc ñaëc bieät quan taâm chæ ñaïo, ñaàu tö phaùt trieån thaønh nhöõng vuøng chuyeân canh quy moâ lôùn. Coù theå chia söï phaùt trieån cuûa ngaønh caø pheâ Ñaék Laék theo 2 thôøi kyø lôùn. Moãi thôøi kyø phaùt trieån gaén lieàn vôùi caùc chuû tröông chính saùch cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc töø Trung öông ñeán Tænh. Thôøi kyø thöù nhaát : giai ñoaïn 1975-1986 Ñaây laø thôøi kyø ngaønh caø pheâ Ñaék Laék phaùt trieån trong cô cheá quaûn lyù taäp trung, bao caáp vôùi muoân vaøn khoù khaên. Caùc thaønh phaàn kinh teá trong ngaønh caø pheâ Tænh coù kinh teá quoác doanh, hôïp taùc xaõ, kinh teá gia ñình. Phaàn lôùn dieän tích caø pheâ thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc. Treân cô sôû caùc ñoàn ñieàn caø pheâ cuûa Phaùp (53% dieän tích) ñöôïc tröng thu töø ngaøy 13/11/1976, dieän tích ñöôïc môû mang theâm, hình thaønh neân nhöõng noâng tröôøng caø pheâ quoác doanh lôùn. Töø naêm 1980-1983 laàn löôït nhieàu noâng tröôøng ñöôïc thaønh laäp ñeå thöïc hieän hôïp taùc vôùi Lieân Xoâ (cuõ), CHDC Ñöùc, Lieân hieäp caùc xí nghieäp caø pheâ Ñaék Laék goàm 7 noâng tröôøng vaø 1 xöôûng cheá bieán cuõng ñöôïc thaønh thaønh laäp. Nhìn chung, do khôûi ñieåm thaáp vaø coøn nhieàu khoù khaên veà voán, nhaân löïc, kyõ thuaät neân dieän tích, naêng suaát vaø saûn löôïng caø pheâ trong giai ñoaïn naøy taêng chaäm. Xuaát khaåu chöa phaùt trieån, chuû yeáu sang caùc nöôùc XHCN döôùi daïng trao ñoåi nhöõng haøng hoaù thieát yeáu nhö phaân boùn, maùy moùc, xaêng daàu, … phuïc vuï noâng nghieäp. Ngaøy 08/6/1985, Uûy ban nhaân daân Tænh Ñaék Laék ra quyeát ñònh soá 381/QÑ.UB, ban haønh chính saùch khuyeán khích phaùt trieån caø pheâ, maët khaùc coøn ñaûm baûo cho ngöôøi söû duïng ñaát ñöôïc quyeàn söû duïng ñeå troàng caø pheâ ñeán heát chu kyø kinh doanh. Ñaây laø moät quyeát ñònh ñaùnh daáu cho vieäc chuyeån sang moät giai ñoaïn phaùt trieån môùi cuûa moät ngaønh kinh teá muõi - 28 - nhoïn cuûa Tænh Ñaék Laék. Naêm 1985 cuõng coù moät hoaøn caûnh khaùch quan taïo ra moät ñoäng löïc to lôùn thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa ngaønh caø pheâ Ñaék Laék, ñoù laø naêm Brazil bò khoâ haïn naëng, cung caø pheâ thò tröôøng theá giôùi tuït xuoáng töø 91 trieäu bao naêm 1985 coøn 77,8 trieäu bao naêm 1986. Thôøi kyø thöù hai : töø naêm 1986 ñeán nay Ñaây laø thôøi kyø “dieãn ra söï bieán ñoåi caên baûn trong moâ hình kinh teá, töø moâ hình kinh teá quaù ñoä tröïc tieáp cuûa CNXH sang moâ hình quaù ñoä giaùn tieáp, töùc chuyeån sang moâ hình kinh teá laáy saûn xuaát, trao ñoåi haøng hoùa trong neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn … laøm noäi dung coát loõi”. Caùc thaønh phaàn kinh teá trong noâng nghieäp ñöôïc dòp phaùt huy caùc theá maïnh, caø pheâ Ñaék Laék thöïc söï böôùc sang moät thôøi kyø phaùt trieån môùi, ngaønh caø pheâ ñaõ coù söï kieän toaøn veà toå chöùc. Ngaøy 30/01/1989 Uûy ban nhaân daân Tænh Ñaék Laék ra quyeát ñònh soá 63/QÑ.UB cho pheùp caùc toå chöùc kinh teá cuûa Tænh ñöôïc xuaát nhaäp khaåu tröïc tieáp hoaëc ñöôïc uûy thaùc xuaát khaåu. Thò tröôøng ñöôïc môû roäng, ñaàu ra thoâng thoaùng, caø pheâ Ñaék Laék coù ñieàu kieän hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi vaø trôû thaønh moät maët haøng chieán löôïc cuûa Tænh. Treân 200.000 ha (chieám 84% dieän tích) caø pheâ thuoäc sôû höõu cuûa hôn 180 ngaøn hoä gia ñình, 40.000 ha (chieám 16% dieän tích) thuoäc thaønh phaàn kinh teá nhaø nöôùc cho saûn löôïng hôn 450.000 taán/naêm ñaõ quyeát ñònh vò theá xuaát khaåu caø pheâ Vieät Nam töø haïng 30 nhöõng naêm 70 leân vò trí ñaãn ñaàu veà saûn xuaát vaø xuaát khaåu caø pheâ Robusta. Xuaát phaùt töø thöïc teá khi giaù baét ñaàu ñi xuoáng theo chieàu höôùng ngaøy caøng baát lôïi, coù luùc thaáp hôn hoaëc ngang baèng giaù thaønh töø naêm 1999 trôû laïi ñaây ñaõ laøm ngaønh caø pheâ böôùc vaøo giai ñoaïn khuûng hoaûng. Ngöôøi saûn xuaát khoù khaên, khoâng coù laõi hoaëc loã voán neân khoù traùnh khoûi taâm lyù khoâng quan taâm ñeán chaêm soùc, thaäm chí coøn phaù boû caø pheâ troàng caùc loïai caây khaùc. Ngoaøi ra, caùc Doanh nghieäp kinh doanh xuaát khaåu caø pheâ cuõng böôùc vaøo giai ñoaïn loã vaø soá löôïng Doanh nghieäp loã taêng daàn. Ñieàu naøy ñaõ laøm giaûm ñoäng löïc saûn xuaát kinh doanh cuûa ngaønh caø pheâ Ñaék Laék, veà laâu daøi seõ gaây laõng phí lôùn cho xaõ hoäi ñoàng thôøi khoù xaây döïng ñöôïc ngaønh caø pheâ phaùt trieån beàn vöõng. Phaûi chaêng ngaønh caø pheâ Ñaék Laék noùi rieâng vaø Vieät Nam noùi chung ñaõ rôi vaøo giai ñoaïn khoâng hieäu quaû neân caàn phaûi xoùa boû hoaëc chuyeån höôùng saûn xuaát. Ñeå ñaùnh giaù ñuùng tình hình cuûa ngaønh caø pheâ Ñaék Laék, caàn phaûi keát hôïp xem xeùt hieän traïng ñoàng thôøi phaân tích hieäu quaû kinh teá cuûa toaøn ngaønh trong chu kyø bieán ñoäng 10 naêm cuûa giaù (1992-2001). Vieäc phaân tích seõ döïa treân moät soá chæ tieâu nhö hieäu quaû söû duïng ñaát, lôïi nhuaän tröôùc thueá vaø tyû suaát lôïi nhuaän, keát hôïp xem xeùt möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá coù tính quyeát ñònh ñeán caùc chæ tieâu phaân tích baèng phaàn meàm chuyeân duïng Crystal Ball chaïy treân neàn Excel. Thoâng qua söï xem xeùt, ñaùnh giaù naøy chuùng ta seõ coù moät caùi nhìn cuï theå hôn lieäu saûn - 29 - xuaát kinh doanh caø pheâ coù coøn hieäu quaû hay khoâng, ñoàng thôøi caùc giaûi phaùp nhaèm taêng söùc caïnh tranh, naâng cao hieäu quaû kinh teá cho ngaønh caø pheâ seõ thieát thöïc vaø khaû thi hôn. 2.2.4 Saûn xuaát vaø hieäu quaû kinh teá cuûa saûn xuaát caø pheâ ôû Ñaék Laék 2.2.4.1 Thöïc traïng saûn xuaát (Xem phuï luïc 9) Vôùi chính saùch vaø hoaøn caûnh thuaän lôïi neân toác ñoä phaùt trieån cao, trong voøng 5 naêm (86-90) toång dieän tích ñaõ taêng hôn 4 laàn. Chu kyø dieän tích taêng gaáp ñoâi trong 5 naêm (90- 95, 1996-2000) vöôït ra ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa caùc ngaønh chöùc naêng, naïn chaët phaù röøng dieãn ra haøng ngaøy, thaäm chí ngöôøi daân coøn phaù cao su troàng caø pheâ vaø troàng treân nhöõng vuøng ñaát khoâng phuø hôïp, thieáu nöôùc töôùi nghieâm troïng. Phöông aùn qui hoaïch naêm 1994 cuûa Tænh Ñaék Laék ñaët chæ tieâu dieän tích vaø saûn löôïng caø pheâ vaøo naêm 2000 laø 130.000 ha vaø 180.000 taán vaø naêm 2010 laø 200.000 ha vaø 270.000 taán, soá lieäu thöïc teá naêm 2000 ñaõ taêng gaáp 2 laàn so vôùi muïc tieâu ñeà ra, ñieàu naøy phaûn aùnh 2 vaán ñeà: caø pheâ phaùt trieån maïnh trôû thaønh noâng saûn chuû löïc theo ñuùng ñònh höôùng cuûa Tænh, maët khaùc qui hoaïch bò phaù vôõ daãn ñeán maát caân ñoái giöõa saûn xuaát vaø cheá bieán, ñieàu kieän töï nhieân, moâi tröôøng sinh thaùi, kinh teá vaø xaõ hoäi. Haïn haùn naêm 2002, chuû tröông khoâng phaùt trieån theâm caø pheâ voái cuûa Tænh vaø ñaëc bieät taùc ñoäng cuûa giaù thaáp so vôùi giaù thaønh saûn xuaát ñaõ laøm ngöôøi daân khoâng coøn ñoäng löïc ñeå taäp trung vaøo caây caø pheâ neân dieän tích, saûn löôïng vaø naêng suaát lieân tuïc giaûm vaøo caùc naêm 2002, 2003. Theo ñieàu tra töø ngaøy 18-28/3/2002 cuûa Sôû NN vaø PTNT Tænh Ñaék Laék, sau khi noâng daân töï cöa ñoán hôn 5.000 ha vaøo naêm 2000 vaø 2001, trong toång soá 254.096 ha caø pheâ hieän coù vaøo thôøi ñieåm ñoùù, khoaûng 175.000 ha trong vuøng sinh thaùi thích hôïp, 79.000 ha trong vuøng ñaát sinh thaùi ít hoaëc khoâng thích hôïp. Toång dieän tích caàn chuyeån ñoåi do thieáu nöôùc töôùi, ñaát khoâng phuø hôïp, giaø coãi, saâu beänh haïi laø 32.873 ha. Vôùi ñieàu kieän töï nhieân thích hôïp vaø söï quan taâm ñaàu tö, aùp duïng caùc tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät vaøo saûn xuaát ñaõ thuùc ñaåy naêng suaát caø pheâ bình quaân taêng nhanh vaø giöõ vöõng ôû möùc cao. Naêng suaát bình quaân xaáp xæ 2,5 taán/ha, nhöõng tröôøng hôïp 3-5 taán/ha khoâng laø caù bieät. Ñaék Laék ñaõ hình thaønh ñöôïc nhieàu vuøng saûn xuaát chuyeân canh vaø taäp trung caø pheâ, baûn ñoà haønh chính goàm 18 huyeän vaø 1 thaønh phoá ñaõ hôn 10 vuøng coù dieän tích vaø saûn löôïng treân “10.000”. Trong ñoù coù nhöõng vuøng cho naêng raát cao 2,5-3 taán/ha nhö Kroâng Buk, Cö M’gar, Kroâng Ana, Kroâng Paêk, Ñaêk Mil, Buoân Ma Thuoät. Tænh Ñaék Laék chuû yeáu troàng caø pheâ voái (robusta), ñeå thay ñoåi cô caàu troàng caø pheâ, naêm 1995 Tænh coù chuû tröông troàng 5.000 ha caø pheâ cheø (arabica) taïi 2 huyeän Ñaêk Noâng vaø Ñaêk Rlaáp, ñeán naêm 2002 ñaõ troàng khoaûng 3.000 ha nhöng khaû naêng thöïc hieän döï aùn naøy raát khoù vì thieáu voán, khoâng ñuû ñaát vaø noâng - 30 - daân chöa yeân taâm vì thôøi vuï thu hoaïch truøng vaøo thôøi ñieåm möa lôùn taäp trung taïi caùc khu vöïc naøy. 2.2.4.2 Hieäu quaû kinh teá cuûa saûn xuaát trong chu kyø giaù 2.2.4.2.1 Hieäu quaû söû duïng ñaát: theå hieän ôû vieäc söû duïng ñaát hôïp lyù, tính khuynh höôùng taêng leân cuûa naêng suaát vaø saûn löôïng, ñoàng thôøi mang laïi möùc lôïi nhuaän cao. Hieäu quaû kinh teá cuûa caây caø pheâ (doanh thu, lôïi nhuaän/ha) so vôùi moät soá loaïi caây troàng khaùc treân ñaát ñoû bazan ñeàu cao hôn, neáu so vôùi luùa, ngoâ, ñaäu, … coøn cao hôn nhieàu. Baûng 2.1: NAÊNG SUAÁT ÑAÁT CUÛA CAØ PHEÂ SO VÔÙI MOÄT SOÁ LOAÏI CAÂY TROÀNG Chæ tieâu ÑVT Cao su Mía Boâng vaûi Ñieàu Caø pheâ Tieâu Thôøi gian kieán thieát cô baûn Naêm 7-10 3-4 3 3 Voán ñaàu tö ban ñaàu 1000 ñ 32,150 13,540 3,700 30,560 130,000 Chi phí haøng naêm 1000 ñ 9,174 8,634 4,458 3,535 20,151 40,800 Naêng suaát/ha ñaát taï/ha 10 65 12 8 25 15 Doanh thu 1000 ñ 10,100 14,300 6,000 5,600 33,678 75,000 Lôïi nhuaän/ha 1000 ñ 926 5,666 1,542 2,065 13,527 34,200 Ghi chuù: caùc loaïi caây khaùc: thôøi giaù naêm 98-99; caø pheâ: giaù thu mua trung bình 1992-2001 (Nguoàn: “Ñònh höôùng phaùt trieån moät soá caây troàng cuûa Ñaék Laék ñeán 2010” cuûa Sôû NN&PTNT Ñaék Laék) 2.2.4.2.2 Lôïi nhuaän saûn xuaát vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng Keát quaû tính toaùn cho thaáy lôïi nhuaän vaø tyû suaát lôïi nhuaän canh taùc caø pheâ (70,7%) laø raát cao. Nhìn toång theå thì saûn xuaát caø pheâ coù nhöõng thôøi ñieåm ngöôøi saûn xuaát loã do giaù caû xuoáng thaáp hôn giaù thaønh, nhöng xeùt trong moät chu kyø bieán ñoäng cuûa giaù thì hieäu quaû kinh teá raát cao, thaäm chí khi naêng suaát chæ khoaûng 2 taán/ha thì tyû suaát lôïi nhuaän vaãn ñaït 33,7%. Coù theå thaáy, vieäc phaùt trieån caây caø pheâ treân ñaát ñoû bazan cuûa Tænh Ñaék Laék mang laïi lôïi nhuaän cao, coù söùc caïnh tranh treân thò tröôøng quoác teá, vaø nhöõng tieàm naêng hieäu quaû kinh teá cuûa ñaát vaãn coøn. Ñaây chính laø tín hieäu khaû quan, taïo ñoäng löïc cho ngöôøi saûn xuaát tieáp tuïc duy trì oån ñònh vaø phaùt trieån beàn vöõng ngaønh caø pheâ Ñaék Laék. (phuï luïc 14A, 14B, 14C, 15, 16A) Qua phaân tích baèng Crystal Ball, giaù thaønh saûn xuaát caø pheâ aûnh höôûng bôûi 2 yeáu toá chính laø naêng suaát vaø chi phí saûn xuaát treân 1 ha goàm chi phí phaân boùn, chi phí töôùi, tieàn coâng, traû laõi vay vaø chi phí vaät tö khaùc. Giaù thaønh saûn xuaát trung bình tính treân 1 ha laø 7,97 trieäu VNÑ/taán, ñoä leäch chuaån laø 0,92, heä soá bieán thieân laø 0,11. Möùc ñoä töông quan cuûa 2 yeáu toá naêng suaát vaø toång chi phí vôùi chæ tieâu phaân tích laø 79,7% vaø 20,3%. Nhö vaäy, naêng suaát - 31 - taùc ñoäng giaûm ñeán giaù thaønh saûn xuaát laø 79,7% hay chieám gaàn 4/5, toång caùc yeáu toá chi phí saûn xuaát chæ taùc ñoäng 20,3% töùc khoaûng 1/5 ñeán giaù thaønh. (Xem phuï luïc 16A) Lôïi nhuaän saûn xuaát trung bình trong chu kyø giaù 10 naêm laø 14,2 trieäu/ha, ñoä leäch chuaån laø 4,9 vaø heä soá bieán thieân laø 0,35. Lôïi nhuaän cuûa ngöôøi saûn xuaát phuï thuoäc naêng suaát, giaù thu mua vaø chi phí saûn xuaát. Giaù thu mua coù möùc ñoä aûnh höôûng cao nhaát 48,7%, keá ñeán laø naêng suaát 47,1% vaø toång yeáu toá chi phí saûn xuaát laøm giaûm 4,2% lôïi nhuaän. (Xem phuï luïc 16A) Baûng 2.2: MÖÙC ÑOÄ AÛNH HÖÔÛNG CUÛA TÖØNG YEÁU TOÁ ÑEÁN CHÆ TIEÂU PHAÂN TÍCH Ñoä nhaïy Giaù thaønh - GSX Lôïi nhuaän - EBTSX Giaù thu mua bình quaân - PTM 0.0% 48.7% Naêng suaát bình quaân - NNS -79.7% 47.1% Chi phí nhaân coâng 9.7% -1.8% Chi phí phaân boùn 7.5% -1.8% Chi phí töôùi 1.8% -0.3% Traû laõi vay 1.1% -0.2% Chi phí vaät tö khaùc 0.2% -0.1% Nhö vaäy, sau khi phaân tích giaù thaønh vaø lôïi nhuaän saûn xuaát, coù theå ruùt ra caùc nhaän xeùt sau: - Naêng suaát taùc ñoäng raát lôùn ñeán giaù thaønh saûn xuaát (79,7%), chi phí saûn xuaát aûnh höôûng khoâng ñaùng keå. Lôïi nhuaän cuûa ngöôøi saûn xuaát beân caïnh söï phuï thuoäc giaù caû, phuï thuoäc khaù nhieàu vaøo yeáu toá ngöôøi saûn xuaát coù theå taùc ñoäng theo höôùng coù lôïi cho mình laø giaù thaønh, töùc yeáu toá naêng suaát vaø chi phí saûn xuaát. Do vaäy, coù theå xaùc ñònh kyõ thuaät canh taùc, möùc ñoä quan taâm chaêm soùc ñoùng vai troø raát quan troïng trong vieäc taêng naêng suaát, tieát giaûm chi phí ñeå haï giaù thaønh saûn phaåm vaø taêng lôïi nhuaän cuûa ngöôøi saûn xuaát caø pheâ. - Lôïi nhuaän cuûa ngöôøi saûn xuaát phuï thuoäc vaøo giaù thu mua khaù nhieàu (khoaûng 48,7%). Giaù thu mua chòu söï chi phoái cuûa caùc yeáu toá coù theå taùc ñoäng ñöôïc nhö chaát löôïng, coâng taùc marketing vaø caùc yeáu toá khoâng kieåm soaùt ñöôïc nhö giaù caø pheâ theá giôùi, tình hình cung caàu, ñaàu cô tích tröõ,… 2.2.5 Hoaït ñoäng sau saûn xuaát ñeán xuaát khaåu 2.2.5.1 Cheá bieán caø pheâ (phuï luïc 10: Qui trình vaø phöông phaùp cheá bieán caø pheâ nhaân) Phaàn lôùn caø pheâ thuoäc sôû höõu tö nhaân neân phöông phaùp cheá bieán khoâ hieän ñang ñöôïc söû duïng phoå bieán ôû Ñaék Laék. Do coâng ngheä ñôn giaûn, chi phí ñaàu tö thaáp, thu hoaïch thöôøng tuoát ñoàng loaït quaû chín laãn xanh neáu söû duïng phöông phaùp cheá bieán öôùt nhaân deã bò daäp naùt trong khaâu xaùt töôi vì voû coøn cöùng, haït deã bò leân men, moác aûnh höôûng ñeán muøi vò nöôùc. Tuy - 32 - nhieân caø pheâ cheø caàn phaûi söû duïng phöông phaùp cheá bieán öôùt vì voû quaû caø pheâ daøy hôn. ÔÛ Ñaék Laék chæ coù moät soá Doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaàu tö daây chuyeàn cheá bieán öôùt vôùi coâng suaát 3.000-5.000 taán/naêm nhö Coâng ty Phöôùc An, Thaéng Lôïi, Thaùng 10, Easim, Vieät Ñöùc. Baûng 2.3: NAÊNG LÖÏC SÔ CHEÁ CAØ PHEÂ CUÛA MOÄT SOÁ DOANH NGHIEÄP Teân ñôn vò Dieän tích saân phôi Dieän tích nhaø kho Dieän tích nhaø xöôûng Xaùt töôi (taán/h) Xaùt khoâ (taán/h) Maùy saáy (taán/meû) Cty Caø pheâ Vieät Ñöùc 30,000 1,480 1,120 5 2 30 Cty caø pheâ Thaéng Lôïi 37,300 1,200 880 10 4 8 Cty Ea Sim 36,523 1,710 764 8 2 2 Cty Caø pheâ Buoân Hoà 8,000 470 580 10 2 0 Cty Caø pheâ Ñrao 30,000 1,170 370 10 2 8 Cty Caø pheâ 49 27,088 3,094 387 10 2 8 Cty Caø pheâ 52 18,495 1,017 335 5 2 30 Cty Caø pheâ 719 20,668 1,700 400 2 10 Cty Caø pheâ 715 39,500 420 168 10 2 30 Cty caø pheâ Phöôùc An 42,000 1,500 1,700 10 4 30 (Nguoàn: Sôû NN vaø PTNT Tænh Ñaék Laék) Phaàn lôùn caùc cô sôû hoaëc Doanh nghieäp xuaát khaåu vaãn aùp duïng phöông phaùp thuû coâng trong sô cheá bieán caø pheâ nhaân xuaát khaåu neân chaát löôïng khoù kieåm soaùt vaø khoâng ñoàng ñeàu. Caø pheâ nhaân ñöôïc thu mua töø nhieàu nguoàn, thueâ nhaân coâng saøng vaø löïa taïp chaát vaø haït loãi, tieán haønh ñaùnh boùng vaø phaân loaïi döïa vaøo kích côõ, troïng löôïng, maøu saéc thaønh caø pheâ nhaân xoâ xuaát khaåu. Theo thu thaäp thoâng tin cuûa Sôû Thöông maïi vaø Du lòch Ñaék Laék, tyû leä bình quaân sô cheá caø pheâ nhaân xuaát khaåu theo loaïi laàn löôït laø R1 (7,8%), R2A (52,5%) vaø R2B (39,7%). Vieäc söû duïng daây chuyeàn coâng ngheä chuyeân duøng vaøo cheá bieán coøn haïn cheá neân chaát löôïng caø pheâ xuaát khaåu nhìn chung khoâng ñoàng ñeàu. Coâng ty lieân doanh ÑakMan, Coâng ty XNK Taây Nguyeân, Coâng ty ÑT-XNK Tænh, Coâng ty XNK 2/9 vaø Coâng ty TNHH Olam VN ñaõ ñaàu tö daây chuyeàn ñieän töû hieän ñaïi ñeå phaân loaïi, saøng taïp chaát, taùch haït caø pheâ, saáy khoâ ñeán ñoä aåm qui ñònh, ñaùnh boùng haït trò giaù haøng chuïc tyû ñoàng. Vôùi naêng löïc hieän taïi, toång coâng suaát cheá bieán treân toaøn ñòa baøn Ñaék Laék chæ khoaûng 200.000-220.000 taán/naêm, ñaùp öùng ñöôïc khoaûng 60% nhu caàu caø pheâ nhaân ñaït tieâu chuaån xuaát khaåu. Töø thöïc traïng treân, caùc vaán ñeà cô baûn ñaët ra trong toå chöùc cheá bieán caø pheâ ôû Ñaék Laék: - Vieäc cheá bieán caø pheâ chuû yeáu ôû möùc ñoä sô cheá, laøm giaûm giaù trò gia taêng neáu ñöôïc tinh cheá. Vieäc phaùt trieån lónh vöïc cheá bieán, haïn cheá xuaát thoâ laïi gaëp phaûi nhöõng vöôùng maéc veà thò tröôøng tieâu thuï, veà ñaàu tö cho cheá bieán. - 33 - - Ñaàu tö vaøo cheá bieán chöa ñöôïc coi troïng ñuùng möùc veà qui moâ, möùc ñoä vaø coâng ngheä neân ñaõ khoâng theo kòp möùc ñoä taêng saûn löôïng. Haàu heát thieát bò cheá bieán caø pheâ ñeàu laïc haäu, khu vuïc tö nhaân vôùi phaàn lôùn maùy moùc töï cheá neân thieát bò khoâng ñoàng boä, nguyeân lieäu thu gom töø nhieàu nguoàn, chaát löôïng caø pheâ qua cheá bieán thöôøng thaáp vaø khoâng ñoàng ñeàu. - Phöông phaùp cheá bieán khoâ laø phoå bieán, haùi ñoàng loaït neân tyû leä quaû xanh nhieàu, thieáu naéng khi phôi khoâ, thieáu heä thoáng phôi (phaàn lôùn phôi treân saân ñaát hoaëc treân baït vaûi), loø saáy, baûo quaûn neân caø pheâ nhaân deã bò moác, thoái laøm giaûm chaát löôïng. Coâng taùc quaûn lyù cuõng nhö söï tuaân thuû chaát löôïng chöa ñöôïc coi troïng. Chaát löôïng caø pheâ coøn thaáp aûnh höôûng ñeán söùc caïnh tranh treân thò tröôøng quoác teá vaø hieäu quaû saûn xuaát kinh doanh caø pheâ. Vôùi nhöõng neùt cô baûn treân, coâng nghieäp cheá bieán caø pheâ coøn nhoû beù, laïc haäu vaø chöa goùp phaàn tích cöïc vaøo vieäc taïo laäp vò theá vöõng chaéc cuûa caø pheâ Ñaék Laék treân thò tröôøng theá giôùi. Xeùt veà laâu daøi, cuøng vôùi vieäc chuyeån ñoåi cô caáu caây troàng, taêng cöôøng ñaàu tö thaâm canh caây caø pheâ ñeå taïo naêng suaát vaø chaát löôïng cao, vieäc phaùt trieån coâng nghieäp cheá bieán caø pheâ phaûi ñöôïc coi laø taàm quan troïng haøng ñaàu trong chieán löôïc phaùt trieån ngaønh caø pheâ Ñaék Laék. 2.2.5.2 Doanh Nghieäp tham gia thò tröôøng xuaát khaåu (Phuï luïc 11A) Neáu chæ xeùt rieâng ngaønh caø pheâ, treân ñòa baøn Tænh Ñaék Laék hieän coù khoaûng 71 Doanh nghieäp saûn xuaát- thu mua- cheá bieán- xuaát khaåu caø pheâ, trong ñoù coù 20 ñôn vò xuaát khaåu tröïc tieáp, 51 ñôn vò thu mua caø pheâ baùn treân thò tröôøng noäi ñòa vaø uyû thaùc xuaát khaåu hoaëc coù xuaát khaåu nhöng vôùi soá löôïng khoâng ñaùng keå. Trong soá naøy coù 24 Doanh nghieäp thuoäc Toång Coâng ty Caø pheâ Vieät Nam (VINACAFE: goàm 23 ñôn vò vöøa saûn xuaát vöøa kinh doanh vaø 1 ñôn vò thu mua xuaát khaåu), 40 Doanh nghieäp ñòa phöông thuoäc tænh, 5 chi nhaùnh tænh ngoaøi, 1 Coâng ty lieân doanh (Ñak Man) vaø 1 Coâng ty 100% voán nöôùc ngoaøi (Coâng ty TNHH Olam Vieät Nam). Doanh nghieäp vöøa saûn xuaát vöøa kinh doanh caø pheâ: