Đề tài Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất và biểu hiện của nó trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

Môc lôc A. Lêi nãi ®Çu................................................................................................2 B.Néi dung......................................................................................................4 Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt..................................................................................................................4 Lùc l­îng s¶n xuÊt............................................................4 Quan hÖ s¶n xuÊt..............................................................5 Quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. .....................................................................................................6 Sù biÓu hiÖn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt tõ tr­íc ®Õn nay nãi chung vµ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1954 ®Õn nay............................................................................................................9 Sù biÓu hiÖn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ë ViÖt Nam tõ n¨m 1954 -1975............................10 Sù biÓu hiÖn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt tõ n¨m 1975 ®Õn tr­íc 1986 ë ViÖt Nam..............11 Sù biÓu hiÖn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt tõ nam 1986 ®Õn nay ë ViÖt Nam.........................12 C. KÕt luËn..................................................................................................15 A - lêi nãi ®Çu Trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®­îc quy ®Þnh bëi mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. ChÝnh nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Vµ qua nghiªn cøu th× theo mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nµo còng ®Òu ph¶i cã sù phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt , chóng tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau , t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau mét c¸ch biÖn chøng , t¹o thµnh sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt – quy luËt c¬ b¶n nhÊt cña sù vËn ®éng , ph¸t triÓn x· héi . Lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt , nh­ng quan hÖ s¶n xuÊt còng cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi vµ t¸c ®éng trë l¹i sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt . Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt phæ biÕn t¸c ®éng trong toµn bé tiÕn tr×nh lÞch sö cña nh©n lo¹i . Sù thay thÕ , ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i tõ chÕ ®é C«ng X· Nguyªn Thñy , qua chÕ ®é ChiÕm H÷u N« LÖ , chÕ ®é Phong KiÕn , chÕ ®é T­ B¶n Chñ NghÜa ®Õn chÕ ®é Chñ NghÜa X· Héi ngµy nay x· héi Céng S¶n Chñ NghÜa trong t­¬ng lai lµ do sù t¸c ®éng cña hÖ thèng c¸c quy luËt x· héi , trong ®ã quy luËt sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ c¬ b¶n nhÊt Qua ®ã ta cã thÓ thÊy viÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hÕt søc cÇn thiÕt. §Æc biÖt trong thêi kú hiÖn nay Chñ nghÜa X· héi l¹i cã nhiÒu thay ®æi vµ biÕn déng mét trong nh÷ng nguyªn nh©n tan r· cña hÖ thèng X· héi Chñ nghÜa lµ do c¸c n­íc Chñ nghÜa X· héi ®· x©y dùng m« h×nh Chñ nghÜa X· héi kh«ng cã sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt. ë n­íc ta còng vËy, sau 1954 miÒn B¾c tiÕn lªn Chñ nghÜa X· héi vµ c¶ n­íc lµ sau 1975. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi ®Êt n­íc, do nãng véi nªn §¶ng ta ®· m¾c ph¶i mét sù sai lÇm lµ duy tr× qu¸ l©u quan hÖ s¶n xuÊt cè h÷u ®ã lµ chÝnh s¸ch bao cÊp tËp trung d©n chñ. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ trong suèt nh÷ng n¨m ®ã nÒn kinh tÕ n­íc ta chËm ph¸t triÓn vµ r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trong nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 80. ®iÒu quan träng lµ §¶ng ta ®· nhËn thøc ®­îc ®iÒu ®ã vµ nhanh chãng ®æi míi th«ng qua §H §¶ng VI vµ c¸c kú §H tiÕp sau ®ã. Trong thêi kú qu¸ ®é cã nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p cÇn ph¶i gi¶i quyÕt bëi v× nã lµ b­íc chuyÓn tiÕp tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy lªn mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c. cho nªn em chän ®Ò tµi “Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt và biÓu hiÖn cña nã trong qu¸ tr×nh x©y dùng Chñ nghÜa X· héi ë ViÖt Nam” ®Ó nghiªn cøu. Trong bµi tiÓu luËn nµy do tr×nh ®é kiÕn thøc cßn ch­a s©u vµ ®©y lµ bµi tiÓu luËn khoa häc ®Çu tiªn nªn sÏ cã nhiÒu vÊn ®Ò thiÕu sãt, v× vËy em mong ®­îc sù chØ b¶o vµ gióp ®ì cña c¸c thÇy c« bé m«n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! B - néi dung I - Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt. Kh¸i niÖm. Lùc l­îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi tù nhiªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt . Lùc l­îng s¶n xuÊt thÓ hiÖn n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt bao gåm ng­êi lao ®éng víi kÜ n¨ng lao ®éng cña cña hä vµ t­ liÖu s¶n xuÊt , tr­íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng . Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt , søc lao ®éng cña con ng­êi vµ t­ liÖu s¶n xuÊt , tr­íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng , kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt Néi dung. Lùc l­îng s¶n xuÊt bao gåm : T­ liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra, tr­íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng. Ng­êi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, biÕt sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. T­ liÖu s¶n xuÊt bao gåm : §èi t­îng lao ®éng T­ liÖu lao ®éng : C«ng cô lao ®éng Nh÷ngTLL§ kh¸c §èi t­îng lao ®éng kh«ng ph¶i lµ toµn bé giíi tù nhiªn, mµ chØ cã mét bé phËn cña giíi tù nhiªn ®­îc ®­a vµo s¶n xuÊt. Con ng­êi kh«ng chØ t×m trong giíi tù nhiªn nh÷ng ®èi t­îng lao ®éng cã s½n, mµ cßn s¸ng t¹o ra b¶n th©n ®èi t­îng lao ®éng. T­ liÖu lao ®éng dï cã ý nghÜa lín lao ®Õn ®©u, nh­ng nÕu t¸ch khái ng­êi lao ®éng th× còng kh«ng thÓ ph¸t huy ®­îc t¸c dông, kh«ng thÓ trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi. KHKT ®ãng mét vai trß v« cïng quan träng trong viÖc ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt , ®Æc biÖt ngµy nay vai trß cña KH lín ®Õn møc nã trë thµnh mét lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp , mét tÊt yÕu ®Æt ra h«m nay bÊt k× quèc gia nµo ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn ph¶i ®­a thµnh tùu cña KHKT vµo s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt. Kh¸i niÖm. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi). Quan hÖ s¶n xuÊt gåm ba mÆt: quan hÖ së h÷u ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ trong tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt, quan hÖ trong ph©n phèi s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. b. Néi dung. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt c¬ b¶n sau : Quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi ®èi víi viÖc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi ®èi víi viÖc tæ chøc qu¶n lý , ph©n c«ng lao ®éng. Quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi ®èi víi viÖc ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng. Ba mÆt nãi trªn cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, trong ®ã quan hÖ thø nhÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng mèi quan hÖ kh¸c. B¶n chÊt cña bÊt k× quan hÖ s¶n xuÊt nµo còng ®Òu phô thuéc vµo vÊn ®Ò nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊtchñ yÕu trong x· héi ®­îc gi¶i quyÕt nh­ thÕ nµo. Cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt : + Së h÷u t­ nh©n. + Së h÷u x· héi. Nh÷ng h×nh thøc së h÷u ®ã lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ hiªn thùc gi÷a ng­êi víi ng­êi trong x· héi. §­¬ng nhiªn ®Ó cho t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng trë thµnh “ v« chñ ” ph¶i cã chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ râ rµng ®Ó x¸c ®Þnh chñ thÓ së h÷u vµ sö dông ®èi víi nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Trong sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi cã vai trß quan träng. Nh÷ng quan hÖ nµy cã thÓ gãp phÇn cñng cè quan hÖ së h÷u vµ còng cã thÓ lµm biÕn d¹ng quan hÖ së h÷u. C¸c hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt ë mçi giai ®o¹n lÞch sö ®Õu tån t¹i trong mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. HÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi Êy. V× vËy, khi nghiªn cøu, xem xÐt tÝnh chÊt cña mét h×nh th¸i x· héi nµo th× kh«ng thÓ nh×n ë tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt mµ cßn ph¶i xÐt ®Õn tÝnh chÊt cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ kinh tÕ tæ chøc xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt. Nã võa biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi, võa biÓu hiÖn tr¹ng th¸i tù nhiªn kÜ thuËt cña nÒn s¶n xuÊt. Quan hÖ kinh tÕ tá chøc ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖp t¸c ho¸ s¶n xuÊt. Nã do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt qui ®Þnh. Quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt . Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, chóng tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau mµ t¸c ®éng biÖn chøng lÉn nhau h×nh thµnh quy luËt phæ biÕn cña toµn bé lÞch sö loµi ng­êi, quy luËt vÒ sù phï hîp quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quy luËt nµy v¹ch râ tÝnh chÊt phô thuéc kh¸ch quan cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §Õn l­ît m×nh, quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt.Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi. Sù t¸c ®éng cña nã trong lÞch sö lµm cho x· héi chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi thÊp lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c cao h¬n. Nh÷ng t¸c ®éng cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc h×nh thµnh, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn ®Òu do lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó lao ®éng bít nÆng nhäc vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n, con ng­êi lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn, hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éng míi tinh x¶o h¬n. Cïng víi sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, kÜ n¨ng s¶n xuÊt, kiÕn thøc khoa häc cña con ng­êi còng tiÕn bé. Lùc l­îng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt. Cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ yÕu tè t­¬ng ®èi æn ®Þnh, cã khuynh h­íng l¹c hËu h¬n lµ sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, con quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th× h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung, néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, néi dung thay ®æi tr­íc, sau ®ã h×nh thøc míi biÕn ®æi theo. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt còng h×nh thµnh vµ biÕn ®æi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù phï hîp ®ã lµ ®éng lùc lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi, quan hÖ s¶n xuÊt cò kh«ng cßn phï hîp víi nã n÷a nªn buéc ph¶i thay thÕ b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. b. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù h×nh thµnh, biÕn ®æi, ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt phô thuéc vµo tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Nh­ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi mµ lùc l­îng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã ®Ó ph¸t triÓn, nã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt : cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt th× nã trë thµnh ®éng lùc c¬ b¶n thóc ®Èy më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ng­îc l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi kh«ng cßn phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, béc lé m©u thuÉn gay g¾t víi lùc l­îng s¶n xuÊt th× trë thµnh ch­íng ng¹i k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Song sù t¸c dông k×m h·m ®ã chØ lµ t¹m thêi, theo tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan th× nã sÏ bÞ thay thÕ b»ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt ( thóc ®Èy hoÆc k×m h·m ), v× nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh hÖ thèng cña tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi, quy ®Þnh ph­¬ng thøc ph©n phèi cña c¶i Ýt hay nhiÕu mµ ng­êi lao ®éng ®­îc h­ëng. Do ®ã nã ¶nh h­ëng ®Õn th¸i ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt chñ yÕu cña x· héi ( con ng­êi ), nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn hoÆc kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng, ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc vµ kü thuËt vµo s¶n xuÊt, hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng. Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét hÖ thèng, mét chØnh thÓ h÷u c¬ gåm ba mÆt : quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ phËn phèi. ChØ trong chØnh thÓ ®ã quan hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy hµnh ®éng nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt. c. Mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt qua sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Sù thång nhÊt vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi hîp thµnh ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong sù thèng nhÊt biÖn chøng nµy, sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt th­êng xuyªn vËn ®éng, ph¸t triÓn, nªn quan hÖ s¶n xuÊt còng lu«n lu«n thay ®ái nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Tõ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµm h×nh thµnh quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn loµi ng­êi. Sù t¸c ®éng cña nã trong lÞch sö lµm cho x· héi chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi thÊp lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c cao h¬n. II - Sù biÓu hiÖn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt tõ tr­¬c ®Õn nay nãi chung vµ tõ n¨m 1954 ®Õn nay ë ViÖt Nam . Theo Chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× loµi ng­êi tõ tr­íc ®Õn nay ®· tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, tõ thêi k× m«ng muéi ®Õn hiÖn ®¹i nh­ ngµy nay ®ã lµ : thêi k× C«ng x· Nguyªn thuû, ChiÕm h÷u N« lÖ, Phong kiÕn, T­ b¶n Chñ nghÜa vµ thêi k× X· héi Chñ nghÜa.Trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®­îc quy ®Þnh bëi mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. ChÝnh nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi . Do mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nh­ vËy nªn quan hÖ s¶n xuÊt cña nã còng t­¬ng øng víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®ång thêi tiªu biÓu cho mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö loµi ng­êi. Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi th× lùc l­îng s¶n xuÊt b¶o ®¶m tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn tiÕn lªn cña x· héi, quy ®Þnh khuynh h­íng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÆt thø hai cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. Tãm l¹i mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt v¹ch ra quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn x· héi nh­ mét qu¸ tr×nh lØch sö t­ nhiªn. Trong ®ã sù s¶n xuÊt ra ®êi sèng x· héi cña m×nh, con ng­êi ta cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh, tÊt yÕu kh«ng tuú thuéc vµo ý muèn cña hä, tøc nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, nh÷ng quan hÖ nµynµy phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt vËt chÊt cña hä. Toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi, tøc lµ c¸i c¬ së hiÖn thùc, trªn ®ã x©y dùng lªn mét mét kiÕn tróc th­îng tÇng ph¸p lý vµ chÝnh trÞ t­¬ng øng víi c¬ së thùc t¹i ®ã cã nh÷ng h×nh th¸i ý thøc x· héi nhÊt ®Þnh. Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh trÞ vµ tinh thÇn nãi chung. Kh«ng ph¶i ý thøc con ng­êi quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña hä, tr¸i l¹i, chÝnh sù tån t¹i x· héi cña hä quyÕt ®Þnh ý thøc cña hä. Tíi mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo ®ã cña chóng, c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi sÏ g©y m©u thuÉn víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã, hay ®©y chØ lµ biÓu hiÖn ph¸p lý cña nh÷ng quan hÖ së h÷u, trong ®ã tõ tr­íc ®Õn nay c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt vÉn ph¸t triÓn. Tõ chç lµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, khi ®ã b¾t ®Çu thêi ®¹i cña cuéc c¸ch m¹ng x· héi. 1. BiÓu hiÖn cña mèi quan hÖ tõ n¨m 1954 - 1975 ë ViÖt Nam. N¨m 1954, sau khi hoµ b×nh lËp l¹i ë miÒn B¾c, §¶ng ta ®· thùc hiÖn chñ tr­¬ng ®­a ®Êt n­íc tiÕn lªn Chñ nghÜa X· héi, bá qua T­ b¶n Chñ nghÜa. MÆc dï chñ tr­¬ng ®­a ®Êt n­íc tiÕn lªn Chñ nghÜa X· héi ®· ®­îc x¸c ®Þnh tõ ®Çu thÕ kû XX, nh­ng ®Õn ®Õn thêi gian nµy míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó ®­a ®Êt n­íc tiÕn lªn theo con ®­êng nµy. Tuy nhiªn, sau mét thêi gian dµi n­íc ta ph¶i chÞu ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p víi nh÷ng chÝnh s¸ch thèng trÞ “ngu d©n” cña chóng ®· lµm cho con ng­êi cña ®Êt n­íc chóng ta kÐm ph¸t triÓn vµ bÞ tôt hËu, ®iÒu ®ã ®· ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn lùc l­îng s¶n xuÊt, nã lµm cho nÒn kinh tÕ cña n­íc ta bÞ tôt hËu rÊt nhiÒu n¨m so víi thÕ giíi bªn ngoµi. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸ch con ng­êi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt, trong ®ã lùc l­îng s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a t­ liÖu s¶n xuÊt ( tr­íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng )vµ nh÷ng ng­êi sö dông nh÷ng t­ liÖu nµy dÓ s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. Trong lùc l­îng s¶n xuÊt, yÕu tè con ng­êi ®ãng vai trß chñ thÓ vµ quyÕt ®Þnh. Con ng­êi ch¼ng nh÷ng lµ chñ thÓ tham gia trùc tiÕp vÇo qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt b»ng søc m¹nh c¬ b¾p, b»ng trÝ tuÖ cña m×nh, mµ cßn kh«ng ngõng s¸ng t¹o ra nh÷ng c«ng cô lao ®éng ®Ó nèi dµi c¸c khÝ quan cña m×nh nh»m t¸c ®éng vµo tù nhiªn mét c¸ch hiÖu qu¶. Vµ trong hoµn c¶nh ®ã con ng­êi ViÖt Nam ta ®a sè lµ mï ch÷ vµ ch­a cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt. Mµ t­ liÖu s¶n xuÊt th« s¬ vµ chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Tõ t×nh h×nh lùc l­îng s¶n xuÊt nh­ vËy nªn quan hÖ s¶n xuÊt trong thêi k× nµy tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸ nhau, ®ã lµ : Së h÷u c¸ nh©n, së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t­ b¶n t­ nh©n.Trong hoµn c¶nh ph­¬ng thøc s¶n xuÊt diÔn ra nh­ vËy nªn §¶ng ta ®· chñ tr­¬ng c¶i t¹o : ë thµnh phè lµ C«ng t­ hîp doanh. ë n«ng th«n lµ C¶i c¸ch ruéng ®Êt. §¶ng ta ®· quyÕt t©m ®­a miÒn B¾c qu¸ ®é tiÕn lªn Chñ nghÜa X· héi. Tõ nh÷ng chñ tr­¬ng ®æi míi cña §¶ng ta mµ ®Õn n¨m 1960 quan hÖ s¶n xuÊt ®· cã sù thay ®æi c¬ b¶n tõ h×nh thøc së h÷u t­ nh©n ®­a lªn h×nh thøc së h÷u tËp thÓ, h×nh thøc së h÷u tËp thÓ ®­a lªn h×nh thøc quèc doanh, cßn h×nh thøc TB t­ nh©n th× vËn ®éng vµ ®­a lªn h×nh thøc c«ng t­ hîp doanh. Nh÷ng chñ tr­¬ng trªn ®· ®­îc §¶ng ta kh¼ng ®Þnh trong §H §¶ng III. MÆc dï quan hÖ s¶n xuÊt lóc nµy kh«ng cßn ®­¬c phï hîp chÆt chÏ víi lùc l­îng s¶n xuÊt, nh­ng trong hoµn c¶nh ®Êt n­íc cã chiÕn tranh th× tµi s¶n tËp trung trong tay Nhµ n­íc vµ quan hÖ ph©n phèi theo lao ®éng l¹i lµ chÝnh s¸ch rÊt cã hiÖu qu¶ ®Ó thóc ®Èy ®Êt n­íc ®i lªn dµnh th¾ng lîi lÞch sö mïa xu©n n¨m 1975 vµ thøc hiÖn cuéc c¶i c¸ch miÒn B¾c thµnh c«ng. 2. Qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ë ViÖt Nam tõ n¨m 1975 ®Õn tr­íc 1986. Mïa xu©n n¨m 1975 víi chiÕn dÞch HCM lÞch sö, n­íc ta ®· hoµn toµn gi¶i phãng . §¶ng ta ®· chñ tr­¬ng ®­a c¶ n­íc theo con ®­êng qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi bá qua Chñ nghÜa T­ B¶n trong ®iÒu kiÖn ®Êt n­íc chÞu nh÷ng ®¶o lén vÒ kinh tÕ vµ x· héi víi quy m« lín sau cuéc chiÕn tranh ¸c liÖt vµ t×nh h×nh bÊt æn trªn thÕ giíi . Tuy nhiªn do qu¸ véi v· trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc nªn §¶ng ta ®· m¾c ph¶i mét sè sai lÇm . Nh÷ng sai lÇm lóc nµy lµ : hµng triệu lao động chưa cã việc làm , tài nguyªn chưa được khai th¸c tốt , c«ng suất m¸y mãc, thiết bị sử dụng ở mức thấp , ph©n phối, lưu th«ng rối ren kÐo dài, của cải x· hội bị l·ng phÝ nghiªm trọng , những mất c©n đối lớn trong nền kinh tế chưa giảm bớt, cã mặt lại gay gắt hơn , quan hệ sản xuất x· hội chủ nghĩa chậm được củng cố , ®ời sống c«ng nh©n, c¸n bộ và nh©n d©n lao động còng nhiều khã khăn , tiªu cực trong x· hội cã những biểu hiện nghiªm trọng , duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, chØ tån t¹i hai h×nh thøc së h÷u lµ tËp thÓ vµ quèc doanh víi c¬ chÕ “xin cho, cÊp ph¸t”. tõ nh÷ng sai lÇm trªn ®· dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ vÒ kinh tÕ x· héi : c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn vµ l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 80 , ®iÒu ®ã còng chøng tá r»ng mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh«ng phï hîp . Mét mèi quan hÖ s¶n xuÊt tiªn bé kh«ng thÓ ¸p ®Æt cho mét lùc l­îng s¶n xuÊt thÊp kÐm , ®ã chÝnh lµ bµi häc cho §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc . Trong khó khăn chung, đã xuất hiện những nhân tố tích cực mới. Qua thử nghiệm, tìm tòi, ở một số ngành, địa phương và cơ sở đã nảy nở những mô hình sản xuất, kinh doanh có hiệu quả, khai thác các khả năng để phát triển sản xuất, khắc phục khó khăn trong đời sống. Những mô hình đó được tổng kết sẽ góp phần xác định nội dung cụ thể của phương thức làm ăn mới. Trình độ của đông đảo cán bộ về nhận thức và vận dụng các chủ trương, chính sách của Đảng, nắm bắt và đi sâu vào thực tiễn được nâng lên. Qua việc lập sơ đồ phát triển và phân bố lực lượng sản xuất, lập quy hoạch tổng thể của các huyện, chúng ta hiểu rõ hơn tiềm năng của đất nước để đề ra phương hướng khai thác các tiềm năng đó trong thời gian tới. Hàng trăm công trình lớn, nhiều công trình vừa và nhỏ được xây dựng trong thời gian qua, tuy có những mặt chưa hợp lý, song là những cơ sở vật chất - kỹ thuật rất quan trọng. Đội ngũ công nhân lành nghề và cán bộ khoa học kỹ thuật đã được đào tạo không ít. Nhiều kết quả nghiên cứu khoa học, kỹ thuật đã được kết luận. Những cái đó là vốn quý giúp chúng ta giải quyết các nhiệm vụ kinh tế, xã hội đặt ra trước mắt . 3. Sù biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ tõ n¨m 1986 ®Õn nay. §øng tr­íc t×nh h×nh khã kh¨n vµ nh÷ng sai lÇm ®· m¾c ph¶i tr­íc ®ã, §H §¹i biÓu toµn quèc VI cña §CS ViÖt Nam ®· ®­a ra ®­êng lèi ®æi míi ®Êt n­íc. §æi míi kh«ng ph¶i lµ thay ®æi môc tiªu X· héi Chñ nghÜa mµ lµ nhËn thøc cho ®óng môc tiªu vµ con ®­êng tiªn lªn Chñ nghÜa X· héi ë n­íc ta. Chóng ta tiÕn lªn Chñ nghÜa X· héi bá qua chÕ ®é TBCN, ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng b­íc ®i tÊt yÕu, hîp quy luËt. Tõ ®ã, §CS Viªt nam ®· ®Þnh ra ®­êng lèi chuyÓn tõ m« h×nh kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ phï hîp víi ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay . Nã cho phÐp khai th¸c tèt nhÊt c¸c n¨ng lùc s¶n xuÊt trong n­íc, thóc ®Èy qua tr×nh ph©n c«ng lao ®éng trong n­íc vµ g¾n ph©n c«ng lao ®éng trong n­íc víi quèc tÕ vµ khu vùc, thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh chãng. Trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, §¶ng kh¼ng ®Þnh kinh tÕ n«ng nghiªp ®ãng vai trß chñ ®¹o. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­¬c vÒ mÆt kinh trong nh÷ng n¨m qua ®· ch÷ng minh ®iÒu ®ã. §H §¹i biÓu toµn quèc lÇn VIII cña §CS ViÖt Nam nhËn ®Þnh “N­íc ta chuyÓn thêi kú ph¸t triÓn míi, thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc . . . . Môc tiªu cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ x©y dùng n­íc ta thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt . . .” §¶ng ta cßn kh¼ng ®Þnh cßn kh¼ng ®Þnh : “NÒn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ t¹o nªn lùc l­îng s¶n xuÊt cÇn thiÕt cho chÕ ®é x· héi míi, th× viÖc ph¸t triÓn nÒn hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó x©y fdùnghÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp . . .” NÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn mµ §¶ng ta chñ tr­¬ng lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng X· héi Chñ nghÜa. Do ®ã ph¶i ch¨m lo ®æi míi xµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ hîp t¸c, lµm cho nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp thùc sù lµm ¨n cã hiÖu qu¶, ph¸t huy vai trß chñ ®¹o, cïng víi kinh tÕ hîp t¸c x· phÊn ®Êu dÇn trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. C - kÕt luËn §¶ng ta ®· vËn dông sù phï hîp cña mèi quan hÖ gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt ë n­íc ta hiÖn nay vµ t­¬ng lai. Trong §H §¹i biÓu toµn quèc lÇn VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh lµ : “X©y dùng n­íc ta thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt - kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng, v¨n minh”. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, tõ tr­íc tíi nay, c«ng nghiÖp hoa, hiÖn ®¹i ho¸ lµ khuynh h­íng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña c¶ c¸c n­íc. Theo V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X cña §¶ng : “. Việc mở rộng quan hệ hợp t¸cc quốc tế, chủ động và tÝch cực hội nhập kinh tế quốc tế, gi÷ v÷ng m«i tr­êng hoà b×nh t¹o thªm nhiều thuận lợi cho nh©n d©n ta đổi mới, ph¸t triển kinh tế - x· hội với tốc độ nhanh hơn” . §èi víi n­íc ta, tõ mét nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng, muèn tho¸t khái nghÌo nµn, l¹c hËu vµ nhanh chãng ®¹t ®Õn tr×nh ®é cña mét n­íc ph¸t triÓn, th× tÊt yÕu còng ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nh­ lµ : “mét cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn vµ s©u s¾c trong tÊt c¸ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi”. Tr­íc nh÷ng n¨m tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi chóng ta ®· x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp ho¸ lµ nhiÖm vô trung t©m cña c¸ thêi kú qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi. Song vÒ mÆt nhËn thøc, chóng ta ®· ®Æt c«ng nghiÖp ho¸ X· héi Chñ nghÜa ë vÞ trÝ gÇn nh­ ®èi lËp hoµn toµn víi c«ng nghiÖp ho¸ T­ b¶n Chñ nghÜa. Trong lùa chän b­íc ®i, ®· cã lóc chóng ta thiªn vÒ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng, coi ®ã lµ gi¶i ph¸p x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho Chñ nghÜa X· héi, mµ khéng coi träng ®óng møc viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ. C«ng nghiÖp ho¸ còng ®­îc hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ qua tr×nh x©y dùng mét nÒn s¶n xuÊt ®­îc khÝ ho¸ trong tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. C«ng nghiÖp ho¸ ph¶i ®i ®«i víi hiÖn ®¹i ho¸, kÕt hîp nh÷ng b­íc tiÕn tuÇn tù vÒ c«ng nghÖ víi viÖc tranh thñ c¸c c¬ héi ®i t¾t, ®ßn ®Çu, h×nh thµnh nh÷ng mòi nhän ph¸t triÓn theo tr×nh ®« tiªn tiÕn cña khoa häc c«ng nghÖ thÕ giíi. MÆt kh¸c, chóng ta ph¶i chó träng x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo thÞ tr­êng, cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc vµ theo ®Þnh h­íng X· héi Chñ nghÜa. §©y lµ hai nhiÖm vô ®­îc thùc hiÖn ®ång thêi, chóng lu«n t¸c ®éng, thóc ®Èy, hç trî nhau cïng ph¸t triÓn. Bëi lÏ, “ NÕu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ t¹o lªn lùc l­îng s¶n xuÊt cÇn thiÕt cho chÕ ®é x· héi míi, th× viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hoµ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó x©y dùng hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp. Tµi liÖu tham kh¶o V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø X www.tapchicongsan.org.vn www.nhandan.org.vn