Đề tài Lý luận chung về doanh nghiệp vừa và nhỏ và chính sách tài chính hỗ trợ phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ

1 MỤC LỤC CHƯƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ DNVVN VÀ CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN DNVVN …………………………………….. 1 1.1. KHÁI NIỆM VÀ TIÊU THỨC PHÂN LOẠI DNVVN …………………………. 1 1.1.1. Khái niệm ………………………………………………………………… 1 1.1.2. Tiêu thức phân loại ……………………………………………………….. 1 1.2. CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HTPT DNVVN …………………………………… 2 1.2.1. Chính sách tài chính ……………………………………………………… 3 1.2.1.1. Chính sách ngân sách NN ……...…...…………………………….. 3 1.2.1.2. Chính sách tín dụng NN ……………….………………………… 4 1.2.2. Chính sách tiền tệ ………………………………………………………… 7 1.2.2.1 Chính sách tín dụng ………………………………………………. 7 1.2.2.2 Chính sách phát triển TTCK ………………………………………. 8 1.3. KINH NGHIỆM Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI ………………………... 8 1.3.1. Chính sách tài chính HTPT DNVVN ở một số nước …………………….. 8 1.3.2. Một số bài học kinh nghiệm đối với VN ………………………………... 10 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN DNVVN Ở VIỆT NAM ……………………………………………... 13 2.1. THỰC TRẠNG CÁC DNVVN Ở VN ………………………………………….. 13 2.1.1. Về số lượng DN, cơ cấu ngành nghề và phân bố địa lý ………………… 14 2 2.1.2. Về vốn kinh doanh ………………………………………………………. 17 2.1.3. Về hiệu quả SXKD và XK ……………………………………………… 18 2.1.4. Về mức đóng góp vào GDP ……………………………………………... 22 2.1.5. Về mức độ sử dụng các dịch vụ HTPT kinh doanh ……………………... 23 2.1.6. Những điểm mạnh của DNVVN ở VN …………………………………. 24 2.1.7. Những điểm yếu của DNVVN ở VN …………………………………… 25 2.2. THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HTPT DNVVN Ở VN …………. 26 2.2.1. Thực trạng chính sách tài chính …………………………………………. 26 2.2.1.1. Thực trạng chính sách ngân sách NN …………………………… 26 2.2.1.2. Thực trạng chính sách tín dụng NN ……………………………... 31 2.2.2. Thực trạng chính sách tiền tệ ……………………………………………. 37 2.2.2.1. Thực trạng chính sách tín dụng ………………………………….. 37 2.2.2.2. Chính sách phát triển TTCK …………………………………….. 40 2.2.3. Đánh giá những ưu điểm và những hạn chế của chính sách tài chính HTPT DNVVN ở VN ………………………………………………………….. 41 2.2.3.1. Những ưu điểm ………………………………………………….. 41 2.2.3.2. Những hạn chế …………………………………………………... 43 CHƯƠNG III: CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN DNVVN Ở VIỆT NAM ……………………….. 45 3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN DNVVN Ở VN ……………………………...… 45 3.2. ĐỊNH HƯỚNG CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HTPT CÁC DNVVN Ở VN …… 47 3 3.3. CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HTPT CÁC DNVVN Ở VN …..……………………………………………………………… 48 3.3.1. Chính sách tài chính …………………………………………………….. 48 3.3.1.1. Chính sách ngân sách NN ……………………………………….. 48 3.3.1.2. Chính sách tín dụng NN ………………………………………… 52 3.3.2. Chính sách tiền tệ ……………………………………………………….. 57 3.3.2.1. Chính sách tín dụng ……………………………………………... 57 3.3.2.2. Chính sách phát triển TTCK …………………………………….. 60 3.4. CÁC GIẢI PHÁP HỖ TRỢ …………………………………………………….. 61 3.4.1. Chính sách thương mại ………………………………………………….. 61 3.4.2. Chính sách đất đai ………………………………………………………. 62 3.4.3. Chính sách phát triển khoa học công nghệ ……………………………… 62 3.4.4. Xây dựng và phát triển thương mại điện tử cho các DNVVN ………….. 63 3.4.5. Cải thiện môi trường cho dịch vụ Phát triển kinh doanh ……………… 65 KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO 4 CHƯƠNG I LÝ LUẬN CHUNG VỀ DNVVN VÀ CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN DNVVN 1.1. KHÁI NIỆM VÀ TIÊU THỨC PHÂN LOẠI DNVVN. 1.1.1. Khái niệm. DNVVN là những cơ sở SXKD có tư cách pháp nhân, với mục đích chính là tìm kiếm lợi nhuận, có quy mô DN (tính theo các tiêu thức khác nhau) trong giới hạn nhất định đối với từng thời kỳ cụ thể. Nhìn chung, tiêu chí để xác định DNVVN thông thường là: vốn, lao động, doanh thu. Trên thực tế, việc xác định thế nào là DNVVN thường được xem xét phù hợp với từng giai đoạn phát triển kinh tế, trình độ trang bị kỹ thuật, tình hình giải quyết việc làm và mục đích của việc xác định. Có nước chỉ dùng một tiêu chí, nhưng cũng có nước dùng một số tiêu chí để xác định DNVVN. Có nước dùng tiêu chí chung cho tất cả các ngành, nhưng có nước lại dùng tiêu chí riêng để xác định DNVVN trong từng ngành. Có thể khái quát thành 4 cách xếp loại DNVVN như sau: 1.1.2. Tiêu thức phân loại. Cách thứ nhất: Tiêu chuẩn đánh giá xếp loại DNVVN gắn với đặc điểm của từng ngành, dựa trên số lượng vốn và lao động được thu hút vào hoạt động SXKD. Nhật Bản là nước theo quan niệm này: Trong lĩnh vực buôn bán, DNVVN là những DN thu hút dưới 100 lao động với số vốn nhỏ hơn 30 triệu yên; trong lĩnh vực công nghiệp chế biến và khai thác, các DNVVN là những DN thu hút dưới 300 lao động với số vốn kinh doanh nhỏ hơn 100 triệu yên. Cách thứ hai: Tiêu chí đánh giá xếp loại DNVVN không phân biệt ngành nghề mà chỉ căn cứ vào số lao động và số vốn thu hút vào kinh doanh. 5 Các nước theo quan niệm này như : Singapore, Malaysia, Thái Lan, Philippine ... Cách thứ ba: Ngoài tiêu chí về lao động và vốn kinh doanh, tiêu chuẩn để đánh giá xếp loại DNVVN còn quan tâm đến doanh thu hàng năm của DN. Các nước theo quan niệm này có: Canada, Indonesia… Cách thứ tư: Tiêu chí để xác định DNVVN là số lượng lao động tham gia, có phân biệt hoặc không phân biệt ngành nghề. Cách này giúp cho NN có chính sách đối với DN trong vấn đề thu hút lao động, giải quyết công ăn việc làm. Các nước theo quan niệm này như: Australia, HongKong, Mỹ ... Ở VN, ngày 23/11/2001, Chính phủ ban hành nghị định số 90/2001/NĐ - CP, về trợ giúp phát triển DNVVN. Theo đó, DNVVN là cơ sở SXKD độc lập, đã đăng ký kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có vốn đăng ký không quá 10 tỷ đồng hoặc số lao động trung bình hàng năm không quá 300 người. Như vậy VN sử dụng hai tiêu thức là số lao động sử dụng bình quân và vốn điều lệ để xác định qui mô DNVVN. Về tiêu thức lao động, tương đương với một số nước trên thế giới. Về tiêu thức vốn, còn khiêm tốn so với các nước trên thế giới vì điều kiện, khả năng và tiềm lực của nền kinh tế nước ta còn nhỏ bé. Trong phạm vi đề tài này, để thuận tiện trong việc thu thập số liệu, và để sát với tình hình thực tế của các DN ở VN là thiếu vốn, tác giả luận văn xin sử dụng định nghĩa DNVVN chỉ theo tiêu thức vốn của Nghị định số 90/2001/NĐ-CP, ngày 23/11/2001, của Chính phủ. 1.2. CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HTPT DNVVN. Chính sách tài chính là một công cụ rất quan trọng, mang tính sống còn của NN trong việc điều hành và phát triển kinh tế xã hội. Trong đó, đặc biệt là chính sách thuế, 6 chính sách tín dụng, chính sách đầu tư, hỗ trợ đầu tư có tác động quyết định đến việc tồn tại, phát triển của DNVVN. Trên cơ sở hệ thống pháp luật tài chính làm nền tảng, sự hỗ trợ về mặt tài chính từ phía Nhà nước đối với các DNVVN có thể được thực hiện thông qua các công cụ tài chính vĩ mô của Nhà nước (ngân sách Nhà nước, tín dụng Nhà nước) và qua thị trường tài chính (thị trường tín dụng ngân hàng, và thị trường vốn). Sự hỗ trợ này góp phần giúp cho các DNVVN giải quyết những khó khăn trong quá trình hoạt động, nâng cao khả năng cạnh tranh, đứng vững được trong điều kiện hội nhập. 1.2.1. Chính sách tài chính. 1.2.1.1. Chính sách ngân sách NN. *Chính sách thuế. Dùng thuế như một công cụ hỗ trợ tài chính cho DNVVN thông qua chế độ ưu đãi về thuế suất, miễn giảm thuế, đặc biệt cho các DNVVN mới thành lập, các DNVVN có những ĐT mới trong việc cải tiến máy móc thiết bị, dây chuyền công nghệ, xây dựng cơ bản, và các DN hoạt động trong các ngành nghề, lĩnh vực, các vùng mà chính phủ khuyến khích. *Chính sách chi ngân sách NN. Chi ngân sách NN vào việc xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật trọng yếu của nền kinh tế: sân bay, bến cảng, đường xá, cầu cống, viễn thông … bao gồm ĐT mới và cải tạo khôi phục vì sự phát triển của nền kinh tế phải đặt trong sự tương quan chặt chẽ với phát triển cơ sở hạ tầng. Như NH Thế giới đã nhận định, đối với mọi quốc gia mức tăng 1% tổng sản phẩm thường tương ứng mức tăng 1% tư bản của kết cấu hạ tầng. Sự phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật tương đối hoàn chỉnh hỗ trợ thiết thực cho các DN nói chung và DNVVN nói riêng giảm được chi phí ĐT, chi phí lưu thông hàng hóa, rút ngắn chu kỳ kinh doanh, tăng vòng quay vốn. 7 Ngoài việc xây dựng cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực và công nghệ là hai yếu tố quan trọng đảm bảo cho sự phát triển kinh tế nhanh và bền vững. Do vậy, chính sách công nghệ và đào tạo có hợp lý hay không sẽ góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế tăng trưởng nói chung và thúc đẩy các DNVVN phát triển nói riêng. Việc Chính phủ áp dụng các biện pháp hỗ trợ đổi mới công nghệ, tư vấn khai thác và sử dụng công nghệ phù hợp với nhu cầu, phù hợp với khả năng tài chính và trình độ của người lao động; mở rộng các trung tâm đào tạo đội ngũ quản lý và người lao động cho các DNVVN là những hỗ trợ thiết thực. 1.2.1.2. Chính sách tín dụng NN. *Quỹ HTPT. NN dùng một phần ngân sách để tạo lập một hệ thống các quỹ hỗ trợ tài chính nhằm tạo ra công cụ tài chính năng động. Đồng thời, thông qua hệ thống này, đa dạng hóa sự huy động các nguồn lực tài chính của xã hội vào NN. Qua đó tiến hành hỗ trợ tài chính cho một số lĩnh vực hay hoạt động có tính chất ưu tiên cần khuyến khích nhằm góp phần thúc đẩy sự phát triển KTXH. Trên góc độ này, quỹ hỗ trợ tài chính của NN lại có tác dụng rất tích cực trong việc tăng cường thu hút vốn ĐT của DN nói chung và DNVVN nói riêng. Như vậy, tính hợp lý việc thành lập và phát triển các quỹ hỗ trợ tài chính không những tạo cho NN có thêm công cụ để gia tăng nguồn lực tài chính, thực hiện tốt vai trò quản lý vĩ mô, mà còn góp phần hình thành và phát triển thị trường tín dụng hỗ trợ của NN để hướng vào khai thác nội lực và thúc đẩy sự phát triển các loại hình DN thuộc các thành phần kinh tế . Về cơ bản các quỹ hỗ trợ tài chính NN thực hiện huy động vốn theo cơ chế: tiếp nhận các nguồn vốn ĐT từ NSNN; vốn vay từ phát hành chứng khoán của quỹ; vốn đóng góp tự nguyện của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước; và các nguồn vốn khác … Và hoạt động theo chính sách chế độ của NN, không vì mục tiêu lợi nhuận, nhưng đảm bảo sự bảo toàn và phát triển nguồn lực của quỹ. 8 *Quỹ ĐT của các địa phương. Quỹ ĐT của các địa phương là công cụ tài chính của chính quyền địa phương, do vậy hoạt động của Quỹ nói chung và hoạt động huy động vốn nói riêng gắn liền với các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của địa phương. Khác với các tổ chức tín dụng thành lập theo quyết định của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước, Quỹ ĐT của các địa phương do Chủ tịch UBND cấp tỉnh phê duyệt thành lập. Bộ Tài chính sẽ hướng dẫn việc xây dựng điều lệ và giám sát các hoạt động của quỹ; thực hiện chức năng quản lý Nhà nước đối với hoạt động của quỹ. Quỹ ĐT của các địa phương được xác định là tổ chức tài chính NN hoạt động trên nguyên tắc bảo toàn vốn. Ngân sách địa phương không bao cấp cho các hoạt động của Quỹ. Trong quá trình hoạt động, tuỳ từng công trình, dự án mà Quỹ xác định phương thức ĐT và mức lợi nhuận phù hợp. Nhưng nhìn chung hoạt động của Quỹ mang nhiều tính chất của một tổ chức tài chính chính sách. Quỹ ĐT của các địa phương sẽ cho vay các dự án thuộc các lĩnh vực, ngành nghề ưu tiên nằm trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, thành phố. Lãi suất cho vay là lãi suất ưu đãi, thay đổi linh hoạt theo từng dự án. Dự án cho vay của các Quỹ ĐT của các địa phương đều là dự án trung và dài hạn. Ngoài ra, Quỹ có thể có các hoạt động khác như quản lý vốn uỷ thác của các tổ chức kinh tế trên địa bàn, nhằm tận dụng nguồn vốn và năng lực bộ máy hiện có; thực hiện tư vấn đầu tư để từng bước sắp xếp lại các hoạt động dịch vụ tài chính trên địa bàn, đồng thời sử dụng chính những kinh nghiệm thu được để phục vụ trở lại các hoạt động của Quỹ. Vốn hoạt động của các Quỹ đầu tư phát triển khi mới thành lập (vốn điều lệ) được hình thành từ các nguồn tăng thu, tiết kiệm chi của ngân sách địa phương. Hàng năm, vốn điều lệ của các Quỹ được bổ sung từ các nguồn tích luỹ trong quá trình hoạt động. 9 Trong quá trình hoạt động, các Quỹ có thể huy động các nguồn vốn khác nhau trong nền kinh tế, phục vụ cho hoạt động đầu tư của mình. Các hình thức huy động vốn chủ yếu bao gồm: huy động vốn của các tổ chức kinh tế, tài chính trên địa bàn cùng tham gia đầu tư trực tiếp hoặc cho vay các dự án; tranh thủ nguồn vốn của các tổ chức nước ngoài để đầu tư khu hàng rào ngoài khu công nghiệp, phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn, bảo vệ môi trường. Quỹ cũng là công cụ để chính quyền địa phương huy động vốn phục vụ nhu cầu đầu tư xây dựng công trình kết cấu hạ tầng thuộc phạm vi ngân sách cấp tỉnh. Mức vốn huy động của Quỹ cho ngân sách tỉnh không quá 30% vốn đầu tư xây dựng cơ bản hàng năm của ngân sách cấp tỉnh. *Quỹ hỗ trợ XK. Quỹ hỗ trợ xuất khẩu hoạt động không vì mục đích lợi nhuận, được miễn nộp thuế, hạch toán độc lập, có tư cách pháp nhân và được mở tài khoản tại Kho bạc Nhà nước Trung ương. Quỹ chịu sự quản lý NN về tài chính của Bộ Tài chính; chấp hành các quy định hiện hành của NN về thanh tra, kiểm tra tài chính và kiểm toán. Nguồn hình thành Quỹ hỗ trợ xuất khẩu gồm: Ngân sách NN cấp ban đầu cho Quỹ; kinh phí NN cấp bổ sung hàng năm theo dự toán được cấp có thẩm quyền quyết định; đóng góp từ doanh thu phí dịch vụ của các doanh nghiệp xuất khẩu; thu lãi từ khoản tiền gửi, các khoản thu hợp pháp khác; ngân sách cấp bổ sung trong các trường hợp đặc biệt theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ; số dư Quỹ năm trước được chuyển sang năm sau sử dụng. Hàng năm Quỹ Hỗ trợ xuất khẩu lập kế hoạch thu, chi tài chính Quỹ, trong đó thuyết minh rõ nguồn thu và nhiệm vụ chi. *Quỹ BLTD. Để hỗ trợ cho các DNVVN tiếp cận nguồn vốn tín dụng NH, NN có thể thành lập 10 và phát triển các định chế tài chính thuộc sở hữu NN để thực hiện chính sách BLTD cho các DNVVN. Do bị giới hạn về quy mô tài sản kinh doanh và mức độ tín nhiệm trên thị trường, nên các DNVVN khó tiếp cận rộng rãi đến các nguồn vốn tín dụng NH. Vì vậy việc hình thành một định chế tài chính để BLTD cho các DNVVN là rất cần thiết. Hoạt động cơ bản của các định chế này là thực hiện chính sách bảo lãnh những khoản tín dụng NH của các DNVVN nhằm khuyến khích các DN tăng cường ĐT dài hạn, đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập vào thị trường quốc tế. 1.2.2. Chính sách tiền tệ. 1.2.2.1 Chính sách tín dụng. *Cho vay vốn tín dụng NH. Sự hỗ trợ về mặt tài chính cho các DNVVN thông qua hình thức tín dụng chủ yếu được thực hiện bằng việc các NH thương mại, qua đó thực hiện chính sách hỗ trợ vốn cho các DNVVN. Tính chất hỗ trợ thể hiện ở chỗ NN xây dựng hành lang pháp lý tạo điều kiện cho các NH nới lỏng điều kiện cho vay vốn ở giới hạn cho phép, khuyến khích phát triển nghiệp vụ tín dụng thuê mua… đối với các DN này. Các NH thương mại chủ động hỗ trợ các DNVVN trong việc lập dự án SXKD đủ tiêu chuẩn vay vốn NH, loại bỏ sự kỳ thị của NH đối với các DNVVN. *Cho thuê tài chính. Cho thuê tài chính là một hoạt động tín dụng trung, dài hạn thông qua việc cho thuê máy móc thiết bị và các động sản khác. Các công ty cho thuê tài chính sẽ mua hàng, tài sản theo yêu cầu của DN thuê và sở hữu đối với tài sản cho thuê trong suốt thời hạn thuê. Bên thuê phải trả vốn gốc và lãi thuê trong suốt thời hạn thuê theo hợp đồng. Khi hết hạn thuê, DN thuê tài chính được chuyển quyền sở hữu đối với tài sản đã thuê. 11 Dịch vụ cho thuê tài chính giúp DNVVN : - Kịp thời hiện đại hoá sản xuất theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ mới kể cả trong điều kiện thiếu vốn tự có. - Giá trị tài sản thuê có thể được tài trợ 100% mà DN không cần phải có tài sản thế chấp. - Hết thời hạn thuê DN được mua lại tài sản với giá thấp hơn. - DN toàn quyền quyết định trong việc lựa chọn máy móc thiết bị, nhà cung cấp, giá cả, mẫu mã, chủng loại, phù hợp với yêu cầu. 1.2.2.2 Chính sách phát triển TTCK. TTCK là kênh giao lưu vốn hữu hiệu của nền kinh tế. Sự hỗ trợ về mặt tài chính đối với các DNVVN thông qua hoạt động của thị trường vốn là hết sức cần thiết. Thông thường, chứng khoán của các DNVVN không đủ tiêu chuẩn để niêm yết trên TTCK tập trung. Do vậy, bên cạnh xây dựng và phát triển sở giao dịch chứng khoán, việc NN tạo điều kiện thuận lợi cho thị trường phi tập trung ( thị trường OTC : Over - The - Counter Market) hình thành và hoạt động ổn định, sôi động là một cách hỗ trợ các DNVVN trong vấn đề khai thác vốn. 1.3. KINH NGHIỆM Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI. 1.3.1. Chính sách tài chính HTPT DNVVN ở một số nước. *Miễn giảm thuế thúc đẩy ĐT. Ở Mỹ, những công ty có tổng thu nhập từ 50.000 USD trở xuống có mức thuế thu nhập công ty là 15%; Từ 50.000 USD đến 75.000 USD là 25%; Từ 75.000 USD đến 100.000 USD là 34%. Ở Đức, nếu doanh thu hàng năm không vượt quá 25.000 DM thì không phải nộp thuế doanh thu; Nếu dưới 02 triệu DM thì được giảm 50% số thuế phải nộp. Ở Hàn Quốc, các DNVVN được miễn giảm thuế thu nhập từ 50% đến 100% trong 4 năm đầu hoạt động, và 20% đến 30% trong 2 năm tiếp theo. 12 *Cho phép khấu hao nhanh tài sản cố định. Mỹ, EU, Nhật bản đều cho phép các DNVVN được phép khấu hao nhanh tài sản cố định khi tính thuế thu nhập DN. *Chính sách công nghệ và đào tạo. Để thúc đẩy các DNVVN phát triển, chính phủ các nước như Hàn quốc, Đài loan, Malaysia rất quan tâm đến việc trợ giúp đào tạo cán bộ quản lý, đến việc ĐT xây dựng cơ sở hạ tầng, cung cấp mặt bằng sản xuất kinh doanh. *Cho vay vốn tín dụng. NH Tái thiết Nước Đức có chương trình tín dụng ưu đãi cho các DNVVN thuộc lãnh vực công nghiệp và thương mại: Nếu có doanh số dưới 1 tỷ DM/năm được vay tối đa 10 triệu DM trong thời hạn 10 năm với lãi suất 5,25%/năm với 2 năm đầu không phải trả lãi. Tại Nhật bản có 3 tổ chức tín dụng của chính phủ chuyên cung cấp tín dụng cho các DNVVN. NH công nghiệp vừa và nhỏ của Hàn quốc do chính phủ thành lập chuyên đảm nhận việc cung cấp tín dụng cho các DNVVN và các DN mới thành lập. *Bảo hiểm và BLTD. Tại Nhật, Hội bảo đảm tín dụng DNVVN là tổ chức tài chính công cộng đứng ra bảo lãnh cho các DNVVN vay vốn các NH thương mại. Hỗ trợ cho hoạt động của Hội bảo đảm tín dụng là Bảo hiểm tín dụng DNVVN do chính phủ lập ra. Ở Hàn quốc, chính phủ quy định tỷ lệ bắt buộc đối với các NH thương mại quốc gia phải dành 45% tín dụng cho các DNVVN vay. Còn đối với các NH địa phương thì tỷ lệ tối thiểu phải là 80%. Ngay cả các chi nhánh NH nước ngoài cũng bị yêu cầu phải dành 35% tín dụng. Đối với một số tổ chức trung gian tài chính khác cũng là các đối tượng bị bắt buộc cung cấp tín dụng cho các DNVVN. Ngoài ra, NH Trung ương có thể thực hiện tài trợ hoặc tái chiết khấu cho các khoản vay đó. *Xây dựng và mở rộng thị trường CK. 13 Các nước NIEs rất chú trọng việc thành lập và nâng cấp các thị trường trái phiếu và cổ phiếu. *Hỗ trợ tài chính nhằm thúc đẩy đổi mới thiết bị và công nghệ. Chính phủ Đức chi tiền tài trợ cho các chương trình đổi mới thiết bị và công nghệ. Chính phủ Nhật bản áp dụng các quy chế miễn giảm thuế đối với các khoản chi phí dành cho nghiên cứu, đổi mới kỹ thuật và cho vay ưu đãi đối với các dự án nghiên cứu, chế tạo… Chính phủ Hàn quốc cho phép giảm trừ khỏi thu nhập chịu thuế các khoản chi phí ĐT và phát triển con người. Các khoản thu nhập từ chuyển giao công nghệ không thuộc diện tính vào thuế thu nhập. *Hỗ trợ tài chính đẩy mạnh XK. Chính phủ Đức đã cho miễn giảm thuế, trợ cấp XK, khuyến khích, tạo điều kiện cho các DNVVN nhận gia công cho các công ty nước ngoài, gia công hàng XK. Hàn quốc chú trọng đến việc ưu đãi về tín dụng và thuế trong việc thúc đẩy XK, miễn thuế nhập khẩu đối với những nguyên liệu dùng để sản xuất hàng XK. 1.3.2. Một số bài học kinh nghiệm đối với VN. Một quốc gia muốn tồn tại và phát triển tất yếu phải có một lực lượng các DNVVN hùng hậu và phát triển. Mặt khác, để có được một lực lượng DNVVN hùng hậu và phát triển, NN phải đặc biệt quan tâm, nâng đỡ, hỗ trợ. - Hỗ trợ tài chính là hình thức thiết yếu nhất: Sự hỗ trợ của NN được thực hiện trên nhiều mặt, nhưng hỗ trợ về tài chính là hình thức hỗ trợ thiết thực nhất và có tác động trực tiếp, mạnh mẽ đến sự hình thành và phát triển của DNVVN trong nền kinh tế. - Phải đa dạng hóa các công cụ: Ngoài hai công cụ chủ yếu thường được sử dụng là ưu đãi về thuế và tín dụng, NN cần phải sử dụng nhiều công cụ tài chính khác để hỗ 14 trợ các DNVVN như ĐT và tài trợ. Tuy nhiên, khi hỗ trợ, cần phải xem xét mức độ tác động và hiệu quả của các giải pháp tài chính. Nếu mức độ hỗ trợ của các giải pháp tài chính quá nhỏ sẽ ít có tác dụng trong việc khuyến khích phát triển. Ngược lại, nếu mức độ hỗ trợ quá nhiều và kéo dài sẽ làm suy yếu khả năng cạnh tranh của các DN. - Chú trọng vào việc tích lũy vốn, tiếp cận và sử dụng các nguồn vốn bên ngoài: Ngoài các công cụ như ưu đãi miễn giảm thuế, cung cấp tín dụng ưu đãi… nhằm giúp cho các DNVVN tăng khả năng tự tích lũy vốn, chính phủ phải luôn tạo điều kiện thuận lợi cho các DNVVN tiếp cận và sử dụng các nguồn vốn từ bên ngoài bằng một biện pháp quan trọng là thực hiện BLTD cho các DNVVN có dự án khả thi nhưng không đủ tài sản thế chấp để vay vốn. - Hỗ trợ vào những chương trình và mục tiêu cụ thể: Tuy nhiên, để thực hiện có hiệu quả việc khuyến khích phát triển các DNVVN, sự hỗ trợ tài chính của NN cần được thực hiện theo những chương trình và mục tiêu cụ thể như: Hỗ trợ việc thành lập DN mới, HTPTcông nghệ, hỗ trợ thúc đẩy XK … Việc hỗ trợ của NN phải được thực hiện thông qua các tổ chức khác được nhà nước ủy quyền nhằm tránh tình trạng phân tán, tùy tiện và góp phần nâng cao hiệu quả của các giải pháp tài trợ. - Thúc đẩy phát triển các loại thị trường: Hạn chế lớn nhất của các DNVVN là khả năng về tài chính nhỏ bé. Vì vậy, việc thúc đẩy phát triển các loại thị trường sẽ tạo thêm nhiều cơ hội cho các DNVVN tiếp cận, sử dụng các loại dịch vụ trên thị trường. Trong đó, thị trường vốn trung và dài hạn, thị trường dịch vụ tài chính sẽ tạo điều kiện hỗ trợ, giúp đỡ về mặt tài chính cho các DNVVN. 15 CHƯƠNG II THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN DNVVN Ở VIỆT NAM 2.1. THỰC TRẠNG CÁC DNVVN Ở VN. DN nói chung, và DNVVN nói riêng, có vị trí đặc biệt quan trọng của nền kinh tế, góp một phần không nhỏ tạo ra tổng sản phẩm trong nước (GDP). Những năm gần đây, hoạt động của các DN đã có bước phát triển đột biến, góp phần giải phóng và phát triển sức sản xuất, huy động và phát huy nội lực vào phát triển kinh tế xã hội, góp phần quyết định vào phục hồi và tăng trưởng kinh tế, tăng kim ngạch XK, tăng thu ngân sách và tham gia giải quyết có hiệu quả các vấn đề xã hội như: Tạo việc làm, xoá đói, giảm nghèo... Bảng 2.1: Tổng hợp số lượng DN đăng ký kinh doanh Số DN (DN) Lọai hình DN Năm 2000 Năm 2001 Năm 2002 Năm 2003 TỔNG SỐ 42.288 51.680 62.908 72.012 1. Khu vực DN NN 5.759 5.355 5.364 4.845 + DN NN Trung ương 2.067 1.997 2.052 1.898 + DN NN Địa phương 3.692 3.358 3.312 2.947 2. Khu vực DN ngoài NN 35.004 44.314 55.236 64.526 + DN Tập thể 3.237 3.646 4.104 4.150 + DN Tư nhân 20.548 22.777 24.794 25.653 + Công ty Hợp doanh 4 5 24 18 + Công ty Trách nhiệm hữu hạn tư nhân 10.458 16.291 23.485 30.164 + CT cổ phần có vốn NN 305 470 557 669 + CT cổ phần không có vốn NN 452 1.125 2.272 3.872 3. Khu vực có vốn ĐT nuớc ngoài 1.525 2.011 2.308 2.641 + 100 % vốn nước ngoài 854 1.294 1.561 1.869 + DN liên doanh với nước ngoài 671 717 747 772 Nguồn: Tổng cục Thống kê ( 16 DN là yếu tố quan trọng, quyết định đến chuyển dịch các cơ cấu lớn của nền kinh tế quốc dân như: Cơ cấu nhiều thành phần kinh tế, cơ cấu ngành kinh tế, cơ cấu kinh tế giữa các vùng, địa phương. DN phát triển, đặc biệt là DN ngành công nghiệp tăng nhanh là nhân tố đảm bảo cho việc thực hiện các mục tiêu của công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, nâng cao hiệu quả kinh tế, giữ vững ổn định và tạo thế mạnh hơn về năng lực cạnh tranh của nền kinh tế trong quá trình hội nhập. Có thể nói vai trò của DN không chỉ quyết định sự phát triển bền vững về mặt kinh tế mà còn quyết định đến sự ổn định và lành mạnh hoá các vấn đề xã hội. Sau khi các luật về đăng ký kinh doanh được ban hành và sửa đổi như: Luật DN NN, Luật Ðầu tư trực tiếp của nước ngoài, Luật Hợp tác xã và đặc biệt là Luật DN đã đi vào cuộc sống, hoạt động trong khu vực DN có nhiều thay đổi, môi trường thông thoáng hơn, sản xuất kinh doanh sôi động hơn, vai trò của DN được ghi nhận và có nhiều tiến bộ, nhất là trong các ngành công nghiệp, thương mại, vận tải. Thực trạng đó thể hiện như sau: 2.1.1. Về số lượng DN, cơ cấu ngành nghề và phân bố địa lý. *Về số lượng. Số DNVVN thực tế đang hoạt động trong các ngành kinh tế tính đến 31/12/2003 là 61.977 DN, so với năm 2000 tăng 71% (3 năm tăng 25.672 DN), tăng chủ yếu ở khu vực ngoài quốc doanh. 17 Bảng 2.2: Số lượng DNVVNVN Năm 2000 Năm 2001 Năm 2002 Năm 2003 TỔNG SỐ 36.305 44.670 54.216 61.977 Chia theo khu vực và thành phần kinh tế 1. Khu vực DN NN 2.496 2.040 1.763 1.346 + DN NN Trung ương 472 357 309 221 + DN NN Địa phương 2.024 1.683 1.454 1.125 2. Khu vực DN ngoài NN 33.433 41.967 51.770 59.888 + DN Tập thể 3.102 3.513 3.941 3.944 + DN Tư nhân 20.399 22.559 24.472 25.248 + Công ty Hợp doanh 4 5 21 14 + Công ty Trách nhiệm hữu hạn tư nhân 9.413 14.749 21.248 27.200 + CT cổ phần có vốn NN 175 233 240 290 + CT cổ phần không có vốn NN 340 908 1.848 3.192 3. Khu vực có vốn ĐT nuớc ngoài 376 663 683 743 + 100 % vốn nước ngoài 244 487 515 586 + DN liên doanh với nước ngoài 132 176 168 157 Nguồn: Tổng cục Thống kê ( *Về cơ cấu ngành nghề. Trong các ngành kinh tế tính đến 31/12/2003, ngành xây dựng 8.129 DN, so với năm 2000 là 3.078 DN. Ngành công nghiệp (gồm công nghiệp khai thác mỏ, công nghiệp chế biến và sản xuất, phân phối điện, khí đốt và nước) là 13.810 DN, so với năm 2000 là 8.411. Ngành thương nghiệp là 26.278 DN, so với năm 2000 là 16.294. Trong lĩnh vực công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, DNVVN chiếm 17% tổng số DN, tập trung chủ yếu vào những lĩnh vực thực phẩm, chế biến gỗ, chế biến thủy sản. Đa số các DNVVN ở nước ta hiện nay hoạt động trong lĩnh vực thương mại - dịch vụ (chiếm 55%), do đây là ngành có vòng quay vốn nhanh, lợi nhuận cao, không cần số vốn ĐT lớn, sử dụng ít lao động. Các DNVVN ngoài quốc doanh chiếm đến 78% tổng mức bán lẻ, 64% tổng lượng vận chuyển hàng hóa. 18 Bảng 2.3: Cơ cấu ngành nghề của các DNVVN Chia theo ngành SXKD chính Năm 2000 Năm 2001 Năm 2002 Năm 2003 Nông nghiệp và Lâm nghiệp 588 535 565 539 Thuỷ sản 2434 2540 2384 1436 Công nghiệp khai thác mỏ 325 521 737 869 Công nghiệp chế biến 8036 9513 11286 12768 Sản xuất & phân phối điện, khí đốt và nước 50 82 109 173 Xây dựng 3078 4621 6500 8129 Thương nghiệp, sửa chữa xe có động cơ, mô tô, xe máy, đồ dùng gia đình 16294 19243 22937 26278 Khách sạn và nhà hàng. 1737 2218 2617 3027 Vận tải, kho bãi và thông tin liên lạc. 1475 2162 2784 3446 Tài chính, tín dụng. 789 883 870 849 Hoạt động khoa học và công nghệ. 6 7 11 18 Các hoạt động liên quan đến kinh doanh đến tài sản, dịch vụ tư vấn 1179 1930 2868 3724 Giáo dục và đào tạo. 71 81 120 183 Y tế và hoạt động cứu trợ xã hội. 19 39 67 78 Hoạt động văn hoá và thể thao. 80 109 137 180 Hoạt động phục vụ cá nhân và công cộng 144 186 224 280 Nguồn: Tổng cục Thống kê ( *Về phân bố địa lý. Các DNVVN phân bố không đều, đa số tập trung ở các tỉnh, thành phố, nơi có cơ sở hạ tầng phát triển và thị trường tiêu thụ rộng lớn, có đầy đủ các yếu tố thuận lợi cho sản xuất và kinh doanh. Điều này gây mất cân đối trong cơ cấu phát triển kinh tế vùng, tạo khỏang cánh giữa thành thị và nông thôn. 19 Hình 2.1: Các DNVVN ở các vùng khác nhau năm 2003 DB Song Hong (10.53%) Ha Noi (16.30%) Dong Bac (6.19%) Tay Bac (1.09%) Bac Trung Bo (6.32%) Duyen Hai Mien Trung (7.23%) Tay Nguyen (3.17%) Dong Nam Bo (8.74%) Tp.HCM (23.66%) ĐB Song Cuu Long (16.77%) Nguồn: Tổng cục Thống kê ( DN tập trung chủ yếu ở một số vùng trọng điểm như: Vùng Ðông Nam bộ, vùng Ðồng bằng sông Hồng, Vùng Ðồng bằng sông Cửu Long. Tại thời điểm 31/12/2003 Vùng Ðông Nam bộ (bao gồm cả Tp.HCM) là vùng có số lượng DN lớn nhất với 20080 DN, chiếm 32,4% toàn quốc, trong đó TP. Hồ Chí Minh 14661 DN, chiếm 23,66% toàn quốc. Vùng Ðồng bằng sông Hồng (bao gồm cả Hà nội) với 16630 DN, chiếm 26,83 % toàn quốc, trong đó Hà Nội 10104 DN, chiếm 16,30%. Vùng Ðồng bằng sông Cửu Long 10393 DN, chiếm 16,77%. Vùng Ðông Bắc 3834 DN, chiếm 6,19%, vùng Tây Bắc 678 DN, chiếm 1,09%, vùng Bắc Trung bộ 3915 DN, chiếm 6,32%, vùng Duyên hải miền Trung 4482 DN, chiếm 7,23%, vùng Tây Nguyên 1965 DN, chiếm 3,17%. 2.1.2. Về vốn kinh doanh. Tổng vốn của DN tại thời điểm 31/12/2003 là 1.724.558 tỷ đồng. Trong đó DN ngoài NN là 337.155 tỷ đồng, chiếm 19,6%, gấp trên 2 lần cùng thời điểm năm 2001. 20 Bảng 2.4: Vốn của các DN đăng ký kinh doanh (Tỷ đồng) 2001 2002 2003 Lọai DN Số DN Nguồn vốn Vốn bình quân Số DN Nguồn vốn Vốn bình quân Số DN Nguồn vốn Vốn bình quân TỔNG SỐ 51.680 1.250.899 24,20 62.90 8 1.440.7 39 22,90 72.012 1.724.5 58 23,95 1. Khu vực DNNN 5.355 821.362153,38 5.364 895.225 166,90 4.845 1.018.6 15210,24 + DN NN Trung ương 1.997 712.996357,03 2.052 758.082 369,44 1.898 873.684460,32 + DN NN Địa phương 3.358 108.366 32,27 3.312 137.143 41,41 2.947 144.931 49,18 2. Khu vực DN ngoài NN 44.314 161.582 3,65 55.23 6 237.319 4,30 64.526 337.155 5,23 + DN Tập thể 3.646 8.666 2,38 4.104 10.077 2,46 4.150 12.063 29,07 + DN Tư nhân 22.777 24.501 1,08 24.79 4 31.470 1,27 25.653 38.613 1,51 + Công ty Hợp doanh 5 7 1,40 24 97 4,04 18 1.853102,94 + Công ty TNHH 16.291 75.957 4,66 23.48 5 119.723 5,10 30.164 163.523 5,42 + CT CP có vốn NN 470 29.049 61,81 557 43.416 77,95 669 63.043 94,23 + CT CP không có vốn NN 1.125 23.403 20,80 2.272 32.537 14,32 3.872 58.061 15,00 3. KV có vốn ĐT nuớc ngoài 2.011 267.955133,24 2.308 308.196 133,53 2.641 368.788139,64 + 100 % vốn nước ngoài 1.294 112.526 86,96 1.561 145.009 92,89 1.869 175.826 94,07 + DN LD với nước ngoài 717 155.429216,78 747 163.187 218,46 772 192.962249,95 Nguồn: Tổng cục Thống kê ( ), tính toán ra vốn bình quân Vốn của DN tư nhân rất thấp, bình quân chỉ 1,51 tỷ đồng / 1 DN, khoảng 60% DNVVN không đủ vốn pháp định theo luật định, 50% không đủ vốn lưu động tương 21 ứng với quy mô hoạt động. Số DNVVN có số vốn dưới 1 tỷ đồng chiếm 26%, dưới 5 tỷ đồng 65%, 5-10 tỷ đồng 15%. Hầu hết các DNVVN khi có nhu cầu phát triển, họ thường chỉ huy động vốn từ bạn bè, người thân, thậm chí cả vốn vay nặng lãi bên ngoài, còn việc tiếp cận các nguồn vốn tín dụng rất khó khăn. Hình 2.2: Cơ cấu vốn của DN tư nhân VN tiêu biểu 67% 5% 3% 7% 4% 9% 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Tiet kiem ca nhan Tiet kiem cua gia dinh va ban be Cac to chuc dau tu Vay cua gia dinh va ban be Nguoi cho vay tien khong chinh thuc Ngan hang Nguon khac Nguồn: Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright “Tăng trưởng của khu vực tư nhân ở VN”, tháng 01/2005, (Bùi Văn, Nguyễn Ngọc Bích, Lâm Quỳnh Anh, Eli Mazur biên sọan) 2.1.3. Về hiệu quả SXKD và XK. *Về hiệu quả SXKD. Cùng với phát triển nhanh về số lượng DN và tăng trưởng cao về sản xuất, thì hiệu quả kinh tế của DNVVN tuy còn rất khiêm tốn nhưng bước đầu có những tiến bộ mang tính đột phá quan trọng. Cũng như các DNVVN, hiệu quả hoạt động tài chính của DN nước ta đã được 22 nâng lên, mặc dù số DN lỗ hàng năm có tăng, nhưng tổng mức lỗ giảm từ 12.227 tỷ đồng năm 2000, xuống còn 10.852 tỷ đồng năm 2003, mức lỗ bình quân của 1 DN năm 2000 là 1,5 tỷ đồng; năm 2001 là 1,12 tỷ đồng, năm 2002 là 0,83 tỷ đồng, năm 2003 còn 0,65 tỷ đồng, do vậy tổng mức lỗ của các DN kinh doanh thua lỗ so với tổng mức lãi của các DN kinh doanh có lãi tạo ra giảm từ 22,9% năm 2000 xuống còn 12,2% năm 2003. Số DN sản xuất kinh doanh có lãi năm 2000 chiếm 78,3% (33.111 DN), năm 2003 là 70,12% (50.492 DN), với tổng mức lãi tạo ra năm 2000 là 53.375 tỷ đồng, năm 2003 là 89.054 tỷ đồng, mức lãi bình quân của 1 DN trên 1,7 tỷ đồng. Số DN ngoài NN phần lớn mới thành lập nên số DN sản xuất kinh doanh lỗ chiếm 22,68% tổng số DN của khu vực này (14.632 DN) và chiếm 87,35% số DN lỗ của toàn quốc, nhưng tổng mức lỗ chỉ bằng 17,38% tổng mức lỗ chung toàn DN. Bảng 2.5: Tình hình lãi, lỗ của các DN đăng ký kinh doanh Ðơn vị tính Năm 2000 Năm 2001 Năm 2002 Năm 2003 1. Tổng toàn DN 1.1 Số DN SXKD bị lỗ DN 8.199 10.213 13.229 16.751 1.2. Tỷ lệ so với tổng số DN % 19,4 19,8 21,0 23,3 1.3. Tổng mức lỗ Tỷ đồng 12.227 11.392 10.959 10.852 1.4. Lỗ bình quân 1 DN " 1,50 1,12 0,83 0,65 1.5. Tổng mức lỗ so với tổng mức lãi % 22,9 19,4 15,0 12,2 1.6. Số DN SXKD có lãi DN 33.111 37.625 47.267 50.492 1.7. Tỷ lệ so với tổng số DN % 78,30 72,80 75,14 70,12 1.8. Tổng mức lãi Tỷ đồng 53.375 58.637 73.196 89.054 1.9. Lãi bình quân 1 DN " 1,61 1,56 1,55 1,76 2. Khu vực DNNN 2.1. Số DN SXKD bị lỗ DN 1.005 894 787 838 2.2. Tỷ lệ so với tổng số DN % 17,50 16,69 14,67 17,30 2.3. Tổng mức lỗ Tỷ đồng 3.299 3.411 3.171 2.764 2.4. Lỗ bình quân 1 DN " 3,30 3,82 4,03 3,30 23 Ðơn vị tính Năm 2000 Năm 2001 Năm 2002 Năm 2003 2.5. Tổng mức lỗ so với tổng mức lãi % 15,8 14,5 10,9 8,9 2.6. Số DN SXKD có lãi DN 4.539 4.249 4.450 3.847 2.7. Tỷ lệ so với tổng số DN % 78,8 79,35 82,96 79,40 2.8. Tổng mức lãi Tỷ đồng 20.865 23.557 29.130 30.956 2.9. Lãi bình quân 1 DN " 4,60 5,54 6,55 8,05 3. Khu vực ngoài NN 3.1. Số DN SXKD bị lỗ DN 6.370 8.316 11.292 14.632 3.2. Tỷ lệ so với tổng số DN % 18,20 18,77 20,44 22,68 3.3. Tổng mức lỗ Tỷ đồng 1.127 1.074 1.539 1.886 3.4. Lỗ bình quân 1 DN " 0,18 0,13 0,14 0,13 3.5. Tổng mức lỗ so với tổng mức lãi % 35,60 22,60 21,90 20,67 3.6. Số DN SXKD có lãi DN 27.916 32.593 41.743 45.389 3.7. Tỷ lệ so với tổng số DN % 79,8 73,55 75,57 70,34 3.8. Tổng mức lãi Tỷ đồng 3.168 4.753 7.026 9.123 3.9. Lãi bình quân 1 DN Tỷ đồng 0,11 0,15 0,17 0.20 4. Khu vực có vốn ĐT nước ngoài 4.1. Số DN SXKD bị lỗ DN 824 1.003 1.150 1.281 4.2. Tỷ lệ so với tổng số DN % 54,0 49,88 49,83 48,50 4.3. Tổng mức lỗ Tỷ đồng 7.800 6.907 6.248 6.202 4.4. Lỗ bình quân 1 DN " 9,5 6,89 5,43 4,84 4.5. Tổng mức lỗ so với tổng mức lãi % 26,6 22,8 16,9 12,66 4.6. Số DN SXKD có lãi DN 656 783 1.074 1.256 4.7. Tỷ lệ so với tổng số DN % 43,0 38,94 46,53 47,56 4.8. Tổng mức lãi Tỷ đồng 29.342 30.328 37.040 48.975 4.9. Lãi bình quân 1 DN " 44,7 38,73 34,48 38,99 Nguồn: *Về XK. Nhờ quá trình cải cách kinh tế nói chung, cải cách trong lĩnh vực ngoại thương nói riêng, XK của VN đã có những bước tiến đáng kể. Trong giai đoạn 1989 đến nay, XK của VN tăng trưởng mạnh, tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 19,04%, cao gấp 2,6 lần tốc độ tăng trưởng kinh tế. 24 Cơ cấu XK đã có những thay đổi tích cực từ chủ yếu XK nông sản và tài nguyên quốc gia sang sản xuất và XK các sản phẩm chế biến. Giá trị XK của hàng hóa đã qua chế biến tăng từ 8% (năm 1991) lên 28% (năm 1996), 40% (năm 2000) và 43% (năm 2003). Trong khi đó giá trị XK các sản phẩm thô giảm xuống tương ứng từ 72% (năm 1996) xuống còn 57% (năm 2003). Tuy nhiên, tỷ lệ XK các sản phẩm thô của VN còn cao so với mức trung bình chung của thế giới (22,4%). Tỷ lệ XK các sản phẩm cuối cùng trong tổng sản phẩm XK thấp, chủ yếu là XK các sản phẩm sơ chế và gia công cho các đối tác nước ngoài. Bảng 2.6 mô tả cơ cấu ngành của các DNVVN và nhóm các DN có tham gia XK trực tiếp trong năm 2002. Các DN XK chủ yếu nằm trong các ngành chế biến thực phẩm, sản xuất sản phẩm phi kim lọai và công nghiệp khác. Bảng 2.6: Cơ cấu ngành của các DNVVN và DNVVN XK năm 2002 (%) Ngành Tỷ phần của tất cả DNVVN Tỷ phần của các DNVVN XK Thực phẩm Nguyên liệu thô Nhiên liệu khai thác Hóa chất Sản xuất các sản phẩm phi kim loại Máy móc Công nghiệp chế biến khác Vật liệu xây dựng Đồ gỗ Dụng cụ du lịch Áo quần Giày dép Dụng cụ chuyên nghiệp Dụng cụ quang học Linh tinh Khác 19 6 1 7 26 17 19 7 2 0 5 1 0 0 4 6 16 2 0 5 20 9 43 0 11 0 14 0 2 0 16 5 Nguồn:Sự quốc tế hóa của các DNVVN ở VN, trang 12 25 2.1.4. Về mức đóng góp vào GDP. Riêng khu vực kinh tế ngòai quốc doanh, phần lớn là DNVVN, đã chiếm tỷ trọng cao trong GDP và tạo khoảng 31% tổng sản lượng công nghiệp hàng năm với mức tăng bình quân 12-14%. Nếu tính cả các DN siêu nhỏ, DNVVN VN là một khu vực kinh tế rộng lớn, chiếm tới trên 98% các cơ sở sản xuất, kinh doanh hoạt động trong tất cả các ngành nghề, bao gồm mọi thành phần kinh tế. Số liệu thống kê cho thấy, từ năm 2000 đến nay, tỷ trọng đóng góp vào GDP của các DN ngòai NN trung bình hàng năm là rất lớn (45%-48%). Đặc biệt là kinh tế cá thể trung bình 31% hàng năm. Bảng 2.7: Đóng góp của DN vào GDP Tỷ đồng Thành phần kinh tế 2000 2001 2002 2003 Sơ bộ 2004 TỔNG SỐ 441.646 481.295 535.762 613.443 713.071 Kinh tế NN 170.141 184.836 205.652 239.736 279.704 Tỷ lệ trong GDP (%) 38,52 38,40 38,38 38,08 39,22 Kinh tế ngoài NN 212.879 230.247 256.413 284.963 325.211 Kinh tế tập thể 37.907 38.781 42.800 45.966 50.718 Kinh tế tư nhân 32.267 38.243 44.491 50.500 59.803 Kinh tế cá thể 142.705 153.223 169.122 188.497 214.690 Tỷ lệ trong GDP (%) 48,20 47,83 47,85 46,45 45,60 Kinh tế có vốn ĐT nước ngoài 58.626 66.212 73.697 88.744 108.156 Tỷ lệ trong GDP (%) 13,28 13,77 13,77 15,47 15,18 Nguồn: Tổng cục Thống kê ( ) 2.1.5. Về mức độ sử dụng các dịch vụ HTPT kinh doanh. Trong quá trình phát triển, ngoài sự nỗ lực tự thân, các DN còn cần đến các hỗ trợ phi tài chính từ bên ngoài nhằm cải thiện hoạt động và khả năng tham gia thị trường, gọi chung là các dịch vụ HTPT kinh doanh. Mức độ phát triển của các dịch vụ HTPT kinh doanh có thể được lấy làm thước đo khả năng cạnh tranh của các DN trong nền kinh tế. 26 Hình 2.3: Mức độ sử dụng dịch vụ PTKD của DNVVN (%) 19 23 7 2 45 6 6 18 5 15 30 50 9 6 0 10 20 30 40 50 6 Ke toan va Kiem toan Phap ly Dao tao quan ly Tu van quan ly Quang cao va khuyen mai Nghien cuu thi truong Thiet ke san pham Hoi cho Chat luong va moi truong Pham mem MIS Dich vu may tinh Thong tin Internet Dao tao ky thuat, nghe Tu van cong nghe 0 Nguồn: Alexandra Overy Miehlbradt, chuyên đề nghiên cứu “Dịch vụ phát triển kinh doanh ở VN”, thuộc Dự án phát triển DNVVN, của Tổ chức Hợp tác Kỹ thuật Đức (GTZ), và Chương trình xúc tiến DNVVN, Swisscontact, VN-tháng 06/2002 Dịch vụ HTPT kinh doanh, có thể nói, là loại hình dịch vụ hỗ trợ rất cần thiết cho hoạt động kinh doanh của các DN, nhưng ở VN mức độ sử dụng loại hình này rất hạn chế. Tại các tỉnh thành phố có kinh tế phát triển nhất VN, quy mô thị trường dịch vụ HTPT kinh doanh lớn nhất cũng chỉ vài trăm tỷ đồng. Đầu tàu về tăng trưởng kinh tế là TP HCM thị trường dịch vụ HTPT kinh doanh chiếm 59%, Hà Nội đứng thứ hai với tỷ lệ 33%, ở các địa phương khác như Hải Phòng, Đồng Nai, Bình Dương mỗi nơi chiếm từ 1-3%. Trong hơn 10 nhóm dịch vụ được nghiên cứu sơ bộ như đào tạo, tư vấn, dịch vụ quản lý, tiếp thị, đóng gói, thiết kế sản phẩm, bảo đảm chất lượng, vận chuyển phân phối, Internet, công nghệ thông tin, máy tính dịch vụ kế toán kiểm toán, các dịch vụ về sở hữu trí tụê, quảng cáo... thì nhóm DN sử dụng dịch vụ hỗ trợ liên quan tới quảng cáo khuyến mãi nhiều nhất với mức chi hàng năm gần 100 tỷ đ. Loại dịch vụ phổ biến DN quan tâm là tham gia hội chợ triển lãm. Tuy vậy các dịch vụ quan trọng như quyền sở hữu trí tuệ, dịch vụ đào tạo, kế toán 27 và kiểm toán rất ít được các DN quan tâm. Tỷ lệ các DN sử dụng dịch vụ này chỉ chiếm khoảng 3%-một con số quá nhỏ trong khi những dịch vụ này rất thiết thực cho DN. 2.1.6. Những điểm mạnh của DNVVN ở VN. - Cần ít vốn, số lượng nhân công cũng như mặt bằng sản xuất… chi phí quản lý, đào tạo không lớn, thường hướng vào những lĩnh vực phục vụ trực tiếp đời sống, những sản phẩm có sức mua cao, dung lượng thị trường lớn, nên huy động được các nguồn lực xã hội, các nguồn vốn còn tiềm ẩn trong dân. - Có thể sử dụng các loại máy móc, thiết bị sản xuất trong nước, dễ dàng thay đổi công nghệ, đổi mới trang thiết bị kỹ thuật mà không cần nhiều chi phí; có thể kết hợp cả những công nghệ truyền thống với công nghệ hiện đại, sản xuất những sản phẩm chất lượng cao trong điều kiện sản xuất không thuận lợi. - Bộ máy quản lý gọn nhẹ, linh hoạt, năng động, nhạy cảm với những biến động của thị trường, chuyển đổi mặt hàng nhanh phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng, tận dụng được các nguồn nguyên vật liệu, nhân lực tại chỗ. - Dễ dàng duy trì sự tự do cạnh tranh, làm vệ tinh gia công, chế tác cho các DN lớn. DNVVN có thể len lỏi, xâm nhập vào các thị trường ngách và dễ dàng tạo nên sự phát triển cân đối giữa các vùng, miền trong lãnh thổ một quốc gia. - Góp phần vào việc tăng trưởng kinh tế với công bằng xã hội. Vì DNVVN thu hút nhiều lao động, đặc biệt là lao động có trình độ trung bình và thấp, góp phần rất lớn trong việc giải quyết công ăn việc làm cho xã hội. 2.1.7. Những điểm yếu của DNVVN ở VN. Mặc dù có tiến bộ về tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu và hiệu quả sản xuất kinh doanh ở một số mặt được nâng lên, song so với yêu cầu của chiến lược phát triển kinh tế đến năm 2010 và hội nhập kinh tế khu vực, quốc tế, thì DNVVN nước ta bộc lộ 28 nhiều yếu kém bất cập như sau: - DNVVN phát triển còn mang nặng tính tự phát, chưa có quy hoạch định hướng rõ ràng: Trong số các DNVVN hiện đang hoạt động ở thời điểm 1/1/2003, thì chủ yếu tập trung trong các ngành thương nghiệp, Khách sạn, nhà hàng, Công nghiệp thực phẩm đồ uống, Dệt may, da giầy, chế biến gỗ và các sản phẩm từ gỗ lâm sản, lắp ráp và sản xuất hàng tiêu dùng thông thường, kinh doanh bất động sản và hoạt động tư vấn. Những DN hoạt động ở các ngành trên cũng đồng nghĩa với những ngành cần vốn ĐT ít, vào kinh doanh nhanh và chuyển đổi cũng nhanh có lãi suất cao và độ rủi ro thấp; còn những ngành như: Chế biến nông sản XK, sản xuất hoá chất, sản xuất nguyên liệu thay thế nhập khẩu và một số ngành có hàm lượng công nghệ cao như sản xuất thiết bị máy móc, kỹ thuật điện, điện tử, thiết bị chính xác... rất cần tăng thêm năng lực sản xuất, nhưng ít được chú ý ĐT. - Do phát triển phân tán và thiếu quy hoạch định hướng, nên sự ra đời của các DNVVN thiếu tính ổn định, bền vững. Theo số liệu điều tra của năm 2002 thì số DN thực tế hoạt động chỉ chiếm 67% số đăng ký, DN sáp nhập, giải thể, chuyển đổi loại hình chiếm 20%, DN không xác minh được chiếm gần 9%, số đăng ký nhưng sau 2 năm không triển khai chiếm gần 4%, vì vậy gây khó khăn cho quản lý NN, lãng phí trong ĐT xây dựng và hiệu quả kinh doanh của DN không cao. - Số lượng DN nhiều, nhưng quy mô nhỏ phân tán đi kèm với công nghệ lạc hậu. - Các yếu tố sản xuất kinh doanh không được đáp ứng đầy đủ: Không đặt vấn đề phân tích về mặt môi trường pháp lý, mà chỉ nói đến các yếu tố cơ bản nhất sử dụng cho sản xuất kinh doanh là: lao động, tiền vốn, đất đai và các dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật, thông tin. 29 2.2. THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HTPT DNVVN Ở VN. 2.2.1. Thực trạng chính sách tài chính. Vấn đề xây dựng và phát triển loại hình DNVVN được đặt ra ở VN chưa đầy một thập niên qua, ngay cả khái niệm như thế nào là DNVVN cũng chỉ mới được Chính phủ xác định vào tháng 06/1998 (Công văn 681/CP - KTN 20/6/1998). Chính vì vậy, chúng ta chưa có một văn bản pháp quy cụ thể nào quy định về cơ chế tài chính để tạo hành lang pháp lý cho các DNVVN họat động, mà chỉ là những phương thức quản lý, điều hành DNVVN đan xen trong các văn bản pháp quy về chính sách, chế độ tài chính của các DN quốc doanh, DN dân doanh. Do đó cơ bản còn mang tính phiến diện, chưa tập trung vào những lợi thế so sánh của DNVVN, chưa phát huy được tất cả những thế mạnh, khắc phục những điểm yếu, hỗ trợ cho lọai hình DN này. 2.2.1.1. Thực trạng chính sách ngân sách NN. *Chính sách thuế. Năm 1997, Quốc hội khóa IX đã ban hành Luật Thuế GTGT số 02/1997/QH9, và Luật thuế Thu nhập DN số 03/1997/QH9 thay cho thuế doanh thu và thuế lợi tức trước đây. Nhìn chung sự thay đổi này làm cho thuế VN hợp lý hơn, hoàn chỉnh hơn so với trước, và phù hợp hơn với thuế của các nước trong khu vực và thế giới. Đặc biệt là cả 2 sắc thuế mới này đều có những qui định có tác dụng khuyến khích ĐT và hỗ trợ XK phù hợp với chủ trương phát triển kinh tế VN trong giai đoạn hiện nay. - Thuế GTGT: Sau khi luật thuế GTGT ra đời, Chính phủ đã nhiều lần ban hành, sửa đổi và bổ sung để hoàn chỉnh những quy định chi tiết thi hành Luật thuế GTGT. Gần đây nhất là việc sửa đổi, bổ sung luật thuế GTGT được Quốc hội thông qua ngày 17/06/2003 tại kỳ họp thứ 3 khóa XI, có hiệu lực từ ngày 01/01/2004, đã góp phần giải quyết những ách tắc mà các DN nói chung, các DNVVN nói riêng đang gặp phải. Luật thuế GTGT sửa đổi đã qui định mở rộng các đối tượng không thuộc diện chịu thuế 30 GTGT (điều 4) như ở phần các sản phẩm chăn nuôi, trồng trọt, sản phẩm thủy sản, hải sản nuôi trồng, đánh bắt chưa qua chế biến thành các sản phẩm khác hay chỉ qua sơ chế thông thường của các tổ chức cá nhân tự sản xuất đánh bắt bán ra, các thiết bị máy móc, công nghệ trong nước chưa sản xuất được …Những sửa đổi này rất có lợi cho các DNVVN, đặc biệt là các hộ kinh doanh cá thể. Tuy nhiên, không thể xem thuế GTGT là một sắc thuế mà NN có thể dùng để hỗ trợ về tài chính riêng cho DNVVN. - Thuế TNDN: + Thuế suất thuế TNDN đối với cơ sở kinh doanh là 28%. + Đối với cơ sở kinh doanh tiến hành tìm kiếm thăm dò, khai thác dầu khí và tài nguyên quí hiếm khác từ 28% đến 50% phù hợp với từng dự án, từng cơ sở kinh doanh. + Dự án ĐT thành lập cơ sở kinh doanh mới thuộc ngành nghề, lĩnh vực, địa bàn khuyến khích ĐT, hợp tác xã được áp dụng thuế suất 20%, 15%, 10%. + Dự án ĐT thành lập cơ sở kinh doanh mới thuộc ngành nghề, lĩnh vực, địa bàn khuyến khích ĐT và cơ sở kinh doanh di chuyển địa điểm theo quy họach, cơ sở kinh doanh di chuyển đến địa bàn khuyến khích ĐT được miễn giảm thuế tối đa là bốn năm, kể từ khi có thu nhập chịu thuế và giảm 50% số thuế phải nộp tối đa là chín năm tiếp theo. + Cơ sở kinh doanh ĐT xây dựng dây chuyền sản xuất mới, mở rộng quy mô, đổi mới công nghệ, cải thiện môi trường sinh thái, nâng cao năng lực sản xuất được miễn giảm thuế TNDN cho phần thu nhập tăng thêm do ĐT mang lại tối đa là bốn năm và giảm 50% số thuế phải nộp tối đa là bảy năm tiếp theo. + Điều 19 cửa luật thuế TNDN số 09/2003/QH11quy định miễn giảm thuế cho nhiều trường hợp khác như nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, kỹ thuật 31 nông nghiệp, hàng hóa dành cho người tàn tật, các đơn vị kinh doanh hàng hóa, dịch vụ có thu nhập thấp, sử dụng nhiều lao động nữ, lao động là người dân tộc thiểu số, dạy nghề cho dân tộc thiểu số … + Cơ sở kinh doanh mà bị lỗ thì được chuyển lỗ sang năm sau, số lỗ này được trừ vào thu nhập chịu thuế. Thời gian được chuyển lỗ không quá năm năm. Như vậy, Thuế TNDN có một số ưu đãi dành cho nhiều đối tượng, nhưng vẫn chưa có những qui định ưu đãi dành riêng cho DNVVN nhằm hỗ trợ loại DN này phát triển. Không những vậy, trong luật thuế TNDN còn tồn tại bất hợp lý trong thuế TNDN là phương pháp tính thuế căn cứ vào chi phí hợp lý chứ không căn cứ vào chi phí thực tế. Cách tính thuế như vậy không phù hợp với bản chất của thuế TNDN là thuế thu vào lãi. Do tính thuế theo chi phí hợp lý, nên lãi của DN cũng mang hợp lý. Nhiều DNVVN khi quyết toán thuế, DN đang lỗ trở thành lãi và phải nộp thuế TNDN theo cách xác định của cơ quan thuế. Theo chế độ kế toán đã được ban hành và chuẩn mực kế toán được thừa nhận rộng rãi trên thế giới là phải hạch toán chi phí thực tế thời điểm cho hoạt động SXKD. Những bất hợp lý trong phương pháp xác định chi phí hợp lý mà DNVVN đang gặp phải là: + Hình thức xử lý chưa rõ ràng, chưa đồng bộ trong trường hợp người mua hàng hóa, dịch vụ không có chứng từ hợp pháp. + Việc xây dựng và bảo vệ nhãn hiệu hàng hóa đã chiếm một khoản chi phí không nhỏ để chống hàng giả, bảo vệ uy tín sản phẩm, nhưng không được tính vào chi phí để xác định thu nhập chịu thuế. + Luật thuế TNDN qui định tại điểm c, khoản 1, điều 9 về tiền lương, tiền công của chủ DN tư nhân, chủ hộ kinh doanh cá thể không được xem là chi phí hợp lý là chưa hợp lý. 32 + Luật thuế TNDN qui định tại điểm l, khoản 1, điều 9 về chi phí quảng cáo, tiếp thị, khuyến mại … không quá 10% tổng số chi phí. Điều này rất bất lợi cho các DN mới thành lập cần quảng bá thương hiệu của mình. *Chính sách chi ngân sách NN. Chi ĐT phát triển của NN tập trung vào xây dựng cơ bản, trong đó có các công trình thuộc cơ sở hạ tầng vật chất rất quan trọng của nền kinh tế quốc dân: hệ thống đường bộ, thông tin liên lạc, nâng cấp và phục hồi nhiều sân bay, bến cảng, xây dựng các công trình thủy lợi, thủy điện, xây dựng đường dây 500kv, và nhiều công trình cung cấp điện năng khác. Đã có nhiều khảo sát và kết luận về tình trạng thất thoát vốn nghiêm trọng trong quá trình ĐT bằng vốn NSNN, Quốc hội đã cảnh báo rằng đến 30% vốn ĐT bị thất thoát, phần thất thoát này tương đương một nửa chi NSNN cho toàn bộ hệ thống giáo dục - đào tạo trong cả nước. Mặc dù vậy, không thể phủ nhận tác dụng tích cực và thiết thực của những công trình này trong việc tạo nên một bộ mặt mới về cơ sở hạ tầng của VN, nó giúp các DN, trong đó có DNVVN, có thể tiết kiệm chi phí, nâng cao năng suất lao động, nâng cao chất lượng sản phẩm, mở rộng thị trường tiêu thụ hàng hóa, cũng như thị trường cung ứng các yếu tố đầu vào. Tuy không có những khoản ĐT dành riêng hỗ trợ cho DNVVN, nhưng ĐT xây dựng cơ bản của NN đã tạo nên những thuận lợi rất cơ bản cho sự phát triển DNVVN. Ngoài ĐT xây dựng cơ bản, từ năm 2001 NN còn có nhiều hình thức hỗ trợ bằng vốn NSNN cho sản xuất kinh doanh, đặc biệt cho XK: thưởng XK, hỗ trợ đối với 4 mặt hàng XK (gạo, cà phê, rau quả đóng hộp, thịt heo), hỗ trợ tìm kiếm thị trường XK, HTPT các ngành nghề truyền thống …Các DNVVN nếu kinh doanh trong lĩnh vực có liên quan nói trên cũng được thụ hưởng những hỗ trợ này của NN. Ngoài việc chi cho ĐT phát triển, hàng năm, NN phải hỗ trợ rất nhiều kinh phí cho công tác đào tạo con người, đó là hệ thống các trường Đại học, Cao đẳng, Trung tâm dạy nghề, hướng nghiệp… Các chương trình mục tiêu quốc gia được ĐT bằng vốn 33 NSNN cũng mang lại nhiều lợi ích cho các DN, trong đó có DNVVN. Trong giai đoạn 2001-2005, VN có 6 chương trình mục tiêu quốc gia, một số chương trình có ảnh hưởng trực tiếp đến các DNVVN, như: - Chương trình mục tiêu quốc gia về "giáo dục - đào tạo" với những mục tiêu rất cụ thể, rất thiết thực, và có tác dụng tích cực lâu dài: - Phổ cập trung học cơ sở trên cả nước vào năm 2010, hoàn thành phổ cập trung học cơ sở 30 tỉnh vào năm 2005. - Đổi mới chương trình, nội dung sách giáo khoa. - Tăng tỉ lệ lao động qua đào tạo đạt 40% tổng số lao động trong độ tuổi qui định vào năm 2010, và đạt 30% vào năm 2005; điều chỉnh cơ cấu đào tạo nhân lực về bậc đào tạo, về ngành nghề và cả về lãnh thổ cho phù hợp với nhu cầu CNH, HĐH đất nước, đẩy mạnh đào tạo cán bộ tin học và đưa tin học vào nhà trường. Chương trình này được thực hiện đầy đủ sẽ góp phần rất quan trọng đào tạo ra một lực lượng lao động hoàn chỉnh hơn, và giải quyết tình trạng lao động không qua đào tạo khá phổ biến hiện nay. DNVVN là một trong những đối tượng sử dụng lực lượng lao động được đào tạo này, và đương nhiên là một trong những đối tượng thụ hưởng lợi ích thiết thực do chương trình mang lại. - Chương trình mục tiêu quốc gia về "xóa đói giảm nghèo và việc làm" với một trong những mục tiêu của nó là: mỗi năm phấn đấu giải quyết việc làm cho khoản 1,4 - 1,5 triệu lao động; giảm tỉ lệ thất nghiệp ở khu vực thành thị xuống còn 5 - 6%; nâng tỉ lệ sử dụng thời gian lao động ở khu vực nông thôn lên 80% vào năm 2005. Để thực hiện được mục tiêu này, có nhiều dự án được lập ra, trong đó có dự án "tổ chức cho vay vốn giải quyết việc làm" thông qua Qũi quốc gia hỗ trợ việc làm và Quỹ giải quyết việc làm của các địa phương. DNVVN là một trong những đối tượng được vay từ các qũi này nếu có dự án tạo việc làm mới, thu hút thêm lao động. 34 Tuy Quỹ quốc gia hỗ trợ việc làm và Quỹ giải quyết việc làm địa phương được hình thành từ nhiều nguồn, một phần trong đó là vốn đóng góp của NSNN. Đó chính là sự hỗ trợ của NN đối với việc mở rộng và sắp xếp DN, không loại trừ DNVVN. 2.2.1.2. Thực trạng chính sách tín dụng NN. *Quỹ HTPT. Theo Nghị Định số 145/1999/NĐ-CP ngày 20/09/1999 về tổ chức lại Tổng cục ĐT phát triển và Điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ HTPT ban hành kèm theo Quyết Định số 231/1999/QĐ-TTg ngày 17/12/1999, Quỹ HTPT được Chính phủ thành lập và chính thức đi vào hoạt động từ ngày 01/01/2000. Quỹ HTPT được thành lập để thực hiện chính sách hỗ trợ ĐT phát triển của NN như tín dụng ĐT phát triển của NN, tín dụng hỗ trợ XK…với mục đích hỗ trợ các dự án ĐT phát triển của các thành phần kinh tế thuộc một số ngành, lĩnh vực, chương trình kinh tế lớn của NN cần khuyến khích ĐT. + Các hình thức hỗ trợ ĐT: Cho vay ĐT, hỗ trợ lãi suất sau ĐT, BLTD ĐT. + Đối tượng hỗ trợ ĐT phát triển: Là các dự án thuộc danh mục nhóm A, B, C theo quy định của Luật khuyến khích ĐT trong nước. Như vậy, việc hỗ trợ tài chính từ quỹ HTPT không phân biệt thành phần kinh tế cũng như qui mô của DN, có nghĩa là không có sự ưu đãi riêng đối với DNVVN. Đánh giá kết quả họat động của Quỹ HTPT, về cho vay tín dụng ĐT trung và dài hạn, qua 3 năm (tính hết năm 2002) Qũy đã ký hợp đồng tín dụng cho vay 6.368 dự án tổng số vốn trên 36.443 tỷ đồng. Trong đó đã có 2.532 dự án hoàn thành đi vào sản xuất, giải quyết việc làm cho nhiều người lao động... Về hỗ trợ lãi suất sau ĐT, Quỹ đã ký hợp đồng hỗ trợ được 704 dự án với tổng số tiền 449 tỷ đồng tạo nguồn vốn "mồi" để thu hút thêm hơn 17.000 tỷ đồng từ các tổ chức tín dụng cho ĐT phát triển... Từ tháng 10/2001, Quỹ HTPT được giao thêm nhiệm vụ cho vay ngắn hạn hỗ trợ XK. 35 Ngay trong 3 tháng cuối năm 2001, Quỹ đã cho vay 85 khoản với tổng số 167 tỷ đồng. Thực hiện kế hoạch năm 2002, Quỹ đã ký cho vay 1.198 khoản với tổng số vốn 3.321 tỷ đồng, trong đó đã giải ngân 3.006 tỷ đồng, vượt 67% kế hoạch. Về đối tượng, Quỹ đã cho vay cả 14 nhóm mặt hàng theo đúng yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ vào các thị trường quan trọng như ASEAN, Mỹ, Nhật Bản, EU, Trung Quốc, Nga... *Quỹ ĐT của các địa phương. Hiện nay, ở VN có 6 địa phương có Quỹ ĐT phát triển địa phương là TP.HCM, Bình Dương, Đồng Nai, Đồng Tháp, Bình Định và Hải phòng. Quỹ này là một tổ chức tài chính NN có tư cách pháp nhân được thành lập nhằm huy động vốn để thực hiện ĐT trực tiếp và gián tiếp phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế-xã hội, các dự án phát triển kinh tế địa phương, cung cấp các dịch vụ tư vấn ĐT và tham gia thị trường vốn. Nguồn vốn của Quỹ chủ yếu từ nguồn ngân sách địa phương và một phần vốn từ huy động của các tổ chức trong và ngoài nước. Quỹ được sử dụng một tỷ lệ nhất định vốn điều lệ để mua cổ phần của các DN khác với mức tối đa do pháp luật qui định. Mặt khác, Quỹ có thể cho vay theo từng dự án với lãi suất cho vay do Ủy ban nhân dân địa phương quy định nhưng không vượt quá lãi suất cho vay trung và dài hạn do NH NN công bố. Như vậy, đối tượng cho vay của Quỹ ĐT phát triển địa phương không phân biệt thành phần kinh tế cũng như qui mô DN. Nếu DNVVN nào có dự án nằm trong danh mục dự án ĐT theo quyết định của Ủy ban nhân dân địa phương thì sẽ được thẩm định và cho vay. Tuy nhiên, do nguồn Quỹ này tại các địa phương không lớn vì được hình thành từ ngân sách địa phương (như tại TP.HCM, vốn điều lệ của Quỹ là 500 tỷ đồng) và danh mục ĐT chủ yếu là phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế- xã hội nên việc hỗ trợ tài chính cho các DNVVN từ Quỹ này hầu như không đáng kể. *Quỹ hỗ trợ XK. Quỹ hỗ trợ XK được thành lập theo Quyết Định số 195/1999/QĐ-TTg ngày 27/09/1999 của Thủ tướng Chính phủ nhằm thực hiện việc hỗ trợ về tài chính để 36 khuyến khích các DN phát triển kinh doanh XK (chủ yếu là hàng nông sản), tìm kiếm và mở rộng thị trường, tăng sức cạnh tranh của hàng hóa XK. Như vậy, việc hỗ trợ tài chính từ Quỹ hỗ trợ XK không phân biệt thành phần kinh tế cũng như qui mô DN. Nguồn quỹ được kế thừa từ Quỹ bình ổn giá và Quỹ thưởng XK đồng thời hàng năm còn có nguồn từ khoản thu chênh lệch giá hàng nhập khẩu, XK; các khoản lệ phí như đấu thầu hạn ngạch, lệ phí cấp hạn ngạch, lệ phí cấp giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa…Ngoài ra, Chính phủ còn quyết định mức bổ sung cho Quỹ hỗ trợ XK trong dự toán Ngân sách NN hàng năm. Tuy nhiên, qua hơn nhiều năm thực hiện, hầu như DN kinh doanh hàng XK không trông chờ vào sự hỗ trợ này vì: - Thứ nhất, đối tượng hỗ trợ chỉ là những DN xuất nhập khẩu mua hàng nông sản theo giá sàn, theo thời vụ theo chỉ đạo của Thủ tướng hoặc có hàng hoá lần đầu XK bị lỗ; DN xuất nhập khẩu đã từng đóng góp vào Quỹ hỗ trợ XK nay gặp khó khăn về tài chính do giá cả thị trường biến động. - Thứ hai, mức hỗ trợ chủ yếu là hỗ trợ một phần hoặc toàn bộ lãi suất vay NH hoặc toàn bộ chênh lệch lãi suất giữa lãi suất cho vay NH với lãi suất ưu đãi cho DN. Có thể nói, phạm vi hỗ trợ của Quỹ rất hẹp và mang nặng tính tình thế chủ yếu đối phó với những khó khăn trước mắt, thực tế chỉ đáp ứng 26% nhu cầu thực tế của DN ( Tạp chí tài chính số 8/2001, trang 42). Một điều dễ thấy rằng nếu DN không tìm được thị trường XK thì DN sẽ không mua hàng nông sản để được hưởng hỗ trợ toàn bộ lãi suất vay NH. Như vậy, có những hoạt động cần hỗ trợ mạnh cho DN thì NN chưa quan tâm đúng mức như hoạt động phát triển thị trường, hoạt động xúc tiến thương mại… Trên cơ sở bổ sung một số giải pháp điều hành kế hoạch kinh tế năm 2001 của Chính phủ, Bộ tài chính đã ban hành Thông tư số 61/2001/TT-BTC ngày 01/08/2001 37 về hướng dẫn chi hỗ trợ cho hoạt động phát triển thị trường, đẩy mạnh xúc tiến thương mại từ Quỹ hỗ trợ XK. Đối tượng được hỗ trợ là các DN hoạt động kinh doanh XK thuộc mọi thành phần kinh tế có số thực thu ngoại tệ hàng năm. Chi phí phát sinh cho hoạt động phát triển thị trường và đẩy mạnh xúc tiến thương mại như thu thập thông tin về thị trường, thuê tư vấn kinh tế thương mại, hoạt động tìm kiếm thị trường XK, tổ chức gian hàng hội chợ, triễn lãm ở nước ngoài, đặt trung tâm xúc tiến thương mại VN ở nước ngoài, đặt văn phòng đại diện của DN và Hiệp hội ngành hàng VN ở nước ngoài được NN hỗ trợ một phần từ Quỹ hỗ trợ XK. Mức hỗ trợ là 0,2% kim ngạch XK thực thu trong năm nhưng không vượt quá mức chi thực tế của DN. Nhưng đối với hoạt động đặt trung tâm xúc tiến thương mại , đặt văn phòng đại diện của DN và Hiệp hội ngành hàng VN ở nước ngoài thì mức hỗ trợ là 0,1% kim ngạch XK thực thu trong năm, nhưng không vượt quá 50% chi phí ĐT ban đầu do Bộ tài chính phối hợp với Bộ Thương mại xác định cho từng dự án đã được cơ quan có thẩm quyền thông qua. Các dịch vụ hỗ trợ XK cho thấy: chỉ có 22,4% DN VN tiến hành quảng cáo ở nước ngoài mà chủ yếu là hình thức quảng cáo bằng tờ bướm. Lý do là chi phí quảng cáo ở nước ngoài quá đắt so với khả năng của DN. Đối với dịch vụ hội chợ, 75,6% DN được điều tra tham gia hội chợ, trong đó chỉ có 30,6% ( 22,68% DN được điều tra) tham gia triển lãm, hội chợ ở nước ngoài. Đối với dịch vụ xúc tiến thương mại thì có 49% DN được điều tra có sử dụng các dịch vụ xúc tiến thương mại của Phòng Thương mại và Công nghiệp VN. Nguồn cung cấp thông tin về thị trường và đối thủ cạnh tranh từ phương tiện thông tin đại chúng (44,9%), kế đó là hiệp hội sản phẩm (28,6%) và chỉ có 8,2% DN VN có chi nhánh hoặc văn phòng đại diện ở nước ngoài. Số liệu trên cho thấy các hoạt động xúc tiến thương mại của DN VN rất yếu, không đủ sức để đưa sản phẩm của mình ra thị trường nước ngoài. Đối với DNVVN, hoạt động này hầu như không có và DN trở nên thụ động trong kinh doanh. Một lần nữa, trước ngưỡng cửa hội nhập, DNVVN lại càng khó khăn hơn thậm chí khó tồn tại 38 nếu không có sự hỗ trợ thực sự đúng mức và kịp thời từ phía NN. Thông tư 61/2001 ra đời thực sự cần thiết đối với DN đặc biệt là DNVVN trong bối cảnh hiện nay. Tuy nhiên, ngoài việc hỗ trợ chi phí cho hoạt động xúc tiến thương mại, NN cần coi trọng và xây dựng các biện pháp cụ thể từ các cơ quan hữu quan để giúp DN thực hiện chiến lược đưa sản phẩm ra nước ngoài cạnh tranh, đẩy mạnh XK. *Quỹ BLTD. Thành lập, tổ chức và hoạt động của Quỹ BLTD cho DNVVN theo Quyết định số: 193/2001/QĐ-TTG ngày 20/12/2001 của Thủ Tướng Chính Phủ. Theo Quyết định này Quỹ BLTD có vốn điều lệ tối thiểu 30 tỉ đồng, được hình thành từ : - Nguồn hỗ trợ của ngân sách (không quá 30% vốn điều lệ). - Vốn góp của các tổ chức tín dụng. - Vốn góp của các DN. - Vốn tài trợ từ tổ chức, cá nhân trong và ngoài nuớc cho mục tiêu phát triển DNVVN. - Vốn bổ sung từ kết quả kinh doanh của quỹ hàng năm. Để được quỹ bảo lãnh, DN phải có tài sản thế chấp bằng 30% giá trị dự án vay, 70% còn lại được vay và Quỹ BLTD thực hiện bảo lãnh 80% trên 70% vốn vay. Nghĩa là khi DN không có khả năng hoàn trả Quỹ BLTD sẽ chịu 80% trách nhiệm khoản vay không hoàn trả được. Như vậy với sự ra đời của Quỹ BLTD, DN mặc dù không có đủ 100% tài sản thế chấp nhưng vẫn có thể tiếp cận với vốn tín dụng NH, mặt khác, đòi hỏi sự kết hợp về giải quyết nhu cầu vốn cũng như phân chia rủi ro giữa Quỹ BLTD và tổ chức tín dụng. Chính phủ ban hành Nghị Định 90/2001/NĐ-CP về trợ giúp phát triển DNVVN vào ngày 23/11/2001 với các chính sách riêng nhằm trợ giúp DNVVN và Quyết Định 193/2001/QĐ ngày 20/12/2001 về việc ban hành Quy chế thành lập Quỹ BLTD cho 39 DNVVN. - Thành lập Quỹ BLTD DN vừa và nhỏ tại các Tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Vốn hoạt động của Quỹ được hình thành từ vốn cấp của Ngân sách tỉnh, thành phố (không quá 30% vốn điều lệ tối thiểu); vốn góp của các tổ chức tín dụng; vốn góp của các DN, của các hiệp hội ngành nghề, các tổ chức đại diện và hỗ trợ cho các DNVVN; vốn tài trợ của các tổ chức trong và ngoài nước. Theo quy chế, Quỹ BLTD DNVVN chỉ được thành lập khi có đủ mức vốn điều lệ tối thiểu là 30 tỷ đồng. Tuy nhiên, mặc dù Chính phủ đã ban hành Nghị định 90/2001/NĐ-CP nhằm HTPT bộ phận DNVVN. Sau đó, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 42/2002/TT- BTC, và mới nhất là Thông tư 93; NH NN cũng ra văn bản hướng dẫn việc góp vốn vào Quỹ BLTD cho DNVVN. Nhưng đã hơn 3 năm trôi qua, trên cả nước vẫn chưa có địa phương nào lập được quỹ này. Nguyên nhân là hầu hết các địa phương đều ở trong tình trạng eo hẹp về nguồn thu, ngân sách. Một nguồn kinh phí khác có thể huy động là sự đóng góp của các tổ chức tín dụng nhưng cho đến nay các tổ chức này vẫn chưa có thái độ tích cực trong việc tham gia góp vốn. Mặt khác, đến nay NN vẫn chưa có một văn bản hướng dẫn các tổ chức tín dụng Trung ương tham gia cơ chế bảo lãnh của Quỹ bảo lãnh tín dụng DNVVN. Quy chế thành lập quỹ cũng chưa xác định rõ quyền lợi và trách nhiệm của các tổ chức góp vốn... Chính những điều này thực sự là một khó khăn lớn trong việc hình thành vốn hoạt động và cấp bảo lãnh tín dụng cho các Quỹ. Bên cạnh đó, do Quỹ BLTD DNVVN là tổ chức tài chính hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, chỉ bảo toàn vốn, bù đắp chi phí nên không khuyến khích các DN đầu tư góp vốn để thu lợi. Vì thế, rất nhiều địa phương có nhu cầu thành lập Quỹ nhưng để huy động góp đủ 30 tỷ đồng vốn điều lệ theo quy định là một thách thức vô cùng khó khăn. 40 Ngoài ra, Quỹ BLTD là một mô hình mới, lần đầu tiên được tổ chức tại VN nên gặp phải rất nhiều khó khăn. Đến nay, theo những quy định hiện hành, những vấn đề cụ thể như đối tượng bảo lãnh, tỷ lệ bảo lãnh, phí bảo lãnh... vẫn chưa được phân loại chi tiết. Quỹ cũng chưa có kinh nghiệm trong việc thẩm định các dự án kinh doanh cần bảo lãnh, quy trình xin cấp bảo lãnh cũng chưa được thuận tiện. Vì thế, Quỹ bảo lãnh tín dụng vẫn chưa trở thành công cụ hỗ trợ hữu hiệu cho DNNVV trong việc tiếp cận các nguồn vốn. 2.2.2. Thực trạng chính sách tiền tệ. 2.2.2.1. Thực trạng chính sách tín dụng. *Cho vay vốn tín dụng NH. Tín dụng NH là một kênh rất quan trọng để hỗ trợ vốn cho các DN trong nền kinh tế. Đặc biệt ở nước ta với xuất phát điểm là một nền kinh tế kém phát triển, sản xuất nhỏ phỗ biến nên các DN có quy mô vừa và nhỏ chiếm một tỷ trọng đáng kể trong các loại hình DN và đang trở thành một lực lượng kinh tế quan trọng. Do đó, chiến lược phát triển DNVVN là một việc làm hết sức cần thiết đối với các ngành các cấp trong giai đoạn hiện nay. Bắt nguồn từ ý nghĩa quan trọng đó, trong thời gian qua ngành NH cũng đã từng bước phát huy vai trò hỗ trợ cho khu vực DNVVN qua những chính sách như xóa bỏ sự phân biệt lãi suất giữa các thành phần kinh tế, nâng cao dần doanh số cho vay … Năm 1995, khu vực kinh tế tư nhân chỉ mới nhận được vốn từ hệ thống NH là 18.198 tỉ đồng; đến năm 1999 lưu lượng vốn đạt được 44.873 tỉ đồng, tăng 146% so với năm 1995; trong khi đó, tín dụng cho DN NN chỉ tăng 73%. Đến năm 1997, 1998, 1999 tỉ trọng vốn tín dụng cho khu vực KTTN trong tổng số vốn tín dụng cho các khu vực kinh tế khoảng 46% và từ năm 2000 - 2003 tỉ trọng này đã tăng lên đáng kể (năm 2000: 55,7%; năm 2001: 57,8%; năm 2002: 61,3%; năm 2003: 64,5%). 41 Mặc dù khu vực kinh tế tư nhân vay vốn NH ngày càng tăng, nhưng nhìn chung việc tiếp cận vốn từ khu vực NH thương mại quốc doanh vẫn còn không ít khó khăn. Cho vay DN ngoài quốc doanh của các NH thương mại quốc doanh tập trung chủ yếu ở 2 NH: NH Công thương VN và NH Nông nghiệp và Phát triển nông thôn VN và gần đây là NH Phục vụ người nghèo (nay là NH Chính sách xã hội), bởi các NH này có chi nhánh xuống tận đơn vị cấp huyện, cấp xã. Theo số liệu báo cáo của NH Nông nghiệp và Phát triển nông thôn VN đến cuối năm 2003, dư nợ cho vay các DN ngoài quốc doanh tăng 95,5% so với đầu năm (tỉ trọng 15,3%), dư nợ cho vay hộ sản xuất tăng 34% so với đầu năm (tỉ trọng 63%). NH ĐT và phát triển VN là một NH thương mại quốc doanh giữ vai trò quan trọng trong việc cung cấp tín dụng trung, dài hạn. Tình hình dư nợ đối với các DN ngoài quốc doanh cũng đã không ngừng được gia tăng trong thời gian qua. Trong tháng 04 - 2002 NH Ngoại thương VN đã quyết định dành 500 tỉ đồng thành lập Quỹ cho vay đối với DNVVN, đặc biệt dành khoảng 300 tỉ đồng trong số đó để cho các DNVVN trong các khu công nghiệp của thành phố Hồ Chí Minh vay. Từ chương trình này NH NN chi nhánh TP.HCM cũng đang xây dựng chương trình mở rộng tín dụng đối với kinh tế tư nhân. Theo đó, sẽ có sự phối hợp với phòng công nghiệp thương mại, các NH thương mại, các DN để khảo sát tìm ra vướng mắc khi DN tiếp cận với NH, tìm các biện pháp hóa giải tâm lý ngán ngại khi cho vay đối với DN tư nhân, các tồn tại mà DN cần khắc phục để có thể thuận lợi khi tiếp cận vốn NH. Các chương trình hỗ trợ DNVVN còn được đến từ các Hiệp định vay vốn, từ sự quan tâm của các tổ chức quốc tế và kể cả các NH nước ngoài. - Chương trình hỗ trợ từ quỹ phát triển DNVVN của cộng đồng Châu Âu (SMEDF) thực hiện cho vay trung và dài hạn từ 3 - 5 năm dành cho các DNVVN của VN thông qua các NHTM VN cụ thể là NH Thương Mại Cổ Phần Á Châu (ABC) đã chịu ủy thác để triển khai dự án này. 42 - Ngày 29/03/2002 Thống đốc NHNN đã ký Quyết định số 248/2002/QĐ-NHNN VN thành lập Ban quản lý dự án tài trợ DNVVN. Việc làm này nhằm thực hiện Hiệp định vay vốn cho dự án DNVVN giữa Quỹ hợp tác kinh tế Hải ngoại Nhật Bản và Chính phủ nước ta. Từ tháng 12/1999 NH xuất nhập khẩu của Mỹ (EXIMBANK) đã ký kết với Chính phủ VN một hiệp định chung về việc tài trợ tín dụng cho các DN NN mua máy móc thiết bị của các công ty Mỹ, và trên tinh thần của Hiệp định thương mại Việt - Mỹ khi bắt đầu có hiệu lực. Eximbank cũng đang nghiên cứu một chính sách hỗ trợ cho DNVVN của VN trong thời gian tới … *Cho thuê tài chính. Thị trường cho thuê tài chính đã hình thành tại VN gần 5 năm, nhưng đến nay, hành lang pháp lý để cho nó hoạt động vẫn chưa được thông. Chính vì vậy, khá nhiều DN và người dân chưa quan tâm đến loại dịch vụ này. Theo nguyên tắc, bên cho thuê (là công ty cho thuê tài chính) cam kết mua máy móc, thiết bị, bất động sản khác theo yêu cầu của bên thuê và giữ quyền sở hữu với tài sản cho thuê. Bên thuê (các doanh nghiệp và cá nhân) sử dụng tài sản cho thuê và thanh toán tiền thuê trong thời gian thuê được hai bên thỏa thuận theo hợp đồng, bên thuê không được hủy bỏ hợp đồng trước hạn. Khi kết thúc thời hạn thuê, bên thuê được chuyển quyền sở hữu, mua lại hoặc tiếp tục thuê tài sản đó theo điều kiện thỏa thuận. Như vậy, cho thuê tài chính đã mở ra một giải pháp hỗ trợ các doanh nghiệp và cá nhân không có vốn, thiết bị để tăng khả năng cạnh tranh. Song thực tế đã chứng minh thời gian qua không mấy ai mặn mà với hình thức này. Hiện nay, cả nước đã có 9 công ty cho thuê tài chính (5 DNNN và 4 công ty có vốn đầu tư nước ngoài), tổng doanh số của các công ty này trong năm 2000 chỉ đạt dưới 500 tỷ đồng. Con số này chiếm hơn 45% tổng doanh số cho thuê trong vòng 5 năm qua. Một số chuyên gia trong ngành cho biết, kết quả này thực sự đã làm thất vọng tất cả các công ty cho thuê tài chính hiện nay. 43 Nhưng nguyên nhân lớn nhất khiến cho hoạt động thuê tài chính kém hấp dẫn là do còn quá nhiều khoảng trống trong các văn bản luật. Thí dụ như vấn đề trước bạ tài sản: Khi thuê đã trả thuế trước bạ. Nếu khi chuyển quyền sở hữu vào lúc kết thúc thời hạn thuê, phải đóng thêm lần nữa. Các công ty cho thuê cũng đang gặp nhiều vướng mắc. Cụ thể về mối quan hệ giữa công ty cho thuê và cơ quan quản lý nhà nước. Trong Nghị định 64 của Chính phủ về cho thuê tài chính quy định: Hợp đồng cho thuê tài chính phải đăng ký trụ sở theo quy định của pháp luật, nhưng không nêu rõ cơ quan quản lý hợp đồng là cơ quan nào. Luật pháp cũng chưa quy định việc chứng thực với hợp đồng cho thuê tài chính. Ngoài ra, còn một loạt vấn đề tiền sử dụng trong thanh toán, cơ quan nào được chỉ định đứng ra tiến hành đăng ký tài sản cho thuê, công nhận và bảo hộ đối với ký hiệu sở hữu mà bên cho thuê đính vào tài sản cho thuê đang là những rào cản lớn đối với các công ty cho thuê tài chính, và các DN, cá nhân muốn tiếp cận với dịch vụ này 2.2.2.2. Chính sách phát triển TTCK. Cho đến nay, Nghị định số 48/1998/NĐ-CP, ngày 11/07/1998 vẫn là khung pháp lý tối cao về chứng khoán và TTCK. Văn bản pháp lý này đã được xây dựng từ khi TTCKVN chưa chính thức đi vào hoạt động. Cho đến nay, một số nội dung đã trở thành bất cập, không còn phù hợp với hiện trạng thị trường cũng như những văn bản pháp lý có liên quan, như Luật DN, Luật NH … Tính đến cuối tháng 10/2005, với 36 loại cổ phiếu được niêm yết tại 2 trung tâm giao dịch, trong đó có 30 loại trên sàn giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh, thị trường chứng khoán VN có tổng trị giá là 340 triệu USD, còn tổng giá trị của thị trường phi tập trung ở đây ước đạt 2,5 tỷ USD. Hiện nay TTCK chưa thật sự là một kênh huy động vốn trung và dài hạn cho các DN, đặc biệt là DNVVN vì theo điều 6, chương II của Nghị định số 48/1998/NĐ-CP qui định về mức vốn điều lệ tối thiểu để được phát hành cổ phiếu ra công chúng là 10 tỷ đồng. Đây là điều kiện mà các DNVVN không thể đáp ứng được. 44 2.2.3. Đánh giá những ưu điểm và những hạn chế của chính sách tài chính HTPT DNVVN ở VN. 2.2.3.1. Những ưu điểm. *Chính sách ngân sách NN. - Mức thuế suất của một số loại thuế cơ bản (thuế GTGT, TNDN) đã có sự giảm dần, thể hiện chính sách khoan sức dân của Đảng và Nhà nước trong phân phối thu nhập. Vì vậy, thuế đã góp phần tích cực vào việc khai thác những tiềm năng về vốn trong nền kinh tế để ĐT phát triển sản xuất kinh doanh. - Đã thiết lập được một hệ thống thuế ưu đãi hấp dẫn cho các DN thành lập mới trong các lĩnh vực, ngành nghề, địa bàn khuyến khích ĐT, các DN đổi mới công nghệ. - Tính pháp lý của thuế ngày được nâng cao. Các biện pháp thu thuế được thực hiện theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh doanh, chống thất thu thuế, chống gian lận thương mại. - Hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi về kết cấu hạ tầng cho các DN. - Hỗ trợ vốn cho Quỹ HTPT, Quỹ tín dụng XK, Quỹ BLTD cho DNVVN. - Thành lập và phát triển Quỹ HTPT khoa học và công nghệ nhằm hỗ trợ cho các DN vay với các đầu kiện thuận lợi, lãi suất ưu đãi để nghiên cứu, áp dụng tiến bộ kỹ thuật, công nghệ, chuyển giao công nghệ, đổi mới công nghệ. Đồng thời, NN khuyến khích việc phỗ biến và chuyển giao công nghệ, tạo điều kiện cho các DN được sử dụng với mức phí ưu đãi các công nghệ tạo ra từ nguồn ngân sách. *Chính sách tín dụng NN. - NN đã thiết lập hệ thống các quỹ hỗ trợ tài chính. Trong điều kiện nguồn vốn NSNN dành cho đầu tư còn có hạn, với sự ra đời của các quỹ hỗ trợ tài chính đã tạo cho NN có được một công cụ tài chính linh hoạt, mềm dẻo để huy động tối đa các nguồn vốn của xã hội, tạo nên thị trường tín dụng hỗ trợ của NN cho sự đầu tư phát triển của các thành phần kinh tế. 45 - Cơ chế hỗ trợ của tín dụng NN đa dạng, bao gồm hỗ trợ về tín dụng, lãi suất, bảo lãnh vay nợ. Đối tượng hỗ trợ của tín dụng đã được mở rộng cho các thành phần kinh tế, không phân biệt quy mô kinh doanh. Điều kiện ưu đãi đã có sự thông thoáng, tạo điều thuận lợi cho các DN dễ dàng tiếp cận trong việc huy động vốn, đặc biệt là DNVVN. *Chính sách tín dụng NH. - Hệ thống tín dụng NH đã không ngừng lớn mạnh về số lượng và chất lượng, các hình thức huy động vốn cũng ngày càng được đa dạng hóa, lượng vốn tiết kiệm nhàn rỗi của xã hội được huy động vào hệ thống tín dụng NH ngày càng tăng lên về quy mô và tỷ trọng. - Thay đổi cơ cấu tín dụng phù hợp xu hướng phát triển nền kinh tế đa thành phần. Trên cơ sở đó, nguồn vốn tín dụng mà hệ thống NH cung ứng cho sự ĐT phát triển của các DN không ngừng tăng. - Đối với hoạt động cho thuê tài chính, thời gian qua đã góp phần tháo gỡ những khó khăn cho các DN về nguồn vốn ĐT trung và dài hạn đổi mới máy móc thiết bị, dây chuyền công nghệ. 2.2.3.2. Những hạn chế. *Chính sách ngân sách NN. - Thuế GTGT có quá nhiều thuế suất. - Thuế TNDN chưa có qui định ưu đãi dành riêng cho DNVVN, còn bất hợp lý trong phương pháp tính thuế. - Thuế thu nhập cá nhân còn khá cao so các nước trong khu vực, gây ảnh không nhỏ đến đời sống của dân cư. - Chi NSNN chưa tạo đà và thế vững chắc cho sự thúc đẩy các DN tăng cường tích tụ và tập trung vốn để ĐT phát triển: NSNN chưa đáp ứng nổi cho nhu cầu phát triển giao thông; Chi ngân sách cho giáo dục trong GDP so với tiêu chuẩn quốc tế là khá thấp; Chi NSNN cho khoa học và công nghệ trong GDP chưa đủ tầm, còn quá thấp 46 so với nhu cầu. *Chính sách tín dụng NN. - Chính sách và cơ chế quản lý các quỹ hỗ trợ tài chính NN còn yếu kém và phân tán nguồn lực, đầu mối quản lý các quỹ mang tính phân tán, có nhiều tổ chức tham gia thực hiện. - Các quỹ còn tỏ ra thiếu năng động trong việc huy động vốn, nên tiềm năng tài chính khá mỏng, làm cho chính sách hỗ trợ của NN không đáp ứng thỏa đáng nhu cầu ĐT của các DN. - Ở góc độ địa phương, việc sử dụng loại hình quỹ hỗ trợ tài chính để huy động các nguồn tài chính phục vụ cho sự ĐTPT của các DN địa phương vẫn còn nhiều hạn chế. *Chính sách tín dụng NH. - Khó khăn lớn nhất là các DNVVN không thể thực hiện quy định đảm bảo tiền vay để vay được vốn của các NHTM. Một phần là do giá trị của họ quá thấp, nhưng quan trọng hơn là việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cũng như quyền sở hữu bất động sản rất phức tạp. - Nhà nước cũng chưa có chính sách cụ thể và rõ ràng đối với việc vay vốn của các DNVVN. Trong khi các NHTM không mặn mà cho vay đối với loại khách hàng này vì mức độ rủi ro tín dụng cao, dễ bị hình sự hóa khi xảy ra thất thoát và điều tra dự án, hơn nữa để kiểm soát được món vay này thì cũng rất phức tạp. - Hoạt động cho thuê tài chính chưa phát triển ngang tầm với những ưu thế vốn có của nó. Còn nhiều bất cập trong cơ chế, chính sách và hoạt động thực tiễn cần phải tiếp tục hoàn thiện để hoạt động này thật sự là một lối ra cho các DN VN nói chung, các DNVVN nói riêng trong việc đổi mới, hiện đại hóa công nghệ. 47 CHƯƠNG III CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN DNVVN Ở VIỆT NAM 3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN DNVVN Ở VN. Thực tiễn chỉ ra rằng, DNVVN đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, có khả năng thu hút một nguồn vốn khá lớn trong dân cư, áp dụng công nghệ mới để phát triển sản xuất. Hiện nay, các DNVVN từng bước góp phần tạo nhiều việc làm, nâng cao thu nhập cho người lao động và thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở các địa phương, đặc biệt là các vùng nông thôn. Theo dự kiến của Cục Phát triển DNVVN (thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư), từ nay đến năm 2010 sẽ có khoảng 320.000DNVVN được thành lập, trong đó lượng DNVVN trực tiếp tham gia XK chiếm từ 3% đến 6%. *Ưu tiên phát triển DNVVN ở nông thôn. Là một nước đi lên từ nền kinh tế nông nghiệp, có nhiều làng nghề thủ công nổi tiếng, chú trọng ĐT phát triển các làng nghề truyền thống, đặc biệt là ở nông thôn là việc làm cần thiết. Điều đó không chỉ góp phần làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn, thực hiện chương trình xoá đói giảm nghèo, tạo sự phát triển đồng đều, bền vững, mà còn là biện pháp hữu hiệu thực hiện tích luỹ vốn cho quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Trước mắt cần đẩy mạnh phát triển các DNVVN sản xuất hàng tiêu dùng thiết yếu phục vụ cho nhu cầu hàng ngày của nhân dân và cho chiến lược XK. *Ưu tiên phát triển DNVVN trong một số lĩnh vực, ngành mà DNVVN có khả năng và ưu thế. Có thể kể đến công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng, hàng thay thế hàng nhập 48 khẩu, công nghiệp chế biến nông – lâm – thủy sản, các sản phẩm truyền thống… Đặc biệt, VN có ưu thế trong XK các sản phẩm hàng dệt may, sản phẩm da và giày dép, hàng thủ công mỹ nghệ, sản phẩm từ cao su, hàng nông sản … Đây là các sản phẩm có thị trường XK lớn và ổn định, do đó cần ưu tiên hỗ trợ DNVVN trong các ngành nghề, lĩnh vực này. *Phát triển DNVVN trong mối liên kết bền vững. Dù ở trình độ nào, DNVVN vẫn giữ vai trò vô cùng quan trọng trong nền kinh tế, cùng với các DN lớn tạo thành hệ thống kinh tế hợp lý, có hiệu quả. Các DN này không những không loại trừ lẫn nhau mà còn bổ sung và hỗ trợ nhau cùng phát triển. Thực tiễn ở các nước trên thế giới cho thấy, các DNVVN đã góp phần to lớn vào khai thác sức mạnh tổng hợp các yếu tố nội lực để phát triển kinh tế. Vì vậy, đổi mới nhận thức về vai trò của loại hình DN này có thể được coi là việc khuyến khích, hỗ trợ các DNVVN. Từ kinh nghiệm của Nhật Bản, Đức, Anh… về phát triển DNVVN, chúng ta cần đẩy mạnh việc đổi mới, sắp xếp lại các DN lớn, tổ chức có hiệu quả các DN lớn để làm công cụ đắc lực cho NN trong điều tiết kinh tế vĩ mô. Sự phát triển của các DN lớn còn là tấm gương cho các DN nhỏ và là chỗ dựa cho loại hình DN này trong các hoạt động sản xuất và kinh doanh, như việc thông qua các hợp đồng gia công cho các DN lớn. Việc củng cố lại, mở rộng các tổ chức HTPT các DNVVN, về nguyên tắc cần phân định rõ chức năng của các cơ quan này trong việc hỗ trợ các DNVVN. Đồng thời, phối hợp các hoạt động giữa các tổ chức này, tạo nên sự hỗ trợ toàn diện cho các DN phát triển. *Trước mắt, tập trung phát triển DNVVN ở một số địa bàn trọng điểm, một số thành phố. Việc tập trung các DNVVN vừa khắc phục được sự yếu kém về cơ sở hạ tầng kỹ thuật, vừa tạo thuận lợi, dễ dàng cho NN trong việc hỗ trợ, quản lý và thực hiện chính sách ưu đãi đối với các DNVVN, đồng thời giải quyết khó khăn về mặt bằng sản xuất 49 cho các DNVVN. 3.2. ĐỊNH HƯỚNG CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HTPT CÁC DNVVN Ở VN. Về chính sách tài chính hỗ trợ cho các DNVVN, trong thời gian tới chính sách tài chính của NN cần tập trung vào một số chương trình cụ thể: - Thứ nhất, xác lập và triển khai chương trình tài trợ vốn cho các DNVVN. Tài trợ vốn cho các DNVVN có thể thực hiện cho cả hai loại là tài trợ vốn ban đầu để hình thành DN và tài trợ vốn vay khi DN kinh doanh thiếu vốn. Trong trường hợp đầu, NN thông qua các định chế tài chính phi lợi nhuận để cho vay vốn ĐT đối với các chủ nhân muốn thành lập DN nhưng chưa có đủ vốn. NN có thể hỗ trợ vốn không lãi suất từ 20% đến 50% tổng mức vốn ĐT ban đầu để thành lập DN. Các DN sau khi bước vào kinh doanh có sản phẩm tiêu thụ sẽ hoàn trả vốn cho NN từ số lãi thu được trong thời gian từ 2 đến 5 năm hoặc lâu hơn. Để thực hiện được chính sách này, NN sẽ cho phép mỗi địa phương được lập ra các quỹ ĐT, ngân sách địa phương sẽ ĐT ban đầu vào quỹ này, sau đó quỹ có nghĩa vụ tiếp nhận các khoản ĐT từ bên ngoài để bổ sung nguồn vốn hỗ trợ các chủ nhân muốn thành lập DN, NN sẽ cấp bù lãi suất và bảo đảm kinh phí hoạt động cho tổ chức này. Trong trường hợp tài trợ vốn thứ hai, thông qua Quỹ HTPT, các NH thương mại để cấp vốn hoạt động với lãi suất thấp cho các DNVVN và NN sẽ thực hiện bù lãi suất. Nguồn vốn để thưc hiện chương trình này là vốn do các định chế tài chính huy động, đồng thời NN sẽ xem xét chuyển một phần viện trợ không hoàn lại, vốn vay ưu đãi từ các tổ chức tài chính quốc tế để bổ sung cho các NH, cho quỹ HTPT. - Thứ hai, các tổ chức tài chính tăng cường thực hiện chức năng cho thuê tài chính, đây là mô hình tài trợ vốn trung và dài hạn cho các DN, đặc biệt là các DNVVN thiếu vốn. - Thứ ba, NN cần nghiên cứu và xây dựng một chương trình hỗ trợ tổng thể về tài chính cho các DNVVN. 50 Về chính sách tín dụng hỗ trợ DNVVN, cơ chế tín dụng có nhiều phương thức phục vụ tốt hơn. Cụ thể, tài trợ theo dự án; cho vay thuê mua (đã và đang được chú trọng để mở rộng khả năng đáp ứng vốn cho DNVVN); bảo lãnh, mua hàng trả chậm, nhập máy móc, thiết bị, công nghệ; góp vốn liên doanh liên kết; phát triển mạng lưới, từng bước hiện đại hoá công nghệ thanh toán, đưa các sản phẩm dịch vụ đến với DNVVN; khai thông và tiếp nhận nguồn vốn từ các tổ chức tài chính quốc tế để hỗ trợ DNVVN. 3.3. CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH HTPT CÁC DNVVN Ở VN. 3.3.1. Chính sách tài chính. 3.3.1.1. Chính sách ngân sách NN. *Chính sách thueá. - Thuế TNDN áp dụng thuế suất lũy tiến từng phần: Thuế thu nhập DN là loại thuế trực thu điều tiết kết quả sản xuất kinh doanh của DN. Hiện nay, do năng suất, chất lượng hiệu quả và mức tích lũy của nền kinh tế nước ta còn thấp; quy mô DN lại nhỏ nên giảm bớt nghĩa vụ thuế sẽ giúp các DN tăng lợi nhuận, tạo thêm công ăn việc làm. Theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế và kinh nghiệm phát triển các DNVVN ở các nước thì việc nghiên cứu và áp dụng thuế lũy tiến từng phần đối với TNDN là điều cần thiết, giảm bớt khó khăn cho các DNVVN, các DN mới thành lập, đồng thời giảm số DN trốn thuế, kích thích dân chúng đưa những khỏan tích lũy tiết kiệm thành những khoản ĐT trực tiếp, tham gia thành lập DN. - Được chuyển lỗ cho đến khi có lãi: Theo Nghị định của Chính phủ số 164/2003/NĐ-CP, tại điều 46 “Thời gian được chuyển lỗ không quá năm năm”. Điều này chưa thể hiện được tinh thần NN cùng chung vai với DN. 51 - Minh bạch và đơn giản hóa việc miễn giảm thuế TNDN. Tái ĐT một phần lợi nhuận ban đầu để đưa vào dòng chảy kinh doanh là một việc làm liên tục của bất cứ một DN nào muốn có cơ may phát triển. Ở những nước có nền công nghiệp phát triển, người ta có những điều luật khuyến khích các nhà DN đem lợi nhuận tái ĐT vào kinh doanh tiếp khi đó họ sẽ không bị đánh thuế. Điều này rất có lợi cho các DN, bởi vì làm như vậy thì quy mô của mỗi DN ngày càng tăng kéo theo cơ sở vật chất cố định, việc làm và mức sống của dân cư cũng tăng lên. Luật thuế TNDN qui định tại điều 18 “… được miễn giảm thuế TNDN cho phần thu nhập tăng thêm do ĐT mang lại tối đa là bốn năm và giảm 50% số thuế phải nộp tối đa là bảy năm tiếp theo”. Tuy nhiên, để xác định phần thu nhập tăng thêm do ĐT mới mang lại là không đơn giản vì thu nhập do nhiều yếu tố khác nhau tác động. Vì vậy, NN không cần xác định thu nhập tăng thêm để miễn giảm thuế, mà nên miễn giảm thuế TNDN với tỷ lệ nhất định trong những năm tiếp theo. - Hoàn thiện cách tính chi phí trong phương pháp tính thuế TNDN. Chi phí vay vốn: Các DNVVN rất thiếu vốn nhưng khó tiếp cận được vốn tín dụng NH và các nguồn vốn ưu đãi lãi suất thấp, thường phải vay từ các nguồn không chính thức có lãi suất cao. Để hỗ trợ DNVVN, NN cần cho phép DNVVN khấu trừ số chi phí vay vốn theo mức chi trả thực tế trên cơ sở có đầy đủ chứng từ, hợp đồng vay vốn mà không khống chế “tối đa không quá 1, 2 lần mức lãi suất cho vay của NH thương mại tại thời điểm vay”. Chi phí tiền lương: Tiền lương, tiền công của chủ DN tư nhân, chủ hộ kinh doanh cá thể phải được xem là chi phí hợp lý cho DN. Vì chủ DN cũng phải chi phí những khoản khác cho cuộc sống riêng của chủ DN, mà những khoản chi này dĩ nhiên không được tính vào chi phí hợp lý của DN. Loại bỏ việc khống chế chi phí quảng cáo, tiếp thị, giao dịch: Khi bước đầu thâm 52 nhập vào thị trường, các DNVVN phải chi phí rất nhiều vào quảng cáo, tiếp thị để hàng hóa, dịch vụ đến được với khách hàng. Hơn nữa, chi phí cho quảng cáo, tiếp thị còn thay đổi theo tình hình kinh doanh, thị trường trong từng giai đoạn. Do đó không nên khống chế tỷ lệ chi phí cho công tác quảng cáo, tiếp thị mà hãy để DN tự cân đối trong chiến lược kinh doanh của mình. *Chính sách chi ngân sách NN. Về công tác ĐT phát triển, vốn ĐT hàng năm của NN đang chiếm trên 50% tổng ĐT của nền kinh tế. Trong những năm tới, nguồn vốn này tiếp tục tăng, song điều quan trọng và bức bách là phải tạo được chuyển biến rõ nét về hiệu quả ĐT, đặc biệt là chống lãng phí và bị đục khoét đang ở mức nghiêm trọng, gây bất bình lớn trong xã hội. Điều quan trọng hàng đầu là phải hạn chế tới mức thấp nhất các sai sót về chủ trương ĐT (từ quy hoạch đến mục tiêu, địa điểm, thời điểm, quy mô ĐT và lựa chọn công nghệ), vì ĐT sai gây lãng phí lớn nhất và rất khó sửa. Vốn ĐT của NSNN có hạn trong khi nhu cầu ĐT luôn quá lớn. Để cho sự ĐT của NN thực sự có tác dụng tích cực, và cụ thể đối với toàn bộ nền kinh tế quốc dân nói chung, đối với DNVVN nói riêng, cần phải ĐT trên quan điểm: - ĐT là để tạo nên tiền đề, tạo ra những điều kiện thuận lợi cơ bản ban đầu để thu hút vốn ĐT của các chủ thể kinh tế khác. Không nên ĐT vào những lĩnh vực mà các chủ thể kinh tế khác có điều kiện ĐT (điều kiện pháp lý, điều kiện về khả năng vốn ĐT, điều kiện thu hồi vốn và có lời,…). - ĐT tập trung, có trọng điểm, và dứt điểm trong thời gian ngắn nhất có thể. ĐT nâng cấp, hoàn thiện nhanh chóng cơ sở hạ tầng kỹ thuật của nền kinh tế quốc dân theo hình thức "cuốn chiếu", đưa công trình nhanh chóng vào sử dụng. - Đặc biệt chú ý ĐT xây dựng các khu công nghiệp tập trung với đầy đủ cơ sở hạ 53 tầng và cho thuê với giá ưu đãi trong một khoản thời gian nhất định để giải phóng các DN sản xuất, hầu hết là DNVVN, với mặt bằng quá chật hẹp nên thường có nguy cơ cao về ô nhiễm môi trường, tai nạn lao động, thậm chí hỏa hoạn trong khu dân cư, đô thị. - Phát triển kết cấu hạ tầng, chuyển giao công nghệ, tập trung ưu tiên ĐT phát triển kết cấu hạ tầng cho vùng sâu, vùng xa, những vùng đặc biệt khó khăn điều chỉnh các quy định về ưu đãi ĐT những lĩnh vực, ngành nghề cần hưởng ưu đãi. - ĐT hỗ trợ DNVVN nâng cao khả năng đổi mới công nghệ: Khả năng đổi mới công nghệ của các DNVVN rất thấp và cần có sự hỗ trợ từ ĐT của NN. - ĐT hỗ trợ DNVVN nâng cao khả năng nắm bắt thông tin: Thông tin về thị trường trong và ngoài nước: hỗ trợ tìm hiểu thị trường, tham gia triển lãm, hội chợ. Thông tin về pháp luật, chính sách của NN. Thông tin về tình hình kinh tế - xã hội nói chung của nhiều nước. Về công tác đào tạo nguồn nhân lực, thực trạng hiện nay là không ít DNVVN vẫn thiếu lao động có tay nghề cao, lao động có kỹ thuật được đào tạo hệ thống, phải chăng đây là vấn đề chất lượng lao động. Ta có đủ và thừa về mặt số lượng, nhưng lại quá yếu và thiếu về trình độ tay nghề của người lao động. Theo số liệu điều tra DN hàng năm thì lao động là cán bộ khoa học kỹ thuật năm 2000 chiếm 8,1%; năm 2002 còn 6,8% và những lao động có tay nghề cao, công nhân kỹ thuật cũng có xu hướng giảm tương đối. Như vậy lao động được thu hút vào khu vực DN ngày càng tăng nhanh, nhưng cơ cấu lao động có trình độ kỹ thuật, lao động được đào tạo lại giảm, điều đó cho thấy nhiệm vụ đào tạo nghề cho người lao động không đáp ứng được nhu cầu của nền kinh tế nói chung và của khu vực DN nói riêng. Do đó, cần tạo chuyển biến cơ bản, toàn diện về giáo dục và đào tạo để đáp ứng 54 yêu cầu về nguồn nhân lực cho phát triển các DNVVN nói riêng. Điều chỉnh cơ cấu ngành nghề, cơ cấu vùng trong hệ thống giáo dục quốc dân phù hợp với nhu cầu thực tế. Mở rộng đào tạo công nhân, kỹ thuật viên và nhân viên nghiệp vụ theo nhiều trình độ. Coi trọng việc đào tạo đội ngũ công nhân tay nghề cao, kỹ sư thực hành và nhà kinh doanh giỏi. Đổi mới chương trình đào tạo ở các cấp học, đặc biệt chương trình đào tạo đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề theo hướng thiết thực, hiện đại. Phát triển đội ngũ giáo viên, coi trọng nâng cao chất lượng và đạo đức sư phạm. Bên cạnh ưu tiên đào tạo phục vụ phát triển nông nghiệp và nông thôn, một số ngành mũi nhọn, cũng cần có những ưu tiên đào tạo phục vụ cho các DNVVN. 3.3.1.2. Chính sách tín dụng NN. *Quỹ HTPT. - Qua nhiều năm hoạt động, Quỹ HTPT thực sự là cầu nối để thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ tín dụng từ phía NN đến DN. Tuy nhiên, kết quả thực hiện đều không hoàn thành kế hoạch hay nói khác đi nguồn vốn NN vẫn chưa sử dụng triệt để trong khi DN vẫn đói vốn. Để giải quyết vấn đề này, Quỹ HTPT cần tập trung những vấn đề sau: + Đẩy mạnh công tác giới thiệu tuyên truyền các cơ chế về tín dụng ĐT, hình thức hỗ trợ ĐT của NN, các quy trình nghiệp vụ của Quỹ hỗ trợ, giúp địa phương, DN định hướng ĐT , lựa chọn nguồn vốn phù hợp với điều kiện và đặc điểm sản xuất kinh doanh của DN. + Cán bộ của Chi nhánh cần chủ động bám sát các DN, phải thực hiện được là vai trò tham mưu cho các DN, các nhà ĐT trong việc xác định hướng ĐT, lập dự án ĐT, lập hồ sơ vay vốn, không nên thụ động ngồi chờ chủ ĐT đến xin vay. + Tham gia xây dựng, đề xuất và hoàn thiện kịp thời các vướng mắc trong quá trình triển khai cơ chế, chính sách về quản lý ĐT và xây dựng, tín dụng ĐT phát 55 triển của NN. - Quỹ cần quan tâm và tổ chức thường xuyên các lớp tập huấn thẩm định dự án ĐT cho cán bộ của Quỹ để nâng cao trình độ, năng lực nhằm nâng cao chất lượng thẩm định dự án, chất lượng thẩm định phương án tài chính, phương án trả nợ vay và đảm bảo thời hạn thẩm định dự án theo quy định từ đó hạn chế rủi ro cho NN và DN. - Phát triển nguồn vốn cho Quỹ HTPT: + Triển khai công tác huy động vốn từ đầu năm để đảm bảo kịp thời nhu cầu sử dụng vốn của các dự án. Quỹ HTPT có thể tìm nguồn vay từ các tổ chức tài chính, tín dụng như Bảo hiểm xã hội VN, Công ty dịch vụ tiết kiệm Bưu điện, Kho bạc NN. + Quan hệ hợp tác với các NH thương mại quốc doanh để thu xếp nguồn vốn cho vay đối với một dự án, BLTD ĐT, hỗ trợ lãi suất ĐT, huy động nguồn vốn cho tín dụng ĐT phát triển của NN. + Củng cố, mở rộng và phát triển quan hệ hợp tác với các tổ chức tài chính tín dụng quốc tế nhằm nâng cao năng lực hoạt động Quỹ HTPT. + Theo dõi tình hình thực hiện hợp đồng thế chấp tài sản vốn vay và hợp đồng bảo đảm tiền vay bằng tài sản hình thành từ vốn vay theo đúng chế độ quy định. Xúc tiến thu nợ gốc và lãi khi đến hạn, chuyển nợ quá hạn đối với khoản nợ đến hạn chủ ĐT chưa trả theo đúng hợp đồng tín dụng đã ký. Phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương và chủ ĐT tháo gỡ khó khăn về tài chính, tạo và cung cấp nguồn vốn cho DN. *Quỹ ĐT của các địa phương. - Chính phủ cần sớm ban hành Nghị định khung về các Quỹ đầu tư trong đó có quy định về mô hình Quỹ ĐT của các địa phương. Xác định rõ vị trí pháp lý của Quỹ ĐT của các địa phương trong hệ thống các định chế tài chính. Quy định thống nhất chức năng nhiệm vụ, tổ chức hoạt động của các Quỹ. 56 - Nghiên cứu xây dựng Điều lệ mẫu của Quỹ ĐT của các địa phương để thống nhất về tổ chức và hoạt động của các Quỹ ĐT của các địa phương trên cả nước. - Nghiên cứu hoàn chỉnh các quy định về quản lý tài chính hiện các Quỹ đang áp dụng. Xây dựng Hệ thống chế độ kế toán mới hoàn chỉnh, phù hợp với đặc thù hoạt động của Quỹ ĐT của các địa phương. Xây dựng hệ thống báo cáo thống kê gọn nhẹ, đảm bảo phản ánh đầy đủ thông tin phục vụ việc giám sát, quản lý hoạt động của Quỹ cũng như làm cơ sở để các cấp có thẩm quyền đưa ra những quyết sách kịp thời, đúng đắn để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, hỗ trợ cho hoạt động của Quỹ. Để các Quỹ có thể phát huy đầy đủ vai trò của mình, sự hỗ trợ của chính quyền địa phương là yếu tố quan trọng. Thực tế đã chứng minh tại những tỉnh, thành phố mà Quỹ ĐT của các địa phương nhận được sự quan tâm hỗ trợ đúng mức từ các cấp chính quyền địa phương thì hoạt động của Quỹ tăng trưởng rất nhanh, vai trò của Quỹ được khẳng định một cách mạnh mẽ. Do đó, chính quyền các tỉnh, thành phố cần có sự nhận thức đúng đắn, toàn diện và có tầm chiến lược hơn đối với Quỹ ĐT của các địa phương để có các giải pháp kịp thời hỗ trợ hoạt động của Quỹ. Trước mắt, các địa phương cần quan tâm tạo điều kiện bố trí đầy đủ nguồn vốn điều lệ cho Quỹ, cũng như bổ sung vốn hoạt động cho Quỹ theo lộ trình phát triển đã đặt ra. Các địa phương cần tạo điều kiện thuận lợi cho Quỹ khai thông các nguồn vốn, xem Quỹ là một đơn vị quan trọng trong việc thực hiện chiến lược đầu tư phát triển của địa phương, tạo điều kiện cho Quỹ tham gia đầu tư các công trình, dự án đầu tư có khả năng chuyển hoá nguồn vốn cao như BT, BOT, chuyển nhượng quyền khai thác công trình,… *Quỹ hỗ trợ XK. - Hiện tại, qui mô của Quỹ rất nhỏ bé so với nhu cầu thực tiễn. Mặt khác, thông tư 61/2001 ra đời mở rộng việc hỗ trợ XK qua việc hỗ trợ hoạt động phát triển thị trường, đẩy mạnh xúc tiến thương mại và bản thân Quỹ HTPT cũng đảm nhận thực hiện các 57 hình thức tín dụng hỗ trợ XK. Vì thế, Chính phủ có thể nhập Quỹ hỗ trợ XK với Quỹ HTPT để nguồn lực về vốn phục vụ cho XK dồi dào hơn và việc hỗ trợ đầy đủ và toàn diện hơn. Khi đó, DN thuộc mọi thành phần kinh tế có đủ điều kiện về XK theo quy định sẽ được xét hỗ trợ. *Quỹ BLTD. Cho vay vốn tín dụng ưu đãi là một hình thức hỗ trợ tài chính thông qua việc cho vay vốn với mức lãi suất thấp. Hầu hết các nước đều sử dụng tín dụng ưu đãi để hỗ trợ và hướng dẫn sự phát triển của các DNVVN. Năm 2001, Chính phủ đã ban hành Nghị định 90/2001/NĐ-CP nhằm HTPT bộ phận DNVVN. Sau đó, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 42/2002/TT-BTC, và mới nhất là Thông tư 93; NH NN cũng ra văn bản hướng dẫn việc góp vốn vào Quỹ BLTD cho DNVVN. Nhưng đã nhiều năm trôi qua, trên cả nước vẫn chưa có địa phương nào lập được quỹ này! Đã có nhiều lời giải thích, nhưng xem ra chẳng có lời giải thích nào thoả đáng cả. Sở Tài chính cố vấn Uỷ ban nhân dân Tỉnh, thành phố sử dụng Ngân sách địa phương phối hợp các tổ chức tín dụng, Hiệp hội DNVVN để xúc tiến thành lập Quỹ BLTD cho DNVVN càng sớm càng tốt với quy chế cho vay thông thoáng và kịp thời hơn đặc biệt là ở những địa phương có số lượng DNVVN tập trung lớn như thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hà nội. Bộ Tài chính phối hợp Cục phát triển DNVVN, Bộ Kế hoạch và ĐT tư vấn và trình Thủ tướng thành lập Quỹ BLTD trung ương để làm nhiệm vụ tái bảo lãnh cho các quỹ BLTD địa phương nhằm mở rộng phạm vi hoạt động của Quỹ để phục vụ DNVVN tốt hơn. Quy chế thành lập Quỹ BLTD do Chính phủ ban hành vào tháng 12/2001 là cần thiết và đáp ứng được yêu cầu khách quan trong giải quyết khó khăn về nguồn vốn cũng như tạo điều kiện để các DNVVN tiếp cận với nguồn vốn tín dụng của NH thuận tiện hơn. Tuy nhiên theo kinh nghiệm các nước cho thấy việc áp dụng chính sách 58 BLTD thường phát sinh những vấn đề cơ bản sau : - Thực hiện chương trình hỗ trợ này thường rất tốn kém, điều này là khách quan vì vấn đề rủi ro trong hoạt động của các DN sẽ làm ảnh hưởng đến nguồn tài chính của Quỹ. - Vấn đề phân phối các khoản đảm bảo tín dụng luôn gặp phải áp lực từ những DN mới thành lập và những DN đang hoạt động. - Vấn đề quyết định một khoản BLTD, Quỹ BLTD thường bị chi phối tác động từ phía Chính phủ và từ các nhà tài trợ là các NH. - Tại các quốc gia đang phát triển, do môi trường pháp lý chưa được kiện toàn nên vấn đề tồn tại lớn nhất trong hoạt động của Quỹ BLTD là thủ tục không hợp lý làm hạn chế sự kết hợp giữa nhà bảo lãnh (Quỹ BLTD) và nhà tài trợ (các NH). Từ kinh nghiệm thực tế ở các nước, có thể thấy ở VN để việc triển khai hoạt động của Quỹ BLTD trong thời gian tới đạt hiệu quả, theo chúng tôi cần phải chú trọng những vấn đề sau : - Để giảm bớt những rủi ro ảnh hưởng đến vấn đề tài chính của Quỹ BLTD đòi hỏi : Đội ngũ nhân viên của Quỹ phải có năng lực, trình độ đặc biệt là lòng nhiệt thành với lợi ích chung để vừa có khả năng thẩm định, giám sát các khoản vay, sàng lọc kịp thời những DN yếu kém, đồng thời nỗ lực trong tìm kiếm những DN có dự án ĐT khả thi. - Cần có cơ chế hỗ trợ đối với các DN một cách rõ ràng dựa trên những tiêu chí cụ thể như : qui mô vốn, ngành nghề, thời gian hoạt động, chất lượng sản phẩm, mức độ uy tín … - Cần xác định phạm vi quyền hạn cụ thể của các cấp quản lý nhằm đảm bảo sự tự chủ trong hoạt động của Quỹ BLTD. - Cần hoàn thiện khung pháp lý, cải cách thủ tục hành chính ở hai ngành tài chính 59 và NH một cách hợp lý tạo điều kiện hoàn thiện về mặt thủ tục vay và bảo lãnh thúc đẩy mối quan hệ hợp tác giữa Quỹ BLTD và các nhà tài trợ. Theo kinh nghiệm các nước hoạt động của Quỹ BLTD là một chính sách hỗ trợ mang tính lâu dài cho các DNVVN. Sự thành công của chính sách này chỉ có thể được đánh giá sau 5 - 7 năm hoạt động, những khó khăn bước đầu là tất yếu. Điều quan trọng là cần sự phối hợp giữa các Ban ngành liên quan để giải quyết thỏa đáng những vấn đề về tài chính, thủ tục, đặc biệt là tinh thần trách nhiệm của các chủ thể tham gia đó là nhà Bảo lãnh - DN - Nhà tài trợ. Trong thời gian tới, khi Quỹ BLTD DNVVN được thành lập ở một số địa phương, Quỹ BLTD DNVVN sẽ thực hiện việc hỗ trợ bổ sung đặc biệt là chi phí cho hoạt động phát triển thị trường, đẩy mạnh xúc tiến thương mại đối với DNVVN có hoạt động XK vì: + Thứ nhất, mức hỗ trợ hiện nay theo thông tư 61/2001 chưa đủ để tạo một bước đệm có tác 7dụng cho hoạt động phát triển thị trường, đẩy mạnh xúc tiến thương mại. + Thứ hai, hầu hết các DNVVN chưa có hoặc chưa đủ sức để tiến hành các hoạt động xúc tiến thương mại ở nước ngoài và như thế DNVVN rất khó khăn trong việc thúc đẩy hoạt động XK trong điều kiện hội nhập. 3.3.2. Chính sách tiền tệ. 3.3.2.1. Chính sách tín dụng. *Cho vay vốn tín dụng NH. Thực trạng hiện nay thị trường phi chính thức đang là chỗ dựa về nguồn vốn cho các DNVVN (đáp ứng trên 60% nhu cầu tín dụng) mà sự tồn tại của thị trường này kể cả ở thành phố lớn và đặc biệt là địa bàn nông thôn làm chi phí giao dịch tín dụng cao, độ tin cậy người vay và người cho vay thấp, rủi ro của dự án cao vì không được thẩm định đầy đủ. Điều này dẫn đến sử dụng vốn kém hiệu quả và lãng phí. 60 Báo cáo đánh giá gần đây của NH NN chi nhánh TP HCM cho biết tỷ trọng dư nợ cho vay các DNVVN