Đề tài Hướng xây dựng mô hình công ty bảo hiểm tương hỗ ở Việt Nam
Tài liệu Đề tài Hướng xây dựng mô hình công ty bảo hiểm tương hỗ ở Việt Nam: Lời mở đầu Trong những năm gần đây, hoạt động kinh doanh bảo hiểm tại Việt Nam đã đạt được tốc độ tăng trưởng nhanh chóng, đóng góp đáng kể cho việc giảm thiểu rủi ro trong sản xuất kinh doanh và đời sống xã hội; cải thiện môi trường đầu tư; giảm bớt gánh nặng cho ngân sách Nhà nước, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội. Nhân tố quan trọng góp phần tạo nên sự thành công đó là sự xuất hiện và lớn mạnh của các doanh nghiệp bảo hiểm thuộc mọi thành phần kinh tế: doanh nghiệp Nhà nước, công ty cổ phần, doanh nghiệp liên doanh và doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. Tuy nhiên, do sự phát triển không ngừng của nền kinh tế xã hội dẫn đến nhu cầu bảo hiểm ngày càng đa dạng, phong phú và các sản phẩm bảo hiểm hiện có trên thị trường vẫn chưa đáp ứng được hay đáp ứng không hiệu quả nhu cầu của người dân. Chẳng hạn như nhu cầu bảo hiểm cho những rủi ro mang tính đặc thù như: nông nghiệp, tín dụng và rủi ro tài chính, thiên tai, hoạt động hành nghề y dược, luật sư, đánh bắt cá xa bờ,… Nguyên nhân của...
Bạn đang xem trước 20 trang mẫu tài liệu Đề tài Hướng xây dựng mô hình công ty bảo hiểm tương hỗ ở Việt Nam, để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi më ®Çu
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm t¹i ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng trëng nhanh chãng, ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho viÖc gi¶m thiÓu rñi ro trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®êi sèng x· héi; c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t; gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ níc, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nh©n tè quan träng gãp phÇn t¹o nªn sù thµnh c«ng ®ã lµ sù xuÊt hiÖn vµ lín m¹nh cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ: doanh nghiÖp Nhµ níc, c«ng ty cæ phÇn, doanh nghiÖp liªn doanh vµ doanh nghiÖp 100% vèn níc ngoµi. Tuy nhiªn, do sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña nÒn kinh tÕ x· héi dÉn ®Õn nhu cÇu b¶o hiÓm ngµy cµng ®a d¹ng, phong phó vµ c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm hiÖn cã trªn thÞ trêng vÉn cha ®¸p øng ®îc hay ®¸p øng kh«ng hiÖu qu¶ nhu cÇu cña ngêi d©n. Ch¼ng h¹n nh nhu cÇu b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro mang tÝnh ®Æc thï nh: n«ng nghiÖp, tÝn dông vµ rñi ro tµi chÝnh, thiªn tai, ho¹t ®éng hµnh nghÒ y dîc, luËt s, ®¸nh b¾t c¸ xa bê,… Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng trªn lµ do tÝnh chÊt ®Æc thï cña nh÷ng rñi ro nµy mµ trªn thùc tÕ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm hiÖn t¹i khã ®¸p øng ®îc. §iÒu này cã thÓ phần nào kh¾c phôc ®îc thông qua lo¹i h×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm t¬ng hç, mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm mang tÝnh chÊt t¬ng trî nhau mµ thµnh viªn võa lµ bªn b¶o hiÓm, võa lµ bªn mua b¶o hiÓm. ViÖc ph¸t triÓn ho¹t ®éng b¶o hiÓm t¬ng hç ®ãng mét vai trß quan träng trong æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng b¶o hiÓm ë c¸c níc ph¸t triÓn vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã vµ t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm trªn thÞ trêng b¶o hiÓm ViÖt Nam, em đã chän ®Ò tµi: “Híng x©y dùng m« h×nh c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç ë ViÖt Nam”.
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, ®Ò tµi ®îc chia thµnh 3 ch¬ng:
Ch¬ng I: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ kinh doanh b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm t¬ng hç.
Ch¬ng II: Sù cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç ë ViÖt Nam.
Ch¬ng III: Mét sè kiÕn nghÞ nh»m x©y dùng thµnh c«ng m« h×nh c«ng ty BHTH ë ViÖt Nam.
§îc sù híng dÉn tËn t×nh cña c« gi¸o - ThS. Nguyễn Thị LÖ HuyÒn vµ sù gióp ®ì cña Vô B¶o hiÓm - Bé Tµi chÝnh em ®· hoµn thµnh ®Ò tµi mét c¸ch tèt ®Ñp. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n vµ mong sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c« vµ c¸c anh chÞ c¸n bé cña Vô B¶o hiÓm ®Ó ®Ò tµi nµy ®ù¬c hoµn thiÖn h¬n n÷a.
Ch¬ng i
mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ kinh doanh b¶o hiÓm vµ b¶o hiÓm t¬ng hç
tæng quan vÒ kinh doanh b¶o hiÓm
1.1. Kh¸i niÖm vÒ kinh doanh b¶o hiÓm :
Trong cuéc sèng sinh ho¹t hµng ngµy còng nh trong lao ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, mÆc dï kh«ng muèn nhng con ngêi lu«n ®øng tríc nh÷ng nguy c¬ rñi ro cã thÓ x¶y ra. Do vËy, nhu cÇu an toµn ®èi víi c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc trong x· héi lµ vÜnh cöu. Lóc nµo con ngêi còng t×m c¸ch ®Ó b¶o vÖ chÝnh b¶n th©n vµ tµi s¶n cña m×nh tríc nh÷ng bÊt h¹nh cña sè phËn vµ nh÷ng biÕn cè bÊt ngê x¶y ra trong s¶n xuÊt kinh doanh. Ngay tõ thêi cæ ®¹i ®¨ xuÊt hiÖn c¸c tæ chøc gÇn gièng víi b¶o hiÓm, ch¼ng h¹n ngêi Ba-Bi-Lon ®· ®a ra nh÷ng quy t¾c tæ chøc ph¬ng tiÖn vËn t¶i b»ng xe kÐo ®Ó ph©n chia c¸c thiÖt h¹i do mÊt c¾p vµ bÞ cíp cho c¸c th¬ng gia cïng g¸nh chÞu. HoÆc vµo thÕ kû thø V tríc c«ng nguyªn, Pª-Ri-Clex ®· tæ chøc Héi ®oµn t¬ng hç nh»m ho¹t ®éng trî gióp cho c¸c thµnh viªn vµ gia ®×nh cña hä trong c¸c trêng hîp bÞ tö vong, èm ®au, bÖnh tËt hay ho¶ ho¹n…Sang thêi Trung cæ, c¸c quy t¾c vÒ b¶o hiÓm hµng h¶i ®· b¾t ®Çu ®îc h×nh thµnh, song ph¶i ®Õn n¨m 1347 b¶n hîp ®ång b¶o hiÓm ®Çu tiªn míi ®îc ký kÕt t¹i Gªnes. Vµ còng chÝnh t¹i Gªnes n¨m 1424, c«ng ty b¶o hiÓm hµng h¶i ®Çu tiªn ®· ra ®êi, ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn cña ngµnh b¶o hiÓm vµ sù ra ®êi ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ ®Õn nay nã ®· thµnh mét lÜnh vùc kinh doanh ®Æc biÖt, phæ biÕn ë tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi.
Kinh doanh b¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh»m môc ®Ých sinh lîi, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÊp nhËn rñi ro cña bªn mua b¶o hiÓm, trªn c¬ së bªn mua ®èng phÝ b¶o hiÓm ®Ó doanh nghiÖp tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ngêi thô hëng hoÆc båi thêng cho bªn mua b¶o hiÓm khi cã sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra.
Môc ®Ých kinh tÕ cña ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lµ lîi nhuËn, chØ cã thu ®îc lîi nhuËn doanh nghiÖp b¶o hiÓm míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®îc trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng. Lîi nhuËn gióp doanh nghiÖp trang tr¶i cho c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc cung cÊp vèn cho hä. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ cã thÓ thu hót ®îc nguån vèn cña c¸c nhµ ®Çu t kh¸c nÕu tû suÊt lîi nhuËn cña doanh nghiÖp b»ng hoÆc cao h¬n lo¹i h×nh ®Çu t cña hä trªn thÞ trêng. Møc lîi nhuËn cao cßn gióp doanh nghiÖp duy tr× ®îc nguån quü dù phßng ®ñ lín, h¹n chÕ sù chuyÓn nhîng t¸i b¶o hiÓm vµ cã ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cao møc thu nhËp cho c¸n bé nh©n viªn. Bªn c¹nh môc tiªu chÝnh lµ lîi nhuËn, kinh doanh b¶o hiÓm cßn ph¶i ®¸p øng ®îc c¸c nhu cÇu cña kh¸ch hµng, gióp kh¸ch hµng nhanh chãng æn ®Þnh cuéc sèng vµ s¶n xuÊt kinh doanh khi kh«ng may tæn thÊt, thiÖt h¹i x¶y ra ®èi víi hä, ®ång thêi thùc hiÖn ®Çy ®ñ nghÜa vô ®èi víi Nhµ níc. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm còng gièng nh c¸c tæ chøc kh¸c trong x· héi rÊt mong muèn t¹o dùng mét x· héi an toµn vµ æn ®Þnh gãp phÇn lµm cho x· héi thÞnh vîng vµ phån vinh. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë môc ®Ých vµ nh÷ng mong muèn gi¶m bít vµ phßng tr¸nh c¸c tæn thÊt vÒ ngêi vµ tµi s¶n cho x· héi. Ngoµi ra, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cßn ®ãng gãp vµo quü do c¸c tæ chøc y tÕ gi¸o dôc, c¸c tæ chøc x· héi kh¸c vµ h×nh thµnh c¸c ch¬ng tr×nh phóc lîi cho c¸c c¸n bé, c«ng nh©n viªn cña b¶n th©n doanh nghiÖp.
Thùc chÊt cña ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lµ c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÊp nhËn rñi ro mµ bªn tham gia b¶o hiÓm chuyÓn giao cho hä, ®ång thêi chÊp nhËn tr¶ tiÒn b¶o hiÓm hoÆc båi thêng cho bªn tham gia khi cã c¸c sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra. §æi l¹i doanh nghiÖp sÏ thu ®îc phÝ b¶o hiÓm ®Ó h×nh thµnh quü dù tr÷, båi thêng, trang tr¶i c¸c kho¶n chi kh¸c cã liªn quan vµ cã l·i. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi rñi ro mµ bªn tham gia chuyÓn giao, doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®Òu cã thÓ chÊp nhËn b¶o hiÓm.
Kinh doanh b¶o hiÓm thêng g¾n liÒn víi ho¹t ®éng kinh doanh t¸i b¶o hiÓm. Kinh doanh t¸i b¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh»m môc ®Ých sinh lêi, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm nhËn mét kho¶n phÝ b¶o hiÓm kh¸c ®Ó cam kÕt båi thêng cho c¸c tr¸ch nhiÖm ®· nhËn b¶o hiÓm. Nh vËy, hai lo¹i h×nh kinh doanh nµy ®Òu tån t¹i ngay trong mét doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Trong ®ã, ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lµ chñ yÕu nhng kinh doanh t¸i b¶o hiÓm còng nhÊt thiÕt ph¶i ®Æt ra. Ngoµi môc ®Ých sinh lêi, kinh doanh t¸i b¶o hiÓm cßn gióp doanh nghiÖp b¶o hiÓm më réng quan hÖ víi c¸c b¹n hµng, tranh thñ nguån vèn, häc hái kinh nghiÖm, n¾m thªm th«ng tin, hç trî ®µo t¹o c¸n bé. H¬n thÕ n÷a, ®Õn lît m×nh c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cßn ph¶i thùc hiÖn t¸i b¶o hiÓm ®Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh kinh doanh, tr¸nh ph¸ s¶n trong nh÷ng trêng hîp mµ ®èi tîng tham gia cã sè tiÒn lín, ho¹t ®éng ë ®Þa bµn qu¸ xa, doanh nghiÖp kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t rñi ro. HiÖn nay, trªn thÕ giíi ®Æc biÖt lµ c¸c níc ph¸t triÓn ngoµi sù tån t¹i cña c¸c c«ng ty t¸i b¶o hiÓm th× h×nh thøc c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç còng t¬ng ®èi phæ biÕn. C¸c c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç cã gi¸ trÞ vèn gãp rÊt lín ®· vµ ®ang ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ æn ®Þnh thÞ trêng b¶o hiÓm ë c¸c quèc gia nµy.
1.2. §Æc ®iÓm ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm
1.2.1. §èi tîng kinh doanh ®a d¹ng
Kh¸c víi b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm th¬ng m¹i cã ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tµi s¶n, tr¸ch nhiÖm d©n sù vµ b¶o hiÓm vÒ con ngêi.
B¶o hiÓm tµi s¶n lµ b¶o hiÓm nh÷ng tµi s¶n cã thùc, tiÒn, giÊy tê cã gi¸ trÞ ®îc b»ng tiÒn vµ c¸c quyÒn tµi s¶n.
B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù lµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm .
B¶o hiÓm con ngêi lµ b¶o hiÓm tÝnh m¹ng, søc khoÎ, tai n¹n vµ nãi chung lµ nh÷ng sù kiÖn cã liªn quan ®Õn tuæi thä cña con ngêi.
Mçi ®èi tîng b¶o hiÓm bao gåm rÊt nhiÒu nghiÖp vô cô thÓ. Mçi nghiÖp vô lµ mét ho¹t ®éng kinh doanh díi h×nh thøc doanh nghiÖp b¸n s¶n phÈm b¶o hiÓm ra thÞ trêng vµ thu vÒ phÝ b¶o hiÓm. PhÝ ®ã ®îc tÝnh to¸n trªn c¬ së khoa häc ®¶m b¶o thu bï chi lµm nghÜa vô ®èi víi Nhµ níc vµ cã l·i cho doanh nghiÖp.
Víi sè lín c¸c nghiÖp vô (quy luËt sè lín ph¸t huy) th× lu«n ®¶m b¶o ®¼ng thøc:
PhÝ thu
=
Chi ho¹t ®éng kinh doanh
+
Nép thuÕ
+
L·i kinh doanh
Víi sù ®a d¹ng ®èi tîng b¶o hiÓm, quy luËt sè lín trong kinh doanh b¶o hiÓm cµng ph¸t huy t¸c dông; do ®ã, môc ®Ých lîi nhuËn sÏ ®¹t ®îc.
1.2.2. B¶o hiÓm lµ ngµnh kinh doanh cã nguån vèn ph¸p ®Þnh lín
Nguån vèn doanh nghiÖp b¶o hiÓm bao gåm vèn ®iÒu lÖ, phÝ b¶o hiÓm thu ®îc, l·i ®Çu t v.v...Trong ®ã, vèn ®iÒu lÖ ph¶i ®¶m b¶o nh møc vèn ph¸p ®Þnh do luËt quy ®Þnh (c«ng ty BHNT 140 tû VND, c«ng ty b¶o hiÓm phi nh©n thä 70 tû VND). Vèn ph¸p ®Þnh lín nh vËy lµ do ®Æc thï kinh doanh b¶o hiÓm - kinh doanh rñi ro.
1.2.3. Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lu«n lu«n ph¶i cã dù phßng nghiÖp vô b¶o hiÓm - lµ nguån vèn ®Çu t sinh lêi
Doanh nghiÖp kinh doanh b¶o hiÓm ph¶i trÝch lËp dù phßng nghiÖp vô tõ phÝ b¶o hiÓm cña tõng nghiÖp vô (hoÆc hîp ®ång b¶o hiÓm ®èi víi b¶o hiÓm nh©n thä) ®èi víi phÇn tr¸ch nhiÖm gi÷ l¹i cña doanh nghiÖp.
Dù phßng nghiÖp vô b¶o hiÓm cña b¶o hiÓm nh©n thä vµ phi nh©n thä cã kh¸c nhau.
§èi víi doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh©n thä, dù phßng nghiÖp vô bao gåm:
- Dự phòng toán học là kho¶n chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña sè tiÒn b¶o hiÓm vµ gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña phÝ b¶o hiÓm sÏ thu ®îc trong t¬ng lai ®Ó tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi sù kÞªn b¶o hiÓm x¶y ra thuéc tr¸ch nhiÖm cña b¶o hiÓm;
- Dù phßng phÝ cha ®ược hëng ¸p dông ®èi víi c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ng¾n h¹n (díi mét n¨m) ®Ó tr¶ tiÒn b¶o hiÓm sÏ ph¸t sinh trong thêi gian cßn hiÖu lùc cña n¨m hîp ®ång tiÕp theo;
- Dù phßng båi thêng ®îc sö dông ®Ó tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm nhng cha ®îc gi¶i quyÕt cho ®Õn cuèi n¨m tµi chÝnh;
- Dù phßng chia l·i ®îc sö dông ®Ó chia l·i theo tho¶ thuËn cña bªn mua b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm ;
- Dù phßng ®¶m b¶o c©n ®èi ®îc sö dông ®Ó tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm do ®ã cã biÕn ®éng lín vÒ tû lÖ tö vong, l·i suÊt kü thuËt.
b) §èi víi doanh nghiÖp b¶o hiÓm phi nh©n thä, dù phßng nghiÖp vô b¶o hiÓm bao gåm:
- Dù phßng phÝ cha ®îc hëng dïng ®Ó båi thêng cho tr¸ch nhiÖm sÏ ph¸t sinh trong thêi gian cßn hiÖu lùc cña hîp ®ång b¶o hiÓm trong n¨m tiÕp theo;
- Dù phßng båi thêng cho khiÕu n¹i cha ®îc gi¶i quyÕt;
- Dù phßng båi thêng cho c¸c dao ®éng lín vÒ tæn thÊt ®Ó båi thêng khi cã giao ®éng lín vÒ tæn thÊt hoÆc tæn thÊt lín x¶y ra mµ phÝ gi÷ l¹i sau khi ®· trõ ®i hai lo¹i dù phßng nghiÖp vô trªn kh«ng ®ñ ®Ó tr¶ tiÒn båi thêng thuéc phÇn tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm.
C¸c dù phßng nghiÖp vô trªn lµ nguån vèn ®Ó ®Çu t sinh lêi nhÊt lµ dù phßng nghiÖp vô b¶o hiÓm nh©n thä võa cã nguån vèn lín võa dµi h¹n.
1.2.4. Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lu«n lu«n g¾n kÕt víi hoạt ®éng ®Çu t
Ho¹t ®éng ®Çu t lµ mét bé phËn trong ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. Ho¹t ®éng ®Çu t võa gãp phÇn ph¸t triÓn quü tµi chÝnh, t¹o ®iÒu kiÖn më réng quy m« cña doanh nghiÖp; t¨ng quü phóc lîi, võa t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng; võa gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
Nguån vèn ®Çu t ph¸t triÓn gåm cã vèn ®iÒu lÖ, quü dù tr÷ b¾t buéc vµ tù nguyÖn, c¸c kho¶n l·i cña nh÷ng n¨m tríc cha sö dông, vèn nhµn rçi tõ DPNV b¶o hiÓm.
1.2.5. Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ c¸c ®iÒu íc quèc tÕ cã liªn quan
C¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ph¶i tu©n thñ quy ®Þnh cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm, c¸c quy ®inh kh¸c cña ph¸p luËt cã liªn quan vµ c¸c ®iÒu íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam ®· ký kÕt hoÆc tham gia.
Tu©n thñ ph¸p luËt còng nh c¸c ®iÒu íc quèc tÕ nh»m ®¶m b¶o kinh doanh ®óng híng, ®¹t hiÖu qu¶ cao, ®¶m b¶o lîi Ých cña ngêi tham gia, doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ Nhµ níc.
c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm lµ doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp, tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm vµ c¸c quy ®inh kh¸c cña ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn kinh doanh b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm.
NÕu kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ ®a d¹ng, phang phó c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi. Trong nÒn kinh tÕ ®ã cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia. V× vËy, c¸c tæ chøc kinh tÕ còng phï hîp víi thµnh phÇn kinh tÕ ®ã. Cô thÓ trong thÞ trêng b¶o hiÓm thßng bao gåm c¸c h×nh thøc tæ chøc nh sau:
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ níc;
C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm ;
C«ng ty b¶o hiÓm t nh©n;
Tæ chøc b¶o hiÓm t¬ng hç;
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm liªn doanh;
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm 100% vèn ®Çu t níc ngoµi.
§©y lµ h×nh thøc tæ chøc cña c¸c c«ng ty ®éc lËp. Ngoµi ra, cßn cã doanh nghiÖp (hay c«ng ty) trùc thuéc trong c¸c tæng c«ng ty (hay tËp ®oµn) kinh doanh lín. Ch¼ng h¹n, c«ng ty b¶o hiÓm quèc tÕ Mü AIA thuéc tËp ®oµn c«ng ty b¶o hiÓm vµ dÞch vô tµi chÝnh hµng ®Çu thÕ giíi AIG; C«ng ty b¶o hiÓm Samsung, C«ng ty b¶o hiÓm dÇu khÝ trong Tæng c«ng ty dÇu khÝ v.v…
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ níc
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ níc lµ doanh nghiÖp do Nhµ níc thµnh lËp, ®Çu vèn vµ qu¶n lý víi t c¸ch lµ ngêi chñ së h÷u. donh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ níc lµ mét ph¸p nh©n kinh tÕ ho¹t ®éng theo ph¸p luËt vµ b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt.
ë ViÖt Nam hiÖn nay cã 2 doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ níc: Tæng c«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam (B¶o ViÖt), C«ng ty B¶o hiÓm DÇu khÝ (PVIC) vµ C«ng ty t¸i b¶o hiÓm quèc gia (VINARE).
Tæng c«ng ty B¶o hiÓm ViÖt Nam (B¶o ViÖt) ®îc thµnh lËp ngµy 17/12/1964, vèn ®iÒu lÖ khi thµnh lËp l¹i (vµo th¸ng 3/1996) lµ 629 tû ®ång vµ ®îc xÕp h¹ng ®Æc biÖt theo QuyÕt ®Þnh sè 745/TTg cña Thñ tíng chÝnh phñ. B¶o ViÖt kinh doanh b¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm phi nh©n thä cã hÖ thèng c¸c c«ng ty thµnh viªn kh¾p c¸c tØnh thµnh trong c¶ níc; cã quan hÖ víi nhiÒu c«ng ty b¶o hiÓm c¸c níc trªn thÕ giíi v. v…
C«ng ty B¶o hiÓm DÇu khÝ (PVIC) - C«ng ty b¶o hiÓm ngµnh trong tæng c«ng ty lín - Tæng c«ng ty DÇu khÝ ViÖt Nam ®îc thµnh lËp ngµy 23/1/1996, víi vèn ®iÒu lÖ lµ 22 tû ®ång. PVIC kinh doanh b¶o hiÓm phi nh©n thä vµ ®îc phÐp thùc hiÖn b¶o hiÓm y tÕ b¾t buéc víi tÊt c¶ c¸n bé c«ng nh©n viªn trong ngµnh dÇu khÝ.
2.2. C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm
C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp do c¸c cæ ®«ng tham gia ®ãng gãp vèn th«ng qua h×nh thøc phµt hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ cã tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. §©y lµ doanh nghiÖp cã nhiÒu chñ së h÷u, cïng chia lîi, cïng chÞu lç t¬ng øng víi sè vèn gãp.
ë ViÖt Nam hiÖn nay cã 5 c«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm lµ:
- C«ng ty cæ phÇn B¶o hiÓm Nhµ Rång (B¶o Long) thµnh lËp 11/7/1995, vèn ®iÒu lÖ 22 tû ®ång , kinh doanh b¶o hiÓm phi nh©n thä; cã v¨n phßng ®¹i diÖn kh¾p c¸c ®Þa ph¬ng…
- C«ng ty cæ phÇn Petrolimex (PJICO) thµnh lËp 21/6/1996, vèn ®iÒu lÖ 55 tû ®ång, kinh doanh b¶o hiÓm phi nh©n thä, cã v¨n phßng ®¹i diÖn kh¾p c¸c ®Þa ph¬ng.
- C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm Bu ®iÖn (PTI) thµnh lËp cuèi n¨m 1998, vèn ®iÒu lÖ 30 tû ®ång.
- C«ng ty B¶o hiÓm thµnh phè Hå ChÝ Minh (B¶o Minh) thµnh lËp ngµy 28/11/1994, cã vèn ®iÒu lÖ lµ 45 tû ®ång, kinh doanh b¶o hiÓm phi nh©n thä; cã m¹ng líi v¨n phßng ®¹i lý kh¾p níc… Ngày 31/08/2004 Bảo Minh đã có quyết định chuyển thành công ty cổ phần bảo hiểm. Kể từ ngày 1/10/2004, công ty cổ phần Bảo Minh chính thức hoạt động trên thị trường Bảo hiểm
- C«ng ty T¸i b¶o hiÓm quèc gia (VINARE) ®îc thµnh lËp ngµy 27/9/1994, víi vèn ®iÒu lÖ lµ 40 tû ®ång. Chøc n¨ng cña VINARE lµ kinh doanh t¸i b¶o hiÓm ®èi víi c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm trong níc vµ níc ngoµi. §©y lµ c«ng ty t¸i b¶o hiÓm chuyªn nghiÖp ®Çu tiªn cña ViÖt Nam. Theo Quy định số 2299/QĐ-BTC ngày 21/7/2004 của Bộ Tài chính phê duyệt đề án cổ phần hoá của VI IARE. Tổng công ty cổ phần Tái bảo hiểm Quốc gia Việt Nam chính thức hoạt động từ ngày 01/01/2005.
C«ng ty b¶o hiÓm t nh©n
C«ng ty b¶o hiÓm t nh©n lµ c«ng ty b¶o hiÓm do mét c¸ nh©n lµm chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ho¹t ®éng cña c«ng ty tríc ph¸p luËt. C«ng ty ®îc thµnh lËp theo luËt doanh nghiÖp.
Tæ chøc b¶o hiÓm t¬ng hç
Tæ chøc b¶o hiÓm t¬ng hç lµ tæ chøc cã t c¸ch ph¸p nh©n ®îc thµnh lËp ®Ó kinh doanh b¶o hiÓm nh»m t¬ng trî, gióp ®ì lÉn nhau gi÷a c¸c thµnh viªn. Thµnh viªn tæ chøc b¶o hiÓm t¬ng hç võa lµ chñ së h÷u võa lµ bªn mua b¶o hiÓm. VÒ mÆt ph¸p lý, hä võa lµ héi viªn, võa lµ nh÷ng ngêi ®îc b¶o hiÓm.
Tæ chøc b¶o hiÓm t¬ng hç chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî vµ c¸c nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña tæ chøc trong ph¹m vi tµi s¶n cña tæ chøc.
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm liªn doanh
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm liªn doanh ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së vèn gãp cña c¸c bªn (trong níc vµ níc ngoµi). Ch¼ng h¹n, cña bªn ViÖt Nam vµ bªn níc ngoµi. VÞ trÝ c¸c bªn trong doanh nghiÖp phô thuéc vµo møc vèn gãp. C¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp hëng lîi nhuËn còng nh chÞu thua lç t¬ng øng víi møc vèn gãp.
HiÖn nay ë ViÖt Nam sè c«ng ty b¶o hiÓm liªn doanh ®ang ho¹t ®éng:
C«ng ty liªn doanh b¶o hiÓm quèc tÕ ViÖt Nam (V.I.A) thµnh lËp ngµy 05/8/1996, vèn ®iÒu lÖ 6 triÖu USD. VIA lµ c«ng ty liªn doanh gi÷a B¶o ViÖt víi c«ng ty Tokio Marine and Fire Insurance Co.Ltd cña NhËt B¶n vµ c«ng ty Commercial Union cña Anh. V.I.A kinh doanh trong lÜnh vùc b¶o hiÓm phi nh©n thä, chñ yÕu ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi.
C«ng ty b¶o hiÓm Liªn hiÖp (U.I.C) thµnh lËp ngµy 01/11/1997, vèn ®iÒu lÖ 6 triÖu USD. U.I.C lµ c«ng ty liªn doanh gi÷a c«ng ty B¶o hiÓm thµnh phè Hå ChÝ Minh - B¶o Minh víi c«ng ty Ysuda Fire and Marine Insurance Co. Ltd cña NhËt B¶n. LÜnh vùc kinh doanh lµ b¶o hiÓm phi nh©n thä.
C«ng ty Liªn doanh m«i giíi b¶o hiÓm Aon-Inchinbrok thµnh lËp n¨m 1993, vèn ®iÒu lÖ lµ 250.000 USD. §©y lµ c«ng ty liªn doanh gi÷a B¶o ViÖt víi tËp ®oµn m«i giíi b¶o hiÓm AON cña Mü.
C«ng ty Liªn doanh b¶o hiÓm B¶o Minh - CMG thµnh lËp th¸ng 3/2000 víi vèn ®iÒu lÖ 10.000.000 USD. B¶o Minh - CMG lµ c«ng ty liªn doanh gi÷a B¶o Minh víi tËp ®oµn dich vô tµi chÝnh Colonial (Australia). B¶o Minh - CMG kinh doanh trong lÜnh vùc b¶o hiÓm nh©n thä.
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm 100% vèn ®Çu t níc ngoµi
§©y lµ c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm do níc ngoµi ®Çu t vèn ho¹t ®éng t¹i níc së t¹i, theo luËt ph¸p cña níc së t¹i ®ång thêi chÞu sù chØ ®¹o cña c«ng ty mÑ ë chÝnh quèc.
ë ViÖt Nam, doanh nghiÖp b¶o hiÓm 100% vèn ®Çu t níc ngoµi chñ yÕu ho¹t ®éng trong lÜnh vùc b¶o hiÓm nh©n thä: Ch¼ng h¹n, c«ng ty Prudentail cña Anh quèc, c«ng ty AIA cña Mü, c«ng ty Manulife cña Canada v.v…C¸c c«ng ty nµy chÞu sù chi phèi cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm, luËt ®Çu t, luËt doanh nghiÖp vµ c¸c luËt kh¸c cã liªn quan.
Theo LuËt Kinh doanh B¶o hiÓm cña ViÖt Nam, doanh nghiÖp b¶o hiÓm bao gåm 5 lo¹i theo tÝnh chÊt së h÷u:
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ níc
C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm
Tæ chøc b¶o hiÓm t¬nh hç
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm liªn doanh
Doanh nghiÖp b¶o hiÓm 100% vèn ®Çu t níc ngoµi.
doanh nghiÖp b¶o hiÓm t¬ng hç
3.1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm t¬ng hç
Trªn thÕ giíi, c¸c tæ ch7øc t¬ng hç cã truyÒn thèng kh¸ l©u ®êi. H×nh thøc hîp t¸c vµ t¬ng hç ®îc b¾t nguån tõ viÖc nh÷ng ngêi cã quan hÖ hä hµng, hµng xãm, nh÷ng ngêi cïng nhãm kÕt hîp víi nhau nh»m b¶o vÖ b¶n th©n tõ c¸c rñi ro nh ch¸y, næ hoÆc c¸c tai n¹n kh¸c. Nh÷ng ngêi nµy thµnh lËp mét hÖ thèng chia sÎ rñi ro gi÷a mét sè lîng lín c¸ nh©n cã cïng chung mèi ®e däa, rñi ro. Trong giai ®o¹n ®Çu, tÝnh chÊt t¬ng hç ®îc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc c¸c c¸ nh©n tháa thuËn chia sÎ c¸c kho¶n chi phÝ x¸c ®Þnh gi÷a hä khi x¶y ra rñi ro. Sau ®ã c¸c tæ chøc t¬ng hç ®îc h×nh thµnh víi chøc n¨ng x¸c lËp c¸c nguyªn t¾c vµ b¶o ®¶m quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c thµnh viªn cña tæ chøc. C¸c tæ chøc b¶o hiÓm t¬ng hç cã ®Æc thï lµ ®îc thµnh lËp, së h÷u vµ kiÓm so¸t bëi chÝnh c¸c thµnh viªn cña m×nh lµ bªn mua b¶o hiÓm. Trong giai ®o¹n ph¸t triÓn ban ®Çu, c¸c tæ chøc b¶o hiÓm t¬ng hç chÞu tr¸ch nhiÖm v« h¹n theo ®ã c¸c thµnh viªn cïng cã nghÜa vô chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé c¸c tæn thÊt vµ chi phÝ ph¸t sinh. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, hÇu hÕt c¸c tæ chøc b¶o hiÓm t¬ng hç ®îc tæ chøc díi h×nh thøc tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n.
Các công ty bảo hiểm tương hỗ đã hình thành và phát triển phố biến khá lâu ở Pháp, Mỹ. Ở Pháp, tiêu biểu cho việc hoạt động theo mô hình “tổ chức tương hỗ nông nghiệp” là Tập đoàn bảo hiểm Groupama. Đây là tập đoàn bảo hiểm mạnh và có uy tín trong thị trường nông nghiệp của Pháp. Là tổ chức bảo hiểm tương hỗ đầu tiên của Pháp, do những người nông dân Pháp xây dựng vào cuối thế kỷ 19 nhằm phục vụ nhu cầu của chính mình. Hiện nay, đồng thời với việc củng cố vị trí là nhà bảo hiểm nông nghiệp hàng đầu, sau khi mua lại công ty bảo hiểm GAN tháng 7-1998, Groupama đã trở thành công ty bảo hiểm tổng hợp lớn thứ hai của thị trường Pháp và đứng đầu châu Âu về bảo hiểm nông nghiệp.
Tại Mỹ, công ty bảo hiểm tương hỗ đầu tiên ở Mỹ được thành lập tại thành phố Philadenphia (bang Pennsylvania) năm 1784 để kinh doanh bảo hiểm cháy. Khi mới thành lập, các công ty bảo hiểm tương hỗ có nguồn gốc từ các hợp tác xã và được tổ chức trên cơ sở các cộng đồng dân cư địa phương.
Cho đến trước khi cuộc công nghiệp hoá và thành thị hoá nông thôn diễn ra mạnh mẽ trong nửa đầu thế kỷ 19, nhu cầu của công chúng đối với bảo hiểm nhân thọ ở Mỹ còn thấp. Công ty bảo hiểm nhân thọ tương hỗ đầu tiên - Công ty bảo hiểm nhân thọ tương hỗ New York bắt đầu hoạt động năm 1842 và sau đó là một số công ty khác trong đó đáng chú ý là công ty bảo hiểm New York Life được thành lập năm 1845.
Trong giai đoạn này, hình thức bảo hiểm tương hỗ tỏ ra thông dụng và cạnh tranh với hình thức công ty cổ phần trong việc cung cấp nguồn vốn dựa trên cơ sở rủi ro. Với cơ cấu tương hỗ, việc bồi thường tổn thất, thiệt hại được phân bổ rộng rãi hơn cho nhiều người so với các công ty bảo hiểm cổ phần do một số ít người làm chủ. Nhờ đó, có thể làm giảm đáng kể rủi ro phát sinh khi một công ty không thể đáp ứng nghĩa vụ bồi thường (Chẳng hạn, đám cháy khủng khiếp ở New York năm 1835 đã khiến cho một số công ty bảo hiểm cháy được tổ chức dưới hình thức công ty bảo hiểm cổ phần bị phá sản). Theo cách nói hiện nay, các công ty bảo hiểm tương hỗ của thế kỷ 18 thường hoạt động với chi phí vốn nhỏ hơn và chịu rủi ro ít hơn.
Sự phát triển của các loại hình bảo hiểm tương hỗ cũng đã tạo ra vị thế đáng kể của loại hình doanh nghiệp này trên thị trường bảo hiểm Mỹ. Từ giữa những năm 1920 đến năm 1960, các công ty bảo hiểm phi nhân thọ tương hỗ đã tăng thị phần của mình trong khi các công ty bảo hiểm cổ phần lại bị giảm thị phần. Tính đến cuối những năm 1960, các công ty bảo hiểm tương hỗ chiếm khoảng 30% tổng số phí bảo hiểm của toàn thị trường. Kể từ đó trở đó, thị phần bảo hiểm Mỹ được chia theo tỷ lệ 30/70 giữa các công ty bảo hiểm tương hỗ và các công ty bảo hiểm cổ phần.
Hiện nay, ở Mỹ có khoảng 1.000 công ty bảo hiểm tương hỗ hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ, tập hợp trong một tổ chức có tên gọi “Hiệp hội các công ty bảo hiểm tương hỗ liên bang (NAMIC)”, được thành lập năm 1895. Trong số đó có khoảng 700 công ty bảo hiểm tương hỗ nông nghiệp, hoạt động chủ yếu trong phạm vi một địa hạt hành chính và chỉ được phép cung cấp các sản phẩm bảo hiểm có liên quan đến sản xuất nông nghiệp và phục vụ đời sống sinh hoạt ở nông thôn. Có khoảng 1/2 trong tổng số thành viên của NAMIC có doanh thu phí bảo hiểm hàng năm dưới 15 triệu USD.
Cùng với sự phát triển và nhu cầu bảo hiểm của nền kinh tế trong từng giai đoạn, tổ chức bảo hiểm tương hỗ cũng có những thay đổi đáng kể về hình thức pháp lý: chuyển đổi từ hình thức tương hỗ sang hình thức cổ phần và ngược lại. Có thể thấy tình trạng này không chỉ xảy ra ở Pháp mà còn khá phổ biến ở Mỹ, nước có loại hình bảo hiểm tương hỗ phát triển rất mạnh.
HiÖn nay c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç vÉn ®ang ®ã mét vai trß quan träng trªn toµn cÇu. Theo tµi liÖu nghiªn cøu vÒ b¶o hiÓm t¬ng hç cña Swiss Re n¨m 1999, 6 trong sè 10 c«ng ty b¶o hiÓm lín nhÊt thÕ giíi (vÒ tµi s¶n) lµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç. T¹i 5 quèc gia cã thÞ trêng b¶o hiÓm lín nhÊt (chiÕm 3/4 tæng sè c¸c giao dÞch b¶o hiÓm trªn toµn thÕ giíi), trong n¨m 1997, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç chiÕm kho¶ng 42% thÞ phÇn phÝ b¶o hiÓm.
72%
34.50%
24.50%
22%
15%
42%
0%
20%
40%
60%
80%
ThÞ phÇn t¹i 5 níc
NhËt
Mü
Anh
§øc
Ph¸p
H×nh 1: ThÞ phÇn phÝ b¶o hiÓm cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç n¨m 1997
Bªn c¹nh ®ã, tµi liÖu nghiªn cøu cña Swiss Re n¨m 1999 còng cho thÊy trong giai ®o¹n 1995-1997, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç trong lÜnh vùc phi nh©n thä cã ®îc møc ®é an toµn tµi chÝnh cao h¬n c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn trong khi vÉn duy tr× ®îc møc tû lÖ chi phÝ thÊp h¬n. Tµi liÖu nµy còng chØ râ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ t¬ng tù nh c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn kh¸c.
H×nh 2: Kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm phi nh©n thä
giai ®o¹n 1995-1997
H×nh 3: Tû lÖ chi phÝ cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm phi nh©n thä
giai ®o¹n 1995-1997
B¶ng 1: ThÞ phÇn vµ sè lîng c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç
trong lÜnh vùc phi nh©n thä ë mét sè níc trªn thÕ giíi
Quèc gia
ThÞ phÇn b¶o hiÓm t¬ng hç (%)
Sè lîng c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç
1987
1992
1997
1987
1992
1997
Mü
31
35
33
293
427
389
NhËt B¶n
4
4
3
2
2
2
Anh
14
14
8
24
25
17
§øc
19
17
16
79
73
67
Ph¸p
40
37
37
113
110
109
Tæng sè
24
26
24
511
637
584
B¶ng 2: ThÞ phÇn vµ sè lîng c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç
trong lÜnh vùc nh©n thä ë mét sè níc trªn thÕ giíi
Quèc gia
ThÞ phÇn b¶o hiÓm t¬ng hç (%)
Sè lîng c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç
1987
1992
1997
1987
1992
1997
Mü
40
41
35
125
109
100
NhËt B¶n
93
91
89
16
16
15
Anh
46
48
33
58
57
47
§øc
31
27
26
66
61
53
Ph¸p
10
8
5
17
16
17
Tæng sè
57
57
52
282
259
232
3.2. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt cña b¶o hiÓm t¬ng hç:
Có nhiều khái niệm khác nhau về tổ chức BHTH. Dưới đây là một số kh¸i niÖm c¬ b¶n :
Công ty BHTH là một công ty trong đó, các thành viên đóng góp một khoản tiền đặt cọc, ký quỹ, tiền gửi và cùng nhau thoả thuận rằng những thiệt hại, tổn thất xảy ra từ một rủi ro được bảo hiểm sẽ được bồi thường theo nguyên tắc tương hỗ và đoàn kết
Công ty BHTH là một doanh nghiệp mà trong đó các thành viên vừa là người bảo hiểm vừa là người được bảo hiểm. Trong công ty BHTH, phí bảo hiểm do các thành viên đóng góp trước hoặc sau khi xảy ra tổn thất để bồi thường cho cho các tổn thất và thực hiện những nghĩa vụ pháp lý. Phần chênh lệch giữa tài sản và trách nhiệm của công ty BHTH được gọi là thặng dư và được giữ lại chủ yếu để chi trả cho những tổn thất không lường trước hoặc để giảm phí bảo hiểm thông qua chia bảo tức.
BHTH là một hình thức bảo hiểm trong đó, một số người cùng nhau thành lập một tổ chức để bảo vệ cho quyền lợi của chính họ; các thành viên cùng nhau lập quỹ để bồi thường cho các tổn thất hoặc chi phí phát sinh. Trong các tổ chức này, mỗi thành viên vừa là người được bảo hiểm vừa là người bảo hiểm.
Công ty BHTH là công ty thuộc quyền sở hữu của những người tham gia bảo hiểm.
Tổ chức bảo hiểm tương hỗ là tổ chức có tư cách pháp nhân được thành lập để kinh doanh bảo hiểm nhằm tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên. Thành viên tổ chức bảo hiểm tương hỗ vừa là chủ sở hữu vừa là bên mua bảo hiểm.
Từ những định nghĩa nêu trên có thể nhận thấy các tổ chức BHTH có chung 3 đặc trưng cơ bản như sau:
- BHTH là một loại hình DNBH hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận;
- Các thành viên của tổ chức BHTH vừa là người bảo hiểm vừa là người tham gia bảo hiểm;
- Tổ chức BHTH được thành lập nhằm mục đích tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên.
3.3. Vai trß, chøc n¨ng cña b¶o hiÓm t¬ng hç:
Ngoài các vai trò, chức năng mà các tổ chức bảo hiểm tương hỗ mang lại như các loại hình bảo hiểm thương mại khác, vai trò của tổ chức bảo hiểm tương hỗ còn được thể hiện trên các khía cạnh sau:
Thứ nhất, khôi phục khả năng tài chính, thúc đẩy sự ổn định tài chính và giảm bớt các nỗi lo âu về tinh thần của các tổ chức, cá nhân tham gia bảo hiểm sau khi xảy ra sự kiện bảo hiểm. Bằng cách trả tiền bồi thường cho người bị thiệt hại hay tổn thất, bảo hiểm tương hỗ đem lại sự ổn định tài chính và ổn định xã hội, đồng thời góp phần làm giảm bớt sự lo âu về tinh thần cho các cá nhân và tổ chức tham gia bảo hiểm trong đời sống hàng ngày cũng như trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Về khía cạnh này, trước những tổn thất lớn và có tính chất thảm họa thì hình thức bảo hiểm tương hỗ tỏ ra vượt trội hơn so với hình thức bảo hiểm cổ phần vì rủi ro được san sẻ giữa các thành viên trong tổ chức, chẳng hạn, đám cháy khủng khiếp ở New York năm 1835 đã khiến cho một số công ty bảo hiểm cháy được tổ chức dưới hình thức công ty bảo hiểm cổ phần bị phá sản.
Thứ hai, bảo hiểm tương hỗ có thể thay thế cho các chương trình đảm bảo xã hội do Nhà nước thực hiện, nhờ đó làm giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước và nâng cao hiệu quả của việc phân bổ các nguồn lực trong xã hội. Ví dụ: Các họat động sản xuất nông nghiệp hay đánh bắt cá xa bờ thường diễn ra trên diện rộng và phụ thuộc rất nhiều và các điều kiện tự nhiên do vậy khả năng gặp tổn thất rất lớn và các họat động kinh doanh bảo hiểm thương mại thông thường rất khó đáp ứng, đáp ứng không hiệu quả hoặc với mức phí bảo hiểm phải đóng rất cao gây bất lợi cho người tham gia bảo hiểm. Trong nhiều trường hợp, với các tổn thất mang tính chất thảm họa thì các doanh nghiệp bảo hiểm này sẽ không đủ khả năng thanh toán và có thể bị phá sản. Do vậy, để giảm bớt mức độ thiệt hại, giảm bớt sự tài trợ của ngân sách nhà nước và tạo quyền chủ động trong việc đề phòng, hạn chế tổn thất thì việc tham gia tổ chức bảo hiểm tương hỗ là rất cần thiết.
Thứ ba, thúc đẩy các hoạt động thương mại, hoạt động sản xuất kinh doanh. Thực tế cho thấy nhiều loại hàng hoá và dịch vụ chỉ có thể tiêu thụ được trên thị trường nếu đi kèm với các hợp đồng bảo hiểm cho những trách nhiệm phát sinh liên quan đến việc sử dụng các hàng hoá và dịch vụ đó. Ngoài ra, bảo hiểm cũng hỗ trợ cho các hoạt động kinh doanh bằng cách tăng cường lòng tin của khách hàng. Ví dụ, một trong những điều kiện tiên quyết mà người đi vay cần thoả mãn trước khi được cho vay là phải mua bảo hiểm cho những tài sản được dùng để thế chấp, hoặc phải mua bảo hiểm nhân thọ cho tính mạng của người chịu trách nhiệm chính trong việc trả nợ. Chính vì lý do này mà người ta còn ví rằng “bảo hiểm là chất bôi trơn của hoạt động thương mại”.
Trong khi đó, với tấm lá chắn bảo hiểm (bảo hiểm tương hỗ) các hộ sản xuất kinh doanh đánh bắt cá xa bờ, nuôi trồng thuỷ hải sản, sản xuất nông nghiệp,...có thể yên tâm sản xuất.
Thứ tư, là kênh huy động vốn tiết kiệm quan trọng cho đầu tư phát triển, đồng thời thúc đẩy việc phân bổ một cách có hiệu quả hơn những nguồn vốn, thúc đẩy hình thành và phát triển thị trường vốn trong một quốc gia. Thông qua các nguồn vốn huy động được (phí bảo hiểm), các công ty bảo hiểm tiến hành đầu tư vào các công trình, dự án hay các công cụ tài chính dưới các dạng đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp.
Thứ năm, là công cụ hữu hiệu để quản lý rủi ro có hiệu quả thông qua việc định giá, chuyển giao rủi ro, đóng góp quĩ để chi trả cho các tổn thất và giảm bớt thiệt hại. Các công ty bảo hiểm thực hiện việc định giá sản phẩm thông qua việc xét nhận bảo hiểm và đầu tư, theo nguyên tắc rủi ro càng lớn thì phí bảo hiểm càng cao. Các chủ doanh nghiệp, các nhà quản lý, nhà đầu tư, chủ nợ và các cổ đông có thể sử dụng những “tín hiệu” thu được từ việc định giá sản phẩm này để đưa ra những quyết định dựa trên thông tin đầy đủ. Nhờ đó, hiệu quả kinh tế cũng được nâng cao.
Các công ty bảo hiểm cũng cho phép các doanh nghiệp và cá nhân chuyển giao các tài sản, trách nhiệm, tổn thất thu nhập và các rủi ro khác để đáp ứng nhu cầu của chính bản thân họ một cách tốt hơn. Ngoài ra, các công ty bảo hiểm nhân thọ còn giúp các tổ chức và cá nhân chuyển giao các khoản tiết kiệm của họ sang một hình thức mới với độ thanh khoản cao, an toàn hơn và mức độ rủi ro thấp hơn. Mặt khác, theo qui luật số lớn, các công ty bảo hiểm thu phí của số đông người tham gia bảo hiểm để bồi thường cho số ít những thiệt hại, tổn thất xảy ra. Thông qua hoạt động đầu tư, các công ty bảo hiểm có thể phân tán rủi ro cho nhiều đối tượng tiếp nhận đầu tư khác nhau và nhờ đó đa dạng hoá danh mục đầu tư, làm giảm bớt sự không ổn định và dễ đổ vỡ.
Với ý nghĩa kinh tế - xã hội to lớn như đã nêu trên, trong thời gian tới, cùng với việc hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về kinh doanh bảo hiểm và việc từng bước hội nhập vào nền kinh tế khu vực và thế giới, chắc chắn ngành bảo hiểm Việt Nam nói chung và bảo hiểm tương hỗ nói riêng sẽ đóng góp nhiều hơn cho công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, xứng đáng với tiềm năng và vị trí của nó trong nền kinh tế quốc dân.
3.4. Các hình thức tổ chức và quản lý Tổ chức BHTH:
Công ty BHTH có thể được phân loại dựa theo nhiều tiêu chí khác nhau.
Nếu căn cứ theo thời điểm đóng phí bảo hiểm, công ty BHTH được phân thành: Công ty BHTH phí bảo hiểm đóng trước và công ty BHTH phí bảo hiểm đóng sau
- Công ty BHTH phí bảo hiểm đóng trước:
Đây là hình thức phổ biến nhất của công ty BHTH. Phương thức hoạt động của công ty này giống công ty cổ phần ở chỗ phần lớn hoặc toàn bộ chi phí bảo hiểm được công ty thu trước, vào thời điểm cấp hợp đồng bảo hiểm. Về nguyên tắc, trong quá trình hoạt động, chủ hợp đồng bảo hiểm sẽ không phải đóng thêm bất kỳ khoản tiền nào, ngay cả khi công ty làm ăn thua lỗ. Các công ty BHTH thuộc loại này kinh doanh nhiều loại nghiệp vụ bảo hiểm khác nhau và hoạt động trên địa bàn rộng.
Khi kết thúc thời hạn hợp đồng bảo hiểm, một phần số phí bảo hiểm đã thu có thể được trả lại cho người tham gia bảo hiểm dưới dạng bảo tức, sau khi đã trừ đi các chi phí tổn thất, chí phí hoạt động, trích lập dự phòng nghiệp vụ và để lại lợi nhuận nhằm bổ sung vốn hoạt động. Chủ hợp đồng bảo hiểm sẽ không thể biết về số tiền thực tế mà người đó được nhận cho đến sau khi hợp đồng kết thúc, điều này tùy thuộc vào các thức phân loại loại các chủ hợp đồng bảo hiểm mà công ty áp dụng.
- Công ty BHTH phí bảo hiểm đóng sau:
So với các công ty BHTH phí đóng trước, các công ty BHTH phí đóng sau ít phổ biến hơn nhất là trong giai đoạn hiện nay. Ở Mỹ, những công ty này thường khai thác một số loại hình bảo hiểm đặc thù như bảo hiểm cháy và bão cho các trang trại và nhà tư nhân tại các thành phố nhỏ. Đối với phương thức hoạt động này, việc đóng phí được thực hiện theo 2 cách:
C¸ch thø nhÊt: Công ty bảo hiểm sẽ tạm thu một phần phí bảo hiểm từ người tham gia bảo hiểm. Sau khi tổn thất xảy ra, hoặc hết hạn hợp đồng, công ty sẽ tính toán lại và cân đối với số phí đã đóng trước khi quyết định có thu thêm phí bảo hiểm từ các thành viên hay không.
C¸ch thø hai: Một số công ty BHTH chấp nhận hoàn toàn không thu phí bảo hiểm khi tham gia vào công ty. Chỉ đến sau khi tổn thất xảy ra, hoặc sau khi hết hạn hợp đồng, công ty mới tính toán để phân bổ số phí mà các thành viên phải đóng góp.
Như vậy, trong cả 2 trường hợp, việc chi trả quyền lợi sẽ phụ thuộc vào việc thu phí bảo hiểm từ các thành viên toàn bộ hoặc một phần sau khi tổn thất xảy ra. Tuỳ thuộc vào từng hợp đồng cụ thể mà quyền yêu cầu người được bảo hiểm đóng góp sau khi xảy ra tổn thất có thể chỉ hạn chế trong một số tiền nhất định hoặc không khống chế về mức tối đa. Một thành viên của công ty BHTH phí đóng sau nhưng tham gia với mức trách nhiệm không hạn chế sẽ phải đóng một phần phí bảo hiểm theo tỷ lệ trên tổng số tiền tổn thất và các chi phí hợp lý, hợp lệ của công ty. Hình thức doanh nghiệp này có nhược điểm là không đảm bảo sự ổn định và chắc chắn trong hoạt động của công ty cũng như khả năng thanh toán đến cùng các trách nhiệm về tài sản. Do đó, nó chỉ thích hợp với giai đoạn đầu của ngành bảo hiểm, còn đến nay, loại công ty BHTH này đã không còn phổ biến nữa.
Nếu căn cứ theo số phí bảo hiểm phải nộp, công ty BHTH bao gồm: công ty BHTH đầu tư không hạn chế và công ty BHTH đầu tư hạn chế.
- Công ty BHTH đầu tư không hạn chế:
Công ty BHTH đầu tư không hạn chế có thể yêu cầu mỗi người được bảo hiểm đóng góp một khoản đầu tư bổ sung với số tiền không vượt quá khoản đầu tư đã đóng trước đó nếu tổn thất và các chi phí hoạt động của công ty cao hơn khoản đầu tư đã đóng trước đó cộng với các khoản thu nhập của công ty. Như vậy, loại hình công ty BHTH này có nhiều điểm tương đồng với loại công ty BHTH phí bảo hiểm đóng sau. Để thành lập công ty BHTH đầu tư không hạn chế, các sáng lập viên phải đóng góp ít nhất 30% số vốn của công ty.
- Công ty BHTH đầu tư hạn chế:
Đối với các công ty BHTH đầu tư hạn chế, số tiền góp vốn của các sáng lập viên ít nhất phải bằng 50% tổng vốn cổ phần của công ty tuỳ thuộc vào việc công ty dự kiến kinh doanh một hoặc nhiều loại hình bảo hiểm.
c ) Công ty BHTH truyền thống và công ty BHTH cổ phần
Trong công ty BHTH truyền thống, các chủ hợp đồng bảo hiểm được hưởng những quyền lợi theo hợp đồng mà họ đã tham gia (trong đó có quyền được trả tiền bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm). Ngoài ra, với tư cách là thành viên công ty, họ còn có những quyền nhất định gần giống với quyền của các cổ đông trong công ty cổ phần, chẳng hạn như quyền bầu các thành viên HĐQT, quyền được chia số tài sản còn lại của của công ty khi giải thể hoặc chuyển sang hình thức doanh nghiệp khác. Chính vì vậy, chủ hợp đồng bảo hiểm đồng thời là người sở hữu công ty BHTH.
Trong những năm gần đây, trước những lời chỉ trích cho rằng việc chuyển từ hình thức công ty BHTH sang hình thức công ty cổ phần (hay còn gọi là phi tương hỗ hoá) là một quá trình tốn kém và làm thay đổi thuộc tính cơ bản của công ty, một số bang ở nước Mỹ đã thông qua các đạo luật cho phép các công ty BHTH được thành lập dưới một hình thức mới kết hợp giữa công ty BHTH và công ty bảo hiểm cổ phần với tên gọi - công ty bảo hiểm cổ phần tương hỗ. Trong chừng mực nhất định, hình thức này cho phép việc “tương hỗ hoá một phần” và do đó giải pháp này đã gây ra nhiều tranh cãi trong ngành bảo hiểm.
Khi chuyển sang mô hình công ty tương hỗ cổ phần, trước hết, công ty BHTH phải chuyển thành một công ty cổ phần, sau đó người ta thành lập một công ty cổ phần mẹ để sở hữu cổ phiếu trong công ty tương hỗ đã bị chuyển đổi. Các quyền của chủ hợp đồng bảo hiểm với tư cách thành viên của công ty BHTH bị chuyển đổi sẽ chấm dứt và được thay thế bằng các quyền trong công ty tương hỗ cổ phần, trong khi các quyền theo hợp đồng vẫn giữ nguyên đối với công ty tương hỗ bị chuyển đổi. Như vậy, các chủ hợp đồng là thành viên của công ty cổ phần mẹ trong khi công ty cổ phần mẹ lại là người sở hữu công ty tương hỗ bị chuyển đổi.
Xét dưới góc độ người tham gia bảo hiểm, sự khác nhau giữa công ty BHTH truyền thống và công ty tương hỗ cổ phần là không đáng kể, bởi vì những quyền lợi có được nhờ tính chất tương hỗ vẫn được bảo lưu. Tuy nhiên, với cơ cấu công ty tương hỗ cổ phần, công ty cổ phần mẹ có thể bán một phần (thông thường không quá 50%) cổ phiếu trong công ty tương hỗ đã bị chuyển đổi cho các nhà đầu tư bên ngoài nhằm huy động vốn. Trong trường hợp này, các chủ hợp đồng tiếp tục được hưởng những lợi ích trong việc sở hữu công ty tương hỗ bị chuyển đổi và các quyền lợi khác có được từ việc sở hữu một công ty có số vốn lớn hơn đem lại.
Xét dưới góc độ quản lý nhà nước, công ty tương hỗ bị chuyển đổi chịu sự điều chỉnh như các công ty bảo hiểm cổ phần khác. Theo thông lệ, không có sự khác biệt đáng kể giữa việc quản lý công ty bảo hiểm cổ phần và công ty BHTH.
Trong tổ chức bảo hiểm tương hỗ người được bảo hiểm tương tự như cổ đông của công ty cổ phần xét về quyền hạn và nghĩa vụ đối với công ty. Chẳng hạn người được bảo hiểm cũng được quyền tham gia vào hoạt động trong tổ chức bảo hiểm tương hỗ dưới hình thức bỏ phiếu và được chia lợi nhuận hay cùng nhau gánh chịu tổn thất của tổ chức bảo hiểm tương hỗ.
Trước đây, người ta còn tranh cãi là tổ chức bảo hiểm tương hỗ có phải là doanh nghiệp bảo hiểm hay không thì ngày nay, bảo hiểm tương hỗ được coi là doanh nghiệp bảo hiểm. Hoạt động bảo hiểm tương hỗ phải tuân thủ các quy định quản lý về kinh doanh bảo hiểm nhưng có tính đến tính chất bảo hiểm tương hỗ.
Trừ trường hợp pháp luật có quy định cụ thể khác, tổ chức bảo hiểm tương hỗ cũng chịu sự quản lý nhà nước về kinh doanh bảo hiểm như đối với tất cả các doanh nghiệp bảo hiểm khác. Tuy nhiên, có một số nước loại trừ các công ty bảo hiểm tương hỗ khỏi pháp luật chung về bảo hiểm; hoặc các tổ chức bảo hiểm tương hỗ được coi như tương hỗ đánh giá. Bảo hiểm tương hỗ đánh giá là bảo hiểm thực hiện trên cơ sở đánh giá chỉ áp dụng đối với thành viên của công ty. Dù pháp luật không coi tổ chức bảo hiểm tương hỗ là doanh nghiệp bảo hiểm thì không cũng không có nghĩa là các tổ chức này không chịu sự điều chỉnh của Luật kinh doanh bảo hiểm.
Cũng có một số trường hợp ngoại lệ pháp luật quy định tổ chức bảo hiểm tương hỗ được coi là doanh nghiệp bảo hiểm những chỉ áp dụng đối với trường hợp cụ thể của văn bản pháp luật đó mà thôi. Ví dụ, tổ chức trợ giúp tương hỗ thuỷ quân được thành lập nhằm mục đích trợ giúp cho các gia đình có quân nhân bị chết một khoản tiền trọn gói để giảm nhẹ gánh nặng tài chính hoặc để đảm bảo các gia đình này nhận được tiền hưu trí mà họ có quyền được hưởng, tổ chức này chịu sự điều chỉnh của Luật kinh doanh bảo hiểm nhân thọ nhưng không chịu sự điều chỉnh của Luật thuế thu nhập áp dụng đối với công ty bảo hiểm.
d) Công ty bảo hiểm tương hỗ thông thường và bất thường:
Phân loại này phổ biến ở Pháp.
- Công ty BHTH thông thường:
Đối với công ty bảo hiểm tương hỗ thông thường, một trong các điều kiện để được cấp giấy phép hoạt động là công ty phải có vốn thành lập khá lớn và phải có ít nhất 500 thành viên. Điều lệ của công ty sẽ qui định rõ đối tượng và điều kiện thành viên cũng như hình thức đóng phí bảo hiểm (đóng phí cố định hoặc đóng phí bất định). Trong trường hợp qui định đóng phí bất định, vào cuối năm tài chính, nếu kết quả hoạt động không cân bằng, công ty có thể yêu cầu các hội viên nộp thêm phí (vì thế các khoản đóng góp thêm này được gọi là phí bổ sung). Trong hợp đồng bảo hiểm cần thiết phải qui định rõ số phí tối đa mà mỗi thành viên sẽ phải nộp.
Theo qui định của Luật bảo hiểm, công ty BHTH thông thường chỉ được kinh doanh bảo hiểm nhân thọ nếu phí đóng góp là cố định. Cũng giống như các công ty bảo hiểm cổ phần, các công ty bảo hiểm tương hỗ không bị hạn chế về phạm vi hoạt động và được phép hoạt động nhờ hệ thống đại lý và các nhà môi giới.
- Công ty BHTH bất thường
Đối với công ty bảo hiểm tương hỗ bất thường, đây là dạng đặc biệt của công ty BHTH, gồm 2 loại:
+) Công ty tương hỗ bảo hiểm: Đây là các hội tương hỗ. Để được phép hoạt động, hội tương hỗ phải có ít nhất 300 thành viên và không cần có vốn thành lập ban đầu. Các khoản phí bảo hiểm đóng góp luôn biến đổi, vì thế, các công ty loại này không được phép kinh doanh bảo hiểm nhân thọ. Điều lệ của công ty phải nêu rõ sự hạn chế về địa bàn hoạt động và nghiệp vụ bảo hiểm. Khác với công ty BHTH thông thường ở trên, công ty này không được hoạt động thông qua hệ thống môi giới và đại lý (không được trả hoa hồng cho môi giới, đại lý); hội đồng quản trị và ban giám đốc công ty không được trả lương (điều này thể hiện tính chất “hội”) và thặng dư có thể được phân chia toàn bộ theo qui định tại Điều lệ của hội tương hỗ.
+) Tổ chức tương hỗ nông nghiệp: tổ chức tương hỗ nông nghiệp chịu sự giám sát của Bộ Nông nghiệp và Bộ Kinh tế - Tài chính. Tổ chức chỉ bảo hiểm cho các rủi ro liên quan đến nông nghiệp (bảo hiểm nhân thọ và phi nông nghiệp đều bị loại trừ). Các khoản phí bảo hiểm đóng góp luôn thay đổi.
M« h×nh chung vÒ c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç ë mét sè níc trªn thÕ giíi
3.5.1. Thành viên của công ty bảo hiểm tương hỗ:
Thành viên công ty bảo hiểm tương hỗ có hai mối quan hệ, mỗi thành viên vừa là người được bảo hiểm vừa là người bảo hiểm. Trong mối quan hệ thứ nhất, thành viên là người được bảo hiểm, có trách nhiệm nộp phí bảo hiểm và nhận được tiền bồi thường nếu xảy ra sự kiện bảo hiểm. Trong mối quan hệ thứ hai, thành viên có trách nhiệm bồi thường cho các thành viên khác. Bởi vậy, một đơn bảo hiểm của công ty bảo hiểm tương hỗ không chỉ đơn thuần là một hợp đồng bảo hiểm giữa người được bảo hiểm và công ty bảo hiểm mà còn là hợp đồng bảo hiểm giữa người được bảo hiểm và tất cả người được bảo hiểm khác.
Mối quan hệ giữa người được bảo hiểm và công ty bảo hiểm tương hỗ là mối quan hệ giữa con nợ và chủ nợ. Mặc dù không có mối quan hệ uỷ thác nào, công ty vẫn có trách nhiệm hoạt động trung thực và tuân thủ các quyền hạn của thành viên. Trách nhiệm này được coi là trách nhiệm uỷ thác. Bởi vậy, quỹ của công ty là quỹ uỷ thác được thành lập do các khoản đóng góp của thành viên.
Việc tham gia bảo hiểm là điều kiện tiên quyết để trở thành thành viên của công ty, vì vậy nếu điều lệ không có quy định gì khác, tư cách thành viên bắt đầu khi hợp đồng bảo hiểm được giao kết và kéo dài trong suốt thời hạn của hợp đồng.
3.5.2. Tài sản của công ty:
Theo kinh nghiệm các nước, tài sản của công ty do công ty quản lý vì lợi ích của thành viên, người được bảo hiểm và người sở hữu công ty. Các quỹ của công ty được quản lý như quỹ uỷ thác vì lợi ích của các thành viên. Tuy nhiên, thành viên của công ty không có quyền yêu cầu quyền riêng rẽ đối với mỗi bộ phận của tài sản của công ty. Ví dụ, thành viên không có quyền yêu cầu chuyển giao tài sản cho người khác. Tương tự như vậy, thành viên của công ty không có quyền lợi trực tiếp trong các quỹ của công ty dùng để bồi thường tổn thất, người quản lý tài sản của thành viên không có quyền xâm phạm đến các quỹ của công ty.
Mỗi thành viên có quyền ngang nhau và cùng được hưởng lợi nhuận của công ty bảo hiểm tương hỗ. Trường hợp phân chia không đều lợi nhuận, người được bảo hiểm có quyền kiện công ty đòi phần lợi nhuận của mình. Tuy nhiên, chỉ có các thành viên đương nhiệm và là người được bảo hiểm mới có quyền đòi được hưởng lợi nhuận.
3.5.3. Vốn và quỹ:
a) Khái quát:
Pháp luật thường quy định tổ chức bảo hiểm tương hỗ phải có một số vốn nhất định trước khi hoạt động. Phụ thuộc vào kế hoach kinh doanh của tổ chức bảo hiểm tương hỗ, vốn hoặc quỹ hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ dùng để trang trải cho các tổn thất và chi phí của tổ chức bảo hiểm tương hỗ bao gồm phí bảo hiểm, tiền ký quỹ, tiền đóng góp và thu nhập hoạt động, và các quỹ đảm bảo, quỹ an toàn, quỹ dự trữ. Trường hợp tổ chức bảo hiểm tương hỗ được phép thu phí và cấp đơn bảo hiểm cho người được bảo hiểm không phải là thành viên thì số phí bảo hiểm của các thành viên được coi là khoản vốn tương tự như khoản vốn của các công ty bảo hiểm cổ phần.
Có một nguyên tắc chung liên quan đến lợi nhuận của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Lợi nhuận được xác định đều cho người được bảo hiểm theo tỷ lệ các khoản phí đóng góp. Bất kể thành viên nào của tổ chức bảo hiểm tương hỗ cũng có quyền khởi kiện về việc không được phân chia công bằng lợi nhuận của tổ chức bảo hiểm tương hỗ.
b) Quỹ đảm bảo
Nếu pháp luật không có quy định gì khác, một tổ chức bảo hiểm tương hỗ đương nhiên có quyền lập quỹ đảm bảo hoặc quỹ dự trữ. Mặc dù một số cơ quan có thẩm quyền quy định rằng nếu điều lệ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ không quy định việc lập quỹ dự trữ thì việc giao kết hợp đồng bảo hiểm để thiết lập quỹ dự trữ được coi là vô hiệu. Do đó việc cần thiết lập quỹ đảm bảo phải được quy định rõ trong điều lệ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ, hoặc được pháp luật cho phép, hoặc quy định bắt buộc, đặc biệt đối với trường hợp cấp đơn bảo hiểm thu phí bảo hiểm tiền mặt. Thực tế là pháp luật quy định cho phép tổ chức bảo hiểm tương hỗ được lập quỹ đảm bảo với điều kiện điều lệ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ phải quy định việc thiết lập quỹ đảm bảo để tính cổ phần của các thành viên đóng góp, mặc dù điều đó không có nghĩa đó là công ty bảo hiểm cổ phần.
Thực ra quỹ đảm bảo là tài sản của công ty dùng để trang trải các chi phí khi công ty không đủ khả năng thanh toán, hoặc ít nhất cũng dùng để chuyển các khoản tiền thu được để lập ra quỹ này. Tuy nhiên, pháp luật quy định rằng nếu điều lệ công ty quy định vốn lưu động của công ty dùng để thay thế cho quỹ đảm bảo thì vốn đó được coi là nguồn vốn của công ty dùng để trang trải cho các khoản nợ phải trả. Trong trường hợp công ty là người nhận tiền thì quỹ này không được tính vào các chi phí quản lý tài sản của công ty. Quỹ này chỉ chịu chi phí trực tiếp quản lý quỹ và các chi phí này được coi là chi phí ưu tiên đối với các khoản nợ khác.
c) Quỹ đặc biệt:
Quỹ đặc biệt là quỹ được thiết lập dùng cho một mục đích đặc biệt nào đó. Quỹ uỷ thác để đáp ứng bồi thường sẽ được dùng để thanh toán các chi phí khiếu nại và các khoản nợ khác của công ty. Mọi hình thức chia tiền quỹ giữa công ty và người được bảo hiểm không đáp ứng yêu cầu chi trả tiền bồi thường và các khoản nợ khác của công ty đều bị coi là vô hiệu và bị coi là sử dụng gian lận làm thiệt hại đến quyền lợi của các chủ nợ khác của công ty.
Việc thành lập quỹ khẩn cấp dùng để bồi thường hoặc vì các mục đích khác quy định trong đơn bảo hiểm không ảnh hưởng đến tính chất của công ty là công ty đánh giá nếu công ty được giao quyền yêu cầu người được bảo hiểm đóng góp để lập quỹ. Đối với công ty đánh giá thì quỹ khẩn cấp này không thể dùng hết được do việc công ty là công ty đánh giá và việc đánh giá không phải là quan trọng.
3.5.4. Quy định về hoạt động của Công ty Bảo hiểm Tương hỗ:
a) Địa bàn hoạt động
Pháp luật một số nước quy định, một công ty bảo hiểm tương hỗ có thể bị giới hạn địa bàn hoạt động nghiệp vụ. Bởi vậy, hợp đồng bảo hiểm được ký kết bởi một hợp tác xã, công ty không được phép hoạt động trên địa bàn đó bị coi là vô hiệu. Việc giới hạn đó phải được quy định rõ ràng. Do đó nếu một công ty bảo hiểm tương hỗ của một quận nào đó quy định rằng công ty công ty được thành lập để thực hiện bảo hiểm tương hỗ cho nhà cửa, văn phòng và đồ đạc trong nhà của các thành viên sống trong một số quận nhất định nhưng không quy định cụ thể địa bàn hoạt động thì việc khai thác bảo hiểm trong các quận lân cận không vượt quá quyền hạn của công ty, theo quy định của Luật kinh doanh bảo hiểm thì công ty đó có quyền hoạt động trong các vùng phụ cận với quận công ty có trụ sở hoạt động.
b) Nghiệp vụ được phép kinh doanh:
Thông thường, công ty bảo hiểm tương hỗ chỉ được phép kinh doanh loại nghiệp vụ bảo hiểm được cấp giấy phép. Ví dụ, điều lệ công ty không cho phép công ty thực hiện nghiệp vụ bảo hiểm mùa màng và pháp luật cũng không cho phép công ty triển khai nghiệp vụ bảo hiểm đó, thì hợp đồng bảo hiểm mùa màng của công ty bị coi là vô hiệu. Một công ty bảo hiểm tương hỗ có điều lệ quy định công ty thực hiện nghiệp vụ bảo hiểm cháy do tai nạn, sét đánh hoặc các nguyên nhân khác gây ra thì không được bảo hiểm cho các rủi ro do sét gây ra nhưng sét không gây ra cháy. Vô hình chung là công ty sẽ hoạt động theo các quy định tại điều lệ của công ty.
c) Giới hạn trách nhiệm bảo hiểm:
Nếu pháp luật không cấm, công ty bảo hiểm tương hỗ có thể giới hạn trách nhiệm bảo hiểm. Tuy nhiên, nếu pháp luật hoặc điều lệ cấm giới hạn trách nhiệm bảo hiểm đối với một số loại nghiệp vụ bảo hiểm ví dụ như bảo hiểm mưa đá, thì công ty bảo hiểm tương hỗ không được giới hạn trách nhiệm theo tỷ lệ phần trăm tổn thất đối với mỗi loại thành viên cụ thể.
Quy định chung được chấp nhận là đối với công ty bảo hiểm tương hỗ đánh giá thì giới hạn của công ty được xác định theo mức độ tổn thất. Do đó bất kỳ quy định nào của công ty giới hạn trách nhiệm bảo hiểm đều bị coi là vô hiệu. Trường hợp điều lệ công ty quy định rằng bất kỳ thành viên của công ty cũng phải đóng phí bảo hiểm đánh giá và nếu người được bảo hiểm là thành viên của công ty thì công ty không có quyền cấp đơn bảo hiểm không đánh giá. Quy định của công ty về việc cho phép thiếu hụt tài sản trái với quy định của pháp luật về việc cho phép thành viên đóng phí bảo hiểm đánh giá đều bị coi là vô hiệu. Theo quy định này trách nhiệm của thành viên là trách nhiệm liên tục, thành viên phải đóng phí bảo hiểm đánh giá để đáp ứng các khoản nợ của công ty.
d) Quyền bổ sung các quy định đặc biệt: bảo hiểm phí đã đóng, bảo hiểm mở rộng, bảo hiểm không bị tước đoạt
Nói chung, trong các đơn bảo hiểm của công ty hoạt động trên cơ sở đánh giá không bao gồm bảo hiểm phí đã đóng, bảo hiểm mở rộng, bảo hiểm không bị tước đoạt. Bởi vì phí đóng thêm phụ thuộc vào khiếu nại rủi ro chết, công ty không có quỹ dự trữ để bồi thường cho các rủi ro phát sinh thêm. Công ty hoạt động trên cơ sở phí đánh giá không có quyền yêu cầu nộp phí bảo hiểm cố định hoặc theo kỳ bất kể kết quả kinh doanh của công ty như thế nào. Tuy nhiên, đối với công ty đánh giá được pháp luật cho phép, thì được phép thu thêm phí bảo hiểm để lập quỹ dự trữ cho bảo hiểm phí đã đóng, bảo hiểm mở rộng, bảo hiểm không bị tước đoạt theo đó các đơn bảo hiểm này có giá trị hoàn lại. Do các đơn bảo hiểm này không có đủ yếu tố của đơn bảo hiểm hỗn hợp và mang tính chất phí bảo hiểm đánh giá do đó một công ty bảo hiểm tương hỗ đánh giá được thành lập chỉ để thực hiện nghiệp vụ bảo hiểm này không có quyền cấp các đơn bảo hiểm như nói trên.
Công ty bảo hiểm nhân thọ được thành lập theo Luật công ty đánh giá quy định rằng người nhận uỷ thác, giám đốc, phải xác định tỷ lệ phí bảo hiểm và số phí bảo hiểm, phí bảo hiểm đóng thêm, phí bảo hiểm thu định kỳ, thời gian và cách thức nộp phí bảo hiểm, rủi ro được bảo hiểm, thời hạn bảo hiểm có thể quy định trong đơn bảo hiểm việc mở rủi rộng thời hạn bảo hiểm nếu phí bảo hiểm đã được đóng cho một số năm nhất định. Tuy nhiên, theo quy định của pháp luật một số nước, công ty bảo hiểm nhân thọ được thành lập theo Luật công ty đánh giá không được phép quy định trong đơn bảo hiểm nhân thọ bảo hiểm mở rủi rộng hoặc bảo hiểm phí đã đóng.
e) Cầm cố, tổn thất phải trả:
Trong đơn bảo hiểm cháy, điều khoản cầm cố quy định người nhận cầm cố được coi là người thụ hưởng trong phạm vi quyền hạn của công ty bảo hiểm tương hỗ quận, mặc dù người nhận cầm cố không bao giờ trở thành thành viên của công ty và không bao giờ ký kết cam đoan việc trả phí bảo hiểm bổ sung. Việc người nhận cầm cố có tên trong điều khoản “cầm cố không thu phí bảo hiểm bổ sung” không được hiểu là người đó là thành viên, có trách nhiệm như là người bảo hiểm.
f) Hoạt động tái bảo hiểm:
Tại một số nước, bang của Mỹ, pháp luật cho phép công ty bảo hiểm tương hỗ được trở thành thành viên của các công ty tái bảo hiểm tương hỗ. Trong các trường hợp này pháp luật quy định số lượng các công ty thành viên. Quy định này của pháp luật được coi là hợp pháp mặc dù có một số ý kiến cho rằng quy định này vi phạm quyền của các thành viên của tổ chức bảo hiểm tương hỗ.
Trong trường hợp pháp luật quy định giới hạn rủi ro được bảo hiểm, và giới hạn nghiệp vụ bảo hiểm cháy của công ty bảo hiểm cháy đối với tài sản hữu hình của các thành viên thì hợp đồng tái bảo hiểm cháy bị coi là vô hiệu và công ty không được thu phí bảo hiểm bổ sung đối với các đơn bảo hiểm cháy. Việc nhận tái bảo hiểm của công ty tái bảo hiểm cũng bị coi là vô hiệu. Tuy nhiên, có quy định rằng nếu công ty hoạt động trên cơ sở phí bảo hiểm bổ sung tái bảo hiểm cho một công ty khác và không có một quy định cụ thể cấm hoạt động này thì việc quy cho hoạt động này là vô hiệu không có giá trị pháp lý.
Tại một số bang, rủi ro của công ty bảo hiểm hợp tác xã hoạt động trong phạm vi thành phố, thị xã có thể được tái bảo hiểm cho các công ty khác có tính chất tương tự, do đó khái niệm đối tượng được bảo hiểm cũng được hiểu theo nghĩa của pháp luật.
g) Quyền khước từ trách nhiệm bảo hiểm:
Công ty bảo hiểm tương hỗ có quyền khước từ trách nhiệm bảo hiểm giống như các công ty bảo hiểm khác. Ví dụ đơn bảo hiểm tai nạn thân thể có điều khoản quy định người hưởng thụ trong độ tuổi 18-60, điều khoản trả tiền bảo hiểm có thể quy định việc bồi hoàn ngay cả khi người thụ hưởng trên 60 tuổi vào thời điểm người thụ hưởng mất, nếu đơn bảo hiểm được tái tục khi người thụ hưởng trên 60 tuổi.
Trường hợp công ty bảo hiểm tương hỗ đánh giá cấp đơn bảo hiểm đặc biệt và đã trả tiền bảo hiểm thì công ty không có quyền từ chối hiệu lực của đơn bảo hiểm đó, giống như đối với các công ty thu phí bảo hiểm trước hoặc công ty cung cấp các đơn bảo hiểm truyền thống khác.
Một số Cơ quan quản lý bảo hiểm phân biệt công ty bảo hiểm tương hỗ với công ty bảo hiểm cổ phần về việc khước từ các điều kiện của đơn bảo hiểm, đặc biệt nếu điều lệ công ty được đính kèm đơn bảo hiểm, thì không một viên chức nào của công ty có quyền khước từ các quy định của điều lệ mà tất cả các thành viên đã đồng ý. Theo quan điểm này, nếu điều lệ đính kèm đơn bảo hiểm quy định đơn bảo hiểm sẽ không có hiệu lực trong trường hợp thủ tục bắt nợ theo quy định của pháp luật đã được mở, thì không một viên chức nào của công ty có quyền khước từ các quy định đó.
Công ty có thể bị khước từ phán quyết của toà án cho rằng hợp đồng bảo hiểm vô hiệu nếu đơn bảo hiểm đó không trái với Luật hoặc không bị điều lệ của công ty ngăn cấm. Chẳng hạn pháp luật và điều lệ công ty không cấm công ty cấp đơn bảo hiểm cho người được bảo hiểm không phải là thành viên của công ty, thì công ty có thể bị tước quyền bảo vệ quan điểm cho rằng người nhận cầm cố không được bảo vệ theo điều khoản cầm cố, bởi vì người nhận cầm cố không phải là thành viên của công ty.
Quy định này cũng được áp dụng đối với công ty bảo hiểm tài sản bảo hiểm cho tài sản nằm ngoài phạm vi hoạt động quy định trong điều lệ công ty và đã thu phí bảo hiểm và phụ phí. Như vậy, trường hợp đại lý của công ty bảo hiểm tương hỗ biết rằng nhà cửa và tài sản nằm ngoài phạm vi hoạt động của công ty mà vẫn thuyết phục với vợ của người được bảo hiểm rằng công ty có quyền bán bảo hiểm, thì công ty bảo hiểm bị tước đoạt việc bảo vệ lý lẽ đơn bảo hiểm đó không có hiệu lực vì đã vi phạm pháp luật, do công ty bảo hiểm đã ngăn cản người được bảo hiểm mua bảo hiểm ở một công ty khác.
h) Trách nhiệm trong trường hợp mất khả năng thanh toán:
Trong trường hợp công ty mất khả năng thanh toán, người được bảo hiểm với tư cách thành viên phải chịu trách nhiệm đối với các khoản nợ của công ty theo tỷ lệ của mình đối với các tổn thất xảy ra trong thời gian người được bảo hiểm là thành viên của công ty.
So s¸nh c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç víi c¸c lo¹i h×nh c«ng ty kh¸c
Trên thế giới, các DNBH được tổ chức dưới 2 hình thức chủ yếu là công ty BHTH và công ty bảo hiểm cổ phần. Tùy thuộc vào phạm vi của giấy phép hoạt động kinh doanh bảo hiểm, cả hai loại hình DNBH này đều được phép hoạt động trong cả hai lĩnh vực: bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm phi nhân thọ. Người được bảo hiểm trong tổ chức BHTH cũng tương tự như cổ đông của công ty cổ phần nếu xét về quyền hạn và nghĩa vụ đối với công ty. Chẳng hạn người được bảo hiểm cũng cũng có quyền tham gia quản lý, điều hành tổ chức BHTH thông qua việc thực hiện quyền biểu quyết, được chia lợi nhuận hay cùng nhau gánh chịu tổn thất của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Cho đến nay đã có rất nhiều nghiên cứu về mặt lý luận cũng như thực tiễn so sánh giữa hai hình thức tổ chức doanh nghiệp bảo hiểm này.
Điểm khác nhau cơ bản giữa công ty BHTH và công ty bảo hiểm cổ phần là khả năng huy động vốn trên thị trường - đây là vấn đề có ý nghĩa then chốt đối với bất kỳ một doanh nghiệp nào, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt như hiện nay. Cũng giống như công ty cổ phần ở các ngành kinh tế khác, nguồn vốn của công ty bảo hiểm cổ phần do các nhà đầu tư đóng góp nhằm thu lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh bảo hiểm và hoạt động đầu tư. Cổ phần của công ty bảo hiểm cổ phần có thể được phát hành rộng rãi ra công chúng hay phát hành hạn chế. Một công ty bảo hiểm cổ phần có thể tăng vốn bằng cách phát hành cổ phiếu, trái phiếu chuyển đổi, đi vay. Ngoài ra, công ty bảo hiểm cổ phần có quyền trả cổ tức cho các cổ đông.
Trái lại, một công ty BHTH không phát hành cổ phiếu và khả năng thu hút vốn đầu tư từ bên ngoài là rất hạn chế. Do đó, các công ty BHTH gặp nhiều khó khăn hơn so với các công ty bảo hiểm cổ phần trong việc huy động vốn để mở rộng hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, đổi lại, các công ty BHTH lại không phải chịu những biến động trên TTCK và cũng ít có khả năng bị mua lại hoặc thôn tính bởi các công ty khác như vẫn thường thấy đối với các công ty cổ phần. Về cơ bản, các công ty BHTH phải dựa vào nguồn lợi nhuận tích luỹ và thu nhập phí bảo hiểm từ các thành viên mới để tài trợ cho sự phát triển. Chính vì vậy, theo các chuyên gia, các công ty BHTH có xu hướng chú trọng đến sự ổn định dài hạn thay vỡ chấp nhận rủi ro cao nhằm thu lợi nhuận trước mắt.
Do một trong những chức năng chính của công ty BHTH là cung cấp các sản phẩm bảo hiểm với chi phí thấp, nên tỷ xuất sinh lời và lợi nhuận tính trên vốn đầu tư của các công ty BHTH nói chung cũng thấp hơn so với các công ty bảo hiểm cổ phần. Kết quả là khi các công ty BHTH tìm cách hạ phí bảo hiểm, cạnh tranh về giá sẽ trở nên quyết liệt hơn trên thị trường bảo hiểm. Điều này có lợi cho tất cả những người tham gia bảo hiểm chứ không chỉ người tham gia bảo hiểm của công ty bảo hiểm tương hỗ. Tuy nhiên, cạnh tranh về mức phí bảo hiểm lại đem lại hậu quả bất lợi cho cổ đông của các công ty bảo hiểm cổ phần.
Một số khác biệt cơ bản giữa công ty bảo hiểm tương hỗ và công ty bảo hiểm cổ phần được tóm tắt dưới đây:
So s¸nh công ty b¶o hiÓm cæ phÇn vµ công ty b¶o hiÓm tương hç
Tiêu chí so sánh
Công ty bảo hiểm
cổ phần
Công ty bảo hiểm
tương hỗ
Vốn thành lập
Từ đóng góp của các cổ đông để hình thành Vốn điều lệ
Từ các khoản vay thương mại, vay từ các sáng lập viên, khoản đóng góp của các sáng lập viên để hình thành Quỹ thành lập
Huy động vốn trong quá trình kinh doanh
- Huy động vốn trên thị trường vốn bằng việc phát hành cổ phiếu…
- Tăng vốn từ tích lũy lợi nhuận
- Không được huy động vốn trên thị trường vốn
- Tăng vốn từ tích lũy lợi nhuận
Mục đích hoạt động
Hoạt động vì lợi nhuận cho các cổ đông
Hoạt động vì lợi ích tham gia bảo hiểm của các thành viên
Quy mô doanh nghiệp
Số lượng khách hàng, doanh thu phí, giá trị tài sản là lớn
Số lượng khách hàng, doanh thu phí, giá trị tài sản nhỏ
Cơ chế quản lý
Thị trường vốn quản lý thông qua thị giá cổ phiếu
Tự quản lý bởi các cán bộ quản lý doanh nghiệp
Đa dạng hoá sản phẩm
Kinh doanh đa dạng hóa nhiều loại hình sản phẩm bảo hiểm
Kinh doanh tập trung vào một số sản phẩm phục vụ lợi ích của các thành viên
Chiến lược kinh doanh
Thường là ngắn hạn để đảm bảo chi trả cổ tức, tăng thị giá cổ phiếu
Thường là dài hạn phục vụ cho quyền lợi của thành viên là bên mua bao hiểm (phí thấp, độ an toàn cao)
Rủi ro đạo đức
Rủi ro đạo đức cao
Rủi ro đạo đức thấp do bên mua bảo hiểm đồng thời là chủ sở hữu
Quyền biểu quyết
Cổ đông biểu quyết theo tỷ lệ cổ phần nắm giữ
Thành viên biểu quyết theo đầu người hoặc theo số hợp đồng bảo hiểm, số phí bảo hiểm đã nộp, hoặc số tiền bảo hiểm
Cơ chế phân chia lợi nhuận
Lợi nhuận dùng để chia cổ tức cho cổ đông và trích lập các quỹ, tăng vốn
Lợi nhuận chủ yếu để tăng Quỹ thặng dư và giảm phí bảo hiểm
Khả năng bị mua lại
Có thể bị mua lại qua trị trường chứng khoán...
Không bị mua lại
ch¬ng ii
sù cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç ë viÖt nam
vµi nÐt vÒ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ë viÖt nam
Hoạt động kinh doanh bảo hiểm ở Việt Nam bắt đầu đi vào hoạt động từ tháng 01 năm 1965 và đã phát triển không ngừng theo sự phát triển chung của nền kinh tế. Có thể chia thành hai giai đoạn chủ yếu:
- Từ 1965-1992 là thời kỳ bảo hiểm độc quyền duy nhất chỉ có một công ty bảo hiểm - đó là công ty bảo hiểm Việt Nam (Bảo Việt). Đây cũng là thời kỳ thử nghiệm nên nghiệp vụ chưa nhiều, phí bảo hiểm chưa phản ánh đầy đủ xác suất rủi ro...
- T ừ 1993 trở lại đây - Sau khi có chỉ thị 100/CP của Chính phủ về kinh doanh bảo hiểm, các doanh nghiệp bảo hiểm ra đời với nhiều hình thức khác nhau: Doanh nghiệp Nhà nước, doanh nghiệp bảo hiểm ngành, doanh nghiệp cổ phần bảo hiểm, doanh nghiệp liên doanh, doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài.
Thị trường bảo hiểm Việt Nam sôi động với nhiều công ty thuộc các thành phần kinh tế tham gia; sự cạnh tranh gay gắt giữa các công ty đã xuất hiện; số nghiệp vụ tăng lên không ngừng và sản phẩm bảo hiểm rất đa dạng (sản phẩm bảo hiểm nhân thọ, sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ...).
Để điều chỉnh hoạt động của thị trường bảo hiểm Việt Nam, ngày 9 tháng 7 năm 1999, Chính phủ ban hành quyết định số 23/1999/QĐ-BTCCBCP cho phép thành lập Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam. Và ngày 22 tháng 12 năm 2000, Chủ tịch nước đã công bố “Luật kinh doanh bảo hiểm” được Quốc hội nước Cộng hoà XHCN Việt Nam thông qua ngày 09 tháng 12 năm 2000. Đây là cơ sở pháp lý để hoạt động kinh doanh bảo hiểm ở Việt Nam ổn định và phát triển đúng hướng, đáp ứng yêu cầu của thị trường.
Sau gần 10 năm mở cửa thị trường, đến nay đã có 26 doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế tham gia hoạt kinh doanh bảo hiểm bao gồm: 5 doanh nghiệp Nhà nước, 7 công ty cổ phần, 6 doanh nghiệp liên doanh và 8 doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài.
Bảng 3: Số lượng các doanh nghiệp bảo hiểm theo khối doanh nghiệp
Loại hình
doanh nghiệp
Nhà nước
Cổ phần
Liên doanh
100% vốn nước ngoài
Tổng cộng
Bảo hiểm phi nhân thọ
3
4
5
2
14
Bảo hiểm nhân thọ
1
1
3
5
Tái bảo hiểm
1
1
Môi giới bảo hiểm
3
3
6
Tổng cộng
5
7
6
8
26
Ngoài ra sự có mặt của gần 30 văn phòng đại diện của các tổ chức bảo hiểm nước ngoài tại Việt Nam cũng góp phần cải thiện môi trường đầu tư và tăng lòng tin của các nhà đầu tư nước ngoài khi đến làm ăn tại Việt Nam.
Thị trường bảo hiểm đạt tốc độ tăng trưởng cao so với tốc độ tăng trưởng GDP. Tổng doanh thu ngành bảo hiểm năm 2004 ước đạt 14.232 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng 2% GDP. Trong dó doanh thu phí bảo hiểm ước đạt 12.400 tỷ đồng, doanh thu hoạt động đầu tư ước đạt 1.832 tỷ đồng. Trong điều kiện cạnh tranh ngày càng tăng, vai trò, vị trí của các doanh nghiệp bảo hiểm Nhà nước tiếp tục được củng cố và tăng cường, chiếm khoảng 53% tổng doanh thu phí bảo hiểm.
Bảng4: Doanh thu phí bảo hiểm theo khối doanh nghiệp
Các chỉ tiêu
Đơn vị
Phi nhân thọ
Nhân thọ
Toàn thị trường
2003
2004
2003
2004
2003
2004
Doanh thu phí bảo hiểm
Tỷ đồng
3.815
4.764
6.575
7.636
10.390
12.400
Tốc độ tăng trưởng
%
45,40
24,85
50,52
16,14
48,35
19,34
Tỷ trọng/tổng phí
%
36,72
38,41
63,28
61,59
100
100
Tỷ trọng phí/GDP
%
0,63
0,67
1,09
1,07
1,72
1,74
TÝnh ®Õn hết năm 2004, TTBHVN lµ mét trong nh÷ng thÞ trêng cã tèc ®é t¨ng trëng nhanh vµ æn ®Þnh nhÊt trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, víi tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n doanh thu phÝ b¶o hiÓm giai ®o¹n 1993-2004 ®¹t kho¶ng 29%/ n¨m. Trong mét thËp kû qua, tû träng doanh thu phÝ b¶o hiÓm trªn GDP ®· t¨ng tõ 0,37% (1993) lªn ®Õn 2,0 % n¨m 2004. Môc tiªu ®Æt ra lµ ®Õn n¨m 2010, tû träng doanh thu phÝ b¶o hiÓm trªn GDP cña thÞ trêng b¶o hiÓm ViÖt Nam sÏ ®¹t 4,2%.
Trong n¨m 2004, doanh thu phÝ b¶o hiÓm toµn thÞ trêng íc ®¹t 13.044 tû ®ång, t¨ng 24% so víi n¨m 2003. Trong ®ã, doanh thu phÝ b¶o hiÓm nh©n thä ®¹t 8.210 tû ®ång, t¨ng 26% doanh thu phÝ b¶o hiÓm phi nh©n thä ®¹t 4.834 tû ®ång, t¨ng 22 %.
Khèi DNNN tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ dÉn ®Çu vÒ thÞ phÇn doanh thu phÝ b¶o hiÓm phi nh©n thä (76%), trong ®ã B¶o ViÖt chiÕm 40%, B¶o Minh: 24%, PVIC: 12%. VÒ c¬ cÊu doanh thu theo nghiÖp vô, b¶o hiÓm søc khoÎ vµ tai n¹n con ngêi chiÕm tû träng cao nhÊt: 22,33%; tiÕp ®Õn lµ b¶o hiÓm xe c¬ giíi: 20%...
H×nh 4: ThÞ phÇn doanh thu phÝ b¶o hiÓm phi nh©n thä theo khối doanh nghiÖp
DNNN 76%
DN cæ phÇn
16%
DN cã vèn ®Çu
t níc ngoµi
8%
Trong lÜnh vùc kinh doanh b¶o hiÓm nh©n thä, thø tù xÕp h¹ng c¸c doanh nghiÖp theo thÞ phÇn doanh thu phÝ b¶o hiÓm vÉn kh«ng thay ®æi, trong ®ã B¶o ViÖt chiÕm 39%, tiÕp ®Õn lµ Prudential: 38%, Manulife: 12%, AIA: 8% vµ B¶o Minh CMG: 3%. Doanh thu phÝ b¶o hiÓm cña c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä cã thêi h¹n trªn 10 n¨m tiÕp tôc chiÕm tû träng cao: 91%.
H×nh 5: ThÞ phÇn doanh thu phÝ b¶o hiÓm nh©n thä
Trªn mÆt trËn ®Çu t, c¸c DNBH tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña m×nh lµ mét kªnh huy ®éng vèn quan träng, phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. Dù kiÕn n¨m 2004, tæng sè vèn c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®Çu t trë l¹i nÒn kinh tÕ ®¹t kho¶ng 16.667 tû ®ång, t¨ng 19% so víi n¨m 2003. C¬ cÊu ®Çu t ®· ®îc chuyÓn m¹nh tõ ®Çu t ng¾n h¹n sang ®Çu t dµi h¹n díi c¸c h×nh thøc: mua tr¸i phiÕu ChÝnh phñ, ®Çu t trùc tiÕp vµo c¸c c¬ së h¹ tÇng, ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh vµ phôc vô ®êi sèng. Tû träng ®Çu t tr¸i phiÕu ChÝnh phñ tõ 34% n¨m 2003 ®· t¨ng lªn 49% t¬ng ®¬ng trªn 8.086 tû ®ång, göi tiÒn t¹i c¸c tæ chøc tÝn dông gi¶m tõ 57% n¨m 2003 xuèng cßn 44% vµo n¨m 2004 .
§i ®«i víi sù ph¸t triÓn vÒ lîng, n¨m 2004 còng chøng kiÕn sù c¶i thiÖn ®¸ng kÓ vÒ chÊt lîng t¨ng trëng cña ngµnh b¶o hiÓm. N¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c DNBH ®· ®îc n©ng cao râ nÐt, thÓ hiÖn ë viÖc c¶i tiÕn chÊt lîng phôc vô kh¸ch hµng, ®a d¹ng ho¸ c¬ cÊu s¶n phÈm vµ ph¬ng thøc b¸n hµng nh»m ®¸p øng nhu cÇu b¶o hiÓm phong phó cña c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ tÇng líp d©n c. HiÖn nay, c¸c DNBH ®ang cung cÊp trªn 600 s¶n phÈm b¶o hiÓm hiÖn thuéc c¶ ba lÜnh vùc: b¶o hiÓm con ngêi, b¶o hiÓm tµi s¶n vµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. §¸ng chó ý lµ trong thêi gian gÇn ®©y, trªn thÞ trêng ®· xuÊt hiÖn nhiÒu s¶n phÈm míi vµ kh¸ ®éc ®¸o trªn c¬ së kÕt hîp gi÷a c¸c yÕu tè tiÕt kiÖm - ®Çu t - b¶o vÖ, ®îc c«ng luËn ®¸nh gi¸ cao nh s¶n phÈm b¶o hiÓm tai n¹n c¸ nh©n cho ngêi sö dông thÎ ATM, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm cña ngêi ch¨n nu«i vµ s¶n xuÊt thøc ¨n gia cÇm v..v.. §©y lµ mét híng ®i míi thÓ hiÖn sù nhanh nh¹y n¨m b¾t c¬ héi kinh doanh còng nh sù ®ãng gãp cña c¸c DNBH ®èi víi céng ®ång…
Theo kế hoạch, năm 2005 tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam sẽ đạt 8,5%. Năm 2005 cũng là năm Việt Nam phấn đấu gia nhập WTO. Kinh tế tăng trưởng sẽ tạo nhiều cơ hội để thị trường bảo hiểm phát triển, đồng thời việc hội nhập kinh tế quốc tế cũng đặt ra nhiều thách thức rất lớn cho ngành bảo hiểm để có thể thực hiện được chỉ tiêu tổng doanh thu ngành bảo hiểm đạt 2.5%/GDP vào năm 2005. Đạt được chỉ tiêu chủ yếu nói trên có ý nghĩa to lớn trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển thị trường bảo hiểm toàn diện, an toàn hiệu quả, đáp ứng nhu cầu bảo hiểm cơ bản của nền kinh tế và dân cư, bảo đảm cho các tổ chức cá nhân được thụ hưởng sản phẩm bảo hiểm đạt tiêu chuẩn quốc tế; thu hút các nguồn lực trong nước và nước ngoài cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội; nâng cao năng lực tài chính, kinh doanh của các doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm, đáp ứng yêu cầu cạnh tranh, hội nhập quốc tế.
sù cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç ë viÖt nam
2.1. Sự cần thiết phải xây dựng mô hình tổ chức BHTH ở Việt Nam:
Sau 10 năm thực hiện chính sách đổi mới và mở cửa, tăng cường hội nhập quốc tế, thu hút vốn đầu tư nước ngoài kết hợp với việc phát huy các nguồn nội lực, thị trường bảo hiểm Việt Nam đã có những bước phát triển vượt bậc cả về chất và lượng, đánh dấu bước chuyển căn bản từ một thị trường độc quyền nhà nước sang một thị trường có sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế, hoạt động trong tất cả các lĩnh vực bảo hiểm. Tính đến thời điểm này, thị trường bảo hiểm Việt Nam là một trong những thị trường bảo hiểm có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất trong khu vực và trên thế giới, với tốc độ tăng trưởng bình quân doanh thu phí bảo hiểm giai đoạn 1993–2004 đạt khoảng 29%/năm. Nhân tố quan trọng góp phần tạo nên sự thành công đó là sự ra đời và lớn mạnh không ngừng của các doanh nghiệp bảo hiểm thuộc nhiều hình thức sở hữu bao gồm: doanh nghiệp Nhà nước, công ty cổ phần, doanh nghiệp liên doanh và doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài.
Tuy nhiên, trước sự phát triển nhanh chóng về kinh tế - xã hội của đất nước, các sản phẩm và phương thức phân phối sản phẩm bảo hiểm hiện đang áp dụng trên thị trường vẫn chưa đáp ứng được, hay đáp ứng không hiệu quả nhu cầu bảo hiểm ngày càng đa dạng, phong phú của người dân như: nuôi trồng thuỷ hải sản, đánh bắt cá xa bờ, bảo hiểm thiên tai, bảo hiểm nông nghiệp, bảo hiểm tín dụng và rủi ro tài chính, bảo hiểm cho các hoạt động hành nghề y dược, luật sư, bảo hiểm hàng hoá xuất nhập khẩu v.v...Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do tính chất đặc thù của một số ngành, lĩnh vực đòi hỏi phải có kiến thức chuyên môn sâu rộng, hoặc có sự chia xẻ rủi ro và gánh nặng tài chính, cộng đồng trách nhiệm giữa những tổ chức, cá nhân hoạt động trong cùng ngành nghề, lĩnh vực. Đó chính là cơ sở xã hội không thể thiếu cho sự ra đời và phát triển của bảo hiểm tương hỗ, một loại hình bảo hiểm mà trong đó các thành viên vừa là bên bảo hiểm vừa là bên mua bảo hiểm hoặc người được bảo hiểm.
Ở nước ta, BHTH là một trong số các hình thức doanh nghiệp bảo hiểm đã được quy định từ rất sớm tại Nghị định 100/CP ngày 18/12/1993 của Chính phủ về kinh doanh bảo hiểm. Đặc biệt, Luật Kinh doanh bảo hiểm đã dành mục 2, chương III (Điều 70-73) để quy định về tổ chức BHTH. Tuy nhiên, vào thời điểm xây dựng và thông qua Luật (năm 2000), do tính chất mới mẻ của mô hình này nên Quốc hội đã thống nhất chỉ quy định những nguyên tắc chung về địa vị pháp lý, tư cách thành viên và giới hạn trách nhiệm của tổ chức bảo hiểm tương hỗ, đồng thời giao cho Chính phủ quy định chi tiết "việc thành lập, tổ chức và hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ…" (Điều 73, Luật Kinh doanh bảo hiểm). Đến nay, sau khi Luật Kinh doanh bảo hiểm đã có hiệu lực được hơn 3 năm và từng bước đi vào cuộc sống, trên cơ sở những kinh nghiệm đã đúc rút, đây là thời điểm chín muồi để tiếp tục nghiên cứu sâu thêm và vận dụng vào thực tiễn xây dựng cơ chế chính sách nhằm đưa hoạt động của bảo hiểm tương hỗ vào thực tế. Theo Chiến lược phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam từ năm 2003-2010 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, trong thời gian tới sẽ Chính phủ sẽ: “Thành lập tổ chức BHTH trong các lĩnh vực nông nghiệp, thuỷ sản. Do người tham gia bảo hiểm cũng chính là người sở hữu tổ chức, nên việc thành lập tổ chức này sẽ gắn kết quyền lợi của người tham gia bảo hiểm và tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Hoạt động của tổ chức BHTH sẽ bảo đảm cao nhất quyền lợi của nông dân, ngư dân và diêm dân tham gia bảo hiểm”.
Ngoài ra, việc nghiên cứu về tổ chức bảo hiểm tương hỗ nhằm tạo ra một loại hình doanh nghiệp bảo hiểm mới có thể cung cấp các sản phẩm đặc thù, nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Trong thời gian qua, một số tổ chức, hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội nghề nghiệp, ngành hàng… đã có kế hoạch nghiên cứu, triển khai thành lập thí điểm mô hình BHTH để bảo hiểm cho những rủi ro đặc biệt, gắn liền với tính chất hoạt động đặc thù của những chủ thể này mà các doanh nghiệp bảo hiểm hiện đang hoạt động trên thị trường chưa có khả năng đáp ứng. Trong số này, đáng chú ý có thể kể đến Đề án thành lập tổ chức BHTH của Hội Nông dân Việt Nam, đề án thành lập các quỹ bảo lãnh xuất khẩu đối với một số mặt hàng, hoạt động bảo hiểm hưu trí tự nguyện thực hiện tại một số địa phương ở tỉnh Nghệ An v.v.
2.2. Những khó khăn, thuận lợi trong việc xây dựng các tổ chức BHTH hiện nay ở Việt Nam:
Bảo hiểm là một lĩnh vực dịch vụ tài chính đặc thù, trong khi đó, bảo hiểm tương hỗ là một vấn đề khá mới mẻ ở Việt Nam cả về mặt lý luận và thực tiễn. Có thể khẳng định rằng, cho đến nay chưa có một công trình nghiên cứu nào nghiên cứu về vấn đề này. Do vậy, việc điều tra, nắm bắt nhu cầu và tình hình triển khai thực hiện các nghiệp vụ có thể áp dụng đối với tổ chức bảo hiểm tương hỗ (như bảo hiểm nông nghiệp, bảo hiểm đối với hoạt động đánh bắt cá,…), thông qua đó sẽ xây dựng mô hình tổ chức bảo hiểm tương hỗ phù hợp cho Việt Nam chắc chắn sẽ gặp không ít khó khăn. Như vậy, đề tài sẽ tạo ra cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc hình thành, phát triển và quản lý tổ chức bảo hiểm tương hỗ ở Việt Nam.
Bên cạnh đó, mặc dù bảo hiểm tương hỗ đã được triển khai áp dụng ở nhiều nước, tuy nhiên tuỳ thuộc vào tình hình thực tế mỗi nước mà việc triển khai bảo hiểm tương hỗ khác nhau. Bên cạnh đó, đây là một lĩnh vực chuyên sâu, đặc thù nên tài liệu tham khảo phân tán, phức tạp và rất khó thu thập.
2.3. Xác định những lĩnh vực ưu tiên thành lập tổ chức BHTH.
Thực tiễn trên thế giới và các quy định pháp luật tại nhiều nước cho thấy, về nguyên tắc, các công ty BHTH được phép kinh doanh một trong hai lĩnh vực là BHNT và BHPNT. Trong mỗi lĩnh vực, công ty BHTH có thể tiến hành tất cả các nghiệp vụ bảo hiểm mà không có bất kỳ hạn chế pháp lý nào, với điều kiện là công ty phải đảm bảo các yêu cầu về tài chính và khả năng thanh toán. Tuy nhiên, trên thực tế, do tính chất tương hỗ trong tổ chức, thành lập và hoạt động, các công ty BHTH chủ yếu chỉ tập trung vào một số nghiệp vụ bảo hiểm chuyên ngành như: bảo hiểm nông nghiệp, bảo hiểm cháy, bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ tàu (P&I), bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp luật sư, bác sĩ, tư vấn, thiết kế v.v. Một mặt, thực tiễn này cho phép các DNBH có điều kiện nâng cao trình độ chuyên môn hoá trên cơ sở tập hợp đầy đủ dữ liệu về tình hình khai thác, bồi thường, tổn thất, đồng thời hiểu được đầy đủ tính chất hoạt động và đặc điểm rủi ro trong một số lĩnh vực. Mặt khác, phương thức hoạt động này cũng chứa đựng nguy cơ tích tụ rủi ro mà nếu không có các giải pháp thích hợp về tài chính, tái bảo hiểm… sự an toàn tài chính của công ty có thể không được đảm bảo.
Theo dự kiến, trong thời gian trước mắt, sau khi khung pháp lý cho hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ được ban hành, Bé Tµi chÝnh sÏ kÕt hîp víi c¸c c¬ quan nghiên cứu thí điểm thành lập tổ chức BHTH để kinh doanh một số lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ, trong đó ưu tiên các nghiệp vụ bảo hiểm đánh bắt cá xa bờ, nuôi trồng thuỷ hải sản, cây trồng, vật nuôi; bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp của luật sư, tư vấn, bác sĩ v.v, mà cụ thể là trong lĩnh vực thuỷ sản đánh bắt cá xa bờ.
Theo đánh giá sơ bộ của Bộ Thuỷ sản, hiện nay trên phạm vi cả nước, trong lĩnh vực đánh bắt cá:
Số lượng ngư dân rất lớn;
Mức độ tham gia bảo hiểm ở các công ty hiện tại thấp, mức phí cao, trong khi các ngư dân phần lớn là người nghèo;
Cả nước có khoảng 83.000 con tàu, và số lượng tàu thuyền được bảo hiểm rất thấp.
Có khoảng gần 500.000 người trực tiếp ngồi trên tàu ra biển.
Qua nghiên cứu về bảo hiểm tương hỗ, bản chất và các hình thức triển khai áp dụng, có thể thấy rằng, đây là một lĩnh vực rất phù hợp để áp dụng triển khai thí điểm thành lập và hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Trên cơ sở đó, sẽ xem xét, đánh giá, rút kinh nghiệm trước khi mở rộng sang các lĩnh vực khác có độ phức tạp và yêu cầu tài chính lớn hơn
III. kinh nghiÖm cña mét sè níc trªn thÕ giíi vÒ x©y dùng m« h×nh c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç
3.1. Kinh nghiệm của Mỹ về tổ chức hoạt động và quản lý các Tổ chức Bảo hiểm Tương hỗ:
Các công ty bảo hiểm tương hỗ đã hình thành và phát triển phố biến khá lâuMỹ. Công ty bảo hiểm tương hỗ đầu tiên ở Mỹ được thành lập tại thành phố Philadenphia (bang Pennsylvania) năm 1784 để kinh doanh bảo hiểm cháy. Khi mới thành lập, các công ty bảo hiểm tương hỗ có nguồn gốc từ các hợp tác xã và được tổ chức trên cơ sở các cộng đồng dân cư địa phương.
Cho đến trước khi cuộc công nghiệp hoá và thành thị hoá nông thôn diễn ra mạnh mẽ trong nửa đầu thế kỷ 19, nhu cầu của công chúng đối với bảo hiểm nhân thọ ở Mỹ còn thấp. Công ty bảo hiểm nhân thọ tương hỗ đầu tiên - Công ty bảo hiểm nhân thọ tương hỗ New York bắt đầu hoạt động năm 1842 và sau đó là một số công ty khác trong đó đáng chú ý là công ty bảo hiểm New York Life được thành lập năm 1845.
Trong giai đoạn này, hình thức bảo hiểm tương hỗ tỏ ra thông dụng và cạnh tranh với hình thức công ty cổ phần trong việc cung cấp nguồn vốn dựa trên cơ sở rủi ro. Với cơ cấu tương hỗ, việc bồi thường tổn thất, thiệt hại được phân bổ rộng rãi hơn cho nhiều người so với các công ty bảo hiểm cổ phần do một số ít người làm chủ. Nhờ đó, có thể làm giảm đáng kể rủi ro phát sinh khi một công ty không thể đáp ứng nghĩa vụ bồi thường (Chẳng hạn, đám cháy khủng khiếp ở New York năm 1835 đã khiến cho một số công ty bảo hiểm cháy được tổ chức dưới hình thức công ty bảo hiểm cổ phần bị phá sản). Theo cách nói hiện nay, các công ty bảo hiểm tương hỗ của thế kỷ 18 thường hoạt động với chi phí vốn nhỏ hơn và chịu rủi ro ít hơn.
Sự phát triÓn của các loại hình bảo hiểm tương hỗ cũng đã tạo ra vị thế đáng kể của loại hình doanh nghiệp này trên thị trường bảo hiểm Mỹ. Từ giữa những năm 1920 đến năm 1960, các công ty bảo hiểm phi nhân thọ tương hỗ đã tăng thị phần của mình trong khi các công ty bảo hiểm cổ phần lại bị giảm thị phần. Tính đến cuối những năm 1960, các công ty bảo hiểm tương hỗ chiếm khoảng 30% tổng số phí bảo hiểm của toàn thị trường. Kể từ đó trở đó, thị phần bảo hiểm Mỹ được chia theo tỷ lệ 30/70 giữa các công ty bảo hiểm tương hỗ và các công ty bảo hiểm cổ phần.
Hiện nay, ở Mỹ có khoảng 1.000 công ty bảo hiểm tương hỗ hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ, tập hợp trong một tổ chức có tên gọi “Hiệp hội các công ty bảo hiểm tương hỗ liên bang (NAMIC)”, được thành lập năm 1895. Trong số đó có khoảng 700 công ty bảo hiểm tương hỗ nông nghiệp, hoạt động chủ yếu trong phạm vi một địa hạt hành chính và chỉ được phép cung cấp các sản phẩm bảo hiểm có liên quan đến sản xuất nông nghiệp và phục vụ đời sống sinh hoạt ở nông thôn. Có khoảng 1/2 trong tổng số thành viên của NAMIC có doanh thu phí bảo hiểm hàng năm dưới 15 triệu USD.
ë Mü, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t¬ng hç chñ yÕu ho¹t ®éng trong lÜnh vùc b¶o hiÓm phi nh©n thä g¾n liÒn víi sù ®a d¹ng vÒ kªnh ph©n phèi s¶n phÈm. Cßn ®èi víi lÜnh vùc kinh doanh b¶o hiÓm nh©n thä chñ yÕu lµ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn.
Trong những năm 1920, cùng với sự bùng nổ về kinh tế và nhu cầu tăng lên đối với các sản phẩm bảo hiểm xe cơ giới và các nông cụ cơ giới hoá, sự tồn tại của nhiều tổ chức hiệp hội đã tạo ra một môi trường lý tưởng để thành lập các công ty bảo hiểm tương hỗ. Bằng việc bán bảo hiểm trực tiếp cho thành viên của các hiệp hội này - những chủ trang trại, thành viên câu lạc bộ ô tô, các sĩ quan quân đội, các công ty bảo hiểm có thể chào một mức giá thấp hơn mức giá mà các đại lý bảo hiểm chào bán. Điều đó khiến cho các sản phẩm bảo hiểm của những công ty này trở nên hấp dẫn với thành viên các hiệp hội, nhóm, đoàn thể. Những công ty sử dụng phương pháp phân phối bảo hiểm bằng cách bán bảo hiểm trực tiếp cho người được bảo hiểm thay vì bán bảo hiểm thông qua đại lý bảo hiểm được gọi là các công ty khác thác bảo hiểm trực tiếp. Do mục tiêu hoạt động của những công ty này là cung cấp sản phẩm bảo hiểm với giá thành hạ, phần lớn các công ty khai thác bảo hiểm trực tiếp này được tổ chức dưới hình thức công ty bảo hiểm tương hỗ.
Trong số các công ty khai thác bảo hiểm trực tiếp hàng đầu hiện nay, State Farm là một ví dụ điển hình. Công ty này là một trong số những công ty đi đầu trong việc đáp ứng nhu cầu bảo hiểm xe cơ giới của các chủ trang trại. Trong những năm đầu thế kỷ 20, hơn 25% dân số nước Mỹ sống dựa vào nông nghiệp. Năm 1922, State Farm đã ký hợp đồng với hiệp hội nông dân của các bang để bảo hiểm cho xe cơ giới thuộc sở hữu của các hội viên với mức phí bảo hiểm thấp hơn nhờ việc phân phối trực tiếp ít tốn kém hơn so với phân phối thông qua các đại lý độc lập và do số lượng và giá trị tổn thất ở nông thôn thấp hơn so với thành thị. Xuất phát từ những lý do này, State Farm đã trở thành công ty bảo hiểm phi nhân thọ lớn nhất ở Mỹ với trên 16.800 đại lý hoạt động trên toàn nước Mỹ. Năm 1997 số phí bảo hiểm thuần mà công ty khai thác đã lên đến 34,8 tỷ đô la Mỹ.
Từ giữa những năm 1920 đến năm 1960, các công ty bảo hiểm phi nhân thọ tương hỗ đã tăng thị phần của mình trong khi các công ty bảo hiểm cổ phần lại bị giảm thị phần. Tính đến cuối những năm 1960, các công ty bảo hiểm tương hỗ chiếm khoảng 30% tổng số phí bảo hiểm của toàn thị trường. Kể từ đó trở đó, thị phần bảo hiểm Mỹ được chia theo tỷ lệ 30/70 giữa các công ty bảo hiểm tương hỗ và các công ty bảo hiểm cổ phần.
Bảng 5: Số liệu thống kê về bảo hiểm nhân thọ Mỹ năm 1996.
(đơn vị tính: triệu đô la Mỹ)
Chỉ tiêu
Số lượng công ty
Giá trị tài sản
Vốn
Tổng phí bảo hiểm ròng đã khai thác
Thu nhập sau thuế
Các công ty bảo hiểm tương hỗ
Nhiều hơn 1 tỷ đô la Mỹ
39
920.976
47.488
135.147
3.956
Từ 100 triệu đến 1 tỷ đô la Mỹ
34
14.022
2.079
6.211
71
Dưới 100 triệu đô la Mỹ
34
828
192
257
6
Tông số
107
935.826
49759
141615
4.139
Các công ty bảo hiểm cổ phần
Nhiều hơn 1 tỷ đô la Mỹ
111
1.339.598
84.500
212017
12.202
Từ 100 triệu đến 1 tỷ đô la Mỹ
129
43.204
8.992
22.194
792
Dưới 100 triệu đô la Mỹ
645
9.357
3.357
3.911
287
Tổng số
885
1.392.159
96.849
238.122
13.281
Toàn thị trường bảo hiểm
992
2.327.985
146.608
379.737
17.420
Nguồn: OneSource.
So sánh các tỷ số tài chính cơ bản cho thấy các công ty bảo hiểm tương hỗ hoàn lại nhiều phí bảo hiểm hơn cho những người tham gia bảo hiểm dưới hình thức bảo tức, chiếm 7,8% so với 2,9% của toàn thị trường. Kết quả là, lợi nhuận kinh doanh và số tiền thu về từ việc kinh doanh những tài sản thuộc quyền quản lý của các công ty bảo hiểm tương hỗ nhỏ hơn so với công ty bảo hiểm cổ phần. Lợi nhuận trên tài sản (bằng thu nhập sau thuế/tổng tài sản) của các công ty bảo hiểm tương hỗ là 0,5% so với 1% của các công ty bảo hiểm cổ phần hay chỉ bằng 1/2. Bởi vậy, lợi nhuận của các công ty bảo hiểm tương hỗ trên vốn chỉ bằng 8,6% so với 14,6% của các công ty bảo hiểm cổ phần.
Đáng chú ý là chênh lệch về tỷ suất sinh lời giữa công ty bảo hiểm tương hỗ và công ty bảo hiểm cổ phần chủ yếu là do sự khác nhau về tỷ suất sinh lời tính trên tài sản. Lý do là vì đòn bẩy (tức là hệ số nợ trên vốn tự có) không khác nhau đáng kể giữa công ty bảo hiểm tương hỗ và công ty bảo hiểm cổ phần (đặc biệt là đối với các công ty lớn nhất). Vốn hoá không phải là một vấn đề đối với các công ty bảo hiểm tương hỗ, bởi vì quy mô vốn của các công ty bảo hiểm tương hỗ không thấp hơn so với các công ty bảo hiểm cổ phần.
Bảng 6: Một số chỉ tiêu về bảo hiểm nhân thọ Mỹ năm 1996.
(đơn vị tính: triệu đô la Mỹ)
Chỉ tiêu
Tỷ suất sinh lời trên vốn (%)
Vốn và tài sản thặng dư (%)
Tỷ suất sinh lời trên tài sản (%)
Đòn bẩy
Lợi nhuận kinh doanh (%)
Phí bảo hiểm
Cổ tức (bảo tức)/ phí bảo hiểm (%)
Tài sản trong các tài khoản riêng (%)
Các công ty bảo hiểm tương hỗ
25 công ty lớn nhất
8,9
5,0
0,4
20,1
2,8
3,2
8,4
25,2
Nhiều hơn 1 tỷ đô la Mỹ
8,9
5,1
0,5
19,6
2,8
3,2
8,1
24,6
Từ 100 triệu đến 1 tỷ đô la Mỹ
3,7
14,6
0,5
6,9
1,1
3,3
1,8
1,9
Dưới 100 triệu đô la Mỹ
3,1
23,1
0,7
4,3
2,2
1,4
2,6
0,1
Tông số
8,6
5,3
0,5
19,0
2,7
3,2
7,8
24,3
Các công ty bảo hiểm cổ phần
25 công ty lớn nhất
16,5
5,3
0,9
18,8
5,6
2,9
4,4
28,1
Nhiều hơn 1 tỷ đô la Mỹ
15,4
6,2
1,0
16,1
5,6
2,7
3,2
25,7
Từ 100 triệu đến 1 tỷ đô la Mỹ
9,5
20,2
1,9
4,9
3,6
2,7
0,3
1,6
Dưới 100 triệu đô la Mỹ
8,9
33,8
3,0
3,0
7,3
1,2
0,2
0,5
Tông số
14,6
6,8
1,0
14,6
5,5
2,7
2,9
24,8
Nguồn: OneSource
3.2. Kinh nghiÖm cña Ph¸p
Ở Pháp, các loại hình công ty bảo hiểm tương hỗ, cổ phần đều chịu sự điều chỉnh của Luật Bảo hiểm, chịu sự giám sát của Bộ Kinh tế -Tài chính và chịu sự kiểm tra của Uỷ ban giám sát bảo hiểm. Theo qui định tại Luật Bảo hiểm, công ty BHTH không hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận và không phải đăng ký kinh doanh. Mục tiêu hoạt động của công ty là cung cấp sản phẩm bảo hiểm cho các hội viên với mức phí thấp nhất và điều kiện tối ưu nhất. Công ty không cung cấp sản phẩm bảo hiểm cho người ngoài (không phải là hội viên). Quy định này khác so với quy định của một số bang ở Mỹ trong đó cho phép công ty BHTH được bán sản phẩm bảo hiểm cho những cá nhân hoặc tổ chức không phải là hội viên. Ở Pháp, các công ty bảo hiểm tương hỗ được chia làm hai loại:
a) Công ty bảo hiểm tương hỗ thông thường
Một trong các điều kiện để được cấp giấy phép hoạt động là công ty phải có vốn thành lập khá lớn và phải có ít nhất 500 thành viên. Điều lệ của công ty sẽ qui định rõ đối tượng và điều kiện thành viên cũng như hình thức đóng phí bảo hiểm (đóng phí cố định hoặc đóng phí bất định). Trong trường hợp qui định đóng phí bất định, vào cuối năm tài chính, nếu kết quả hoạt động không cân bằng, công ty có thể yêu cầu các hội viên nộp thêm phí (vì thế các khoản đóng góp thêm này được gọi là phí bổ sung). Trong hợp đồng bảo hiểm cần thiết phải qui định rõ số phí tối đa mà mỗi thành viên sẽ phải nộp.
Theo qui định của Luật bảo hiểm, công ty BHTH thông thường chỉ được kinh doanh bảo hiểm nhân thọ nếu phí đóng góp là cố định. Cũng giống như các công ty bảo hiểm cổ phần, các công ty bảo hiểm tương hỗ không bị hạn chế về phạm vi hoạt động và được phép hoạt động nhờ hệ thống đại lý và các nhà môi giới.
b) Công ty bảo hiểm tương hỗ bất thường: Đây là dạng đặc biệt của công ty BHTH, gồm 2 loại:
Công ty tương hỗ bảo hiểm:
Đây là các hội tương hỗ. Để được phép hoạt động, hội tương hỗ phải có ít nhất 300 thành viên và không cần có vốn thành lập ban đầu. Các khoản phí bảo hiểm đóng góp luôn biến đổi, vì thế, các công ty loại này không được phép kinh doanh bảo hiểm nhân thọ. Điều lệ của công ty phải nêu rõ sự hạn chế về địa bàn hoạt động và nghiệp vụ bảo hiểm. Khác với công ty BHTH thông thường ở trên, công ty này không được hoạt động thông qua hệ thống môi giới và đại lý (không được trả hoa hồng cho môi giới, đại lý); hội đồng quản trị và ban giám đốc công ty không được trả lương (điều này thể hiện tính chất “hội”) và thặng dư có thể được phân chia toàn bộ theo qui định tại Điều lệ của hội tương hỗ.
Tổ chức tương hỗ nông nghiệp:
Tổ chức tương hỗ nông nghiệp chịu sự giám sát của Bộ Nông nghiệp và Bộ Kinh tế - Tài chính. Tổ chức chỉ bảo hiểm cho các rủi ro liên quan đến nông nghiệp (bảo hiểm nhân thọ và phi nông nghiệp đều bị loại trừ). Các khoản phí bảo hiểm đóng góp luôn thay đổi.
- Tổ chức có cơ cấu hình tháp, gồm có 3 cấp, mỗi cấp quỹ đều có hội đồng quản trị (HĐQT). HĐQT của cấp quỹ cao hơn được các thành viên HĐQT cấp dưới giới thiệu và được hội nghị toàn thể thành viên bầu. Bên cạnh HĐQT có bộ máy điều hành các nghiệp vụ bảo hiểm. Quỹ cấp trung ương và quỹ cấp vùng có ban giám đốc, quỹ địa phương có phòng nghiệp vụ.
Quỹ địa phương được thành lập ở xã hoặc làng, do các hộ nông dân tự nguyện tham gia. Vì thế, các thành viên của quỹ vừa là khách hàng vừa là người quản lí quỹ.
Hình thức tổ chức này đảm bảo cho việc phản ánh trung thực tâm tư, nguyện vọng của các thành viên - khách hàng, từ đó giúp các quỹ đề ra các giải pháp xử lý phù hợp và tối ưu. Hơn nữa, do bảo hiểm tương hỗ vẫn phải tôn trọng nguyên tắc “hạch toán kinh doanh”, nên để tránh sự thua lỗ, thông thường các tổ chức tương hỗ bảo hiểm đã:
- Lựa chọn đối tượng bảo hiểm tương hỗ: là các rủi ro có tính chất bất ngờ, tần suất thấp;
- Lựa chọn sản phẩm bảo hiểm tương hỗ: là các sản phẩm khi xảy ra rủi ro, giá trị thiệt hại không vượt quá khả năng chi trả của quỹ.
- Việc thực hiện tái bảo hiểm giữa các cấp quỹ tôn trọng nguyên tắc:
+ Không tái bảo hiểm cho bên ngoài tổ chức;
+ Quỹ vùng nhận tái bảo hiểm từ các quỹ địa phương thuộc vùng: Quỹ địa phương giữ lại một phần phí bảo hiểm thu được, còn lại tái cho quỹ vùng;
+ Quỹ trung ương nhận tái bảo hiểm từ các quỹ vùng: Quỹ vùng giữ lại một phần phí nhượng tái của các quỹ cơ sở còn lại sẽ tái cho quỹ trung ương.
- Kết quả tài chính trong năm được phân phối như sau:
+ Bồi thường rủi ro;
+ Đầu tư tiếp nâng cấp công tác bảo hiểm;
+ Nếu có thặng dư, tổ chức sẽ dành để giảm phí bảo hiểm cho các thành viên trong năm sau.
- Khai thác bảo hiểm
+ Do nông dân đồng thời là hội viên đồng thời là khách hàng của quỹ nên họ có quyền quyết định sản phẩm bảo hiểm, mức phí bảo hiểm và số tiền bồi thường trong trường hợp xảy ra rủi ro được bảo hiểm;
+ Phí bảo hiểm của nông dân sẽ được thu ở các quỹ địa phương nơi họ sinh sống.
Khi muốn nghiên cứu triển khai một sản phẩm mới, tổ chức tương hỗ tiến hành như sau:
- Hỏi ý kiến hội đồng quản trị từ cấp địa phương;
- Thông qua mạng lưới bán hàng, qua các cuộc gặp gỡ thường xuyên giữa người tham gia bảo hiểm và người bảo hiểm để rút ra những thông tin cần thiết về sản phẩm định triển khai;
- Quĩ trung ương hướng dẫn quỹ vùng quyết định mức phí;
- Quỹ vùng nhận sản phẩm bảo hiểm do quỹ trung ương thiết kế. Hội đồng quản trị cấp vùng họp các trưởng phòng bán hàng để xem xét có thể triển khai được sản phẩm bảo hiểm mới không, nếu được sẽ tiến hành.
Như vậy, khi nghiên cứu triển khai sản phẩm bảo hiểm mới, tổ chức đã xuất phát từ cơ sở, từ đơn đặt hàng của hội viên. Do tất cả hội viên đều là nông dân nên họ biết rất rõ những rủi ro của mình và họ có quyền đề nghị công ty đáp ứng yêu cầu đó.
- Bồi thường
Khi rủi ro được bảo hiểm xảy ra, hội đồng giám định địa phương sẽ tiến hành xem xét và lập báo cáo đánh giá, tính toán tiền bồi thường. Các báo cáo này được gửi lên quỹ vùng để xét giải quyết bồi thường và quỹ vùng sẽ thanh toán tiền bồi thường cho khách hàng.
Ở Pháp, tiêu biểu cho việc hoạt động theo mô hình “tổ chức tương hỗ nông nghiệp” là Tập đoàn bảo hiểm Groupama. Đây là tập đoàn bảo hiểm mạnh và có uy tín trong thị trường nông nghiệp của Pháp. Là tổ chức bảo hiểm tương hỗ đầu tiên của Pháp, do những người nông dân Pháp xây dựng vào cuối thế kỷ 19 nhằm phục vụ nhu cầu của chính mình. Hiện nay, đồng thời với việc củng cố vị trí là nhà bảo hiểm nông nghiệp hàng đầu, sau khi mua lại bảo hiểm GAN tháng 7-1998, Groupama đã trở thành công ty bảo hiểm tổng hợp lớn thứ hai của thị trường Pháp và đứng đầu châu Âu về bảo hiểm nông nghiệp, mang đặc tính chung của cả loại hình công ty bảo hiểm cổ phần và công ty bảo hiểm tương hỗ, cụ thể như sau:
- Tổ chức tương hỗ nông nghiệp theo mối liên kết tái bảo hiểm: từ các thành viên của 9.000 quỹ địa phương được tái bảo hiểm cho 22 quỹ vùng và từ 22 quỹ vùng được tái bảo hiểm cho quỹ trung ương;
- Groupama SA là Công ty bảo hiểm cổ phần được góp vốn từ các quỹ vùng (44%) và quỹ trung ương (56%). Groupama SA hoạt động trên 6 lĩnh vực bao gồm: bảo hiểm nhân thọ và phi nhân thọ; các dịch vụ tài chính, kinh doanh hàng hải và vận tải; các dịch vụ liên quan đến hoạt động bảo hiểm; hoạt động quốc tế và tái bảo hiểm.
Cách tổ chức này có nhiều ưu điểm vì:
- Loại hình bảo hiểm thương mại làm nền tảng cơ bản để hỗ trợ, bù lấp mặt khiếm khuyết về tài chính mà loại hình bảo hiểm tương hỗ khó thực hiện được;
- Loại hình bảo hiểm tương hỗ thu thập, cung cấp những thông tin về nhu cầu khách hàng, đối tượng và sản phẩm bảo hiểm từ những khách hàng thành viên của Công ty để Công ty thực hiện kinh doanh thương mại. Các công ty bảo hiểm thương mại thông thường khó có khả năng thực hiện được điều này.
Các bài học kinh nghiệm có thể vận dụng ở Việt Nam:
3.3.1. Tính chất, mục tiêu hoạt động của tổ chức BHTH:
Nếu như trước đây, còn có nhiều ý kiến tranh luận về việc tổ chức BHTH có phải là doanh nghiệp bảo hiểm hay không thì hiện nay, phần lớn các ý kiến đều cho rằng, BHTH là một loại hình DNBH hoạt động vì mục đích kinh doanh, thu lợi nhuận. Do đó, tổ chức BHTH được quy định và điều chỉnh bởi luật kinh doanh bảo hiểm tại nhiều nước như Mỹ, Pháp v.v. Tuy nhiên, cũng có nước quy định rõ rằng tổ chức BHTH là tổ chức hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận. Mục đích chủ yếu của nó là phục vụ cho chính người tham gia bảo hiểm. Do đó, các công ty BHTH không sẵn sàng chấp nhận mức độ rủi ro cao để thu lợi nhuận nhiều hơn, mặc dù, tăng trưởng và phát triển vẫn là một mục tiêu quan trọng đối với một số công ty BHTH.
Víi t×nh h×nh thùc tiÔn ë ViÖt Nam cã thÓ coi tổ chức BHTH là một loại hình doanh nghiệp hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận vì có nhiều điểm tương đồng với hợp tác xã theo Luật hợp tác xã. Vµ nÕu xét đến ưu nhược điểm của các hình thức công ty bảo hiểm tương hỗ th× chóng ta nªn chọn hình thức công ty bảo hiểm phí bảo hiểm đóng trước.
3.3.2. Phạm vi hoạt động
- Lĩnh vực hoạt động: Thực tiễn trên thế giới và các quy định pháp luật tại nhiều nước cho thấy, về nguyên tắc, các công ty BHTH được phép kinh doanh một trong hai lĩnh vực là BHNT và BHPNT. Trong mỗi lĩnh vực, công ty BHTH có thể tiến hành tất cả các nghiệp vụ bảo hiểm mà không có bất kỳ hạn chế pháp lý nào, với điều kiện là công ty phải đảm bảo các yêu cầu về tài chính và khả năng thanh toán. Tuy nhiên, trên thực tế, do tính chất tương hỗ trong tổ chức, thành lập và hoạt động, các công ty BHTH chủ yếu chỉ tập trung vào một số nghiệp vụ bảo hiểm chuyên ngành như: bảo hiểm nông nghiệp, bảo hiểm cháy, bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ tàu (P&I), bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp luật sư, bác sĩ, tư vấn, thiết kế v.v. Một mặt, thực tiễn này cho phép các DNBH có điều kiện nâng cao trình độ chuyên môn hoá trên cơ sở tập hợp đầy đủ dữ liệu về tình hình khai thác, bồi thường, tổn thất, đồng thời hiểu được đầy đủ tính chất hoạt động và đặc điểm rủi ro trong một số lĩnh vực. Mặt khác, phương thức hoạt động này cũng chứa đựng nguy cơ tích tụ rủi ro mà nếu không có các giải pháp thích hợp về tài chính, tái bảo hiểm… sự an toàn tài chính của công ty có thể không được đảm bảo.
Víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam hiÖn nay th× chóng ta nªn chän lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ ®Ó nghiên cứu thí điểm thành lập tổ chức BHTH, trong đó ưu tiên các nghiệp vụ bảo hiểm đánh bắt cá xa bờ, nuôi trồng thuỷ hải sản, cây trồng, vật nuôi; bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp của luật sư, tư vấn, bác sĩ v.v... Trên cơ sở đó, sẽ xem xét, đánh giá, rút kinh nghiệm trước khi më rộng sang các lĩnh vực khác có độ phức tạp và yêu cầu tài chính lớn hơn.
- Địa bàn hoạt động: Hoạt động của công ty BHTH có thể chỉ giới hạn trong một địa bàn nhất định hoặc rộng khắp trong quy mô toàn quốc phụ thuộc vào giấy phép được cấp cho công ty và điều lệ công ty. Ở Mỹ, một công ty BHTH không được kinh doanh bảo hiểm tại một bang nếu công ty đó chưa có được cấp giấy phép hoạt động tại bang đó.
- Tái bảo hiểm: Các đạo luật bảo hiểm và quy định về cấp phép nói chung điều chỉnh cả khả năng của một công ty BHTH nhận tái bảo hiểm. Việc các công ty BHTH tham gia vào các hợp đồng tái bảo hiểm không phải là hiếm gặp. Nói cách khác, các công ty BHTH có thể cùng lúc tiến hành hoạt động kinh doanh bảo hiểm gốc và kinh doanh tái bảo hiểm theo quy định của giấy phép.
- Quyền và nghĩa vụ của tổ chức BHTH:
a) Phạm vi quyền hạn của các công ty BHTH được quy định trong điều lệ công ty và phù hợp với pháp luật hiện hành. Đó chính là cơ sở pháp lý quan trọng để điều chỉnh hoạt động của công ty BHTH. Điều đó có nghĩa là các công ty này chỉ có những quyền hạn được liệt kê trong điều lệ công ty và những quyền khác cần thiết để thực thi những quyền hạn này. Thông thường, một công ty BHTH có thể vay tiền để trả cho những tổn thất của công ty và ký giấy xác nhận nợ để bảo đảm cho khoản vay. Các công ty BHTH có thể mua lại quyền kiểm soát một công ty bảo hiểm khác. Các công ty BHTH không có quyền kinh doanh hoặc nhận bảo hiểm cho những rủi ro ngoài những hoạt động được phép tiến hành. Một công ty BHTH được phép bảo hiểm cho những rủi ro phù hợp với quy định tại điều lệ công ty và các quy định khác của pháp luật có liên quan.
b) Giới hạn các trách nhiệm theo hợp đồng bảo hiểm
Trừ khi pháp luật có quy định khác, một công ty BHTH có thể đặt ra các giới hạn hợp lý cho những trách nhiệm pháp lý của mình theo hợp đồng bảo hiểm. Tuy nhiên, các đạo luật hoặc quy chế hoạt động của công ty có thể cấm việc đặt ra một số loại giới hạn chung hoặc một loại giới hạn cụ thể nào đó.
Theo thông lệ, khi một công ty BHTH hoạt động trên cơ sở phí bảo hiểm đóng sau, trách nhiệm của các thành viên chỉ được giới hạn trong số tiền tổn thất, và bất cứ ý đồ nào nhằm giới hạn một cách tùy tiện số lượng thành viên và số phí bảo hiểm mà mỗi thành viên phải nộp đều nằm ngoài phạm vi quyền hạn của công ty và sẽ bị coi là vô hiệu. Trách nhiệm của thành viên công ty BHTH phí đóng sau là trách nhiệm thường xuyên và thành viên đó phải đóng các khoản phí được phân bổ để chi trả cho những nghĩa vụ của công ty.
3.3.3. Thành viên của công ty bảo hiểm tương hỗ
3.3.3.1. Xác định tư cách thành viên công ty BHTH
Các file đính kèm theo tài liệu này:
13282.DOC
