Đề tài Hiện trạng và khả năng sử dụng đất líp trên ao tôm công nghiệp ở huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre

LỜI MỞ ĐẦU Tính cấp thiết của đề tài: Đất líp là một trong những đơn vị đất được hình thành do nhân tác, mẫu chất của đất líp bị xáo trộn và chịu tác động của các yếu tố hình thành đất như: Khí hậu, chế độ nước, thảm thực vật và thời gian để bắt đầu tiến trình hình thành đất mới hoặc tự phục hồi nếu được kế thừa các đất cũ. Do đó, tính chất của đất líp không còn như đất nguyên thủy trước khi đào đắp. Trong những công trình khảo sát đánh giá đất trước đây (nhất là vùng canh tác lúa) đất líp chiếm diện tích không lớn. Hơn nữa, cũng ít có ý nghĩa trong tổng giá trị quỹ đất. Chính vì vậy mà chưa được quan tâm nghiên cứu. Những năm gần đây, dưới ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, hiện tượng triều cường, mực nước biển dâng cao gây nhiễm mặn nguồn nước. Điều này dẫn đến giảm hiệu quả sản xuất nông nghiệp. Việc canh tác trên đất líp để khắc phục các vấn đề trên là rất cần thiết. Hơn nữa, việc đào đắp trong vùng đất nông nghiệp với khối lượng rất lớn (kênh mương thủy lợi, công trình đê bao, hồ vuông…) nhất là vùng đất nuôi thủy sản nước mặn ven biển. Các thống kê bước đầu trong vùng nuôi tôm ven biển cho thấy đất líp chiếm 30-40% tổng diện tích sử dụng. Ngoài ra, các tác động của đất líp đến môi trường nuôi thủy sản đã được ghi nhận sau những lần mở rộng diện tích nuôi tôm, những cơn mưa đột xuất trong mùa khô hoặc đầu mùa mưa v.v…. Từ đó ta thấy vai trò của đất líp rất quan trọng. Vì vậy, trong phạm vi nghiên cứu của một luận văn tốt nghiệp, và cũng là vấn đề của quê hương, em xin chọn đề tài về “Hiện trạng và khả năng sử dụng đất líp trên ao tôm công nghiệp (ATCN) ở huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre”. Mục đích nghiên cứu: Khảo sát, điều tra hiện trạng đất líp trên ATCN ở huyện Ba Tri. Từ đó, đánh giá khả năng sử dụng nguồn tài nguyên đất líp này. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp điều tra: Vôùi muïc ñích tìm hieåu hieän traïng và khả năng sử dụng đất líp trên ATCN taïi huyeän Ba Tri tænh Beán Tre, em tieán haønh phoûng vaán tröïc tieáp 20 hoä nuoâi toâm taïi xaõ Vónh An và An Đức huyeän Ba Tri tænh Beán Tre moät caùch ngaãu nhieân theo bieåu maãu ñieàu tra ñöôïc soaïn sẵn. Thu thập số liệu: Thu thập bằng cách phỏng vấn trực tiếp chủ hộ nuôi tôm đồng thời khảo sát ao tôm để có thông tin về đất líp trong ao cũng như hiện trạng sử dụng đất líp của từng hộ. Phương pháp khảo sát thực địa: đi khảo sát thực tế, lấy mẫu đất, phân tích các chỉ tiêu. Phương pháp phân tích lý hóa đất: + pH: Đo trực tiếp ngoài thực địa hoặc lắc 1 giờ (dịch trích đất khô 1:2.5), đo bằng pH-meter + EC: Đo trực tiếp ngoài thực địa hoặc lắc 1 giờ (dịch trích đất khô 1:5), đo bằng EC-meter + OM: Phương pháp Tiurin. + Cl-: Chiết bằng nước cất, chuẩn độ bằng AgNO3 0.02N. + Sulphate hòa tan: Chiết bằng nước cất, đo độ đục (theo p/p Xlap). Các kết quả đạt được của đề tài: Căn cứ vào đề cương đã duyệt của đề tài, khối lượng công việc và dữ liệu đầu vào được thực hiện như sau: Số lượng phẫu diện đất: 12 Số lượng mẫu phân tích: + Hóa học đất: 12 mẫu + Vật lý đất: 12 mẫu Các chỉ tiêu phân tích: + Hóa học đất: pHH2O, EC, OM, SO42-, Cl- . + Vật lý đất: thành phần cơ giới, độ ẩm. Phiếu điều tra: 20 phiếu Vùng lấy mẫu Hình 1 – Sơ đồ vùng khảo sát. Chương 1: TỔNG QUAN VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN & KINH TẾ XÃ HỘI VÀ ĐẤT LÍP HUYỆN BA TRI Tổng quan về huyện Ba Tri: . Điều kiện tự nhiên: 1.1.1. Vị trí địa lí: Huyeän Ba Tri naèm ôû phía Ñoâng Nam cuûa thò xaõ Beán Tre, naèm ôû phía Ñoâng cuûa Cuø Lao Baûo coù vò trí ñòa lí laø 10046’ – 10027’ vó ñoä Baéc vaø 106028’ – 106041’ kinh Ñoâng. Phía Ñoâng vaø Ñoâng Baéc giaùp soâng Ba Lai, ñaây laø ranh giôùi tieáp giaùp giöõa hai huyeän Bình Ñaïi vaø Ba Tri. Phía Ñoâng giaùp bieån Ñoâng. Phía Taây vaø Taây Nam giaùp soâng Haøm Luoâng laø ranh giôùi giöõa hai huyeän Ba Tri vaø Thaïnh Phuù. Phía Taây vaø Taây Baéc giaùp vôùi huyeän Gioàng Troâm. Vôùi vò trí ñòa lyù nhö treân huyeän Ba Tri naèm trong khu vöïc troïng ñieåm kinh teá cuûa tænh Beán Tre. Tuyeán Quoác loä 60 töø Tieàn Giang qua Beán Tre khi có caàu Raïch Mieãu đã taïo ñieàu kieän thuaän lôïi hôn cho vieäc phaùt trieån ngaønh coâng nghieäp trong huyeän, ñoàng thôøi cuõng taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc tieáp caän nhanh nhöõng tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät trong saûn xuaát noâng nghieäp vaø môû roäng thò tröôøng tieâu thuï noâng saûn maø ñaëc bieät laø thuûy haûi saûn töôi soáng. 1.1.2. Địa hình: Huyeän Ba Tri naèm trong khu vöïc töông ñoái thaáp cuûa tænh Beán Tre. Ñòa hình cuûa huyeän baèng phaúng mang ñaëc ñieåm chung cuûa vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long do gaàn bieån neân ñòa hình ôû ñaây hôi nghieâng veà phía bieån Ñoâng. Ñoä cao trung bình so vôùi maët nöôùc bieån cuûa huyeän töø 0,75 – 1,00m. Cuõng do gaàn bieån neân treân ñòa baøn cuûa huyeän coù nhieàu heä thoáng ñeâ bao cuøng vôùi nhieàu heä thoáng keânh raïch daøy ñaëc neân beà maët cuûa huyeän bò chia caét khaù maïnh. Vôùi ñòa hình nhö treân ñaõ taïo ñieàu kieän raát thuaän lôïi cho saûn xuaát noâng nghieäp ñaëc bieät laø troàng luùa vaø nuoâi troàng thuûy haûi saûn. 1.1.3. Khí hậu: Nhiệt độ: Do huyeän naèm trong khu vöïc nhieät ñôùi gioù muøa cuûa tænh Beán Tre thuoäc Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vaø chòu aûnh höôûng cuûa bieån neân nhieät ñoä cao vaø khaù oån ñònh. + Nhieät ñoä trung bình haøng naêm laø 27,20C. + Nhieät ñoä cao nhaát laø 36,280C. + Nhieät ñoä thaáp nhaát laø 18,50C. Bieân ñoä cheânh leäch giöõa ban ngaøy vaø ban ñeâm laø 100C. Lượng mưa – bốc hơi: Löôïng möa trung bình haøng naêm cuûa huyeän Ba Tri vaøo khoaûng 1.371,5mm vaø taäp trung vaøo caùc thaùng 5 – 11 vaø bò ngaét quaûng bôûi thôøi gian haïn “Baø Chaèn” vaøo cuoái thaùng 7 vaø ñaàu thaùng 8. Trong khi ñoù löôïng boác hôi bình quaân laø 1.632mm löôïng böùc xaï cao 159 Kcal/cm2, khieán ñaát bò kieät nöôùc trong muøa khoâ laøm taêng ñoä pheøn maën, khoaùng hoùa keùo daøi thôøi gian maën ôû moät soá xaõ. Löôïng möa ngaøy cao nhaát ñaõ xuaát hieän ôû khu vöïc huyeän laø khoaûng 168mm/ngaøy. Chế độ gió: Huyeän Ba Tri trong naêm coù hai muøa möa vaø khoâ roõ reät: + Muøa möa: thöôøng baét ñaàu töø thaùng 5 – 11, höôùng gioù thònh haønh laø gioù Taây Nam, söùc gioù caáp 3 – 4 töø thaùng 5 – 9. + Muøa khoâ: baét ñaàu töø thaùng 12 – 4 naêm sau höôùng gioù thònh haønh laø Baéc ñeán Ñoâng Baéc söùc gioù caáp hai. Ñaëc bieät trong caùc thaùng 2 - 3 coù gioù chöôùng höôùng gioù gaàn nhö song song vôùi soâng cöûa Ñaïi, Ba Lai, Haøm Luoâng ñaõ ñöa nöôùc maën vaøo saâu trong noäi ñoàng. Vaøo cuoái muøa möa gioù chöôùng thöôøng keát hôïp vôùi trieàu cöôøng gaây ra hieän töôïng nöôùc daâng cao doïc theo bôø bieån Ba Tri gaây traøn bôø ñeâ coù cao trình thaáp. Độ ẩm: Ñoä aåm cuûa huyeän Ba Tri lieân quan chaët cheõ ñeán cheá ñoä möa trong naêm. Trong muøa möa ñoä aåm cao, töø 83 – 90%, muøa khoâ thaáp töø 75 – 85%, ñoä aåm khoâng khí trung bình laø 79%. Vôùi ñoä aåm nhö treân thì huyeän raát phuø hôïp cho vieäc phaùt trieån noâng nghieäp vaø nuoâi troàng thuûy saûn. Các chỉ tiêu khí hậu của huyện: Yếu tố Đơn vị tính TB năm Nhiệt độ không khí 00C + Cao nhất “ 36,28 + Thấp nhất “ 18,5 +Trung bình “ 27,2 Lượng mưa mm 1.371,5 Lượng bốc hơi “ 1.632 Độ ẩm % 79 ( Nguồn: Phòng Thủy sản huyện Ba Tri, 2004 ) 1.1.4. Nguồn nước thủy văn: Ba Tri laø huyeän ven bieån Ñoâng chòu aûnh höôûng cuûa cheá ñoä baùn nhaät trieàu, bieân ñoä dao ñoäng töø 1,2 – 2,4m. Nguoàn nöôùc cuûa huyeän chuû yeáu ñöôïc cung caáp töø hai con soâng lôùn laø soâng Ba Lai (phía Ñoâng Baéc) vaø soâng Haøm Luoâng (phía Taây Nam) vôùi heä thoáng chi löu goàm 50 soâng raïch aên saâu vaøo trong noäi ñoàng. Toång chieàu daøi heä thoáng soâng raïch töï nhieân lôùn khoaûng 128km. Nöôùc treân soâng Ba Lai bò nhieãm maën sôùm khoaûng thaùng 3 – 4 , nöôùc soâng Haøm Luoâng bò nhiễm mặn muộn hôn trong khoaûng thaùng 4 – 5 vôùi heä thoáng soâng ngoøi treân raát thuaän lôïi cho giao thoâng thuûy, laøm muoái, nuoâi troàng thuûy saûn nöôùc maën, lôï vaø heä thoáng caáp thoaùt nöôùc. Nhöng baát lôïi cho giao thoâng ñöôøng boä, saûn xuaát noâng nghieäp vaø sinh hoaït cuûa daân cö. 1.1.5. Thổ nhưỡng: Thoå nhöôõng cuûa huyeän Ba Tri chia laøm hai nhoùm chính: ñaát gioàng caùt vaø ñaát maën coù taàng sinh pheøn tieàm taøng saâu. Beân caïnh coøn coù nhoùm ñaát phuø sa vaø ñaát phuø sa nhieãm maën. 1.2. Hiện trạng kinh tế - xã hội: 1.2.1. Cơ cấu hành chính: Huyeän Ba Tri coù taát caû 23 ñôn vò caáp xaõ, moät thò traán Ba Tri vôùi 107 aáp, khoùm. 1.2.2. Diện tích: Huyeän Ba Tri coù toång dieän tích: 35.541,95ha, trong ñoù: + Dieän tích ñaát noâng nghieäp: 25.308,90ha + Dieän tích ñaát laâm nghieäp: 670,83ha + Dieän tích ñaát chuyeân duøng: 4.389,02ha + Dieän tích ñaát ôû: 996,16ha + Dieän tích ñaát chöa söû duïng.177,04ha 1.2.3. Dân số: Theo nieân giaùm thoáng keâ naêm 2001 cuûa cuïc thoáng keâ tænh Beán Tre, thaùng 5/2002, hieän nay dieän tích töï nhieân cuûa huyeän Ba Tri 355km2, daân soá naêm 2000 laø 129.828 ngöôøi, maät ñoä daân soá 560 ngöôøi/km2. 1.2.4. Tình hình lao động: Naêm 2002 huyeän Ba Tri coù khoaûng 10.000 ngöôøi tham gia lao ñoäng trong ngaønh thuûy saûn. Trong ñoù lao ñoäng nuoâi troàng thuûy saûn coù 3.100 ngöôøi, soá lao ñoäng nuoâi troàng thuûy saûn chuû yeáu taäp trung ôû caùc xaõ ven bieån. Ña phaàn löïc löôïng lao ñoäng nuoâi troàng thuûy saûn ôû caùc hoä nuoâi naém kyõ thuaät nuoâi ôû möùc ñoä trung bình, caùc hoä nuoâi cuõng ñaõ tham gia caùc lôùp taäp huaán khuyeán ngö cuûa huyeän vaø tænh toå chöùc, tuy nhieân cuõng coøn haïn cheá trong tieáp thu caùc kieán thöùc. Cơ sở hạ tầng: 1.3.1. Hệ thống thủy lợi: Heä thoáng thuûy lôïi huyeän Ba Tri ñöôïc ñaàu tö khaù hoaøn chænh nhöng chuû yeáu phuïc vuï cho noâng nghieäp. Ñoái vôùi vuøng nuoâi troàng thuûy saûn maën, lôï heä thoáng thuûy lôïi chöa ñöôïc ñaàu tö phaùt trieån ñuùng möùc chuû yeáu laø döïa vaøo töï nhieân laø chính. Moät soá tuyeán keânh möông cuõng ñaõ ñöôïc ñaàu tö naïo veùt, ñaøo môùi theo yeâu caàu cuûa thuûy saûn nhöng vaãn coøn raát manh muùn chöa ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu phaùt trieån cuûa dieän tích nuoâi. Hai coâng trình quan troïng nhaát treân ñòa baøn huyeän coù aûnh höôûng lôùn ñeán caùc hoaït ñoäng nuoâi troàng thuûy saûn laø coáng ñaäp Ba Lai vaø heä thoáng ñeâ bieån ñaõ hoaøn thaønh vaø ñöa vaøo söû duïng. Toång dieän tích töï nhieân 5.540ha ñöa vaøo qui hoaïch nuoâi troàng thuyû saûn taäp trungcuûa huyeän naèm trong caùc xaõ: Taân Xuaân, Baûo Thaïnh, Baûo Thuaän, Taân Thuyû, An Thuûy, An Đức, An Hoaø Taây, Vónh An, An Hieäp coù chieàu daøi keânh raïch laø 122km ñaït maät ñoä laø 0,022km/ha nhöng phaân boá khoâng ñeàu. 1.3.2. Hệ thống giao thông: Heä thoáng giao thoâng ñöôøng boä cuûa huyeän Ba Tri phaùt trieån ñeàu khaép. Toång chieàu daøi ñöôøng boä chöa keå ñöôøng thoân xoùm laø 174,5 km trong ñoù toång chieàu daøi ñöôøng boä tính ñeán ngaøy 31/12/2001 môùi chæ coù 6,18% traùng nhöïa, 22,4% traûi soûi ñoû vaø 71,42% coøn laïi laø ñöôøng ñaát chæ thoâng xe toát vaøo muøa khoâ. Treân heä thoáng giao thoâng ñöôøng boä coù 45 caàu daøi 907m, giao thoâng ñöôøng thuûy ñaây laø theá maïnh cuûa huyeän vôùi 114 km ñöôøng soâng. Ngoaøi ra Ba Tri coøn coù 12km bôø bieån vaø raát nhieàu keânh raïch taïo thaønh maïng löôùi giao thoâng thuûy raát thuaän lôïi. Nhìn chung, giao thoâng ôû caùc vuøng nuoâi khoâng ñöôïc thuaän lôïi laém, ñöôøng giao thoâng chæ taäp trung ôû caùc khu vöïc trung taâm, khu daân cö vaø treân gioàng caùt. Trong nhöõng vuøng nuoâi toâm thì heä thoáng giao thoâng raát thieáu coù nhieàu nôi chæ ñi laïi baèng ñöôøng thuûy. 1.3.3. Hệ thống điện: Ñeán naêm 2000 ñieän löôùi quoác gia ñaõ phuû khaép 23/23 xaõ, thò traán. Trong ñoù coù 25.918 hoä söû duïng ñieän chieám 65,27% soá hoä trong toaøn huyeän.Treân cô sôû caùc heä thoáng maïng löôùi ñieän cuûa ñòa phöông, trong quaù trình phaùt trieån nuoâi troàng thuûy saûn thaâm canh seõ phaûi ñaàu tö theâm ñöôøng daây vaøo vuøng nuoâi vaø khu vöïc saûn xuaát gioáng. Hình 2 – Bản đồ hành chính huyện Ba Tri Tổng quan về đất líp: Các khái niệm về đất líp: Mặc dù đất líp có thể xem là một trong những loại đất trong nhóm đất nhân sinh (Anthropogenic soils) trong phân loại đất Hoa Kỳ (Soil Taxonomy). Nhưng, ngay trong phần mở đầu của bảng Hệ thống phân loại đất của Hoa kỳ, xuất bản 1999 đã cho thấy sự chưa chắc chắn trong phân loại đối với đất nhân tác. Các tác giả của xuất bản nầy cho rằng: “chưa có sự nhấn mạnh một cách đầy đủ về đất nhân tác, nhất là đất đô thị và trên lãnh vực nông nghiệp sự tác động của con người cũng đã làm thay đổi sâu sắc đến tính chất của đất”. Các khái niệm về đất nhân sinh (anthropogenic soils): Theo bảng phân loại đất của Úc, những đất bị biến đổi do các hoạt động của con người như: Sự xáo trộn, lấy đi hoặc chôn vùi những tầng đất nguyên thuỷ bởi một vật liệu mới được xem là đất nhân tác (Anthroposols). Nhưng, để được gọi là một đất Anthroposols cần có một số yếu tố phát sinh đất (pedogenic Features). Căn cứ những qui định về bề dày vật liệu tầng mặt bị tác động sâu sắc của con người và các yếu tố phát sinh, đất nhân tác được định nghĩa như sau: “Đất nhân tác (Anthroposols) là những đất được hình thành từ những hoạt động của con người làm biến đổi sâu sắc, mất đi phần trên của cột đất hoặc chôn vùi những tầng đất nguyên thuỷ, hoặc hình thành những mẫu chất mới bởi sự thay đổi tính chất cơ học”. Những nơi chôn vùi các đất có trước thì bề dày của vật liệu nhân sinh phải lớn hơn hoặc bằng 0.3m. Những yếu tố phát sinh đất có thể là kết quả của quá trình nội sinh (thường thì tối thiểu phải có một tầng A1) hoặc là kết quả của những quá trình phát sinh đất trước khi đất là vật liệu được chuyển đến vị trí mới. Trong trường hợp đất líp ở Ba Tri, nếu qui cách lên líp đúng (khi đất đào được đắp ở phần trên mặt theo thứ tự như tầng đất cũ) thì quá trình hình thành đất líp được kế thừa trên sự phát triển của đất cũ, theo định nghĩa của phân loại này thì đất líp là một đất nhân tác. Vào những năm 90 của thế kỷ trước trong hệ thống phân loại đất do FAO đề xuất đã có nhiều cố gắng để định nghĩa đất nhân tác (Anthrosols) nhưng đã không phân biệt được giữa hai quá trình phát sinh đất (anthropedogenesis) và địa hình thái học nhân sinh (anthropogeomorphology). Những đề xuất để thay đổi hệ thống FAO, trong cơ sở tham chiếu tài nguyên đất Thế giới (World Reference Base (WRB) for soil resources) đã có một phần được thiết kế để nhấn mạnh bản chất duy nhất của quá trình phát sinh đất trong nhóm đất này. Anthrosols bao gồm những đất mà nó bị chuyển đổi bởi quá trình phát sinh đất nhân sinh (anthropedogenic processes), quá trình phát sinh đất của đất nguyên thuỷ không hiện diện hoặc chỉ tồn tại như là đất bị chôn vùi. Vật liệu đất nhân sinh như định nghĩa của WRB là các vật liệu không rắn hoặc vật liệu hữu cơ được xem là không đất (non-soil) trừ khi được biến đổi bởi quá trình phát sinh đất sau đó. Theo WRB, khoá (key) phân loại về đất nhân tác (Anthrosols (AT)) là những đất có ít nhất một trong các tầng hortic, irragric, plaggic hoặc terric, có bề dầy lớn hơn hoặc bằng 50 cm hoặc một tầng anthraquic và một tầng hydragric nằm dưới với bề dầy chung lớn hơn hoặc bằng 50cm [3]. Như vậy, nếu căn cứ vào định nghĩa đất nhân tác của FAO và WRB thì đất líp có thể không được xếp vào loại đất nhân tác. Quan điểm phân loại đất nhân tác của Trung tâm khảo sát đất quốc gia (National Soil Survey Center – NSSC. 8-2002) khẳng định: Các thể đất nhân tác đã được nhận diện và phân loại trong (Soil Taxonomy). Ví dụ như: Trong bảng phân loại đã cung cấp những tầng chẩn đoán và thứ bậc phân loại với hình thái của các đất được hình thành bởi con người (bao gồm hai tầng mặt hoặc gần tầng mặt: Anthropic và plaggen và một tầng B agric), hoặc một nhóm phụ – vật liệu bị chôn vùi (Thapto subgroups). Để kết luận, các tác giả cho rằng: Mặc dù những đất nhân sinh đã bao gồm trong phân loại đất, những tầng và yếu tố chẩn đoán đã được định nghĩa, nhưng sự xác định các yếu tố phát sinh đất nhân sinh cần được cải thiện và những yếu tố mới cần được phát hiện. Với những quan điểm về phân loại đất nhân tác không giống nhau nêu trên cho thấy: Tiêu chí để nhận diện và phân loại đất líp (từ các vùng đất mặn, phèn và nhất là líp vuông tôm) chắc có lẽ còn phải thảo luận nhiều hơn. Trong giới hạn của đề tài này, không đi sâu vào việc phân loại đất líp mang tính học thuật mà chỉ xét khả năng sử dụng của chúng mà thôi. Đặc điểm của các nhóm đất chính trong vùng nghiên cứu: Nhóm đất mặn: Đất mặn sú vẹt đước: Đặc điểm phân bố và hình thái phẫu diện: Các loại đất này thường phân bố ở các dải đất lầy thấp sát bờ biển, bị ngập mặn do thủy triều lên xuống thường xuyên hai lần trong ngày. Đây là dạng đất mới được hình thành, còn chưa thuần thục hay bán thuần thục về lý tính, là nơi phát triển của các loại thực vật thứ sinh của ngập mặn. Nhìn chung, đất mặn sú vẹt đước có hình thái phẫu diện chưa phát triển (dạng A, C). Đặc trưng hình thái của các loại đất này là các tầng chuẩn đoán B chưa hình thành rõ, tầng A rất dày là lớp bùn nhão lẫn nhiều xác lá cây và vỏ sò- hến. Đất có thành phẩn cơ giới là sét pha cát ở lớp mặt, ở độ sâu hơn 100cm dễ gặp lớp cát xám xanh mịn lận vẫy Mica là nguồn gốc của bãi thủy triều cổ. Đất mặn sú vẹt phát sinh từ các bãi bồi có tốc độ bồi đắp nhanh, thường xuất hiện ở khu vực của sông, không đủ yếu tố thời gian để quá trình hình thành khoáng pyrite (FeS2) xãy ra, do đó hàm lượng S tổng số trong đất khá thấp (0.4 – 0.6%). Yếu tố mặn và khả năng cơ lý yếu là hạn chế chính của loại đất này. Đặc điểm lý – hóa tính: Tính chất hóa học nổi bật của loại đất này là nồng độ muối rất cao, pH trung tính đấn kiềm yếu (pH > 7), đất thường ở trong điều kiện yếm khí nên mức độ khoáng chất hữu cơ rất kém (C/N : 12 – 16), độ mặn cao (Na+ : 7 – 8 meq/100g và Cl- hòa tan 0.65 – 0.79%), độ dẫn điện EC đạt đến 11 – 12 mS/cm. (Bảng 1.1 ) Đánh giá chung và hướng sự dụng đất: Yếu tố mặn và khả năng cơ lý yếu là hạn chế chính của đất Mặn sú vẹt, những đặc tính trên không cho phép sản xuất nông nghiệp trên các loại đất này, trồng rừng ngập mặn phòng hộ ở những khu vực cửa sông và ven biển và kết hợp nuôi trồng thủy sản nước lợ ở những nơi thích hợp là phương án sử dụng tối ưu các loại đất mặn sú vẹt đước. Hiện nay, việc phục hồi và phát triển đai rừng phòng hộ trên loại đất mặn này là yêu cầu cấp thiết nhằm ổn định và chống xói lở bờ biển, đồng thời bảo vệ và duy trì hệ sinh thái rừng ngập mặn có giá trị sinh học cao. Mặc dù vậy, hiện nay việc khai thác rừng ngập mặn bừa bãi để lấy gỗ hoặc làm bãi nuôi trồng thủy sản (tôm, nghêu, sò,…) vẫn diễn ra vượt quá phạm vi đã quy hoạch, ảnh hưởng lớn đến chương trình phục hồi rừng phòng hộ ven biển. MÔ TẢ PHẪU DIỆN ĐIỂN HÌNH ĐẤT MẶN SÚ VẸT ĐƯỚC Tên phẫu diện : 309 - BT Tên đất địa phương: Đất rừng mắm Tên đất phân loại VN: Đất mặn sú vẹt đước chưa ổn định (Mm.c) Ngày lấy mẫu: 04/04/03 Địa điểm: xã Tân Xuân, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre. Địa hình quanh vùng: vàn thấp Kiểu địa hình: thấp, bằng phẳng Khí hậu: nhiệt đới gió mùa Thực vật tự nhiên: bần, cỏ nước mặn, mắm, đước Kiểu sử dụng đất: rừng ngập mặn (đước) trồng Thông tin chung về đất Đơn vị trầm tích: bãi thủy triều Mẫu chất: Trầm tích biển Độ thoát thủy của đất : Yếu Độ sâu mực thủy cấp : Nông (<30cm) Ẩm độ đất khi mô tả: ướt Mô tả hình thái phẫu diện A (0 – 20cm): Nâu xám đậm (2.5 YR N3 khi ẩm và 2.5 YR N4 khi khô). Sét pha thịt. Đốm rỉ nâu đỏ nhạt (5YR 4/8), nhỏ, ít nhòe, phân bố trên lỗ hổng và ống rễ nhỏ. Không cấu trúc, độ rỗng trung bình, nhiều hang động vật nhỏ (Cua, Còng,…). Đất ướt, bán thuần thục, hơi dính. Chuyển tầng từ từ. pHH2O (1:5) = 6.5 – 6.7. AC ( 20 – 52cm): Nâu phớt tím (5YR 3/1 khi ẩm và 5YR N4/1 khi khô). Thịt nặng. Đốm rỉ nâu đỏ (5YR 4/6) rất nhỏ, mật độ trung bình, mờ nhòe, phân bố trên ped, tế khổng dạng ống, trung bình, mật độ ít. Đất ướt, hơi dính, bán thuần thục. Chuyển tầng từ từ, gợn sóng. pHH2O (1:5) = 6.8 – 7.0 Cgr ( 52 – 87cm): Nâu xám (7,5 YR N3 khi ẩm và 7,5 YR N4 khi khô). Thịt pha sét lẫn vệt cát mịn, cát gia tăng theo chiều sâu. Đất ướt, dính, hơi dẻo, không thuần thục. Hữu cơ bán phân giải nâu trung bình. pHH2O (1:5) = 7,0 – 7,5 Cgh (106 – 120cm): Nâu phớt tím (7,5 YR N3 khi ẩm và 7,5YR N4 khi khô). Thịt pha sét lẫn nhiều vẹt cát đen mịn, đất ướt, dính, hơi dẻo, không thuần thục, cứng khi khô. Hữu cơ bán phân giải nâu trung bình pHH2O (1:5) = 7,5 – 7,8. Bảng 1.1: Một số chỉ tiêu lý – hóa tính chất đất mặn sú vẹt đước ( phẫu diện 309-BT) Độ sâu mẫu (cm) pH K+ Ca2+ Mg2+ CEC S EC SO42- Cl- TMT H2O meq/100g đất mS/ cm % 0-10 6.59 1.5 4.59 11.48 21.82 21.29 3.41 0.2 0.62 1.09 25-35 6.8 1.47 5.1 13.26 24.28 24.07 3.56 0.2 0.72 1.14 60-70 7.32 1.46 6.12 10.71 22.09 21.98 3.2 0.16 0.64 1.03 95-100 7.52 1.43 5.61 8.67 19.08 18.97 2.58 0.14 0.51 0.82 Độ sâu mẫu (cm) Thành phần cơ giới (%) Sét Thịt Cát 0 - 10 34,48 57,01 8,51 25 - 35 41,25 52,31 6,44 60 – 70 41,85 52,48 5,67 95 - 100 45,10 50,08 4,82 Đất mặn nhiều: Đặc điểm phân bố và hình thái phẫu diện: Các loại Đất mặn nhiều tập trung chủ yếu ở những vùng bị nhiễm mặn trên 10%0 một số tháng mùa khô và hầu như trên 4%o của toàn bộ mùa khô, đôi khi cả những tháng đầu mùa mưa. Trong các vùng nói trên, các loại đất bị nhiễm Mặn nhiều phân bố ở các khu vực địa hình thấp ven sông hoặc cửa sông, nơi dễ dàng bị nước mặn xâm nhập và ngập tràn hoàn toàn vào các đợt triều cường. Về sự phân hóa các loại đất Mặn nhiều, các khu vực trũng thấp thường xuất hiện đất Mặn nhiều, gley mạnh (Mng), trong khi các khu vực cao hơn có trồng lúa thường xuyên dễ phát hiện các loại đất Mặn nhiều có đốm rỉ hoặc có nền cát dưới sâu (Mn, Mn/c). Hình thái phẫu diện các loại đất Mặn nhiều có đặc trưng khác biệt so với các loại đất khác: (1) các tầng đất sâu hơn 50cm thường có quá trình gley hóa mạnh và có màu xám xanh, phớt tím khi khô; (2) bề mặt đất khi khô thường có lớp bột muối hiện diện do muối Na phá hủy các cấu trúc sét thành lớp bột mịn; (3) đất lầy dính khi bị ẩm ướt và nhanh chóng bi nứt nẻ khi khô ráo, các vết nút thường sâu tạo điều kiện cho quá trình mao dẫn mặn nhanh chóng hơn. Do sự tích lũy muối cao trong mùa khô, những trận mưa đầu mùa cũng khó rửa trôi được muối trong đất, ngay cả trong mùa mưa nếu có các đợt hạn hán xãy ra cũng dễ bị bốc mặn trở lại lên bề mặt đất. Đặc điểm lý – hóa tính: Các kết quả phân tích lý – hóa học đất cho thấy (bảng 1.2): Đất thường có pHH2O từ trung tính đến kiềm, đặc biệt ở các tầng đất bên dưới (pHH2O = 6.7 – 7.3), do ảnh hưởng của nước ngầm mặn. Phần lớn các loại đất Mặn nhiều có hàm lượng hữu cơ cao hơn các loại đất khác, đặc biệt ở tầng đất mặt (OM: 2.12 – 4.9%). Hàm lượng chất dinh dưỡng cao hơn so với các loại đất nhiễm mặn nhẹ từng thời kỳ (N tầng mặt: 0.11 – 0.21%, P2O5 tổng số tầng mặt: 0.03 – 0.08%), có lẽ do đất chỉ được canh tác một vụ/năm. Tuy nhiên, cán cân độ phì tự nhiên cũng không cân đối giữa N và P2O5 tổng số hay giữa P2O5 tổng số và dễ tiêu, đặc trưng nhất là hàm lượng quá thấp của P2O5 dễ tiêu trong các loại đất này cho thấy nhu cầu bón lân cho cây trồng rất lớn. Trong các cation trao đổi, hàm lượng Cl- rất cao trong mùa khô (0.22 – 0.53%) và chỉ số EC từ 5 – 9 mS/cm. Hàm lượng Mg2+ cao hon hẳn Ca2+ cho thấy tính chất vượt trội của nước biển trong thành phần hóa học đất. Đất có thành phần cơ giới nặng, tỉ lệ sét chiếm 46 – 50% và thịt khoảng 48 – 52%. Do vậy, đất dễ bị nứt nẻ khi khô và dẽo dính khi ướt. Đánh giá chung và hướng sử dụng, cải tạo đất: Nhìn chung, hạn chế lớn nhất của các loại đất này đối với mục tiêu canh tác cây trồng là hàm lượng muối quá cao trong đất do bị nhiễm mặn nhiều. Do đặc điểm địa lý xa nguồn nước ngọt và do tính chất đất, việc rửa mặn triệt để cho các loại đất này rất khó, do vậy, việc hạn chế tình trạng mao dẫn và Mặn hóa nhiều trong mùa khô cần được thực hiện bằng lớp phủ thực vật và chế độ canh tác thích hợp. Do đặc trưng nhiễm mặn như trên, toàn bộ các loại đất này chỉ canh tác được 1 vụ lúa trong mùa mưa, tuy nhiên năng suất không ổn định, tùy thuộc hoàn toàn vào chế độ thời tiết trong năm và mang tính cục bộ ở khu vực nhỏ. Tuy nhiên, dạng sử dụng tổng hợp cho nuôi tôm – trồng một vụ lúa mùa hoặc nuôi cua – trồng một vụ lúa mùa cũng có thể thực hiện được ở một số khu vực có điều kiện thuận lợi dể dẫn nước mặn vào mùa khô và có điều kiện rửa mặn vào mùa mưa, các kỹ thuật làm mương tiêu nông cần được thực hiện. Những nơi sát ven biển, do nhiễm mặn kéo dài khó rửa được vào mùa mưa, làm muối hoặc nuôi trồng thủy sản nước lợ (tôm, cua) là một phương thức sử dụng đất cần được khuyến cáo. MÔ TẢ PHẪU DIỆN ĐIỂN HÌNH ĐẤT MẶN NHIỀU Tên phẫu diện: 293 – BT Tên đất địa phương: đất láng Tên đất phân loại VN: Đất mặn nhiều điển hình (Ký hiệu Mn) Ngày lấy mẫu: 25/04/03 Địa điểm: xã Bảo Thạnh, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre. Địa hình quanh vùng: vàn thấp Tiểu địa hình: thấp, bằng phẳng Khí hậu: nhiệt đới gió mùa Thực vật tự nhiên: bần, cỏ mặn,… Kiểu sử dụng: muối, nuôi tôm Thông tin chung về đất Đơn vị trầm tích: Bãi thủy triều Mẫu chất: trầm tích biển Độ thoát thủy của đất: kém Độ sâu mực thủy cấp: nông (<50cm) Ẩm độ đất khi mô tả: ướt Mô tả hình thái phẫu diện đất Ap (0- 20cm): nâu xám (10YR 3/2 khia ẩm, 10YR 4/2 khi khô). Thịt nặng, chặt vừa, độ rỗng thấp. Đất ướt, dẻo, dính, thuần thục. Hữu cơ bán và chưa phân hủy, nâu đen, ít. Rễ nhỏ, rất ít. Chuyển tầng khá rõ, dạng gợn sóng. pHH2O (1:5)= 5.4 – 5.6 Bgw (20 – 47cm): nâu xám (5YR 4/2 khi ẩm, 5YR 5/2 khi khô). Thịt nặng. Vệt, đốm rỉ đỏ vàng (5YR 4/6), mật độ trung bình, rõ, ranh giới rõ, phân bố trên matrix. Đốm nâu vàng (10YR 4/6), nhỏ, mật độ trung bình, rõ, nhòe, dạng ống. Kết cấu yếu. Đất ướt, hơi dính, dẻo. Thuần thục. Chuyển tầng từ từ, pHH2O (1:5) = 4.9 – 5.2 BrCg (47 – 89cm): Nâu xám phớt tím ( 5YR 4/1 ẩm, 5YR 5/2 khô). Thịt nặng. Đốm nâu vàng (10YR 4/6), nhỏ, rõ nét, dạng ống rễ tế khổng dạng planes, nhỏ, rất ít, độ rỗng thấp. Kết von nâu vàng tối (10YR 3/6), dạng ống, sesquioxide mềm, nhỏ. Đất ướt, mềm, hơi dẻo, dính. Thuần thục. Chuyển tầng từ từ. pHH2O (1:5)= 6.9 – 7.2 Cg (89 – 120 cm): Nâu xám phớt tím (5YR 4/1 khi ẩm, 10YR 4/2 khi khô). Thịt nặng. Đất ướt, dẻo, dính. Bán thuần thục. pHH2O (1:5) = 7.3 – 7.5 Bảng 1.2: Một số chỉ tiêu lý – hóa tính đất Mặn nhiều (phẫu diện 293 – BT) Độ sâu mẫu (cm) pH K+ Ca2+ Mg2+ CEC S EC SO42- Cl- TMT H2O meq/100g đất mS/cm % 0-10 5.43 0.84 5.10 15.30 25.25 24.31 4.19 0.01 o.76 1.34 20-30 4.95 0.96 3.57 14.28 25.27 21.37 3.20 0.18 0.57 1.02 60-70 6.99 0.94 3.57 13.77 21.26 20.77 2.51 0.12 0.44 0.80 110-120 7.30 1.17 2.55 12.24 18.28 18.03 2.13 0.08 0.40 0.68 Độ sâu mẫu (cm) Thành phần cơ giới (%) Sét Thịt Cát 0 - 10 48.62 49.91 1.47 20 – 30 48.10 50.22 1.78 60 – 70 46.98 51,24 1.78 110 - 120 46.65 51.58 1.77 Đất mặn trung bình và ít Đặc điểm phân bố và hình thái phẫu diện: Các đất này phân bố xa biển và các của sông, địa hình cao hơn (0.6 – 0.8m + MSL), đây là loại đất đã thoát ly ảnh hưởng trực tiếp của biển do điều kiện địa lí tự nhiên hoặc do được cải tạo khá lâu đời. Hình thái phẫu diện rất phát triển, đã hình thành tầng B rõ rệt với các dấu vết của các quá trình oxy – hóa khử liên tục trong năm. Trong khu vực bị nhiễm mặn 0.4 – 0.5%o một số tháng trong mùa khô ( tháng III – V), phương thức xâm nhiễm mặn là dạng mặn ngầm và bốc lên tầng đất mặt do mao dẫn trong mùa khô. Do sự xâm nhiễm mặn nói trên, những khu vực không có công trình thủy lợi để ngăn mặn và dẫn ngọt cũng không tiến hành canh tác được trong mùa khô. Đặc điểm lý – hóa tính: Nhìn chung , tính chất lý – hóa học của các loại đất mặn trung bình và ít cũng gần với đất không bị nhiễm mặn. Tuy nhiên, một số đặc trưng khác biệt trong mùa khô (Bảng 1.3): Đất trở nên trung tính hay kiềm, pHH2O 5.3 – 6.8 tầng mặt và trong khoảng 6.3 – 8.1 tầng sâu, do ảnh hưởng của nước mặn. Hàm lượng Cl- trong các tầng đất tăng cao : 0.09 – 0.014% tầng đất mặt và 0.12 – 0.19% các tầng đất sâu. Độ dẫn điện (EC) từ 3.3 – 5.5 mS/cm. Một cách tổng quát các loại đất này chỉ bị thay đổi không lớn về các đặc tính hóa học trong mùa khô, chủ yếu do lượng muối tăng lên trong các tầng đất, mùa mưa nhanh chóng rửa trôi lượng muối tích tụ để trả lại khả năng canh tác của đất. Đánh giá chung và hướng sử dụng, cải tạo đất: Do bị nhiễm mặn ít, thời gian nhiễm mặn ngắn, đầu mùa mưa các loại đất này có khả năng rửa mặn rất nhanh, do đó dễ dàng sử dụng để canh tác trong mùa mưa. Nếu có công trình thủy lợi để ngăn mặn – dẫn ngọt, dễ dàng tạo điều kiện canh tác bình thường cho các loại đất này như các đất phù sa khác. Trong điều kiện chưa có công trình thủy lợi dẫn ngọt, ngăn mặn triệt để, khả năng sử dụng đất hiện nay là canh tác lúa 1 vụ đặc sản chất lượng cao, hoặc có thể thực hiện mô hình lúa – tôm, lúa – cua. Nếu có thể rửa mặn hoàn toàn, cần bón tăng cường các dạng phân Đạm và Kali để nâng cao độ phì đất khi thâm canh , tăng vụ. MÔ TẢ PHẪU DIỆN ĐIỂN HÌNH ĐẤT MẶN TRUNG BÌNH VÀ ÍT Tên phẫu diện: 295 – BT Tên đất địa phương: đất mặn Tên đất phân loại VN: đất mặn trung bình và ít, có đốm rỉ Ngày lấy mẫu : 19/04/03 Địa điểm: xã Vĩnh An, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre Địa hình quanh vùng: vàn thấp Tiểu địa hình: bằng phẳng Khí hậu: Nhiệt đới gió mùa Thực vật tự nhiên: cỏ ống, cỏ chát Thông tin chung về đất Đơn vị trầm tích: phẳng giữa giồng Mẫu chất: trầm tích sông biển Độ thoát thủy của đất: trung bình Độ sâu mực thủy cấp: 0.8m Ẩm độ đất khi mô tả: ẩm Mô tả hình thái phẫu diện đất Ap ( 0 – 18 cm): Màu nâu sáng (10YR 5/1 ẩm, 10YR 6/2 khô), thịt nặng đến sét; có nhiều đốm vệt nâu rõ – nhỏ (7.5YR 5/6); glay 10 – 12% bề mặt, cấu trúc cục khối nhẵn cạnh kích thước trung bình; đất cứng khi khô, chắc khi ẩm, dẻo dính khi ướt, nhiều lỗ rỗng và hang động vật nhỏ; lẫn nhiều rễ cây nhỏ, chuyển tẩng từ từ. pHH2O (1:5)= 6.5 – 6.8 Abg (18 – 45cm): màu xám nâu (10YR 5/2 ẩm, 10YR 6/2 khô), thịt nặng đến sét, đốm vệt nâu (7YR 4/6) ; vết glay chiếm 10 – 15% bề mặt; cấu trúc cục khối có góc cạnh và nhẵn cạnh; đất cứng khi khô, chắc khi ẩm, dẻo dính khi ướt, có lỗ rỗng và hang động vật nhỏ; lẫn rễ cây nhỏ, chuyển tầng dần dạng lượng sóng. pHH2O (1:5) = 6.8 – 7 B (45 – 80cm): Nâu nhạt (7.5 YR 6/4 ẩm, 7.5YR 7/4 khô) thịt nặng đến sét. Đốm rỉ đỏ nâu (10 R 4/8) nhỏ, ít, sắc nét. Kết cấu lăng trụ, mức độ trung bình, kích thước trung bình, thô. Kết von giả vàng nâu (10YR 6/8) trung bình, thô, dạng ống mềm. Đất ướt, dính, rất dẻo, thuần thục khi ướt. Chuyển tầng từ từ. pHH2O (1:5) :7.5 C (80 -120cm): nâu xám đậm (10YR 4/1 ẩm, 10YR 5/1 khô). Thịt pha ít sét và cát mịn. Đốm rỉ nâu vàng (10YR 5/6), nhỏ, mật độ trung bình, rõ, nhòe. Đất ướt, dẻo, dính, thuần thục khi ướt, bở rời khi khô, Chuyển tầng từ từ dạng gợn sóng. pHH2O (1:5) = 7.3 – 7.5 Bảng 1.3: Một số chỉ tiêu lý - hóa tính đất mặn trung bình và ít ( phẫu diện 295 – BT) Độ sâu mẫu (cm) pH K+ Ca2+ Mg2+ CEC S EC SO42- Cl- TMT H2O meq/100g đất mS/ cm % 0-10 6.76 0.74 6.00 7.50 15.98 14.73 1.70 0.04 1.25 0.54 25-35 7.00 0.98 5.00 7.00 14.35 13.91 0.57 0.02 0.05 0.18 65-75 7.72 0.95 3.00 7.00 12.02 11.82 0.37 0.01 0.05 0.12 100-120 7.31 0.97 2.00 8.00 12.02 11.71 0.40 0.01 0.05 0.13 Độ sâu mẫu (cm) Thành phần cơ giới (%) Sét Thịt Cát 0 - 10 44.10 53.51 2.39 25 – 35 53.90 43.62 2.48 60 – 70 50.50 46.00 3.50 100 - 120 39.00 45.16 15.84 Nhóm đất phèn: Đất phèn là các đất có đặc tính phù sa, trong phạm vi từ mặt đất tới độ sâu 125 cm có sự hiện diện của tầng B lưu huỳnh (Sulfuric Bj) hay vật liệu sulfur (Sulfidic material Cp) hoặc có mặt cả hai; có tầng A sáng màu (Ochric A horizon), tầng A tơi mềm (Mollic A horizon), hay tầng A tối màu (Umbric A horizon), hay tầng hữu cơ H (Histic H horizon). + Đất phèn tiềm tàng (Sp) + Đất phèn hoạt động (Sjp) + Đất phèn thuỷ phân(Sr) - Đất phèn tiềm tàng và đất phèn hoạt động sâu, tầng sinh phèn và tầng mặt giàu hữu cơ và ít bị biến động, tầng sinh phèn dày và có hàm lượng sulphic cao, thường phân bố ở Đầm Mặn cổ. - Các đất phèn tiềm tàng hoặc phèn hoạt động có tầng phèn hoặc sinh phèn nông, tầng mặt chứa ít hữu cơ, bị biến động mạnh bởi sự bồi đắp vật liệu phù sa của nước biển, tầng sinh phèn ít xác bả thực vật và có hàm lượng sulphic trung bình, Đặc biệt là mẫu chất có cấu tạo song tầng, thường phân bố ở đầm mặn mới. - Các đất phèn hoạt động nông, tầng sinh phèn nghèo hữu cơ, phân bố dạng tuyến là các hệ thống lạch triều cổ (lung năng hẹp kéo dài trong các vùng đất mặn ít và trung bình trồng lúa trước đây). - Các đất phèn tiềm tàng, hoạt động và thuỷ phân nằm cô lập trong nội đồng, hàm lượng phèn ít là các đất phèn hình thành trên vùng trũng giữa giồng. Đất phèn hình thành trên Đầm mặn cổ: Đất phèn trong vùng đầm mặn cổ có các đơn vị sau đây: Đất phèn hoạt động sâu, mặn (Sj2pM), Đất phèn tiềm tàng nông, mặn (Sp1M) và đất phèn tiềm tàng sâu, mặn (Sp2M) với các kiểu hình thái: Ah-AB-Bj-Cp và Ah-AC-Cp. - Những tính chất cơ bản của các đất phèn hình thành trên đầm mặn cổ: Sự khác biệt cơ bản của đất phèn hình thành trên đầm mặn cổ với đất phèn hình thành trên các đơn vị khác là: Tầng vật liệu sinh phèn (Cp) ở đầm mặn cổ thường giàu hữu cơ. Do sự lầy hóa lâu dài, tầng chứa vật liệu sinh phèn bị vùi lấp sâu, tầng măt dày thành phần cơ giới chủ yếu là sét, tối màu, chứa nhiều hữu cơ, nên hầu hết đất phèn trong đơn vị địa mạo nầy tầng sinh phèn xuất hiện sâu (>50cm). Phần diện tích giáp với đất mặn ít và trung bình thường có địa hình tương đối cao nên bề mặt thường bị nứt nẽ vào mùa khô, môi trường đất ở trạng thái ôxy hóa hình thành các đất phèn hoạt động. Đất phèn hình thành trên Đầm mặn mới: Đất phèn tiềm tàng, nông, phát triển trên đầm mặn mới có những đặc tính sau đây: - Về hóa tính: Đất phèn tiềm tàng nông, ở vùng đầm mặn nơi thường xuyên bảo hòa nước, pH đất tươi thể hiện tính chua nhẹ đến trung tính, nhưng ở đất khô phản ứng môi trường đất từ chua đến rất chua, gía trị của pH của tầng mặt 5.15, tầng phèn có pH thấp nhất là 3.42 và tầng Cp có pH= 6.87; độ mặn của đất phèn tiềm tàng khá cao, thể hiện qua gía trị EC đo trực tiếp trên đất tươi, độ mặn của tầng đất mặt 4.57 mS/cm và ít thay đổi trong suốt phẫu diện, ở đáy phẫu diện có gía trị EC= 4,58 mS/cm. Khác với đất phèn tiềm tàng sâu, Đất phèn tiềm tàng nôn ở vùng Đầm mặn mơi có tầng vật liệu sinh phèn xuất hiện nông (20-65cm). Ở tầng mặt hàm lượng SO42- tổng số là 2.17%, và tăng dần theo độ sâu, tầng sinh phèn Cp có hàm lượng SO42- tổng số cao nhất là 4,73.%. - Về hàm lượng dinh dưỡng: Đất phèn tiềm tàng, tầng sinh phèn giàu hữu cơ dưới rừng ngập mặn có hàm lượng chất hữu cơ khá cao, tầng mặt 2,55%, tầng Cph có hàm lượng hữu cơ cao nhất (13.03%). So với các loại đất phèn khác, đất phèn tiềm tàng, tiềm tàng ở đầm mặn mới có hàm lượng độc tố sắt, nhôm khá cao, nhất là tầng Cp. Kết quả phân tích mẫu đất khô cho thấy, tổng sắt di động ở tầng mặt 835 mg/100g đất; ở tầng đáy là 982mg/100g đất, tầng Cp chỉ hiện diện của Fe2+. - Về lý tính: Đây là loại đất phèn có mẫu chất song tầng, phần trên của phẫu diện (0-65cm) có mặt của vật liệu sinh phèn (Cp) là mẫu chất chính của đất phèn, phần dưới của phẫu diện (65- 150 cm) là lớp vật liệu sét sáng màu, hơi chặt, nghèo hữu cơ, không phèn, đất ở trạng thái thuần thục và phát triển hình thành các tầng Bg. Do đó về tính chất vật lý, các đất phèn hình thành trên mẫu chất có tính song tầng (kiểu hình thái phẫu diện: IA-ICp-IICg) sẽ rất khác biệt so với các loại đất phèn tiềm tàng thông thường (kiểu hình thái phẫu diện: Ah-AC-Cph hoặc Ah-AC-Cph-Cg). Phần trên của phẫu diện mang tính tiêu biểu của đất phèn tiềm tàng là: giàu sét và độ thấm lớn. Nhưng phần dưới của phẫu diện lại mang tính chất vật lý của Đất mặn ít và trung bình đốm rỉ: dẽ chặt, nghèo hữu cơ và kém thấm. - Khả năng sử dụng: Đất phèn tiềm tàng, ở Đầm mặn mới chứa nhiều độc chất, tầng sinh phèn nông, do đó đây là đơn vị đất có nhiều hạn chế cho cây trồng và có nguy cơ tác động xấu đối với môi trường nước. Cần lưu ý khi đào mương nuôi tôm nên xử lý vôi tích cực trên bờ và mép bờ khi có mưa nhất là mưa đầu mùa và có thể sử dụng tầng vật liệu không phèn bên dưới làm lớp phủ cho bờ vuông tôm. Mặc dù tầng sinh phèn xuất hiện nông nhưng nhờ sự thông thương với hệ thống sông rạch, do đó phần lớn diện tích của loại đất này đang được sử dụng để nuôi thủy sản nước mặn (tôm, cua, cá…). Đất phèn tiềm tàng đầm mặn mới được tiếp nhận dưỡng chất từ hệ sinh thái rừng ngập mặn, hơn nữa có điều kiện trao đổi nước tốt nhưng độ đục lớn. Do đó, đây là nơi có môi trường khá thuận lợi để nuôi tôm nếu có vuông lắng. Độ mặn môi trường đất và cây trồng: Những yếu tố ảnh hưởng đến sự mặn hóa: a. Ảnh hưởng của tốc độ bốc hơi (E): Những tác động do tốc độ bốc hơi mạnh trong mùa khô dẫn đến độ ẩm thấp trong đới bay hơi, do đó lực hút mạnh làm tăng hướng lên của dòng nước trong mao quản. Sự bốc hơi lâu dài sẽ làm độ ẩm của đới bốc hơi giảm. Khi đới bốc hơi trở nên khô và dầy hơn sự mất ẩm hầu như không còn ý nghĩa nữa. Như vậy lớp đất khô như là lớp bảo vệ và được gọi là lớp phủ nông nghiệp. Trong kinh nghiệm sản xuất trên đất mặn thường được cày ải có ý nghĩa tương tự như lớp phủ nông nghiệp nêu trên. Khi tốc độ bốc hơi thấp, lớp phủ nông nghiệp phát triển kém (tương tự như đất không được cày ải) và sự mất nước do bốc hơi sẽ tiếp tục mặc dù ở tỷ lệ thấp nhưng nếu kéo dài sự rút nước sẽ xảy ra ở độ sâu hơn. b. Sự ảnh hưởng của thực vật: Thực vật ngoài việc sử dụng nước trong đất để cho bộ rễ chúng còn là nguyên nhân làm bốc thoát nước với lượng khá lớn qua tán lá. Do đó các cây có bộ rễ sâu thường dễ bị ảnh hưởng mặn. Trong vùng đất không lớp phủ đới bốc hơi xuất hiện khá nông. Khi có thực vật, sự mất nước xảy ra sâu hơn nhiều so với đất trơ và tạo ra sự cân bằng độ sâu của đới rễ mà từ đó nước được lấy cho cây hô hấp. c. Ảnh hưởng của sự phục hồi nước ngầm: Nước bị bốc hơi làm cho mực nước ngầm trong đất sâu dần cho đến khi gặp nước mặn. Sự khôi phục của nước ngầm phụ thuộc vào khả năng thấm rỉ của đất. Đối với hầu hết các loại đất líp trong vùng Đất mặn ít và trung bình của huyện Ba Tri độ xốp của tầng mặt khá lớn, do đó khả nằng phục hồi lượng nước ngọt trong đất có thể xảy ra dễ dàng. Hơn nữa lượng mưa khá lớn cũng là một ưu thế cho việc duy trì các hệ thống cây trồng cạn, trong khi các loại đất líp trong vùng đất phèn thường giàu sét, độ thuần thục kém và trương nở khi ướt. Do đó, khả năng phục hồi nước ngầm kém không thuận lợi cho việc phát triển các loại cây trồng cạn. Một số nguyên nhân chính gây mặn hóa môi trường đất: Sự hình thành tính mặn của đất có nhiều nguyên nhân: Mẫu chất mang tính mặn, do xâm nhập nước mặn (mặn mặt), mực nước mặn ngầm nông cùng với khí hậu khô hạn. Trong các yếu tố trên, nước mặn ngầm thường là nguyên nhân gây ra mặn hóa, đây là hiện tượng mặn không thấy trực tiếp, khó ngăn chặn và gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái trên cạn. Độ sâu của nước ngầm mặn và độ mặn của đất có mối tương quan chặt chẻ. Để xác định mối tương quan nầy Polưnop (1956) đã đưa ra khái niệm “ Độ sâu lâm giới” của nước ngầm. Theo ông, độ sâu lâm giới là độ sâu mà từ đó nước ngầm mặn có thể bị mao dẫn làm mặn lớp đất mặt. Sự mặn hóa từ nước ngầm: Như chúng ta đã biết sự bốc hơi của đất thường là nguyên nhân gây mặn hóa. Nước dưới đất có thể bốc hơi trực tiếp từ bề mặt nước ngầm xãy ra bên trong đới bốc hơi, hoặc nó có thể lấy nước ở mức sâu hơn bên dưới đới bốc hơi bằng mao quản. Khi nước bốc hơi nước sẽ được giữ lại bên trong đới bốc hơi, nước ngầm mặn theo dòng mao dẫn đi lên hướng tới đới rễ ( đới bốc hơi ). Hiện tượng này gây ra sự tác động của mặn đến bộ rễ của các cây trồng cạn, thể hiện rõ nhất vào mùa khô sự bốc hơi tăng lên hầu hết cây trồng cạn bị đỏ lá do thiếu nước sinh lý. Đối với đất líp độ mặn trong đất đã được rữa từ khi bắt đầu lên líp. Do đó, độ mặn trong đất giảm đi rất nhiều. Các kết quả phân tích đất cho thấy độ mặn trong đất líp giảm dần từ trên xuống (30-50 cm) điều nầy cho thấy tầng đất an toàn cho bộ rễ dày mỏng tuỳ nơi. Các đất líp nuôi tôm những năm đầu (1-2 năm) độ mặn của tầng đất mặt còn khá cao, nhưng các đất líp cao và thành phần cơ giới thô thì độ mặn khá thấp. Vùng nuôi tôm quảng canh cải tiến mực nước ngầm xuất hiện nông, đất líp bị mặn hoàn toàn, do đó khi rữa mặn để trồng trọt phải cần thời gian rữa lâu hơn, lượng nước cần nhiều hơn và khả năng mặn hóa do nước ngầm dễ dàng xảy ra. Hướng di chuyển muối lên phía trên mặt đất là kết quả của tốc độ nước được hút lên bởi lực mao quản kết hợp với nồng độ muối trong dung dịch. Do đó, các đất có mao quản nhỏ nước dưới đất dễ bị bốc thoát kéo theo lượng nuối trong nước ngầm mặn. Để có độ sâu an toàn cho bộ rễ phát triển, việc duy trì độ sâu mực nuớc ngầm và cải tạo thành phần cơ giới (thay đổi kích thước mao quản) có ý nghĩa hết sức quan trọng. Một số cây trồng phổ biến trên đất líp và độ sâu bộ rễ xếp theo độ mẫn cảm đối với độ mặn(1): Bảng 1.4: Một số cây trồng phổ biến trên đất líp. Loại cây trồng Ngưỡng ECe(2) (mS/cm) của đới rễ Độ sâu bộ rễ (m) Mẩn cảm (Sensitive) Cà rốt 1.0 0.5 -1 Hành 1.2 0.3-0.6 Đậu 1.0 0.5-0.7 Bưởi 1.8 1.2-1.5 Cam 1.7 1.2-1.5 Chanh 1.7 1.2-1.5 Quýt 1.7 1.2-1.5 Tỏi 1.7 1.0-2.0 Seri 1.7 1.0-2.0 Mận 1.5 1.0-2.0 Mẩn cảm trung bình (Moderately sensity) Cải xanh 2.8 0.4-0.6 Cải bắp 1.0-1.8 0.5-0.8 Súp lơ 1.8 0.4-0.7 Cần tây 1.8-2.5 0.3-0.5 Rau diếp 1.3-1.7 0.3-0.5 Cải củ 1.2-2.0 0.3-0.5 Ớt 1.5-1.7 0.5-1.0 Cà Chua 0.9-2.5 0.7-1.5 Dưa chuột 1.1-2.5 0.7-1.2 Bí ngô 1:2 1.0-1.5 Bí đao 3.2 0.6-1.0 Dưa hấu 3.2 0.5-0.5 Khoai lang 1.5-2.5 1.0-1.5 Củ cải 0.9 0.5-1.0 Đậu phộng 3.2 0.5-1.0 Bắp 1.7 1.0-1.7 Mía 1.7 1.2-2.0 Chuối 1.7 0.5-0.9 Chịu dựng trung bình đến khá (Moderately Tolerant to Tolerant) Đậu đủa 4.9 0.5-0.7 Đậu nành 5.0 0.6-1.3 Dứa 4.0 0.3-0.6 Khoai mì 0.7-1.0 Nguồn: Rhoades, Kandiah and Mashali, 1992. FAO Irrigation and Drainage Paper N° 48. The use of saline waters for crop productions. (1) Dữ liệu nầy được xem như là một hướng dẫn tham khảo – Ngưỡng chịu mặn có thể thay đổi phụ thuộc vào điều kiện khí hậu, điều kiện đất và thực tế canh tác. Cây trồng thường có ngưỡng chịu mặn thấp trong giai đoạn nẩy mầm và cây con. (2) Ngưỡng ECe, giá trị độ mặn trung bình ở đới rễ khi sản lượng bắt đầu giảm sút. Bảng 1.5:(b) Độ mặn và phản ứng của cây trồng (ECe: Giá trị của mẫu trích bão hoà) USDA soil class Mức đánh giá ECe (mS/cm) Tổng muối (%) Phản ứng cây trồng 0 Không bị mặn 0 - 2 < 0.15 Độ mặn ảnh hưởng không đáng kể, ngoại trừ một số có độ nhạy cao 1 Mặn nhẹ 4 - 8 0.15 -0.35 Sản lượng của nhiều cây trồng bị hạn chế. 2 Mặn trung bình 8 - 15 0.35 - 0.65 Anh hửơng đến sản lương ở mức trung bình. 3 Mặn nặng > 15 > 0.65 Anh hưởng rất nhiều đến sản lượng Nguồn: FAO - UNESCO (1973). Bảng 1.6: (c ) Một số chỉ tiêu phân cấp và đánh gía chung độ phì của đất. TT Chỉ tiêu Độ phì cao Độ phì trung bình Độ phì thấp 1 Hữu cơ (%) >3.0 1 – 3 <1 2 CEC (meq/100g đất) >20 10 – 20 <10 3 Tổng Cation Ca2+ và Mg2+ (meq/100g đất) >12 4 – 12 <4 (Nguồn: Sổ tay điều tra Phân loại và Đánh gía đất (Tôn Thất Chiểu & nnk, HKHĐất VN, NXB NN, 1999) Bảng 1.7: Mối quan hệ giữa sa cấu và độ thấm Sa cấu Phân lớp độ thấm Tốc độ thấm Inch/giõâ mm/hr Sét-bột, sét 6. Rất chậm <0.04 <1 Thịt pha sét-bột, sét-cát. 5. Chậm 0.04 – 0.08 1 - 2 Thịt pha sét-cát, thịt-sét. 4. Chậm đến tr.bình 0.08 – 0.2 2 - 5 Thịt, thịt-bột 3. Trung bình 0.2 – 0.8 5 - 20 Cát thịt, thịt cát 2. Tr. bình đến nhanh 0.8 – 2.4 20 - 60 Cát 1. Nhanh >2.4 >60 Nguồn: USDA (Rawls et al., 1982) tChương 2 : NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Nội dung nhiên cứu: - Khảo sát, đánh giá hiện trạng sử dụng đất lip trên ao tôm công nghiệp ở Ba Tri - Khảo sát lấy mẫu đất, phân tích, đánh giá đặc điểm và tính chất đất líp trên vuông tôm công nghiệp - Khảo sát, đánh giá đặc điểm đất líp và bùn đáy vuông tôm công nghiệp. + Tính chất lý hóa + Hàm lượng cation + Hàm lượng dưỡng chất - Khảo sát, điều tra các loại hình sử dụng đất lip trên ao tôm công nghiệp + Loại hình trồng rau trên đất lip ao tôm công nghiệp + Loại hình canh tác sau san lấp ao tôm công nghiệp - Khảo sát, điều tra các phương thức cải tạo và sử dụng đất líp. - Đề xuất các giải pháp sử dụng đất líp ao tôm công nghiệp. 2. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp điều tra: Vôùi muïc ñích tìm hieåu hieän traïng và khả năng sử dụng đất líp trên ATCN taïi huyeän Ba Tri tænh Beán Tre, em tieán haønh phoûng vaán tröïc tieáp 20 hoä nuoâi toâm taïi xaõ Vónh An và An Đức huyeän Ba Tri tænh Beán Tre moät caùch ngaãu nhieân theo bieåu maãu ñieàu tra ñöôïc soaïn sẵn. Thu thập số liệu: Thu thập bằng cách phỏng vấn trực tiếp chủ hộ nuôi tôm đồng thời khảo sát ao tôm để có thông tin về đất líp trong ao cũng như hiện trạng sử dụng đất líp của từng hộ. Phương pháp khảo sát thực địa: đi khảo sát thực tế, lấy mẫu đất, phân tích các chỉ tiêu. Phương pháp phân tích lý hóa đất: Các chỉ tiêu phân tích gồm: + Hóa học đất: pHH2O, EC, OM, SO42-, Cl- . + Vật lý đất: thành phần cơ giới, độ ẩm. Phương pháp đo độ pH : Ý nghĩa: Độ pH là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến tính lý hóa học và sinh học đất. Vì thế ảnh hưởng đến trạng thái dinh dưỡng trong đất và sự sinh trưởng phát dục của cây. Đa số cây trồng sống thích nghi ở đất trung bình hoặc ít chua. Đất có phản ứng kiềm mạnh hoặc chua mạnh sẽ ảnh hưởng đến sự hoạt động của vi sinh vật (vi sinh vật cố định đạm Azotobacte không thích đất chua), hạn chế sự sinh ra các chất dinh dưỡng dễ hòa tan, cây đói ăn sẽ sinh trưởng xấu. Ở đất kiềm các nguyên tố vi lượng như sắt, molipden, mangan, kẽm chuyển thành dạng không tan trong nước, cây thiếu các nguyên tố đó sẽ sinh trưởng xấu và dễ bị bệnh. Ở đất chua một mặt xuất hiện Al3+ độc cho cây, mặt khác lân kết hợp với sắt, nhôm sinh ra photphat sắt nhôm không tan trong nước làm cho hiệu lực của phân lân giảm. Nhờ có tính đệm nên pH của đa số đất chỉ ở phạm vi 3 – 10. Chỉ tiêu đánh giá: pH = 3 – 4.5: đất chua nhiều 4.6 – 5.5: đất chua vừa 5.6 – 6.4: đất chua ít 6.6 – 7.5: đất trung bình 7.6 – 8.0: đất kiềm yếu 8.1 – 8.5: đấ kiềm vừa Trên 8.5: đất kiềm nhiều - Trình tự phân tích: Cân 5g đất đã rây qua rây 1mm, cho vào bình tam giác, thêm 25ml nước cất ( tỷ lệ 1:5). Lắc dung dịch trong 1h, để yên trong 5 – 7 phút rồi đo bằng pH-meter. Phân tích tổng muối tan (EC), clo, sunfat: Ý nghĩa: Trong đất mặn và chua, mặn có thể tồn tại nhiều dạng muối. Dựa vào độ hòa tan của chúng có thể chia làm 3 nhóm: Nhóm dễ tan gồm có muối clorua ( NaCl, MgCl2, CaCl2…), muối sunfat (Na2SO4, Mg SO4), muối bicacbonat ( NaHCO3, Ca(HCO3)2), các muối nitrat, nitrit… Nhóm tan trung bình như CaSO4.2H2O Nhóm khó tan như CaCO3, MgCO3, photphat 2 canxi, photphat sắt nhôm. Trong các đất không mặn tổng số muối tan chiếm tỷ lệ rất nhỏ ( từ vài phần nghìn đến vài phần vạn). Ở các đất mặn tỉ lệ muối tan có thể trên 0.2%. Muối Cl dễ tan hơn sunfat nên thường bị rửa trôi, do nguyên nhân này mà phần lớn đất mặn và chua mặn ở nước ta có tỷ suất sunfat cao hơn clo gấp bội. Ảnh hưởng xấu của các muối hòa tan đến cây phụ thuộc loại cây và thời kỳ sinh trưởng. Nói chung khi cây chứa 0.1% muối là bắt đầu bị hại. Từ 0.3 – 0.5% nhiều cây sinh trưởng kém và có cây phải chết. Theo đề nghị của Vụ quản lý ruộng đất năm 1967, dựa vào tỉ lệ muối trong đất có thể phân loại đất mặn như bảng sau: ( Hiện nay Viện qui hoạch nông nghiệp dùng tiêu chuẩn khác một ít) Bảng 2.1 - Phân loại đất mặn Tên đất Tổng muối tan(%) Clo (%) Sunfat (%) pHH2O Không mặn < 0.2 < 0.05 < 0.2 >5.5 Mặn ít 0.2 - 0.5 0.05 - 0.1 0.2 - 0.3 Mặn trung bình 0.5 - 1.0 0.1 - 0.2 0.3 - 0.8 Mặn nhiều >1 > 0.2 0.8 <5.5 Mặn chua 0.5 0.1 0.3 Chua mặn 0.2 - 0.5 0.05 - 0.1 0.2 - 0.3 Bởi vậy phân tích tổng muối tan, Cl- và SO4- trong đất mặn và chua mặn có thể giúp ta tham khảo lúc phân loại, qui hoạch sử dụng và đế ra các biện pháp cải tạo. - Trình tự phân tích: + EC: ( phương pháp đo độ dẫn điện ) Cân 10g đất đã qua rây 1mm lắc với 50ml nước cất trong 1 giờ, để lắng khoảng 5 – 7 phút rồi cắm điện cực vào đo và đọc trị số đo được ( sao cho mặt nước dưới điện cực cách mặt lớp đất vài mm đến 1cm). + Clo: Cân 10g đất đã qua rây 1mm, thêm vào đó 100ml nước cất, lắc 10 phút sau đó lọc qua giấy lọc lấy dịch trong. Hút 25ml dịch lọc + khoảng 5 giọt K2CrO4 10% rồi chuẩn độ bằng AgNO3 0.02N. Lúc đầu xuất hiện kết tủa AgCl màu trắng. Sau đó chuẩn đến xuất hiện kết tủa đỏ gạch Ag2CrO4. Tính kết quả: Cl – (%) = V, N là thể tích và nồng độ AgNO3 dùng chuẩn độ K : hệ số pha loãng W : lượng đất cân (g) + Sunfat: Cân 10g đất đã qua rây 1mm, thêm vào đó 100ml nước cất, lắc 10 phút sau đó lọc qua giấy lọc lấy dịch trong. Hút 25ml dịch lọc cho vào bình tam giác, thêm 5ml BaCrO4 0.1N, lắc đều 5 – 10 phút. Thêm vảo 5ml NH4OH 5%, lắc đều vài phút rồi lên thể tích ( trong bình định mức 100ml) đến 100ml, lọc (dung dịch có màu vàng). Lấy 25 ml dung dịch này + 0,5 ml H2SO4 đậm đặc, thêm 5ml Mo 0,02N. Lắc đều rồi chuẩn độ bằng KmnO4 0.02N đến khi dung dịch chuyển sang màu hồng. Đồng thời lấy 5ml muối Mo chuẩn bằng KMnO4 0.02N Tính kết quả: SO42- (%)= Phương pháp phân tích độ ẩm: Ý nghĩa: độ ẩm là lượng nước chứa trong đất tính theo tỷ lệ phần trăm so với trọng lượng đất khô tuyệt đối ( độ ẩm tuyệt đối ) hoặc so với trọng lượng đất còn ẩm ( độ ẩm tương đối ). Tham khảo độ ẩm đất có thể xác định thời kỳ làm đất, nhu cầu tưới nước cho cây, tính trọng lượng nước hữu hiệu trong đất… Từ độ ẩm đất có thể suy ra hệ số K qui về đất khô kiệt dùng trong các công thức tính kết quả phân tích đất. Xác định độ ẩm bằng phương pháp sấy: Dùng hộp nhôm, cốc cân hoặc chén sứ sấy khô, bỏ vào bình hút ẩm đợi nguội rồi cân được trọng lượng W1 gam. Đưa khoảng 10g đất đã hong khô trong không khí ( nếu đất ẩm ướt phải dùng 20g ) vào hộp nhôm hoặc chén sứ nói trên rồi cân chính xác được trọng lượng W2 gam. Bỏ vào tủ sấy 1050C trong 6 – 8h. Chuyển vào bình hút ẩm để khoảng 20 phút cho nguội rồi cầm cả bình hút ẩm đến phòng cân, lấy ra cân ngay. Sau đó sấy lại 1h rồi cân lại lần hai. Cứ lặp lại như vậy đến lúc được trọng lượng W3 không đổi ( chỉ chênh nhau con số thứ hai sau dấu phẩy). Tính kết quả: Độ ẩm tuyệt đối (%): Độ ẩm tương đối (%): Phương pháp phân tích mùn trong đất: - Ý nghĩa: Mùn là nguồn cung cấp thức ăn cho cây. Mùn ảnh hường đến tính chất lý học, hóa học và sinh học đất. Nói chung mùn càng nhiều đất càng tốt nhưng cần lưu ý thêm một số điểm liên quan khi đánh giá mùn như chế độ canh tác (đất dù có tỷ lệ mùn thấp hơn vẫn có độ phì hiệu lực cao hơn đất trũng và đất lầy nhiểu mùn), tỷ lệ C/N, axit humic/axit Funvic… Đánh giá mùn trong đất đồi núi Việt Nam: Dưới 1% : Đất rất nghèo mùn 1 – 2% : Đất hơi nghèo mùn 2 – 4% : Đất có mùn trung bình 4 – 8% : Đất giàu mùn Trên 8% : Đất rất giàu mùn Trình tự phân tích: Lấy một ít đất đã qua rây 1mm ( chừng 10g ) cho qua rây 0.25mm. Đem phần đất nằm trên rây 0.25mm rải mỏng trên tờ giấy, dùng đũa thủy tinh lớn cọ sát vào tấm dạ rồi lướt nhẹ trên đất để hút hết rác bụi đi, chuyển vào cối sứ nghiền nhỏ, tiếp tục cho qua rây 0.25mm cũng nhập vào phần trước rồi trộn đều. Cân chính xác 0.2g đất đã qua xử lý cho vào ống nghiệm. thêm 10ml dung dịch K2Cr2O7 0.4N, cắm phễu con trên miệng ống nghiệm để ngưng lạnh. Cắm ống nghiệm trong nồi parafin, đun sôi dung dịch trong ống nghiệm 5 phút ở nhiệt độ 1700C. Đun xong dung dịch không có màu xanh. Để dung dịch nguội rồi đổ vào bình tam giác, dùng một ít nước cất tráng phễu và ống nghiệm rồi cũng đổ ập vào đấy. Thêm vào một ít nước cất và nhỏ vào 5 giọt chỉ thị màu diphenilamin.( thêm nước cất để chuyển màu rõ) Dùng dung dịch muối Mo 0.1N chuẩn độ lượng K2Cr2O7 thừa đến lúc dung dịch đột biến sang màu xanh. Tính kết quả: Mùn (%) = Trong đó: V1 : thể tích muối Mo dùng để chuẩn độ mẫu đối chứng ( lấy 10ml dung dịch K2Cr2O7 0.4N vào bình tam giác, thêm 5 giọt diphenilamin. Dùng dung dịch muối Mo chuẩn độ đến lúc dung dịch đột biến sang màu xanh). V2 : là thể tích muối Mo (ml) dùng để chuẩn độ thí nghiệm mẫu đất. N : nồng độ của muối Mo C : trọng lượng của đất dùng để phân tích. 2.5. Phương pháp phân tích Thành phần cơ giới đất: Phần vô cơ của đất gồm các hạt kích thước khác nhau ( cát, limon, sét). Phân tích thành phần cơ giới là xác định tỷ lệ phần trăm của mỗi cấp hạt đó và tìm hiểu thêm đất ấy có thành phần cơ giới là gì ( đất cát pha, đất thịt nhẹ, đất thịt trung bình, đất sét...). Từ kết quả phân tích thành phần cơ giới có thể tham khảo quá trình hình thành đất, phân loại đất, chọn cây trồng thích hợp, định chế độ tưới tiêu, bón phân, bón vòi cải tạo đất. - Trình tự phân tích: Cân 20g đất khô đã qua rây 1mm, đổ vào cốc thủy tinh thêm 20ml dung dịch HCl 0.2N ngâm khoảng 12h. Rửa đất bằng nước cất đến lúc sạch Cl-. Chuyển đất vào bình cầu đáy bằng có thể tích 500cc, thêm 15ml NH4OH 25% và khoảng 250 ml nước cất rồi đun sôi 1 giờ ( trên miệng bình cắm ống hút ngưng lạnh). Chuyển đất vào ống hình trụ có thể tích 1000cc, dùng nước cất hoặc nước mềm lên thể tích đến vạch 1000. Dùng đũa khuầy đặc biệt ( gồm 1 sợi kim loại, phần cuối có đính một tấm da tròn có nhiều lỗ) kéo lên kéo xuống khoảng 30 lần ( khoảng 1 phút) rồi đợi 7h 45 phút 40 giây hút 2 lần: mỗi lần 25ml độ sâu ống hút 10cm, tỷ trọng đất trung bình 2.65. Đun cạn, sấy khô rồi cân. Sau lúc hút 2 lần, đổ toàn bộ dịch đất còn lại trong ống trụ vào rây có lỗ o.2mm. Dùng nước rửa sạch đất rồi chuyển sang cốc thủy tinh có thể tích 50cc, dùng nước đãi gạn sạch rác, sấy khô rồi cân: đó là cát thô kích thước 1 – 0.2mm. Tính kết quả: Cát thô % (>0.05mm) = Sét % (dưới 0.002mm) = Bột % (0.05 – 0.002mm) = 100 – (a + b) Trong đó: P2 là trọng lượng cấp hạt hút sau khi lên thể tích đến 1000ml (<0.002mm) g P3 là trọng lượng cấp hạt trên rây ( > 0.05mm) g K là hệ số qui về đất khô kiệt (K = 1) Chương 3 : KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Hiện trạng sử dụng đất líp trên ATCN ở huyện Ba Tri : 1.1. Hiện trạng nuôi tôm công nghiệp ở Ba Tri : Huyeän Ba Tri laø nôi coù öu theá veà dieän tích phaùt trieån nuoâi troàng thuûy saûn nhaát laø nuoâi caùc ñoái töôïng huyeän thuûy saûn nöôùc lôï vaø maën. Trong ñoù vieäc ñaàu tö phaùt trieån ngaønh nuoâi troàng thuûy saûn cuûa huyeän nhaèm taêng hieäu quaû söû duïng ñaát vaø nöôùc goùp phaàn caûi taïo boä maët kinh teá – xaõ hoäi huyeän laø ñònh höôùng ñuùng ñaén. Nghề nuôi trồng thủy sản đang từng bước phát triển theo chiều sâu đặc biệt là vài năm gần đây các mô hình nuôi tôm công nghiệp đạt hiệu quả cao, moâ hình hôïp taùc kinh teá phaùt trieån maïnh meõ töø ñoù thuùc ñaåy moïi thaønh phaàn kinh teá tham gia saûn xuaát. Maëc duø huyeän Ba Tri laø moät trong nhöõng coù tieàm naêng veà dieän tích ñaát nuoâi troàng thuûy saûn lôùn, nhöng muoán taän duïng tieàm naêng coù saün naøy ñeå saûn xuaát ra saûn phaåm coù hieäu quaû, giaù trò cao veà maët kinh teá khoâng phaûi deã daøng. Vieäc toå chöùc nuoâi vaø kinh doanh thuûy saûn toång hôïp treân taát caû dieän tích maët nöôùc cuûa huyeän ñoøi hoûi phaûi coù thôøi gian vaø söï phoái hôïp nhieàu maët cuûa nhieàu ngaønh, nhieàu caáp taïo ñieàu kieän cho daân thöïc hieän. Cô sôû haï taàng phuïc vuï thuûy saûn maëc duø ñöôïc quan taâm nhöng vaãn chöa ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu saûn xuaát. Ña soá dieän tích nuoâi toâm suù chöa coù heä thoáng caáp thoaùt nöôùc rieâng bieät, neân nöôùc caáp vaøo vaø thoaùt ra laãn loän giöõa caùc dieän tích nuoâi khaùc nhau. Lao ñoäng nuoâi troàng thuûy saûn cuûa huyeän Ba Tri tuy doài daøo veà löïc löôïng, nhöng trong ñoù khoâng ít nhöõng ngöôøi nuoâi thuyû saûn chöa naém chaët cheû veà kyõ thuaät nuoâi cuûa töøng moâ hình nuoâi, töøng ñoái töôïng nuoâi chuû yeáu saûn xuaát theo kinh nghieäm baûn thaân. Ñeå ngheà nuoâi thuûy saûn ñöôïc oån ñònh veà naêng suaát vaø saûn löôïng thì vieäc naâng cao trình ñoä hieåu bieát veà kyõ thuaät cuûa ngöôøi nuoâi toâm laø vieäc laøm raát caàn thieát. Trung Taâm Khuyeán Ngö tænh phoái vôùi Phoøng Thuûy Saûn huyeän thöôøng xuyeân toå chöùc caùc lôùp taäp huaán ñeå phoå bieán coâng ngheä kyõ thuaät môùi ñeå ngöôøi daân kòp thôøi naém baét vaø ñöa vaøo saûn xuaát.( Phoøng Thuûy Saûn huyeän Ba Tri ) Huyện Ba Tri có diện tích nuôi tôm công nghiệp đáng kể. Nếu như ngày trước đa số các hộ chỉ canh tác với mô hình nuôi tôm trong ruộng lúa, mô hình nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh; chủ yếu do nhân dân đảm nhận, phát triển chưa đúng quy hoạch điều chỉnh. Thì hiện nay, hầu hết các hộ đều chuyển sang mô hình nuôi tôm công nghiệp với qui mô lớn. Hầu hết các hộ nuôi đều được trang bị kỹ thuật cũng như được sự tư vấn từ các kỹ sư; đaàu tö khoa hoïc coâng ngheä vaøo saûn xuaát, höôùng daãn, boài döôõng naâng cao trình ñoä hieåu bieát veà kyõ thuaät cho saûn xuaát. Do đó năng suất đạt được tương đối cao. Hình 3.1 – Ao tôm công nghiệp ở huyện Ba Tri 1.2. Hiện trạng sử dụng đất líp trên vuông tôm công nghiệp ở Ba Tri: Hiện nay, huyện Ba Tri có khoảng 7.849 ha nuôi trồng thủy sản. Trong đó, diện tích nuôi tôm là khoảng 4.779 ha, chiếm 15,25 % diện tích nuôi tôm của tỉnh Bến Tre. Theo thống kê bước đầu cho thấy đất líp chiếm 30 – 40% diện tích sử dụng trong ao tôm. Như vậy, đất líp chiếm diện tích khá đáng kể. Đối với ao tôm công nghiệp, kích thước bờ líp rất rộng ( 2 – 4m ). Với diện tích đất líp khá lớn, tuy nhiên các hộ nuôi đa số đều chưa sử dụng để canh tác. Theo như điều tra bước đầu với 20 hộ nuôi tôm công nghiệp ở hai xã An Đức và Vĩnh An thì chỉ có 3 hộ sử dụng phần đất líp để trồng trọt. Hộ ông Trần Văn Quí ( ấp 4, xã An Đức) với diện tích canh tác là khoảng 7000 m2, bờ líp rộng khoảng 2,5 m ông đã tận dụng diện tích bờ líp để trồng cỏ nuôi bò. Tương tự, hộ ông Đặng Hữu Khánh (ấp 1, xã Vĩnh An) cũng trồng cỏ trên phần đất líp vuông tôm của mình, vuông tôm của ông với diện tích khoảng 1 ha. Còn hộ ông Lê Văn Lập ( ấp 1, xã Vĩnh An) thì trên 1 số bờ líp trồng cây so đũa. Hình 3.2 và 3.3 - Cỏ trồng trên líp hộ ông Trần Văn Quí ( ấp 4, xã An Đức) Hình 3.4 Trồng cây so đũa trên líp vuông tôm hộ ông Lê Văn Lập (ấp 1, xã Vĩnh An) Đặc điểm và tính chất đất líp trên vuông tôm công nghiệp : 2.1. Đặc điểm hình thành và tính chất đất líp : Cũng như các loại đất khác, đất líp cũng chịu sự tác động của các yếu tố hình thành đất: Mẫu chất (đất lên líp), chế độ khí hậu, sự hiện và phát triển của cơ thể sống (đặc biệt là thực vật), độ cao của líp so với mặt nước (địa hình) và thời gian lên líp. Ngoài ra, kỹ thuật lên líp (các tầng đất líp có được xếp thứ tự theo tầng của đất nền hay không). Yếu tố có ý nghĩa quan trọng đặc biệt với quá trình phục hồi đất đào đắp là sự kế thừa các quá trình hình thành của đất nền và tạo điều kiện thuận lợi cho thực vật phát triển. Hình 3.5: Tiến trình phục hồi đất trên đất líp từ vật liệu bùn đáy vuông tôm Bùn đáy Thoát nước khi lên líp Thuần thục vật lý Thuần thục hoá học Thuần thục sinh học Thực vật phát triển (Phục hồi sinh học) 2.2. Đặc điểm và tính chất đất líp trên vuông tôm công nghiệp : Đặc điểm chung : Đất nuôi tôm công nghiệp (CN) thường là vùng đất không phèn, có địa hình tương đối cao, ở giới hạn đến độ sâu 1.5 m không chứa vật liệu sinh phèn, phổ biến là các loại đất mặn trung bình (M) và mặn ít (Mi). Hình thành trên mẫu chất trầm tích sông biển trong đơn vị địa mạo phẳng giữa giồng. Đặc biệt là phần lớn diện tích này phân bố gần chân giồng cát biển, phần đáy phẫu diện đất thường có cát mịn hoặc pha cát mịn. Do đó, đất líp của các vuông tôm CN trong vùng thường có thành phần cơ giới thô, rất thuận lợi cho việc phát triển hoa màu, rau đậu hoặc xây dựng vườn cây ăn quả. - Đặc điểm địa hình và thuỷ văn: Cao trình tự nhiên ở vùng nuôi tôm CN thường phổ biến từ 0.8 – 1.2m. Với cao trình này hầu như nước triều hàng ngày không ngập, ngoại trừ những diện tích gần bờ biển khi triều lớn, thế nước mạnh có thể ngập một số ngày trong tháng. Đây là vùng rất nghèo dòng chảy tự nhiên, phân lớn hệ thống dẫn nước là các kênh đào. Nằm trong vùng bờ biển có bồi tích mạnh, thế triều mạnh, vận tốc lớn, đưa nhanh lượng phù sa đáng kể vào nội đồng. Do đó, hệ thống kinh rạch nhanh chóng bị bồi lắng và xói lỡ. - Đặc điểm đất đai: Phát triển trên mẫu chất phù sa sông-biển và phân bố gần chân giồng cát. Đất mặn ít và mặn trung bình ở đây có điểm khác biệt với đất mặn ít và mặn trung bình nơi khác trong vùng là đáy phẫu diện thường là cát mịn. Phân bố ở địa hình cao, nằm trong đới có lượng mưa thấp và chế độ bốc hơi mạnh vào mùa khô. Đây là những nhân tố gây mặn hoá rất nhanh những đất đã được rữa mặn trong mùa mưa. Bằng chứng là các vùng đất nầy trước đây là các ruộng muối. Nhưng đối với đất líp thì khả năng mặn hoá ít xảy ra hơn bởi thành phần cơ giới thô, mực nước ngầm mặn phân bố sâu. - Kỹ thuật lên líp và nạo vét bùn đáy: Kobel và xáng cạp là hai phương tiện phổ biến để xây dựng vuông tôm CN. Với độ sâu vuông khoảng 60 – 80cm so với mặt đất ruộng cũ, thì khối lượng đất đào đắp là rất lớn, theo điều tra và tính toán sơ bộ cho thấy: nếu một ha xây dựng vuông tôm CN độ sâu vuông là 0.6m so với mặt ruộng cũ, xung quanh là bờ líp với bề rộng mặt líp 5m thì khối lượng đất cần lấy đi khoảng trên 4000m3. Với khối lượng đất này có thể tạo ra một diện tích 400m2 đất có cao trình cao hơn mặt đất cũ 1 mét (chưa tính đến độ nén dẽ). Chu kỳ nạo vét hàng năm hoặc theo mùa cũng tạo ra khối lượng vật liệu đáng kể. Phương thức nạo vét (làm vệ sinh) vuông tôm công nghiệp là xả cạn, dùng xe ủi nạo sạch lớp bùn hoặc sử dụng máy hút bùn bơm sạch bùn đáy và chuyển chúng về một phía rồi đưa ra ngoài. Nếu tính trung bình bề dầy lớp bùn là 10cm với độ ẩm là 40%, một vuông tôm công nghiệp có diện tích đáy là 1000m2 (1 công) thì khối lượng bùn đáy của mỗi lần vệ sinh vuông là: 60m3. Tất cả những sơ tính nêu trên cho phép đánh giá nguồn vật liệu của đất líp và diện tích là rất lớn (chiếm từ 30-40% tổng diện tích sử dụng). Hình 3.6: Líp vuông tôm công nghiệp Đặc điểm đất líp và bùn đáy vuông tôm công nghiệp: Phẫu diện (I 1) Địa điểm: Ấp 1, xã Vĩnh An, Huyện: Ba Tri, Tỉnh: Bến Tre . Độ sâu mực nước ngầm: - 30 cm Địa hình: trung bình, thấp Thực vật tự nhiên: cỏ dại Hiện trạng sử dụng đất: líp bỏ hoang Ngày khảo sát: 30/5/2011 Mô tả tầng đất Tầng đất Độ sâu tầng đất (cm) Đặc điểm hình thái A 0 - 20 Màu nâu sáng, thịt nặng đến sét; có nhiều đốm vệt nâu rõ - nhỏ; cấu trúc cục khối nhẵn cạnh kích thước trung bình; đất cứng khi khô, chắc khi ẩm, dẻo dính khi ướt; chuyển tầng từ từ. B 20 – 35 Màu xám nâu, thịt nặng đến sét, đốm vệt nâu, cấu trúc cục khối có góc cạnh và nhẵn cạnh, đất cứng khi khô, chắc khi ẩm, dẻo dính khi ướt; chuyển tầng dạng lượng sóng. C 35 - 120 Nâu nhạt, thịt nặng đến sét. Đốm rỉ đỏ nâu, nhỏ, ít, sắc nét. Kết cấu lăng trụ, mức độ trung bình, kích thước trung bình, thô. Đất ướt, dính, rất dẽo, thuần thục khi ướt. Chuyển tầng từ từ. Kích thước líp: mặt líp: 2.5 - 3m; chân líp: 1.5 - 2m; cao: 0.4-0.6m (so với mặt đất tự nhiên). Phẫu diện (I 2) Địa điểm: Ấp 1, xã Vĩnh An Huyện: Ba Tri, Tỉnh: Bến Tre Độ sâu mực nước ngầm: - 30 cm Địa hình: trung bình, thấp Thực vật tự nhiên: cỏ dại Hiện trạng sử dụng đất: líp bỏ hoang Ngày khảo sát: 30/5/2011 Mô tả tầng đất Tầng đất Độ sâu tầng đất (cm) Đặc điểm hình thái A 0 - 20 Màu nâu sáng, thịt nặng đến sét; có nhiều đốm vệt nâu rõ - nhỏ; cấu trúc cục khối nhẵn cạnh kích thước trung bình; đất cứng khi khô, chắc khi ẩm, dẻo dính khi ướt; chuyển tầng từ từ. B 20 – 35 Màu xám nâu, thịt nặng đến sét, đốm vệt nâu, cấu trúc cục khối có góc cạnh và nhẵn cạnh, đất cứng khi khô, chắc khi ẩm, dẻo dính khi ướt; chuyển tầng dạng lượng sóng. C 35 - 120 Nâu nhạt, thịt nặng đến sét. Đốm rỉ đỏ nâu, nhỏ, ít, sắc nét. Kết cấu lăng trụ, mức độ trung bình, kích thước trung bình, thô. Đất ướt, dính, rất dẽo, thuần thục khi ướt. Chuyển tầng từ từ. - Kích thước líp: mặt líp: 2.5 - 3m; chân líp: 1.5 - 2m; cao: 0.4-0.6m (so với mặt đất tự nhiên) Phẫu diện II 1 Vị trí lấy mẫu: ấp 4, xã An Đức, Huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre Ngày lấy mẫu: 31/5/2011 Địa hình: Bằng phẳng, hơi cao Cao trình: 0.8m Độ sâu mực nước ngầm: -90cm Thực vật : cỏ dại Hiện trạng sử dụng đất líp: Chưa sử dụng Mô tả tầng đất Tầng đất Độ sâu Tầng đất (cm) Đặc điểm hình thái A 0 - 20 Nâu tối (7.5YR 6/3 ), bột sét pha cát mịn, cấu trúc khối góc tù, ít dẽo, ít dính, hơi bở, chứa ít rễ cỏ. Chuyển lớp rõ B 20 - 35 Màu xám nâu, thịt nặng đến sét, đốm vệt nâu, cấu trúc cục khối có góc cạnh và nhẵn cạnh, đất cứng khi khô, chắc khi ẩm, dẻo dính khi ướt; chuyển tầng dạng lượng sóng. C 35 – 120 Nâu nhạt, thịt nặng đến sét. Đốm rỉ đỏ nâu, nhỏ, ít, sắc nét. Kết cấu lăng trụ, mức độ trung bình, kích thước trung bình, thô. Đất ướt, dính, rất dẽo, thuần thục khi ướt. Chuyển tầng từ từ. Phẫu diện II 2 Vị trí lấy mẫu: ấp 4, xã An Đức, Huyện : Ba Tri, tỉnh Bến Tre Ngày lấy mẫu: 31/5/2011 Địa hình: Bằng phẳng, hơi cao Cao trình: 0.8m Độ sâu mực nước ngầm: -90cm Hiện trạng sử dụng đất líp: Chưa sử dụng Thực vật : cỏ dại Mô tả tầng đất Tầng đất Độ sâu Tầng đất (cm) Đặc điểm hình thái A 0 -20 Nâu tối (7.5YR 6/3 ), bột sét pha cát mịn, cấu trúc khối góc tù, ít dẽo, ít dính, hơi bở, chứa ít rễ cỏ. Chuyển lớp rõ B 20 - 35 Cam mờ (7.5YR 6/4), sét - bột, cấu trúc khối, rắn, hơi dẻ, hơi dẻo, hơi dính, chứa vết rỉ nâu theo rễ và khe nứt. Chuyển lớp rõ. C 35 - 120 Nâu nhạt, thịt nặng đến sét. Đốm rỉ đỏ nâu, nhỏ, ít, sắc nét. Kết cấu lăng trụ, mức độ trung bình, kích thước trung bình, thô. Đất ướt, dính, rất dẽo, thuần thục khi ướt. Chuyển tầng từ từ. Kết quả phân tích các chỉ tiêu tính chất lý hóa đất: Độ pH: Kết quả phân tích: Bảng 3.1 – Kết quả đo pH STT Kí hiệu Độ sâu (cm) pHH2O ̣1/5 1 I11 0.0 - 20 5.60 2 I12 30 - 35 5.51 3 I13 35 - 40 5.48 4 I21 0.0 - 20 5.77 5 I22 30 - 35 5.35 6 I23 35 - 40 5.46 7 II11 0.0 - 20 5.50 8 II12 30 - 35 6.08 9 II13 35 - 40 5.80 10 II21 0.0 - 20 5.00 11 II22 30 - 35 4.95 12 II23 35 - 40 4.82 EC, clo, sunfat: Kết quả phân tích: Bảng 3.2 – Kết quả phân tích EC, clo, sunfat STT Kí hiệu Độ sâu EC (mS/cm) Cl- (%) SO42- (%) 1 I11 0 - 20cm 1366 0.074 0.139 2 I12 30 - 35cm 1370 0.096 0.082 3 I13 35 - 40cm 1265 0.102 0.055 4 I21 0 - 20cm 1389 0.075 0.106 5 I22 30 - 35cm 1390 0.069 0.105 6 I23 35 - 40cm 1266 0.085 0.083 7 II11 0 - 20cm 810 0.121 0.047 8 II12 30 - 35cm 994 0.125 0.093 9 II13 35 - 40cm 985 0.174 0.064 10 II21 0 - 20cm 1075 0.143 0.128 11 II22 30 - 35cm 1064 0.142 0.152 12 II23 35 - 40cm 1066 0.118 0.047 Độ ẩm : Kết quả phân tích: Bảng 3.3 – Kết quả phân tích độ ẩm STT Kí hiệu Độ sâu Độ ẩm tuyệt đối(%) Hệ số K 1 I11 0 - 20cm 22.34 1.2234 2 I12 30 - 35cm 27.73 1.2773 3 I13 35 – 120cm 27.23 1.2723 4 I21 0 - 20cm 26.66 1.2666 5 I22 30 - 35cm 39.39 1.3939 6 I23 35 – 120cm 31.29 1.3129 7 II11 0 - 20cm 26.70 1.2670 8 II12 30 – 35cm 34.11 1.3411 9 II13 35 – 120cm 41.32 1.4132 10 II21 0 - 20cm 24.93 1.2493 11 II22 30 – 35cm 26.26 1.2626 12 II23 35 - 120cm 26.98 1.2698 Phân tích mùn trong đất : - Kết quả phân tích: Bảng 2.4 – Kết quả phân tích mùn STT Kí hiệu Độ sâu (cm) Mùn(%) 1 I11 0 - 20 1.78 2 I12 30 – 35 2.46 3 I13 35 – 120 3.05 4 I21 0 - 20 1.50 5 I22 30 – 35 2.02 6 I23 35 – 120 2.48 7 II11 0 - 20 2.02 8 II12 30 – 35 2.22 9 II13 35 – 120 2.22 10 II21 0 - 20 1.34 11 II22 30 – 35 3.78 12 II23 35 - 120 1.06 Thành phần cơ giới đất: - Kết quả phân tích: Bảng 3.5 – Kết quả phân tích thành phần cơ giới đất STT Kí hiệu Độ sâu Thành phần % cấp hạt Cát (<0.05mm) Bột (0.05 - 0.002mm) Sét (<0.002mm) 1 I11 0 - 20cm 3.5 65.62 30.88 2 I12 30 - 35cm 7 63.92 29.08 3 I13 35 - 40cm 6 65.92 28.08 4 I21 0 - 20cm 4.51 64.69 30.8 5 I22 30 - 35cm 2.89 67.51 29.6 6 I23 35 - 40cm 6.41 64.95 28.64 7 II11 0 - 20cm 5.91 62.01 32.08 8 II12 30 - 35cm 6.89 64.63 28.48 9 II13 35 - 40cm 5.02 65.26 29.72 10 II21 0 - 20cm 4.24 66.04 29.72 11 II22 30 - 35cm 6.48 86 7.52 12 II23 35 - 40cm 8.65 62.76 28.68 2.2.2.2. Nhận xét tính chất lý hóa đất: - Đặc điểm vật lý: Thành phần cơ giới của líp vuông tôm công nghiệp chủ yếu là thịt trung bình hoặc thịt pha cát mịn, kết quả phân tích lổ khoan tiêu biểu cho thấy: sét chiếm 30.88%, bột 65.62% và đặc biệt là cát chiếm 3.5%. Dung trọng đất líp 1.26g/cm3, độ xốp 51.35%. Tính chất vật lý nêu trên cho thấy đất líp có khả năng thấm khá và thích hợp với nhiều cây trồng cạn. - Đặc điểm hoá học: Phản ứng dung dịch đất chua nhẹ (pH: 5.6 – 6.08), độ mặn khá thấp, giá trị EC đo được từ dịch trích (tỷ lệ:1/5) từ đất khô là: 0.8 – 1.3 mS/cm. Hàm lượng Cl- và SO42- tương đối thấp và tỷ số Cl/SO4 rất thấp, chứng tỏ đất líp đã được rữa mặn tốt. Một cách tổng quát các loại đất nảy chỉ bị thay đổi không lớn về các đặc tính hóa học trong mùa khô, chủ yếu do lượng muối tăng lên trong các tầng đất, mùa mưa nhanh chóng rửa trôi lượng muối tích tụ đề trả lại khả năng canh tác của đất. - Về hàm lượng cation trao đổi: Trong pha trao đổi, hàm lượng Mg2+ chiếm ưu thế: Mg2+: 4.49 meq/100g đất; kế đến là Ca2+: 1.83 meq/100g đất; Na+: 0.97 meq/100g đất và thấp nhất là K+: 0.73 meq/100g đất cuối cùng Al3+ rất thấp là 2.85 meq/100g đất, nhưng đây là yếu tố gây tác động môi trường vuông nuôi cần giám sát chặt chẻ. Hàm lượng tổng sắt di động thấp hơn nhiều so với các loại đất líp khác (tổng sắt: 188.56mg/100g đất). - Về dưỡng chất: Hàm lương chất hữu cơ khá cao (OM: 1.5 – 3.78%), đạm tổng số 0.16%, tỷ số C/N>15 cho thấy mức độ khoáng hoá hữu cơ còn thấp. Đặc biệt là hàm lượng phosphore khá cao cả dạng tổng số và dễ tiêu (P2O5ts: 0.105%, P2O5 dt: 13.7mg/100g đất). Nếu xét về độ phì tự nhiên thì đất líp vuông tôm công nghiệp được xếp vào loại có độ phì cao nhất. Kết quả phân tích hàm lượng cation trao đổi và dưỡng chất: Ký hiệu Mn2+ Ca2+ Mg2+ Na2+ K+ Al3+ C/N meq/100g A (0-40) 0.189 1.829 4.493 0.974 0.738 2.85 16.04 B(10-30) 0.363 1.642 7.935 1.832 1.251 0.012 8.36 C (0-5) 2.655 3.132 10.997 1.91 1.354 0.042 17.14 (Nguồn: Sở Khoa Học - Công Nghệ Bến Tre – “Báo cáo Xây dựng bản đồ thổ nhưỡng tỉnh Bến Tre). Tóm lại: Đất líp vuông tôm công nghiệp có diện tích lớn, thành phần cơ giới hơi thô, độ thấm tốt, mực nước ngầm mặn sâu, khả năng rữa mặn thuận lợi. Hàm lượng nhôm và sắt thấp, hàm lượng hữu cơ khá, đạm tổng cao, lân tổng số và dễ tiêu cao. Do đó đây là loại đất cần được ưu tiên xem xét để đưa vào trồng trọt nhằm góp phần tăng thu nhập cho người dân, tạo ra sự đa dạng về loại hình canh tác nông – ngư nghiệp. Các loại hình sử dụng đất líp trên ao tôm công nghiệp: Khác với đất líp vùng nuôi tôm quảng canh cải tiến, đất líp vuông tôm nuôi CN bởi “đất cái”  của loại líp nầy là các đất không phèn. Hơn nữa thường phân bố ở địa hình tương đối cao, mặt líp lớn. Do đó, tính mặn của đất phụ thuộc vào mực nước mặn được giữ trong vuông, (nước ngầm mặn tự nhiên trong đất thường phân bố khá sâu (>50cm). Tính chất đất líp của loại hình nuôi tôm CN đã được trình bày ở phần trên cho thấy tính ưu thế nhờ thành phần cơ giới, độ thấm tốt, nên đất dễ rữa mặn. Kỹ thuật lên líp vẫn phải được lưu ý: Khi xây dựng vuông tôm, lên líp nên tận dụng tối đa tầng mặt của đất cũ, bởi chúng chứa nhiều dưỡng chất và hệ sinh vật đất. Tính kế thừa sẽ thúc đẩy quá trình phát triển cột đất nhanh hơn. Líp vuông tôm CN thường được bảo vệ rất kỹ, việc trồng trọt trên líp ít được chú ý. Phần lớn líp lớn của vuông tôm công nghiệp thường đi kèm với thổ cư (hoặc đất nền được xan lấp trong quá trình làm vuông- như đã đề cập). 3.1. Loại hình trồng rau trên đất líp vuông tôm công nghiệp. Qua kết quả phân tích về tính chất lý hóa học của đất líp vuông tôm CN cho thấy, đây là loại đất có tiềm năng đưa vào trồng trọt song song với việc nuôi tôm. Điều này nhằm góp phần tăng thêm thu nhập cho người dân. Trên líp, các hộ có thể trồng các loại rau màu ngắn ngày: ớt, cải rỗ, cà chua (đối với các líp mới), hành, hẹ (đối với những líp lâu năm). Thời gian trồng và thu hoạch ngắn khoảng 4 tháng. Một năm có thể trồng được 3 vụ. Hiện nay giá cả hoa màu cũng tăng cao: ớt 45.000 – 47.000/kg, hành lá: 12.000 – 19.000/kg… Hình 3.7-Líp vuông tôm CN bỏ hoang Hình 3.8 -Líp vuông tôm CN trồng rau 3.2. Loại hình canh tác sau san lấp vuông tôm CN Khi các líp vuông tôm CN không hiệu quả, người dân có thể lấp vuông và trồng rau màu rất tốt đem lại hiệu quả kinh tế cao. Phương tiện lấp vuông và nguồn vật liệu: Đất lấp vuông là từ líp vuông tôm cũ và bơm hoặc cạp bằng xáng từ lòng kênh rạch. Sau một năm san lấp, đất rỏ mặn thì có thể trồng trọt được. Các cây trồng phổ biến: ớt, cải rổ (đối với các đất mới san lấp) hành, hẹ, bắp, cây ăn quả (đối với đất sau 2 năm canh tác). Hình 3.9- San lấp vuông nuôi tôm Hình 3.10-Canh tác trên líp vuông tôm Các phương thức cải tạo và sử dụng đất lip: Chất lượng đất líp phụ thuộc vào tính chất đất cái và kỹ thuật lên líp. Ngoài ra, việc duy trì độ sâu mực nước ngầm mặn (hay độ cao của líp) là các yếu tố quyết định tính chất đất líp. Đối với đất líp của các hệ canh tác mặn, thì mặn của đất được xem là yếu tố hạn chế nhất. Do đó, việc hiểu biết về cơ chế gây mặn hoá, sự nhạy cảm của cây trồng với tính mặn của đất và độ sâu bộ rễ của các loại là rất cần thiết. Từ đặc điểm chế độ khí hậu, chế độ nước và các kết quả điều tra, phân tích đánh giá tính chất đất líp cho phép kiến nghị phương thức cải tạo và sử dụng đất líp như sau: 4.1. Kỹ thuật làm đất: Kỹ thuật làm đất líp trên đất phèn được nhiều người quan tâm, nhưng trồng trọt trên líp vùng đất mặn thật sự chưa có hoặc rất ít công trình nghiên cứu. Dựa trên các chỉ báo thực tế của các loại hình canh tác có hiệu quả và cơ sở lý thuyết về quá trình mặn hoá và khả năng rữa mặn của đất để sử dụng có hiệu quả đất líp trong vùng mặn cần thiết tiến hành các bước sau đây: 4.1.1. Kỹ thuật lên líp: + Sắp xếp theo thứ tự các lớp đất (đặc biệt quan tâm đến tầng đất mặt cũ). + Kích thước: Cao hơn tầng nước ngầm mặn mùa khô 0.5m, Rộng: ≥ 3m + Phơi đất: Tạo điều kiện cho thất thoát nước thúc đẩy quá trình thuận thục vật lý - rỏ mặn qua mùa mưa thúc đẩy quá trình thuần thục hoá và tạo thảm phủ (nếu có thể gieo các loại cỏ thích hợp) để nhanh quá trình thuần thục sinh học, tạo điều kiện cho hệ sinh vật đất phát triển, cải thiện chất lượng môi trường đất của tầng mặt. Xử lý vôi và bón phân hữu cơ: Việc xử lý vôi và bón phân hữu cơ góp phần tăng nhanh tiến trình thuần hoá học và sinh học Cơ chế và tác dụng của việc bón vôi để cải tạo đất mặn. Bón vôi và các hợp chất khác có Canxi cho đất sẽ làm tăng Canxi trong dung dịch đất. Canxi sẽ thay thế Natri trong keo đất, làm cho đất có kết cấu, có khả năng thấm nước tốt. Khi Natri bị đẩy từ keo đất ra dung dịch đất thì việc rữa mặn do mưa xảy ra hiệu quả hơn. Các hợp chất chứa Canxi khó hoà tan như CaCO3, CaO dùng để bón cho đất mặn. Sự thay thế Na+ bởi Ca2+ xảy ra theo phản ứng sau: [KĐ]-Na + CaCO3 « [KĐ]Ca + NaHCO3 [KĐ] – 2H« [KĐ] – Ca + H2O + NaHCO3 Hữu cơ là nguyên liệu, là nguồn năng lượng cung cấp cho quá trình phát triển và hoạt động của sinh vật đất, ngược lại quá trình phát triển của sinh vật đất lại chuyển hoá các chất hữu cơ thành dưỡng chất khoáng cho cây trồng và tạo ra nguồn hữu cơ mới. Và, hữu cơ còn có khả năng hấp phụ rất cao đóng vai trò quan trọng giữ dưỡng chất và duy trì độ ẩm cho đất. Do đó, bón phân hữu cơ không chỉ góp phần thúc đẩy quá trình thuần thục sinh học mà còn giữ dưỡng chất trong quá trình rữa mặn. Để quá trình rữa mặn và cải tạo đất có hiệu lực, việc xới xáo để làm tơi đất trước khi xử lý nên được thực hiện. Chọn cây trồng và thời vụ: Giới hạn của đất líp trong vùng canh tác mặn là độ mặn của đất và nước tưới. Cây trồng lấy dưỡng chất qua bộ rễ, nên độ sâu của rễ và độ mặn của đới rễ là tiêu chí cần thiết để lựa chọn cây trồng thích hợp. Tuỳ thuộc vào giai đoạn phát triển của cây trồng (cây con ® phát triển ® trưởng thành) mà khả năng chịu mặn của chúng cũng khác nhau. Theo thống kê của FAO, và kết quả điều tra trong giới hạn đề tài cho thấy, nên chọn các loại cây trồng sau đây cho đất líp: cây trồng có bộ rễ nông như: Rau, đậu, bí, dưa, hành, hẹ có thể phát triển trên đất líp (mới) sẽ có hiệu quả khá tốt; Bắp, mía, khóm, khoai mì có thể trồng trên các líp đã được cải tạo lâu hơn (đất cũ); Các cây ăn quả như: mận, xoài, khế, cốc, sơri phát triển tốt trên đất líp cao hay trên ụ đất. Cam, quýt, buởi có thể phát triển nhưng chất lượng trái kém (ít nước, teo vỏ...). Thời vụ: Rau, đậu, bầu, bí các loại gần như trồng được quanh năm, miễn là có nguồn nước tưới. Riêng cây ăn trái thì phải chuẩn bị đất thật kỹ (đất líp cao hơn 50cm so với mực nước ngầm mặn, được rỏ mặn 1 năm, lên líp hoặc lên ụ. Trong ụ chừa lỗ đường kính 30cm sâu 40 cm, trộn đất với phân hữu cơ và một ít phân bón 20-20-15. Sau những cơn mưa lớn đầu mùa (thông thường vào tháng 6) đặc cây giống (chọn loại cây chiết là tốt nhất). (Tư liệu điều tra năm 2003). Tưới và bón phân: - Nước tưới cũng được xem là yếu tố hạn chế của vùng đất mặn. Nguồn nước ngầm hạn chế, đôi khi chất lượng nước kém bởi giàu Fe và các cation kiềm. Do đó, việc canh tác đất líp chủ yếu dựa vào nước mưa. Các loại hình canh tác rau màu cần lượng nước tưới khá lớn mỗi ngày 2 lần, cây ăn quả (3 ngày 1lần/trong mùa khô) và nhóm cốc thì thường là dài ngày nên lượng nước cần tưới cũng không ít. Do đó, nguồn nước tưới bằng mô hình trữ ngọt trong vuông có thể xem là giải pháp khả thi (dễ kiểm soát chất lượng nước trước khi tưới). - Bón phân: Bón phân đầy đủ để cây trồng sinh trưởng, phát triển tốt, sẽ tăng khả năng chịu mặn của cây. Phân hữu cơ, phân chuồng có tác dụng làm giảm độc hại của muối. Khi rữa mặn, một số chất dinh dưỡng bị hoà tan và rữa trôi cùng với nước rữa, nên phải bón phân để bù lại sự mất mát đó. Loại phân khoáng thích hợp với đất mặn là: + Đạm sulphate là một loại phân sinh lý chua, cho nên khi bón vào đất, có tác dụng cung cấp đạm cho cây trồng đồng thời có tác dụng làm giảm độ kiềm của đất mặn - kiềm, nghĩa là có tác dụng cải tạo đất. + Super lân là loại phân có độ chua tự do, thích hợp với đất mặn. + Đất mặn thường giàu kali tổng số và dễ tiêu nên không cần phải bón kali cho đất mặn. Điểm cần chú ý là: chỉ nên bón phân kali sau khi đã rữa mặn và không nên dùng lượng lớn phân khoáng dễ hòa tan bón cho đất mặn, nhất là trong trường hợp đất mặn nhiều, trời hanh khô, ít mưa. Ngoài phân khoáng cần bón nhiều phân chuồng, phân xanh cho đất mặn. Chương 4: KẾT LUẬN Kết luận: Ở Ba Tri, trước đây đất líp chiếm tỷ trọng không lớn nên chỉ được đánh giá dựa trên diện tích mà nó chiếm trong tổng quỹ đất. Ngày nay, đất líp ngày càng mở rộng, không chỉ ở huyện Ba Tri là các líp vuông tôm. Các dự báo cho rằng: mực nước biển càng ngày càng tăng, phần diện tích đáng kể của vùng ven biển sẽ bị nhấm chìm dưới mực nước mặn. Do đó, giải pháp canh tác trên líp chắc chắn sẽ phát triển ngày một nhiều. Việc xác lập cơ sở khoa học cho giải pháp canh tác trên đất líp là một khởi đầu rất có ý nghĩa đối với thực tiển trước mắt cũng như lâu dài dưới cái nhìn của các nhà quản trị tài nguyên ở các tỉnh ven biển Việt Nam . Nhận thức được điều này, mặc dù đề tài thực hiện với qui mô nhỏ, nhưng với lòng say mê, một chút ý nghĩa cho khoa học và đặc biệt là đặt nền cho các nghiên cứu tiếp theo, em đã ra sức đầu tư kiến thức và xây dựng các số liệu thực tiễn góp phần làm sáng tỏ giá trị của đất líp và phương thức sử dụng chúng. Từ số liệu của đề tài và kế thừa các công trình trước đây cho phép nêu ra các nhận xét sau đây: - Đất líp trong các vùng nuôi trồng thuỷ sản nước mặn ở Bến Tre nói chung và nói riêng là ở huyện Ba Tri ngày càng chiếm nhiều diện tích (vật liệu đào, xênh vét hàng năm). Tỷ trọng lớn nhất là các vùng nuôi tôm CN (25-30% tổng quỹ đất). Chất lượng đất líp nhìn chung đủ điều kiện cho cây trồng cạn phát triển có hiệu quả, nhất là líp vuông tôm CN. - Các mô hình sử dụng đất líp rất phong phú - từ rau màu, đậu đổ, bầu bí các loại đến Bắp, mía, khóm, khoai mì và các đất líp đã thuần thục tốt cho phép phát triển các vườn cây ăn trái như: mận, xoài, cốc, sơri... có hiệu quả. - Việc cải tạo dần và lựa chọn cây tiên phong cho phép biến diện tích bỏ hoang lâu nay thành các vườn rau sạch chuyên canh, các vùng hoa màu góp phần đa dạng hoá loại cây trồng, tăng thu nhập cho người dân, tạo ra sự đa dạng về loại hình canh tác nông – ngư nghiệp. 2. Kiến nghị: Với diện tích đất líp hiện nay của huyện Ba Tri, hiện trạng bỏ hoang không canh tác là vô cùng lãng phí. Các hộ nuôi tôm cần tìm hiểu việc cải tạo đất líp, đồng thời lựa chọn các cây trồng thích hợp để canh tác. Với các líp lớn có thể trồng các loại như ngô, cà chua, ớt...., các líp nhỏ hơn thì trồng rau màu....nhằm tăng thêm thu nhập, tránh lãng phí quỹ đất.