Đề tài Hệ thống các khái niệm cơ bản trong chương trình hóa học trung học phổ thông

1 MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi: Xuaát phaùt töø muïc tieâu ñaøo taïo cuûa tröôøng phoå thoâng vaø vai troø cuûa hoùa hoïc trong söï nghieäp coâng nghieäp hoaù hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc, ta coù theå khaúng ñònh raèng moân hoùa hoïc trong tröôøng phoå thoâng laø moät boä moân heát söùc quan troïng. Noù cung caáp cho hoïc sinh nhöõng tri thöùc hoùa hoïc phoå thoâng töông ñoái hoaøn chænh caùc moái quan heä qua laïi giöõa coâng ngheä hoùa hoïc, moâi tröôøng vaø con ngöôøi. Nhöõng tri thöùc naøy raát quan troïng giuùp hoïc sinh coù nhaän thöùc khoa hoïc veà theá giôùi vaät chaát, goùp phaàn phaùt trieån naêng löïc nhaän thöùc khoa hoïc veà theá giôùi vaät chaát, goùp phaàn phaùt trieån naêng löïc nhaän thöùc vaø naêng löïc haønh ñoäng, hình thaønh nhaân caùch ngöôøi lao ñoäng môùi naêng ñoäng saùng taïo. ÔÛ baäc THCS moân hoùa hoïc cung caáp cho hoïc sinh nhöõng kieán thöùc phoå thoâng cô baûn veà tính chaát vaø öùng duïng caùc loïai chaát quan troïng nhaát. Trong giai ñoïan khoa hoïc phaùt trieån nhö ngaøy nay, chöông trình hoùa hoïc cuõng ñöôïc xaây döïng vôùi noäi dung kieán thöùc môùi. Nhieàu vaán ñeà khoa hoïc trong saùch giaùo khoa môùi, ñöôïc trình baøy theo phöông phaùp nghieân cöùu tìm toøi töøng phaàn. Ñaëc bieät ñoái vôùi chöông trình THCS vieäc nghieân cöùu caùc hoïc thuyeát hoùa hoïc cô baûn taêng cöôøng möùc ñoä lyù thuyeát chuû ñaïo laø vaán ñeà heát söùc quan troïng. Caùc kieán thöùc naøy seõ laøm cô sôû lyù thuyeát chuû ñaïo cho vieäc nghieân cöùu caùc chaát vaø bieán ñoåi chuùng trong chöông tình hoùa hoïc sau naøy. Do ñoù vieäc “Nghieân cöùu söï hình thaønh caùc khaùi nieäm hoùa hoïc cô baûn trong chöông trình hoùa hoïc THCS”seõ goùp phaàn raát lôùn vaøo coâng taùc giaûng daïy cuûa GV. Giuùp GV coù nhöõng phöông phaùp vaø hình thöùc giaûng daïy tích cöïc ñaûm baûo phaùt huy cao ñoä tính töï giaùc cuûa HS phaùt trieån tính höùng thuù hoïc taäp, hình thaønh nieàm tin vaø phaåm chaát ñaïo ñöùc cho hoïc sinh. Ñoù laø lyù do toâi choïn ñeà taøi naøy. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 2 2. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi: Heä thoáng caùc khaùi nieäm cô baûn trong chöông trình hoùa hoïc THCS. 3. Nhieäm vuï nghieân cöùu : - Tìm hieåu noäi dung SGK hoaù hoïc lôùp 8,9. - Nghieân cöùu cô sôû lyù luaän cuûa söï phaùt trieån caùc khaùi nieäm hoùa hoïc. - Nghieân cöùu söï hình thaønh vaø phaùt trieån caùc khaùi nieäm hoùa hoïc. 4. Phöông phaùp ngieân cöùu : Phöông phaùp nghieân cöùu lyù thuyeát: nghieân cöùu SGK lôùp 8,9. 5. Khaùch theå, ñoái töôïng nghieân cöùu : - Caùc khaùi nieäm hoùa hoïc. - Chöông trình SGK hoùa hoïc phoå thoâng. 6. Giaû thuyeát khoa hoïc : Vieäc nghieân cöùu söï hình thaønh caùc khaùi nieäm hoùa hoïc cô baûn trong chöông trình hoùa hoïc THCS seõ giuùp giaùo vieân coù nhöõng ñònh höôùng ñuùng ñaén trong coâng taùc giaûng daïy, laøm taêng tính höùng thuù hoïc taäp, nhaèm phaùt huy toái ña tính tích cöïc chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh. 7. Lòch söû vaán ñeà : Vieäc nghieân cöùu “Söï hình thaønh khaùi nieäm hoùa hoïc cô baûn trong chöông trình THCS” ñöôïc caùc soïan giaû: GS TSKH.Nguyeãn Cöông, TS.Nguyeãn Maïnh Dung ñeà caäp ñeán trong caùc giaùo trình:” Phöông phaùp daïy hoïc hoùa hoïc“(taäp 2). PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 3 Chöông 1 CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN CUÛA VIEÄC HÌNH THAØNH KHAÙI NIEÄM HOAÙ HOÏC CÔ BAÛN 1.1. Khaùi quaùt vaø heä thoáng kieán thöùc hoùa hoïc phoå thoâng: 1.1.1. Nhieäm vuï moân hoïc trong tröôøng phoå thoâng: 1.1.1.1. Nhieäm vuï giaûng daïy hoùa hoïc trong tröôøng phoå thoâng: - Tìm hieåu nhöõng cô sôû khoa hoïc: nhöõng khaùi nieäm, ñònh luaät, hoïc thuyeát hoùa hoïc, nhöõng söï kieän hoùa hoïc quan troïng caàn thieát ñeå nhaän thöùc theá giôùi vaät chaát. - Trang bò nhöõng kieán thöùc kyõ thuaät toång hôïp: phöông phaùp phaân tích, so saùnh, khaùi quaùt hoùa, heä thoáng hoùa. - Hình thaønh phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc: phöông phaùp phaân tích, so saùnh, khaùi quaùt hoùa, heä thoáng hoùa,… - Hình thaønh kyõ naêng laøm vieäc: söû duïng thieát bò, duïng cuï hoùa hoïc, giaùo duïc yù thöùc an toaøn trong thí nghieäm,… 1.1.1.2. Giaùo duïc ñaïo ñöùc caùch maïng, phaåm chaát coâng daân: - Giaùo duïc yù thöùc saün saøng tham gia lao ñoäng saûn xuaát coù kyõ thuaät, naêng suaát, coù chí höôùng, tinh thaàn traùch nhieäm lao ñoäng saùng taïo. - Coi troïng thöïc haønh thí nghieäm hoùa hoïc trong giaûng daïy. - Toå chöùc tham gia saûn xuaát, thöïc taäp trong nhaø maùy xí nghieäp, coâng tröôøng,… 1.1.2. Heä thoáng kieán thöùc cô baûn cuûa hoùa hoïc phoå thoâng: - Heä thoáng caùc kieán thöùc veà nguyeân toá hoaù hoïc: nguyeân töû, phaân töû, … - Heä thoáng caùc kieán thöùc veà phaûn öùng hoaù hoïc: phaûn öùng toaû nhieät, phaûn öùng hoaù hôïp, phaûn öùng phaân huyû, phaûn öùng oxi hoaù – khöû, phaûn öùng theá, phaûn öùng trung hoaø, … PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 4 - Heä thoáng caùc kieán thöùc veà chaát: ñôn chaát, hôïp chaát, kim loaïi, phi kim, chôïp chaát voâ cô, hôïp chaát höõu cô,… - Heä thoáng caùc kieán thöùc veà caáu taïo caùc chaát vaø ñònh luaät hoaù hoïc: thuyeát nguyeân töû - phaân töû, thuyeát caáu taïo chaát, thuyeát ñieän li, thuyeát electron, ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng, ñònh luaät baûo toaøn electron, … - Heä thoáng caùc kieán thöùc coù phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc: tính chaát hoaù hoïc chung cuûa caùc chaát voâ cô – höõu cô, moät soá chaát voâ cô – höõu cô cuï theå, khaùi quaùt hoaù thaønh tính chaát hoaù hoïc chung cuûa moãi chaát. - Heä thoáng caùc kieán thöùc veà kyõ thuaät toång hôïp: phaân boùn hoaù hoïc, daàu moû khí thieân nhieân, nhieân lieäu, coâng nghieäp silicat, … - Heä thoáng caùc kieán thöùc coù tính chaát theá giôùi quan: hoaù hoïc vaø vaán ñeà phaùt trieån kinh teá, vaán ñeà xaõ hoäi, vaán ñeà moâi tröôøng, … 1.1.3. Sô ñoà quaù trình hình thaønh heä thoáng khaùi nieäm cô baûn veà hoaù hoïc : - Nhoùm 1: Söï phaùt trieån cuûa nhöõng quan ñieåm lyù thuyeát về cấu tạo chất từ mức ñộ ñơn giản nhất ñến thuyết cấu tạo nguyeân tử vaø thuyết cấu tạo hoaù học. - Nhoùm 2: Quaù trình hình thaønh nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà chaát vaø nguyeân toá hoaù hoïc. - Nhoùm 3: Quaù trình hình thaønh nhöõng khaùi nieäm veà phaûn öùng hoaù hoïc. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 5 Sô ñoà quaù trình hình thaønh heä thoáng khaùi nieäm cô baûn veà hoaù hoïc: Nhoùm 1 Nhoùm 2 Nhoùm 3 Chaát Chaát tinh khieát- Hoãn hôïp Hieän töôïng hoaù hoïc (Phaûn öùng hoaù hoïc) Thuyeát nguyeân töû Nguyeân töû Nguyeân toá hoaù hoïc Kim loaïi Ñôn chaát – Hôïp chaát Thuyeát nguyeân töû Phi kim Phaân töû Phaân töû Coâng thöùc hoaù hoïc. Hoùa trò Ñònh luaät baûo toaøn Phöông trình hoaù hoïc khoái löôïng Söï oxi hoaù Oxit- Oxi- Khoâng khí Phaûn öùng hoaù hôïp Phaûn öùng phaân huyû Hiñro Phaûn öùng theá Nöôùc Phaûn öùng oxi hoaù khöû Thuyeát caáu taïo nguyeân töû Dung dòch Ñònh luaät tuaàn hoaøn Thuyeát caáu taïo phaân töû Söï phaân loaïi caùc hôïp chaát höõu cô (lieân keát hoaù hoïc). Ñònh luaät Avogañro Oxit – Axit- Bazô - Muoái Phaûn öùng trao ñoåi Phaûn öùng trung hoaø Phaûn öùng oxi hoaù khöû Kim loaïi - Phi kim Nhoùm VII - Halogen Toác ñoä phaûn öùng. Nhoùm VI - Oxi - Löu huyønh Caân baèng hoaù hoïc Nhoùm V - Nitô - Photpho Nhoùm I - Kim loaïi kieàm Nhoùm II - Kieàm thoå Nhoùm III - Nhoâm PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 6 Nhoùm VIII – Saét Phaûn öùng coâng, theá, este hoaù, Thuyeát caáu taïo hoaù hoïc Hoaù hoïc höõu cô truøng hôïp, truøng ngöng 1.2. Heä thoáng lyù thuyeát trong chöông trình hoaù hoïc phoå thoâng: 1.2.1. Caùc thuyeát quan troïng cuûa chöông trình hoùa hoïc phoå thoâng: 1.2.1.1. Thuyeát nguyeân töû – phaân töû: - Laø cô sôû lyù thuyeát cuûa giai ñoaïn ñaàu nghieân cöùu hoùa hoïc. - Caùc khaùi nieäm neàn taûng cô baûn cuûa hoïc thuyeát naøy ñeàu döïa treân cô sôû thöïc nghieäm khoa hoïc taïo tieàn ñeà cho vieäc trình baøy lyù thuyeát chuû ñaïo cuûa chöông trình THPT. 1.2.1.2. Thuyeát electron: - Nghieân cöùu hoïc thuyeát caáu taïo nguyeân töû – lieân keát hoùa hoïc. - Noäi dung cô baûn cuûa hoïc thuyeát electron ñeå nghieân cöùu söï phuï thuoäc cuûa tính chaát caùc chaát vaøo caùc ñôn chaát vaø hôïp chaát hoùa hoïc. 1.2.1.3. Lyù thuyeát veà phaûn öùng hoùa hoïc: Noäi dung baûn chaát cuûa phaûn öùng hoùa hoïc ñöôïc nghieân cöùu saâu vaø ñöôïc giaûi thích baèng söï phaù vôû lieân keát giöõa caùc nguyeân töû trong phaân töû caùc chaát tham gia phaûn öùng ñeå taïo thaønh lieân keát môùi ñeå taïo ra phaân töû môùi. 1.2.1.4. Thuyeát caáu taïo caùc hôïp chaát höõu cô: - Noäi dung baét ñaàu töø caùc noäi dung cô baûn cuûa thuyeát Butleâroâp, môû roäng quan ñieåm cuûa thuyeát electron vaø caáu truùc khoâng gian. - Nghieân cöùu caáu truùc cuûa caùc loaïi hôïp chaát höõu cô, laø cô sôû giaûi thích caùc chaát höõu cô, aûnh höôûng giöõa caùc chaát nguyeân töû trong phaân töû. 1.2.1.5. Thuyeát ñieän ly: - Noäi dung nghieân cöùu veà cô cheá, quy luaät phaûn öùng caùc chaát ñieän ly. - Thuyeát naøy ñöa ra khaû naêng giaûi thích söï phuï thuoäc tính chaát cuûa caùc ñieän ly vaøo thaønh phaàn vaø caáu taïo cuûa chuùng theo quan ñieåm cuûa thuyeát proton. 1.2.2. Caùc ñònh luaät hoùa hoïc cô baûn: PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 7 1.2.2.1. Ñònh luaät thaønh phaàn khoâng ñoåi: - Nghieân cöùu thaønh phaàn ñònh löôïng veà caáu truùc phaân töû caùc chaát laø cô sôû ñeå xaùc ñònh caùc nguyeân toá hoùa hoïc taïo neân phaân töû caùc chaát. - Soá nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá coù trong thaønh phaàn caùc chaát laø cô sôû ñeå bieåu dieãn moâ taû caùc chaát baèng kyù hieäu, coâng thöùc hoùa hoïc caùc chaát. 1.2.2.2. Ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng: - Nghieân cöùu quy luaät baûo toaøn khoái löôïng caùc chaát trong phaûn öùng hoùa hoïc, quaù trình bieán ñoåi vaän ñoäng cuûa vaät chaát. - Laøm cô sôû cho vieäc tính toaùn ñònh löôïng caùc chaát trong phaûn öùng hoùa hoïc, khoái löôïng caùc chaát ñöôïc baûo toaøn chæ thay ñoåi caáu taïo, saép xeáp laïi caùc nguyeân töû ñeå taïo chaát môùi. 1.2.2.3. Ñònh luaät Avogadro: - Xaùc ñònh theå tích moät phaân töû chaát khí trong ñieàu kieän chuaån. - Ñònh luaät giuùp nghieân cöùu ñònh löôïng quaù trình bieán ñoåi chaát khí trong ñieàu kieän chuaån vaø trong ñieàu kieän khaùc theo phöông trình traïng thaùi cuûa chaát khí. I.2.2.4. Ñònh luaät tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc: - Nghieân cöùu qui luaät bieán ñoåi tuaàn hoaøn tính chaát caùc nguyeân toá, caùc hôïp chaát trong chu kyø, nhoùm cuûa caùc nguyeân toá hoùa hoïc. - Ñònh höôùng cao söï nghieân cöùu thöïc nghieäm caùc chaát vaø hình thaønh kyõ naêng döï ñoaùn khoa hoïc trong hoïc taäp hoùa hoïc. - Caùc thuyeát ñònh luaät hoùa hoïc giöõ vai troø cô sôû lyù thuyeát cho toaøn boä chöông trình söï nghieân cöùu lyù thuyeát ñònh luaät coù giaù trò phöông phaùp luaän vaø quan trong ôû taát caû caùc giai ñoaïn cuûa söï toång keát, khaùi quaùt hoùa kieán thöùc taïo ñieàu kieän phaùt trieån tö duy lyù thuyeát, moät phöông phaùp nhaän thöùc hoïc taäp cô baûn cuûa boä moân hoùa hoïc. 1.3. Caáu truùc cuûa chöông trình hoùa hoïc tröôøng phoå thoâng: 1.3.1. Caáu truùc chung: 1.3.1.1. Caáu truùc chöông trình hoaù hoïc phoå thoâng: - Chaát. Nguyeân töû. Phaân töû PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 8 - Phaûn öùng hoaù hoïc - Mol vaø tính toaùn hoaù hoïc. - Oxi. Khoâng khí. - Hiñro. Nöôùc. - Dung dòch vaø noàng ñoä dung dòch. - Caùc loaïi hôïp chaát voâ cô: oxit, axit, bazô, muoái. - Kim loaïi vaø phi kim: saét, nhoâm, clo, cacbon, silic. Sô löôïc veà heä thoáng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoaù hoïc. - Hôïp chaát höõu cô: caáu taïo phaân töû hôïp chaát höõu cô, nhöõng hôïp chaát höõu cô quan troïng nhaát trong ñôøi soáng vaø saûn xuaát. - Caáu taïo nguyeân töû. Heä thoáng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoaù hoïc. - Lieân keát hoaù hoïc. Ñònh luaät tuaàn hoaøn Menñeâleâep. - Phaûn öùng oxi hoaù - khöû - Nhoùm halogen. - Oxi, löu huyønh. Lí thuyeát veà phaûn öùng hoaù hoïc. - Söï ñieän li. - Nitô. Photpho. - Hoaù hoïc höõu cô. Ñaïi cöông veà hoaù hoïc höõu cô. Hiñrocacbon no. Hiñrocacbon khoâng no. Hiñrocacbon thôm. Nguoàn hiñrocacbon trong thieân nhieân. Röôïu- Phenol- Amin. Anñehit-Axit cacbonxilic- Este. Glixerin -Lipit. Gluxit. Aminoaxit vaø protit. Hôïp chaát cao phaân töû vaø vaät lieäu polime. - Ñaïi cöông veà kim loaïi. - Saét. Hôïp kim saét. Hoaëc: Crom, saét, ñoàng. - Phaân tích hoaù hoïc. - Hoùa hoïc vaø caùc vaán ñeà kinh teá, xaõ hoäi, moâi tröôøng. 1.3.1.1. Phaân loaïi caáu truùc chöông trình hoaù hoïc phoå thoâng a) Hoùa hoïc ñaïi cöông: PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 9 Heä thoáng caùc khaùi nieäm cô baûn, hoïc thuyeát, ñònh luaät hoùa hoïc: Caáu taïo nguyeân töû, ñònh luaät tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc, lieân keát hoùa hoïc, phaûn öùng hoùa hoïc, toác ñoä phaûn öùng, caân baèng hoùa hoïc, thuyeát ñieän ly, thuyeát caáu taïo hoùa hoïc, lyù thuyeát veà axit – bazô, ñaïi cöông veà kim loaïi, ñaïi cöông veà hoùa hoïc höõu cô. b) Hoùa hoïc voâ cô: Nghieân cöùu caùc nhoùm nguyeân toá, nguyeân toá ñieån hình vaø caùc hôïp chaát coù nhieàu öùng duïng quan troïng bao goàm caùc nhoùm : nhoùm halogen, nhoùm oxi, nhoùm nitô, nhoùm cacbon, nhoùm kim loaïi kieàm, kim loaïi kieàm thoå, nhoâm, crom, saét, ñoàng, … khaùi quaùt veà nhoùm, caùc nguyeân toá trong nhoùm, moät soá hôïp chaát cuûa chuùng. c) Hoùa hoïc höõu cô: Nghieân cöùu caùc hôïp chaát höõu cô cuï theå, moät soá daõy ñoàng ñaúng hoaëc loaïi hôïp chaát höõu cô tieâu bieåu bao goám caùc hidro cacbon, nhoùm chöùc, nhöõng hôïp chaát tieâu bieåu nhö: - Ankan, anken, ankin, ankadien, aren. - Ancol, phenol, amin, andehit, xeton, axit cacboxylic, este, lipit. - Glucozô, saccarozô, tinh boät, xenlulozô, proteâin, polime, vaät lieäu polyme. 1.3.2. Nhöõng khaùi nieäm cơ bản của hoùa hoïc phoå thoâng: 1.3.2.1. Những nhoùm khaùi nieäm trong chöông trình THPT: - Khaùi nieäm veà caáu taïo nguyeân töû, nguyeân toá hoùa hoïc, ñònh luaät tuaàn hoaøn vaø heä thoáng tuaàn hoaøn. - Nhöõng khaùi nieäm chung vaø tröøu töôïng phaûn aùnh ñaëc tính cuûa caùc nguyeân toá nhö: ñoä aâm ñieän, hoùa trò, soá oxi hoùa,… - Nhöõng khaùi nieäm veà caáu taïo chaát: lieân keát hoùa hoïc, caáu taïo maïng tinh theå, … - Nhöõng khaùi nieäm veà chaát cuï theå: caùc loaïi chaát,ø nhöõng tính chaát cuûa noù, … - Nhöõng khaùi nieäm veà phaûn öùng hoùa hoïc, veà töøng phaûn öùng rieâng reõ veà phaân loaïi phaûn öùng, veà nhöõng ñònh luaät hoùa hoïc chi phoái söï taùc duïng töông hoå vaø nhöõng bieán hoùa cuûa caùc chaát trong caùc phaûn öùng hoùa hoïc veà lyù thuyeát phaûn öùng. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 10 - Nhöõng khaùi nieäm veà öùng duïng thöïc tieãn quan troïng coù tính chaát kyõ thuaät toång hôïp cuûa hoùa hoïc phuïc vuï cho cuoäc soáng, saûn xuaát vaø trong khoa hoïc kyõ thuaät. - Nhöõng khaùi nieäm veà daõy ñoàng ñaúng chaát höõu cô. - Nhöõng khaùi nieäm veà hôïp chaát höõu cô coù nhoùm chöùc vaø nhöõng moái lieân quan daãn xuaát cuûa caùc chaát. - Nhöõng khaùi nieäm veà phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc ñaëc tröng cho hoùa hoïc : vieäc thí nghieäm, phaân tích, nhaän bieát caùc chaát, taùch chaát, … 1.3.2.2. Nhöõng khaùi nieäm hoaù hoïc cô baûn cuûa chöông trình THCS: - Moät soá khaùi nieäm cô baûn vaø ñònh luaät hoùa hoïc cô baûn : + Chaát, nguyeân töû, phaân töû, coâng thöùc hoùa hoïc, phöông trình hoùa hoïc, mol, phaûn öùng hoùa hoïc, dung dòch, noàng ñoä dung dòch, ñoä tan. + Ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng. + Moät soá khaùi nieäm môû ñaàu veà chaát höõu cô, hoùa hoïc höõu cô, caáu taïo phaân töû caùc hôïp chaát höõu cô. - Moät soá nguyeân toá vaø chaát hoùa hoïc cuï theå. + Caùc loaïi hôïp chaát voâ cô : oxit, axít, bazô, muoái. + Caùc ñôn chaát kim loaïi (nhoâm, saét ), caùc ñôn chaát phi kim ( clo, cacbon, silic). + Tìm hieåu veà baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc . + Tìm hieåu veà moät soá hidrocacbon tieâu bieåu nhaát: Metan, etilen, axetilen, benzen. - Nghieân cöùu veà moät soá daãn xuaát cuûa hidrocacbon: Röôïu etylic, axit axetic, chaát beùo, glucozô, saccarozô, tinh boät, xenlulozô, protein vaø polime. 1.3.2.3. Ñaëc ñieåm noäi dung kieán thöùc cuûa giaùo trình hoaù hoïc THCS: - Caùc khaùi nieäm hoaù hoïc ñöôïc hình thaønh töø nhöõng hieän töôïng cuï theå vaø ñöôïc phaùt trieån daàn trong quaù trình nghieän cöùu veà caùc chaát hoaù hoïc cuï theå. - Chöông trình coù nhieàu khaùi nieäm môû ñaàu khoù tröøu töôïng nhö nguyeân töû, phaân töû, nguyeân toá, hoaù trò, mol… ñoøi hoûi HS phaûi töôûng töôïng. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 11 - Cô sôû lí thuyeát cuûa chöông trình laø thuyeát nguyeân töû – phaân töû vaø thuyeát caáu taïo caùc chaát höõu cô, moät soá ñònh luaät hoaù hoïc cô baûn (ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng, thaønh phaàn khoâng ñoåi, theå tích mol caø caùc chaát khí ). 1.3.2.4. Phaân tích caáu truùc chöông trình hoaù hoïc phoå thoâng: - Chöông trình hoaù hoïc phoå thoâng ñöôïc xaây döïng theo moät logic chaëc cheõ, caùc kieán thöùc, khaùi nieäm hoaù hoïc ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån moât caùch lieân tuïc, ngaøy caøng hoaøn thieän daàn. - Chöông trình hoaù hoïc phoå thoâng ñöôïc xaây döïng töø hai heä thoáng kieán thöùc veà chaát vaø phaûn öùng hoaù hoïc, chuùng phaùt trieån song song vaø hoã trôï laãn nhau döïa treân cô sôû caùc kieán thöùc lyù thuyeát chuû ñaïo cuûa chöông trình. - Chöông trình xaây döïng chuû yeáu theo nguyeân taéc ñöôøng thaúng, caùc kieán thöùc, khaùi nieäm ñöôïc hình thaønh moät laàn khoâng trình baøi laëp laïi, nhöng ñöôïc phaùt trieån boå sung daàn qua nhieàu söï kieän khaùc. 1.3.3. Nhieäm vuï cuûa chöông trình hoaù hoïc phoå thoâng: - Cung caáp cho hoïc sinh nhöõng kieán thöùc phoå thoâng sô ñaúng veà tính chaát vaø öùng duïng caùc loaïi chaát quan troïng nhaát ñoái vôùi hoaït ñoäng thöïc tieãn, nhöõng cô sôû cuûa lyù thuyeát veà caùc nguyeân toá hoùa hoïc. - Giuùp hoïc sinh lónh hoäi chính xaùc veà heä thoáng nhöõng söï kieän, khaùi nieäm cô baûn, ñònh luaät vaø hoïc thuyeát hoùa hoïc, öùng duïng cuûa noù vaøo lao ñoäng saûn xuaát. - Nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc vaø coù kyõ naêng, kyõ xaûo, bieát vaän duïng ngoân ngöõ hoùa hoïc vaøo vieäc laäp coâng thöùc vaø phöông trình hoùa hoïc. - Lónh hoäi nhöõng nguyeân taéc khoa hoïc cuûa neàn saûn xuaát hoùa hoïc, öùng duïng cuûa hoùa hoïc trong ngaønh saûn xuaát quoác phoøng. - Hình thaønh theá giôùi quan duy vaät bieän chöùng. - Phaùt trieån naêng löïc nhaän thöùc tö duy saùng taïo, reøn luyeän thoùi quen töï hoïc, töï giaùo duïc cho hoïc sinh. - Reøn luyeän thoùi quen quan saùt, thöïc nghieäm bieát tö duy giöõa lyù thuyeát vaø thöïc nghieäm giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà thöïc tieãn trong lao ñoäng. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 12 Chöông 2 NGHIEÂN CÖÙU SÖÏ HÌNH THAØNH KHAÙI NIEÄM HOÙA HOÏC CÔ BAÛN TRONG CHÖÔNG TRÌNH HOÙA HOÏC THCS 2.1. Chöông trình hoùa hoïc Trung hoïc cô sôû: 2.1.1. Noäi dung chöông trình hoùa hoïc lôùp 8: - Moät soá khaùi nieäm vaø ñònh luaät hoùa hoïc cô baûn: chaát, nguyeân töû, phaân töû, coâng thöùc hoùa hoïc, phöông trình hoùa hoïc, mol, phaûn öùng hoùa hoïc, dung dòch, noàng ñoä dung dòch, ñoä tan,… - Moät soá nguyeân toá vaø hôïp chaát hoùa hoïc: oxi, hidro, nöôùc, oxit, axít, bazô, muoái. 2.1.2. Noäi dung chöông trình hoùa hoïc lôùp 9: - Caùc loaïi hôïp chaát voâ cô: oxit, axít, bazô, muoái. - Caùc ñôn chaát kim loaïi- phi kim, sô löôïc baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoï. - Moät soá khaùi nieäm môû ñaàu veà chaát höõu cô, hoùa hoïc höõu cô, caáu taïo phaân töû caùc hôïp chaát höõu cô. - Moät soá hidrocacbon cuï theå vaø tieâu bieåu nhaát: metan, etilen, axetilen, benzen. - Nghieân cöùu veà moät soá daãn xuaát cuûa hidrocacbon: röôïu etylic, axit axetic, chaát beùo, glucozô, saccarozô, tinh boät, xenlulozô, protein vaø polime. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 13 2.2. Quaù trình hình thaønh khaùi nieäm hoùa hoïc cô baûn trong chöông trình hoaù hoïc THCS: Caùc khaùi nieäm môû ñaàu hoaù hoïc THCS bao goàm khaùi nieäm veà: chaát, nguyeân töû, phaân töû, ñôn chaát, hôïp chaát, hoãn hôïp, nguyeân toá hoaù hoc, coâng thöùc hoaù hoïc, hoaù trò, ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng caùc chaát, phöông trình hoaù hoïc, mol. Sau ñaây seõ nghieân cöùu veà söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc khaùi nieäm veà chaát, phaûn öùng hoaù hoïc. 2.2.1. Nghieân cöùu söï phaùt trieån khaùi nieäm chaát: 2.2.1.1. Hình thaønh khaùi nieäm môû ñaàu veà chaát: a) Khaùi nieäm chaát ñöôïc hình thaønh döïa vaøo khaùi nieäm vaät theå, vaät lieäu: - Böôùc ñaàu hình thaønh khaùi nieäm: ÔÛ baøi 2 SGK HH lôùp 8 ñöa ra caùc vaät theå töï nhieân, caùc vaät theå nhaân taïo gaàn guõi trong cuoäc soáng ñeå chæ ra söï phong phuù ña daïng cuûa chaát. Ví duï: Chaát coù ôû khaép nôi, ôû ñaâu coù vaät theå ôû ñoù coù vaät chaát,… - Hình thaønh khaùi nieäm vaät theå: Vaät theå laø nhöõng vaät cuï theå maø ta thaáy vaø caûm nhaän ñöôïc ñoù laø nhöõng vaät quanh ta, caû cô theå chuùng ta. - Sau ñoù phaân loaïi vaät theå thaønh 2 loaïi: Vaät theå töï nhieân (ngöôøi, ñoäng vaät, caây coû, soâng suoái, ñaát ñaù,…) vaø vaät theå nhaân taïo (nhaø ôû ñoà duøng, quaàn aùo, saùch vôû,…) - Hình thaønh khaùi nieäm vaät lieäu: + Khaùi nieäm vaät lieäu ñöôïc hình thaønh ngay sau khi hình thaønh khaùi nieäm vaät theå nhaân taïo: Vaät lieäu laø nhöõng vaät duøng ñeå laøm ra vaät theå + Tìm hieåu veà thaønh phaàn coù trong vaät theå töï nhieân ñeå phaân bieät chaát oâ4n hôïp Ví duï :( Baøi2, SGK hoaù hoïc lôùp 8), trong ñoù: - Caây mía - Khí quyeån - Ñöôøng, nöôùc, xen lulozô,... - Khí nitô, khí oxi - Nöôùcñöôøng,… - Khí quyeån - Hình thaønh khaùi nieäm chaát: PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 14 Coù theå phaân bieät chaát vaø vaät theå qua sô ñoà sau: Vaät theå Töï nhieân Nhaân taïo (goàm coù ) (ñöôïc laøm töø) 1 soá chaát Vaät lieäu + Töø sô ñoà ruùt ra keát luaän: ÔÛ ñaâu coù vaät theå ôû ñoù coù chaát, moïi vaät lieäu ñeàu laø chaát hay hoãn hôïp 1 soá chaát + Ñònh nghóa veà chaát: Chaát laø moät daïng caáu truùc vaät chaát coù khoái löôïng xaùc ñònh vaø cho moät theå tích nhaát ñònh. Chaát laø moät daïng vaät chaát, coù thaønh phaàn hoaù hoïc xaùc ñònh cuøng moät soá tính chaát nhaát ñònh khoâng ñoåi.(saùch giaùo vieân hoaù hoïc 8) + Veà teân chaát: HS phaân bieät teân thoâng thöôøng vaø teân hoaù hoïc Ví duï: Phaân bieät teân thoâng thöôøng vaø teân hoùa hoïc qua caùc ví duï Teân thoâng thöôøng Teân hoaù hoïc Muoái aên Natri clorua Ñaù voâi Canxi cacboânat Ñöôøng Saccaroâzô b) Tìm hieåu tính chaát vaät lyù vaø tính chaát hoùa hoïc cuûa chaát: - Böôùc ñaàu tìm hieåu: Qua” tính chaát cuûa chaát” (muïc II baøi 2, SGK hoaù hoïc lôùp 8 ) HS bieát ñöôïc moãi chaát coù nhöõng tính chaát nhaát ñònh, phaân bieät ñöôïc nhöõng tính chaát naøo laø tính chaát vaät lyù, tính chaát naøo laø tính chaát hoùa hoïc. - Hoaøn chænh khaùi nieäm chaát thoâng qua caùc thí nghieäm hoaù hoïc: + Thí nghieäm ñoát noùng löu huyønh, thöû tính chaát daãn ñieän cuûa löu huyønh vaø nhoâm keát hôïp vôùi nhöõng kinh nghieäm thöïc teá (ñöôøng, muoái aên tan trong nöôùc; thìa nhoâm, soong noài baèng kim loaïi daãn nhieät; nhöïa laø chaát caùch nhieät, …) töø caùc kieán thöùc ñaõ nghieân cöùu ôû vaät lyù lôùp 7 (ñaõ bieát kim loaïi daãn ñöôïc ñieän), söû duïng laøm neàn taûng cho vieäc hình thaønh khaùi nieäm veà tính chaát cuûa chaát. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 15 + Töø thí nghieäm bieát ñöôïc: Moãi chaát coù nhöõng tính chaát nhaát ñònh, coù 2 loaïi: Tính chaát vaät lyù: Traïng thaùi, tính tan, maøu saéc, muøi vò, tính daãn ñieän, daãn nhieät, nhieät ñoä soâi,… Tính chaát hoaù hoïc: Chaát coù khaû naêng laøm bieán ñoåi chaát khaùc nhö khaùi nieäm bò phaân huûy, tính chaùy,… - Phaùt trieån khaùi nieäm thoâng qua vieäc tìm hieåu tính chaát cuûa chaát coù lôïi cuûa chaát, giuùp hoïc sinh nhaän bieát ñöôïc caùc chaát, bieát caùch söû duïng vaø öùng duïng caùc chaát thích hôïp cho ñôøi soáng vaø saûn xuaát.
Nhö vaäy khaùi nieäm môû ñaàu cuûa chaát ñöôïc hình thaønh döïa vaøo vaät theå vôùi tính chaát ñôn giaûn, gaàn guûi ñeå hoïc sinh hình thaønh khaùi nieäm môû ñaàu veà chaát. Khaùi nieäm naøy seõ ñöôïc phaùt trieån vaø môû roäng döïa vaøo caùc chaát cuï theå ñöôïc nghieân cöùu ôû nhöõng baøi sau. c) Khaùi nieäm chaát tinh khieát ñöôïc hình thaønh döïa vaøo tính chaát vaät lyù: - Hình thaønh khaùi nieäm hoån hôïp ñeå laøm cô sôû nhaän bieát chaát tinh khieát hoãn hôïp laø do hai hay nhieàu chaát troän laãn vaøo nhau. Tính chaát cuûa hoãn hôïp phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn cuûa caùc chaát trong hoãn hôïp. - Hình thaønh khaùi nieäm chaát tinh khieát: + Baét ñaàu cho HS quan saùt thí nghieäm chai nöôùc khoaùng vaø oáng nöôùc caát phaân tích söï gioáng nhau vaø khaùc nhau töø vieäc söû duïng döïa vaøo yeáu toá naøy. + Hình thaønh khaùi nieäm chaát tinh khieát: Chaát tinh khieát laø chaát khoâng laãn chaát naøo khaùc vaø coù tính chaát nhaát ñònh. - Cuûng coá khaùi nieäm: GV khaúng ñònh laïi chaát tinh khieát vaø daãn daét HS hieåu chaát tinh khieát laø phaûi coù tính chaát nhaát ñònh. Ví duï: Haõy chæ ra ñaâu laø chaát tinh khieát ñaâu laø hoãn hôïp trong soá caùc chaát sau: Khoâng khí, nöôùc töï nhieân, oxi, hidro, nitô. (Chaát tinh khieát: oxi, hiñro, nitô; hoãn hôïp: khoâng khí, nöôùc töï nhieân). PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 16 - Tieáp tuïc phaùt trieån khaùi nieäm hoãn hôïp thoâng qua vieäc hình thaønh kyõ naêng taùch chaát ra khoûi hoãn hôïp.
ÔÛ trình ñoä THCS khaùi nieäm chaát ñöôïc hình thaønh döïa treân vaät theå raát gaàn guõi. Khaùi nieäm chaát seõ tieáp tuïc phaùt trieån döïa treân thuyeát nguyeân töû - phaân töû seõ ñöôïc nghieân cöùu ôû nhöõng baøi sau. Sang chöông trình THPT HS seõ ñöôïc nghieân cöùu kyõ khaùi nieäm naøy döïa vaøo thuyeát electron, thuyeát ñieän li, … 2.2.1.2. Hình thaønh khaùi nieäm chaát döïa vaøo khaùi nieäm môû ñaàu veà nguyeân töû - nguyeân toá hoùa hoïc, ñôn chaát - hôïp chaát vaø phaân töû: a) Chaát ñöôïc caáu taïo töø caùc nguyeân töû: - GV ñaët ra nhöõng caâu hoûi ñeå HS nhôù laïi moïi vaät theå töï nhieân ñeàu goàm coù chaát, moïi vaät theå nhaân taïo ñeàu laøm ra töø caùc chaát - Neâu vaán ñeà ñeå HS töï suy luaän sau ñoù hình thaønh khaùi nieäm nguyeân töû:” Nguyeân töû laø haït voâ cuøng nhoû, trung hoøa veà ñieän vaø töø ñoù taïo ra moïi chaát” (baøi 4 SGK HH lôùp 8). - HS bieát ñöïôc khaùi nieäm, ñaëc ñieåm caáu taïo cuûa nguyeân töû laø khaùc nhau vaø ñöôïc caáu taïo bôûi hai thaønh phaàn (haït nhaân vaø lôùp electron). Bieát ñöôïc sô ñoà veà caáu taïo nguyeân töû ñaëc ñieåm cuûa haït electron, döïa vaøo khaùi nieäm naøy maø hoaøn chænh khaùi nieäm chaát. Ví duï: Döïa vaøo sô ñoà nguyeân töû hidroâ, oxi, natri (trang 14, SGK HH lôùp 8) ñeå hình thaønh kieán thöùc veà nguyeân töû cho hoïc sinh. GV phaân tích: caùc nguyeân töû lieân keát nhau laø do nhöõng electron ngoaøi cuøng. Söû duïng caùc baøi taäp aùp duïng, hình thaønh vaø reøn luyeän kyõ naêng ngay khi hình thaønh khaùi nieäm trong thôøi gian ñoù. b) Hình thaønh khaùi nieäm môû ñaàu cuûa nguyeân toá hoaù hoïc: - Tìm hieåu caùc khaùi nieäm veà nguyeân toá hoaù hoïc döïa vaøo khaùi nieäm nguyeân töû. - Hình thaønh khaùi nieäm nguyeân toá hoaù hoïc: “Nguyeân toá hoùa hoïc laø taäp hôïp nhöõng nguyeân töû cuøng loaïi, coù cuøng soá proton trong haït nhaân” (baøi 5 SGK HH lôùp 8). PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 17 - Tieáp tuïc phaân tích khaùi nieäm HS bieát ñöôïc haït nhaân taïo bôûi proton vaø nôtron, proton môùi quyeát ñònh ñaëc tröng cuûa moät nguyeân toá hoaù hoïc. - Sau ñoù tìm hieåu khaùi nieäm kyù hòeâu hoaù hoïc:” Kyù hieäu hoùa hoïc duøng ñeå bieåu dieãn nguyeân toá, moãi kyù hieäu coøn chæ moät nguyeân töû cuûa nguyeân toá“ baøi 5 SGK HH lôùp 8). Ví duï: Kyù hieäu cuûa nguyeân toá hidro laø H. - Phaùt trieån khaùi nieäm nguyeân toá qua vieäc tìm hieåu veà khaùi nieäm nguyeân töû khoái, moái quan heä giöõa nguyeân töû khoái vaø nguyeân toá. Chæ ra moãi nguyeân toá coù moät nguyeân töû khoái rieâng bieät, töø ñaây bieát ñöôïc teân nguyeân toá khi bieát nguyeân töû khoái. - Sau ñoù HS tra cöùu baûng 1 (trang 42, SGK lôùp 8) bieát teân moät vaøi nguyeân toá, kí hieäu hoaù hoïc vaø nguyeân töû khoái. Leân lôùp 9 HS seõ tìm hieåu sô löôïc heä thoáng baûng tuaàn hoaøn heä thoáng hoaù veà vò trí, kí hieäu, teân goïi,… caùc nguyeân toá hoaù hoïc, vaø sang chöông trình THPT seõ hoaøn chænh kieán thöùc naøy ôû chöông 2 SGK lôùp 10. - Môû roäng khaùi nieäm nguyeân toá qua vieäc giôùi thieäu moät soá nguyeân toá thieát yeáu nhaát cho sinh vaät laø C, H, O, N (trong ñoù oxi laø nguyeân toá phoå bieán nhaát).Caùc khaùi nieäm hoùa hoïc ñöôïc nghieân cöùu nhöõng noäi dung cô baûn nhaát. c) Töø khaùi nieäm nguyeân toá hình thaønh khaùi nieäm ban ñaàu ñôn chaát vaø hôïp chaát:  Hình thaønh khaùi nieäm ñôn chaát: - Hình thaønh khaùi nieäm ñôn chaát thoâng qua moät soá thí duï, GV phaân tích ñöôïc: caùc ñôn chaát ñöôïc coi laø daïng toàn taïi töï do cuûa nguyeân toá, chaát coù ñöôïc taïo neân chæ töø moät nguyeân toá coù chaát taïo neân töø 2 hay 3,… nguyeân toá. - Sau ñoù ñi ñeán ñònh nghóa veà ñôn chaát:“ Ñôn chaát laø nhöõng chaát taïo neân töø moät nguyeân toá hoaù hoïc“ (baøi 6 SGK HH lôùp 8) - Khaùi nieäm ñôn chaát phaùt trieån thaønh hai khaùi nieäm môùi laø: Ñôn chaát kim loaïi ( coù tính daãn ñieän vaø nhieät) vaø ñôn chaát phi kim (khoâng daãn ñieän vaø nhieät). PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 18 - Môû roäng khaùi nieäm ñôn chaát qua vieäc tìm hieåu: khaùi nieäm töï do cuûa nguyeân toá hoaù hoïc, khaùi nieäm lieân keát kim loaïi, ñaëc ñieåm caáu taïo (muïc I.2 baøi 6 SGK HH lôùp8). Caùc hình veõû trong SGK theå hieän söï lieân keát giöõa caùc nguyeân töû trong moãi chaát ñaàu.  Hình thaønh khaùi nieäm hôïp chaát: - Töø caùc ví duï trong SGK HH lôùp 8 (trang 23) ñaõ daãn daét HS ñi ñeán khaùi nieäm : “Hôïp chaát laø nhöõng chaát taïo neân töø hai hay nhieàu nguyeân toá hoaù hoïc trôû leân” - Khaùi nieäm hôïp chaát ñaõ giuùp HS phaân loaïi ñöôïc khaùi nieäm chaát. Luùc naøy HS bieát trong hôïp chaát chæ coù nguyeân toá chöù khoâng theå laø ñôn chaát. Ví duï: Tìm hieåu hôïp chaát nöôùc trong baûng sau : Hôïp chaát Thaønh phaàn Nöôùc Taïo töø hai nguyeân toá: H, O - Tìm hieåu veà ñaëc ñieåm caáu taïo cuûa hôïp chaát: HS bieát ñöôïc trong moät chaát caùc nguyeân töû khoâng taùch rôøi maø coù lieân keát vôùi nhau hay saép xeáp lieàn saùt nhau (hình 1.12, 1.13 SGK HH lôùp 8).  Giôùi thieäu sô löôïc veà hôïp chaát voâ cô vaø hôïp chaát höõu cô: - Ñeán ñaây HS ñaõ baét ñaàu phaân bieät ñöôïc ñaâu laø hôïp chaát voâ cô ñaâu laø hôïp chaát höõu cô töø nhöõng ví duï minh hoaï Ví duï: ( Baøi 6 SGK HH lôùp 8) Hôïp chaát voâ cô Hôïp chaát höõu cô Hôïp chaát NaCl CH4 Caáu taïo Goàm 2 nguyeân toá: Na, Cl Goàm 2 nguyeân toá: C, H - Moái quan heä giöõa phaân töû ñôn chaát vaø hôïp chaát ñöôïc ñaët trong moái lieân heä vôùi caùc chaát khaùc theo söï bieán ñoåi qua laïi vôùi nhau, khoâng taùch bieät chuùng vì caùc chaát chæ theå hieän tính chaát cuûa mình thoâng qua söï bieán ñoåi töông taùc vôùi caùc chaát khaùc. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 19 - ÔÛ lôùp 8 chæ cho bieát coù 2 loaïi hôïp chaát (voâ cô vaø höõu cô), sang lôùp 9 seõ nghieân cöùu moät soá hôïp chaát voâ, hôïp chaát höõu cô cuï theå vaø môû roäâng ôû chöông trình THPT d) Hình thaønh khaùi nieäm phaân töû, theå hieän caáu taïo haït cuûa chaát:  Hình thaønh khaùi nieäm phaân töû, phaân töû khoái : - Tìm hieåu khaùi nieäm haït: tröôùc tieân HS nhaän ra haït hôïp thaønh, thoâng qua caùc moâ hình (baøi 6 SGK HH lôùp 8) HS bieát ñöôïc haït hôïp thaønh cuûa khí H2 , khí O2 vaø cuûa H2O, ñaëc bieät ôû muoái aên cöù 1 Na gaén vôùi 1 Cl laëp ñi laëp laïi ñeàu ñaën. Qua ñoù HS bieát ñöôïc caùc haït hôïp thaønh cuûa moät chaát thì ñoàng nhaát nhö nhau. - Baét ñaàu lieân heä vôùi tính chaát hoaù hoïc cuûa haït daãn ñeán ñònh nghóa:” Phaân töû laø haït ñaïi dieän cho chaát, goàm moät nguyeân töû lieân keát vôùi nhau theå hieän ñaày ñuû tính chaát hoaù hoïc cuûa chaát”( baøi 6 SGK HH lôùp 8). - Môû roäng khaùi nieäm qua vieäc nghieân cöùu khaùi nieäm phaân töõ khoái :” Phaân töû khoái laø khoái löôïng cuûa 1 phaân töû tính baèng ñôn vò C”. Giaù trò naøy seõ ñöôïc baét gaëp nhieàu khi giaûi toaùn, luoân ñi keøm vôùi nguyeân toá theå hieän ôû baûng heä thoáng tuaàn hoaøn ñöôïc hoïc ôû lôùp 9 vaø ñöôïc cuûng coá ôû lôùp 10.  Baét ñaàu tìm hieåu veà traïng thaùi raén, loûng, khí cuûa chaát: Döïa vaøo hình 1.14 (SGK HH lôùp 8) HS nhaän bieát söï khaùc nhau giöõa ba trang thaùi cuûa chaát veà chuyeån ñoäng vaø khoaûng caùch giöõa caùc haït. Töø ñoù daãn HS ñeán nhöõng khaùi nieäm môû ñaàu veà traïng thaùi caùc chaát: + Traïng thaùi raén: Caùc haït nguyeân töû(phaân töû) saép xeáp khít nhau, dao ñoäng taïi choå. + Traïng thaùi loûng: Caùc haït nguyeân töû (phaân töû) ôû gaàn chuyeån ñoäng tröôït leân nhau. + Traïng thaùi khí: Caùc haït ôû raát xa nhau coù chuyeån ñoäng nhanh hôn veà nhieàu phía. Ví duï: Söï toång hôïp nöôùc 2H2 (k) + O2 (k) → ot H2O(l) Hiñro keát hôïp vôùi oxi taïo ra hôïp chaát H2O, trong ñoù coù hai traïng thaùi (khí, loûng). e) Cuûng coá khaùi nieäm cô baûn veà chaát: ñôn chaát, hôïp chaát, nguyeân töû, nguyeân toá hoaù hoïc vaø phaân töû: PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 20 - Sau khi hoïc xong“ Baøi thöïc haønh 1” (SGK HH lôùp 8 ) qua caùc thí nghieäm veà söï lan toaû cuûa chaát khí, söï lan toaû cuûa chaát raén tan trong nöôùc HS seõ nhaän bieát ñöôïc phaân töû laø haït hôïp thaønh cuûa hôïp chaát vaø ñôn chaát phi kim. - Chieàu höôùng phaùt trieån caùc khaùi nieäm cô baûn veà chaát ñöôïc theå hieän qua sô ñoà 1 Sô ñoà 2.1: Söï chuyeån hoaù khaùi nieäm chaát Chaát (taïo neân töø nguyeân toá hoùa hoïc) Ñôn chaát Hôïp chaát (taïo bôûi nguyeân toá hoùa hoïc) Kim loaïi Phi kim Chaát voâ cô Chaát höõu cô (1 nguyeân toá hoùa hoïc) (2 nguyeân toá hoùa hoïc trôû leân) - Qua sô ñoà thaáy ñöôïc moái quan heä töø vaät theå ñeán chaát, töø chaát ñeán ñôn chaát vaø hôïp chaát (chaát ñöôïc taïo bôûi nguyeân toá hoaù hoïc, nguyeân töû coù nhieàu loaïi, moãi loaïi laø moät nguyeân toá hoaù hoïc coøn chaát ñöôïc taïo neân töø nguyeân toá hoaù hoïc). Nhöõng baøi taäp trong SGK ñaõ cuõng coá laïi toaøn boä kieán thöùc ñaõ hoïc vaø ñoàng thôøi reøn luyeän moät soá kyõ naêng cho HS. f) Tieáp tuïc cuûng coá khaùi nòeâm chaát qua vieäc tìm hieåu coâng thöùc hoaù hoïc vaø phöông trình hoaù hoïc vaø tính toaùn hoaù hoïc:  Coâng thöùc hoaù hoïc bieåu dieãn coâng thöùc cho chaát: - ÔÛ daïng ñôn chaát, caùc nguyeân töû cuûa nguyeân toá khoâng rieâng reõ maø ñeàu coù moái lieân keát vôùi nhau chuùng ñöôïc bieåu dieãn bôûi CTHH. Khi hoïc baøi 9 (SGK HH lôùp 8) HS bieát ñöôïc CTHH duøng ñeå bieåu dieãn cuï theå coâng thöùc ñôn chaát, hôïp chaát moät caùch ñôn giaûn. - Baét ñaàu phaân bieät ñöôïc caáu taïo cuûa kim loaïi vaø phi kim: Döïa vaøo caáu taïo haït cuûa chaát ñeå hình thaønh khaùi nieäm môû ñaàu veà kim loaïi vaø phi kim (haït hôïp thaønh cuûa ñôn chaát kim loaïi laø nguyeân töû, haït hôïp thaønh cuûa ñôn chaát phi kim laø phaân töû). Caùc khaùi nieäm naøy seõ ñöôïc tìm hieåu cuï theå hôn ôû chöông 2 vaø chöông 3 cuûa SGK HH lôùp 9. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 21 - Thoâng thöôøng moãi hôïp chaát chæ coù moät CTHH nhaát ñònh, chuùng cho bieát nguyeân toá taïo ra chaát, soá nguyeân töû cuûa moãi nguyeân toá trong moät phaân töû, phaân töû khoái cuûa noù. - Töø ñaây HS coù theå ruùt ra ñöôïc nhaän xeùt veà caùch phaân bieät CTHH cuûa ñôn chaát vaø hôïp chaát. Ñoàng thôøi tìm hieåu theâm veà moái quan heä giöõa caùc chaát cuï theå vôùi nguyeân töû vaø nguyeân toá caáu thaønh thoâng qua coâng thöùc hoùa hoïc. Ví duï : CTHH cuûa canxicacbonat laø CaCO3, trong ñoù : + Coù 3 nguyeân toá Ca, C, O taïo ra. + Coù 1 nguyeân töû Ca, 1 nguyeân töû C vaø 3 nguyeân töû O trong 1 phaân töû. + Phaân töû khoái : 40 + 12 + 3 x16 = 100 ñvC - Hoïc sinh tieáp tuïc tìm hieåu hoùa trò cuûa nguyeân toá laø soá bieåu thò khaû naêng kieân keát cuûa nguyeân töû. Ñeán ñaây HS bieát chính xaùc hoaù trò cuûa H laø moät ñôn vò vaø hoùa trò cuûa O laø 2 ñôn vò. Hieåu ñöôïc vaán ñeà naøy hoïc sinh coù theå bieát ñöôïc coâng thöùc hoùa hoïc cuûa hôïp chaát vaø hoùa trò cuûa nguyeân töû kia, bieát caùch laäp coâng thöùc hoùa hoïc vaø xaùc ñònh ñöôïc coâng thöùc cuûa chuùng. Töø hoùa trò cuûa nguyeân toá môû roäng ñeán hoùa trò cuûa nhoùm nguyeân töû cuûa vaøi nguyeân toá khoâng taùch rôøi nhau khi chuyeån töø hôïp chaát naøy ñeán hôïp chaát khaùc.  Phaân bieät ñôn chaát vaø hôïp chaát döïa vaøo phöông trình hoùa hoïc: - Sau khi hoïc chöông “Phaûn öùng hoùa hoïc” (SGK HH lôùp 8) ñaõ reøn luyeän cho hoïc sinh thoùi quen söû duïng ngoân ngöõ hoùa hoïc moät caùch chính xaùc nhö: caùch goïi teân, vieát kyù hieäu, CTHH, caân baèng phöông trình, ... Caùc khaùi nieäm ñôn chaát vaø hôïp chaát ñaõ ñöôïc xaùc ñònh chính xaùc, ñoàng thôøi chuùng ñöôïc tìm hieåu theâm veà söï bieán ñoåi qua laïi theo moät traät töï töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp. - Hình thaønh khaùi nieäm tính chaát vaät lyù, tính chaát hoaù hoïc thoâng qua caùc hieän töôïng vaät lí vaø hieän töôïng hoaù hoïc (baøi 12 SGK HH lôùp 8 trang 45): PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 22 + Hieän töôïng vaät lyù: laø hieän töôïng chaát bieán ñoåi maø vaãn giöõ nguyeân chaát ban ñaàu. Ví duï: Nöôùc ñaù chaûy nöôùc loûng ñun soâi hôi nöôùc + Hieän töôïng hoaù hoïc : laø hieän töôïng chaát bieán ñoåi taïo ra chaát khaùc. Ví duï: 2H2 (k)+ O2(k) → ot H2O(l) Ñaây laø söï bieán ñoåi 2 ñôn chaát thaønh 1 hôïp chaát - HS ñöôïc laøm quen moät soá ñôn chaát vaø hôïp chaát môùi nhö : Al, Na2CO3, Ca(OH)2, CaCO3, ...döôùi daïng CTHH qua ñoù HS thaáy ñöôïc moái quan heä giöõa chuùng.  Moät soá khaùi nieäm môùi lieân quan nhaèm hoaøn chænh khaùi nieäm chaát: - Thoâng qua chöông:” Mol vaø tính toaùn hoùa hoïc” (SGK HH lôùp 8) HS bieát ñöôïc nhöõng khaùi nieäm môùi quan troïng, bieát caùch chuyeån ñoåi qua laïi giöõa caùc khaùi nieäm töø ñoù coù theå vaän duïng moät caùch deã daøng trong tính toaùn hoùa hoïc. - Thoâng qua baøi “Tæ khoái cuûa chaát khí” HS coù theå so saùnh ñöôïc ñoä naëng, nheï cuûa chaát khí naøy so vôùi chaát khí khaùc, döïa vaøo coâng thöùc tính tæ khoái.
Nhö vaäy ñeán ñaây HS ñaõ coù ñöôïc moät heä thoáng kieán thöùc phoå thoâng cô baûn vaø thieát thöïc ñaàu tieân veà hoaù hoïc noù bao goàm caùc khaùi nieäm veà chaát, môû ñaàu veà caáu taïo chaát, nguyeân töû, phaân töû, phaân töû, nguyeân toá hoaù hoïc, ñôn chaát vaø hôïp chaát, veà phaûn öùng hoaù hoaù hoïc, caùc khaùi nieäm veà ñònh tính, ñònh löôïng cuûa chaát, ... Nhìn chung caùc khaùi nieäm naøy ñöôïc hình thaønh döïa treân cô sôû thuyeát nguyeân töû - phaân töû neân chæ hình thaønh ôû daïng cô baûn, chuùng seõ ñöôïc phaùt trieån hoaøn chænh hôn ôû nhöõng baøi sau. 2.2.1.3. Tìm hieåu moät soá ñôn chaát, hôïp chaát cuï theå qua chöông 4 ”Oxi- khoâng khí” vaø chöông 5 ”Hiñro- nöôùc”: a) Hình thaønh khaùi nieän ñôn chaát O2, tìm hieåu hôïp chaát oxit:  Tìm hieåu cuï theå veà tính chaát vaät lyù, tính chaát hoùa hoïc, öùng duïng caùch ñieàu cheá cuûa chaát khí O2 : PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 23 - Ñeán chöông “Oxi - khoâng khí” (SGK HH lôùp 8) HS naém vöõng caùc khaùi nieäm veà nguyeân toá vaø ñôn chaát oxi, laø nguyeân toá hoùa hoïc ñaàu tieân ñöôïc nghieân cöùu veà: + Tính chaát vaät lyù, tính chaát hoùa hoïc (baøi 24, SGK HH lôùp 8). + ÖÙng duïng, traïng thaùi thieân nhieân (baøi 25, SGK HH lôùp 8). + Caùch ñieàu cheá oxi trong PTN vaø trong coâng nghieäp (baøi 27, SGK HH lôùp 8). - Thoâng qua caùc thí duï phaân tích tính chaát vaät lyù cuûa oxi, HS quan saùt vaø ruùt ra tính chaát hoaù hoïc cuûa O2. Ngoaøi ra HS coøn ñöôïc tìm hieåu moät soá khaùi nieäm môùi : söï oxi hoùa, söï chaùy, söï oxi hoùa chaäm, phaûn öùng hoùa hôïp, phaûn öùng phaân huûy Nhö vaäy ñeán ñaây HS ñaõ bieát ñöôïc ñôn chaát naøo laø phi kim, ñôn chaát naøo laø kim loaïi nhöng chæ ôû möùc ñoä tìm hieåu chöa phaân bieät roõ giöõa hai khaùi nieäm phi kim vaø kim loaïi. Chöông trình THPT seõ tieáp tuïc cuûng coá caùc tính chaát cuûa oxi, nghieân cöùu khaùi quaùt veà nhoùm oxi, caáu taïo phaân töû oxi döïa vaøo thuyeát electron (chöông 6, SGK HH lôùp 10)  Môû roäng khaùi nieäm ñôn chaát oxi thaønh khaùi nieäm hôïp chaát oxit: - Ñeå hình thaønh khaùi nieäm oxit tröôùc heát cho HS traû lôøi caâu hoûi, sau ñoù nhaän xeùt vaø cuoái cuøng daãn ñeán khaùi nieäm: “Oxit laø hôïp chaát taïo bôûi hai nguyeân toá trong ñoù coù moät nguyeân toá laø oxi”( baøi 26, SGK HH lôùp 8) Coù theå khaùi quaùt thaønh sô ñoà sau : Hôïp chaát Oxit Taïo bôûi 2 nguyeân toá 1 nguyeân toá laø oxi - Khi tìm hieåu ñeán muïc II (baøi 26 SGK HH lôùp 8) HS ñaõ phaân bieät ñöôïc ñaâu laø kim loaïi, ñaâu laø phi kim sau ñoù daãn daét ñeán khaùi nieäm: oxit bazô, oxit axit. Ví duï: Phaân bieät oxit bazô vaø oxit axit qua ví duï Oxit bazô Oxit axit PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 24 Laø oxit kim loaïi vaø töông öùng vôùi 1 bazô Ví duï : Na2O NaOH CaO Ca(OH)2 Laø oxit phi kim vaø töông öùng vôùi 1 axít Ví duï : SO3 H2SO4 P2O5 H3PO4 - Sau ñoù HS tieáp tuïc laøm quen vôùi moät soá oxit vôùi caùch goïi teân cuûa chuùng. Hoïc xong phaàn naøy HS thaáy roõ hoaù trò cuûa nguyeân toá laø ña daïng, moãi nguyeân toá coù theå coù moät hoaëc nhieàu hoaù trò. Ví duï: Cu2O : ñoàng (I) oxit Ñoàng coù hoùa trò I, II CuO : ñoàng (II) oxit - Khi tìm hieåu ñeán muïc I (baøi 27, SGK HH lôùp 8) ñaõ hoaøn chænh moät soá khaùi nieäm tính chaát vaät lí vaø tính chaát hoaù hoïc cuûa hôïp chaát Ví duï: Hôïp chaát Tính chaát vaät lí Tính chaát hoaù hoïc Kalipemanganat(KMnO4 ) Chaát raén, maøu tím Kaliclorat (KClO3) Chaát raén, maøu traéng Ñeàu thöïc hieän phaûn öùng phaân huyû ñeå taïo ra chaát khaùc - Ñeán ñaây möùc ñoä hieåu bieát veà tính chaát vaät lí, tính chaát hoaù hoïc khoâng coøn ñôn giaûn maø ñöôïc nghieân cöùu vôùi nhöõng tính chaát ñaëc tröng cho töøng chaát. Caùc khaùi nieäm oxit seõ tieáp tuïc ñöôïc nghieân cöùu ôû lôùp 9 (Baøi1, SGK HH ), HS seõ hình thaønh ñaày ñuû kieán thöùc chung veà oxit, vaø vaän duïng noù raát nhieàu vaøo nhöõng baøi hoïc sau. b) Hình thaønh khaùi nieäm nguyeân toá H2, tìm hieåu hôïp chaát H2O:  Tìm hieåu cuï theå veà tính chaát vaät lyù, tính chaát hoùa hoïc, öùng duïng caùch ñieàu cheá cuûa chaát khí H2: - Khi nghieân cöùu chöông 5 (SGK HH lôùp 8) HS bieát veà tính chaát vaät lí, tính chaát hoaù hoïc, öùng duïng vaø caùch ñieàu cheá H2. Ña soá ñôn chaát toàn taïi trong phaân töû ñeàu laø phi kim khaùi nieäm seõ ñöôïc khaúng ñònh ôû baøi 9. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 25 Ví duï: O2 vaø H2 ñeàu laø chaát khí, laø nhöõng phi kim nhöng coù tính chaát gaàn nhö khaùc nhau hoaøn toaøn, ñöôïc chöùng minh qua tính chaát, öùng duïng vaø caùch ñieàu cheá. - ÔÛ chöông trình THCS khoâng ñeà caäp ñeán nhieàu, chæ bieát sô löôïc veà söï khaùc nhau ñoù döïa vaøo thuyeát nguyeân töû- phaân töû cuûa chuùng. Sang chöông trình THPT caùc khaùi nieäm naøy seõ ñöôïc giaûi thích roõ hôn döïa vaøo thuyeát electron. - Baøi 32 (SGK HH lôùp 8 )HS ñaõ baét ñaàu laøm quen vôùi kim loaïi Cu, Zn, Fe, ... nhöng ñoù laø kim loaïi thoâng thöôøng toàn taïi daïng ñôn chaát. HS seõ bieát ñöôïc tính chaát hoaù hoïc cuûa chuùng khi hoïc tính chaát hoaù hoïc cuûa axit.  Ñôn chaát H2 phaùt trieån thaønh hôïp chaát H2O, söï xuaát hieän khaùi nieäm môû ñaàu cuûa bazô vaø axit: - Khi tìm hieåu ñeán baøi “Nöôùc” (SGK HH lôùp 8) HS hieåu saâu saéc hôn veà thaønh phaàn ñònh tính vaø ñònh löôïng cuûa nöôùc caùc tính chaát vaät lyù vaø hoùa hoïc cuûa nöôùc. - Qua caùc phaûn öùng cuï theå caùc oxit xuaát hieän laø nhöõng chaát phaûn öùng nhaèm taïo bazô vaø taïo axit töông öùng. Döïa vaøo PTHH ñaõ hình thaønh caùc khaùi nieäm: + Hôïp chaát taïo ra do oxit bazô hoaù hôïp vôùi nöôùc thuoäc loaïi bazô. Dung dòch bazô laøm ñoåi maøu quì tím thaønh maøu xanh. + Hôïp chaát taïo ra do nöôùc hoaù hôïp vôùi oxit axit thuoäc loaïi axit. Dung dòch axit laøm ñoåi maøu quì tím thaønh ñoû. - Caùc khaùi nòeâm axit, bazô seõ ñöôïc hình thaønh cuï theå hôn ôû baøi tieáp theo c) Phaùt trieån khaùi nieäm hôïp chaát, hình thaønh khaùi axit, bazô, muoái:  Tìm hieåu sô löôïc khaùi nieäm axit vaø phaân loaïi cuûa axit: - Khaùi nieäm axit ñöôïc hình thaønh döïa vaøo thaønh phaàn caáu taïo, HS nhôù laïi moät soá axit quen thuoäc nhaän xeùt veà thaønh phaàn phaân töû cuûa axit ñeå daãn ñeán khaùi nieäm:” Phaân töû axit goàm coù 1 hay nhieàu nguyeân töû H lieân keát vôùi goáùc axit, caùc nguyeân töû H naøy coù theå thay theá baèng caùc nguyeân töû kim loaïi”(baøi 37, SGK HH lôùp 8). PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 26 - Tieáp tuïc giôùi thieäu CTHH cuûa axit ñeå HS nhaän bieát ñöôïc moät soá nguyeân töû H lieân keát vôùi goác axit, bieát ñöôïc hoaù trò cuûa goác axit” trong phaân töû axit hoaù trò cuûa goác axit baèng soá nguyeân töû H”. - Döïa vaøo thaønh phaàn phaân töû phaân axit thaønh 2 loaïi laø : + Axit khoâng coù oxi: HCl, H2S, ... + Axit coù chöùa oxi: H2SO4, HNO3, ... - Khaùi nieäm axit seõ hình thaønh hoaøn chænh ôû baøi 3 SGK HH lôùp 9 vaø ñöôïc nghieân cöùu cuï theå moät soá axit thoâng duøng ñeå cuûng coá vaø hoaøn thieän kieán thöùc veà axit.  Tìm hieåu sô löôïc khaùi nieäm bazô: - Döïa vaøo coâng thöùc phaân töû ñeå hình thaønh khaùi nieäm, HS tìm hieåu moät soá bazô ñaõ bieát nhaän xeùt veà caáu taïo cuûa chuùng sau ñoù daãn ñeán khaùi nieäm:” Phaân töû bazô goàm coù 1 nguyeân töû kim loaïi lieân keát vôùi moät hay nhieàu nhoùm hiñroxit”(baøi 37, SGK HH lôùp 8) - Tìm hieåu veà CTHH, teân goïi, phaân loaïi bazô döïa vaøo tính chaát tan, coù 2 loaïi: + Bazô tan ñöôïc trong nöôùc goïi laø kieàm: NaOH, KOH, ... + Bazô khoâng tan trong nöôùc: Cu(OH)2, Mg(OH)2, ... - Vieäc nghieân cöùu veà tính chaát hoaù hoïc cuûa bazô seõ ñöôïc nghieân cöùu ôû lôùp 9, caùc tính chaát naøy söû duïng raát nhieàu trong giaûi toaùn neân chuùng luoân ñöôïc nhaéc ñeán thoâng qua caùc PTHH. Leân chöông trình THPT khaùi nieäm bazô phaùt trieån hôn vaø phaïm vi söû dung môû roäng hôn.  Tìm hieåu sô löôïc veà khaùi nieäm muoái : - Khaùi nieäm muoái ñöôïc hình thaønh ngay sau khi tìm hieåu hai khaùi nieäm axit vaø bazô, döïa treân thaønh phaàn phaân töû cuûa chuùng:” Phaân töû muoái coù moät hay nhieàu nguyeân töû kim loaïi lieân keát vôùi moät hay nhieàu goác axit” (baøi 37 SGK HH lôùp 8). PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 27 - Tieáp tuïc hoaøn chænh khaùi nieäm naøy thoâng qua vieäc tìm hieåu CTHH, teân goïi vaø phaân loaïi chuùng. ÔÛ ñaây HS seõ laøm quen vôùi hai khaùi nieäm muoái môùi laø muoái trung hoaø vaø muoái axit, trong ñoù: + Muoái trung hoaø laø muoái maø trong goác axit khoâng coù chöùa nguyeân töû H coù theå thay theá baèng nguyeân töû kim loaïi. Ví duï: Na2SO4, CaCO3, ... + Muoái axit laø muoái maø trong ñoù goác axit coøn nguyeân töû H chöa ñöôïc thay theá baèng nguyeân töû kim loaïi. Ví duï: NaHSO4, Ca(HCO3)2, ... - Tính chaát cuûa muoái seõ ñöôïc nghieân cöùu ôû chöông trình SGK lôùp 9 vaø ñöôïc vaän duïng raát nhieàu ôû nhöõng baøi hoïc sau.  Thoâng qua baøi taäp cuûng coá, caùc hôïp chaát voâ cô quan heä maät thieát vôùi nhau: - Caùc khaùi nieäm axít, bazô, muoái ñöôïc hình thaønh moät caùch töï nhieân khi nghieân cöùu ñieàu cheá hidro vaø tính chaát hoùa hoïc cuûa nöôùc, nhöng möùc ñoä raát ñôn giaûn. - Sau khi nghieân cöùu xong baøi 37 (SGK HH lôùp 8) HS ñaõ hình thaønh ñöôïc nhöõng khaùi nieäm môùi nhö: phaûn öùng theá, söï khöû, chaát khöû, phaûn öùng oxi hoùa khöû, axít, bazô, muoái. Nhaän bieát chính xaùc chaát naøo laø axit chaát naøo laø bazô, laø muoái thoâng qua CTHH, teân goïi cuûa chuùng, leân lôùp 9 HS seõ ñöôïc nghieân cöùu tieáp veà tính chaát hoaù hoïc cuûa caùc hôïp chaát voâ cô ñoù. - Nhöõng kieán thöùc veà axit, bazô, muoái cuøng vôùi kieán thöùc oxit hôïp thaønh heä thoáng kieán thöùc veà caùc loaïi hôïp chaát voâ cô laø noäi dung quan troïng ôû baäc THCS.  Tieáp tuïc phaùt trieån khaùi nieäm hôïp chaát qua baøi dung dòch: - Hoïc sinh tìm hieåu ñöôïc caùc khaùi nieäm: dung moâi, chaát tan, dung dòch, dung dòch chöa baõo hoøa vaø baõo hoøa, ñoä tan cuûa moät chaát trong nöôùc, noàng ñoä phaàn traêm, noàng ñoä mol/lít cuûa dung dòch. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 28 - Cuûng coá vaø hoaøn thieän khaùi nieäm chaát thoâng qua vieäc nghieân cöùu khaùi nieäm caùc kieán thöùc ñònh tính, ñònh löôïng coù lyù thuyeát vaø thöïc nghieäm, coù nghieân cöùu tìm toøi vaø vaän duïng lyù thuyeát. 2.2.1.4. Tieáp tuïc hình thaønh caùc khaùi nieäm hôïp chaát voâ cô, môû roäng khaùi nieäm ñôn chaát vaø hôïp chaát thoâng qua vieäc tìm hieåu khaùi nieäm kim loaïi vaø phi kim: a) Phaân loaïi hôïp chaát voâ cô qua nghieân cöùu caùc hôïp chaát oxít, axít, bazô, muoái:  Tìm hieåu veà nhöõng tính chaát hoùa hoïc chung cuûa moãi loaïi hôïp chaát voâ cô: - Môû ñaàu laø vieäc tìm hieåu veà thaønh phaàn caáu taïo, tính chaát vaät lyù, tính chaát hoùa hoïc, caùch nhaän bieát hôïp chaát, moái quan heä giöõa ñôn chaát vaø hôïp chaát. - HS bieát sô löôïc veà hai loaïi hôïp chaát oxit : Oxit bazô vaø oxit axit. - Hình thaønh khaùi nieäm oxit tröôùc tieân HS tìm hieåu moät soá thí ngieäm ñôn giaûn, sau ñoù daãn daét ñeán khaùi nieäm. HS chæ tìm hieåu moät soá oxit thöôøng gaëp nhö, giôùi thieäu sô löôïc veà 4 loaïi oxit quan troïng laø: oxit axit, oxit bazô, oxit löôõng tính, oxit trung tính - Cuûng coá khaùi nieäm oxit thoâng qua vieäc tìm hieåu nhöõng tính chaát cuûa CaO, SO2, nhöõng öùng duïng cuûa chuùng trong ñôøi soáng vaø saûn xuaát, phöông phaùp ñieàu cheá - Tieáp tuïc phaùt trieån khaùi nieäm axit, bazô, phaân loaïi axit thaønh hai loaïi axit maïnh vaø axit yeáu nhöng chæ giôùi thieäu moät soá axit nhö: axit maïnh (HCl, HNO3, H2SO4…), axit yeáu (H2S, H2CO3, …). - ÔÛ möùc ñoä THCS chæ yeâu caàu HS bieát ñöôïc tính chaát hoaù hoïc chung cuûa axit vaø daãn ra nhöõng PTHH töông öùng moãi tính chaát. Sau ñoù tìm hieåu tính chaát hoaù hoïc cuûa hai axit tieâu bieåu: HCl, H2SO4 (baøi 4, SGK lôùp 9). - Tieáp tuïc hoaøn chænh khaùi nieäm bazô ôû chöông trình lôùp 8 HS ñaõ bieát sô löôïc veà bazô, sau ñoù HS seõ ñöôïc nghieân cöùu theâm veà tính chaát hoaù hoïc (baøi7, SGK lôùp9). - Cuûng coá khaùi nieäm bazô thoâng qua vieäc nghieân cöùu moät soá bazô cuï theå nhö: NaOH, Ca(OH)2, chuùng coù ñaày ñuû tính chaát cuûa bazô. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 29 - ÔÛ muïc II.B baøi 8 ñaõ giôùi thieäu thang pH, döïa vaøo ñaây coù theå xaùc ñònh ñöôïc dung dòch naøo ñoù laø axit hay bazô, hay trung tính. Sang chöông trình THPT HS seõ ñöôïc nghieân cöùu theâm veà khaùi nieäm veà pH, chaát chæ thò axit bazô ôû baøi 3 SGK lôùp 11. - Vieäc nghieân cöùu tính chaát cuûa NaOH vaø Ca(OH)2 seõ giuùp HS deã daøng hình thaønh kieán thöùc môùi veà tính chaát hoaù hoïc cuûa muoái ñöôïc hoïc ôû baøi sau - Tieáp tuïc hoaøn chænh khaùi nieäm muoái ñöôïc hoïc ôû baøi 37 lôùp 8, sau ñoù cuûng coá ñeå hoaøn thieän kieán thöùc naøy thoâng qua tìm hieåu moät soá muoái quan troïng nhö: NaCl, KNO3. Nghieân cöùu theâm veà caùc loaïi phaân boùn hoaù hoïc ñeå thaáy ñöôïc taàm quan troïng cuûa hôïp chaát voâ cô.  Cuûng coá vaø hoaøn thieän khaùi nieäm chaát thoâng qua vieäc nghieân cöùu moái quan heä giöõa caùc loại hợp chất voâ cô: - Sau khi ñaõ hình thaønh moät soá kieán thöùc veà oxit, axit, bazô, muoái HS seõ tìm hieåu veà moái quan heä giöõa chuùng thoâng qua sô ñoà sau: Oxit bazô oxit axit Muoái Bazô Axit - Chöông trình THCS ñaõ coù theå phaân loaïi hôïp chaát voâ cô theo sô ñoà sau: CAÙC HÔÏP CHAÁT VOÂ CÔ OXIT AXIT BAZÔ MUOÁI Oxit Oxit Axit Axit khoâng Bazô Bazô Muoái Muoái bazô axit coù oxi coù oxi tan khoâng tan axit trunghoaø - HS vaän duïng ñöôïc nhöõng kieán thöùc, kyõ naêng cuûa mình ñeå giaûi thích moät hieän töôïng naøo ñoù, giaûi baøi taäp lyù thuyeát,… nhaèm khaéc saâu kieán thöùc. Caùc kieán thöùc veà hôïp chaát voâ cô seõ ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu ñaøo saâu vaø môû roäng ôû hoaù hoïc THPT . PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 30 b) Môû roäng khaùi nieäm ñôn chaát qua vieäc nghieân cöùu sô löôïc veà kim loaïi vaø moät soá hôïp chaát töông öùng:  Hình thaønh khaùi nieäm kim loaïi: - Tröôùc tieân laø tìm hieåu khaùi nieäm kim loaïi döïa vaøo kieán thöùc ñaõ hoïc ôû lôùp 8, ñeán lôùp 9 HS seõ tieáp tuïc hình thaønh khaùi nieäm kim loaïi qua vieäc tìm hieåu veà tính chaát chung. - Böôùc ñaàu ñaùnh giaù khaû naêng hoaït ñoäng cuûa kim loaïi vaø phi kim qua daõy hoaït ñoäng hoùa hoïc. Tieáp theo laø tìm hieåu veà möùc ñoä hoaït ñoäng cuûa kim loaïi, ñeán ñaây HS coù theå döï ñoaùn ñöôïc phaûn öùng cuûa kim loaïi vôùi chaát khaùc (Baøi17,SGK HH lôùp 9). Daõy hoaït ñoäng hoùa hoïc cuûa kim loaïi cho bieát caùc kim loaïi hoaït ñoäng maïnh, yeáu khaùc nhau, ñöôïc saép xeáp thaønh daõy theo chieàu hoaït ñoäng hoùa hoïc giaûm daàn. - Tìm hieåu veà tính chaát vaät lyù, tính chaát hoùa hoïc cuûa kim loaïi nhöng chæ tìm hieåu chung ôû möùc ñoä tính khöû cuûa chuùng. Chæ xaùc ñònh vai troø cuûa kim loaïi trong phaûn öùng vôùi oxi, coøn phaûn öùng cuûa kim loaïi vôùi chaát khaùc hoïc sinh ñöôïc hoïc ôû caáp trung hoïc phoå thoâng.  Môû roäng khaùi nieäm kim loaïi thoâng qua vieäc nghieân cöùu moät soá kim loaïi cuï theå vaø tìm hieåu hôïp chaát quan trong cuûa chuùng: - Nghieân cöùu tính chaát, öùng duïng cuûa cuï theå cuûa kim loaïi nhö: nhoâm vaø saét Sau ñoù tieáp tuïc tìm hieåu veà hôïp chaát cuûa saét laø gang vaø theùp (baøi 20 SGK HH lôùp 9) vaø ñoàng thôøi môû roäng nhöõng tính chaát cuûa kim loaïi thoâng qua baøi 21” Söï aên moøm kim loaïi vaø baûo veä kim loaïi khoâng bò aên moøn” - Tieáp theo u3ng coá khaùi nieäm kim loaïi qua baøi oân taäp cuoái chöông ñeå khaéc saâu kieán thöùc cho HS. - Nhìn chung caùc kieán thöùc veà kim loaïi ôû baäc THCS ñöôïc nghieân cöùu ôû möùc ñoä ñôn giaûn khoâng ñi saâu vaøo nghieân cöùu caáu taïo cuûa kim loaïi. Leân chöông trình THPT caáu taïo cuûa kim loaïi ñöôïc giaûi thích raát cuï theå döïa vaøo thuyeát electron PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 31 c) Hình thaønh khaùi nieäm phi kim qua vieäc nghieân cöùu moät soá phi kim cuï theå,tìm hieåu sô löôïc baûng heä thoáng tuaàn hoaøn:  Tìm hieåu khaùi nieäm phi kim: - Döïa vaøo kieán thöùc veà phi kim coù ñöôïc ôû lôùp 8 daãn ñeán vieäc tìm hieåu veà tính chaát chung, ñoä hoaït ñoäng maïnh yeáu cuûa chuùng trong daõy hoaït ñoäng hoùa hoïc. - Phaân bieät kim loaïi vôùi phi kim vaø tìm hieåu moái quan heä giöõa ñôn chaát vaø hôïp chaát qua caùc phaûn öùng hoaù hoïc, thaønh phaàn caáu taïo cuûa chuùng. - ÔÛ muïc II.4 baøi 25 HS baét ñaàu bieát ñöôïc möùc ñoä hoaït ñoäng cuûa caùc phi kim khaùc nhau nhöng chæ giôùi thieäu veà ñoä hoaït ñoäng cuûa nhoùm halogen.  Môû roäng khaùi nieäm phi kim thoâng qua vieäc tìm hieåu moät soá phi kim cuï theå vaø tìm hieåu moät soá oxít cuûa chuùng: - Tìm hieåu sô löôïc veà tính chaát cuûa nguyeân toá clo, laø phi kim ñaïi dieän cho nhoùm halogen coù ñaày ñuû tính chaát cuûa phi kim, sang chöông trình THPT SGK lôùp 10 daønh caû chöông ñeå nghieân cöùu saâu veà vaán ñeà naøy. - Nghieân cöùu veà cacbon laø tìm hieåu sô löôïc veà caùc daïng thuø hình, tính chaát vaø öùng duïng cuûa cacbon. Sau ñoù môû roäng kieán thöùc veà cacbon qua vieäc tìm hieåu sô löôïc veà hai oxit cô baûn laø CO (cacbonoxit), CO2 (cacbonñioxit) - Tìm hieåu veà moái quan heä cuûa phi kim vaø axit töông öùng vôùi chuùng ñöôïc theå hieän ôû baøi 29. Qua ñoù HS coù theå phaân loaïi chaát qua vieäc tìm hieåu caùc kim loaïi vaø phi kim cuï theå döïa vaøo tính chaát ñaëc tröng cuûa chuùng  Nghieân cöùu sô löôïc veà baûng heä thoáng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoaù hoïc nhaèm phaùt trieån khaû naêng nhaän bieát möùc ñoä hoaït ñoäng cuûa kim loaïi vaø phi kim: - Khi hoïc xong kieán thöùc veà kim loaïi vaø phi kim HS ñöôïc tìm hieåu sô löôïc baûng heä thoáng tuaàn hoaøn nhaèm khaéc saâu kieán thöùc cho hoïc sinh ñoàng thôøi boå sung theâm kieán thöùc chung veà kim loaïi vaø phi kim töø ñoù deã daøng phaân bieät chuùng. - Qua baûng tuaàn hoaøn hoïc sinh bieát ñöôïc : PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 32 + OÂ nguyeân toá: Cho bieát soá hieäu nguyeân töû, kí hieäu hoaù hoïc, teân nguyeân toá, nguyeân töû khoái cuûa nguyeân toá ñoù. + Soá hieäu nguyeân töû coù soá trò baèng soá ñôn vò dieän tích haït nhaân vaø baèng soá electron trong nguyeân töû. + Soá hieäu nguyeân töû cuõng laø soá thöù töï nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn. Ví duï: OÂ nguyeân toá Mg coù: Soá hieäu nguyeân töû Kí hieäu hoaù hoïc Teân nguyeân toá Nguyeân töû khoái + Chu kyø: Laø daõy caùc nguyeân toá maø nguyeân töû cuûa chuùng coù cuøng soá lôùp electron vaø ñöôïc xeáp theo chieàu ñieän tích haït nhaân taêng daàn. Ví duï: Mg coù chu kyø 3 vì coù 3 lôùp electron - Nhoùm: Goàm caùc nguyeân toá maø nguyeân töû cuûa chuùng coù soá lôùp e lôùp ngoaøi cuøng baèng nhau, neân coù tính chaát töông töï nhau ñöôïc xeáp thaønh coät theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân nguyeân töû. Ví duï: Mg thuoäc nhoùm 2 vì coù 2 e lôùp ngoaøi cuøng + Nguyeân taéc saép xeáp caáu taïo baûng tuaàn hoaøn (oâ nguyeân toá, chu kyø, nhoùm) söï bieán thieân tuaàn hoaøn tính chaát caùc nguyeân toá trong chu kyø nhoùm. Baûng 2.1 : Caùc nguyeân toá hoaù hoïc cuûa chu kyø 3 11 Na Natri 23 12 Mg Magie 24 13 AL Nhoâm 27 14 Si Silic 28 15 P Photpho 31 16 S Löu huyønh 32 17 Cl Clo 35,5 18 Ar Agon 40 12 Mg Magie 24 PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 33 Soá lôùp e ngoaøi cuøng: taêng daàn töø Na ñeán Ar Tính kim loaïi giaûm daàn, tính phi kim taêng daàn Na laø kim loaïi maïnh, cuoái chu kyø laø moät phi kim maïnh
Qua baøi naøy HS bieát sô löôïc veà traät töï, vò trí: oâ nhoùm, chu kyø cuûa caùc nguyeân toá hoaù hoïc. Tuy nhieân chöa tìm hieåu veà khaû naêng hoaït ñoäng cuûa moãi nhoùm cuï theå, vaán ñeà naøy seõ ñöôïc nghieân cöùu ôû chöông trình THPT. 2.2.1.5. Môû roäng kieán thöùc veà hôïp chaát thoâng qua tìm hieåu moät soá hôïp chaát höõu cô cuï theå: a) Hình thaønh khaùi nieäm cô baûn cuûa hôïp chaát höõu cô qua vieäc tìm hieåu coâng thöùc caáu taïo cuûa chuùng:  Tìm hieåu moät soá hôïp chaát höõu cô cô baûn: - Ñeå tìm hieåu veà khaùi nieäm HS phaûi traû lôøi caâu hoûi: Hôïp chaát höõu cô laø gì? Sau ñoù thoâng qua ví duï daãn ñeán khaùi nieäm: “Hôïp chaát höõu cô laø hôïp chaát cuûa cacbon” (SGK HH lôùp 9) - Ñeán ñaây hôïp chaát höõu cô ñöôïc phaân chia thaønh hai loaïi nhö sau: Hôïp chaát höõu cô Hidrocacbon Daãn xuaát cuûa Hiñrocacbon Phaân töû chæ coù hai nguyeân toá: Ngoaøi C vaø H, trong phaân töû C vaø H coøn coù caùc nguyeân toá:O, N, Cl - Tìm hieåu veà CTPT cuûa hôïp chaát höõu cô, HS hieåu ñöôïc caùc nguyeân töû lieân keát vôùi nhau theo ñuùng vò trí, moãi chaát coù moät CTCT lieân keát theo moät traät töï nhaát ñònh. ÔÛ baäc THCS chæ tìm hieåu hai loaïi hidrocacbon (hidrocacbon daïng maïch thaúng, daïng voøng thôm) sang THPT seõ ñöôïc nghieân cöùu döïa vaøo thuyeát electron.  Nghieân cöùu moät soá hôïp chaát höõu cô cuï theå, phaân loaïi hidrocacbon döïa vaøo coâng thöùc caáu taïo cuûa chuùng: PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 34 ÔÛ chöông 4 (SGK HH lôùp 9) HS laàn löôït bieát ñöôïc caùc khaùi nieäm veà ankan, anken, ankin, aren. Cuï theå laø tìm hieåu: CH4(metan), C2H4(anken), C2H2 (axetilen), C6H6 (benzen) ñaëc tröng mang ñaày ñuû tính chaát cuûa chuùng. - Xuaát hieän caùc khaùi nieäm môû ñaàu veà lieân keát ñôn (CH4), lieân keát ñoâi (C2H4), lieân keát ba( C2H2), lieân keát ñôn ñoâi xen keõ (C6H6), khaû naêng hoaït ñoäng cuûa chuùng khaùc bieät nhau do caáu taïo khaùc nhau. + Lieân keát ñôn: laø lieân keát giöõa hai nguyeân töû C vaø nguyeân töû H. + Lieân keát ñoâi: laø lieân keát giöõa hai nguyeân töû C coù hai lieân keát, trong lieân keát ñoâi coù moät lieân keát keùm beàn, lieân keát naøy deã bò ñöùt trong caùc phaûn öùng hoaù hoïc + Lieân keát ba: trong CTCT cuûa C2H2 giöõa hai nguyeân töû C coù ba lieân keát, trong ñoù coù hai lieân keát keùm beàn deã bò ñöùt laàn löôït trong caùc phaûn öùng hoaù hoïc - Tìm hieåu theâm veà moät daïng hidrocacbon maïch voøng thôm cuûa benzen ôû baøi 39 (SGK HH lôùp 9), ôû ñaây HS laøm quen vôùi daïng caáu taïo ñaëc bieät laø voøng thôm coù saùu nguyeân töû C lieân keát vôùi nhau taïo thaønh voøng saùu caïnh ñeàu, coù ba lieân kieát ñôn xen keõ ba lieân keát ñoâi. - Ba loaïi lieân keát treân laàn löôït ñaëc tröng cho caùc hiñrocacbon maïch thaúng (CH4, C2H4, C2H2 )vaø lieân keát ñôn-ñoâi xen keõ maïch voøng cuûa C6H6 ñöôïc giôùi thieäu khaùi quaùt. Sang chöông trình THPT seõ nghieân cöùu veà caáu taïo vaø phaân loaïi cuûa chuùng. b) Môû roäng hôïp chaát höõu cô qua vieäc tìm hieåu daãn xuaát hidrocacbon, polime:  Tìm hieåu moät soá hidrocacbon coù moät nhoùm chöùc: - ÔÛ chöông 5 (SGK HH lôùp 9) HS tìm hieåu sô löôïc veà CTPT, CTCT, tính chaát, öùng duïng cuûa: C2H5OH( röôïu etylic), CH3COOH (axit axetic). HS bieát ñöôïc nhoùm hidroxi (–OH) laø nhoùm nguyeân töû gaây ra tính chaát hoaù hoïc ñaëc tröng cuûa röôïu vaø nhoùm cacboxyl (-COOH) gaây ra tính chaát hoaù hoïc ñaëc tröng cuûa axit. - Töø ñaây HS baét ñaàu hình thaønh khaùi nieäm môùi laø khaùi nieäm este qua phaûn öùng este hoa, ñoàng thôøi thaáy ñöôïc moái quan heä giöõa röôïu vaø axit  Tìm hieåu hidrocacbon ña chöùc, moât soá polime quan troïng: PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 35 - Tröôùc tieân laø tìm hieåu veà CTCT hidrocacbon coù hai loaïi nhoùm chöùc hiñroxi (- OH) vaø caùcboxyl (–COOH ) laø chaát beùo (trong ñoù coù 3 nhoùm –OH vaø 1 nhoùm – COOH). Tìm hieåu veà moät soá polime thoâng duïng qua CTPT cuûa chuùng nhö: glucozô (C6H12O6), saccarozô (C12H22O11), tinh boät vaø xenlulozô. - Sau ñoù phaân loaïi polime thaønh hai loaïi: + Polime thieân nhieân: coù saün trong töï nhieân nhö tinh boät, xenlulozô, protein, cao su thieân nhieân, ... + Polime toång hôïp: do con ngöôøi toång hôïp töø caùc chaát ñôn giaûn nhö polietilen, poli(vinyl clorua), tô nilon, caosu buna, ... - Nhìn chung caùc polime naøy ñöôïc tìm hieåu nhöõng tính chaát cô baûn, lieân heä thöcï tieãn veà öùng duïng cuûa chuùng HS deã hình dung, leân THPT seõ ñöôïc nghieân cöùu theâm veà CTCT, tính chaát cuï theå cuûa töøng hôïp chaát. Tính chaát cuûa caùc hôïp chaát höõu cô khoâng chæ phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn phaân töû maø coøn phuï thuoäc vaøo coâng thöùc caáu taïo cuûa chuùng, döïa vaøo ñoù phaân bieät ñöôïc chaát höõu cô vôùi chaát voâ cô, hidrocacbon vôùi daãn xuaát cuûa hidrocacbon.  Cuûng coá vaø phaùt treån khaùi nieäm töông öùng vôùi vieäc tìm hieåu tính chaát vaät lyù, tính chaát hoùa hoïc, öùng duïng phöông phaùp ñieàu cheá, traïng thaùi toàn taïi cuûa chaát: - Naém ñöôïc coâng thöùc caáu taïo cuûa metan, etilen, axetilen, benzen vaø caùc tính chaát hoùa hoïc cuûa chuùng. HS bieát ñöôïc moái quan heä giöõa hôïp chaát naøy vôùi hôïp chaát khaùc, ñoàng thôøi reøn luyeän kyõ naêng nhaän bieát caùc chaát.
Nhaän xeùt: nhö vaäy khaùi nieäm chaát ôû THCS phaùt trieån döïa vaøo thuyeát nguyeân töû - phaân töû ñi töø möùc ñoä ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø khaùi quaùt ñeán cuï theå. Nhìn chung caùc khaùi nieäm naøy chæ giôùi thieäu cho HS bieát nhöõng chaát gaàn guõi thöïc teá ñeå HS deã hình dung chöa ñi saâu vaøo giaûi thích cuï theå, leân THPT chuùng seõ ñöôïc nghieân cöùu cuï theå vaø ñöôïc môû roäng ñeå hoaøn chænh hôn. 2.2.2. Tìm hieåu söï phaùt trieån khaùi nieäm phaûn öùng hoùa hoïc: PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 36 2.2.2.1. Khaùi nieäm phaûn öùng hoaù hoïc baét ñaàu hình thaønh thoâng qua vieäc tìm hieåu söï bieán ñoåi cuûa chaát: a. Phaân bieät hieän töôïng vaät lyù, hieän töôïng hoùa hoïc:  Tìm hieåu hieän töôïng vaät lyù: - Luùc ñaàu giuùp hoïc sinh nhôù laïi veà caùc hieän töôïng vaät lyù: Cho hoïc sinh keå moät vaøi hieän töôïng vaät lyù sau ñoù chæ ra thaønh phaàn phaân töû cuûa caùc chaát xem coù thay ñoåi hay khoâng. Ví duï: Thí nghieäm hình 2.1, baøi 12 (SGK HH lôùp 9) ñaõ theå hieän cuï theå hieän töôïng bay hôi, hay ñoâng ñaëc cuûa nöôùc laø hieän töôïng vaät lyù - Sau ñoù hình thaønh khaùi nieäm: ”Hieän töôïng vaät lyù laø hieän töôïng trong ñoù khoâng coù söï chuyeån hoùa chaát naøy thaønh chaát khaùc” - ÔÛ ñaây HS bieát ñöôïc hieän töôïng vaät lyù khoâng phaûi laø söï thay ñoåi hình daïng cuûa vaät theå. Söï thay ñoåi tính chaát laø do söï chuyeån ñoäng khaùc nhau cuûa caùc phaân töû. Soá löôïng phaân töû khoâng thay ñoåi.  Tìm hieåu hieän töôïng hoùa hoïc: - Thí nghieäm 1, 2 (Baøi 12, SGK HH lôùp 9) HS ñaõ laøm quen vôùi nhöõng bieán ñoåi xaûy ra trong caùc hieän töôïng hoùa hoïc. Muïc ñích chính cuûa thí nghieäm laø nhaän ra söï bieán ñoåi chaát naøy thaønh chaát khaùc. - Nhö ôû thí nghieäm 1: Troän hoãn hôïp boät saét vôùi löu huyønh. Hieän töôïng: Sau khi ñeå nguoäi laáy chaát raén ra ñöa nam chaâm laïi gaàn thì khoâng coù saét ñeå huùt. Ñem ñoát thöû khoâng chaùy ñöôïc nhö löu huyønh maø saûn phaåm noùng saùng ñoåi sang maøu xaùm. Söï khaùc nhau giöõa hoãn hôïp vaø hôïp chaát theå hieän ôû baûng 2.2 Baûng 2.2: Söï khaùc nhau giöõa hoãn hôïp vaø hôïp chaát Hoãn hôïp (löu huyønh vaø saét) Hôïp chaát ((löu huyønh vaø saét) Goàm 2 ñôn chaát S vaø Fe Goàm 2 nguyeân toá S vaø Fe PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 37 Trong hoãn hôïp moãi chaát coøn giöõ nguyeân tính chaát Coù theå taùch rieâng töøng chaát ra khoûi hoãn hôïp baèng phöông phaùp vaät lyù Mang tính chaát chung cuûa hôïp chaát Fe (II) sunfua Khoâng theå taùch rieâng ⇒ Qua baûng 2.2 thaáy ñöôïc söï thay ñoåi tính chaát cuûa xaûy ra phaûn öùng hoaù hoïc - Qua caùc thí nhieäm cuï theå daãn ñeán khaùi nieäm:” Hieän töôïng hoùa hoïc laø hieän töôïng coù söï bieán ñoåi chaát naøy thaønh chaát khaùc”.  Phaân bieät hieän töôïng vaät lyù vaø hieän töôïng hoùa hoïc: - Sau khi hoïc xong baøi 12 SGK HH lôùp 8 HS coù theå phaân bieät ñöôïc hieän töôïng vaät lyù vaø hieän töôïng hoùa hoïc. Ví duï : ÔÛ thí nghieäm 2 baøi 12 SGK HH lôùp 8 (trang 46) : - Hoøa tan ñöôøng vaøo nöôùc taïo thaønh dung dòch ñöôøng ñoù laø söï thay ñoåi tính chaát vaät lyù - Khi ñun noùng ñöôøng thì ñöôøng chaùy ñen thaønh than do thay ñoåi tính chaát hoùa hoïc - Coù theå phaân hieän töôïng vaät lí vaø hieän töôïng hoaù hoïc thoâng qua baûng 2.3: Baûng 2.3: Phaân bieät hieän töôïng vaät lí vaø hieän tuôïng hoaù hoïc Hieän töôïng vaät lyù Hieän töôïng hoùa hoïc - Ñeàu coù nhöõng tính chaát môùi xuaát hieän ôû caùc chaát - Coù söï bieán ñoåi veà traïng thaùi, hình daïng cuûa chaát, caùc chaát vaãn khoâng bò bieán ñoåi. - Coù söï bieán ñoåi chaát naøy thaønh chaát khaùc coù tính chaát khaùc haún chaát ban ñaàu. - Khoâng xuaát hieän chaát môùi - Coù sinh ra chaát môùi Bieán ñoåi vaät lyù laø hieän töôïng vaät lyù. Bieán ñoåi hoùa hoïc laø hieän töôïng hoùa hoïc. ⇒ Qua baûng 2.3 hoïc sinh coù theå phaân bieät ñöôïc hieän töôïng vaät lyù vaø hieän töôïng hoùa hoïc, hieåu roõ hôn hieän töôïng hoùa hoïc coù xaûy ra phaûn öùng hoùa hoïc. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 38 b) Hình thaønh khaùi nieäm phaûn öùng hoùa hoïc qua söï taïo thaønh chaát môùi:  Hình thaønh khaùi nieäm phaûn öùng hoaù hoïc döïa vaøo hieän töôïng hoaù hoïc: - Döïa vaøo caùc hieän töôïng hoaù hoïc daãn ñeán khaùi nieäm:“ Phaûn öùng hoaù hoïc laø quaù trình bieán ñoåi chaát naøy thaønh chaát khaùc trong ñoù chaát phaûn öùng laø chaát ban ñaàu bò bieán ñoåi trong phaûn öùng vaø saûn phaåm laø chaát ñöôïc taïo ra” (baøi13, SGK HH lôùp 8) Ví duï: Ñöôøng  →phanhuy nöôùc + than - Trong phaûn öùng hoaù hoïc löôïng chaát phaûn öùng giaûm, löôïng saûn phaåm taêng.  Dieãn bieán cuûa phaûn öùng hoaù hoïc, tìm hieåu moät soá ñieàu kieän ñeå phaûn öùng hoaù hoïc xaûy ra: - Hình 2.5 (SGK HH lôùp 8) HS bieát ñöôïc quaù trình xaûy ra cuûa phaûn öùng hoaù hoïc chæ coù lieân keát giöõa caùc nguyeân töû thay ñoåi laøm cho phaân töû naøy bieán ñoåi thaønh phaân töû khaùc. Töø ñaây lyù giaûi cho HS bieát ñöôïc quaù trình phaûn öùng xaûy coù söï tham gia hoaït ñoäng cuûa nguyeân töû – phaân töû. HS hieåu noâm na veà dieãn bieán cuûa cuûa phaûn öùng hoaù hoïc laø phaûn öùng xaûy ra vôùi töøng phaân töû. - HS tieáp tuïc tìm hieåu moät soá ñieàu kieän ñaàu tieân ñeå phaûn öùng hoaù hoïc xaûy khi : + Caùc chaát taùc duïng tieáp xuùc vôùi nhau. Ví duï: Thí nghieäm 1b baøi 12 + Caàn ñun noùng. Ví duï: Phaûn öùng phaân huyû ñöôøng + Coù maët chaát xuùc taùc. Ví duï: Phaûn öùng taïo thaønh axit axetic töø röôïu nhaït caàn cho men laøm chaát xuùc taùc Tuyø theo töøng phaûn öùng hoaù hoïc maø coù cung caáp ñieàu kieän cho phaûn öùng phuø hôïp Nhö vaäy ôû chöông trình THCS HS chæ coù theå giaûi thích ñöôïc moïi vaán ñeà döïa vaøo thuyeát nguyeân tö û- phaân töû, sang chöông trình THPT seõ döïa vaøo thuyeát electron, thuyeát ñieän li, … ñeå giaûi quyeát vaán ñeà.  Daáu hieäu ñaët tröng beân ngoaøi ñeå nhaän bieát phaûn öùng hoùa hoïc: PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 39 + Töø chaát ban ñaàu vaø chaát taïo thaønh coù theå bieát daáu hieäu cuûa phaûn öùng hoùa hoïc. ÔÛ muïc IV baøi 13 (SGK HH lôùp 8) HS bieát caùch nhaän bieát phaûn öùng hoaù hoïc döïa vaøo daáu hieäu cô baûn: coù chaát môùi xuaát hieän, coù tính chaát khaùc vôùi chaát phaûn öùng. Ví duï: Thí nghieäm 1 (SGK trang 45), phaûn öùng löu huyønh vôùi saét - Daáu hieäu nhaän bieát coù phaûn öùng xaûy ra caên cöù vaøo hai maët bieán ñoåi cuûa chaát: + Maët tieåu phaân: Söï thay ñoåi maøu saéc, trang thaùi, muøi vò,… cuûa caùc chaát. Ví duï: Ñöôøng bò phaân huyû thaønh than maøu ñen vaø nöôùc + Maët naêng löôïng: Söï toaû nhòeât vaø phaùt saùng. Ví duï: Caây neán chaùy baøi taäp 39 (trang 47, SGK HH lôùp 8) - Chuù yù cho hoïc sinh roõ: Khoâng phaûi coù daáu hieäu xuaát hieän thì ñoù laø hieän töôïng hoùa hoïc hoaøn toaøn maø phaûi caên cöù vaøo ñaëc ñieåm cuûa saûn phaåm taïo thaønh. Nhìn chung caùc daáu hieäu ñeå nhaän bieát ôû ñaây chæ ôû möùc ñoä ñôn giaûn döïa vaøo hieän töôïng hoaù hoïc ñeå giaûi thích theâm cho vaøo khaùi nieäm chöa nhaän bieát ñöôïc toaøn boä hieän töôïng cuûa caùc phaûn öùng hoaù hoïc. HS seõ ñöôïc nghieân cöùu cuï theå vaán ñeà naøy ôû nhöõng baøi sau.  Tìm hieåu “Ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng”, laäp “Phöông trình hoaù hoïc” ñeå bieåu dieãn cho phaûn öùng hoaù hoïc: - Döïa vaøo thí nghieäm hình 2.7 (baøi 15 SGK HH lôùp 8) daãn ñeán khaùi nieäm ÑLBTKL: “Trong moät phaûn öùng hoaù hoïc, toång khoái löôïng cuûa chaát saûn phaåm baèng toång khoái löôïng cuûa chaát tham gia”. - Noäi dung ñònh luaät ñöôïc bieåu dieãn cuï theå baèng thí nghieäm vaø ñöôïc minh hoaï baèng hình aûnh. Tuy nhieân khi giaûi baøi taäp HS chæ söû duïng coâng thöùc veà khoái löôïng ñeå giaûi, chöa söû duïng phöông trình hoaù hoïc. Ví duï: Haõy cho bieát khoái löôïng cuûa natri sunfat Na2SO4 laø 14,2 g, khoái löôïng cuûa caùc saûn phaåm bari sunfat BaSO4 vaø natri clorua NaCl theo thöù töï laø 23,3g vaø 11,7 g. Haõy tính khoái löôïng cuûa bari clorua BaCl2 ñaõ phaûn öùng (SGK lôùp 8 trang 54) PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 40 Giaûi: Theo ÑLBTKL ta coù: mBaCl2 + mNa2SO4 = m BaSO4+ mNaCl Khoái löôïng cuûa BaCl2 laø: mBaCl2 = 23,3 + 11,7 -14,2 = 20,8g.
ÑLBTKL ñaõ lyù giaûi cho söï dieãn bieán cuûa phaûn öùng hoùa hoïc, giuùp HS laøm quen vôùi moái lieân quan töông trôï giöõa khoái löôïng caùc chaát taùc duïng vôùi khoái löôïng caùc saûn phaåm cuûa phaûn öùng. - Tieáp tuïc hình thaønh khaùi nieäm phöông trình cuûa phaûn öùng hoaù hoïc bieát ñöôïc phöông trình duøng ñeå bieåu dieãn phaûn öùng hoaù hoïc. Bao goàm coâng thöùc hoùa hoïc, saûn phaåm, vôùi caùc heä soá thích hôïp. - Phöông trình hoaù hoïc coøn cho bieát tæ leä veà soá nguyeân töû soá phaân töû giöõa caùc chaát cuõng nhö töøng caëp chaát trong phaûn öùng - Döïa vaøo phöông trình HS deã daøng kieåm tra soá löôïng caùc chaát tröôùc vaø sau phaûn öùng sau khi laäp heä soá. Ñeán ñaây HS laøm quen vôùi heä soá phöông trình hoaù hoïc. - HS tieáp tuïc nghieân cöùu cuï theå caùc böôùc laäp phöông trình bieát ñöôïc moãi phöông trình hoaù hoïc chæ bieåu thò moät phaûn öùng hay moät hieän töôïng cuï theå maø thöïc teá coù theå xaûy ra. Ví duï: Cho sô ñoà caùc phaûn öùng sau: (trang 57, SGK HH lôùp 8) a) Na + O2 Na2O b) P2O5 + H2O H3PO4 Laäp phöông trình hoaù hoïc vaø cho bieát tæ leä soá nguyeân töû, soá mphaân töû cuûa caùc chaát trong moãi phaûn öùng. - Nhö vaäy phaûn öùng hoaù hoïc luùc naøy khoâng coøn söû duïng chöõ ñeå bieåu dieãn maø duøng phöông trình vôùi caùc coâng thöùc cuï theå ñeå bieãu dieãn söï phaûn öùng cuûa caùc chaát. HS nhaän bieát ñöôïc phöông trình phaûn öùng, caùc heä soá ñöôïc caân baèng ñeàu laø aê4n khoâng söû duïng soá leõ, nhö vaäy seõ deã vaän duïng hôn khi laøm toaùn traùnh söï phöùc taïp cuûa vaán ñeà. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 41  Cuõng coá khaùi nieäm, nhaän bieát daáu hieäu phaûn öùng hoùa hoïc qua moät soá baøi taäp: - Tìm hieåu veà ÑLBTKL vaø phöông trình bieåu dieãn phaûn öùng hoaù hoïc. - Caên cöù vaøo nhöõng daáu hieäu, nhöõng thay ñoåi veà tính chaát cuûa chaát ñeå khaúng ñònh phaûn öùng hoùa hoïc ñaõ xaûy ra, moät soá thí nghieäm ôû baøi thöïc haønh cho ta thaáy roõ vaán ñeà naøy. Baûng 2.4: Daáu hieäu nhaän bieát cuûa thí nghieäm 2 (baøi 14 , SGK HH lôùp 8) Thí nghieäm Hieän töôïng Daáu hieäu Thoåi khí CO2 vaøo dung dòch nöôùc voâi trong Ca(OH)2 Nöôùc voâi trong bò vaãn ñuïc (CaCO3 ñöôïc taïo thaønh) Maøu saéc - Thoâng qua “baøi luyeän taäp 3” (SGK HH lôùp 8) cuûng coá laïi kieán thöùc, HS coù theå deã daøng döï ñoaùn daáu hieäu cuûa phaûn öùng hoùa hoïc thoâng qua tính chaát ñaõ bieát cuûa chaát tham gia vaø chaát taïo thaønh. - Heä thoáng hoaù caùc kieán thöùc veà daáu hieäu cuûa phaûn öùng hoaù hoïc phaûi xaùc ñònh ñöôïc moái lieân heä giöõa nhöõng kieán thöùc ñoù vôùi caùc khaùi nieäm veà phaûn öùng hoaù hoïc. Ñoàng thôøi HS coù giaûi moät soá baøi toaùn döïa vaøo phöông trình hoaù hoïc (baøi 22, SGK HH lôùp 8)
Nhö vaäy caên cöù vaøo keát quaû lónh hoäi khaùi nieäm daáu hieäu veà ñun noùng caàn môû roäng theâm veà hieäu öùng nhieät, khaû naêng phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä cuûa phaûn öùng. Nhìn chung möùc ñoä phaùt trieån kieán thöùc cho hoïc sinh ñi töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp. 2.2.2.2. Phaân loaïi caùc phaûn öùng hoaù hoïc thoâng qua vieäc tìm hieåu tính chaát hoùa hoïc cuûa caùc chaát cuï theå: a. Tìm hieåu khaùi nieäm môû ñaàu veà toác ñoä phaûn öùng hoaù hoïc: - Khi hoïc ñeán chöông “Oâxi- khoâng khí” caùc ñieàu kieän phaûn öùng ñöôïc nhaéc ñeán cuï theå hôn, baét ñaàu tìm hieåu toác ñoä phaûn öùng hoaù hoïc. - Nghieân cöùu veà tính chaát hoaù hoïc cuûa oxi HS coù theå bieát sô löôïc veà daáu hieäu cuûa phaûn öùng hoaù hoïc. (Baûng2.5) PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 42 Baûng 2.5 : Thí nghieäm S chaùy vôùi O2 Daáu hieäu Ñieàu kieän Traïng thaùi Phöông trình phaûn öùng Maøu saéc aùnh saùng t0 - Raén : S - Khí : O2, SO2 S(r) + O2(k) →to SO2(k) Löu huyønh chaùy trong khoâng khí vôùi ngoïn löûa nhoû maøu xanh nhaït, vaø chaùy trong khí oxi maõnh lieät hôn. Ví duï: Thí nghieäm ñoát ñoaïn daây saét (Hình 4.3, baøi 24, SGK HH lôùp 8) cho thaáy: + Nhieät toaû ra ñoát noùng Fe ñeán nhieät ñoä caàn thieát ñeå chaùy trong oxi. + Phaûn öùng trong phaûn öùng coù theå laøm chaát xuùc taùc cho nhau nhôø coù phaûn öùng naøy xaûy ra ñaõ kích thích phaûn öùng hoaù hoïc xaûy ra nhanh hôn. - Nhieät ñoä aûnh höôûng raát lôùn ñeán toác ñoä phaûn öùng. Caùc traïng thaùi toàn taïi cuûa caùc chaát ñöôïc vieát keøm theo. Tuy luùc naøy khaùi nieäm toác ñoä phaûn öùng xuaát hieän keøm theo ñieàu kieän phaûn öùng nhöng chæ môùi ôû möùc ñoä ñôn giaûn.
Nhö vaäy ôû ñaây coù söï so saùnh toác ñoä phaûn öùng nhanh hay chaäm. b) Trình töï xuaát hieän caùc loaïi phaûn öùng hoaù hoïc trong chöông trình THCS:  Khaùi nieäm phaûn öùng hoaù hoïc ñöôïc cuï theå hoaù baèng phaûn öùng hoaù hôïp: - Tröôùc tieân hoïc sinh tìm hieåu veà söï oxi hoùa ñeå hình thaønh khaùi nieäm phaûn öùng hoaù hôïp:” Phaûn öùng hoaù hôïp laø phaûn öùng hoaù hoïc trong ñoù chæ coù moät chaát môùi ñöôïc taïo thaønh töø hai hay nhieàu chaát ban ñaàu” (baøi 25, SGK HH lôùp 8) - Töøø ñaây HS tìm ra moái quan heä giöõa caùc thaønh phaàn trong phaûn öùng hoaù hoïc, bieát ñöôïc soá löôïng chaát tham gia phaûn öùng vaø soá löôïng saûn phaåm taïo thaønh trong phaûn öùng laø coá ñònh (qua baûng 2.6 ) Baûng 2.6 : Moät soá phaûn öùng hoaù hôïp Phaûn öùng hoaù hoïc Soá chaát phaûn öùng Soá chaát saûn phaåm PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 43 4P(r) + 5O2(k) P2O5(r) CaO(r) + H2O(l) Ca(OH)2(l) 3Fe + 2O2 Fe3O4 2 2 2 1 1 1 - Khaùi nieäm phaûn öùng tuy khoâng ñeà caäp ñeán ñieàu kieän xaûy ra nhöng coù daáu hieäu ñeå nhaän bieát döïa vaøo soá löôïng cuûa chaát tham gia vaø saûn phaåm taïo thaønh . - Döïa vaøo moät soá ví duï cuï theå ñeå hình thaønh khaùi nieäm phaûn öùng toaû nhieät :” Phaûn öùng xaûy ra keøm theo söï toûa nhieät hay thu nhieät laø phaûn öùng toûa nhieät hay thu nhieät”. - Khaùi nieäm naøy ñöôïc giôùi thieâu sô löôïc, khi nghieân cöùu caùc chöông tieáp theo thì seõ tìm hieåu kyõ hôn.  Hình thaønh khaùi nieäm phaûn öùng phaân huyû, tìm hieåu sô löôïc veà chaát xuùc taùc: - Tö Ø nhöõng thí nghieäm (Baøi 27, SGK HH lôùp 8) HS bieát ñöôïc taàm quan troïng cuûa chaát xuùc taùc vaø yeáu toá nhieät ñoä, noàng ñoää laø ñieàu kieän aûnh höôûng ñeán toác ñoä phaûn öùng. Khi haï thaáp nhieät ñoä hay taêng noàng ñoä cuûa caùc chaát phaûn öùng thì toác ñoä phaûn öùng coù söï thay ñoåi. Baûng 2.7: Tìm hieåu ñieàu kieän, trang thaùi cuûa moät phaûn öùng phaân huyû Phaûn öùng hoùa boïc Loaïi phaûn öùng Ñieàu kieän Traïng thaùi 2KClO3(r) 2MnO to → 2KCl(r) + 3O2(k) Phaûn öùng phaân huûy to, chaát xuùc taùc (MnO2) Raén:KClO3, KCl Khí : O2 Troän KClO3 vôùi MnO2 thì phaûn öùng xaûy ra nhanh hôn vaäy MnO2 laø chaát xuùc taùc. - Töø ñaây coù theå hình thaønh khaùi neäm chaát xuùc taùc nhö sau: ”Chaát xuùc taùc laø chaát laøm taêng toác ñoä phaûn öùng”. - ÔÛ baäc THCS HS chæ theå hieåu moät caùch ñôn giaûn sang Baäc THPT thì khaùi nieäm naøy ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: ”Chaát xuùc taùc laø chaát laøm taêng toác ñoä phaûn öùng, nhöng coøn laïi sau phaûn öùng keát thuùc” PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 44 - Tieáp tuïc phaùt trieån khaùi nieäm phaûn öùng phaân huûy trong ñieàu kieän coù söï ñun noùng bieát ñöôïc soá löôïng chaát tham gia chæ coù moät chaát (Baûng 2.8) - Döïa vaøo baûng 2.8 HS coù theå phaân bieät phaûn öùng phaân huyû vôùi phaûn öùng hoaù hôïp qua soá löôïng chaát tham gia vaø saûn phaåm taïo thaønh, daãn ñeán khaùi nieäm:” Phaûn öùng phaân huyû laø phaûn öùng hoaù hoïc trong ñoù coù hai hay nhieàu chaát môùi ñöôïc taïo thaønh töø moät chaát ban ñaàu”( baøi 27, SGK HH lôùp 8) Baûng 2.8: Soá löôïng chaát phaûn öùng vaø chaát tham gia cuûa moät soá phaûn öùng phaân huyû Phaûn öùng hoaù hoïc Soá chaát phaûn öùng Soá chaát saûn phaåm 2KMnO4 →to K2MnO4(r) + MnO2(r) + O2(k) 2KClO3(r) 2MnO to → 2KCl(r) + 3O2(k) 1 1 3 2  Môû roäng khaùi nieäm phaûn öùng hoaù hoïc qua vieäc tìm hieåu caùc khaùi nieäm söï chaùy: - ÔÛ baøi 28 (SGK HH lôùp 8) ñaõ hình thaønh cho HS moät soá khaùi nieäm môùi nhö : + Söï chaùy: Laø söï oxi hoaù coù toaû nhieät vaø phaùt saùng + Söï oâxi hoaù chaäm: Laø söï oxi hoaù coù söï toaû nhieät nhöng khoâng phaùt saùng + Söï töï boác chaùy vaø caùc ñieàu kieän phaùt sinh söï chaùy nhaèm boå sung kieán thöùc veà ñieàu kieän ñeå phaûn öùng hoaù hoïc xaûy ra - Chaát chaùy ñeán nhieät ñoä chaùy phaûi coù ñuû khí oxi cho söï chayù. Chuù yù ñeán söï taêng toác ñoä phaûn öùng nhanh hôn khi naâng cao noàng ñoä. Neáu soá phaân töû löôïng chaát naøo lôùn thì toác ñoä phaûn öùng caøng nhanh, thôøi gian phaûn öùng thu ngaén laïi. c) Hình thaønh khaùi nieäm phaûn öùng oxi hoaù-khöû, phaûn öùng theá, moái lieän heä giöõa caùc phaûn öùng hoaù hoïc:  Nhöõng ñieàu kieän xuùc tieán phaûn öùng ñöôïc söû duïng nhieàu trong chöông “Hiñro- nöôùc”, hình thaønh khaùi nieäm phaûn öùng oxi hoaù- khöû: - Chöông naøy HS ñöôïc hình thaønh nhöõng khaùi nieäm môùi: söï khöû, chaát khöû, phaûn öùng oâxi hoaù khö,û phaûn öùng theá,... cuûng coá nhöõng khaùi nieäm ñaõ hoïc tröôùc. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 45 - Khi hoïc ñeán tính chaát hoaù hoïc cuûa H2 toác ñoä phaûn öùng ñöôïc trình baøi moät caùch cuï theå hôn, bieát ñöôïc töông taùc caøng nhieàu thì phaûn öùng xaõy ra caøng maïnh. ÔÛ nhieät ñoä thích hôïp phaûn öùng xaõy ra nhanh hôn vaø caùc phaûn öùng toaû nhieät ñieàu laø phaûn öùng oxi hoaù – khöû. HS tieáp tuïc tìm hieåu caùc khaùi nieäm: chaát khöû, chaát oxi hoaù, söï khöû, söï oxi hoaù. - Hình thaønh phaûn öùng oxi hoaù khöû:” Phaûn öùng oxi hoaù khöû laø phaûn öùng hoaù hoïc trong ñoù xaûy ra ñoàng thôøi söï oxi hoaù vaø söï khöû”( Baøi 32, SGK HH lôùp 9) Ví duï: Thí nghieäm SGK HH lôùp 9 (trang 105) 2H2(k) + O2(k) →to 2H2O(h) - Khi ñoát H2 trong khoâng khí thì phaûn öùng chæ xaûy ra ôû mieäng oáng - Hoãn hôïp khí H2 vaø khí O2 laø hoãn hôïp noå Baûng 2.9: Tìm hieåu phaûn öùng hoaù hoïc cuûa thí nghieäm SGK HH lôùp 9( trang 106) Phaûn öùng hoaù hoïc H2(k) + CuO(r)  → C o400 Cu(r) + H2O(h) Loaïi phaûn öùng Phaûn öùng theá Ñieàu kieän Nhieät ñoä 400 oC Daáu hieäu Boät ñoàng coù maøu ñen maøu ñoû gaïch cuûa Cu - Nhö vaäy ñeán khaùi nieäm naøy thì phaïm vi ña daïng hôn coù theå laø: phaûn öùng phaân huyû, phaûn öùng theá, phaûn öùng trao ñoåi, ... Ví duï: Thí nghieäm ñieàu cheá H2 trong PTN (baøi 33, SGK HH lôùp 8) Zn(r) + 2HCl(l) ZnCl2(dd) + H2(k) Phöông trình thuoäc hai loaïi phaûn öùng hoaù hoïc: + Phaûn öùng theá: Zn theá vò trí cuûa H2 trong phaân töû HCl + Phaûn öùng oxi hoaù- khöû : Zn nhöôøng 2e cho H2 ñeå taïo thaønh Zn+2 2H+ nhaän 2e cuøa Zn ñeå taïo H2 - Khaùi nieäm naøy ñoái vôùi chöông trình THCS thì chæ ñöôc bieát ñeán vôùi möùc ñoä ñôn giaûn. ÔÛ baäc THPT thì söï oxi hoaù vaø söï khöû gaén lieàn vôùi söï chueån dòch electron: PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 46 “ Phaûn öùng oxi hoaù - khöû laø phaûn öùng hoaù hoïc trong ñoù coù söï chuyeån dòch e giöõa caùc chaát phaûn öùng” (SGK HH lôùp 10)  Hình thaønh khaùi nieäm phaûn öùng theá: - Töø nhöõng thí nghieäm ñieàu cheá khí hidro trong phoøng thí nghieäm hình thaønh khaùi nieäm:” Phaûn öùng theá laø phaûn öùng hoaù hoïc giöõa ñôn chaát vaø hôïp chaát, trong ñoù nguyeân töû cuûa ñôn chaát thay theá nguyeân töû cuûa nguyeân toá trong hôïp”. Ví duï: (SGK HH lôùp 8, trang 83) Phöông trình phaûn öùng Loaïi phaûn öùng Ñieàu kieän CH4(k) + O2(k) →to CO2(k)+ H2O(h) Phaûn öùng oxi hoaù to - Phaûn öùng giöõa ñôn chaát vaø hôïp chaát nhöng khoâng phaûi laø phaûn öùng theá maø ñaây laø phaûn öùng oxi hoùa-khöû. Phaûn öùng theá xuaát hieän coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc bieät vôùi caùc phaûn öùng khaùc. Chuù yù vaøo söï thay theá caùc chaát khoâng phaûi laø söï nhöôøng vaø nhaän oxi.
Nhö vaäy tuyø theo caùc chaát maø xaùc ñinh loaïi phaûn öùng maø söû duïng ñieàu kieän phaûn öùng cho phuø hôïp. Söï thay theá vò trí cuûa moät chaát laø daáu hieäu ñeå phaân loaiï phaûn öùng. Moät soá phaûn öùng hoaù hoïc nhaát thieát phaûi coù ñieàu kieän phaûn öùng xaûy ra.  Cuûng coá caùc khaùi nieäm phaûn öùng khi nghieân cöùu caùc hôïp chaát voâ cô: “Nöôùc – axit- bazô – muoái”: - Khaùi nieäm chuyeån hoaù ngöôïc chieàu nhau seõ ñöôïc söû duïng khi hình thaønh khaùi nieäm veà tính thuaän nghòch cuûa phaûn öùng hoaù hoïc. Tuy nhieân khaùi nieäm phaûn öùng thuaän nghòch chæ ñöôïc giôùi thieäu sô löôïc chöa ñöôïc hình thaønh ôû ñaây. Baûng 2.10: Phaân loaïi moät soá phaûn öùng hoaù hoïc Phöông trình phaûn öùng Loaïi phaûn öùng Chaát ban ñaàu SaÛn phaåm H2(k) + O2(k)  →tialuadien H2O(l) Phaûn öùng hoaù hôïp H2, O2 H2O H2O(h)  →dienphandd H2(k) + O2(k) Phaûn öùng phaân huûy H2O H2, O2 PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 47 - Nghieân cöùu chöông “Dung dòch” (SGK HH lôùp 8) hoc sinh ñöôïc bieát moät soá khaùi nieäm : dung moâi, chaát tan, dung dich, dung dòch baõo hoøa, dung dòch chöa baõo hoaø, ... Ñeán ñaây HS laøm quen vôùi moät soá bieän phaùp kyõ thuaät laøm taêng toác ñoä phaûn öùng cuûa caùc chaát (raén, loûng, khí) döïa vaøo tính chaát hoaù hoïc cuûa caùc chaát nhö : thay ñoåi nhieät ñoä, noàng ñoä, aùp suaát, ... Ví duï: Nhieät ñoä caøng cao thì quaù trình hoaø tan chaát khí vaøo trong nöôùc caøng giaûm nhö NO2, O2, N2 ,…khoâng tan trong nöôùc ôû 100oC - Caùc phaûn öùng hoaù hoïc ñöôïc phaùt trieån theo trình töï nhaát ñònh, ñi töø möùc ñoä ñôn giaûn ñeáân phöùc taïp. Nhöng chæ ôû möùc ñoä laøm quen neân chöa ñöôïc daãn chöùng cuï theå, chæ döïa vaøo moät soá daáu hieäu cô baûn. Nhìn chung caùc phaûn öùng ñeàu coù daáu hieäu nhaän bieát phuø hôïp ñeå HS deã daøng phaân bieät. - Nhö vaäy döôùi thuyeát nguyeân töû - phaân töû thì phaûn öùng hoùa hoïc laø söï taïo thaønh phaân töû caùc chaát môùi töø nhöõng nguyeân töû coù trong thaønh phaàn phaân töû caùc chaát ban ñaàu. Quaù trình phaûn öùng hoaù hoïc seõ tìm hieåu saâu hôn veà söï chuyeån hoaù caùc chaát döïa vaøo thuyeát electron ñöôïc hoïc ôû THPT. 2.2.2.3. Phaùt trieån vaø môû roäng caùc khaùi nieäm phaûn öùng hoaù hoïc khi nghieân cöùu caùc hôïp chaát voâ cô quan troïng: a) Tieáp tuïc phaùt trieån caùc loaïi phaûn öùng hoaù hoïc thaønh caùc phaûn öùng ñaëc tröng cho caùc hôp chaát voâ cô cuï theå:  Hoïc sinh nghieân cöùu caùc phaûn öùng hoaù hoïc ôû lôùp 9 ôû möùc ñoä cô baûn, vöøa cuûng coá vöøa môû roäng: - Sang chöông trình hoaù hoïc lôùp 9 HS seõ nghieân cöùu caùc tính chaát cuûa caùc hôïp chaát voâ cô cuï theå, do ñoù caùc phaûn öùng hoaù hoïc cuõng phaùt trieån ñeå minh hoaï cho tính chaát hoaù hoïc cuûa chuùng. Baûng 2.11: Phöông trình phaûn öùng cuûa oxit axit taùc duïng vôùi bazô Phöông trình phaûn öùng Loaïi phaûn öùng Ñieàu kieän Daáu hieäu CO2(k)+Ca(OH)2(dd) →to CaCO3(r)+ H2O(l) Phaûn öùng oxihoaù-khöû, phaûn öùng trao ñoåi to Keát tuûa traéng PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 48 - Ñeán ñaây caùc loaïi phaûn öùng (phaûn öùng trung hoaø, phaûn öùng phaân huyû, phaûn öùng oxi hoaù khöû, phaûn öùng theá, phaûn öùng toaû nhieät) ñöôïc söû duïng ña daïng vaø phong phuù hôn, ñeå minh hoaï cho tính chaát hoaù hoïc cho hôïp chaát voâ cô. Caùc ñieàu kieän laøm taêng toác ñoä phaûn öùng ñöôïc söû duïng cuï theå hôn nhö : chaát xuùc taùc, nhieät ñoä... Ví duï: (SGK HH lôùp 9, trang 18) Phöông trình phaûn öùng Loaïi phaûn öùng Ñieàu kieän 2SO2(k)+O2(k) 52 450 OV C  → 2SO3(k) Phaûn öùng hoaù hôïp, phaûn öùng oxi hoaù- khöû 450oC, chaát xuùc taùc laø V2O5 . Vôùi phaûn öùng naøy neáu khoâng ñaûm baûo ñieàu kieän thì phaûn öùng seõ khoâng xaûy ra Ví duï: Ñieän phaân dung dòch NaCl coù maøng ngaên 2NaCl(dd) + 2H2O(l) mangngan dienphan  → 2NaOH(dd) + H2(k) + Cl2(k) - Phaûn öùng oxi hoaù - Ñieàu kieän: ñieän phaân dung dòch coù maøng ngaên - Daáu hieäu: coù khí thoaùt ra Neáu ñieän phaân khoâng coù maøng ngaên thì saûn phaãm taïo thaønh laø NaCl vaøø NaClO ( vì NaOH seõ taïo thaønh nöôùc Giaven) Cl2 + 2NaOH NaCl + NaClO + H2O Ví duï: Phaûn öùng quang hôïp ( baøi 11 SGK HH lôùp 9) cuõng caàn coù chaát xuùc taùc. Neáu khoâng coù chaát xuùc taùc laø “aùnh saùng” thì phaûn öùng khoâng xaûy ra . - Nhöõng ví duï treân cho thaáy chaát xuùc taùc coù vai troø raát quan trong, coù taùc ñoäng maïnh ñeán söï va chaïm giöõa caùc phaân töû taïo neân chaát môùi. Yeáu toá nhieät ñoä cuõng goùp phaàn thuùc ñaåy quaù trình taïo thaønh chaát môùi xaõy ra nhanh hôn. Tuy nhieân phaûi theo töøng phöông trình phaûn öùng ñeå söû duïng cho phuø hôïp. - Noàng ñoä cuûa caùc chaát tham gia phaûn öùng cuûng goùp phaàn khoâng nhoû vaøo söï tham gia chaát môùi. Dung dòch axit töø khoâng phaân bòeât ñeán möùc ñoä caàn xaùc ñònh roõ dung dòch loaõng hay ñaëc PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 49 Ví duï: Tính chaát hoaù hoïc cuûa axit (SGK HH lôùp 9, trang 16) 2Al(r) +3H2SO4(ddloaõng) Al2(SO4)3(dd) + 3H2(k) - Dung dich axit H2SO4 ñöôïc xaùc ñinh laø axit loaõng - Neáu dung dòch H2SO4 ñaëc noùng thì phaûn öùng seõ sinh ra chaát khaùc Phaûn öùng oâxi hoaù - khöû khoâng ñôn giaûn laø söï nhöôøng nhaän oâxi maø ñöôïc môû roäng ôû möùc ñoä laø söï nhöôøng vaø nhaän electron. Döïa vaøo söï thay ñoåi soá oxi hoaù ñeå xaùc ñònh phaûn öùng. Caùc ñieàu kieän phaûn öùng xuaát hieän töø möùc ñoä ñôn giaûn ñeán phöùc taïp daàn nhaèm cung caáp kieán thöùc cuï theå cho hoïc sinh
Ñoái vôùi hoïc sinh THCS phaàn lôùn caùc kieán thöùc chæ ñöôïc giôùi thieäu ôû möùc ñoä cô baûn cho hoïc sinh laøm quen. Chæ moät soá phöông trình coù öùng duïng nhieàu trong thöïc tieãn ñöôc xaùc. b) Khaùi nieäm phaûn öùng hoaù hoïc ñöôïc phaùt trieån vaø cuï theå thaønh phaûn öùng trao ñoåi: - Phaûn öùng trao ñoåi ñöôïc baét gaëp ôû hoaù hoïc lôùp 8, nhöng chæ ñöôïc giôùi thieäu sô löôïc chöa ñöôïc nghieân cöùu, HS baét ñaàu tìm hieåu khaùi nieäm cuï theå ôû lôùp 9. - Ñoái vôùi chöông trính lôùp 9 HS baét ñaàu tìm hieåu phaûn öùng trao ñoåi ngay ôû baøi 1, nhöng chöa hình thaønh khaùi nieäm. Sau ñoù tieáp tuïc gaëp ôû nhöõng baøi sau, ñeán baøi 9 (SGK trang 31) thì hình thaønh khaùi nieäm:” Phaûn öùng trao ñoåi laø phaûn öùng hoaù hoïc trong ñoù hai hôïp chaát tham gia phaûn öùng trao ñoåi vôùi nhau nhöõng thaønh phaàn caáu taïo cuûa chuùng ñeå taïo ra nhöõng hôïp chaát môùi” Ví duï: Ca(OH)2(dd) + Na2CO3(dd) CaCO3(r) + NaOH(dd) - Ñieàu kieän ñeå phaûn öùng xaûy ra: Phaûn öùng trao ñoåi trong dung dòch cuûa caùc chaát chæ xaõy ra neáu saûn phaãm taïo thaønh coù chaát khoâng tan hoaëc coù chaát khí taïo thaønh. - Caùc phaûn öùng trung hoaø, phaûn öùng theá, phaûn öùng oâxi hoaù khöû,ñöôïc môû roäng vaø vieát döôùi daïng ñaày ñuû: traïng thaùi, ñieàu kieän phaûn öùng, caùc daáu hieäu ñeå nhaän bieát. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 50 - Giöõa caùc hôïp chaát voâ cô coù moái quan heä qua laïi vôùi nhau, chuùng ñöôïc minh hoaï bôûi nhöõng phöông trình hoaù hoïc, coù theå toùm taét tính chaát hoaù hoïc cuûa caùc hôïp chaát höõu cô ôû sô ñoà 2. Sô ñoà 2.2: Toùm taét tính chaát hoaù hoïc cuûa caùc hôïp chaát höõu cô + Axit, Oxit axit + Bazô Oâxit axit + Oxit bazô + H2O Nhieät + H2O Phaân huyû + Bazô + Oxit bazo + Kim loaïi + Axit + Axit + Bazô + Oxit axit + Muoái + Muoái - Loaïi phaûn öùng hoùa hôïp ñöôïc duøng raát nhieàu ôû caùc lôùp treân vôùi möùc ñoä ña daïng hôn. Moät phöông trình coù theå phaân thaønh nhieàu loaïi phaûn öùng hoaù hoïc. Ví duï: 2NaOH(dd) + H2SO4(dd) Na2SO4(dd) + 2H2O(l) - Loaïi phaûn öùng: phaûn öùng trung hoøa, phaûn öùng trao ñoåi Nhö vaäy phaûn öùng trung hoaø cuõng laø phaûn öùng trao ñoåi - Hoaøn thieän phaûn öùng hoùa hoïc baèng nhöõng baøi taäp cuï theå nhö : Vieát chuoãi phaûn öùng, nhaän bieát caùc chaát, baøi toaùn döïa vaøo phöông trình hoaù hoïc. - Möùc ñoä kieán thöùc ñöôïc ñaøo saâu vaø môû roäng daàn taïo ñieàu kieän cho HS phaùt huy tính tích cöïc trong hoïc taäp. 2.2.2.4. Môû roäng khaùi nieäm phaûn öùng hoaù hoïc thoâng qua vieäc nghieân cöùu caùc hôïp chaát höõu cô cuï theå: a) Phaùt trieån khaùi nieäm caùc phaûn öùng hoaù hoïc cuûa hôïp chaát voâ cô thaønh caùc phaûn öùng cuûa hôïp chaát höõu cô: Oâxitbazô Axit(dd) Muoái Bazô(dd) PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 51  Caùc phaûn öùng chaùy cuûa hôïp chaát höõu cô: - Ñeán chöông 4 (SGK HH lôùp 9) HS tìm hieåu caùc hôïp chaát höõu cô, tuy phöùc taïp nhöng phöông trình hoaù hoïc cuûa chuùng ñöôïc trình baøi theo nguyeân taéc nhaát ñònh. Haàu nhö taát caû caùc hôïp chaát höõu cô ñeàu thöïc hieän phaûn öùng chaùy, coøn goïi laø phaûn öùng oxi hoaù hoaøn toaøn nhö: Metan, etilen, axetilen, benzen, röôïu etylic, axit axetic, ... Baûng 2.12 : Phaân loaïi moät soá phaûn öùng hoaù hoïc höõu cô (SGK HH lôùp 9) Phöông trình phaûn öùng Loaïi phaûn öùng Ñieàu kieän Traïng thaùi CH4(k) + 2O2(k) →0t CO2(k) + H2O(l) Trao ñoåi, oxi hoaù- khöû to Khí, loûng C2H5OH(l) + O2(k)  →lenmengiam CH3COOH(l) + H2O(l) Phaûn öùng oxi hoaù khöû Leân men giaám Khí, loûng - Nhìn chung caùc ñieàu kieän phaûn öùng: nhieät ñoâ, xuùc taùc, noàng ñoä, ... ñöôïc söû duïng nhieàu hôn.  Tìm hieåu khaùi nieäm phaûn öùng theá cuûa hôïp chaát höõu cô: - ÔÛ chöông trình THCS chöa ñöa ra khaùi nieäm cuï theå veà phaûn öùng theá, HS bieát phaûn öùng ñaëc tröng cuûa ankan laø phaûn öùng theá thoâng qua caùc phaûn öùng cuï theå. Ví duï: (Baøi 36, SGK HH lôùp 9) CH4(k) + HCl(k)  →anhsang CH3Cl(k) + HCl(k) Ñaây laø phaûn öùng theá cuûa metan vôùi Cl2 - Hình thaønh khaùi nieäm: “Trong phaûn öùng treân, nguyeân töû H cuûa metan ñöôïc thay theá bôûi nguyeân töû clo, vì vaäy phaûn öùng treân ñöôïc goïi laø phaûn öùng theá” PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 52 - Khaùi nieäm naøy cuõng ñöôïc aùp duïng theå hieän tính chaát hoaù hoïc cuûa benzen ôû baøi 39” Bezen phaûn öùng theá vôùi Br2 loûng” (SGK HH lôùp 9) vaø tính chaát hoaù hoïc cuûa röôïu “ röôïu phaûn öùng vôùi natri” ( Baøi 44, SGK HH lôùp 9 ).  Hình thaønh khaùi nieäm phaûn öùng coäng, phaûn öùng truøng hôïp: - Ñeán baøi 37 (SGK HH lôùp 9) HS baét ñaàu hieåu ñöôïc phaûn öùng coâïng vaø phaûn öùng truøng hôïp laø ñaëc tröng cho anken. Tuy nhieân chöa ñöa ra khaùi nieäm cuï theå HS chæ bieát qua phaûn öùng minh hoa. ï Ví duï: ( Baøi 45, SGK HH lôùp 9 ) CH2= CH2(k) + Br2(dd) Br – CH2 – CH2 – Br(l) - Qua phöông trình phaûn öùng HS bieát ñöôïc: Lieân keát keùm beàn trong lieân keát ñoâi bò ñöùt ra vaø moãi phaân töû etilen ñaõ keát hôïp theâm moät phaân töû brom thì ñoù ñöôïc goïi laø phaûn öùng coäng. Caùc phaûn öùng coäng ñöôïc môû roäng khi HS hoïc tieáp ôû baøi 38, baøi 39. ÔÛ ñaây chaát höõu cô coù lieân keát ba, coù voøng thôm ñeàu thöïc hieän phaûn öùng coäng - Hình thaønh khaùi nieäm phaûn öùng truøng hôïp döïa vaøo phaûn öùng sau: … + CH2= CH 2 + CH2= CH2 + CH2= CH2 + …  → toapsuatxuctac ,, …- CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – … - Nhìn chung caùc phaûn öùng coäng, phaûn öùng truøng hôïp ôû ñaây ñöôïc söû duïng ôû möùc ñoä raát ñôn giaûn chæ minh hoaï cho tính chaát hoaù hoïc cuûa moät soá chaát, sang THPT HS coù theå nghieân cöùu saâu vaán ñeà naøy. b) Môû roäng moät soá khaùi nieäm phaûn öùng hoaù hoïc môùi cuûa hôp chaát höõu cô : - Khi hoïc ñeán baøi 45 (SGK HH lôùp 9) HS hình thaønh ñöôïc khaùi nieäm phaûn öùng este hoùa nhöng HS chæ bieát:“ Phaûn öùng este hoaù laø phaûn öùng thuaän nghòch” Ví duï: Thì nghieäm SGK HH lôùp 9 (trang 141) CH3COOH(l) + CH3CH2OH  → todacSOH ,42 CH3COOCH2CH3(l) + H2O(l) PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 53 ( Axit axetic ) (Röôïu etylic ) ( Etyl axetat) - Tìm hieåu khaùi nieäm phaûn öùng thuyû phaân cuûa : chaát beùo, gluxit, protein ôû nhöõng baøi tieáp theo, ñoù laø phaûn öùng cuûa daãn xuaát hiñrocacbon vôùi nöôùc Ví duï: ( Baøi 47, SGK HH lôùp 9 ) (RCOO)3C3H5 + 3H2O Axit to → C3H5(OH)3 + 3RCOOH
Ñaây laø phaûn öùng thuyû phaân - HS tieáp tuïc laøm quen vôùi moät soá phaûn öùng hoaù hoïc gaén vôùi öùng duïng cuûa chuùng nhö: phaûn öùng xaø phoøng hoaù, phaûn öùng traùng göông. Ví duï: (SGK HH lôùp 9, trang 146) ( RCOO)3C3H5 + 3NaOH →to C3H5(OH)3 + 3RCOONa - Hoãn hôïp muoái natri (axit chaát beùo) laø thaønh phaàn chính cuûa xaø phoøng vì vaäy phaûn öùng thuyû phaân chaátô3 moâi tröôøng kieàm goïi laø phaûn öùng xaø phoøng hoaù. Ví duï: (SGK HH lôùp 9, trang 151) C6H12O6(dd) + Aøg2O(dd) 3NH → C6H12O6(dd) + 2Ag(r) Phaûn öùng treân duøng ñeå traùng göông neân goïi laø phaûn öùng traùng göông
Nhaän xeùt: nhö vaäy caùc phaûn öùng hoaù hoïc raát ña daïng vaø phong phuù , chuùng gaén lieàn vôùi tính chaát hoaù hoïc cuûa caùc chaát. Caùc khaùi nieäm ñöôïc hình thaønh sau khi HS ñaõ ñöôïc laøm quen vôùi chuùng neân raát deã tieáp thu. Nhìn chung caùc daïng phaûn öùng hoaù hoïc ñöôïc giôùi thieäu ôû chöông trình THCS chöa ñuû ñeå minh hoaï cho toaøn boä tính chaát hoaù hoïc cuûa chaát. Leân chöông trình THPT caùc kieán thöùc naøy seõ tieáp tuïc cuûng coá vaø môû roäng döïa vaøo thuyeát electron, thuyeát ion, ... KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ XUAÁT 1. Keát luaän: PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: 54 Sau thôøi gian : “Nghieân cöùu söï hình thaønh khaùi nieäm cô baûn trong chöông trình hoaù hoïc THCS”, so vôùi muïc tieâu vaø nhieäm vuï nghieân cöùu ñaët ra, toâi ñaõ thöïc hieän ñöôïc caùc coâng vieäc sau: - Heä thoáng ñöôïc moät soá khaùi nieäm cô baûn trong chöông trình hoaù hoïc THCS. - Qua nghieân cöùu ñaõ tìm hieåu ñöôïc cô sôû lyù luaän cuûa söï phaùt trieån caùc khaùi nieäm hoaù hoïc. - Nghieân cöùu ñöôïc söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc khaùi nieäm chaát, phaûn öùng hoaù hoïc nhö: vò trí, noäi dung, caùc giai ñoaïn phaùt trieån. Bieát ñöôïc caùc khaùi nieäm hoaù hoïc THCS ñeàu phaùt trieån ñeán möùc ñoä cô baûn, chöa môû roäng, ñi saâu vaøo vaán ñeà. Trình töï phaùt trieån cuûa noäi dung chöông trình SGK HH theo moät logic töø nhöõng vaán ñeà ñaõ bieát ñeán vaán ñeà chöa bieát, töø möùc ñoä ñôn giaûn ñeán phöùc taïp. Tuy nhieân do thôøi gian nghieân cöùu coøn haïn heïp vaø chöa coù kinh nghieäm neân noäi dung ñeà taøi chæ khaùi quaùt nhöõng vaán ñeà cô baûn. Tuy ñaõ coù heä thoáng ñöôïc caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa khaùi nieäm hoaù hoïc nhöng chöa ñaày ñuû, nhaát laø vieäc vaän duïng vaøo baøi hoïc. 2. Ñeà xuaát: Qua quaù trình nghieân cöùu ñeà taøi toâi coù moät soá yù kieán ñeà xuaát nhö sau: - Ñoái vôùi GV: Caàn nghieân cöùu kyõ trình töï phaùt trieån noäi dung cuûa SGK tröôùc khi tieán haønh daïy hoïc ñeå coù theå vaän duïng moái lieân heä giöõa nhöõng noäi dung tröôùc vaø sau baøi hoïc giuùp cho HS deã chieám lónh kieán thöùc. - Ñoái vôùi HS: Caàn nghieân cöùu SGK tröôùc khi hoïc baøi môùi, heä thoáng nhöõng noäi dung tröôùc ñeå tìm moái quan heä giöõa caùc noäi dung sau. Tích cöïc tham gia phaùt bieåu yù kieán xaây döïng baøi ñeå ñaït hieäu quaû cao trong hoïc taäp. PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial ::