Đề tài Đặc điểm thơ nữ thế hệ chống Mỹ

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr­êng ®¹i häc vinh ph¹m thÞ hoan ®Æc ®iÓm th¬ n÷ thÕ hÖ chèng mü LuËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Vinh - 2008 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr­êng ®¹i häc vinh ph¹m thÞ hoan ®Æc ®iÓm th¬ n÷ thÕ hÖ chèng mü Chuyªn ngµnh: lý luËn v¨n häc M· sè: 60.22.32 LuËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Ng­êi h­íng dÉn khoa häc: PGS.TS. L­u Kh¸nh TH¬ Vinh - 2008 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 1. Lý do chọn đề tài 1 2. Lịch sử vấn đề 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5 4. Phương pháp nghiên cứu 6 5. Mục đích nghiên cứu và ý nghĩa luận văn 6 6. Bố cục của luận văn 6 Chương 1. Nhìn chung về đội ngũ các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ 7 1.1. Khái quát chung về thơ hiện đại Việt Nam sau 1954 7 1.2. Đội ngũ thơ nữ và sự hình thành các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ 16 1.2.1. Điểm lại đội ngũ thơ nữ 16 1.2.2. Sự hình thành các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ 19 1.3. Con đường phát triển của các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ 25 Chương 2. Đặc điểm thơ nữ thế hệ chống Mỹ nhìn từ phương diện nội dung trữ tình 35 2.1. Thể hiện tình yêu quê hương đất nước 35 2.2. Tình cảm dành cho người thân 45 2.3. Tình yêu và niềm hạnh phúc riêng tư 55 2.3.1. Nỗi khát khao tình yêu mãnh liệt 56 2.3.2. Những trăn trở về tình yêu, hạnh phúc 65 2.3.3. Ý thức sâu sắc về những bất hạnh, nỗi buồn và sự cô đơn 72 Chương 3. Đặc điểm thơ nữ thế hệ chống Mỹ nhìn từ phương diện nghệ thuật 81 3.1. Hình ảnh 81 3.1.1. Giới thuyết về khái niệm hình ảnh 81 3.1.2. Hình ảnh thể hiện sự gắn bó che chở 81 3.1.3. Hình ảnh thể hiện khát vọng tình yêu 83 3.1.4. Hình ảnh thể hiện thân phận nhỏ bé, lẻ loi cô đơn 87 3.2. Giọng điệu 90 3.2.1. Giới thuyết chung về khái niệm giọng điệu 90 3.2.2. Giọng điệu trong thơ nữ thế hệ chống Mỹ 90 3.3. Ngôn ngữ 96 3.3.1. Giới thuyết về ngôn ngữ 96 3.3.2. Ngôn ngữ mộc mạc giản dị 96 3.3.3. Ngôn ngữ giàu hình tượng 103 KẾT LUẬN 108 TÀI LIỆU THAM KHẢO 111 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Trong suốt chiều dài lịch sử văn học dân tộc, sáng tạo thi ca của các cây bút nữ chiếm một vị trí quan trọng. Dù ở thời điểm nào các nhà thơ nữ cũng đều thể hiện bản sắc và những sáng tạo độc đáo mang dấu ấn riêng. Chúng ta có thể khẳng định từ trong truyền thống đến hiện đại, bao giờ các cây bút thơ nữ cũng có đóng góp đáng được trân trọng. Đây là niềm tự hào mà không phải dân tộc nào cũng có được. Như một dòng chảy được tiếp nối không ngừng, đến thời kỳ chống Mỹ thơ nữ thực sự toả sáng và trưởng thành với những cây bút tuổi đời tuy còn trẻ nhưng dồi dào tài năng và lòng nhiệt huyết. 1.2. Nhìn vào sáng tác của Xuân Quỳnh, Phan Thị Thanh Nhàn, Lâm Thị Mỹ Dạ, Ý Nhi, Lê Thị Mây chúng ta dễ dàng nhận thấy đến các thi sĩ thế hệ chống Mỹ thì cái tôi cá nhân độc đáo của người phụ nữ mới thực sự bộc lộ rõ nét. Chúng ta có một Xuân Quỳnh mãnh liệt khao khát tình yêu hạnh phúc, một trái tim dám sống hết mình cho đời và cho thơ, một Phan Thị Thanh Nhàn nhẹ nhàng e ấp kín đáo, Lâm Thị Mỹ Dạ hồn nhiên, trầm lắng và Ý Nhi, Lê Thị Mây, Nguyễn Thị Hồng Ngát với những triết lý, suy tư chiêm nghiệm. Thơ các chị mang khát vọng âm thầm, mãnh liệt về tình yêu, về cuộc sống yên bình, đó là tiếng nói cá nhân không lẫn với ai. 1.3. Các nhà thơ Xuân Quỳnh, Phan Thị Thanh Nhàn, Lâm Thị Mỹ Dạ là những tác giả tiêu biểu nhất trong số các gương mặt thơ nữ thời kỳ này. Sáng tác của các chị được bạn đọc yêu thích, được giới nghiên cứu phê bình quan tâm chú ý. Một số bài thơ tiêu biểu của họ đã được đưa vào giảng dạy trong nhà trường. Xuất phát từ những lý do trên chúng tôi chọn đề tài: Đặc điểm thơ nữ thế hệ chống Mỹ làm đối tượng nghiên cứu cho luận văn của mình. Qua việc tìm hiểu những đặc điểm nổi bật trong thơ họ, chúng tôi muốn góp phần khẳng định những giá trị mà các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ đã đóng góp cho nền văn học hiện đại. 2. Lịch sử vấn đề Trong nền văn học dân tộc thơ nữ luôn có bước tiến song hành, nó không tách rời xu hướng phát triển cuả thơ ca dân tộc. Sự đóng góp của các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ tạo nên một luồng sinh khí mới cho thi ca Việt Nam hiện đại.Nó trở thành đối tượng tìm hiểu nghiên cứu của giới phê bình văn học. Qua tìm hiểu khảo sát, thống kê chúng tôi đã tìm thấy nhiều bài viết liên quan đến đÒ tài. Nhìn vào những bài viết này một điều mà chúng tôi có thể khẳng định là cho đến nay những công trình nghiên cứu, tìm hiểu về c¸c nhà thơ Xuân Quỳnh, Lâm Thị Mỹ Dạ, Phan Thị Thanh Nhàn..., đều thống nhất đánh giá, thơ các chị là tiếng nói chân thành tha thiết của trái tim phụ nữ, một trái tim công dân có trách nhiệm với mình với đất nước, với những người mình yêu thương. Trong các gương mặt nữ tiêu biểu ấy nữ sĩ Xuân Quỳnh vẫn là đối tượng để lại nhiều trăn trở, suy nghĩ cho ngưêi đọc và giới phê bình văn học. Tiếng thơ của chị từ buổi đầu đã để lại trong lòng độc giả và các nhà nghiên cứu nhiều suy nghĩ. Ngay từ buổi đầu xuất hiện với tập thơ Chồi biếc đã ẩn chứa những suy nghĩ triết lý về cuộc sống của một trái tim đa cảm và khép lại với tập thơ Hoa cỏ may là người đàn bà trưởng thành, cảm nhận đầy đủ lẽ biến dịch cuộc đời, đã để lại bao tiếc nuối và khoảng trống trong lòng người đọc. Đã có nhiều bài nghiên cứu với nhiều phong cách khác nhau cảm nhận về người nghệ sĩ này: Nguyễn Quân với Phong cảnh mười bảy (thơ Xuân Quúnh), Nguyễn Thị Minh Thái với Một giọng thơ tình ám ảnh, Chu Văn Sơn với: Cánh chuồn chuồn trong giông bão, Hoàng Trung Thông với Hoa quỳnh mùa xuân, Giáo Sư Phan Ngọc với: Thơ tình Xuân Quỳnh tiếng nói mới của thơ dân tộc, Đặng Thị Đoàn Hương với Người đàn bà yêu và làm thơ, Nguyễn Xuân Nam với Vẻ đẹp thơ Xuân Quỳnh, Đông Mai với Xuân Quỳnh một nửa cuộc đời tôi, Mã Giang Lân với Nhớ Xuân Quỳnh nhớ một giọng thơ, Vương Trí Nhàn với Xuân Quỳnh cuộc đời để lại trong thơ, Chu Nga với Xuân Quỳnh một chồi thơ sắc biếc, Lại Nguyên Ân với Con ngưòi và nhà thơ. Các nhà nghiên cứu đã tiếp cận, cảm nhận Xuân Quỳnh với nhiều dáng vẻ khác nhau. Đó là trong hồi ức trong kỷ niệm, trong cảm nhận của bạn bè, người thân về người nữ sĩ này. Chúng tôi xin trích dẫn một số câu tiêu biểu nói về đặc điểm thơ của chị: “Thơ chị có bản sắc riêng đó là sự trẻ trung chân thành. Trước kia trong chùm thơ về tình yêu ta bắt găp sự chân thành ấy, sau này ta còn gặp những người làm việc trong gia đình: bà mẹ vất vả, người chị hay lo, những đứa con mỗi đứa mỗi tính, chị nói tự nhiên không khoa trương, không lạm dụng kỹ xảo. Đọc thơ chị ta gặp một con người với những lo âu, suy nghĩ vui buồn, gần gũi chị có lối viết thoải mái dễ dàng”(Nguyễn Xuân Nam). “Loạt thơ chống Mỹ của Xuân Quỳnh quả thật đã là những viên đá lát đường, những nhát cuốc, đúng như mong ước của chị góp phần xây dựng nên nền thơ ca chống Mỹ cứu nước hào hùng của chúng ta” (Thiếu Mai). “Thơ Xuân Quỳnh trước hết là sự tự thể hiện, ngoài bút của Xuân Quỳnh chủ yếu đi vào khai thác tâm trạng của chính nhà thơ” (Mai Hương). “Dù đi vào những vấn đề lớn của đất nước hay trở về với những tình cảm riêng tư, thơ Xuân Quỳnh bao giờ cũng là tiếng nói rất riêng của một tâm hồn phụ nữ thông minh sắc sảo đầy nữ tính.....Lấy sự chân thực làm điểm tựa cho cảm xúc sáng tạo của mình, sáng tác của Xuân Quỳnh chính là đời sống của chị, là những tâm trạng thật của chị trong mỗi bước vui buồn của đời sống” (Lưu Khánh Thơ). “Thơ của Quỳnh không phải là một thứ thơ tình thuận bằng trắc để dễ thuộc lòng, nhưng một khi đã đi vào hồn người nó sẽ măc lại ở đó và trở thành cái mà người ta vẫn gọi là những câu thơ thuộc nằm lòng” (Nguyễn Thị Minh Th¸i). Tất cả những bài viết này đã khái quát những đặc điểm nổi bật của thơ Xuân Quỳnh ghi khắc vào lòng người đọc. Bên cạnh những bài viết có tính chất khái quát chung về thơ Xuân Quỳnh còn có những bài đi vào tìm hiểu từng tác phẩm cụ thể như: Bài thơ Sóng của tác giả Phạm Đình Ân, Trái tim nữ và bài thơ tự hát của Xuân Quỳnh (Bùi Minh Huệ), Mùa hoa doi (Vũ Quần Phương). Cùng thế hệ với Xuân Quỳnh, Phan Thị Thanh Nhàn và Lâm Thị Mỹ Dạ là hai nhà thơ cùng trưởng thành trong nền thơ chống Mỹ. Nếu ta bắt gặp một Xuân Quỳnh ồn ào mãnh liệt sâu lắng trong từng câu thơ thì cũng có một Mỹ Dạ trầm tư chiêm nghiệm với những cách cảm nhận cuộc sống riêng. Đã có thời nhà thơ “Nhìn dòng sông đen qua tâm hồn đau đớn để rồi tự nhận ra sau hai mươi sau năm dòng sông ấy không đen mà nó rất trong”. Viết về Lâm Thị Mỹ Dạ không nhiều, nhưng những bài viết của các nhà nghiên cứu thường đưa ra những cảm nhận tinh tế, nét riêng biệt tạo nên một gương mặt Mỹ Dạ không lẫn với ai. Nguyễn Trọng Tạo cho rằng: “Thơ Lâm Thị Mỹ Dạ khao khát vươn tới cái đẹp của lòng nhân hậu ưu ái của ngưòi phụ nữ. hình như chị không muốn nói thẳng vào nỗi đau. trong thơ chị nỗi đau như vết thương đã lên da thịt hồng hào rồi phải giữ g×n đừng vô ý và đừng hữu ý chạm vào nó nữa”. Tác giả Hồ Thế Hà trong bài Khuynh hướng hiện đại trong thơ Lâm Thị Mỹ Dạ lại viết “Trải qua một chặng đường lao động nghệ thuật, tìm tòi sáng tạo Lâm Thị Mỹ Dạ đã tự tạo cho mình một chất thơ riêng, ngọt ngào trong trẻo nhưng không dừng lại ở cảm xúc bề ngoài mà bao giờ cũng đi sâu vào bên trong các đối tượng để khám phá, phát hiện ra bản chất vấn đề thể hiện tài quan sát, sức liên tưởng phong phú của một hồn thơ dễ xúc động”. Bên cạnh đó nhà nghiên cứu Phạm Phú Phong lại đưa ra những cảm nhận riêng của mình về Lâm Thị Mỹ Dạ: “Người đọc có thể nhận ra đằng sau câu chữ, ẩn dưới những chi tiết bình thường dường như chỉ dùng để mô tả là hình tượng tác giả đầy mơ ước, khát vọng đến cháy bỏng trước cuộc đời không thiếu những eo xèo, nhiễu nhương và bất trắc. Chính điều ấy đã nâng tầm đưa Lâm Thị Mỹ Dạ xếp vào hàng những nhà thơ nữ tiêu biểu của thơ ca Việt Nam hiện đại”. Tác giả Ngô Văn Phú cũng rất nhạy cảm và sâu sắc khi phát hiện ra: “Thơ Lâm Thị Mỹ Dạ hay ở chỗ bất thần, ngơ ngác, và những rung cảm đầy nữ tính”. Giống như Xuân Quỳnh, Lâm Thị Mỹ Dạ, nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn cũng trưởng thành trong nền thơ chống Mỹ. Một điều mà chúng ta nhận thấy khá rõ nét đó là thơ chị nhẹ nhàng kín đáo, e ấp thầm kín nhưng cũng đằm thắm yêu thương. Tác giả Vân Thanh trong bài viết Phan Thị Thanh Nhàn: Hương thầm đã đưa ra nhận xét “Thơ Thanh Nhàn không chỉ nói đến tình yêu, tình vợ chồng, tình mẹ con... chị đang trên đà mở rộng sự khám phá của mình từ tình cảm đến những mối quan hệ của đời sống gia đình sang nhiều lĩnh vực xã hội”. Trong khi đó tác giả Thiếu Mai với bài viết Một nét thơ đáng yêu lại đưa ra nhận xét về thơ Phan Thị Thanh Nhàn “Hồn thơ Thanh Nhàn dễ cảm xúc, rung động trước mọi vẻ đẹp của đất nước”, bên cạnh đó còn có các bài bình về các tác phẩm cụ thể. Đặc biệt là bài thơ Hương thầm ngay từ lúc ra đời và cho đến ngày nay vẫn là bài thơ mang nhiều tâm sự Hương thầm xứng đáng được gọi là một bài thơ hay trong thơ tình yêu, cũng xứng đáng là một bài thơ hay của thời đánh giặc. Nó đúng là một thứ “hương thầm thơm mãi bước ngưòi đi”. Ý Nhi, Lê Thị Mây, Nguyễn Thị Hồng Ngát cũng là những tác giả nữ có những sáng tác góp phần vào nền thơ chống Mỹ. Tuy nhiên thành tựu không nhiều do vậy chúng tôi chỉ điểm qua để có cái nhìn mang tính hệ thống. Thành tựu của các nhà thơ nay chỉ thực sự nở rộ ở các thời kỳ sau Việc tìm hiểu các bài nghiên cứu trên đây giúp người đọc phần nào hình dung được diện mạo sáng tác của các thi sĩ nữ trong nền thơ chống Mỹ. Điều này phần nào khơi gợi cho đường hướng nghiên cứu của chúng tôi khi đi vào tìm hiểu đặc điểm thơ của các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ. Những đóng góp của các chị đã tạo nên một dáng vẻ mới cho nền thơ hiện đại. Qua đó góp phần tìm hiểu một cách sâu sắc, đầy đủ hơn về một thế hệ thi sĩ nữ có quá trình sáng tạo bền bỉ và đạt được những thành tựu không nhỏ. Chính vì lẽ đó chúng tôi chọn đề tài: “Đặc điểm thơ nữ thế hệ chống Mỹ” làm đối tượng, nghiên cứu của mình với mong muốn khẳng định vị trí, những đóng góp đáng trân trọng của các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ trong nền thơ Việt Nam hiện đại. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung tìm hiểu những đặc điểm chính về nội dung cũng như nghệ thuật trong sáng tác thơ ca thời kỳ chống Mỹ của một số nhà thơ nữ tiêu biểu. Qua đó nhằm tìm ra những nét chung và riêng của mỗi người. Do yêu cầu của đề tài chúng tôi đi vào khảo sát kỹ phần thơ của các tác giả sáng tác trong khoảng 10 năm (từ 1965 đến 1975). Tuy nhiên phạm vi nghiên cứu cũng được mở rộng sang các sáng tác của các thời kỳ trước và sau đó để có sự so sánh đối chiếu khi cần thiết.. 4. Phương pháp nghiên cứu Để nhằm đạt được mục đích trên, chúng tôi sử dụng các phương pháp: 4.1. Phương pháp thống kê. 4.2. Phương pháp phân loại. 4.3. Phương pháp so sánh, đối chiếu. 4.4. Phương pháp phân tích tổng hợp… 5. Môc ®Ých nghiªn cøu vµ ý nghÜa luËn v¨n 5.1. Môc ®Ých nghiªn cøu Tìm hiÓu ®Æc ®iÓm th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü qua những tác giả th¬ tiªu biÓu, để tõ ®ã thÊy ®­îc nÐt ®Æc tr­ng riªng trªn hai ph­¬ng diÖn néi dung vµ nghÖ thuËt. 5.2 Ý nghÜa cña luËn v¨n LuËn v¨n mong muốn đưa ra một cách nhìn đầy đủ và có hệ thống, bæ sung vµo nh÷ng ®¸nh gi¸, nhËn ®Þnh vÒ mét thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ n÷ cã nhiÒu ®ãng gãp cho th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Kh¸i qu¸t ®­îc diÖn m¹o cña thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ nữ trong mét giai ®o¹n thơ ca có nhiều thành tựu - giai đoạn chống Mỹ cứu nước 6. Bè côc cña luËn v¨n LuËn v¨n bao gåm: PhÇn më ®Çu, phÇn néi dung vµ phÇn kÕt luËn. PhÇn néi dung gåm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng 1: Nh×n chung vÒ ®éi ngò c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü. Ch­¬ng 2: §Æc ®iÓm th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü nh×n tõ ph­¬ng diÖn néi dung tr÷ t×nh. Ch­¬ng 3: §Æc ®iÓm th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü nh×n tõ ph­¬ng diÖn nghÖ thuËt. Chương 1 NHÌN CHUNG VỀ ĐỘI NGŨ CÁC NHÀ THƠ NỮ THẾ HỆ CHỐNG MỸ 1.1. Khái quát chung về thơ hiện đại Việt Nam sau 1954 Kết thúc cuộc kháng chiến chống pháp thắng lợi dân tộc ta lại gồng mình chống đỡ với đế quốc Mỹ trong một thời gian khá dài (1954-1975). Hai mươi năm đi cùng chặng đường lịch sử của dân tộc, chúng ta có một nền thơ chiến đấu giàu sức sống, đa dạng trong cách biểu hiện. Đó là tiếng nói tâm hồn của những người Việt Nam trong những năm đánh Mỹ. Thơ bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ không chút bỡ ngỡ, nó như người lính chiến già dặn kinh nghiệm nay lại hoà mình vào cuộc chiến mới.Các nhà thơ chống Mỹ luôn theo kịp bước đi của lịch sử dân tộc. Ngay từ những chiến thắng đầu tiên đã có thơ vang lên, động viên cổ vũ kịp thời. Thơ theo vào hầm chiến đấu, đi theo mỗi bước đường hành quân. Nó phản ánh cuộc chiến đấu, phản ánh tâm hồn người chiến sĩ trong những giờ khắc thiêng liêng nhất. Khó có một nền thơ nào phản ánh đầy đủ toàn diện cuộc chiến tranh, sự khốc liệt, những mất mát hi sinh và vẻ đẹp tâm hồn của con ng­êi Việt Nam như thơ chống Mỹ. Chúng ta dễ dàng nhận thấy rằng: thơ ca Việt Nam là tiếng nói của lòng yêu nước và chủ nghĩa nhân văn sâu sắc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng đề cao sức mạnh và vai trò của một nền thơ chiến đấu: Nay ở trong thơ nên có thép Nhà thơ cũng phải biết xung phong Chất thép là tinh thần cách mạng, là mũi nhọn tấn công thù, thơ phải có tinh thần cổ vũ động viên người ra trận.Có thể nói, mỗi chặng đường lịch sử dân tộc ta đều có thơ, nhưng độ dày, sức nặng của nó ở mỗi thời điểm là khác nhau. Điều đó do hoàn cảnh sống, điều kiện lịch sử khơi nguồn sáng tạo cho các nhà thơ. Tiếng thơ chống Mỹ bắt đầu từ những năm 1955, 1956 ở miền Nam khi những tên xâm lược bắt đầu đặt chân lên thành phố Sài Gòn. Đó là tiếng nói sôi sục căm hờn, là những vần thơ thể hiện tấm lòng son sắt với cách mạng. Thanh Hải, Giang Nam là những nhà thơ đầu tiên lên tiếng, tiÕp nối nguồn thơ c¸ch mạng tuôn chảy như một mạch ngầm trong tâm hồn mỗi người Việt Nam. Những bài thơ của Giang Nam, Thanh Hải ®ược ví như cánh én báo hiệu mùa xuân về. §ây là dấu hiệu của một nền thơ sinh thành lớn dậy từ máu lửa. Nó sẽ là một phần không thể thiếu của thơ chống Mỹ. Tình yêu quê hương đất nước của Giang Nam gắn liền víi nơi chôn rau c¾t rốn, nơi in dấu dòng máu đã đổ xuống của người thân. Mỗi vần thơ xãt xa nhưng cũng là tiếng thét căm hờn: Xưa yêu quê hương vì có chim có bướm Có những ngày trốn học bị đòn roi Nay yêu quê hương vì trong từng nắm đất Có một phÇn xương thịt của em tôi. (Quê hương) Đó còn là ý thức trách nhiệm với quê hương, với những người thân yêu của mình đã ngã xuống. Tiếng thơ hối thúc từ bên trong tâm hồn của mỗi con người. Nó là nỗi đau mà đòi hỏi mỗi người dân Việt Nam phải làm sao xoa dịu nỗi đau ấy. Từ những năm 1960, tiÕng nói thơ ca miền Bắc đã hoà cùng tiếng nói thơ ca miền Nam. Đó là những vần thơ đầy yêu thương trách nhiệm với miền Nam, là tiếng nói căm thù đối với kẻ thù xâm lược chà đạp lên miền Nam thân yêu, khúc ruột của cả nước. Thơ trong những năm chống Mỹ có cuộc sèng phong phú, phản ánh đầy đủ các cung bậc cảm xúc trong đời sống tình cảm của người Việt Nam.Có nhà nghiên cứu từng nói “Khi đại bác gầm chim hoạ mi im tiếng”.Đại bác và hoạ mi, thơ và chiến tranh không đi đôi với nhau. Sự tàn phá huỷ diệt của kẻ thù không làm mất đi tiếng nói của thơ, không thể huỷ diệt được sức sống tiềm tàng lòng yêu đời, niềm tin vào chiến thắng của người Việt Nam.Trong bom đạn ta vẫn bắt gặp tiếng thơ ngät ngào, tràn ngập sức sống, tin tưởng vào tương lai. Điều này sẽ tạo nên sức mạnh của con ngưêi Việt Nam: Đêm qua bom nổ trước thềm Sớm ra,trời vẫn ngọt mềm tiếng chim Nghe hương cây vội đi tìm Hái chùm ổi chín lặng im cuối vườn. (Lâm Thị Mỹ Dạ) Trong chiến tranh tiếng thơ của các nhà thơ chống Mỹ vẫn nói về tình yêu, đó là những phút giây ngọt ngào ở hai đầu thương nhớ: Anh ở xa, em ở xa Vầng trăng ở giữa đôi ta gợi hình Đêm nhìn lên mặt trăng xinh Vầng trăng nơi ấy chúng mình có nhau. Chỉ có những vần thơ những ngày chống Mỹ mới có được tình yêu thiêng liêng cao quý đến như vậy. Đó phải chăng là điểm tựa tinh thần vững chắc cho mỗi người lính trên đường ra trận. Lý giải sức mạnh của dân tộc Việt Nam có thể chiến thắng được tên đế quốc hùng mạnh nhất, đó phải chăng là niềm tin chiÕn thắng, sức sống tiềm tàng từ bên trong tâm hồn mỗi người Việt Nam, làm nên sức mạnh thần kỳ. Mỗi bài thơ, trang văn ngày đánh Mỹ nó là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của mỗi người lính. Trong chiến đấu ác liệt vẫn có những phót giây nhớ về hình bóng người yêu dấu. Điều đó phản ánh đúng bản chất con người Việt Nam, cái chung và cái riêng được hoà làm một: Những đêm dài hành quân nung nấu Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu. (Chế Lan Viên) Thơ chống Mỹ đã nối liền tình cảm suy nghĩ mỗi người thành tiếng nói chung, trở thành nhịp đập chung của trái tim dân tộc. Trong những năm tháng ấy thơ trở thành một phần không thể thiếu nó, là sự cổ vũ động viên lớp người ra trận. Nếu không có hiện thực những năm đánh Mỹ chắc sẽ không có những vần thơ. Lớp cha trước lớp con sau Đã thành đồng chí chung câu quân hành. (Hoàng Trung Thông) Nền thơ chống Mỹ có sự góp mặt không thể thiếu đó là tiếng thơ của quần chúng, nhất là thơ bộ đội, từ truyền thống của anh vệ quốc trong kháng chiến chống Pháp đến những ngày đánh Mỹ, lại có thơ: Có bản giao hưởng nào hơn giao hưởng Trường Sơn Tiếng người tiếng xe hơn dáng ngưòi dáng núi Dáng cây cầu ngẩn ngơ chờ đợi. (Chào những đéi quân tuyền tuyến- Phạm Tiến Duật) Thơ hoà cùng dòng người: Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước Mà lòng phới phơi dËy tương lai. Từ hiện thực đó cho thấy những cuộc thi thơ, những cây bút trẻ được giải cao đều là những người lính. Ta không khó khăn gì khi điểm tên những Phạm Tiến Duật,Hoàng Nhuận Cầm, Nguyễn Duy,Nguyễn Đức Mậu. Đó là những nhà thơ thực sự chiến đấu ở chiến trường. Hiện thực cuộc sống sôi động tạo nên những vần thơ của các nhà thơ đồng thời là những người lính trên mặt trận. Hiện thực khốc liệt sôi động đã đi vào thơ ca của họ như một nguồn mạch chính.Họ mang vào thơ không khí của chiến trường, hơi thở của thời đại. Trong những gương mặt ấy Phạm Tiến Duật là nhà thơ để lại nhiều dấu ấn bởi c¸ch nói, cách thể hiện có nhiều điểm khác biệt: Xe không kính không phải vì xe không có kính Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi Ung dung buồng lái ta ngồi Nhìn đất nhìn trời nhìn thẳng Nhìn thÊy giã lïa xe m¾t ®¾ng Thấy con đường chạy thẳng vào tim. (Tiểu đội xe không kính) Trong khắc nghiệt vẫn có tiếng cười mang đậm chất lính, sự lãng mạn, niềm tin phơi phới ở tương lai. Bầu không khí sôi nổi và đầy nhiệt huyết ấy tạo nên làn sóng thơ ca, làm thơ trở thành nhu cầu không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi người dân Việt Nam. Từ những vị lãnh đạo bận trăm công nghìn việc vẫn dành những giờ phút cho thơ, đến những người lính trong chiến hào. Có lẽ chưa có một dân tộc nào có vẻ đẹp, sức mạnh của đời sống tâm hồn phong phú diệu kỳ như dân tộc Việt Nam. Những vần thơ chúc tết của Bác sau mỗi đêm giao thừa t¹o nên bầu không khÝ thiªng liêng, đồng thời nó còn là tiếng nói của niềm tin, lời kêu gọi toàn dân dốc tâm sức để dành thắng lợi: Tiến lên chiến sĩ đồng bào Bắc Nam sum họp xuân nào vui hơn. Những năm tháng hào hùng ấy chúng ta còn thấy có sự góp mặt đông đảo của các nhà thơ là những nhà lãnh đạo như Xuân Thuỷ, Sóng Hồng, Lê Đức Thọ. Có thể nói cuộc kháng chiến chống Mỹ đã khơi dậy nguồn cảm hứng lớn cho thơ, lôi cuốn lực lượng sáng tác ngày một đông đảo, mang đến cho thơ chống Mỹ tiÕng nói đa dạng của mọi tầng lớp, lứa tuổi nghề nghiệp. Tất cả đều xuất phát từ ý thức của người làm thơ trước vận mệnh của dân tộc. Các thế hệ nhà thơ kế tiếp nhau như dòng chảy không bao giờ ngừng. Họ cùng bên nhau trong trận tuyến đánh Mỹ. Bên cạnh các nhà thơ lão thành như Khương Hữu Dụng, Tú Mỡ tiÕp tục thể hiện trái tim và lòng nhiệt huyết của mình trên những trang viết. Ta có thế hệ các em nhỏ chín mưòi tuổi cũng tiếp bước cha anh, có những vần thơ hay, gãp tiÕng nói của mình vào nền thơ chống Mỹ như Trần Đăng Khoa. Các nhà thơ thuộc phong trào Thơ Mới đã nâng cao tầm tư tưỏng, hướng ngòi bút của mình vào sự nghiệp chung của đất nước với những bước chuyển mình rõ nét như Chế Lan Viên, Huy Cận, Xuân Diệu với nhận thức X­a phù du mà nay phù xa. Các nhà thơ này đã trở về ngọn nguồn của sự sáng tạo, đó chính là hiện thực cuộc sống gắn bó với nhân dân, với cách mạng, mà trở về với hơi thở của cuộc sống kháng chiến là hiện thực những ngày đánh Mỹ đau thương mà anh hùng. Cùng dòng chảy đó, lớp các nhà thơ trưỏng thành trong kháng chiến chống Pháp vẫn giữ được phong thái chắc khoẻ, viết đều tay khẳng định được tài năng cả thơ mình với những gương mặt tiêu biểu như: Hoàng Trung Thông, Trần Hữu Thung, Chính Hữu. Họ là một phần quan trọng tạo nên sức nặng của nền thơ chống Mỹ. Họ như những người lính quen xung trận không chút bỡ ngỡ trước hiện thực mới. Và chính hiện thực cuộc kháng chiến chống Mỹ đã vun đắp thêm cho tài năng thơ của những cây bút từ thời chống Pháp. Từ hành trang của người lính §iện Biên năm xưa, nay họ lại mang ngòi bót thơ của mình ra trận cùng anh giải phóng trên mỗi b­íc ®­êng hành quân. Lớp c¸c nhà thơ trẻ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ có những suy nghĩ sâu sắc, đầy trách nhiệm với tổ quốc, dân tộc. Các nhà thơ trẻ nhanh chóng chiếm được niềm tin từ người đọc. Họ đã thổi vào nền thơ chống Mỹ một luồng gió mới, mang ®Õn cho thơ chống Mỹ tiếng nói đa dạng. Các cây bút như: Bằng Việt, Xuân Quỳnh, Phạm Tiến Duật, Nguyễn Khoa Điềm, Phan Thị Thanh Nhàn, Lâm Thị Mỹ Dạ, Hoàng Nhuận Cầm thực sự tạo được dấu ấn trong lòng ngưòi đọc. Nhớ đến nền thơ chống Mỹ thì những cây bút trẻ này mãi là điểm sáng của một thời đại thi ca trong những ngày hào hùng, anh dũng, thử thách. Nhìn vào thực tế sáng tác, chúng ta thấy rằng đội ngũ các nhà thơ chống Mỹ đông đảo, đồng thời là những nhà thơ yêu nước, yêu chñ nghĩa xã hội, giàu tài năng và tinh thần chiến đấu. Mỗi nhà thơ dường như gắn bó tâm hồn của mình với mỗi vùng đất nhất định. Phạm Tiến Duật đÓ lại dấu ấn từng trang viết trên tuyến đường Trường Sơn. Lê Anh Xuân sống chiến đấu, lµm thơ và hi sinh ngay trên mảnh đất miền Nam yêu dấu. Lâm Thị Mỹ Dạ gắn mình với vùng đất Quảng Bình đầy khó nhọc nhưng nặng ân tình. Xuân Quỳnh đến với Vĩnh Linh vùng gió Lào cát trắng với những đêm ngủ hầm, dằn lòng lại trong nỗi nhớ chồng con để viết những trang thơ từ tuyến lửa. Các nhà thơ chống Mü đã sống với tất c¶ tâm hồn mình gi÷a lòng thực tế vĩ đại của cách mạng. Họ trải hồn mình hứng, lấy hơi thở của thời đại đem vào trong thơ. Đó là nét mới trong phong cách sống và viết của các nhà thơ chống Mỹ. Thơ chống Mỹ t¹o nên sự phong phú về mặt đề tài từ chuyện chung của đời sống xã hội, của hiện thực xã hội chủ nghĩa, đến những chuyện riêng tư như tình mẹ con, tình vợ chồng, lời ru chồng, nỗi niềm nhớ quê hương. Nhưng cảm hứng lớn trong thơ chống Mỹ đó là chủ nghĩa yêu nước sâu sắc đậm nét, mạnh mẽ được thể hiện bằng tình cảm cụ thể. Đó là tình yêu quê hương đất nước gắn với những ngưòi thân yêu ruột thịt. Thơ chống Mỹ vừa có nền vừa có đỉnh. Một mặt là sự phong phú trong đội ngũ sáng tác và số lượng tác phẩm. Nhưng vẫn có nhưng gương mặt tiêu biểu, có những bài thơ, câu thơ xứng đáng xếp vào hàng những vần thơ yêu nước đẹp nhất của thơ ca dân tộc. Điều tạo nên dấu ấn riêng của nền thơ chèng Mỹ chính là có nói đến sự mất m¸t hi sinh nhưng không bi lụy. Những đau thương ấy là những mũi tên, biến những đau thương thành hành động, thể hiÖn lòng căm thù, là sự bình tĩnh để nhËn thức cái đau thương là nhỏ so với sự hi sinh lớn lao của cả dân tộc. Cô gái mặc áo đỏ trong bài thơ cuộc chia ly màu đỏ của Nguyễn Mỹ. Không giấu được những giọt nước mắt, tình yêu tha thiết với người chồng. Vườn cây xanh và chiếc nón kia Không giấu nổi tình yêu cô rực cháy Không che được nước mắt cô đang chảy Nhũng giọt long lanh nóng bỏng sáng ngời. Nhưng Tổ quốc đang cần bảo vệ cô sẵn sàng chia tay chồng tiễn chồng vào mặt trận Khi tổ quốc cần họ biết sống xa nhau Những vần thơ của Thanh Hải như là tiếng thét sục sôi căm thù của cả dât tộc đối với quân xâm lược: Cây ơi lá xanh đâu Thuốc độc cành là úa Những gốc cháy căm thù Biến thành chông thành nỏ Sông ơi nước xoáy đâu Máu chảy hoà nước đỏ Nước xoay thành thuỷ triều Cuốn vùi thây chúng nó (Thanh Hải) Cả dân tộc đều ra trận, đó là h×nh ảnh: Một cây ná một cây chông cũng tiến công giặc Mỹ. Vượt lên bom đạn, là tiếng hát nụ cười của một dân tộc đang chiến đấu và nắm chắc chiến thắng. Những vần thơ chống Mỹ luôn thầm nhuần một chủ nghĩa lạc quan cách mạng sâu sắc.Thơ thể hiện một niềm vui từ bên trong, tâm hồn con người ViÖt Nam trong thời đại đánh Mỹ hồn nhiên mà không dễ dãi: Vai mang súng lòng mang tiếng hát Lên chòi canh hay xuống chiến hào Lòng ta vui đủ mọi âm vực Vui ngày nay và vui đến mai sau. (Huy Cận) Ta bắt gặp trong thơ chống Mỹ tiếng nói hăm hở lªn ®­êng: Mũ tai bèo khẽ nghiêng nghiêng Nghe lăn lăn những tiếng chim xuống hầm. (Hoàng Nhuận Cầm) Trong mưa bom bão đạn vẫn tồn tại tiếng cười hồn nhiên tinh nghịch của các cô thanh niên xung phong trong thơ Phạm Tiến Duật: Cái miệng em ngoa cho bạn cười giòn. Chỉ có trong thơ chống Mỹ nói riêng, v¨n häc chèng Mü nãi chung míi cã thø t×nh yªu v­ît qua kh«ng gian, thêi gian. Ta tõng c¶m nhËn mét t×nh yªu tuyÖt ®Ñp cña NguyÖt- L·m trong M¶nh tr¨ng cuèi rõng - NguyÔn Minh Ch©u. Yªu mét ng­êi chØ qua lêi kÓ cña ng­êi chÞ g¸i víi niÒm chung thuû son s¾t, th× nay trong th¬ Phạm TiÕn DuËt còng cã t×nh yªu nh­ thÕ: Cã lÏ nµo anh l¹i mª em Mét c« g¸i anh ch­a hÒ biÕt mÆt. (Göi c« thanh niªn xung phong) Cã lÏ chÝnh lý t­ëng cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü lµ th­íc ®o tiªu chuÈn cho t×nh yªu. §iÒu nµy t¹o nªn dÊu Ên, phÈm chÊt con ng­êi ViÖt Nam trong thêi kú lÞch sö cña d©n téc dï ®au th­¬ng nh­ng rÊt ®çi anh hïng,t¹o nªn nÐt riªng biÖt cña mét thêi ®¹i. DÊu Ên cña mét nÒn th¬ chèng Mü, mµ chóng ta nhËn thÊy lµ võa cã sù thèng nhÊt võa ®a d¹ng trong phong c¸ch biÓu hiÖn cña c¸c nhµ th¬. Th¬ chèng Mü ph¶n ¸nh chñ nghÜa l¹c quan s©u s¾c cña ng­êi ViÖt Nam ®¸nh Mü. Nã ®· kÕt tinh thµnh chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng.T¹o nªn søc ®Èy bªn trong mçi c©u th¬, bµi th¬, lµm nªn linh hån cña mçi t¸c phÈm nghÖ thuËt. Ta gÆp nÐt ®éc ®¸o trong th¬ chèng Mü, tiÕng nãi anh hïng trë thµnh tiÕng nãi tù nhiªn t×nh c¶m,chÊt tr÷ t×nh trë thµnh nguån m¹ch kh«ng thÓ thiÕu, bëi tr÷ t×nh vèn lµ truyÒn thèng cña th¬ ca ViÖt Nam. Nhµ nghiên cứu Hà Minh §øc tõng nhËn xÐt. “¢m ®iÖu tr÷ t×nh lµ mét ®Æc ®iÓm, mét truyÒn thèng quen thuéc cña th¬ ca ta”. Nh­ng chÊt tr÷ t×nh bÞ chi phèi bëi c¶m høng lín cña thêi ®¹i. Nªn nã quyÖn víi chÊt anh hïng ca. T¹o cho th¬ chèng Mü thªm tiÕng nãi chÝnh luËn ®anh thÐp Có thể ®iÓm qua nh÷ng g­¬ng mÆt tiªu biÓu cho phong c¸ch trữ tình - chính luận. Tè H÷u lµ ng­êi cã sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a chÊt tr÷ t×nh vµ trÝ tuÖ. Tõ tËp th¬ Từ ấy qua ViÖt b¾c đến Ra trËn lµ sù kÕt tinh trÝ tuÖ, më ra nhiÒu b×nh diÖn ®i vµo kh¸m ph¸ cèt lâi hiÖn thùc, nh­ng «ng vÉn kh«ng quªn ©m ®iÖu t©m t×nh ngät ngµo cña ng­êi con dµnh cho xø HuÕ: Nçi niÒm chi røa HuÕ ¬i Mµ m­a xèi x¶ tr¨ng trêi Trị Thiªn. §Õn tõng nçi ®ín ®au, xãt xa khi nhµ th¬ viÕt vÒ chÞ TrÇn ThÞ Lý: Cho t«i h«n bµn tay em l¹nh ng¾t Cho t«i n©ng bµn tay em n¾m chÆt (Người con gái Việt Nam) §Õn ChÕ Lan Viªn víi các tập thơ Ánh sáng và phù xa(1960),Hoa ngµy th­êng - Chim b¸o b·o(1967), Nh÷ng bµi th¬ ®¸nh giÆc (1972), §èi Tho¹i míi (1973) cã b­íc chuyÓn m¹nh mÏ tõ tr÷ t×nh sang chÝnh luËn vµ nhiÒu ng­êi gäi th¬ ChÕ Lan Viªn lµ nhµ th¬ trÝ tuÖ Nh­ vËy, h¬n 20 n¨m d©n téc ta b­íc vµo cuéc chiÕn tranh,nền th¬ của chúng ta lu«n cã b­íc tiÕn song hµnh.Điều đó đã t¹o nªn mét nÒn th¬ trµn ngËp søc sèng víi ®«ng ®¶o ®éi ngò c¸c nhµ th¬. Tõ ng­êi cÇm cµy, ng­êi lÝnh, ng­êi l·nh ®¹o vµ ®ñ mäi løa tuæi, mäi giíi ®Òu cã th¬. §iÒu nµy cã ®­îc do hiÖn thùc cuéc sèng nh÷ng ngµy ®¸nh Mü ®· th«i thóc trong s©u th¼m t©m hån cña mçi ng­êi d©n cã t©m hån thi sÜ. Ph¶i thÊy r»ng th¬ lµ mét mÆt trËn tÊn c«ng kÎ thï, lµ tiÕng nãi ®éng viªn, khÝch lÖ trong mçi b­íc ®­êng ra trËn. Trong th¬ nh÷ng ngµy ®¸nh Mü, cã nãi ®Õn n­íc m¾t ®au th­¬ng nh­ng cao h¬n t×nh c¶m lµ tiÕng nãi l¹c quan c¸ch m¹ng, niÒm tin vµo chiÕn th¾ng, cã bi th­¬ng nh­ng kh«ng bi lôy. ChÊt anh hïng ca thÊm ®Ém trong tõng trang viÕt, nã hßa quyện cïng ©m ®iÖu tr÷ t×nh, t¹o nªn phong c¸ch th¬ nh÷ng ngµy ®¸nh Mü võa thèng nhÊt võa ®a d¹ng. Trong nÒn th¬ hµo hïng Êy tiÕng th¬ cña c¸c nhµ th¬ n÷ mang mét dÊu Ên riªng, gãp vµo nÒn th¬ chèng Mü, t¹o nªn tiÕng nãi phong phú đa dạng trong nÒn th¬ chèng Mỹ 1.2. Đội ngũ thơ nữ và sự hình thành các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ 1.2.1. Điểm lại đội ngũ thơ nữ Nh×n vµo lÞch sö th¬ ca d©n téc, bªn c¹ch c¸c s¸ng t¸c cña c¸c nhµ th¬ ph¸i nam, tiÕng nãi cña ng­êi phô n÷ lu«n cã sù song hµnh, lµ bé phËn kh«ng thÓ thiÕu trong nÒn th¬ ca ViÖt Nam. Nã nh­ lµ mét phÇn t¹o nªn nÐt ®Æc s¾c mµ kh«ng ph¶i nÒn th¬ nµo còng cã ®­îc. §iÒu nµy ®­îc chi phèi ph¶i ch¨ng do ®Êt n­íc m×nh mang l¹i nguån c¶m høng d¹t dµo cho th¬ ca. Hay bëi sù nh¹y c¶m cña t©m hån ng­êi ViÖt Nam. Trong biÓn th¬ réng lín Êy c¶m xóc cña c¸c thi sÜ n÷ bao giê còng cã nÐt riªng ®­îc quy ®Þnh bëi giíi tÝnh, mang b¶n s¾c cña ng­êi phô n÷ ViÖt Nam nãi riªng vµ phụ nữ Á Đông nãi chung. Tõ thÕ kû X đến XVIII, thêi kú c¸c t¸c gi¶ s¸ng t¸c b»ng H¸n - N«m, qua c¸c triÒu ®¹i §inh- Lª - Lý - TrÇn sè l­îng nữ thi sĩ tuy Ýt nh­ng ®Ó l¹i những Ên t­îng ®Ëm nÐt, với những tên tuổi như Lý Ngäc KiÒu, Nguyªn Phi Ỷ Lan,Ng« Chi Lan, phần lớn nh÷ng bµi th¬ cña họ, thÓ hiÖn tÊm lßng nh©n ¸i tr­íc con ng­êi vµ cuéc ®êi. §Çu thÕ kû XIX ®©y lµ mèc ®¸nh dÊu sù ®ãng gãp lín lao cña ng­êi phô n÷ trong nÒn v¨n häc d©n téc víi nh÷ng tªn tuæi lõng lÉy: Nãi nh­ c¸ch ®¸nh gi¸ cña Xu©n DiÖu th×. “Trong v¨n häc cæ ®iÓn ViÖt Nam, nÕu chän bèn nhµ th¬ lín th× cã hai nhµ th¬ lín lµ phô n÷. NguyÔn Du, NguyÔn Tr·i vµ Hå Xu©n H­¬ng, Đoàn Thị Điểm. ViÖc nµy lµ mét nÐt kh¸ ®Æc biÖt, nÕu kÓ thªm vÒ sau Ngäc H©n C«ng Chóa, bµ HuyÖn Thanh Quan th× còng thÊy vai trß cña c¸c c©y bót n÷ trong v¨n häc d©n téc ta”. Nh­ vËy sù ®ãng gãp cña c¸c nhµ th¬ n÷ ®èi víi nÒn v¨n häc d©n téc ngµy cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh qua thêi gian. Mçi nhµ th¬ n÷ ®Òu thÓ hiÖn ®­îc b¶n s¾c, dÊu Ên riªng cña m×nh trªn thi ®µn d©n téc. §oµn thÞ §iÓm víi b¶n dÞch Chinh Phô Ng©m lµ mét t©m hån ®»m th¾m, xãt xa th­¬ng c¶m, Chinh Phô Ng©m lµ khóc ng©m cña ng­êi chinh phô lµ lêi than thë cña ng­êi phô n÷ cã chång ph¶i x«ng pha trËn m¹c. Lµ niÒm lo ©u, sÇu muén cña ng­êi vî trÎ ngµy ®ªm ngãng tin chång: Cïng tr«ng mµ l¹i cïng ch¼ng thấy ThÊy xanh xanh nh÷ng mÊy ngµn d©u Ngµn dâu xanh ng¾t mét mµu Lßng chµng ý thiÕp ai sÇu h¬n ai. Nh­ng nçi bËt hơn cả vÉn lµ Hå Xu©n H­¬ng “bµ chóa th¬ N«m”. Ng­êi t¹o ra c¶ mét hÖ thèng thÈm mü cho th¬ ca lóc bÊy giê. Cã lÏ chÝnh cuéc ®êi riªng t­ ®Çy nh÷ng bÊt h¹nh ®· chi phèi ®Õn s¸ng t¸c th¬ ca cña Hå Xu©n H­¬ng (lµ con ng­êi vî lẽ, hai lÇn lµm vî ®Òu lµ vî lẽ). Cho nªn trong th¬ cña bµ ngay tõ ®Çu thÕ kû XIX, ®· nªu bËt nh÷ng vÊn ®Ò riªng t­, nh÷ng bÊt c«ng mµ ng­êi phô n÷ phong kiÕn ph¶i g¸nh chÞu. Th¬ Hå Xu©n H­¬ng chó ý vµo nh÷ng bi kÞch riªng lẻ. §ã lµ bi kÞch cña ng­êi phô n÷ ph¶i lµm lÏ, nçi dë dang v× nÓ b¹n t×nh. Trong th¬ Hå Xu©n H­¬ng ng­êi phô n÷ ®Ñp lªn kh«ng chØ vÒ thÓ chÊt mµ tµi n¨ng còng kh«ng kÐm g× ®µn «ng. Cã ®iÒu hä kh«ng ®­îc x· héi träng dông. Do vËy trong th¬ bµ th­êng thÓ hiÖn kh¸t khao ch¸y báng vÒ t×nh yªu víi sù trçi dËy cña ý thøc c¸ nh©n m¹nh mÏ. Ng«n ng÷ th¬ Hå Xu©n H­¬ng gÇn gòi víi ng«n ng÷ hµng ngµy. Bµ sö dông thµnh th¹o c¸c thÓ ca dao tôc ng÷. Bµ ®· khai th¸c triÖt ®Ó vèn tõ tiÕng viÖt. Trong khi ®ã hÖ thèng t¸c phÈm v¨n häc trung ®¹i nÆng vÒ ­íc lÖ t­îng tr­ng. Nh­ng Hå Xu©n H­¬ng ®· v­ît ra ngoµi khu«n phÐp ®ã thÓ hiÖn ®Çy ®ñ b¶n ng· tù do cña m×nh. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh th¬ cã søc hót kú l¹ hay t©m hån ng­êi ViÖt Nam nhÊt lµ ng­êi phô n÷ dÔ dµng nh¹y c¶m rung ®éng tr­íc mäi biÕn th¸i cña cuéc ®êi. Cïng dßng ch¶y ®ã b­íc sang thêi kú Th¬ Míi - ®©y lµ thêi kú më ra cuéc c¸ch m¹ng lín cho nÒn th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu tiªn ®Êu tranh cho sù tån t¹i cña th¬ míi. Thi sÜ n÷ ®Çu tiªn lªn tiÕng trªn thi ®µn víi nh÷ng bµi viÕt sôc s«i d­ luËn mét thêi lµ NguyÔn ThÞ Manh Manh ®©y lµ n÷ thi sÜ ®i tiªn phong trong lµng th¬ míi. TiÕp sau ®ã nÕu ë miÒn B¾c cã V©n §µi, H»ng Ph­¬ng, Anh Th¬ th× ë ph­¬ng nam cã c¸c n÷ thi sÜ Mai §×nh, Méng TuyÕt. Mçi thi sÜ ®Òu cã mét giäng th¬ riªng bªn c¹nh chÊt ®ång quª lµ giäng ®iÖu kiªu kú. C¸c nhµ th¬ n÷ cña phong trµo Th¬ Míi ®· ®ãng gãp mét tiÕng nãi kh«ng kÐm phÇn quan träng trong phong trµo th¬. Ng­êi ta nhí mét Xu©n DiÖu ®a t×nh, mét Huy CËn sÇu n·o, mét L­u Träng L­ víi Tiếng s¸o thiªn thai th× còng kh«ng quªn Anh Th¬ víi bøc tranh ®ång quª g¾n liÒn víi t×nh yªu th­¬ng g¾n bã víi quª h­¬ng, lµng xãm. N¬i cã dßng s«ng, bÕn n­íc, con ®ß, luü tre xanh bao bäc lµng xãm. C¶nh s¾c thiªn nhiªn cø tù nhiªn ®i vµo trong th¬ cña thi sÜ mét c¸ch tù nhiªn, gi¶n dÞ. nh­ng còng ®Çy thó vÞ: M­a ®æ bôi ªm ªm trªn bÕn v¾ng §ß biÕng l­êi n»m mÆc n­íc s«ng tr«i Qu¸n tranh ®øng im l×m trong v¾ng lÆng Bên chòm xoan hoa tím rụng tơi bời (Chiều xuân) §Õn giai ®o¹n kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p sù xuÊt hiÖn cña c¸c c©y bót n÷ kh«ng nhiÒu nh­ng t¹o ®­îc nÐt riªng cho th¬ v¨n n­íc nhµ. Ng­êi phô n÷ trong th¬ kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p còng hiÖn lªn víi d¸ng vÎ míi, bªn c¹nh c«ng viÖc quen thuéc, trång d©u nu«i t»m cßn göi g¾m trong ®ã t×nh c¶m hËu ph­¬ng víi ng­êi ra trËn. Hiện thực mới ®· lµm nªn phong c¸ch míi trong th¬ hä: Mét nong t»m lµ n¨m nong kÐn Mét nong kÐn lµ chÝn nÐn t¬ C«ng em n¨m n¾ng m­êi m­a N­¬ng v­ên em cuèc cµy bõa trång d©u Lµm quµ dÖt lụa đậu hai Em may chiÕc áo phủ vài n¾ng nÇu Em sÏ më ®©u Tù tay ­¬m dệt gửi vµo tÆng anh. (Tơ tằm- Cẩm Lai) Như vậy trong suốt chiều dài của thơ ca dân tộc, các nhà thơ nữ luôn tìm được chỗ đứng trong lòng người đọc và có những đóng góp nhất định vào nền thơ ca Việt Nam. Nhưng sự đóng góp nổi bật phải đến thơ chống Mỹ. 1.2.2. Sự hình thành các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ Đến thêi kỳ chèng Mü, th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i đã có bước ph¸t triÓn rùc rì nhÊt. Mét nÒn th¬ chan hoµ chÊt tr÷ t×nh vµ còng mang ®Ëm chÊt anh hïng ca.Thành tựu của nền thơ chống Mỹ có sự đóng góp của nhiều thế hệ các nhà thơ. Nh­ng ®Ó t¹o nªn g­¬ng mÆt næi bËt, tiêu biểu cho th¬ ca chống Mỹ phải kể đến líp nhµ th¬ trÎ xuÊt hiÖn vµ tr­ëng thµnh trong thêi kú lÞch sö ®Çy biÕn ®éng cña d©n téc- thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Trªn cái nÒn v÷ng ch·i của truyÒn thèng th¬ n÷ ViÖt Nam. Sù xuÊt hiÖn cña c¸c nhµ th¬ n÷ thế hệ chống Mỹ lµ mét điều tÊt yÕu. S¸ng t¸c cña c¸c chÞ mang tinh thÇn h¬i thë cña thÕ hÖ m×nh. Giµu tµi n¨ng lại có t©m hån nh¹y c¶m,dÔ rung ®éng tr­íc mäi hiÖn thùc đời sống ®©y lµ ®iÓm mạnh cña ph¸i n÷ ®· mang ®Õn cho th¬ c¸c chÞ tiÕng nãi phong phó, ®»m th¾m mµ kh«ng Ýt nh÷ng suy nghÜ tr¸ch nhiÖm tr­íc cuéc ®êi. Cã thÓ nãi ®Õn thêi kú chèng Mü c¸c nhµ th¬ n÷ ®· cã nh÷ng ®ãng gãp xøng ®¸ng cho th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Trong s¸ng t¸c cña c¸c thi sÜ n÷ ®iÒu lµm nªn sù kh¸c biÖt ®ã lµ bªn c¹nh c«ng t¸c lµm nghÖ thuËt c¸c chÞ cßn ph¶i thùc hiÖn bæn phËn cña m×nh, ®¶m ®ang ®êi sèng gia ®×nh, nu«i d¹y con c¸i vµ ch­a h¼n đã được hoµn toµn gi¶i phãng khỏi nh÷ng ®Þnh kiÕn l¹c hËu. Nh÷ng chuyÓn m×nh cña ®Êt n­íc ®· thæi vµo hån th¬ c¸c chÞ nh÷ng c¶m xóc s©u s¾c víi nh÷ng buån vui lo l¾ng trong mçi b­íc ®i cña cuéc sèng. Hä ®· nãi lªn mét c¸ch thÊm thÝa lßng tin yªu cña thÕ hÖ m×nh, nãi lªn nh÷ng t×nh c¶m nh©n b¶n nhÊt cña ng­êi phô n÷ vÒ cuéc sèng. Trong th¬ cña hä bªn c¹nh tiÕng nãi riªng t­ vÒ t×nh c¶m c¸ nh©n th× vÉn tån t¹i tiÕng nãi cña mét c«ng d©n cã tr¸ch nhiÖm víi cuéc kh¸ng chiÕn cña d©n téc. C¸c nhµ th¬ n÷ kh«ng nÒ hµ nh÷ng khã kh¨n kh¾c nghiÖt cña cuéc sèng. Hä s½n sµng b­íc vµo hiÖn thùc cña cuéc chiến tranh, lÊy c¶m høng tõ nh÷ng chuyÕn ®i cã thÓ nguy hiÓm ®Õn ngay c¶ tÝnh m¹ng cña b¶n th©n m×nh. Xu©n Quúnh, Lâm Thị Mỹ Dạ đi ®Õn vïng ®Êt VÜnh Linh, Quảng Bình ®Çy khã kh¨n gian khæ vµ khèc liÖt cña cuéc chiÕn tranh. §Ó råi nh÷ng bµi th¬ ®Ó l¹i dÊu Ên trong lßng ng­êi ®äc ®­îc ra ®êi trong thêi gian nµy. Ở nh÷ng møc ®é vµ b×nh diÖn kh¸c nhau, c¸c chÞ ®· béc lé b¶n lÜnh cña m×nh mét c¸ch nhuÇn nhuyÔn ®a d¹ng, nhiÒu mµu s¾c. Sù xuÊt hiÖn cña mét ®éi ngò ®«ng ®¶o nh÷ng nhµ th¬ n÷ thêi chèng Mü nh­ Xu©n Quúnh, Phan ThÞ Thanh Nhµn, Ý Nhi, Lâm Thị Mỹ Dạ, Nguyễn Thị Hồng Ngát, Lª ThÞ M©y…®· t¹o nªn mét b­íc chuyÓn m¹nh mÏ c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng cho thơ chống Mỹ. Số l­îng bµi th¬ cña c¸c chÞ ®­îc b¹n ®äc yªu thÝch t¨ng lªn râ rÖt víi nguån c¶m høng phong phó cña ®êi sèng b¾t nguån tõ nhiÒu c¶m høng kh¸c nhau, tõ mét tæ lµm ®­êng: N¾ng ®æ mua tu«n vµ khãi ®¾ng Ngµn sao tiÕng cuèc chuyÓn trêi khuya. (Xu©n Quúnh) §Õn h×nh ¶nh bÊt tö cña ng­êi con g¸i ®· hi sinh cuéc sèng tuæi trÎ cho ®Êt n­íc: Cã ph¶i thÞt da em mÒm m¹i tr¾ng trong §· ho¸ thµnh nh÷ng vÇng m©y tr¾ng (L©m ThÞ Mü D¹) Vµ t×nh yªu còng nhiÒu cung bËc, nhiÒu s¾c th¸i kh¸c nhau. Tõ mét tho¸ng “H­¬ng thÇm” lặng lÏ kÝn ®¸o trong th¬ Phan Thi Thanh Nhµn ®Õn m·nh liÖt, ån µo nh­ biÓn c¶ trong th¬ Xu©n Quúnh. Th¬ chèng Mü võa cã nền vừa có đỉnh nghÜa lµ võa cã mét ®éi ngò ®«ng ®¶o l¹i võa cã nh÷ng g­¬ng mÆt tiªu biÓu cã ý nghÜa ®¹i diÖn cho mét thêi th¬. C¸c chÞ ®· mang ®Õn cho th¬ ca hiÖn ®¹i tiÕng nãi tr÷ t×nh ®»m th¾m nh­ng kh«ng kÐm phÇn s©u s¾c trÝ tuÖ. Trong nÒn th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i Xu©n Quúnh lµ t¸c gi¶ cã b¶n s¾n riªng kh¸ râ rÖt. Ngßi bót cña chÞ ®· thö th¸ch qua nhiều chñ ®Ò kh¸c nhau. Trong ®ã c¸c bµi th¬ vÒ t×nh yªu lµ nh÷ng bµi th¬ ®¹t ®Õn ®Ønh cao Dï ®i vµo nh÷ng vÊn ®Ò lín cña ®Êt n­íc hay trë vÒ nh÷ng t×nh c¶m riªng t­, th¬ Xu©n Quúnh bao giê còng lµ tiÕng nãi rÊt riªng cña mét t©m hån phô n÷ th«ng minh, s¾c s¶o ®Çy n÷ tÝnh. Th¬ Xu©n Quúnh lu«n lÊy c¶m xóc ch©n thùc lµm ®iÓm tùa cho s¸ng t¸c cña chÝnh m×nh. Th¬ chÞ chÝnh lµ ®êi sèng t×nh c¶m lµ t©m tr¹ng thËt cña chÞ víi mçi b­íc buån vui trong cuéc sèng. Th¬ cña chÞ ®· t¹o ®­îc tiÕng nãi riªng vµ søc sèng l©u bÒn trong lßng ng­êi ®äc. TiÕng nãi tr÷ t×nh dÞu dµng s©u l¾ng, chøa ®ùng h¬i thë cña thêi ®¹i dï dÊu Ên tõ truyÒn thèng ngµn x­a vÉn lµ ©m ®iÖu chñ yÕu trong th¬ chÞ. Tr­íc Xu©n Quúnh cã lÏ ch­a cã ng­êi phô n÷ nµo lµm th¬ nãi vÒ t×nh yªu b»ng nh÷ng lêi thiÕt tha nång nµn nh­ thÕ. TiÕng nãi t×nh yªu trong th¬ chÞ m¹nh mÏ ån µo, m·nh liÖt, chÞ ®»m th¾m nãi đến nh÷ng s¾c th¸i cung bËc cña t×nh yªu. Nh÷ng ngµy kh«ng gÆp nhau BiÓn b¹c ®Çu th­¬ng nhí Nh÷ng ngµy kh«ng gÆp nhau Lßng thuyÒn ®au r¹n vì NÕu tõ gi· thuyÒn råi BiÓn chØ cßn b·o tè NÕu ph¶i c¸ch xa anh Em chØ cßn b·o tố (ThuyÒn vµ biÓn) ChÞ cè g¾ng c¾t nghÜa nh÷ng trạng thái của t×nh yªu: D÷ déi vµ dÞu ªm Ồn µo vµ lÆng lÏ S«ng kh«ng hiÓu næi m×nh Sãng t×m ra tµn bÓ Sãng b¾t ®Çu tõ giã Giã b¾t ®Çu tõ ®©u Em còng kh«ng biÕt n÷a Khi nµo ta yªu nhau (Sãng - Xu©n Quúnh) Th¬ cña chÞ trë vÒ víi b¶n chÊt hån hËu, bao dung cña ng­êi phô n÷ ViÖt Nam, ®ã lµ ®øc hi sinh cña nh÷ng ng­êi mÑ, ng­êi chÞ. Trong khi ®ã Phan Thị Thanh Nhµn thùc sù biÕt ®Õn qua cuéc thi th¬ cña b¸o v¨n nghÖ n¨m 1970 víi hai bµi th¬ H­¬ng thÇm vµ Xãm ®ª. TiÕng th¬ Phan Thi Thanh Nhµn ngay tõ khi míi xuÊt hiÖn ng­êi ®äc ®· giµnh cho chÞ mét sù yªu mÕn tr©n träng bëi hån th¬ tr÷ t×nh ®»m th¾m, duyªn d¸ng, kÝn ®¸o mµ trÎ trung trong th¬ chÞ. NÕu Xu©n Quúnh ån µo m¹nh mÏ, s«i sôc trong con sãng trµo cña t×nh yªu. th× Phan ThÞ Thanh Nhµn l¹i nh­ mét loµi hoa ®ªm tù táa h­¬ng dÞu dµng trong lßng ng­êi ®äc. Th¬ cña chÞ còng nh­ ng­êi con g¸i kh«ng cã c¸i ®Ñp rùc rì nh­ng nÐt duyªn thÇm lµ ®iÓm nhÊn lµm say ®¾m lßng ng­êi. Nh­ng t×nh yªu trong th¬ chÞ còng kh«ng kÐm phÇn m·nh liÖt. Tuy nhiªn møc ®é thÓ hiÖn cña chÞ kh¸c h¼n Xu©n Quúnh. §iÒu nµy lµm nªn phong c¸ch riªng cña mçi nhµ th¬. Trong khi ®ã t×nh yªu cña L©m ThÞ Mü D¹ lµ sù khe kh¾t cña chÝnh m×nh víi ng­êi m×nh yªu. Trong th¬ Mü D¹ lu«n cã sù nghi ngê dß hái. ChÞ lu«n khao kh¸t mét t×nh yªu ph¶i chØ ra c¸i kÐm, ph¶i ch©n thËt ®Ó cïng nhau x©y dùng nh÷ng ®iÒu cã Ých cho cuéc sèng t­¬ng lai: Em sî lêi khen cña anh Nh­ sî chiÒu vÒ h¾t tèi NhiÒu khi ngåi mét m×nh Tr¸ch anh sao méng m¬ H·y chØ cho em c¸i kÐm §Ó em nªn ng­êi tèt lµnh H·y chØ cho em cai xÊu §Ó em ch¨m chót ®êi anh (Anh đừng khen em) Vµ ta còng cã mét Lª Thị M©y víi mét t©m hån ®a mang, m·nh liÖt ®Çy rung c¶m s©u th¼m ®Õn ®au ®ín tËn cïng. ChÞ nãi ®Õn t×nh yªu th©n phËn cña ng­êi ®µn bµ ®i qua chiÕn tranh. Anh kho¸c ba l« vÒ Đất trời dồn chật lại Em t¸i nhît niÒm vui Nh­ tr¨ng mäc ban ngµy. (Nh­ nh÷ng mïa tr¨ng) Ta cã mét ý Nhi trÇm l¾ng, khóc triÕt suy t­ trong c¸i nh×n hiÖn thùc trong tËp th¬ Nçi nhí con ®­êng (1974). Vµ ®Õn Ng­êi ®µn bµ ngåi ®an lµ tËp th¬ ®¸nh dÊu sù tr­ëng thµnh trong sù nghiÖp th¬ của chÞ. Ở ®ã cã mét c« bÐ con giµu m¬ ­íc, cã mét ng­êi phô n÷ nÆng lßng hi väng vµ có nh÷ng giÊc m¬ vÒ h¹nh phóc, cã mét ng­êi ®µn bµ khao kh¸t t×nh yªu, ©m thÇm nhưng vô cïng m¹nh mÏ. DiÖn m¹o th¬ n÷ chèng Mü võa ®a d¹ng, phong phó võa t¹o nªn nÐt riªng biÖt mµ nhµ th¬ nam giíi kh«ng cã ®­îc. C¸c chÞ kh«ng viÕt vÒ nh÷ng g× qu¸ míi mÎ những điều to lớn mµ sù kh¸c biÖt Êy thÓ hiÖn ë tr¸i tim nh¹y c¶m rung ®éng cña ng­êi phô n÷, cho nªn sự dÞu dµng, sù huyÒn diÖu, s©u kÝn trë thµnh ®iÓm m¹nh trong th¬ c¸c chÞ. Sù ®ång ®iÖu trong t©m lý, tÝnh c¸ch, t©m hån cña thÕ hÖ cïng lín lªn, tr­ëng thµnh ®· t¹o cho th¬ n÷ thế hệ chống Mỹ nh÷ng ®iÓm chung mµ vÉn chøa ®ùng vÎ ®Ñp của sự độc đáo. Sù h×nh thµnh c¸c nhµ th¬ n÷ nh­ lµ mét tÊt yÕu bëi nã ®­îc kÕ thõa tõ truyÒn thèng th¬ ca cña c¸c thi sÜ n÷ tõ thêi trung ®¹i cho ®Õn th¬ míi vµ th¬ ca chèng Ph¸p. Ở mçi giai đoạn th¬ ca ng­êi phô n÷ bao giê còng t×m ®­îc tiÕng nãi, vÞ tri ®øng cho riªng m×nh trªn thi ®µn. Do vËy kh«ng khã kh¨n g× khi lý gi¶i trong nÒn th¬ chèng Mü lu«n cã tiÕng nãi cña c¸c nhµ th¬ n÷ d¹t dµo c¶m xóc vµ chiÒu s©u t­ t­ëng. Bëi hiÖn thùc cuéc sèng ®· vun xíi cho nh÷ng tµi n¨ng tỏa sáng. Sù xuÊt hiÖn c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü lµ ®iÒu hiÓn nhiªn. NÕu trong cuéc sèng ®êi th­êng vai trß cña ng­êi phô n÷ rÊt quan träng, hä lµ nh÷ng ng­êi gi÷ löa th× trong th¬ ca còng vËy. TiÕng th¬ cña c¸c thi sÜ n÷ thêi chèng Mü lµ ®iÓm tùa tinh thÇn v÷ng ch¾c cho mçi ng­êi. Cã nh÷ng ng­êi lÝnh trÎ khi ng· xuèng mµ trong ba l« cña hä vÉn gi÷ bµi th¬ Huơng thÇm (Phan Thi Thanh Nhµn) nh­ mét niÒm ®éng viªn khÝch lÖ.Bµi th¬ Êy ®· nh¾c nhë nh÷ng ng­êi chiÕn sÜ nhớ đến một tình cảm dịu dàng ở hậu phương, điều đó giúp họ vượt qua bom đạn. Vµ däc chiÕn hµo vÉn cã th¬, vÉn cã nh÷ng con sãng t×nh yªu d÷ déi trµo d©ng trong th¬ Xu©n Quúnh. §iÒu ®ã lµm t©m hån mçi ng­êi ra trËn dÞu ®i. Nh÷ng vÇn th¬ cña c¸c chÞ nh­ dßng suèi m¸t t­íi vµo t©m hån kh¸t khao cña ng­êi lÝnh, cña mçi chóng ta sau bao kh¾c nghiÖt cña cuéc chiÕn tranh. §iÒu ®ã lµm nªn søc sèng l©u bÒn cña th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü. Sèng chiÕn ®Êu, lao ®éng, cèng hiÕn hÕt m×nh cho ®êi vµ cho th¬, c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mỹ góp phần không nhỏ vào thành tựu của nÒn th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam. 1.3. Con đường phát triển của các nhà thơ nữ thế hệ chống Mỹ. Ở phần này chúng tôi tập chung điểm qua những thành tựu sáng tác mà các nhà thơ nữ thế chống Mỹ đã đạt được. Như đã nói ở trên thơ chống Mỹ vừa có nền vừa có đỉnh. Những đỉnh cao của thơ nữ thế hệ chống Mỹ có ý nghĩa đại diện cho một giai đoạn thơ đạt được nhiều thành tựu lớn cả về nội dung cũng như hình thức thể hiện. Nh¾c ®Õn th¬ n÷ chèng Mü ng­êi ®äc dï ë løa tuæi nµo cũng phải kể đến kÓ ®Õn ba g­¬ng mÆt tiªu biÓu nhÊt (Xu©n Quúnh, Phan Thị Thanh Nhµn, L©m ThÞ Mü D¹) Ngoµi ra cßn có thể kÓ thêm Thuý Bắc, Trần Thị Hạnh, Ý Nhi, Lª ThÞ M©y, NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t. Nh÷ng nhµ th¬ nữ thế hệ chống Mỹ đã có mặt, ®· sèng ở, chiÕn tr­êng gắn bó với hiện thực cuộc sống trong chiÕn tranh.T©m hån th¬ cña họ không xa lạ với hiện thực khắc nghiệt của chiến tranh. Xu©n Quúnh, L©m ThÞ Mü D¹ lµ nh÷ng nhµ th¬ ®i vµo tuyÕn löa ®Ó t×m nguån c¶m høng s¸ng t¹o cho th¬ ca. ChÝnh nh÷ng chuyÕn ®i Êy ®· gióp các chÞ tr­ëng thµnh lªn rÊt nhiÒu. Xu©n Quúnh tr×nh lµng th¬ víi tËp th¬ Tơ tằm - Chồi biếc in chung với CÈm Lai (1963). Tập thơ gåm 18 bµi th¬ lÊy chÊt liÖu cuéc sèng t©m hån ng­êi diÔn viªn víi nh÷ng c¶m xóc ch©n thµnh, tươi trẻ c¶m cña một c« g¸i mới b­íc vào đời. ChÊt liÖu ®êi sèng x· héi ®i vµo trong th¬ chÞ còn Ýt. Tuy nhiªn ®«i lóc chÞ còng đã gắn tình cảm riêng tư với những vấn đề lớn của đất nước. TiÕng h¸t em cã chµng trai ®an nãn l¸ Cã c« g¸i m¾t huyÒn cìi nhÉn trao duyªn Vµ nçi ®au cña nh÷ng mèi t×nh chia c¾t Sãng C ửa Tùng th­¬ng nhí vç ngµy ®ªm. (Về đại hội) Nh­ng ng­êi đọc thường nhí ®Õn chÞ trong tư cách mét nhµ th¬ cña t×nh yªu. TiÕng nãi trong th¬ chÞ lµ tiÕng nãi cña con ng­êi ®­îc nu«i d­ìng vµ lín lªn trong chÕ ®é míi. ChÝnh ®iÒu nµy làm cho th¬ Xuân Quỳnh cã nhiÒu nÐt ®Æc s¾c kh¸c víi ng­êi phô n÷ ViÖt Nam sèng trong chÕ ®é cò, chÞu ¶nh h­ëng t­ t­ëng lÔ gi¸o phong kiÕn, ¶nh h­ëng bëi t­ t­ëng nho gia. Nh÷ng ng­êi phô n÷ nµy sèng n­¬ng nhê vµo chång con, lµ c¸i bãng cña chång. Xu©n Quúnh thì kh«ng, chÞ m¹nh mÏ r¾n rái lµm n¬i che chë cho ng­êi m×nh yªu. Ngñ ®i anh cø ngñ §· cã em thøc canh Cho ®Ñp giÊc m¬ anh Ngñ ®i anh cø ngñ (Ru) M¹ch th¬ hån hËu, t©m hån bao dung che chë cho ng­êi yªu. D­êng nh­ vÉn lµ nguồn m¹ch lín trong th¬ Xu©n Quúnh. ChÞ m·i lµ ®iÓm tùa v÷ng ch¾c cho ng­êi m×nh yªu c¶ ngoµi ®êi vµ trong th¬. ChÝnh ®iÒu nµy đã được mÑ nhµ th¬, nhµ viÕt kÞch L­u Quang Vò ngợi ca khi viÕt vÒ chÞ “T×nh yªu vµ sù ch¨m sãc chu ®¸o cña Quúnh ®· gióp Vò rÊt nhiÒu trong ®êi sèng vµ trong c«ng viÖc” [50, 434]. Năm 1968 Xuân Quỳnh cho ra ®êi tËp th¬ Hoa däc chiÕn hào. §Õn tËp th¬ nµy thÕ giíi th¬ cña chị ®­îc më réng nhuÇn nhÞ h¬n. Nh­ng ®iÓm m¹nh cña chÞ vÉn lµ nh÷ng m¶ng th¬ viÕt vÒ ®êi sèng riªng tư. ChÞ viÕt vÒ kØ niÖm tuæi th¬ víi nh÷ng æ r¬m hồng nh÷ng trøng (Tiếng gà trưa) trong th¬ chÞ trë thµnh nçi ¸m ¶nh, trở thành søc m¹nh néi t©m thúc dục tinh thần chiến đấu cña con ng­êi h«m nay. ChÞ viÕt vÒ nh÷ng câu thơ ®Çy tr¨n trë day døt vÒ con ng­êi vïng chiªm tròng. C« g¸i lÊy chång dï c¸ch s«ng c¸ch nói Quª mÑ nh×n vÒ mªnh m«ng n­íc trắng Sao xa c¸ch nh­ mét hßn ®¶o v¾ng Biết gửi ai cho mẹ bát canh cần. (Bài hát đắp đường) ChÞ viÕt vÒ tÊm lßng ng­êi phô n÷ hËu ph­¬ng víi t­ thÕ ch¾c tay sóng, v÷ng tay cµy, nçi nhí niÒm th­¬ng ng­êi ra trËn đã biÕn thµnh nh÷ng hµnh ®éng cã Ých: Nh÷ng nhánh lóa theo tay ng­êi th¼ng t¾p Nh­ lßng th­¬ng nèi tiÕp nh÷ng kh«ng cïng Cña hËu ph­¬ng gửi s©u vµo thí ®Êt Nçi nhí lªn xanh c¶ c¸nh ®ång. (Hậu phương) Xu©n Quúnh kh«ng chỉ dõng l¹i ®Ó l¾ng nghe nh÷ng rung ®éng cña chÝnh t©m hån m×nh. ChÞ muèn ®i s©u vµo hiÖn thùc ®Ó l¾ng nghe t©m hån cña thêi ®¹i. Víi t­ c¸ch lµ phãng viªn tuÇn b¸o V¨n nghÖ chÞ göi l¹i sau l­ng tÊt c¶ nh÷ng g× th©n yªu nhÊt. Thµnh phè Hµ Néi víi nh÷ng ng­êi chÞ yªu h¬n c¶ b¶n th©n m×nh (chång, con) ®Ó ®Õn víi vïng ®Êt VÜnh Linh - Qu¶ng TrÞ, vïng cöa ngâ cña cuéc chiÕn tranh. Ta kh«ng thÓ quªn ®­îc hình ảnh mét nhµ th¬ n÷ sèng hÇm, ngñ hÇm vµ lµm th¬ giữa tiÕng bom ®¹n. Trong håi øc cña ng­êi d©n vïng VÜnh Linh vẫn còn lưu giữ h×nh ¶nh nhµ th¬ thÝch ¨n khoai, uèng n­íc chÌ t­¬i …, ®äc th¬ gi÷a chiÕn hµo,ch¶y n­íc m¾t v× nhí chång con, vµ còng s½n sµng yªu th­¬ng g¾n bã víi vïng ®Êt khèc liÖt nµy: T«i s½n sµng ®em hiÕn c¶ ®êi t«i Cho c¸t trắng vµ giã Lµo qu¹t löa. (Gió Lào cát trắng) ChÞ ghi l¹i nh÷ng tÊm lßng kiªn trinh cña nh÷ng ng­êi sèng trong lßng ®Þa ®¹o: GiÆc Mü nÐm bom hñy diÖt lµng ta Xu©n kh«ng xanh, thu còng kh«ng vµng n÷a Gi÷a ban ngµy mÞt mï bom täa ®é Vµ ban ®ªm ph¸o sáng th¾p th©u ®ªm MÆt ®Êt kh«ng cßn kh¸i niÖm thêi gian Ta mang thêi gian vµo trong lßng ®Êt §èt ®Ìn lªn ta lµm ban ngµy Thêi gian cña ta kh«ng bao giê mÊt Thêi gian cña ta ®i trong lßng ®Êt. (Thời gian đi trong lòng đất) §Õn tËp th¬ Giã Lµo c¸t tr¾ng trái tim Xu©n Quúnh ®· hßa cïng nhÞp ®Ëp với trái tim của nhân dân, ph¶n ¸nh sự chân thực khắc nghiệt của chiến tranh. Víi t©m hån Êy vµ tr¸i tim cña ng­êi mÑ yªu con tha thiÕt. ChÞ th­¬ng xãt, xóc ®éng nh×n vÕt ch©n trÎ em ch¹y giÆc in trªn c¸t: Bôi c¸t báng giã Lµo hung d÷ VÕt ch©n trÎ em lµm ®au nçi nhí (Gió Lào cát trắng) Lµ ng­êi phô n÷ ®¶m ®ang lo toan cuéc sèng gia ®×nh, nhìn cuộc chiến tranh qua những chi tiết đời thường quen thuộc bị sáo trộn. Điều đó khiến người đọc cảm thấy xót xa day dứt: Nô tÇm xu©n ®©u mµ b­íc xuèng v­ên cà Hµng rµo thÐp gai mång t¬i kh«ng leo ®­îc C¸c b·i s«ng ®Çy bom næ chËm Con b­ím vµng bay kh«ng thÊy c¶i hoa vµng Em s¬ t¸n rau dÒn kh«ng mäc n÷a Th­¬ng mÑ già con nhí vÞ rau ®ay. (Rau) Vµ chÞ da diÕt nhí vÒ Hµ Néi: Em cã ®em theo g× ®©u Em göi l¹i cho anh tÊt c¶ Doi cát vàng với dòng sông đỏ. (Em có đem gì theo đâu) Cã thÓ nãi, ®Õn tËp Giã Lµo c¸t tr¾ng Xu©n Quúnh đã tìm được tiếng nói riêng. Th¬ chị hßa cïng nhÞp ®Ëp cña d©n téc. Cã ®­îc ®iÒu nµy bëi chÞ cã nh÷ng chuyÕn ®i thùc tÕ dµi ngµy, sèng trong bÇu kh«ng khÝ ¸c liÖt hµo hïng cña cuéc chiÕn tranh. ChÝnh v× vËy Giã Lµo c¸t tr¾ng lµ tËp th¬ cã nhiÒu søc nÆng nhÊt trong sù nghiÖp th¬ cña chÞ. TËp th¬ Lêi ru trªn mÆt ®Êt më ra mét thÕ giíi néi t©m phong phó cña ng­êi mÑ thuéc thÕ hÖ míi, chÞ viÕt nh÷ng vÇn th¬ hay nhÊt cho con, ®ång thêi ®ã lµ t©m sù, là nguyÖn väng s©u s¾c cña ng­êi phô n÷ sau cuéc chiÕn tranh l©u dµi vµ ¸c liÖt. Trong lêi ru con cña chi Èn chøa nh÷ng t©m sù sâu xa: Ngñ ®i con h·y ngñ ®i À ¬i c¸i ngñ đang về cïng con Tõ trong l¸ cá t­¬i non Vượt lªn m¶nh ®Êt vÉn cßn m¶nh bom Tõ ng«i nhµ míi võa lµm Nghe trong c¸i ngñ nång nµn mïi v«i. (Lời ru trên mặt đất) Lêi ru Êy còng thÊm ®­îm tinh thÇn hßa b×nh: À ¬i ngän löa ngµy x­a MÑ nu«i d­íi ®Êt b©y giê vÒ ®©y Nh×n lªn rùc rì trªn ®Çu Löa h«m qua ®· trong mµu cê bay. (Lời ru trên mặt đất) Giai đoạn sau này ngßi bót cña Xuân Quỳnh ®i s©u khai th¸c ®êi sèng cá nhân, thể hiện tiÕng nãi néi t©m ®Çy tr¨n trở. Kh¸t väng về h¹nh phóc gia ®×nh, vÒ m¸i Êm b×nh yªn ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c tËp th¬ S©n ga chiÒu em ®i (1984), Tù h¸t (Nxb T¸c phÈm míi 1984) Th¬ viÕt tÆng anh (Nxb V¨n nghÖ TP HCM - 1988). Cuối cùng là tập Hoa cá may (Nxb T¸c phÈm míi - 1989), ®©y lµ tËp th¬ khÐp l¹i cuéc ®êi cña ng­êi n÷ thi sÜ tµi hoa, ®a mang vµ gÆp nhiÒu tr¾c trë trªn ®­êng ®êi. Ngoµi ra víi tr¸i tim cña ng­êi mÑ yªu con hÕt m×nh chÞ cã nh÷ng s¸ng t¸c dµnh cho c¸c em thiÕu nhi vµ ®­îc c¸c em nhá yªu thÝch. Các tập thơ: C©y trong phè - Chờ tr¨ng (In chung Nxb Hµ Néi 1980). BÇu trêi trong qu¶ trøng (Nxb Kim §ång - 1983). TruyÖn L­u Nguyễn (truyÖn th¬) Nxb Kim §ång - 1983. Các tập truyện: Bao giê con lín - Nxb Kim §ång - 1975. Chó gÊu trong vòng ®u quay - Nxb Hµ Néi - 1978. Mïa xuân trªn c¸nh ®ång - Nxb Kim §ång - 1981. BÕn tµu trong thµnh phè - Nxb Kim §ång - 1984. VÉn cã «ng tr¨ng kh¸c - Nxb Kim §ång - 1988. TËp truyÖn thiÕu nhi - Nxb Phô N÷ - 1995. Víi nh÷ng thµnh tùu s¸ng t¸c đó, nhµ th¬ Xu©n Quúnh ®· ®­îc trao c¸c gi¶i th­ëng lín, xøng ®¸ng với sù nghiÖp s¸ng t¸c cña chÞ. Gi¶i th­ëng v¨n häc n¨m 1982-1983 cña héi nhµ v¨n ViÖt Nam víi tËp th¬ thiÕu nhi BÇu trêi trong qu¶ trøng. Gi¶i th­ëng v¨n häc n¨m 1989-1990 cña héi nhµ v¨n ViÖt Nam víi tËp Hoa cá may. Gi¶i th­ëng cña TW ®oµn TNCS Hå ChÝ Minh. Gi¶i th­ëng Nhµ n­íc vÒ VHNT n¨m 2001. Lóc sinh thêi và đến khi chØ cßn lµ nh÷ng kØ niÖm trong håi øc cña ng­êi th©n, b¹n bÌ th× thơ Xu©n Quúnh vẫn luôn lu«n chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong lßng ngưòi đọc vµ còn lại qua thêi gian. Cïng thêi víi Xu©n Quúnh nh­ng xuÊt hiÖn muén h¬n, Phan Thi Thanh Nhµn đã gãp vµo tiÕng th¬ cña c¸c thi sÜ n÷ thÕ hÖ chèng Mü tiÕng nãi dÞu dµng, e Êp mang phong c¸ch cña ng­êi phô n÷ ViÖt Nam truyÒn thèng. Th¬ t×nh cña chÞ xuÊt ph¸t tõ c¸i nh×n cña ng­êi phô n÷ kÝn ®¸o hay lo nghÜ vµ hi sinh cho ng­êi kh¸c. Tõ tËp Giªng hai (1969) ®Õn H­¬ng thÇm (1973) vÉn lµ t©m hån ng­êi phô n÷ víi t×nh yªu rôt rÌ bì ngì: Hä ngåi im kh«ng biÕt nãi n¨ng chi Mắt chît t×m nhau råi quay ®i Nµo ai ®· mét lÇn d¸m nãi Hoa b­ëi thơm cho lòng bèi rèi. (Hương thầm) Vµ trong chiến tranh t×nh yªu l¹i cµng nång nµn h¬n: GÆp ng­êi yªu råi vÉn cßn bì ngì Mét giê tr­íc khi quanh m×nh bom næ Em ®· quªn anh chØ nhí b¾n thï §¸nh giÆc xong råi em cø thÊy lo lo Anh cã giËn em kh«ng ®Êy (Sau trËn ®¸nh) ChØ cã trong nh÷ng ngµy ®¸nh Mü míi cã t×nh yªu nh­ thÕ, hä yªu nhau, lo l¾ng cho nhau nh­ng kh«ng quªn nhiÖm vô.Trong bom đạn của kẻ thù vẫn kh«ng kÐm phÇn ®¾m say trong t×nh yªu: Em viÕt cho anh khi Hµ Néi vÒ khuya Tµu bay ®Þch xo¹t ngang nãc phè Ở miền Tây hẳn anh vất vả Nh­ng lại b¨n kho¨n lo nghÜ ®Õn em nhiÒu §õng lo cho em thÕ, anh yªu. (Thư Hà Nội) Nh­ng hä thËt m¹nh mÏ d¸m hi sinh h¹nh phóc riªng, thËm chÝ c¶ nh÷ng g× thiªng liªng nhÊt cña cuéc sèng riªng t­ cho sù nghiÖp chung cña ®Êt n­íc. Con ®©u biÕt ®ªm nay lµ lÇn cuèi MÑ gÇn con råi sÏ ®i xa Phót nµy ®©y con n»m ngon giÊc MÑ bån chån nghe cßi giôc ngoµi ga. (Nói chuyện với con trước khi đi) Th¬ cña Thanh Nhµn kh«ng chØ nãi vÒ t×nh yªu, t×nh vî chång me con. Th¬ chÞ cßn lµ t©m sù cña c« g¸i trÎ dám tõ bá tÊt c¶ nh÷ng g× mÒm ngät cña cuéc sèng ®Ó ®Õn n¬i tuyÕn ®Çu ¸c liÖt. Søc sèng cña nh÷ng ng­êi con g¸i Lµ lßng c¨m thï vµ nçi nhí th­¬ng Kh«ng ai kÞp b¨n kho¨n chê ®îi ChØ mét niÒm riªng da diÕt: Më ®­êng. (Ở th¸ng giªng hai) Nh­ vËy më ®Çu là tËp th¬ Giªng hai (1969) ®Õn H­¬ng thÇm (1973), rồi Ch©n dung ng­êi chiÕn th¾ng 1977), và B«ng hoa kh«ng tÆng (1987), th¬ Thanh Nhµn cã nh÷ng b­íc chuyÓn míi. ChÞ viÕt nhiÒu th¬ t×nh, theo n¨m th¸ng, nh÷ng bµi th¬ cña chÞ tõ nhÑ nhµng sang tr¶i nghiÖm, tr¨n trë nh­ng ®é l­îng h¬n. Nh­ng dï thÕ nµo nh÷ng bµi th¬ cña chÞ vÉn rÊt ch©n thµnh, gÇn gòi vµ v× thÕ chiÕm ®­îc chç ®øng trong lßng ng­êi ®äc. Ngoµi ra, còng gièng nh­ Xu©n Quúnh chÞ còng giµnh mét sè trang viÕt cho c¸c em thiÕu nhi nh­: Xãm ®ª ngµy Êy (truyÖn ng¾n thiÕu nhi 1977), Hoa m¨t trêi (1978), Tuæi tr¨ng r»m (1982), Bá trèn (1995). Sù thµnh c«ng trong sù nghiÖp th¬ cña chÞ ®­îc ®¸nh dÊu b»ng gi¶i nh× trong cuéc thi th¬ cña b¸o V¨n nghÖ n¨m 1969 víi bµi H­¬ng thÇm. ChÞ lµ héi viªn héi nhµ v¨n ViÖt Nam. Lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh Héi nhµ v¨n Việt Nam trong giai ®o¹n 2001-2005. Víi nh÷ng ®ãp gãp to lín ®ã n¨m 2007 Phan Thi Thanh Nhµn ®· ®­îc tÆng gi¶i th­ëng nhµ n­íc vÒ V¨n häc nghÖ thuËt. Còng nh­ Xu©n Quúnh, Phan Thi Thanh Nhµn, nhµ th¬ L©m Thi Mü D¹ còng ®Ó l¹i nh÷ng thµnh tùu th¬ ca cã ý nghÜa quan träng trong ®êi sèng v¨n học nước nhà L©m ThÞ Mü D¹ xuÊt hiÖn muộn hơn Xu©n Quúnh vµ không dÞu dµng táa h­¬ng gièng nh­ Phan ThÞ Thanh Nhµn. ChÞ đã ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên riªng biÖt, t¹o nªn b¶n s¾c cña m×nh. S¸ng t¸c cña Lâm Thị Mỹ Dạ gồm có: Tr¸i tim sinh në, (in chung víi Ý Nhi- NXB VH 1974), Bµi th¬ kh«ng n¨m th¸ng (NXB t¸c phÈm míi 1983), H¸i tuæi em ®Çy tay (NXB §µ N½ng - 1989), §ª tÆng mét giÊc m¬(NXB Thanh niªn 1984)vµ mét sè tập truyÖn viÕt cho thiÕu nhi ®ã lµ c¸c tËp truyÖn: Danh ca cña ®Êt (1984); Con nai vµ dßng suèi, (1987); PhÇn th­ëng mu«n ®êi (1987). N÷ thi sÜ cña vïng ®Êt Qu¶ng B×nh nµy ®· mang vµo trong th¬ m×nh c¸i s¾c s¶o cña con ng­êi miÒn Trung, vÞ mÆn cña giã biÓn vµ c¸i n¾ng r¸t báng cña giã Lµo ®· lµm nªn mét chÊt th¬ riªng, mang bãng d¸ng cña con ng­êi Mü D¹. LÇn ®Çu tiªn trong th¬ cña c¸c nhµ th¬ n÷ ta b¾t gÆp những ý nghÜ t¸o b¹o n¨m 1971 chÞ viÕt: Bè sÏ bÕ con quay trßn Nh­ xoay mÊy vßng qu¶ ®Êt Nh÷ng tø l¹, nh÷ng ý nghÜ ®éc ®¸o mang ®Õn liªn hÖ bÊt ngờ tạo høng thó cho ng­êi ®äc: §Êt nh­ cô g¸i yªu GiÊu bao ®iÒu ch­a nãi Bçng nh­ nh÷ng mÇm non Khi nghe mùa xuân gäi Buæi sím §µ L¹t trong th¬ chÞ thËt méng m¬. Mü D¹ ®· t¹o ®­îc mét c¸i nhìn riªng: TiÕng chim trong ng©n thµnh vßm thµnh chuçi Nh­ mét loµi hoa l¹ cña trêi Th¶ từng chùm xuống thµnh phè ®Çy v¬i (Một ngày Đà Lạt) Dï ë c­¬ng vÞ nµo lµm phãng viªn, biªn tËp viªn V¨n häc, Uû viªn Ban chÊp hµnh Héi V¨n häc nghÖ thuËt tØnh Thõa Thiªn HuÕ, Uû viªn Ban chÊp hµnh Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam kho¸ III, Uû viªn Héi ®ång Héi Thơ Hội Nhà v¨nViÖt Nam kho¸ V, Lâm Thị Mỹ Dạ cũng sáng tác khá đều đặn Tµi n¨ng th¬ cña chÞ ®­îc ghi nhận b»ng c¸c gi¶i th­ëng: gi¶i nhÊt cuéc thi th¬ cña b¸o v¨n nghÖ 1973; gi¶i th­ëng v¨n häc cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam 1981 -1983, Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007. Nh­ vËy, nh×n tæng quan vÒ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü chóng ta thÊy mét ®iÒu: Lµ nh÷ng thi sÜ n÷ nh­ng c¸c chÞ kh«ng ®øng bªn lÒ cña cuéc chiÕn mµ d¸m ®i vµo nh÷ng n¬i ®­îc xem lµ ®iÓm nãng cña cuéc chiÕn tranh, sèng vµ chiÕn ®Êu cïng nh©n d©n tuyến löa, VÜnh Linh, Quảng Bình. Nh÷ng vÇn th¬ hay nhÊt cña c¸c chÞ ®­îc ra ®êi trong hoµn c¶nh chiến tranh ác liệt đó. C¸c chÞ đã phản ánh trong thơ nỗi đau, sù tµn ph¸ huû diệt, nh÷ng mÊt m¸t mµ chiÕn tranh gây ra cho đến những tình cảm thiêng liêng nhất víi giäng ®iÖu vµ t©m hån cña c¸c thi sÜ n÷. §iÒu mµ chóng ta cÇn kh¼ng ®Þnh là bªn c¹nh nh÷ng trang th¬ ®Çy ¾p nh÷ng sù kiÖn, nh÷ng lo âu tr¨n trë, bao giê cũng là một vẻ đẹp nữ tính. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng tr¸i tim ng­êi mÑ, hä lu«n giµnh cho trÎ th¬ nh÷ng s¸ng t¸c hay nhÊt. Víi sù t«n träng nh÷ng suy nghÜ c¶m xóc cña c¸c em. TiÕng th¬ cña c¸c chÞ đã gãp mét phÇn quan träng vào tiến tr×nh chung cña th¬ hiÖn đại, trªn c¶ hai phương diện néi dung vµ nghÖ thuËt. Ch­¬ng 2 ĐẶC ĐIỂM THƠ NỮ THẾ HỆ CHỐNG MỸ NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN NỘI DUNG TRỮ TÌNH 2.1. ThÓ hiÖn t×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc T×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc lµ mét chñ ®Ò lín cña th¬ ca, nhÊt lµ trong giai ®o¹n chèng Mü, nguån c¶m høng Êy trë thµnh h¹t nh©n chÝnh của các nhà thơ, nhà văn. §èi víi mçi con ng­êi, quª h­¬ng lu«n cã vÞ trÝ quan träng, nhµ th¬ Xu©n DiÖu tõng viÕt: “Nã lµ nh÷ng tÕ bµo nguyªn s¬ ®Çu tiªn cña t©m hån con ng­êi, thËt lµ huyÒn bÝ. Quª h­¬ng lu«n ®äng l¹i nh÷ng ¸m ¶nh ®Ëm s©u vµ dai d¼ng gãp phÇn t¹o nªn mét hån th¬, mét cèt c¸ch nh­ thÕ”. §èi víi mçi ng­êi nghÖ sü quª h­¬ng l¹i cã mét vÞ trÝ quan träng trong s¸ng t¸c. Nhµ th¬ Huy CËn trong håi ký cña m×nh tõng béc b¹ch r»ng: “Víi ng­êi lµm nghÖ thuËt, quª h­¬ng cã vÞ trÝ v« cïng quan träng, nã lµ yÕu tè ban ®Çu rÊt c¬ b¶n t¹o nªn t©m hån nghÖ thuËt, t¹o hån th¬” [26]. Víi c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü, t×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc trong th¬ c¸c chÞ cã rÊt nhiÒu c¸ch nghÜ, c¸ch c¶m høng, nçi lßng riªng, c¸c nhµ th¬ nh­ Xu©n Quúnh, Phan ThÞ Thanh Nhàn, Lâm ThÞ Mü D¹ Ý Nhi... cïng víi c¸c nhµ th¬ nam nh­ Ph¹m TiÕn DuËt, NguyÔn Khoa §iÒm, H÷u ThØnh, NguyÔn Duy lu«n giµnh cho t×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc b»ng nh÷ng c©u th¬ xuÊt ph¸t tõ gan ruét cña m×nh. T©m hån c¸c nhà thơ nữ lu«n ®au ®¸u nçi niÒm hướng về quê hương n¬i m×nh sinh ra, hướng về nh÷ng miÒn quª n¬i m×nh ®Æt ch©n ®Õn. C¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü lu«n dµnh cho Hµ Néi nh÷ng t×nh c¶m yªu th­¬ng g¾n bã. Mét Hµ Néi g¾n liÒn víi tuæi th¬ trong th¬ Phan ThÞ Thanh Nhµn, víi nh÷ng h×nh ¶nh gÇn gòi th©n thuéc: Khãi chiều c¬m nhÑ bay lªn §­êng th¬m v­¬ng vÝt mïi th¬m ngät ngµo Hoa xoan th¶ tím mÆt ao Hoa ngâu, hoa b­ëi lÉn vµo hoa chanh R¬m thơm quấn quýt bàn chân L¹i mïi ®Êt ải lẫn cùng cỏ tươi. (Làng quê) TÊt c¶ kû niÖm vÒ Hµ Néi n¬i cã mét vïng quª méc m¹c yªn b×nh víi khãi lam chiều, h×nh ¶nh ªm ®Òm cña tuæi th¬ thÊm s©u vµo hån th¬ chÞ mét t×nh yªu quª h­¬ng m·nh liÖt. Hµ Néi trong th¬ Thanh Nhµn g¾n víi nh÷ng g× gÇn gòi, th©n quen, ®¸ng yªu nhÊt, ®ã lµ dßng s«ng quª, c¸i giÕng ®Çu lµng, h×nh ¶nh thÊm trµn t×nh nghÜa hay mét Xãm ®ª x­a cò: C¸i giÕng ®Çu lµng bèn ph­¬ng Lau giät må h«i dõng bªn ®­êng Uèng ngôm n­íc ®ựng trong lßng giếng Nghe thÊm trµn t×nh nghÜa quª h­¬ng (Cái giếng đầu làng). Phan ThÞ Thanh Nhµn lu«n t×m vÒ Hµ Néi nh­ mét n¬i ®Ó l­u gi÷ nh÷ng c¶m xóc: Thµnh phè vµ anh nh÷ng n¨m th¸ng gian lao Cho t«i sèng ngät ngµo th¸ng ngµy cay ®¾ng. Hµ Néi lµ m¸i nhµ che chë t©m hån nhµ th¬, sau bao cay ®¾ng. Víi Xu©n Quúnh Hµ Néi lµ n¬i nu«i d­ìng, «m Êp mçi ng­êi con cña Hµ Néi, cña ®Êt n­íc: Tho¸ng gÆp l¹i mét h×nh c©y Hµ Néi Gi÷a ®Êt n­íc nh­ rõng ngh×n tªn gäi Khi ®ång ®éi ngñ bªn ®­êng bãng m¸t theo che. (C©y Hµ néi) §ã lµ lßng yªu Hµ Néi trong nh÷ng ngµy chèng Mü. Mét Hµ Néi ®ang trải qua những ngày bom ®¹n, trong ®ín ®au nh­ng ®Çy t×nh nghÜa: Sau tiÕng cßi b¸o ®éng ®Çu tiªn Ta bçng yªu biÕt bao nhiªu Hµ Néi Yªu c¶ c¸i bùc m×nh khi xe v­íng ph¶i nhau. (Xu©n Quúnh) Cã thÓ trong cuéc sèng b×nh th­êng cã nh÷ng ®iÒu lµm ta bùc m×nh nh­ng khi trë thµnh kû niÖm, ta l¹i thÊy yªu quý nã biÕt bao nhiªu. M¶nh ®Êt Hµ Néi trë thµnh nguån m¹ch kh¬i gîi c¶m xóc cho biÕt bao thi nh©n, ph¶i cã sù g¾n bã s©u nÆng th× c¸c chÞ míi cã nh÷ng vÇn th¬ tha thiÕt nh­ vËy. C¶m thøc vÒ Hµ Héi lµ nçi nhí nhung, kh¾c kho¶i ®èi víi mçi con ng­êi tõng sèng trªn m¶nh ®Êt nµy. Mçi nhµ th¬ giµnh cho Hµ Néi nh÷ng trang viÕt kh¸c nhau. Nh÷ng lần gÆp gì mỗi miền quê đều để lại những kỷ niệm khó phai mờ. H×nh bãng quª h­¬ng lu«n hiÖn h÷u trong tiÒm thøc mçi con ng­êi. Với nhà thơ Xuân Quỳnh tình yêu quª h­¬ng gắn liền với nh÷ng kû niÖm tuæi th¬, n¬i cã h×nh bãng ng­êi bµ: Ch¸u chiÕn ®Êu h«m nay V× lßng yªu Tæ quèc Vì xóm làng thân thuộc Bµ ¬i còng v× bà V ì tiếng gà cục tác Ổ trøng hång tuæi thơ (Tiếng gà trưa) Xuân Quúnh, Phan ThÞ Thanh Nhµn, NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t viÕt vÒ Hµ Néi víi t×nh yªu ch¸y báng, vÒ c¶m xóc tõ buæi ®Çu, về hoµi niÖm tuæi th¬. Ẩn chøa trong lòng mỗi người t×nh yªu quª h­¬ng sâu nặng. L©m ThÞ Mü D¹ trë vÒ vïng ®Êt Qu¶ng B×nh ®Çy giã, c¸t, n¬i nu«i d­ìng, Êp ñ tuæi th¬. Miền Trung hiÖn lªn trong thơ chÞ ®Çy kh¾c nghiÖt, lam lò, nh­ng còng Êm ¸p nghÜa t×nh: §Êt chóng t«i mïa hÌ r¸t báng Ngän giã m¸t ban ®ªm, ngän giã nãng ban ngµy Quª h­¬ng t«i vïng ®Êt miÒn Trung Cã hai bµn tay việc chi lµm còng ®­îc (Tin ở bàn tay) Sinh ra vµ lín lªn trong n¾ng giã cña miÒn Trung, Mü D¹ thÊu hiÓu h¬n ai hÕt tÝnh chÊt kh¾c nghiÖt cña thêi tiÕt dµnh cho vïng ®Êt nµy. Nh­ng ngưòi dân nơi đây ®ãn nhËn nh÷ng khã kh¨n, thö th¸ch víi tinh thÇn bÒn bØ vµ kh«ng chÞu khuÊt phôc. Cã thÓ nãi h×nh ¶nh quª h­¬ng lu«n ®­îc c¸c nhà thơ nữ viết lªn v« cïng gÇn gòi vµ th©n th­¬ng. T×nh yªu quª h­¬ng cña c¸c chÞ xuÊt ph¸t tõ tiÕng s¸o ng©n trong trÎo, ngät lµnh, ®Õn b·i cá, xãm ®ª, n¬i l­u gi÷ tÊt c¶ nh÷ng kû niÖm. Âm thanh tiÕng s¸o quª h­¬ng ¸m ¶nh trong th¬ L©mThÞ Mü D¹: S¸o ngân hay tiÕng quª h­¬ng Êm nh­ lêi mÑ yªu th­¬ng dÆn dß Mªnh m«ng sóng n­íc con ®ß §ªm tr¨ng gi· g¹o c©u hß ai trao. (TiÕng s¸o tróc) H×nh ¶nh mét b·i cá ven ®ª ®i vµo trong th¬ Xu©n Quúnh: Cỏ bê ®ª rÊt l¹ Xanh như là chiªm bao. (Con chả biết được đâu) Yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc, c¸c chÞ gắn lßng m×nh víi mọi miền đất nước. Vïng ®Êt n¬i nµo còng trµn ngËp yªu th­¬ng Mçi miÒn ®Êt n¬i c¸c chÞ ®i qua ®Òu chøa ®ùng nh÷ng t×nh c¶m m¸u thÞt: Em vÒ víi quª anh NiÒm kh¸t khao tuæi nhá Thµnh phè ®· bao n¨m ChØ cßn trong nçi nhí (Xuân Quỳnh) Xu©n Quúnh trong §µ N½ng g­¬ng mÆt ng­êi, g­¬ng mÆt biÓn, Phan ThÞ Thanh Nhµn trong Đªm l¹nh gi¸ nhí T©y Nguyªn, HuÕ m­a, VÒ T©n Phong mïa gÆt; NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t trong C¶m nhËn §µ L¹t, Th¨m nµng T« ThÞ; L©m ThÞ Mü D¹ víi Mét ngµy §µ L¹t, Đ­êng thñ ®«... Những địa danh trong thơ các chị đã làm nên mét bøc tranh ®Êt n­íc mu«n mµu s¾c. Trong ®ã mỗi trang viÕt lµ n¬i t©m sù, sÎ chia những tình c¶m đối với con ng­êi vµ c¶nh vËt của vùng đất mµ các nhµ th¬ tõng ®i qua. Mçi miÒn ®Êt ®Òu mang ®Õn cho các nhµ th¬ n÷ nh÷ng d­ vÞ khã quªn. §Õn xø HuÕ gặp c¬n m­a HuÕ, Phan ThÞ Thanh Nhµn thÊy lßng m×nh l©ng l©ng: Nghe HuÕ m­a buån l¾m Sao lßng m×nh l©ng l©ng. (C¬n m­a HuÕ) Lâm ThÞ Mü D¹ l¹i dµnh cho §µ L¹t nh÷ng vÇn th¬ ®»m th¾m, dÞu nhÑ víi c¸i t«i kh«ng ån µo, cø dÞu nhÑ thÊm s©u vµo lßng ng­êi ®äc: Tiếng chim trong ngÇn thµnh vßng, thµnh chuỗi Nh­ mét loµi hoa l¹ cña trêi Th¶ tõng chïm xuèng thµnh phè ®Çy v¬i §µ L¹t thÊm vµo t«i nh­ r­îu Cho l¹ lïng t«i nhận mặt giÊc m¬. (Mét ngµy §µ L¹t) Tõ kÝ øc tuæi th¬ n¬i con ®ª Yªn Phô trong th¬ Phan ThÞ Thanh Nhµn, mét Hµ Néi ®Çy nhí th­¬ng trong th¬ Xu©n Quúnh, mét §µ L¹t yªn tÜnh, méng m¬ trong th¬ L©m ThÞ Mü D¹... tÊt c¶ ®Òu trìu mến th©n th­¬ng bëi mét tÊm ch©n t×nh dµnh cho quª h­¬ng. Ng­îc thêi gian trë vÒ tr­íc, trong nÒn th¬ ViÖt Nam ®· cã mét n÷ sÜ cã nh÷ng vÇn th¬ t­¬i t¾n, míi mÎ vÒ lµng quª ViÖt Nam. N÷ sÜ Anh Th¬ ®· t¹o nªn mét bøc tranh quª h­¬ng víi “bÕn v¾ng”, “®ß xưa”, “qu¸n tranh”, “hoa xoan” tÊt c¶ gîi vÎ ®Ñp yªn tÜnh n¬i vïng quª nh­ng còng gîi lªn nh÷ng vÊt v¶: M­a ®æ bôi ªm ®Òm trªn b·i vắng §ß biÕng lười n»m mặc n­íc s«ng tr«i Qu¸n tranh ®øng im lìm trong v¾ng lÆng BÕn chòm xoan hoa tÝm rông t¬i bêi (ChiÒu Xu©n - Anh Th¬) Cßn V©n §µi víi mét giäng th¬ ªm ¸i, mét t©m hån giàu kû niÖm ®· gîi cho lßng ta, lßng yªu mÕn con ng­êi Nam Bé: Nhí chiÕc cÇu qua Mặc B¾c, Tiªu cầm N­íc rãc r¸ch bªn ®¸m d©u ®¸m ®Ëu §­êng Trµ Kha ruéng vát xanh d­a hÊu Những cỗ trâu chầm chậm d­íi hµng xoµi. (Trµ Vinh th­¬ng nhí) §Õn c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü cøu n­íc, t×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc vÉn lµ nguån m¹ch chÝnh nh­ng mang mµu s¾c cña c¸i t«i trong thêi ®¹i míi. T×nh yªu quª h­¬ng trong th¬ c¸c chÞ më réng thµnh t×nh yªu Tæ quèc. Víi c¸c chÞ Tæ quèc lµ nh÷ng g× gÇn gòi xung quanh cuéc sèng con ng­êi vµ trë thµnh mét phÇn máu thịt sâu xa. Tæ quèc, quª h­¬ng lµ nh÷ng g× gÇn gòi víi truyÒn thèng, trong th¬ Mü D¹ là âm thanh tiếng ®µn ®¸, nã mang giai ®iÖu hån thiªng d©n téc: Ng­êi x­a nay ë n¬i ®©u Mµ nay ®µn ®¸ mét mµu hoang s¬ (Nghe tiếng đàn đá) ChÞ ®­a ng­êi ®äc ®Õn ©m thanh tiÕng trèng ®ång, trë vÒ c©u chuyÖn cæ TruyÖn cæ n­íc m×nh. §ã lµ t×nh yªu nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa cña d©n téc. Trong khi Phan ThÞ Thanh Nhµn l¹i yªu biÕt mÊy “xãm ®ª” n¬i nh÷ng con ng­êi nghèo khæ nh­ng ®Çy t×nh nghÜa. T¸c gi¶ viÕt vÒ nã nh­ mét lêi nh¾n nhñ chóng ta ®õng quªn những ngày khæ cực. Mçi con ng­êi, mçi sè phËn nh­ng hä gièng nhau ë c¸i nghÌo: Kh«ng ai giống ai nghÒ nghiÖp Kh«ng ai kh¸c ai c¸i nghÌo. (Xóm đê) Víi nhµ th¬ Xu©n Quúnh chị kh«ng chØ biÕt l¾ng nghe nh÷ng rung ®éng t©m hån m×nh mµ còn më lßng m×nh l¾ng nghe nhÞp th¬ cña thêi ®¹i. T×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc cña chÞ thËt s©u ®Ëm, mçi niÒm quª, vïng ®Êt chÞ ®i qua ®Òu ®Ó l¹i trong chÞ t×nh yªu s©u l¾ng, chÞ göi l¹i “Thµnh phè tuæi th¬”, “Thµnh phè tuæi thanh niªn” vÒ víi vïng ®Êt VÜnh Linh- Qu¶ng TrÞ cöa ngâ chiÕn tr­êng, n¬i ¸c liÖt nhÊt cña cuéc chiÕn tranh, ®Ó råi trong chÞ nảy sinh mét t×nh yªu tha thiÕt víi m¶nh ®Êt lÇn ®Çu tiªn chÞ ®Æt ch©n tíi: T«i s½n lßng đem hiÕn c¶ ®êi t«i Cho c¸t tr¾ng vµ giã Lµo qu¹t löa (Gió Lào cát trắng) ChÞ yªu c¸i lµng nhá cña ng­êi d©n vïng biÓn, hiÓu ®­îc t©m t­ cña hä: Lµng t«i ®©y sao anh l¹i ng¹c nhiªn GiÆc ph¸ hÕt kh«ng cßn g× n÷a ChØ cã tÊm lßng vµ c©y sóng trong tay Uèng n­íc hè bom ®¸nh giÆc ®ªm ngµy Vµ khi ngñ gèi ®Çu lªn bao ®¹n (Làng) T×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc trong th¬ Xu©n Quúnh g¾n liÒn với niÒm tin t­ëng ë t­¬ng lai, với søc sèng tiÒm tµng cña mçi con ng­êi ViÖt Nam, với mçi vïng ®Êt mµ chÞ ®i qua: §Êt ®au th­¬ng ngh×n lÇn sèng chÕt §Õn b©y giê ®Êt ®· cã cờ bay Råi sÏ cã lµng, råi sÏ cã c©y Cã thµnh phè, tiÕng c­êi vµ ánh sáng (Bắt đầu bằng những là cờ) T×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc được các nhà thơ nữ thÓ hiÖn ë nhiÒu gãc ®é. Trong ®ã Hµ Néi tr¸i tim c¶ n­íc vÉn lµ n¬i mµ nh÷ng trang th¬ c¸c chÞ trµn ngËp nçi niÒm, mét Hµ Néi trong nçi nhí cña Xu©n Quúnh: MiÒn n¾ng xa th¨m th¼m mét m×nh Nghe rÐt đến nhí vÒ Hµ Néi (Nghe rét đến nhớ về Hà Nội) Hµ Néi trë thµnh nçi niÒm ®au ®¸u kh«n ngu«i trong th¬ Phan ThÞ Thanh Nhµn. Những bài th¬ viÕt vÒ Hµ Néi của chị gãp vµo v­ên th¬ ca ngîi thñ ®«. §i th¨m ®Òn chïa, Thanh Nhµn nghÜ ®Õn ng­êi x­a víi biÕt bao tù hµo, th­¬ng c¶m. “§©y lµ ®Òn Voi phôc thê Hoµng tử Linh Lang ®· ph¸ tan giÆc Tèng đµn voi trËn hiªn ngang ®Õn giê cßn phñ phôc” [36, 99]. Còng gièng nh­ Xu©n Quúnh tin vµo ngµy chiÕn th¾ng, ®Êt n­íc b×nh yªn th× Thanh Nhµn tin r»ng mét Hµ Néi anh hïng trong chiÕn ®Êu sÏ lµ mét Hµ Néi ®Ñp lªn trong hoà bình, x©y dùng dï b©y giê cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n gian khæ. Ph¶i cã t×nh yªu tha thiÕt víi m¶nh ®Êt thñ ®« th× míi cã nh÷ng vÇn th¬ tin t­ëng, tù hµo nh­ vËy: H¹n rồi óng trªn c¸nh ®ång hîp t¸c Mïa thu vÒ, sè c¬n b·o t¨ng nhanh Phè th× chËt nhµ l¹i ®«ng §­êng nghÏn hµng giê - xe löa ch¹y Xãm t«i ë cßn mïa m­a lÇy léi Thµnh phè nghÌo, bao nçi lo toan Ch­a bao giê, tõ chÝn tr¨m n¨m Hµ Néi b­íc vµo quy ho¹ch lín (Thành phố tôi yêu) Cïng m¹ch c¶m xóc về t×nh yªu ®Êt n­íc th¬ Xu©n Quúnh cßn thÓ hiÖn ë niÒm vui ®Êt n­íc thèng nhÊt, håi sinh,giang sơn nèi liÒn mét dải vµ cïng víi nã lµ ý thøc x©y dùng ®Êt n­íc ®Ñp giµu h¬n trong thêi b×nh: Em ë ®©y gi÷a n¾ng mªnh m«ng Mïa nắng l¹ ®iÖp trïng bê bÕn l¹ §Êt hoang dã gäi tay ng­êi ®Õn vỡ ThÐp gai cßn nham nhë dấu ngµy qua. Còng viÕt vÒ quª h­¬ng L©m ThÞ Mü D¹ l¹i dµnh cho m¶nh ®Êt miÒn Trung víi m­a bom b·o ®¹n nh÷ng vÇn th¬ t­¬i t¾n, ca ngợi những con ng­êi ch©n thËt, kh«ng ®¸nh mÊt niÒm tin vµo cuéc sèng. ChÞ viÕt nh÷ng c©u th¬ lµm dÞu sù khèc liÖt cña chiÕn tranh: Mµu vµng bom bi lÉn mµu vµng cña lóa Bom næ chËm kh«ng lµm ta sî n÷a Nµo chÞ em m×nh gÆt ®i th«i Mçi ng­êi ®éi mét vµnh tr¨ng nhá Chấp chới nghiªng trªn th¶m lóa vµng. (GÆt ®ªm) ChiÕn tranh ®· bÞ ®Èy lïi ra khái tâm hồn hä, chØ cßn l¹i vÎ ®Ñp trÎ trung, yªu ®êi cña c« g¸i. C¸c nhà thơ nữ của chúng ta lu«n cã mét t©m hån trong trÎo nh­ ch­a bao giê ph¶i v­íng bËn lo âu nên có thể viÕt ®­îc nh÷ng vÇn th¬ t­¬i xanh trong nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh: §ªm qua bom næ tr­íc thÒm Sím ra trêi vÉn ngät mÒm tiÕng chim Nghe h­¬ng c©y véi ®i t×m Hai chïm æi chÝn lÆng im cuèi v­ên (Hương vườn) Bªn c¹nh ®ã, chÞ vẫn cã nh÷ng vÇn th¬ viÕt vÒ Tæ quèc thËt th©n th­¬ng xóc ®éng: Tæ quèc trong lång ngùc cña t«i ®©y Trong h¬i thë, trong mÆn nång m¸u thÞt Trong giäng nãi, trong nô c­êi tha thiÕt Trong suèt cuéc ®êi c¬ cùc s­íng vui. (Tổ quốc- Lâm Thị Mỹ Dạ) T×nh yªu quª h­¬ng cña c¸c chÞ g¾n liÒn víi vïng ®Êt, søc sèng cña con ng­êi n¬i c¸c chÞ ®i qua. Xu©n Quúnh yªu loµi c©y døa gai vïng ®¶o C« T« nã tượng trưng cho søc sèng cña con ng­êi ViÖt Nam: Chỉ còn nó những cây Dứa dại Thách thức gió gào,sóng thét cuồng điên Che trở những ngôi nhà sau nó vẫn bình yên. (Những cây dứa dại -Xuân Quỳnh) Phan ThÞ Thanh Nhµn thể hiện tình yêu đối với phiªn chî vïng cao, chợ tết vùng nông thôn đồng bằng bộ: Trái cam kề bên hạt đỗ Gà mái mơ nằm cạnh ổ trứng tròn Hàng kẹo vừng ríu rít trẻ con Bánh pháo lặng im giấu niềm vui giòn giã Tết trưa đến mà lòng náo nức quá Chẳng mua gì chân cứ bước quanh co. (Thăm Thuận Vi) Quª h­¬ng ®Êt n­íc sÏ m·i trë thµnh miÒn ký øc thiªng liªng trong mçi con ng­êi, ®ã lµ t×nh yªu dµnh cho mçi miền quª n¬i c¸c chÞ ®i qua, niÒm tù hµo vÒ ®Êt n­íc t­¬i ®Ñp, vÒ nh÷ng con ng­êi đã hiÕn d©ng tuæi xu©n cña m×nh cho Tæ quèc. Em ®· lÊy t×nh yªu Tæ quèc cña m×nh th¾p lªn ngän löa §¸nh l¹c h­íng thù høng lÊy luång bom. (Kho¶ng trêi hè bom- Lâm ThÞ Mü D¹) C©u th¬ mang tầm t­ t­ëng của thêi ®¹i, tr¸i tim hång cña ng­êi con g¸i mang ®Ëm chÊt c¸ch m¹ng. T×nh yªu Tæ quèc ®­îc n©ng lªn tÇm cao míi, nh÷ng ng­êi con cña ®Êt mÑ s½n sµng hy sinh cuéc sèng, tuæi trÎ cña m×nh ®Ó ®æi lÊy sù b×nh yªn cho Tæ quèc. Th«ng qua h×nh ¶nh, c¶m xóc ®êi th­êng, b×nh dÞ kh«ng ph¶i h« hµo lªn giäng mµ tiÕng th¬ vẫn cất cao. C¸i t«i c¶m xóc c¸ nh©n ®­îc hßa chung trong c¸i ta réng lín một cách nhuÇn nhÞ đã t¹o nªn d¸ng vÎ riªng cho th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü. 2.2. T×nh c¶m dµnh cho ng­êi th©n §èi víi c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü víi b¶n n¨ng cña ng­êi phô n÷ trong t­ c¸ch lµ ng­êi vî, ng­êi b¹n g¸i th©n th­¬ng, c¸c chÞ lu«n dµnh nh÷ng trang th¬ thÊm ®Ëm t×nh c¶m ®Ó viÕt vÒ nh÷ng ng­êi th©n yªu víi nh÷ng t×nh c¶m tha thiÕt nhÊt. §©y d­êng nh­ lµ nguån ®Ò tµi kh«ng hÒ v¬i c¹n trong th¬ c¸c chÞ, nã còng t¹o nªn dÊu Ên riªng trong th¬ c¸c chÞ. Víi tr¸i tim phô n÷ giµu t×nh yªu th­¬ng vµ nh÷ng xóc c¶m ®êi th­êng ch©n thËt, tiÕng th¬ c¸c chÞ viÕt vÒ ng­êi th©n yªu ®· lµm dÞu ®i nçi ®au cña cuéc chiÕn tranh ¸c liÖt. B»ng giäng ®iÖu t©m t×nh c¸c chÞ viÕt vÒ nh÷ng ng­êi mÑ, về nh÷ng ®øa con, về ng­êi em trai, về ng­êi b¹n g¸i th©n yªu, về ng­êi bµ g¾n víi nh÷ng kû niÖm tuæi th¬. Trong th¬ c¸c nhµ th¬ n÷ ®· cã sù kÕt hîp khÐo lÐo, giữa nh÷ng c«ng viÖc ®êi th­êng vµ nh÷ng ®iÒu cao c¶. ViÕt vÒ gia ®×nh, về nh÷ng ng­êi yªu th­¬ng, th¬ c¸c chÞ bao giê còng lµ tiÕng nãi thiÕt tha, thÇm lÆng mang søc nặng t×nh c¶m. Lµ nh÷ng ng­êi phô n÷ sèng nÆng nghÜa t×nh c¸c chÞ lu«n dµnh nh÷ng lêi th¬ hay nhÊt ®Ó viÕt vÒ ng­êi bµ, ng­êi mÑ cña m×nh. Trong th¬ L©m ThÞ Mü D¹ lµ thêi thÇm th× cña ®øa ch¸u mong mái t×m thÊy h×nh ¶nh son trÎ trªn m¸i tãc cña bµ, trªn lµn da ®· bÞ thêi gian phñ mê: Lµm sao thÊy ngo¹i thuở cßn xu©n M¸ c¨ng trßn m«i th¾m ®á Lµm sao thÊy ¸nh m¾t bµ r¹ng rì Ng­íc nh×n lªn lêi hÑn ban ®Çu. (Thời tuổi trẻ bà đâu - Lâm Thị Mỹ Dạ) Ta gÆp rÊt nhiÒu h×nh ¶nh nh÷ng ng­êi con, ng­êi ch¸u mong ­íc ng­îc dßng thêi gian ®Ó t×m vÒ víi qu¸ khø,n¬i gÆp nh÷ng kû niÖm cña ng­êi th©n, nã thÓ hiÖn niÒm kÝnh yªu tha thiÕt của ngưòi trong cuộc. Trong th¬ B»ng ViÖt lµ nh÷ng kû niÖm vÒ ng­êi bµ víi nh÷ng kû niÖm hai bµ ch¸u trong nh÷ng ngµy lam lò vÊt v¶ nh­ng còng trµn ngËp t×nh yªu th­¬ng cña t×nh bµ ch¸u: Mét bÕp löa Êp yªu nång ®­îm Ch¸u th­¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng m­a Lªn bèn tuæi trong ®· quen mïi khãi N¨m Êy lµ n¨m ®ãi mßn ®ãi mái Bè ®i ®¸nh xe kh« r¹c ngùa gÇy. (BÕp löa) Trong th¬ L©m ThÞ Mü D¹ t×nh yªu bµ g¾n liÒn víi nçi kh¸t khao ®­îc chia sÎ víi nh÷ng khã kh¨n cña mét thêi tuæi trÎ, mong ­íc ®­îc thÊy l¹i d¸ng vÎ cña thời con g¸i ®· qua cña bµ. Mong ­íc Êy xuÊt ph¸t tõ t×nh yªu th­¬ng cña ®øa ch¸u ngo¹i dµnh cho ng­êi bµ vµ mét t©m hån ®a c¶m ®· b¾t ®Çu ­u t­ c¶m nhËn ®­îc b­íc ®i cña thêi gian: Hai tuæi trÎ hai qu·ng ®êi xa qu¸ BiÕt lµm sao chia sÎ bµ ¬i! (Thời tuổi trẻ bà đâu) Trong th¬ Xu©n Quúnh h×nh ¶nh ng­êi bµ thÓ hiÖn cho tiÕng gäi kÝnh yªu, ®¸nh thøc ­íc muèn gi¶n dÞ cña con ng­êi vÒ mét cuéc sèng b×nh th­êng. Nã lµ thanh ©m cña tiÕng lßng, cña tuæi th¬ trµn ngËp giÊc m¬ vÒ h¹nh phóc: TiÕng gµ tr­a Mang bao nhiªu h¹nh phóc §ªm ch¸u vÒ n»m m¬ GiÊc ngñ hång s¾c trøng. (Tiếng gà trưa) ViÕt vÒ ng­êi th©n, nh÷ng c©u th¬ viÕt vÒ mÑ lµ nh÷ng c©u th¬ cã søc nÆng, mang l¹i nh÷ng rung ®éng mãnh liÖt nhÊt trong th¬ cña c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü. Còng viÕt vÒ ng­êi mÑ nh­ng c¸c nhµ th¬ nam th­êng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò thÕ sù, hä khai th¸c ®Ò tµi theo h­íng tõ h×nh t­îng ng­êi mÑ cô thÓ kh¸i qu¸t lªn thµnh h×nh t­îng Tæ quèc: MÑ l­ng cßng tãc b¹c tÇn t¶o sím h«m Nu«i c¸c anh ta d­íi hÇm bÝ mËt C¶ ®êi mÑ hy sinh gan gãc Hai m­¬i n¨m gi÷ ®Êt gi÷ lµng MÑ lµ mÑ ViÖt Nam. (Trë vÒ quª néi - Lª Anh Xu©n) Hay lµ h×nh ¶nh ng­êi mÑ dòng c¶m kiªn c­êng trong th¬ Tè H÷u: Sî chi sóng giã tµu bay T©y kia ®· th¾ng Mü nµy ta ch¼ng thua. (MÑ Suèt) C¸c nhµ th¬ n÷ kh«ng ®i vµo khai th¸c ë gãc ®é nµy, h×nh t­îng ng­êi mÑ trong th¬ cña c¸c nhµ th¬ n÷ th­êng khu«n hÑp trong mçi cuéc ®êi, mçi sè phËn. H×nh ¶nh ng­êi mÑ trong th¬ L©m ThÞ Mü D¹ hiÖn lªn víi cuéc ®êi vÊt v¶, ®Çy nh÷ng gian tru©n: Th¸c ghÒnh n­íc c¶ s«ng s©u Chèng chÌo m×nh mÑ ®­¬ng ®Çu b·o gi«ng Buån lo mÑ dÊu trong lßng Nu«i em trong d¹ mẹ mong th¸ng ngµy Nçi m×nh biÕt ngá ai hay Bao ®ªm n­íc m¾t vơi ®Çy mÑ ¬i (Trái tim sinh nở) H×nh ¶nh ng­êi mÑ trong th¬ L©m ThÞ Mü D¹ hiÖn lªn ®Çy ®ñ nh÷ng ®¾ng cay nuèt vµo trong, dµnh trän t×nh yªu, niÒm tin cho con, hy sinh thÇm lÆng nhËn tÊt c¶ nçi ®au vÒ m×nh,. Trong th¬ Ý Nhi hình ảnh mÑ lại lµ n¬i ®Ó béc lé nh÷ng day døt vÒ mét thêi tuæi trÎ sèng Ých kû vµ n«ng næi cña m×nh. Gi÷a bao nhiªu n¨m th¸ng ng­îc xu«i §· cã lóc lßng con ®¬n b¹c Quªn c¶ nh÷ng ®iÒu t­ëng kh«ng sao quªn ®­îc Nh­ ng­êi no quªn c¬n ®ãi cña m×nh.. (KÝnh göi mÑ) §èi víi mçi con ng­êi h×nh ¶nh ng­êi mÑ th­êng lµ h×nh ¶nh s©u ®Ëm, nã lµ bÕn ®ç b×nh yªn nhÊt cho mçi chóng ta sau gi«ng b·o cuéc ®êi. Trong th¬ c¸c nhµ th¬ n÷ lu«n ®au ®¸u h×nh ¶nh ng­êi mÑ. Đó lµ n¬i c¸c chÞ ®Æt niÒm tin, n¬i mçi ng­êi t×m thÊy ý nghÜa cña cuéc sèng. Th¬ Phan ThÞ Thanh Nhµn thể hiện thật sâu sắc điều đó. Cuéc sèng kh«ng cã mÑ mäi thø sÏ v« nghÜa viÕt bao. §©u tÊm lßng nh¹y c¶m T×nh yªu vµ bµi th¬ Còng ch¼ng hÒ ®au khæ Ch¼ng mét ngµy ®¹n bom Ch¼ng mïa thu gi«ng giã Ch¼ng mïa hÌ cao xanh. Xu©n Quúnh, đã viÕt những dßng th¬ s©u s¾c vÒ ng­êi cha th©n yªu cña m×nh. §ã lµ t×nh c¶m cña ®øa con lu«n thiÕu thèn, khao kh¸t t×nh c¶m: Ngờ ngợ bóng ai xa A ! đúng rồi bóng cha Tôi ôm ngưòi nức nở Biết không con đợi chờ (Gặp cha) Ng­êi mÑ lµ n¬i nu«i d­ìng, Êp ñ t©m hån nhµ th¬. D¹y cho con biÕt yªu, biÕt ghÐt, vun ®¾p nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt cho con, nu«i d­ìng con biÕt rung ®éng tr­íc mäi c¶m xóc cña cuéc ®êi, mÑ chÝnh lµ ®iÓm tùa tinh thÇn cho con: Dẫu con đi đến suốt cuộc đời Vẫn không đi hết những lời mẹ ru. Trong sè c¸c nhµ th¬ n÷ viÕt vÒ mÑ cã lÏ L©m ThÞ Mü D¹ lµ ng­êi lu«n dµnh nhiÒu trang th¬ nhÊt. In s©u trong t©m hån chÞ lµ h×nh ¶nh ng­êi mÑ mét thêi ©m thÇm nuèt nçi ®au riªng vµo lßng, c«i cót nu«i con b»ng tÊt c¶ nghÞ lùc của mình (NghÜ vÒ mÑ, Hái tuæi em ®Çy tay, Tr¸i tim sinh në, Hoa ch¾t chiu). Th¬ viÕt vÒ mÑ cña Mü D¹ ngoµi niÒm kÝnh yªu, lßng biÕt ¬n v« h¹n, lµ nçi ngËm ngïi tưởng như trong d¸ng cña mÑ cã h×nh bãng cña số phận m×nh. Nh÷ng c©u th¬ v× thÕ thªm xãt xa, kh¾c kho¶i h¬n: Tr¸ch x­a ai ®· phô t×nh §Ó cho mÑ chÞu mét m×nh khæ ®au Thác ghềnh nước cả, sông sâu Chống chèo mình mẹ đương đầu bão giông. (Trái tim sinh nở) H×nh ¶nh ng­êi mÑ bÐ nhá mong manh, chÞu ®ùng ch¾t chiu ®Ó dµnh t×nh c¶m cho con: Con gọi hoa ch¾t chiu lµ hoa cña mÑ Bëi tin hoa nh­ ®êi mÑ, mÑ ¬i. (Hoa chắt chiu - Lâm Thị Mỹ Dạ) Trong th¬ NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t lµ tiÕng lßng s©u th¼m mµ chÞ dµnh cho ng­êi mÑ dÞu hiÒn cña m×nh: MÑ chÝnh lµ cèt rÔ Cho con kÕt qu¶ ®¬m b«ng. (Dâng mẹ) T×nh yªu th­¬ng cña ng­êi mÑ ®· n©ng ®ì nh÷ng b­íc ®i cña mçi ng­êi trªn chÆng ®­êng ®êi ®Çy mÖt mái ©u lo. C¸c chÞ viÕt vÒ mÑ víi tÊt c¶ niÒm c¶m th«ng chia sÎ, biÕt ¬n. Sù sÎ chia s©u s¾c Êy chỉ cã thÓ ®­îc viÕt ra tõ nh÷ng tr¸i tim nÕm tr¶i cña cuéc ®êi lµm vî, lµm mÑ, tõ nh÷ng b¾t tr¾c, nh÷ng vÊp v¸p ®au ®ín cña chÝnh cuéc ®êi c¸c chÞ. ChÝnh v× lÏ ®ã khi cã con c¸c chÞ dµnh toµn bé t×nh yªu, ch¨m lo cho nh÷ng ®øa con bÐ báng cña m×nh. Nh÷ng vÇn th¬ viÕt vÒ con trong th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü ®¸nh thøc b¶n n¨ng lµm mÑ víi tÊt c¶ t×nh yªu th­¬ng bao la dµnh cho nh÷ng ®øa con th©n yªu cña m×nh, nh÷ng c©u th¬ trµn ngËp t×nh yªu th­¬ng. §ã lµ lêi c­ng nùng víi ®øa con th¬ d¹i ®ang được «m Êp trong vßng tay m×nh. §«i lµn m«i con NgËm bÇu vó mÑ Nh­ bóp hoa huÖ Ng©m tia n¾ng trêi. (Trắng trong - Lâm ThÞ Mü D¹) MÑ nu«i con lín kh«n b»ng dßng s÷a m¸t lµnh, trong vßng tay yªu th­¬ng che chë, ®Ó råi con l¹i trë thµnh nguån vui, søc m¹nh, ®iÓm tùa tinh thÇn cho mÑ. Nh÷ng lêi v« nghÜa cña con D¹y cho mÑ nghÜa yªu th­¬ng cuéc ®êi. (Chùm quả cho con - Lâm Thị Mỹ Dạ) §­a ng­êi mÑ vÒ th­ë thiÕu thêi víi nh÷ng dÊu Ên tuæi th¬. Con bµy ®ñ thứ trß ch¬i MÑ quay vÒ th­ë thiÕu thêi kh«ng hay. (NghÜ vÒ con nh­ biÓn - Lâm Thị Mỹ Dạ) Trong th¬ Xu©n Quúnh tiÕng h¸t ru con víi giäng ®iÖu gi·i bµy, thñ thØ ®ang vç vÒ ve vuèt, ®­a con vào giÊc ngñ cïng t×nh yªu th­¬ng cña mÑ. Ngñ ®i con h·y ngñ ®i À ¬i c¸i ngñ ®ang vÒ cïng con. (Lời ru trên mặt đất) ChÞ lÊy tiÕng ru vµ t×nh yªu th­¬ng ®Ó che chë cho con trong giÊc ngñ tr­íc gi÷ déi cña bom ®¹n. Ngñ yªn con, ngñ ®Éy giÊc nghe con Lêi mÑ ru lµm chiÕn hµo che chë. (Lời ru trên mặt đất) Lêi ru cña ngưòi mẹ trµn ngËp t×nh yªu th­¬ng. Trong th¬ c¸c nhµ th¬ n÷ t×nh yªu th­¬ng dµnh cho nh÷ng ®øa con d­êng nh­ kh«ng bao giê v¬i c¹n. C¸c chÞ nâng niu tõ nh÷ng dÊu hiÖu h×nh thµnh ®Çu tiªn cña ®øa con yªu quý cña m×nh. Con lµm khæ mÑ ®i nµo Thèm chua mỏi mÖt xanh xao vãc gÇy VÉn hay chín th¸ng mưòi ngµy Con nh­ tr¸i n¾ng m×nh c©y chÝn dÇn. (T×nh mÑ - Phan ThÞ Thanh Nhµn) T×nh yªu th­¬ng dµnh cho con trë thµnh mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong c¸c trang viÕt cña c¸c chÞ. Yªu con, hiÓu t©m lý cña con, t«n träng chóng nh­ ng­êi lín, c¸c nhµ th¬ n÷ ®· ®em vµo thÕ giíi trÎ th¬ ®«i m¾t vµ tÊm lßng ng­êi mÑ. C¸c chÞ hßa m×nh víi trÎ con, t­ duy b»ng c¸i nh×n cña trÎ con vµ ®ång c¶m trong c¶m nhËn thÕ giíi thËt trong s¸ng, ®¸ng yªu vµ ngé nghÜnh. Xu©n Quúnh trß chuyÖn víi con trong bµi th¬ C¾t nghÜa: Ban ngµy lµm b»ng n¾ng Mïa xanh lµm b»ng c©y Qu¶ ít lµm b»ng cay TiÕng ån sinh tµu ®iÖn. Thơ Phan ThÞ Thanh Nhµn đã thể hiện những suy nghĩ thật ngộ nghĩnh của trẻ thơ Con muèn mÆc ¸o ®á Nh­ tê lÞch nh÷ng ngµy mÑ nghØ §µi ng©m th¬ con nghe ­ít thÕ MÑ còng ng©m th¬ vµo n­íc cho hay (Lời con) Trong khi L©m ThÞ Mü D¹ trong bµi C©u hái cña con chÞ ®· ph¸t hiÖn ra ®iÒu lý thó. Ai bá muèi vµo sãng Mµ sãng mÆn mÑ ¬i K×a trong c¸i mÆt trêi Cã s¾c trÇu bµ néi Con muèn ra ngoµi biển Sê mÆt trêi ®­îc kh«ng. NÕu b»ng con m¾t lý trÝ l¹nh lïng cña ng­êi lín sÏ ch¼ng bao giê cã ®­îc bÊt ngê lý thó trong c¸ch t­ duy con trÎ. C¸c chÞ ®· hßa m×nh vµo thÕ giíi trÎ th¬ lung linh ®Çy mµu s¾c ®Ó hiÓu vµ c¶m nhËn ®­îc t×nh c¶m thÕ giíi bªn ngoµi ®­îc th©u tãm trong c¸i nh×n trÎ th¬. §ã ph¶i lµ tÊm lßng cña ng­êi mÑ hiÓu con, yªu con tha thiÕt. Nhµ th¬ Xu©n Quúnh ng­êi phô n÷ nh¹y c¶m, ®a ®oan trªn ®­êng ®êi nh­ng víi nh÷ng ®øa con bao giê chÞ còng lµ ng­êi mÑ tuyÖt vêi nhÊt. T×nh yªu chÞ dµnh cho con s©u s¾c vµ c«ng b»ng, t«n träng nh÷ng suy nghÜ lý gi¶i cña con. T×nh yªu con trë thµnh nguån m¹ch m¸u thÞt trong th¬ chÞ. Trong bµi MÑ con lý gi¶i c©u hái tõ “b«ng hoa”, “mµu xanh trªn cöa”, “«ng mÆt trêi”, “tiÕng chim ca”, “mÆt ao”, “dßng s«ng”, “con thuyÒn”, “mÑ” tÊt c¶ ®Òu cña con. Vµ ®øa bÐ thËt ngé nghÜnh hái l¹i mÑ cña con sao nhiÒu thÕ. Nh­ng c¸ch kÕt cña chÞ thËt bÊt ngê, bao chøa t×nh mÑ bao la, ngËp trµn: Nh­ng mÑ l¹i nhiÒu h¬n V× tÊt c¶ cña con Mµ con lµ cña mÑ. Cã thÓ thÊy trong th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü ®Ò tµi viÕt vÒ ng­êi th©n yªu ruét thÞt lµ m¹ch ngÇm ch¶y suèt trong mçi hån th¬ c¸c chÞ. Trong ®ã Xu©n Quúnh lµ ng­êi dµnh nhiÒu trang viÕt cho con nhÊt, “trong t­ c¸ch ng­êi mÑ Xu©n Quúnh ®Ó l¹i mét gia tµi th¬ viÕt cho con” [30, 453]. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ hoàn cảnh riêng của nhà thơ ngay tõ nhá chÞ lu«n thiÕu t×nh cảm ch­a ®­îc Êp ñ bëi vßng tay mÑ, l¹i rêi vßng tay cha. Con ng­êi lu«n thiÕu t×nh c¶m gia ®×nh nên khi cã con chị ®· dån hÕt t×nh yªu th­¬ng cho nh÷ng ®øa con, ®Ó bï ®¾p l¹i nh÷ng thiÕu thèn trèng tr¶i cña ®êi m×nh. Trong th¬ chÞ ®øa con lµ thiªn thÇn, lµ ®èi t­îng che chë vµ còng lµ ®iÓm tùa tinh thÇn cho ng­êi mÑ. Th¬ L©m ThÞ Mü D¹ còng cã nh÷ng nÐt gÇn nh­ thÕ, chÞ xem ®øa con bÐ báng nh­ ng­êi b¹n t©m giao ®Ó chia sÎ nh÷ng nçi niÒm chÊt chøa trong lßng. Nh÷ng c©u th¬ nh­ lêi dÆn dß con g¸i vÒ nh÷ng ®­îc, mÊt trªn ®­êng ®êi b»ng chÝnh nh÷ng kinh nghiÖm ®au ®ín mµ m×nh tõng nÕm tr¶i, ®ã nh­ lµ m¸u thÞt c¾t cøa trong lßng mµ chÞ ®óc kÕt ®­ợc. Tù m×nh ph¶i hiÓu m×nh th«i Lµm th©n con g¸i mét ®ời Buån lo lÆn vµo trong m¾t (Một thời con gái) C©u th¬ nãi víi con hay nãi víi chÝnh m×nh nh­ ch­a hÕt nh÷ng ®ín ®au trong câi hoµi niÖm vÒ mét thêi con g¸i xa x­a. Trong khi ®ã Phan ThÞ Thanh Nhµn còng dµnh nh÷ng vÇn th¬ ®Çy yªu th­¬ng cho nh÷ng ®øa con cña m×nh. Yªu con nªn mÑ biÕt vÏ Con cß, con v¹c, con n«ng Yªu con nªn mÑ biÕt h¸t Lêi ru th¬m h­¬ng lóa ®ång.. (Yªu con) Yªu con nªn chÞ d¹y cho con biÕt yªu th­¬ng nh©n hËu h¬n trong cuéc ®êi. Yªu ng­êi ®Ó ®­îc ng­êi yªu BiÕt l­êng tr­íc ®­îc nh÷ng ®iÒu khã kh¨n Th­¬ng ng­êi ®Ó ®­îc th­¬ng h¬n Ở ®©u còng cã ngän nguån ®Çy v¬i. (GÆp con) Ph¶i lµ nh÷ng ng­êi phô n÷ nh©n hËu vÞ tha, mét t×nh yªu con v« bê bÕn th× c¸c chÞ míi cã được nh÷ng vÇn th¬ th©n th­¬ng, dÞu ngät dµnh cho con. Nh÷ng c©u th¬ Êy tù nhiªn nh­ t×nh mÑ. Trong mảng ®Ò tµi viÕt vÒ ng­êi th©n, bªn c¹nh nh÷ng vÇn th¬ viÕt cho bµ, mÑ, cho nh÷ng ®øa con yªu ta vÉn b¾t gÆp nh÷ng bµi th¬ c¸c chÞ dµnh chi ng­êi chÞ, ng­êi em trai, ng­êi cËu, ng­êi b¹n g¸i. §iÒu nµy thÓ hiÖn t©m hån ®Çy t×nh th­¬ng yêu rộng lớn và nhạy cảm. Nh÷ng kû niÖm vÒ ng­êi th©n m·i lµ ®iÓm tùa tinh thÇn cho c¸c chÞ trong cuéc sèng, lµ n¬i ®Ó bµy tá yªu th­¬ng. Trong cuộc đời Xu©n Quúnh ngoµi bµ nội th× chÞ g¸i lµ ng­êi ruột thịt th©n yªu nhÊt trªn ®êi, cho nªn nh÷ng kû niÖm vÒ ng­êi chÞ bao giê còng ®­îc Xu©n Quúnh ghi nhí nhÊt, với mong ­íc ®­îc trë vÒ trong vßng tay Êm ¸p chë che cña chÞ. Ng­êi chÞ trong nçi nhí cña Xu©n Quúnh bao giê còng lµ ng­êi chu ®¸o yªu th­¬ng em, che chë, bao bäc ®øa em cña m×nh. Th­ chÞ hái cÆn kÏ Tõ c¸i mÆc, c¸i ¨n ChÞ l¹i dÆn ®i ®­êng Quúnh nh×n xe cÈn thËn Em trë thµnh bÐ báng Trong c¸nh tay chÞ x­a. (Thư chị tháng ba) Nhµ th¬ Phan ThÞ Thanh Nhµn l¹i dµnh nhiều trang viÕt vÒ những ng­êi em trai, em g¸i cña m×nh. §ã kh«ng chØ lµ sù quan t©m, là t×nh th­¬ng yªu, niÒm tù hµo cña ng­êi chÞ dµnh cho nh÷ng ®øa em cña m×nh mµ cßn lµ niÒm ­íc ao nhận về mình những vất vả để em được hạnh phúc ¦íc g× m­a giã b·o bïng Víi hÌ n¾ng ch¸y, víi ®«ng tª ng­êi ChØ m×nh chÞ chÞu mµ th«i §Ó em vui m·i niÒm vui ban ®Çu. ViÕt vÒ ng­êi th©n ta cßn b¾t gÆp trong th¬ cña c¸c t¸c gi¶ n÷ nh÷ng lêi t©m tình dành cho b¹n g¸i (§ªm nh­ ng©n - L©m ThÞ Mü D¹), Th¬ viÕt cho m×nh vµ nh÷ng ng­êi con g¸i kh¸c (Xu©n Quúnh)... §ã lµ nh÷ng lêi th¬ gi÷ trong tim, nh÷ng phót gi©y ®¸ng nhí cña hai ng­êi b¹n g¸i: Cã phót trªn ®êi thµnh v« gi¸ §ªm nay ch¼ng thÓ cã ®ªm nµo Ta sèng cïng nhau nh­ qu¶ ngät Mai råi tất cả chØ chiªm bao. (§ªm nh­ ng©n - Lª ThÞ Mỹ D¹) Cïng chia nhau nh÷ng kû niÖm, chia nhau nçi nhí. §ªm nay thøc cïng b¹n g¸i Chia cïng t«i nçi nhí con Lßng tin tr¶i ra víi b¹n M¸t l¹nh nh­ tr¸i bÇu non (Lâm Thị Mỹ Dạ) T×nh c¶m víi nh÷ng ng­êi b¹n g¸i ®­îc c¸c nhµ th¬ n÷ ghi l¹i b»ng nh÷ng kû niÖm th©n th­¬ng gÇn gòi. NÕu trong th¬ ChÝnh H÷u t×nh ®ång ®éi, chia nhau “tõng c¬n ín l¹nh”, lµ h×nh ¶nh tay trong tay lµm víi ®i gian khæ, kh¾c nghiÖt cña thêi tiÕt của bom đạn “Th­¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay”. §èi víi c¸c nhµ th¬ n÷ t×nh c¶m ®èi víi nh÷ng b¹n g¸i th­êng lµ nhí vÒ nh÷ng kû niÖm ®· tõng cã gi÷a hai ng­êi nhá tõ d¸ng vÎ, tÝnh c¸ch, tÊt c¶ in ®Ëm trong t©m trÝ c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü. Tao vÉn th­êng thÊy mµy Lạ thế không hề gầy VÉn trßn nh­ h¹t mÝt VÉn hÊp ta hÊp tÊp Hay nãi vµ hay c­êi. (Nhớ bạn - Phan Thị Thanh Nhàn) B»ng tiÕng th¬ trìu mÕn, gÇn gòi c¸c chÞ ®· dµnh nh÷ng c©u th¬ chÊt chøa bao søc nÆng t×nh c¶m ®Ó viÕt vÒ nh÷ng ng­êi th©n yªu cña m×nh. TiÕng th¬ cña c¸c n÷ sÜ thÕ hÖ chèng Mü mang mét b¶n søc riªng. B»ng t×nh th­¬ng ng­êi mÑ dµnh cho con, lßng biÕt ¬n cña ®øa con dµnh cho ng­êi mÑ, ng­êi bµ, nh÷ng kû niÖm víi ng­êi b¹n g¸i.. Tất cả ®· t¹o nªn nh÷ng c©u th¬ mang giäng ®iÖu tr÷ t×nh s©u l¾ng. ViÕt vÒ ng­êi th©n yªu lµ m¹ch ngÇm trong s¸ng t¸c cña c¸c nhµ th¬ n÷. §ã còng chÝnh lµ ®iÓm tùa v÷ng ch¾c cho c¸c chÞ b­íc vµo cuéc sèng yªu ng­êi, yªu ®êi, yªu cuéc sèng, g¾n bã víi ng­êi th©n lµ c¸i ®Ých mµ c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü muèn h­íng tíi. 2.3. T×nh yªu vµ niÒm h¹nh phóc riªng t­ Tr¶i qua nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh, qua nhiÒu ngµy th¸ng vui buån, nÕm tr¶i cay ®¾ng, tr¶ gi¸ b»ng qu·ng ®êi cña chÝnh m×nh, c¸c nhµ th¬ n÷ nhËn ra c¸i cßn l¹i cho mình chÝnh lµ nh÷ng gi¸ trÞ b×nh th­êng nhÊt cña cuéc sèng. Trong niÒm h¹nh phóc Êy t×nh yªu m·i lµ nçi kh¸t khao diÖu kú, lµ m¬ ­íc, ¸m ¶nh vµ nçi nhí kh«n ngu«i. Trong th¬ cña c¸c nhµ th¬ n÷ t×nh yªu h¹nh phóc lu«n g¾n liÒn víi kh¸t väng mét cuéc sèng b×nh yªn. TiÕng th¬ kh¸t khao h¹nh phóc Êy kh«ng giíi h¹n ë những ngưòi phụ nữ làm thơ mµ lµ tiÕng nãi chung cho bao tr¸i tim phụ n÷ ®ang thæn thøc. Dï ë cung bËc nµo tiÕng th¬ c¸c chÞ còng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng c¶m xóc ch©n thùc, s©u l¾ng cña nh÷ng tr¸i tim n÷ ®a mang vµ giµu t×nh c¶m. TiÕng thơ c¸c chÞ nh­ ®­îc ch¾t läc tõ trong m¸u thÞt, tiÕng nãi cña con tim lu«n khao kh¸t t×nh yªu, h¹nh phóc trän vÑn dành cho ng­êi m×nh yªu. 2.3.1. Nçi kh¸t khao t×nh yªu m·nh liÖt S¸ng t¸c cña c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü cøu n­íc ®­îc thÓ hiÖn qua hai giai ®o¹n thêi chiÕn vµ thêi b×nh. Trong thêi chiÕn quan niÖm vÒ t×nh yªu mang lý t­ëng cao c¶, nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng Mü t×nh yªu ®· ch¾p c¸nh cho con ng­êi thªm søc m¹nh, niÒm tin, lµ ®iÓm tùa tinh thÇn, lßng dòng c¶m v­ît qua gian khæ ¸c liÖt cña cuéc chiÕn tranh. T×nh yªu trong th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü lu«n g¾n bã mËt thiÕt víi c¸i ta chung thêi ®¹i. Tuy vËy víi sù nh¹y c¶m, nh÷ng c©u th¬ viÕt vÒ t×nh yªu trong th¬ cña c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü vÉn mang nhiÒu kh¸t khao, m¬ ­íc cña mét tr¸i tim yªu ch©n thµnh, ®»m th¾m, víi ®Çy ®ñ c¸c cung bËc, cã nhí th­¬ng, cã trao göi, khao kh¸t m·nh liÖt. Đã còng lµ nguån m¹ch chÝnh trong th¬ chèng Mü. Hơn ở đâu hết th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü nãi ®óng t©m lý cña nh÷ng b¹n trÎ ®ang yªu. Tõ c¸i riªng c¸ nh©n, từ c¶m xóc riªng t­ nhÊt ®Ó tõ ®ã kh¸i qu¸t lªn ®êi sèng t©m hån cña mét thÕ hÖ sèng trong nh÷ng n¨m th¸ng ®Êt n­íc cã chiÕn tranh. Còng viÕt vÒ nçi nhí nh­ng trong th¬ NguyÔn §×nh Thi ta c¶m thÊy mét t×nh yªu cã qu¸ nhiÒu mµu s¾c Anh yªu em nh­ yªu ®Êt n­íc VÊt v¶ ®au th­¬ng t­¬i th¾m v« cïng T×nh yªu ë ®©y được so sánh với những điều rộng lớn. Với c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü nçi nhí Êy kh«ng trõu t­îng mµ g¾n víi nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ. Lßng em nhí ®Õn anh C¶ trong m¬ cßn thøc. (Sóng - Xuân Quỳnh) Hay lµ h×nh ¶nh: Tr­íc c©y cá v« t­ em ch¼ng dÊu Nỗi nhí anh nçi nhí kh«n cùng. (Xu©n Quúnh) §ã lµ nçi nhí kh«n ngu«i, nçi nhí d¹t dµo trong tõng trang viÕt. Trong th¬ ý Nhi nçi nhí còng ®­îc nhấn mạnh thªm nhiÒu lÇn: DÉu chóng m×nh cã ngµy th¸ng c¸ch chia DÉu chóng m×nh xa nhau dÆm dµi ®Êt n­íc Cã thÓ nãi, víi c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü nçi nhí lu«n lµ c¶m xóc th­êng trùc trong th¬ vµ trong ®êi sèng tinh thÇn cña c¸c chÞ, nh÷ng c©u th¬ viÕt vÒ nçi nhí t×nh yªu rÊt xóc ®éng thiÕt tha vµ ch¸y báng. Ở ®©y th× nhí ®»ng kia Ở ®»ng kia th× l¹i nhí vÒ n¬i ®©y. (Xu©n Quúnh) §ã lµ nçi lßng trµn ngËp t×nh yªu, muèn «m t×nh c¶m vµo lßng nh­ng cµng n¾m b¾t cµng khã gi÷ h¬n. Trong th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü lu«n lµ nçi lßng ®au ®¸u cña c« g¸i nhí vÒ ng­êi yªu. C« g¸i nhá th©n quen Nhí anh anh cã biÕt. (L©m ThÞ Mü D¹) Hay trong th¬ Ý Nhi: Nh÷ng con ®­êng më ra trăm lèi nhá Nhí anh nhiÒu ®Õn thÕ lµ em. Nçi nhí trµn ngËp kh«ng gian, thêi gian, m·nh liÖt nång nµn nh­ng kh«ng chØ dõng l¹i ë ®ã. Nh÷ng vÇn th¬ cña c¸c chÞ chøa đựng sù bao dung, dÞu dµng, nh¹y c¶m. TiÕng yªu trong th¬ c¸c chÞ kh«ng ph¶i lµ tiÕng nãi yÕu ®uèi mµ lu«n m¹nh mÏ, c¸c chÞ biÕt yªu vµ mong muèn ®­îc yªu. ¦íc chi lµm chiÕc nãn che anh §ªm gi¸ l¹nh em xin lµm ngän löa (O đề - Xu©n Quúnh) T×nh yªu trong th¬ c¸c chÞ lµ t×nh yªu say mª, s«i næi, t¸o b¹o vµ chñ ®éng, ng­êi con g¸i ®ang yªu Êy nhiÒu lóc thấy ng­êi yªu cña m×nh cÇn ®­îc b¶o vÖ che chë: Ngủ đi, anh cø ngñ §· cã em thøc canh Cho ®Ñp giÊc m¬ anh Ngñ ®i anh, h·y ngñ. Ngủ ngon anh! để ngày mai bình minh đến Buåm chóng ta tung c¸nh ra kh¬i. (Ru - Xu©n Quúnh) Lêi ru thật kháe kho¾n l¹c quan. Trong sè c¸c nhµ th¬ n÷ viÕt vÒ t×nh yªu trong th¬ chèng Mü cã lÏ g­¬ng mÆt n÷ sÜ Xu©n Quúnh ®Ó l¹i nhiÒu Ên t­îng nhÊt. ChÞ ®Æt nhiều kú väng vµo t×nh yªu, tin nã lµ søc m¹nh duy nhÊt gióp con ngưòi cã thÓ v­ît qua mäi thö th¸ch trë ngại cña cuéc ®êi: Thêi gian nh­ giã tho¶ng qua T×nh yªu lµ c¸nh ®ång hoa gi÷a ®êi Tay ta n¾m lÊy tay ng­êi DÉu qua tr¨m suèi ngµn ®ồi còng qua T×nh yªu trong th¬ chÞ thật mãnh liệt xuyªn suèt c¸c tËp th¬ lµ một t×nh yªu da diÕt, khi sôi næi, ån µo, lóc lÆng lÏ thiÕt tha: Con sãng d­íi lßng s©u Con sãng trªn mÆt n­íc ¤i con sãng nhí bê Ngµy ®ªm kh«ng ngñ ®­îc Lßng em nhí ®Õn anh C¶ trong m¬ cßn thøc. (Sóng - Xu©n Quúnh) Trong th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü t×nh yªu t­îng tr­ng cho c¸i ®Ñp, c¸i tèt, c¸i cao quý cña con ng­êi, nã t­îng tr­ng cho niÒm kh¸t khao hoµn thiÖn m×nh. Tr­íc lêi nãi cã c¸nh cña nh÷ng ®«i løa yªu nhau, th«ng th­êng ng­êi con g¸i bao giê còng thÝch thó với những lời khen tặng, nh­ng c« g¸i trong th¬ L©m ThÞ Mü D¹ lại có ph¶n øng kh¸ bÊt ngê. T×nh yªu kh¾t khe thÕ ®Êy Anh ¬i anh ®õng khen em (Anh đừng khen em) Hay: Em sî lêi khen cña anh Nh­ chiÒu vÒ h¾t tèi. (Anh đừng khen em) C« mong muèn ng­êi yªu chØ ra c¸i kÐm ®Ó tù m×nh hoµn thiÖn m×nh h¬n. §ã lµ c¶m nhËn cña t©m hån s©u s¾c vµ ch÷ng ch¹c, c« kh«ng ®Ó lêi yªu, c¶m xóc yªu ®­¬ng cho¸ng ngîp t©m trÝ mµ vÉn dµnh mét kho¶ng kh¾c, mét m×nh tù suy ngÉm vÒ t×nh yªu, vÒ ng­êi m×nh yªu. Lêi khen chØ tho¸ng qua, c¸i cßn l¹i víi thêi gian ®ã chØ cã thÓ lµ sự hoµn thiÖn mình. VËy nªn c« g¸i Êy ®· kh«ng ngÇn ng¹i bµy tá cïng ng­êi yªu nh÷ng lêi thiÕt tha xuÊt ph¸t tõ ®¸y lßng: H·y chØ cho em c¸i kÐm §Ó em nªn ng­êi tèt lµnh H·y chØ cho em c¸i xÊu §Ó em ch¨m chót ®êi anh (Anh đừng khen em) §ã míi lµ t×nh yªu ®Ých thùc bëi t×nh yªu ch©n chÝnh bao giê còng kh¾t khe víi chÝnh m×nh vµ víi ng­êi m×nh yªu. Nh÷ng vÇn th¬ cña c¸c nhµ th¬ n÷ thÓ hiÖn mét t©m hån nh¹y c¶m, mét tr¸i tim ®Çy nhiÖt huyÕt lu«n mong muèn yªu ng­êi vµ ®­îc ng­êi yªu. T×nh yªu trong th¬ cña c¸c nhµ th¬ n÷ ®­îc c¶m nhËn ë nhiÒu cung bËc kh¸c nhau. Víi Xu©n Quúnh ®ã lµ mét t×nh yªu nång nµn vµ bÒn v÷ng: ¤i con sãng nhí bê Ngµy ®ªm kh«ng ngñ ®­îc Lßng em nhí ®Õn anh C¶ trong m¬ cßn thøc. (Sóng) ChÞ kh«ng ngÇn ng¹i trao göi hÕt lßng, tËn tôy víi cuéc sèng cña hai ng­êi: Trong tay anh tay cña em ®©y BiÕt lÆng lÏ vun trång g×n gi÷ Trêi m­a l¹nh tay em khÐp cöa Em ph¬i mÒn v¸ ¸o cho anh Tay c¾m hoa tay ®Ó treo tranh Tay th¾p s¸ng ngän ®Ìn ®ªm anh ®äc. (Bàn tay em) Xu©n Quúnh s½n sµng n¾m tay ng­êi yªu v­ît qua nh÷ng con ®­êng cam go, gi«ng b·o ®Ó ®Õn víi nh÷ng bÕn bê h¹nh phóc: §­êng tÝt t¾p kh«ng gian nh­ bÓ Anh chê em cho em vÞn bàn tay. (Bàn tay em) Trong thơ của các nhµ th¬ Xu©n Quúnh, Phan ThÞ Thanh Nhµn, Ý Nhi, L©m ThÞ Mü D¹ khi viết về h¹nh phóc, t×nh yªu kh«ng cã ch÷ nµo liªn quan ®Õn x¸c thÞt, kh«ng đề cao vÎ ®Ñp thÓ x¸c trong t×nh yªu, điều này tạo nên nét đặc trưng trong thơ các chị so với các nhà thơ sau này. Tình yêu trong thơ của các nhà thơ nữ sau đổi mới là sự cuồng nhiệt, mệt nhoài của cái tôi đa đoan với cá tính mạnh mẽ dữ dội: Em Người sống hết mình từ tế bào nhỏ nhất Ngưòi đã yêu dữ dội bằng sức mạnh của phái yếu (Những câu thơ mang vị mặn - Vi Thuỳ Linh) Trong th¬ cña Xu©n Quúnh h¹nh phóc t×nh yªu chÝnh lµ tr¸ch nhiÖm, qua t×nh yªu m×nh hiÓu m×nh vµ hiÓu ®­îc nçi lßng ng­êi b¹n ®êi: ChØ cã thuyÒn míi hiÓu BiÓn mªnh m«ng nh­êng nµo ChØ cã biÓn míi biÕt ThuyÒn ®i ®©u vÒ ®©u. (Thuyền - biển) Nçi kh¸t khao t×nh yªu lu«n th­êng trùc trong t©m hån mçi ng­êi, ®Æc biÖt víi ng­êi phô n÷ th× ®iÒu ®ã l¹i trë thµnh m¸u thÞt. T×nh yªu trong th¬ cña Xu©n Quúnh ®­îc gi¸o s­ Phan Ngäc nhËn xÐt: “Đọc thơ tình của hai bạn rồi xem lại các bài thơ tình khác ta thấy ngay thơ tình của Quỳnh -Vũ mới đúng là th¬ t×nh cña v¨n hãa ViÖt Nam, v¨n hãa x©y dùng trªn tr¸ch nhiÖm víi ®Êt n­íc, gia ®×nh, th©n phËn vµ diÖn m¹o con ng­êi lao ®éng ViÖt Nam, chÊp nhËn khã kh¨n, thö th¸ch ®Ó ®æi míi vÒ h¹nh phóc cña con ng­êi lao ®éng”. [50, 492]. Ta b¾t gÆp tiÕng nãi kh¸t khao h¹nh phóc trong th¬ Xu©n Quúnh lu«n g¾n liÒn kh¸t khao vÒ mét m¸i Êm gia ®×nh. T×nh yªu ®i liÒn h«n nh©n, g¾n bã cïng nhau: ChØ riªng ®iÒu ®­îc sèng cïng nhau NiÒm vui s­íng víi em lµ lín nhÊt Tr¸i tim nhá n»m trong lång ngùc Gi©y phót nµo tim ch¼ng ®Ëp v× anh. (ChØ cã sãng vµ em) Trong khi ®ã ta l¹i cã mét Phan ThÞ Thanh Nhµn e Êp, dÞu dµng, mang d¸ng bÏn lÏn, duyªn d¸ng trong h­¬ng thÇm: C« g¸i nh­ chïm hoa lÆng lÏ Nhê h­¬ng thầm nãi hé t×nh yªu (Hương thầm) Mét NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t kh¸t khao vÒ mét ng­êi yªu s­ëi Êm cho mình suèt cuéc ®êi: Xin anh h·y lµm ngän löa S­ëi cho em Êm suèt cuéc ®êi Kh«ng chØ ë nh÷ng mïa ®«ng l¹nh gi¸ Muèn ë bªn em cã mét ng­êi. (Löa) L©m ThÞ Mü D¹ nãi lªn t©m tr¹ng thæn thøc, mong ­íc da diÕt ®èi víi ng­êi yªu: Trêi ¬i lµm sao cã mét cuéc ®êi §Ó cho t«i nÐm m×nh vµo ®ã Mµ kh«ng hÒ c©n nh¾c ®¾n ®o R»ng cuéc ®êi Êy vÉn cßn ch­a ®ñ. (Không đề) L©m ThÞ Mü D¹ lu«n khao kh¸t ®­îc giao c¶m, ®ång c¶m tận cùng ®­îc trong t©m hån nh÷ng ng­êi yªu nhau. TiÕng th¬ cña chÞ lµ lêi thæn thøc, tiÕng nãi kh¸t khao yªu ®­¬ng da diÕt ®èi víi ng­êi m×nh yªu. Nã ®· nãi hé nçi lßng bao c« g¸i ®ang b­íc vµo tuæi yªu. Ng­êi phô n÷ khi yªu,th­êng yªu víi t×nh c¶m chân thành nhất vµ dốc toµn bộ niềm tin, sù kú väng vµo ng­êi yªu, tr¸i tim hä kh«ng ngõng ao ­íc, mong ®îi: Chỉ còn anh và em Cùng tình yêu ở lại (Thơ tình cuối mùa thu) Trong khi ®ã nhµ th¬ Phan ThÞ Thanh Nhµn víi mét phong c¸ch ch©n thµnh dÔ mÕn, ®«n hËu chÞ tr¶i lßng m×nh mµ kh«ng dÊu diÕm: Mét t×nh yªu v­ît qua c¸i chÕt Qua hoang tàn löa báng thêi gian HiÖn ra tÊm lßng anh ®»m th¾m Yªu nh­ löa d÷ Yªu dÞu hiÒn nh­ giã mïa xu©n. (Nghe ®äc th¬ t×nh) ChÞ khao kh¸t mét t×nh yªu v­ît qua nh÷ng khã kh¨n c¸ch trë, qua c¸i chÕt “löa báng thêi gian” vµ ®»ng sau lµ tr¸i tim yªu cña anh ®ang trµn ngËp t×nh yªu ®ang chê em. “TÊm lßng anh ®»m th¾m” khiến em ­íc m¬ vµ mong ­íc ®i hÕt ®­îc c¸c cung bËc cña t×nh yªu, ®Õn tËn cïng bÕn bê ®Ó thÊy ®­îc nçi ®au, sù c¾t chia, niÒm h¹nh phóc, dÞu ngät cña t×nh yªu. §ã lµ khao kh¸t chÝnh ®¸ng cña ng­êi phô n÷ d¸m yªu vµ d¸m sèng víi chÝnh c¶m xóc cña m×nh: Yªu nh­ löa d÷ Yªu dÞu hiÒn nh­ giã mïa xu©n. Trong s©u th¼m tr¸i tim cña ng­êi phô n÷ bao giê còng khao kh¸t mong muèn cã mét t×nh yªu tuyÖt ®Ønh. §»ng sau vÎ bÒ ngoµi b×nh th­êng nh­ bao ng­êi, lµ tr¸i tim tha thiÕt ch¸y báng víi t×nh yªu. Ng­êi phô n÷ với tình cảm thËt nh©n hËu, t×nh yªu trong hä là sự mong chê, là niÒm kh¸t khao yªu và được yêu. Nh÷ng vÇn th¬ t×nh cña c¸c chÞ ®· mang ®Õn cho th¬ t×nh thÕ hÖ chèng Mü nh÷ng ©m s¾c riªng: NÕu b©y giê ta trë l¹i cïng nhau Em ch¼ng nhí ®©u nh÷ng ngµy anh xa c¸ch Em ch¼ng nhí ®©u nh÷ng ngµy ta v¾ng mÆt Em ch¼ng nhí chuyÖn g× ®ã ®©u anh Ta ®· cã cïng nhau bao n¨m th¸ng trong lµnh Em chØ gi÷ niÒm vui Em chØ nhí nÐt mÆt anh t­ơi rói H·y trë l¹i cïng em nh­ mïa xu©n ®· tíi. (NÕu anh trë l¹i - Phan ThÞ Thanh Nhµn) Ph¶i lµ mét ng­êi khao kh¸t t×nh yªu, yªu tha thiÕt ch©n thµnh, mét tÊm lßng bao dung ®é l­îng, hay nói ®óng h¬n, tr¸i tim n÷ trong “H­¬ng thÇm” ®· mang l¹i cho s¸ng t¸c cña Phan ThÞ Thanh Nhµn vÎ ®Ñp duyªn d¸ng, hån nhiªn mµ vÉn Èn chøa mét t×nh yªu thÇm kÝn nh­ng kh«ng kÐm phÇn m·nh liÖt. §Õn víi nh÷ng g­¬ng mÆt c¸c nhµ th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü ta b¾t gÆp tiÕng nãi kh¸t khao t×nh yªu kh¸c h¼n c¸c nhµ th¬ nữ tr­íc ®ã vµ cũng không giống c¸i ®am mª ch¸y báng cã sù ph¸ cách ®Õn ngét thë cña nh÷ng c©y bót n÷ cuèi thÕ kû XX. Tình yªu trong th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü lu«n g¾n víi tr¸ch nhiÖm víi cuộc đời chung rộng lớn. §ã lµ tiÕng nãi yªu kháe kho¾n, s«i næi m·nh liÖt, nh­ng còng e Êp, dÞu ngät. Tr¸i tim c¸c chÞ lu«n mong muèn yªu vµ ®­îc yªu. T×nh yªu trong th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü lu«n g¾n liÒn m¸i Êm gia ®×nh, t×nh yªu g¾n liÒn víi sù x©y dùng vun ®¾p tổ ấm gia ®×nh. Đã lµ t×nh yªu mang tâm thức cña ng­êi ph­¬ng Đ«ng. Dï d÷ déi hay dịu dàng, nồng nàn hay e Êp th× tiÕng th¬ cña c¸c chÞ vÉn lµ tiÕng nãi cña ng­êi yªu, ng­êi vî viÕt vÒ chång, vÒ ng­êi yªu, víi khao kh¸t mong ­íc ®i ®Õn tËn cïng “xø së t×nh yªu”, d¸m yªu, d¸m sèng hÕt m×nh cho t×nh yªu. Trong th¬ n÷ thÕ hÖ chèng Mü cã ®Çy ®ñ phÈm chÊt cña mét con ng­êi thêi hiÖn ®¹i: nång nµn, t¸o b¹o, quyÕt liÖt, l¹i ®ång thêi cã nh÷ng phÈm chÊt tù ngµn x­a: bao dung, trung hËu, dÞu dµng. §ã lµ nh÷ng con ng­êi tiªu biÓu cho mét thÕ hÖ c¶ trong t×nh yªu lứa đôi vµ trong t×nh yªu ®Êt n­íc. Nh÷ng ng­êi con g¸i Êy ®· ®i vµo tuyÕn löa, hä ®em c¶ t×nh yªu, nçi nhí cña m×nh ®i cïng ®Êt n­íc. Nh÷ng n¨m chiÕn