Đề tài Đặc điểm chất hữu cơ trong đất ngập nước Vườn quốc gia Lò Gò-Xa Mát, tỉnh Tây Ninh

MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 1 CHÖÔNG 1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ ÑEÀ TAØI 1.1. Ñaët vaán ñeà aát ngaäp nöôùc laø moät taøi nguyeân thieân nhieân coù gía trò, cung caáp nhieàu lôïi ích cho con ngöôøi vaø moâi tröôøng. Taàm quan troïng cuûa chuùng coù theå ñöôïc moâ taû trong thuaät ngöõ “chöùc naêng” caùi maø naêng löïc vaø vai troø cuûa chuùng bao goàm: Kieåm soaùt luõ, naâng cao chaát löôïng nöôùc, cung caáp nöôùc, laø nôi ôû cho ñôøi soáng hoang daõ, chuyeån hoùa naêng löôïng (töø thöïc vaät ñeán ñoäng vaät vaø ngöôïc laïi nhö laø moät chuoåi thöïc phaåm vaø chu trình dinh döôõng (di chuyeån caùc chaát hoùa hoïc xuyeân qua heä thoáng) cuõng nhö taïo ra nhöõng caûnh quan ñeïp. Söï toàn taïi cuûa ñaát ngaäp nöôùc phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän ñòa lyù ñòa phöông (ñòa hình, ñòa chaát, thuûy vaên, loaïi ñaát). Ñaát ngaäp nöôùc chieám phaàn ñòa hình thaáp, ñöôïc xaùc ñònh vaø phuï thuoäc bôûi ñaëc ñieåm cuûa vuøng ñaát cao xung quanh. Giaù trò kinh teá vaø moâi tröôøng cuûa ñaát ngaäp nöôùc ñaõ ñöôïc coâng nhaän vaø ñöôïc baûo veä bôûi luaät phaùp (coâng öôùc Ramsa…). Theo ñònh nghóa cuûa Corwardin, tính chaát ñaát ngaäp nöôùc vaø chöùc naêng cuûa chuùng phuï thuoäc vaøo ñaëc ñieåm cuûa 3 yeáu toá chính: Nöôùc, thöïc vaät vaø chaát neàn (wetland soil). Trong ñaát cuûa ñaát ngaäp nöôùc thì höõu cô ñoùng vai troø raát quan troïng khoâng chæ hoå trôï cho nhieàu hoaëc ñoäng soáng trong ñaát ngaäp nöôùc maø coøn laø yeáu toá quan troïng trong quùa trình laøm saïch moâi tröôøng – moät chöùc naêng cuûa ñaát ngaäp nöôùc. Ñ MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 2 1.2. Teân ñeà taøi Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. 1.3. Muïc tieâu nghieân cöùu  Xaùc ñònh söï phaân boá cuûa chaát höõu cô.  Haøm löôïng chaát höõu cô.  Chaát löôïng chaát höõu cô. 1.4. Ñoái töôïng nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø-Chaát höõu cô. 1.5. Khaùch theå nghieân cöùu Khaùch theå nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø-Ñaát ngaäp nöôùc. 1.6. Ñoái töôïng khaûo saùt Caùc ñôn vò ñòa maïo chính trong vöôøn quoác gia: Traûng, Baøu, Soâng, suoái. 1.7. Muïc ñích nghieân cöùu  Xaùc ñònh ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaâp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh.  So saùnh veà chaát höõu cô giöõa moâi tröôøng ñaát ít bò khai thaùc vôùi moâi tröôøng ñaát ñaõ vaø ñang khai thaùc ôû caùc vuøng khaùc cuûa tænh Taây Ninh, trong cuøng nhöõng ñôn vò ñòa maïo: traûng, baøu, soâng-suoái. 1.8. Phaïm vi nghieân cöùu Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 3 CHÖÔNG 2: TOÅNG QUAN ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN CUÛA TÆNH TAÂY NINH 2.1.Toång quan ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá xaõ hoäi cuûa tænh Taây Ninh. 2.1.1 Ñieàu kieän töï nhieân: - Tænh Taây Ninh naèm ôû phía taây vuøng Ñoâng Nam boä vôùi dieän tích töï nhieân (DTTN): 402.817 ha (chieám 17,15% DTTN vuøng Ñoâng Nam boä). Ñaëc bieät coù ñöôøng ranh giôùi phía ñoâng vaø ñoâng nam giaùp TP. Hoà Chí Minh – moät trung taâm kinh teá, coâng nghieäp, dòch vuï vaø thöông maïi lôùn vaøo baäc nhaát cuûa nöôùc ta – ñoàng thôøi cuõng giaùp Vuøng phaùt trieån kinh teá troïng ñieåm phía nam (PTKTTÑPN), nôi ñöôïc xem laø vuøng kinh teá ñoäng löïc cuûa quoác gia. - Taây Ninh coøn coù ñöôøng bieân giôùi quoác gia Vieät Nam – Campuchia daøi: 240 km vôùi cöûa khaåu quoác teá Moäc Baøi, cöûa khaåu quoác gia Xa Maùt vaø caùc cöûa khaåu phuï buoân baùn tieåu ngaïch vôùi 3 tænh: Sray Rieâng, Konpong Chaøm vaø Soai Rieâng, coäng vôùi tuyeán ñöôøng xuyeân AÙ (Quoác loä 22) chaïy qua 3 huyeän: Traûng Baøng, Goø Daàu, Beán Caàu. - Hôn theá nöõa, do kieán taïo ñòa hình, Taây Ninh ñöôïc höôûng lôïi nguoàn nöôùc cuûa 2 löu vöïc soâng Saøi Goøn vaø soâng Vaøm Coû Ñoâng, ñaõ coù coâng trình ñaïi thuûy noâng Daàu Tieáng vaø saép tôùi seõ xaây döïng heä thoáng thuûy lôïi Phöôùc Hoøa tieáp theâm nöôùc cho hoà Daàu Tieáng 50 m3/s neân Taây Ninh coù nguoàn nöôùc phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp doài daøo nhaát vuøng Ñoâng Nam boä. - Xeùt trong xu theá quoác teá hoùa neàn kinh teá, phaùt trieån saûn xuaát noâng nghieäp haøng hoùa theo cô cheá thò tröôøng thì ôû vò trí ñòa lyù nhö treân ñaõ taïo cho Taây Ninh MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 4 moät soá lôïi theá vöôït troäi: Phaùt trieån neàn noâng nghieäp toaøn dieän, ña daïng hoùa caây troàng, vaät nuoâi (keå caû thuûy saûn nöôùc ngoït); ñaëc bieät laø neàn noâng nghieäp coù töôùi quy moâ lôùn, chuû ñoäng öùng duïng tieán boä khoa hoïc – coâng ngheä taïo ra saûn phaåm noâng – thuûy saûn haøng hoùa coù naêng suaát vaø chaát löôïng cao gaàn nhö coù 12 thaùng trong naêm, phuïc vuï nhu caàu tieâu duøng trong nöôùc vaø xuaát khaåu, trong ñoù phaûi chuù yù khai thaùc thò tröôøng TP. Hoà Chí Minh, caùc tænh troïng ñieåm phía Baéc, Ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø 6 tænh phía nam Campuchia,… - Tuy nhieân, Taây Ninh do naèm keá caän vuøng phaùt trieån kinh teá troïng ñieåm phía Nam, coù coâng nghieäp – dòch vuï – khoa hoïc coâng ngheä phaùt trieån raát maïnh, coù söùc thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø nguoàn nhaân löïc coù trí thöùc lôùn, neân ñaõ haïn cheá caùc nguoàn voán ñaàu tö cuûa caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi vaø trong nöôùc ñeán khai thaùc taøi nguyeân phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi noùi chung vaø noâng nghieäp noùi rieâng ôû Taây Ninh. Ñòa hình Taây Ninh ñaëc tröng cho vuøng rìa chuyeån tieáp giöõa ñoài thaáp vaø ñoàng baèng, nghieâng theo höôùng töø ñoâng baéc xuoáng taây nam. Phía baéc laø ñoài thaáp löôïn soùng nheï vôùi cao trình trung bình: 20 – 45 m, phía nam laø ñoàng baèng vôùi cao trình trung bình: 3 – 10 m; song do quaù trình kieán taïo ñaõ taïo neân caùc baäc theàm cao vaø caùc daûi baõi boài thaáp (loøng soâng coå) chöa thaät hoaøn chænh (chuùng laø caùc vuøng ñaát pheøn hoaëc ñaát xaùm ñoïng muøn gley). Coù nuùi 3 ngoïn ñoài nuùi maø ñieån hình nhaát laø nuùi Baø Ñen (cao: 986 m, dieän tích laø: 1.780 ha. - Khí haäu toaøn vuøng mang tính chaát nhieät ñôùi gioù muøa caän xích ñaïo, chòu taùc ñoäng cuûa 2 nhaân toá chính laø gioù muøa Taây Nam, gioù muøa Ñoâng Baéc vaø daûi hoäi tuï nhieät ñôùi. Muøa möa töø thaùng V-X vaø keát thuùc sôùm, muøa khoâ daøi töø XI ñeán thaùng IV naêm sau. Traïm khí töôïng cô baûn ôû khu vöïc laø traïm Taây Ninh. Caùc thoâng tin sau ñaây veà ñaëc ñieåm khí haäu cuûa khu vöïc Taây Ninh ñöôïc trích töø baùo caùo quy MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 5 hoaïch söû duïng toång hôïp nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Vaøm Coû cuûa Phaân vieän Quy hoaïch Thuûy Lôïi Nam Boä (2004). + Ñaëc ñieåm nhieät ñoä Naèm trong vuøng vó ñoä thaáp cuûa noäi chí tuyeán Baéc, ñieàu kieän böùc xaï maët trôøi quanh naêm doài daøo, ít chòu aûnh höôûng cuûa khoâng khí laïnh phía Baéc maø chuû yeáu bò chi phoái cuûa caùc khoái khoâng khí noùng aåm phía Ñoâng vaø Nam neân cheá ñoä nhieät ôû ñaây quanh naêm cao, oån ñònh. Nhieät ñoä trung bình naêm ñeán Taây Ninh coøn 25,9oC. Nhieät ñoä trung bình giöõa caùc thaùng cheânh nhau khoâng nhieàu. Haøng naêm thaùng IV coù nhieät ñoä cao nhaát taïi Taây Ninh 28,2oC. Thaùng I, II coù nhieät ñoä thaáp nhaát, trung bình ôû Taây Ninh 24,4oC. Bieán trình nhieät ñoä naêm theo quy luaät xuaát hieän 2 toái cao vaøo thaùng XII, I vaø thaùng IV,V. Bieân ñoä naêm trung bình bieán ñoåi töø 3,0-3,7oC, bieân ñoä ngaøy bieán ñoåi lôùn hôn töø 8-10oC, toång tích nhieät haøng naêm vaøo khoaûng töø 9.800-10.100 KCal. Nhieät ñoä toái cao xuaát hieän vaøo thaùng IV, thaùng noùng nhaát coù nhieät ñoä cao nhaát leân ñeán 39,9oC ôû Taây Ninh (naêm 1998). Nhieät ñoä toái thaáp xuaát hieän vaøo thaùng I, XII, thaùng coù nhieät ñoä thaáp nhaát vaø laø thôøi kyø maùt meû nhaát trong naêm, nhieät ñoä toái thaáp xuoáng 15,30C (thaùng I) ôû Taây Ninh (thaùng XII/1999). Dieãn bieán nhieät ñoä ngaøy noùng ñeâm maùt tuaân theo moät chu kyø nhaát ñònh. Phaïm vi dao ñoäng cuûa nhieät ñoä ngaøy ñeâm cuõng taêng giaûm theo muøa, taêng daàn vaøo muøa khoâ khi löôïng maây giaûm vaø giaûm daàn vaøo muøa möa khi löôïng maây taêng. Trong ngaøy nhieät ñoä cao nhaát thöôøng xuaát hieän vaøo luùc 13-14 giôø vaø xuoáng thaáp nhaát vaøo luùc 4-5 giôø saùng (tröôùc khi maët trôøi moïc). +Ñoä aåm MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 6 Ñoä aåm khoâng khí phuï thuoäc vaøo quan heä ñoàng bieán vôùi möa vaø nghòch bieán vôùi nhieät ñoä. Ñoä aåm trong vuøng bieán thieân theo muøa roõ reät, nhöõng thaùng möa ít vaø nhieät ñoä cao thì ñoä aåm thaáp vaø ngöôïc laïi. Ñoä aåm khoâng khí trong muøa khoâ töø thaùng IV-XI thaáp hôn ñoä aåm khoâng khí trong muøa möa thaùng V-X. Trung bình naêm ôû Taây Ninh 78%. Trong muøa möa vôùi neàn nhieät ñoä thaáp, löôïng möa lôùn, thôøi tieát aåm vaø boác hôi nhoû thì ñoä aåm caùc thaùng ñeàu lôùn trung bình khoaûng 80-85%. Ngöôïc laïi trong muøa khoâ vôùi neàn nhieät ñoä cao, löôïng möa ít, boác hôi lôùn vaø ñoä aåm thaáp daãn ñeán tình hình khoâ haïn nghieâm troïng, trung bình caùc thaùng muøa khoâ khoaûng 75%. Trong naêm ñoä aåm trung bình lôùn nhaát thaùng thöôøng xuaát hieän vaøo thaùng IX, X (ôû Taây Ninh 87%) vaø nhoû nhaát vaøo thaùng III, IV (ôû Taây Ninh 71%). Ñoä aåm toái cao thaùng xuaát hieän taïi Taây Ninh 100% (thaùng II, IX). Ñoä aåm toái thaáp thaùng khaù nhoû vaø thöôøng xuaát hieän vaøo thaùng III trong naêm (ôû Taây Ninh 26%). +Böùc xaï, naéng Naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, quanh naêm coù ñoä cao maët trôøi lôùn vaø thôøi gian chieáu saùng daøi. Soá giôø naéng trung bình thaùng ôû Taây Ninh khoaûng 245 giôø. Trong naêm soá giôø naéng thaùng cuõng tuaân theo quy luaät lôùn trong muøa khoâ vaø nhoû trong muøa möa. Trong muøa khoâ soá giôø naéng lôùn hôn trong muøa möa vaø giaûm daàn töø thaùng XII, I vaø ñaït cao nhaát vaøo thaùng III, Taây Ninh 279 giôø. Soá giôø naéng muøa möa nhoû giaûm daàn töø thaùng V,VI vaø nhoû nhaát xuaát hieän vaøo thaùng IX, X, Taây Ninh 174 giôø. +Gioù, baõo Khu vöïc coù cheá ñoä gioù mang saéc thaùi cuûa cheá ñoä gioù muøa ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Trong naêm thònh haønh 2 höôùng gioù chính: Muøa khoâ laø gioù muøa Ñoâng Nam vaø gioù muøa Ñoâng Baéc, muøa möa laø gioù muøa Taây Nam. Trong naêm thònh haønh 2 höôùng gioù chính, höôùng gioù taäp trung vaø gaàn nhö ñoái laäp nhau: Gioù muøa MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 7 Ñoâng Baéc töø thaùng XI-III, thoåi töø luïc ñòa neân khoâ vaø laïnh. Gioù muøa Taây Nam töø thaùng V-X, thoåi töø bieån mang nhieàu hôi nöôùc vaø gaây neân möa raøo gaây aåm öôùt. Khu vöïc ít chòu aûnh höôûng cuûa baõo, nhöng toác ñoä gioù maïnh vaãn xuaát hieän gaàn nhö baõo vaø haàu nhö naêm naøo cuõng xaûy ra. Nhöõng côn baõo ñoå boä vaøo Nam boä, tuy raát ít nhöng cuõng ñaõ gaây ra thieät haïi naëng cho nhöõng vuøng baõo ñi qua. Trong maáy chuïc naêm gaàn ñaây ñaõ töøng ghi nhaän côn baõo raát lôùn ñoå boä vaøo TP.Hoà Chí Minh ngaøy 2/XI/1948 sau ñoù ñi qua Taây Ninh ngaøy 3/XI/1948. +Möa: Theo phaân tích cuûa Phaân vieän Quy hoaïch Thuûy Lôïi Nam boä (2004), phaân boá möa cuûa khu vöïc tænh Taây Ninh coù caùc ñaëc ñieåm sau ñaây: o Phaân boá möa theo muøa, thaùng Trong naêm möa hình thaønh 2 muøa roõ reät töông phaûn nhau: Muøa möa vaø muøa khoâ. Muøa möa keùo daøi thaùng V-XI coù löôïng möa <90% löôïng möa naêm. Muøa khoâ töø thaùng XI,XII ñeán thaùng IV naêm sau vaø coù löôïng möa chieám >15% löôïng möa naêm. Trong muøa möa, löôïng möa caùc thaùng VI-VIII ít cheânh leäch, nhöng thaùng IX,X löôïng möa khaù lôùn, trung bình thaùng töø 250-300 mm, chieám khoaûng 40% löôïng möa naêm. Möùc ñoä bieán ñoäng cuûa löôïng möa thaùng bieán ñoåi raát khaùc nhau, löôïng möa thaùng lôùn nhaát vaø nhoû nhaát caøng cheânh leäch nhau. Do söï cheânh leäch möa thaùng lôùn daãn ñeán hieän töôïng thieáu nöôùc vaø thöøa nöôùc thöôøng xuyeân xaûy ra. Trong naêm löôïng möa lôùn nhaát thöôøng xuaát hieän sôùm vaøo thaùng IX ôû Taây Ninh, löôïng möa nhoû nhaát xuaát hieän vaøo thaùng II. Möa phaân boá theo daïng 2 ñænh (daïng möa caän xích ñaïo), ñænh chính xuaát hieän vaøo thaùng X, ñænh phuï xuaát hieän vaøo thaùng VI, cheânh leäch giöõa 2 ñænh khoaûng treân döôùi 100 mm. Thôøi gian baét ñaàu vaø keát thuùc muøa möa khoâng oån ñònh qua caùc naêm, noùi chung töø trung tuaàn MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 8 thaùng V taàn suaát khoaûng 40%, thôøi gian keát thuùc muøa möa oån ñònh vaøo ñaàu thaùng XI taàn suaát khoaûng 35-45%. o Phaân boá soá ngaøy möa Quy luaät phaân boá soá ngaøy möa hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi phaân boá löôïng möa, nghóa laø thaùng naøo möa lôùn thì soá ngaøy möa nhieàu vaø ngöôïc laïi, trong muøa möa coù soá ngaøy möa lôùn trong muøa khoâ. Soá ngaøy möa ôû Taây Ninh trong khoaûng 150- 160 ngaøy/naêm. Cheânh leäch soá ngaøy möa giöõa naêm möa nhieàu vaø naêm möa ít khaù lôùn khoaûng 60-70 ngaøy. ÔÛ Taây Ninh naêm lôùn nhaát coù soá ngaøy möa193 ngaøy (naêm 1999) vaø naêm nhoû nhaát 131 ngaøy (naêm 1987). Muøa möa coù soá ngaøy möa trong thaùng nhieàu hôn muøa khoâ khaù nhieàu, trung bình 15-20 ngaøy/ thaùng, trong ñoù thaùng IX, X coù soá ngaøy möa nhieàu nhaát >20 ngaøy. Muøa khoâ coù soá ngaøy möa raát ít trung bình 4-5 ngaøy/ thaùng, caùc thaùng giöõa muøa khoâ (thaùng I-III) trung bình 1-2 ngaøy/ thaùng. o Möa thaùng Trong naêm soá ngaøy möa thaùng giaûm daàn töø giöõa muøa möa ñeán giöõa muøa khoâ, cheânh leäch soá ngaøy möa thaùng nhieàu nhaát vaø nhoû nhaát khoaûng 10 ngaøy, soá ngaøy möa nhoû nhaát thöôøng vaøo thaùng I, II. Trong muøa möa coù nhöõng thaùng trong naêm laïi coù soá ngaøy möa raát ít vaø thöôøng taäp trung vaøo ñaàu hoaëc cuoái muøa möa: nhö taïi Taây Ninh 7 ngaøy (thaùng V/1987), ñaây laø yeáu toá chính gaây neân haïn “Baø Chaèn” trong muøa möa raát ñaùng quan taâm. Tình hình haïn trong muøa möa tuy khoâng nghieâm troïng nhöng haàu nhö naêm naøo haïn cuõng xaûy ra vôùi möùc ñoä moãi nôi khaùc nhau. Soá ñôït haïn keùo daøi 10 ngaøy xaûy ra ít vaø haøng chuïc naêm môùi coù 1 ñôït, chuû yeáu taäp trung vaøo thaùng V, VI, XI. o Ñaëc ñieåm möa ngaøy, nhoùm ngaøy möa lôùn nhaát Ñaëc ñieåm möa lôùn, taäp trung trong moät soá ngaøy raát ñaùng quan taâm, vì ñaây MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 9 laø yeáu toá lieân quan tôùi ngaäp uùng, caân baèng aåm trong khu vöïc. o Löôïng möa 1-3-5-7 ngaøy max Nguyeân nhaân gaây ra möa lôùn haøng naêm ôû ñaây chuû yeáu laø do doâng nhieät, möa ñòa hình. Do vaäy löôïng möa ngaøy nhìn chung khoâng lôùn, thöôøng xaûy ra trong phaïm vi heïp mang tính cuïc boä trong moät thôøi gian nhaát ñònh, nhöõng traän möa keùo daøi vaøi ngaøy lieân tuïc raát ít khi xaûy ra. Tuy nhieân do aûnh höôûng cuûa baõo, hoaëc moät hình thaùi thôøi tieát ñaëc bieät seõ cho löôïng möa 1 ngaøy raát lôùn coù theå ñeán treân vaøi traêm mm vaø coù khaû naêng gaây ra luõ cuïc boä. Löôïng möa 1 ngaøy max khoâng lôùn nhöng löôïng möa 3,5,7 ngaøy max laïi khaù lôùn vaø phaân boá khaù ñeàu theo khoâng gian, trung bình 1 ngaøy max trong vuøng treân döôùi 100 mm. Löôïng möa 3,5,7 ngaøy max thöôøng bao truøm löôïng möa 1 ngaøy max (chieám ñeán 85% soá ñôït möa uùng), nhoùm möa ngaøy lôùn thöôøng xaûy ra vaøo thaùng IX, X hoaëc thaùng VI khi hieän töôïng doâng nhieät xuaát hieän. Möa lôùn keùo daøi nhieàu ngaøy ít xaûy ra, trong ngaøy thöôøng laø nhöõng traän möa raøo ngaén coù cöôøng suaát lôùn. o Ñaëc ñieåm möa ngaøy > 50 mm, 100 mm, 150 mm, 200 mm Ngoaøi nhöõng ñôït möa (3-5-7) ngaøy max maø bao truøm löôïng möa 1 ngaøy >50,100 mm thì coù khaû naêng gaây ngaäp uùng trong vuøng vaøo muøa möa. Taøi lieäu ño ñaïc vaø thoáng keâ cho thaáy: Löôïng möa ngaøy >50 mm: Trung bình naêm coù khoaûng 6,4 ngaøy/naêm ôû Taây Ninh coù löôïng möa >50 mm, trong ñoù naêm xaûy ra nhieàu nhaát ôû Taây Ninh 15 ngaøy (naêm 1989). Ña soá caùc thaùng muøa möa ñeàu coù theå xaåy ra nhöõng traän möa >50 mm, ôû Taây Ninh bình quaân coù gaàn 1,0 ñôït. Thaùng X xuaát hieän caùc traän möa lôùn nhieàu nhaát, chieám tôùi 20-30% truøng vôùi thaùng coù löôïng möa lôùn nhaát trong naêm, thaùng V, VIII ít xaåy ra caùc ñôït möa lôùn (chieám 10%). MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 10 Löôïng möa ngaøy >100 mm: Nhìn chung löôïng möa ngaøy >100 mm chæ xaûy ra vaøo moät soá thaùng trong muøa möa ôû haàu heát caùc nôi vôùi taàn suaát raát nhoû khoaûng 0,05% naêm, khoaûng 2-3 naêm môùi xaûy ra 1 ñôït trong ñoù taäp trung vaøo thaùng X, thaùng VII,VIII xaûy ra ít nhaát. 2.1.2. Ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi Ñaùnh giaù toång quan veà kinh teá (1996 – 2001): 2.1.2.1. Taêng tröôûng kinh teá - Giaù trò GDP naêm 2001 (giaù 1994) ñaït: 3.823,449 tyû ñoàng, so vôùi naêm 1996 gaáp 1,78 laàn. - Toác ñoä taêng tröôûng GDP ñaït khaù cao: 12,17%/naêm (gaáp hôn 1,6 laàn möùc taêng GDP cuûa caû nöôùc); song ñieàu ñaùng chuù yù laø möùc taêng chaäm laïi, naêm 2000/1999 laø: 10,9%/naêm, 2001/2000 giaûm coøn: 10,04%/naêm. - Bình quaân GDP naêm 1996: 217 USD/ngöôøi/naêm ñeán naêm 2001 laø: 350 USD/ngöôøi/naêm (taêng 1,61 laàn); song neáu laáy naêm 1999 bình quaân GDP cuûa Taây Ninh ñaït: 301 USD/ngöôøi/naêm thì con soá naøy chæ baèng bình quaân caû nöôùc naêm 1990. Maëc duø Taây Ninh ñaõ coù nhieàu coá gaéng, song vaãn chöa ñuoåi kòp möùc bình quaân caû nöôùc. - Möùc taêng GDP khu vöïc Noâng - Laâm - Ngö nghieäp ôû Taây Ninh ñaït möùc cao, bình quaân giai ñoaïn 1996 – 2001 ñaït: 9,95%/naêm, gaáp hôn 2 laàn möùc taêng bình quaân caû nöôùc. Song möùc taêng khoâng oån ñònh, naêm 1999/1998 chæ taêng coù 4,79%/naêm (baèng ½ möùc taêng bình quaân haøng naêm giai ñoaïn 1996 – 2001). Nhöõng thaønh quaû taêng tröôûng toång theå neàn kinh teá cuûa Taây Ninh laø ñaùng ghi nhaän, theå hieän tinh thaàn ñoåi môùi, coá gaéng phaán ñaáu lieân tuïc, beàn bæ saùng taïo cuûa Ñaûng boä vaø nhaân daân Taây Ninh thöïc hieän thaéng lôïi tænh Ñaûng boä Taây Ninh laàn VI vaø Nghò quyeát ñaïi hoäi VIII Ñaûng coäng saûn Vieät Nam ñaõ ñeà ra. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 11 Tuy nhieân, coù 3 vaán ñeà Taây Ninh caàn ñaëc bieät chuù yù laø: bình quaân GDP/ñaàu ngöôøi thaáp, taêng tröôûng kinh teá coù xu höôùng chaäm laïi vaø khoâng oån ñònh qua caùc naêm, ñaõ boäc loä nguy cô tuït haäu veà kinh teá so vôùi vuøng Ñoâng Nam boä vaø caû nöôùc. 2.1.2.2. Chuyeån dòch cô caáu kinh teá Qua 6 naêm, cô caáu kinh teá cuûa Taây Ninh chuyeån dòch ñuùng höôùng, song raát chaäm vaø thieáu tính beàn vöõng. Dieãn bieãn cô caáu kinh teá nhö sau: Baûng 1: Cô caáu kinh teá tænh Taây Ninh, töø naêm 1996-2001. ÑVT: (%) Naêm Khu vöïc I (Noâng – laâm - ngö nghieäp) Khu vöïc II (Coâng nghieäp – Xaây döïng) Khu vöïc III (Dòch vuï) 1996 47,89 20,01 32,1 1997 47,89 19,36 32,75 1998 50,14 17,50 32,36 1999 45,13 19,28 35,59 2000 43,53 21,01 35,46 2001 43,78 19,99 36,23 So saùnh 2001/1996 -4,11 -0,02 +4.13 (Nguoàn: Cuïc thoáng keâ Taây Ninh). So saùnh naêm 2001 vôùi naêm 1996, tyû troïng cuûa khu vöïc coâng nghieäp – xaây döïng trong toång theå neàn kinh teá haàu nhö khoâng thay ñoåi, khu vöïc noâng – laâm – ngö MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 12 nghieäp giaûm: -4,11%, coøn dòch vuï taêng: + 4,13%. Neáu so saùnh vôùi cô caáu kinh teá caû nöôùc naêm 2001 (khu vöïc noâng – laâm – ngö nghieäp laø: 23,3%, coâng nghieäp – xaây döïng: 37,75% vaø dòch vuï: 38,95%) thì khu vöïc noâng – laâm – ngö nghieäp Taây Ninh chieám tyû troïng lôùn (cao hôn bình quaân caû nöôùc ñeán +20,48%). 2.2. Toång quan veà ñaát vaø ñaát ngaäp nöôùc (wetland soil) 2.2.1. Taøi nguyeân ñaát 2.2.1.1. Phaân loaïi ñaát Vaät lieäu chính hình thaønh ñaát Taây Ninh laø phuø sa coå vaø moät phaàn phuø sa môùi soâng Vaøm Coû Ñoâng ñöôïc coi laø ñaát thuûy thaønh: 373.134 ha (chieám 93,0% DTTN) vaø ñaát ñòa thaønh do caùc nuùi soùt chæ coù: 6.850 ha. Caên cöù vaøo ñaëc tính phaùt sinh vaø quaù trình phaùt trieån ñaõ chia ñaát Taây Ninh ra caùc nhoùm vaø loaïi ñaát nhö sau: Nhoùm ñaát: Coù 5 nhoùm ñaát, trong ñoù nhoùm ñaát xaùm coù dieän tích lôùn nhaát: 344.928 ha (chieám 85,6% DTTN), nhoùm ñaát pheøn: 25.359 ha (chieám 6,3% DTTN), ñaát ñoû vaøng: 6.850 ha (chieám 1,7% DTTN), 2 nhoùm ñaát coøn laïi coù dieän tích nhoû laø ñaát phuø sa: 1.775 ha vaø ñaát than buøn: 1.072 ha. Ba nhoùm ñaát taäp trung khai thaùc cho saûn xuaát noâng nghieäp laø: xaùm – pheøn – phuø sa. Loaïi ñaát: Trong 5 nhoùm ñaát tuøy theo caùc tính chaát phuï ñöôïc phaân thaønh 15 loaïi ñaát ñeå coù höôùng söû duïng ñoái vôùi caùc loaïi caây troàng vaø giaûi phaùp caûi taïo baûo veä. 2.2.1.2. Tính chaát lyù hoùa hoïc cuûa ñaát - Lyù tính ñaát: Do thaønh taïo neân ñaát Taây Ninh chuû yeáu laø phuø sa coå neân coù ñeán: 344.928 ha (chieám 85,63% DTTN) coù thaønh phaàn cô giôùi nheï, keát caáu rôøi raïc, tyû leä caùt cao (taàng maët: 42 – 65%) neân giöõ nöôùc vaø phaân keùm. Ñaát coù thaønh MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 13 phaàn cô giôùi thòt trung bình chæ coù: 31.104 ha (ñaát pheøn: 25.359 ha, ñaát phuø sa: 1.775 ha vaø ñaát ñoû bazan: 3.970 ha). Do ñoù, ñeå baûo veä vaø caûi taïo ñaát ôû Taây Ninh neân coi troïng vieäc gia taêng keát caáu ñaát. - Hoùa tính ñaát: Coù theå chia hoùa tính ñaát Taây Ninh thaønh 3 nhoùm I Nhoùm ñaát ngheøo dinh döôõng vaø chua (X, Xf, Xk, Fa, Fs) dieän tích: 309.470 ha (chieám 76,83% DTTN), caùc loaïi ñaát naøy coù pHHCl: 4,2 – 4,5, muøn: 0,9 – 1,4, ñaïm toång soá: < 0,1%, laân ngheøo: 0,03 – 0,05%, kali ngheøo: 0,3 – 0,6%. Muoán troàng troït coù hieäu quaû phaûi boùn ñuû soá löôïng phaân vaø caân ñoái N:P:K theo ñuùng quy trình kyõ thuaät.  Nhoùm ñaát dinh döôõng khaù laø ñaát ñoû bazan vaø ñaát phuø sa, dieän tích chæ coù: 5.745 ha, chieám 1,43% DTTN. III Nhoùm ñaát coù ñoäc toá vaø bò uùng nöôùc: Goàm caùc loaïi ñaát pheøn (Sp, Sj, Sr), ñaát than buøn, ñaát xaùm (Xg, Xhg), toång dieän tích: 42.601 ha (chieám 10,58% DTTN). Ñaát naøy thích hôïp vôùi caây troàng ngaäp nöôùc hoaëc nuoâi thuûy saûn, moät soá dieän tích ñaát (Xg) coù theå tieâu nöôùc traùnh ngaäp uùng vaø haï thaáp möïc nöôùc ngaàm ñeå troàng mía; ñaëc bieät, ñaát pheøn tieàm taøng ôû caùc huyeän Chaâu Thaønh, Beán Caàu, Goø Daàu, Traûng Baøng, ñaát than buøn vaø ñaát xaùm ñoïng muøn gley caàn nghieân cöùu ñeå choïn löïa loaïi caây troàng, vaät nuoâi thích hôïp, traùnh laøm xaùo troän taàng ñaát maët quaù nhieàu deã gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát vaø nöôùc vaøo caùc thaùng ñaàu muøa möa. 2.2.2. Sô löôïc heä hoáng ñaát ngaäp nöôùc ôû Taây Ninh 2.2.2.1. Khu vöïc hoà thuyû lôïi Daàu Tieáng Hoà Daàu Tieáng laø moät coâng trình chöùa nöôùc lôùn ñaõ ñöôïc xaây döïng vaø ñi hoaït ñoäng töø naêm 1985 taïi Taây Ninh coù nhieäm vuï cung caáp nöôùc cho noâng nghieäp, sinh hoaït vaø caùc döï aùn ôû haï löu. Toång dieän tích laø 27.000km2. dieän tích maët nöôùc vaøo muøa luõ laø 270km2 (ngaäp theo muøa), muøa kieät laø 110km2. sau gaàn MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 14 20 naêm khai thaùc, hoà Daàu Tieáng ñaõ ñem laïi hieäu quaû to lôùn vaø toaøn dieän ñeán kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng khu vöïc; tuy nhieân, cuõng ñaõ xuaát hieän nhöõng yeáu toá baát lôïi veà moâi tröôøng lieân quan ñeán haøng trieäu ngöôøi daân tænh Taây ninh, Bình Döông, Long An vaø Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Caùc giaù trò vaø taùc ñoäng cuûa hoà Daàu Tieáng cho ñeán nay vaân chöa ñöôïc ñaùnh giaù ñuùng möùc. Vieäc maát röøng ñaàu nguoàn seõ laøm taêng söï boài laéng vaø laøm giaûm tuoåi thoï cuûa hoà. Maët khaùc, vieäc troàng caùc loaïi caây coâng nghieäp laøm aûnh höôûng ñeán chaùt löôïng nöôùc cuûa hoà. Chaát löôïng nöôùc loøng hoà Daàu Tieáng hieän nay raát toát, ñaït tieâu chuaån ñeå laøm nguoàn nöôùc cung caáp cho sinh hoaït vaø coâng nghieäp neân ñaõ ñöôïc cho caùc nhaø maùy cheá bieán noâng saûn thöïc phaåm trong tænh, cho nhaø maùy nöôùc cuûa thò xaõ Taây Ninh. Vieäc ñaùnh caù vaø ñaùnh baét trong hoà dieãn ra thöôøng xuyeân nhöng hieäu quaû chöa cao do khaâu quaûn lyù coøn nhieàu khoù khaên, baát caäp. Tuy nhieân, nhôø nguoàn nöôùc cuûa hoà, vieäc nuoâi caù ao theo moâ hình VAC coù ñieàu kieän phaùt trieån raát toát. Vieäc toå chöùc khai thaùc du lòch vaø theå tao, giaûi trí ôû hoà chöa phaùt trieån do vò trí cuûa hoà töông ñoái xa caùc thaønh phoá lôùn, cô sôû haï taàng coøn ngheøo, toå chöùc quaûn lyù chöa toát… song trong töông lai, chaéc chaén nôi ñaây seõ coù moät töông lai raát saùng trong lónh vöïc naøy. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 15 MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 16 2.2.2.2. Khu vöïc vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt. Hình 1:Baûn ñoà vò trí Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, huyeän Taân Bieân, tænh Taây Ninh. (Nguoàn: Phaân vieän Ñieàu tra Qui hoaïch röøng II) Toång dieän tích töï nhieân 18.951ha, trong khu vöïc coù moät soá soâng suoái chính, coù nöôùc quanh naêm nhö; soângVaøm Coû Ñoâng, suoái Ña Ha, suoái Sa Maùt. Ngoaøi ra, coøn coù moät soá suoái nhoû laø suoái nhaùnh cuûa caùc suoái treân nhö suoái Meïc Nu, suoái Sa MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 17 Nghe, suoái Taø Noát, suoái Thò Haèng. Chính caùc soâng suoái naøy ñaõ goùp phaàn trong vieäc cung caáp nöôùc vaøo muøa khoâ vaø thoaùt nöôùc vaøo muøa möa cho moät soá vuøng nöôùc trong khu vöïc. Ngoaøi ra, coøn moät soá vuøng ñaát ngaäp nöôùc khoâng lieân keát vôùi heä thoáng soâng suoái, nhaän nöôùc chuû yeáu töø möa hay töø nöôùc ngaàm. Vôùi 3 kieåu röøng chính laø ; röøng laù ruïng thöôøng xuyeân chieám öu theám röøng khoäp vaø 814ha traûng coû ngaäp nöôùc theo muøa. Thöïc teá, neáu tính caû phaàn ñaát ngaäp nöôùc ven caùc traûng, baøu (coù thôøi gian vaø möùc ñoä ngaäp ít hôn) thì toaøn boä daát ngaäp nöôùc ven soâng suoái, ñaát ngaäp nöôùc cuûa Loø Goø-Xa Maùt seõ khoâng döôùi 1000ha, vôùi 3 heä thoáng chính laø ñaát ngaäp nöôùc ven soâng suoái, ñaát ngaäp nöôùc theo muøa(traûng) vaø ñaát ngaäp nöôùc thöôøng xuyeân (baøu). Baûng 2: Caùc kieåu ñaát ngaäp nöôùc VQGLGXM Kieåu ñaát ngaäp nöôùc Ñòa ñieåm Dieän tích Ngaäp ñònh kyø Traûng taø noát 250 Traûng taân thanh 250 Traûng traâm 10-15 Ngaäp thöôøng xuyeân Baøu quang 30-40 Baøu xuùc hay baøu xay 10 Baøu ñöng lôùn 15 Baøu ñöng nhoû 15 Baøu chaûo 3-4 Ven soâng, suoái Soâng vaøm coû ñoâng vaø 10 MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 18 caùc suoái… Ngoaøi ra, coù theå tìm thaáy caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôû khu vöïc soâng Vaøm Coû Ñoâng caùc vuøng naøy chuû yeáu naèm ôû ven soâng Vaøm Coû Ñoâng coù tôùi 9.000ha. Haàu heát caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc ñaõ bò khai khaån chuyeån sang ñaát noâng nghieäp, tröø caùc dieän tích ñaát coù ñoä chua cao vaø thieáu nöôùc ngoït ñeå töôùi. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 19 CHÖÔNG 3 TOÅNG QUAN VEÀ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC VAØ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC VÖÔØN QUOÁC GIA LOØ GOØ-XA MAÙT, TÆNH TAÂY NINH 3.1. Toång quan ñaát ngaäp nöôùc - Theo Coâng öôùc Ramsar: Nhöõng vuøng ñaàm laày, than buøn hoaëc vuøng nöôùc baát keå laø töï nhieân hay nhaân taïo thöôøng xuyeân hay tam thôøi vôùi nöôùc chaûy hay nöôùc tuø, laø nöôùc ngoït, nöôùc lôï hay nöôùc bieån keå caû nhöõng vìng nöôùc bieån coù ñoä saâu dhoâng quaù 6m khi trieàu thaáp. - Theo Coâng öôùc Ramsar: ñaõ phaân ra ñöôïc 30 loaïi hình ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân vaø 9 loaïi hình nhaân taïo thuoäc 3 loaïi ñaát ngaäp nöôùc sau: ñaát ngaäp nöôùc maën, ñaát ngaäp nöôùc ngoït, ñaát ngaïp nöôùc nhaân taïo; vaø ruùt laïi 7 caûnh quan coù caáu phaàn quan troïng: cöûa soâng, bôø bieån môû, ñoàng baèng ngaäp nöôùc, ñaàm laày nöôùc ngoït, hoà, ñaát than buø, röøng ñaàm laày. - Caùc caáu phaàn cuûa ñaát ngaäp nöôùc: caùc loaøi ñoäng thöïc naät thöôøng laø raát phong phuù ôû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc. Khai thaùc maø vaãn quan taâm ñeán tyû leä saûn xuaát haøng naêm vaø khaû naêng taùi sinh cuûa töøng loaøi thì vaãn coù theå taïo lôïi ích to lôùm cho xaõ hoäi loaøi ngöôøi.  Taøi nguyeân röøng: vieäc khai thaùc tröïc tieáp caùc taøi nguyeân röøng cuûa nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc mang laïi moât loaït caùc saûn phaåm quan troïng töø cuûi ñun, MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 20 goã, voû caây cho tôùi caùc saûn phaåm phuï khoâng phaûi goã nhö caùc chaát nhöïa vaø döôïc phaåm.  Taøi nguyeân ñoäng vaät hoang daïi: nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc raát giaøu veà ñoäng vaät hoang daïi taïo ra nhöõng khu giaûi trí quan troïng vaø nhöõng saûn phaåm thöông maïi töø thòt ñeán da, töø maät ong ñeán tröùng chim vaø ruøa.  Ngheà caù: nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc ñaõ cung caáp chaát dinh döôõng ñaùng keå vaø laø moâi tröôøng truù nguï cho caù ñeû tröùng, nôi öông caù con hoaëc laø moâi tröôøng sinh soáng cho caù ñaõ tröôûng thaønh. Hai phaàn ba soá caù maø chuùng ta aên laø soáng nhôø vaøo ñaát ngaäp nöôùc ôû moät soá giai ñoaïn phaùt trieån cuûa chuùng.  Taøi nguyeân coû: nhöõng vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù chöùa nhöõng dieän tích ñaát coû quan troïng vaø coù chöùa nhöõng loaïi caây laøm thöùc aên cho gia suùc.  Taøi nguyeân noâng nghieäp: nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc ñaõ ñöôïc chuyeån hoaù sang saûn xuaát noâng nghieäp thaâm canh. Tuy nhieân, haõy coøn ñang tieáp tuïc ñöôïc canh taùc töï nhieân. Neáu ñöôïc quaûn lyù toát, neàn noâng nghieäp treân ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân coù theå sinh ra nhöõng lôïi ích to lôùn cho caùc coäng ñoàng noâng thoân.  Cung caáp nöôùc: caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù theå ñöôïc söû duïng nhö laø nguoàn cung caáp nöôùc cho con ngöôøi söû tröïc tieáp nhö trong noâng nghieäp, taém röûa vaät nuoâi vaø cung caáp cho coâng nghieäp. - Caùc thuoäc tính: nhöõng thuoäc tính ñaëc bieät cuûa moät vuøng ñaát ngaäp nöôùc- tính ña daïng sinh hoïc vaø taàm quan troïng cuûa noù ñoái vôùi giaù trò vaên hoaù, di saûn. Chuùng caøng coù giaù trò khi ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc duy trì ôû hieän traïng “ nguyeân veïn” hoaëc ñöôïc baûo veä.  Nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc trôï giuùp ñaùng keå cho söï taäp trung cuûa caùc loaøi ñoäng vaät hoang daïi. ÔÛ Taây Phi, caùc ñoàng baèng ngaäp nöôùc cuûa caùc löu vöïc MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 21 Senegal, Niger vaø Chard ñaõ trôï giuùp cho hôn moät trieäu con chim nöôùc, nhieàu loaøi di truù, trong suoát thôøi gian cuûa moät naêm. (Monval, et.al., 1987)  Tính ñoäc ñaùo veà vaên hoaù/di saûn: neùt ñeïp caûnh quan ñaát ngaäp nöôùc cuõng nhö nguoàn ñoäng vaät hoang daïi ôû ñoù ñaõ haáp daãn con ngöôøi ñeán caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc. - Gía trò nhieàu maët cuûa caùc heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc: moät vuøng ñaát ngaäp nöôùc khoâng theå thöïc hieän ñöôïc taát caû caùc chöùc naêng thì taát caû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc seõ saûn ra nhöõng lôïi ích toång hôïp. 3.2. Chöùc naêng cuûa ñaát ngaäp nöôùc: - Naïp nöôùc ngaàm: chöùc naêng naøy xuaát hieän khi nöôùc di chuyeån töø vuøng ñaát ngaäp nöôùc xuoáng taàng ngaäm nöôùc trong loøng ñaát. - Tieát nöôùc ngaàm: chöùc naêng naøy xuaát hieän khi nöôùc tích luyõ trong loøng ñaát di chuyeån leân moät vuøng ñaát ngaäp nöôùc vaø trôû thaønh nöôùc maët. - Khoáng cheá luõ luït: baèng caùch giöõ vaø giaûi thoaùt nöôùc möa moät caùch ñieàu ñoä, ñaát ngaäp nöôùc coù theå laøm giaûm söï taøn phaù khôc lieät cuûa caùc ñænh luõ ôû phia haï löu. - Oån ñònh bôø bieån/ choáng xoùi moøn: thöïc vaät ôû vuøng ñaát ngaäp möôùc coù theå laøm oån ñònh bôø bieån baèng caùch giaûm naêng löôïng cuûa soùng, doøng chaûy vaø caùc löïc xoùi moøn khaùc ñoàng thôøi laïi coá ñònh ñöôïc lôùp traàm tích ñaùy baèng reã cuûa chuùng. -Giöõ chaát laéng ñoïng vaø chaát ñoäc: chaát laéng ñoïng vaø chaát ñoäc thöôøng laø chaát gaây oâ nhieãm nöôùc chuû yeáu ôû nhieàu heä thoáng soâng ngoøi. Vì caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc thöôøng naèm trong caùc löu vöïc neân chuùng coù taùc duïng nhö caùc beå laéng. -Giöõ chaát dinh döôõng: chöùc naêng naøy xuaát hieän khi caùc chaát dinh döôõng quan troïng nhaát laø photpho vaø nitô, tích luyõ trong taàng ñaát hoaëc trong caây coái cuûa MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 22 vuøng ñaát ngaäp nöôùc. Caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc loaïi boû ñöôïc chaát dinh döôõng coù theå naâng cao chaát löông nöôùc vaø giuùp ngaên ngöøa hieän töôïng phuù döôõng hoaù. - Xuaát khaåu sinh khoái: vuøng ñaát ngaäp nöôùc laø moâi tröôøng soáng cho toâm, caù, ñoäng vaät hoang daõ… vaø caùc ñoàng coû töôi toát. - Choáng soùng, baõo, chaén gioù: röøng ngaäp maën vaø caùc vuøng ñaát ngaâp nöôùc ven bieån coù röøng coù taùc duïng laøm giaûm söùc gioù vaø giaûm thieät haïi do bieån gaây ra. - Oån ñònh vi khí haäu: toaøn boä caùc chu trình veà thuyû vaên, dinh döôõng vaø vaät chaát, vaø caùc doøng naêng löôïng cuûa caùc vuøng ñaát ngaâïp nöôùc coù theå laøm oån ñònh ñöôïc caùc ñieàu kieän khí haäu ñòa phöông, ñaëc bieät laø löôïng möa vaø nhieät ñoä. - Giao thoâng ñöôøng thuyû: moâi tröông nöôùc meânh moâng caûu caùc heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc coù theå duøng ñeå vaän chuyeån haøng hoaù vaø laøm ñöôøng giao thoâng. -Giaûi trí-du lòch: goàm saên baén theå thao, caâu caù, xem chim, chuïp aûnh thieân nhieân, bôi loäi vaø ñi thuyeàn. 3.3. Ñaëc ñieåm cuûa ñaát ngaäp nöôùc cuûa Vöôøn quoác gia Loø Goø – Xa Maùt, tænh Taây Ninh -Ñaát ngaäp nöôùc cuûa VQGLGXM raát phong phuù vaø ña daïng, dieän tích öôùc tính treân 1000ha bao goàm caùc loaïi ñaát ngaäp nöôùc ven soâng suoái, caùc baøu, traûng, hoá bom vaø coù theå bao goàm caû loaïi röøng thöa caây hoï daàu treân caùc trieàn ñaát thaáp, keát caáu ñaù ong ôû taàng maët, ngaäp nöôùc moät thôøi gian ngaén nhaát ñònh trong naêm. - Caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù dieän tích raát khaùc nhau, töø caùc hoá bom roäng vaøi m2 ñeán caùc traûng coû roäng vaøi traêm ha naèm raûi raùc trong röøng vaø ven röøng, aên thoâng ra caû dieän tích beân ngoaøi vaø sang Campuchia. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 23 - Ranh giôùi cuûa caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc thaät söï laø khoâng roõ raøng do ñòa hình coù ñoä doác nhoû, nhieàu loaïi ñaát vaø coù söï thay ñoåi moät caùch tuaàn töï heä thöïc vaät töø vuøng ñaát khoâ ñeán ngaäp ít, ngaäp theo muøa vaø ngaäp quanh naêm. - Ñaát ngaäp nöôùc VQGLGXM coù giaù trò veà nhieàu maët: caûnh quan, ña daïng sinh hoïc vaø moâi tröôøng. Kieåu thaûm thöïc vaät naøy ñoùng goùp ñaùng keå vaøo söï ña daïng veà heä sinh thaùi cuûa khu vöïc, ña daïng veà caùc loaøi ñoäng thöïc vaät thuyû sinh, vaø laø sinh caûnh quan troïng quyeát ñònh ñeán söï hieän dieän cuûa caùc loaøi thuù lôn aên coû vaø caùc loaøi chim nöôùc thoâng qua vieäc cung caáp thöùc aên vaø nöùôc uoáng. 3.4. Thoáng keâ dieän tích caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø –Xa Maùt Dieän tích toaøn boä caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc cuûa VQGLGXM laø 4.533,13ha, trong ñoù coù 3.294,38ha ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân vaø 1.238,46ha ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo (baûng 2). Trong caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân, ñaát ngaäp nöôùc thuoäc traûng coù dieân tích lôùn nhaát vôùi 1.780,38ha, keá ñeán laø suoái 731,88ha vaø soâng 679,25ha. Caùc baøu nöôùc chieám dieän tích 103,16ha, trong ñoù coù caùc baøu lôùn nhö baøu treân traûng baø ñieác 17,95ha, baøu quang 8,34ha, baøu ñöng lôùn 7,16ha, baøu chaûo 6,47ha. Quy moâ dieän tích caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù theå ñöôïc phaân thaønh caùc caáp: -Quy moâ lôùn (goàm caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù dieän tích lôùn hôn 100ha) coù toång dieän tích 2.845ha, trong ñoù goàm nhieàu vuøng traûng coû, traûng caây goã, ñaát troàng luùa vaø caùc vuøng ven soâng, ven suoái. -Quy moâ trung bình (goàm caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù dieän tích töø 25-100ha) coù toång dieän tích laø 559,4ha. -Quy moâ nhoû (goàm caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù dieän tích töø 1 – 25ha) coù toång dieän tích 997,25ha. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 24 -Quy moâ raát nhoû (goàm caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù dieän tích nhoû hôn 1ha) coù toång dieän tích laø 54,37ha Baûng 3-Thoáng keâ dieän tích caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc cuûa VQG Loø Goø-Xa Maùt. Lôùp Ñôn vò ÑNN Dieän tích (ha) Ghi chuù 1. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc soâng 1.1. Loøng soâng 68,80 Daøi 23km 1.2. Ven soâng 610,45 2. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc suoái. 2.1. Loøng suoái 62.00 Daøi 31km 2.2. Ven suoái 669,88 3. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc traûng. 3.1. Traûng coû 716,95 3.2. Traûng caây goã 1.063,43 4. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc baøu 4. Baøu 103,16 5. Keânh ñaøo 5. Keânh ñaøo Khoâng xaùc ñònh Daøi 29km 6. Ruoäng luùa nöôùc 6. Ruoäng luùa 1.238,46 7. Ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo 7. Ao, hoá bom Khoâng xaùc ñònh Toång dieän tích ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân. Thuoäc soâng Thuoäc suoái Thuoäc traûng 3.294,67 679,25 731,88 1.780,38 Chieàu daøi soâng suoái 54km MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 25 Thuoäc baøu 103,16 Toång dieän tích ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo. 1.238,46 Toång toaøn boä 4.533,13 Ghi chuù-  Dieän tích loøng suoái ñöôïc phoûng tính döïa treân chieàu daøi cuûa suoái. Ñoä roäng trung bình cuûa suoái söû duïng trong tính toaùn laø 20km. Dieän tích thöïc cuûa ñôn vò loøng suoái coù theå lôùn hôn vì ñaây chæ môùi tính treân hai nhaùnh chính cuûa heä thoâng suoái ña ha-xa maùt.  Chæ tính chieàu daøi keânh taø xia ngang qua VQGLGXM, keânh môùi ñaùo taïi traûng taø noát vaø caùc keânh khu vöïc traûng baø ñieác. Ngoaøi ra, coøn 60km ñöôøng beân trong vöôøn vôùi caùc möông nöôùc ôû hai beân coù chöùc naêng töông töï nhö caùc keânh ñaøo. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 26 Hình2 . Baûn ñoà ñaát ngaäp nöôùc VQG Loø Goø- Xa Maùt MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 27 3.5. Heä thoáng phaân loaïi ñaát ngaäp nöôùc cuûa Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt.[1] Heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc VQGLGXM ñöôïc xaây döïng döïa treân phöông phaùp ñeà nghò trong chöông trình kieåm keâ ñaát ngaäp nöôùc Chaâu Aù- asian wetland inventory (finlayson et al.2002). Heä thoáng bao goàm hai baäc laø “lôùp” vaø “ñôn vò”. “lôùp” ñöôïc xaùc ñònh döïa treân hai yeáu toá laø daïng ñòa maïo vaø thuyû cheá. “ñôn vò” laø söï phaân nhoû hôn cuûa ‘lôùp’, döïa treân 2 yeáu toá laø thaûm thöïc vaät vaø hình thöùc söû duïng. Keát quaû, coù 7 lôùp vaø 10 ñôn vò ñöôïc xaùc ñònh. (baûng 2) Caùc lôùp ñaát ngaäp nöôùc thuoäc soâng, ñaát ngaäp nöôùc thuoäc suoái vaø keânh ñaøo coù cuøng daïng ñòa maïo doøng chaûy (channel). Caùc lôùp ñaát ngaäp nöôùc thuoäc traûng vaø ruoäng luùa nöôùc thuoäc daïng ñòa maïo phaúng(flat). Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc baøu vaø boàn truõng nhaân taïo coù daïng ñòa maïo boàn truõng (basin). Trong lôùp ñaát ngaäp nöôùc thuoäc soâng coù hai ñôn vò laø loøng suoái vaø ven suoái. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc traûng ñöôïc chia laøm 2 ñôn vò laø traûng coû vaø traûng caây goã. Caùc lôùp ñaát ngaäp nöôùc thuoäc baøu, keânh ñaøo, ruoäng luùa vaø boàn truõng nhaân taïo chæ coù moät ñôn vò. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 27 Baûng 4 : Heä thoáng phaân loaïi ñaát ngaäp nöôùc vöôøn quoác gia Loø goø-Xa maùt. Lôùp (class) Ñôn vò(unit) Ñaëc ñieåm 1. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc soâng Ñòa maïo Thuyû cheá Thaûm thöïc vaät Söû duïng 1.1. Loøng soâng Doøng chaûy soâng(river channel) Nöôùc chaûy, coù nöôùc quanh naêm. Thöïc vaät thuyû sinh troâi noåi, thuyû thöïc vaät moïc ven bôø. Ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân. 1.2. Ven soâng Theàm ven soâng (river corridor), bao goàm moät soá daïng ñòa maïo nhö theàm soâng, ñeâ soâng, truõng sau ñeâ. Chaûy trong muøa luõ, thôøi gian khaùc trong naêm nöôùc tónh. Nguoàn caáp do soâng laø chuû yeáu ngoaøi ra coøn do möa vaø nöôùc ngaàm. Caïn trong muøa khoâ. Röøng ven soâng, thöïc vaät daïng ñaàm laày ôû nhöõng nôi truõng. Ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân 2. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc suoái. 2.1. Loøng suoái Doøng chaûy suoái (stream channel) Nnöôùc chaûy, coù nöôùc quanh naêm, moät soá nhaùnh suoái caïn coù theû bò khoâ Thöïc vaät thuyû sinh troâi noåi vaø thuyû thöïc Ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 28 moät thôøi gian trong muøa khoâ vaät ven bôø. 2.2. Ven suoái Theàm ven suoái (stream corridor) Chaûy trong muøa luõ, thôøi gian khaùc trong naêm nöôùc tónh. Nguoàn caáp do nöôùc töø suoái laø chuû yeáu, ngoaøi ra coøn do nöôùc möa vaø nöôùc ngaàm. Röøng ven suoái, ñaàm laày ven suoái. Ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân. 3. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc traûng. 3.1. Traûng coû Phaúng (flat) Nöôùc tónh. Nguoàn do möa laø chuû yeáu. Ngaäp moät thôøi gian trong muøa möa, khoâng ngaäp trong muøa khoâ. Ñoàng coû Ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân. 3.2. Traûng caây goã Phaúng (flat) Nöôùc tónh. Nguoàn do möa laø chuû yeáu. Ngaäp moät thôøi gian trong muøa möa, khoâng ngaäp trong muøa khoâ. Röøng thöa, buïi raäm. Ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân. 4. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc baøu 4.Baøu Boàn truõng (basin) Nöôùc tónh. Nguoàn do möa vaø nöôùc ngaàm. Ngaäp quanh naêm, coù Thaûm thöïc vaät ñaàm laày vôùi nhöõng Ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 29 theå coù moät thôøi gian khoâ ngaén. loaøi thuyû sinh, chòu ngaäp. 5. Keânh ñaøo 5.Keânh ñaøo Doøng chaûy keânh ñaøo (canal) Nöôùc chaûy. Doøng nöôùc nhaân taïo. Coù nöôùc gaàn nhö quanh naêm. Coù theå caïn moät thôøi gian trong muøa khoâ trong nhöõng naêm khoâ haïn, ít möa. Thuyû thöïc vaät troâi noåi vaø moïc ven bôø. Ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo. Töôùi tieâu, giao thoâng thuyû. 6. Ruoäng luùa 6. Ruoäng luùa Phaúng(flat) Nöôùc tónh. Ngaäp theo muøa. Luùa vaø moät soá hoa maøu. Ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo. Canh taùc noâng nghieäp. 7. Ñaát ngaäp nöôùc boàn truõng nhaân taïo 7. Ao, hoá bôm. Boàn truõng (basin) Nöôùc tónh. Nguoàn do möa. Thuyû thöïc vaät noåi vaø ven bôø. Ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo. Chöùa nöôùc hoaëc nuoâi caù. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 30 3.6. Tính chaát cuûa ñaát trong ñaát ngaäp nöôùc Tính chất chaån ñoaùn Hydric Soil - Đất hữu cơ (vật liệu thực vật bị phaân hủy - than buøn hoaëc baû höõu cô) - Lôùp vật liệu hữu cô treân mặt khaù daøy. - Coù ñaëc tính gley (xuaát hieän maøu xaùm hoaëc xaùm xanh), hoặc maøu neân toái, coù theå chöùa caùc veát ró naâu ñoû... - Hiện diện của sulfide hoaëc khoâng. - Thoaùt nöôùc keùm hoaëc uùng nöôùc thöôøng xuyeân. 3.7. Ñaëc ñieåm, tính chaát vaø chöùc naêng cuûa höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc. 3.7.1. Ñaëc ñieåm, tính chaát cuûa höõu cô. Ñaát chöùa chaát höõu cô vôùi soá löôïng vaø loaïi khaùc nhau, keo ñaát höõu cô coù aûnh höôûng lôùn ñeán tính chaát hoaù hoïc ñaát vaø coù theå phaân bieät ñaát khoâng vaät chaát humic vaø ñaát humic. Chaát humic laø moät loaïi acid coù maøu vaøng ñeán ñen vaø thöôøng coù troïng löôïng phaân töû lôùn. Chuùng ñöôïc hình thaønh töø phaûn öùng toång hôïp thöù sinh lieân quan ñeán vi sinh vaät vaø coù ñaëc tính khoâng gioáng vôùi baát kyø trong cô theå soáng naøo. Chuùng coù daõi thay ñoåi roäng veà nhoùm chöùc bao goàm: Carboxyl, phenolic hydroxyl, carbonyl, ester vaø coù theå laø nhoùm quinone vaø methoxyl. Thaønh phaàn nguyeân toá chuû yeáu cuûa Humus (trong tro) C: 44-53%, H: 3.6 - 5.4, N:1.8 - 3.6%, vaø O:40.2 - 47 %. Humus trong phoøng thí nghieäm coù theå chia laøm 3 thaønh phaàn chính: Humin laø chaát muøn khoâng hoaø tan trong kieàm, Acid Humic coù theå hoaø tan trong kieàm nhöng khoâng hoøa tan trong acid vaø acid fulvic hoøa tan caû trong kieàm vaø trong acid. Khaû naêng haáp phuï ion coù theå saép xeáp nhö sau: Humin> Acid Humic > Acid Fulvic. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 31 3.7.2. Cô cheá vaän chuyeån chaát oâ nhieãm. Nhöõng chaát bò maát ñi töø nöôùc thaûi thoâng qua nhieàu cô cheá: Quaù trình traàm laéng, suy thoaùi sinh hoïc, bò keát tuûa vaø thöïc vaät haáp thu… Trong heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc, kim loaïi naëng (KLN) coù theå bò haáp phuï trong ñaát hoaëc traàm tích, hoaëc bò taïo phöùc vôùi chaát höõu cô. Moät soáù kim loaïi bò keát tuûa khi hình thaønh caùc hôïp chaát sulfic hay carbonat hoaëc bò laáy ñi bôûi thöïc vaät. Nhöõng hôïp chaát trong traàm tích nhö Oxide saét theå hieän tính öu kim loaïi. Haønh vi naøy coù theå aûnh höôûng ñuû ñeå moät kim loaïi bò haáp phuï trong ñaát ngaäp nöôùc. Sau khi khaû naêng haáp phuï cuûa heä thoáng tieán ñeán baõo hoaø thì söï hình thaønh sulfide kim loaïi laø phöông thöùc chính laáy ñi kim loaïi trong nöôùc thaûi. Vi khuaån khöû sulfate oxy hoaù chaát höõu cô vaø khöû sulfate thaønh hydro sulfide. Hydro sulfide phaûn öùng vôùi kim loaïi ñeå hình thaønh sulfide kim loaïi keát tuûa. So vôùi traàm tích, thöïc vaät khoâng haáp thu nhieàu kim loaïi nhöng chuùng lieân quan vôùi quaù trình oxy hoaù vaø hoaït ñoäng sinh hoïc, ñaây chính laø ñoäng löïc goùp phaàn laøm di chuyeån KLN töø nöôùc thaûi vaøo trong ñaát ngaäp nöôùc. Nhöõng hôïp chaát höõu cô coù theå bò phaân huyõ bôûi vi sinh vaät trong heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc. Söï phaân huyû sinh hoïc naày laøm phaân raõ caùc hôïp chaát höõu cô. Chaát höõu cô cuõng coù theå bò phaân huyõ trong quaù trình thöïc vaät haáp thu dinh döôõng. Trong ñaát ngaäp nöôùc Ñaïm höõu cô bò bieán ñoåi thaønh NH4+. NH4+ coù theå bay hôi, trao ñoåi vôùi nhöõng cation khaùc trong traàm tích hoaëc nitrate hoaù neáu trong moâi tröôøng coù hieän dieän cuûa Oxy. Nitrate laø daïng ñaïm maø thöïc vaät deã daøng haáp thu, vì theá thöïc vaät noåi söû duïng chuùng suoát trong muøa sinh tröôûng. Nitrate thöøa trong heä thoáng kî khí bò khöû thaønh khí N2 vaø N2O nhö laø keát quaû cuûa quaù trình khöû N, ñaây laø cô cheá chính cuûa söï maát nitrate trong nöôùc thaûi. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 32 Moät soá nöôùc thaûi chöùa Phosphore töø caùc saûn phaåm taåy röõa, töø nguoàn nöôùc thaûi noâng nghieäp. Phosphore coù theå haáp phuï treân beà maët cuûa vuïn höõu cô vaø beà maët caùc keo hydroxide trong traàm tích. Chuùng coù theå keát tuûa khi lieân keát vôùi kim loaïi ñeå taùch khoûi dung dòch trong ñieàu kieän moâi tröôøng coù pH hôi kieàm. Nhöõng Phosphate voâ cô hoaø tan, ñöôïc haáp thu bôûi thöïc vaät vaø ñöôïc chuyeån hoaù thoâng qua chu trình soáng vaø phaân huyõ cuûa thöïc vaät. Phosphate bò maát ñi töø nöôùc thaûi thoâng qua söï coá keát vôùi traàm tích, chuùng haáp phuï vaøo beà maët caùc keo mang ñieän tích döông. Nhöõng nghieân cöùu cho thaáy haàu heát thuoác tröø saâu coù aùi löïïc maïnh ñoái vôùi beà maët chaát höõu cô hôn laø beà maët chaát khoaùng, vì vaäy chaát höõu cô vaø ñaëc bieät laø trong phaân töû muøn theå hieän vai troø chính trong nhieäm vuï thanh loïc (haáp phuï) thuoác tröø saâu trong ñaát. (Stevenson, 1982). 3.7.3. Vai troø chaát höõu cô trong ñaát-ñaát ngaäp nöôùc: Chaát höõu cô cuûa ñaát coù yù nghóa raát quan troïng ñoái vôùi ñoä phì nhieâu cuûa ñaát. Noù laø nhuoàn cung caáp:  Dinh döôõng cacbon, caùc nguyeân toá dinh döôõng khoaùng, nhaát laø nitô.  Taïo neân keo ñaáùt goùp phaàn tích luyõ vaø ñieàu hoaø chaát dinh döôõng trong ñaát.  Taïo neân keát caáu cho ñaát ñeå giaûi quyeát maâu thuaãn giöõa nöôùc vaø khoâng khí trong ñaát. Cheá ñoä nöôùc vaø nhieät trong ñaát thích hôïp cuõng nhôø söï coù maët cuûa chaát höõu cô.  Ngoaøi ra caùc axit muøn coøn laø nhöõng chaát kích thích sinh tröôûng thöïc vaät. Chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc ñaûm nhaän vai troø laø moät chaát neàn, chaát vaät lieäu soáng cho moâi tröôøng ñoù: chaát höõu cô cung caáp nguoàn naêng löôïng cho caùc MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 33 loaøi thöïc vaät, vi sinh vaät, coân truøng nöôùc, sinh vaät noåi, ñoäng vaät...Töø ñoù, hình thaønh neân chuoãi naêng löôïng trong moâi tröôøng sinh thaùi thoâng qua maïng löôùi thöùc aên. Vaø cuõng chính haønh vi naøy ñaõ saûn xuaát ra sinh khoái cuûa heä sinh thaùi. Vaäy soá löôïng, haøm löôïng, söï phaân boá chaát höõu cô mang tính quyeát ñònh vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù giöõ ñöôïc caùc vai troø-chöùc naêng cuûa noù khoâng. 3.8. Khí haäu, cheá ñoä gioù, thuyû vaên Theo soá lieäu cuûa Ñaøi khí töôïng thuyû vaên Taây Ninh naêm 1996. 3.7.1. Khí haäu - Nhieät ñoä trung bình naêm: 27,70C (130C – 39,30C). - Löôïng möa trung bình naêm: 1.800mm (1.387 – 2.346mm). - Soá ngaøy möa bình quaân naêm: 116 ngaøy. - Muøa möa baét ñaàu töø thaùng 5 ñeán thaùng 10: 85-90%. - Muøa khoâ baét ñaàu töø thaùng 11 ñeán thaùng tö naêm sau: 10-15%. - Löôïng möa boác hôi bình quaân naêm: 1.489mm. - Aåm ñoä bình quaân naêm: 78,4%. 3.7.2. Cheá ñoä gioù - Gioù Taây Nam truøng vôùi muøa möa vôùi toác ñoä bình quaân: 1,8m/s. - Gioù Ñoâng Baéc truøng vôùi muøa khoâ vôùi toác ñoä bình quaân: 2,3m/s. 3.7.3. Thuyû vaên Soâng suoái: Heä thoáng soâng suoái chaûy qua VQG. - Soâng Vaøm Coû Ñoâng: xuaát phaùt nguoàn töø Campuchia chaûy qua phía Taây khu röøng vaø laø ranh giôùi quoác gia Vieät Nam-Campuchia. Ñoaïn chaûy qua khu röøng MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 34 daøi khoaûng 20km, loøng soâng roäng 10-20m. soâng coù nöôùc ngoït quanh naêm nhöng khoâng thuaän tieän cho giao thoâng. - Suoái Ña Ha: cuõng xuaát phaùt nguoàn töø Campuchia chaûy qua phía Ñoâng Baéc theo höôùng Taây Nam chaûy vaøo khu trung taâm roài hôïp vôùi caùc suoái Meït Nu, Sa Nghe, Taø Noát thaønh suoái Xa Maùt chaûy ra soâng Vaøm Coû Ñoâng. Suoái coù nöôùc quanh naêm, loøng suoái nhoû, chaûy ngoaèn nghoeøo neân caùc phöông tieän giao thoâng ñöôøng thuyû khoâng ñi laïi ñöôïc. -Ngoaøi ra, coøn coù moät soá suoái nhoû naèm trong khu röøng nhö: suoái Meït Nu (xuaát phaùt töø traûng Taân Thanh, traûng Min Thui chaûy vaøo suoái Ña Ha, suoái chæ coù nöôùc vaøo muøa möa), suoái Sa Nghe (xuaát phaùt töø baøu Quang, chaûy veà suoái Ña Ha), suoái Taø Noát, suoái Thò Haèng (caùc suoái ñeàu khoâ nöôùc vaøo muøa khoâ). Maät ñoä soâng suoái trong vöôøn laø 0,19km/km2, töông ñoái cao so vôùi khu vöïc ngoaøi vöôøn. -Nöôùc ngaàm: Nöôùc ngaàm trong vöôøn khaù phong phuù vaø gaàn maët ñaát, ôû ñoä saâu 4-5m coù theå cung nöôùc sinh hoaït, vaø ôû ñoä saâu > 20m cho nöôùc phuïc vuï saûn xuaát (140- 240m3/ngaøy. Theo ñaùnh giaù cuûa Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân Taây Ninh, nguoàn nöôùc ngaàm coù chaát löôïng nöôùc toát, phuïc vuï ñöôïc cho sinh hoaït vaø saûn xuaát. -Ñaëc ñieåm möa Nöôùc do möa, hay goïi chung laø nöôùc rôi (precipitation), laø moät trong nhöõng nguoàn caáp quan troïng cho haàu heát caùc loaïi ñaát ngaäp nöôùc. VQG LGXM naèm trong moät khu vöïc coù löôïng möa khaù cao. Soá lieäu trung bình nhieàu naêm ghi nhaän taïi Traïm Daàu Tieáng (toïa ñoä 11o20’N, 106o20’E) cho thaáy löôïng möa trung bình naêm laø 2177mm vôùi 142 ngaøy coù möa (Phaïm Ngoïc Toaøn & Phan Taát Ñaéc 1993). MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 35 Löôïng möa naøy gaàn töông ñöông vôùi nhöõng löôïng möa cao ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long nhö ôû caùc tænh Kieân Giang, Caø Mau. Muøa möa thöôøng keùo daøi töø thaùng V ñeán thaùng XI, taäp trung nhieàu nhaát vaøo caùc thaùng VIII, IX vaø X. 3.9. Caùc ñôn vò ñòa maïo chuû yeáu [1] 3.9.1. Thung luõng soâng Vaøm Coû Ñoâng - Loøng soâng Vaùch ñöùng, loøng soâng saâu 2–5 meùt caét saâu vaøo traàm tích Pleistocene (phuø sa coå). Doøng chaûy coù ñoä uoán khuùc cao. Traàm tích ñaùy laø taûng laên laterite (ñaù ong). - Theàm soâng Phaùt trieån khoâng lieân tuïc, ñòa hình baèng phaúng, ngaäp nöôùc ngaén haïn theo muøa (caùc ñôït luõ), thaønh phaàn traàm tích laø boät caùt. Phaàn rìa theàm coå laø nôi tích tuï caùt trung–mòn, röûa troâi töø theåm coå ñöa tôùi. Nöôùc ngaàm trong muøa khoâ naèm khaù saâu. - Truõng loøng soâng coå Ñaây laø daáu veát soùt laïi khi doøng soâng Vaøm Coû Ñoâng thay ñoåi doøng chaûy, treân thöïc teá laø caùc lung baøu hình daïng traêng khuyeát. Ñòa hình truõng cuïc boä (khoaûng 0,5–1 meùt so vôùi bôø soâng), phaùt trieån khoâng lieân tuïc doïc hai bôø vaø caùch ly vôùi soâng Vaøm Coû, coù thôøi gian ngaäp laâu. Nguoàn nöôùc laø nöôùc luõ vaø nöôùc gom tuï töø caùc theàm coå ñöa tôùi. Thaønh phaàn traàm tích laø seùt boät, seùt than bò gley, döôùi saâu coù theå gaëp cuoäi soûi thaïch anh maøi troøn toát. Nöôùc ngaàm trong muøa khoâ naèm khaù noâng. 3.9.2. Suoái Ña Ha – Xa Maùt - Loøng suoái MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 36 Loøng suoái heïp, ñoä doác lôùn, nhaáp nhoâ bôûi taûng laên (khoái laterite), vaùch bôø doác ñöùng, saâu khoaûng 3–5m. Loøng suoái daïng V hoaëc U, ñoä uoán khuùc cao. -Theàm suoái thaáp Baõi caïn phaùt trieån khoâng lieân tuïc, ñòa hình loài loõm, cao hôn loøng suoái khoaûng 1–2 meùt, roäng 4-5 meùt. Nôi hôïp löu vôùi caùc suoái nhaùnh thì beà roäng taêng leân 10–50 meùt, ngaäp nöôùc ngaén haïn theo muøa (caùc ñôït luõ), thaønh phaàn traàm tích laø caùt, caùt boät. Nöôùc ngaàm dao ñoäng theo möïc nöôùc suoái. Vò trí coàn baõi thöôøng khoâng oån ñònh. - Theàm suoái cao Beà maët töông ñoái phaúng, roäng coù theå tôùi vaøi chuïc meùt, ngaäp haøng naêm; söôøn coù ñoä doác lôùn vaø bò caét xeû bôûi möông xoùi. Thaønh phaàn vaät lieäu laø boät seùt laãn ít caùt taïo thaønh lôùp moûng. Thöôøng gaëp taàng keát von laterit (ñaù ong) ôû saâu hôn 1 meùt ôû caùc vò trí thoaùt nöôùc treân thaân söôøn. 3.9.3. Traûng treân theàm coå -Traûng : Ñòa hình doác nghieâng nheï, thôøi gian ngaäp ngaén (theo ñôït möa), laø nôi trung gian chuyeån nöôùc (nöôùc maët vaø nöôùc loã roãng) töø vuøng ñòa hình goø cao veà vuøng baøu truõng hoaëc thoaùt ra soâng, suoái. Quaù trình tích tuï ñang daàn chieám öu theá vôùi bieåu hieän tích ñoïng muøn treân beà maët. Thaønh phaàn traàm tích laø caùt boät chuyeån sang boät seùt giaøu muøn ôû phaàn treân maët. -Truõng caïn trong traûng: Ñòa hình baèng phaúng laø nôi truõng thaáp töông ñoái, coù thôøi gian ngaäp khaù daøi ngaøy, tích tuï vaät lieäu taïi choã laø chuû yeáu, thaønh phaàn traàm tích laø seùt, seùt boät giaøu höõu cô. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 37 - Baøu: Dieän tích nhoû daïng troøn, coù khi hôi keùo daøi, ñòa hình thaáp truõng, 0,5–0,7 meùt so vôùi phaàn traûng ôû xung quanh, coù vaùch bôø doác. Thôøi gian ngaäp haàu nhö lieân tuïc suoát naêm. Quaù trình tích tuï vaät lieäu taïi choã (höõu cô) laø chuû yeáu. Thaønh phaàn traàm tích laø seùt boät, seùt than. Quaù trình gley raát phaùt trieån. 3.10. Chu kyø thuûy tính Chu kyø thuûy tính theå hieän söï bieán ñoäng cuûa möïc nöôùc trong moät chu kyø thôøi gian, thöôøng laø moät naêm, taïi moät vuøng ñaát ngaäp nöôùc. Caùc loaïi ñaát ngaäp nöôùc khaùc nhau thöôøng coù ñöôøng bieåu dieãn chu kyø thuûy tính khaùc nhau, vaø do vaäy chu kyø thuûy tính coøn ñöôïc goïi laø “chöõ kyù” cuûa ñaát ngaäp nöôùc. Ñöôøng bieåu dieãn chu kyø thuûy tính theå hieän caùc khoaûng thôøi gian coù nöôùc ngaäp, khoaûng thôøi gian khoâ, möùc ñoä saâu ngaäp vaø ñoä saâu cuûa möïc thuûy caáp trong thôøi gian khoâ. Chu kyø thuûy tính theå hieän moät caùch toång hôïp caân baèng nöôùc cuûa moät vuøng ñaát ngaäp nöôùc vaø coù theå ñöôïc söû duïng raát hieäu quaû trong giaùm saùt bieán ñoäng moâi tröôøng ñaát ngaäp nöôùc. 3.11. Thaûm thöïc vaät. Kieåu thaûm thöïc vaät Do ñieàu kieän vi khí haäu vaø tieåu ñòa hình ñaõ daãn ñeán nhieàu kieåu thaûm thöïc vaät hình thaønh: - Röøng thöôøng xanh ven suoái Ña Ha. - Röøng nöûa ruïng laù chieám öu theá. - Röøng thay laù treân ñaát thaáp (röøng khoäp). - Röøng traøm ngaäp nöôùc chua pheøn thaáp. - Traûng coû ngaäp nöôùc vôùi öu theá loaøi saäy. - Baøu nöôùc. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 38 Ngoaøi ra, coøn coù caùc öu hôïp nhö: Daàu traø beng, Daàu song naøng, Seán muû, Daàu loâng, Baèng Laêng…; sinh caûnh ven soâng vôùi öu theá goàm caùc loaøi; Traâm, Gaùo, Caø giaâm, Chieác, Quao...  Ñaëc ñieåm thöïc vaät (dieän tích che phuû, loaøi thöïc vaät vaø loaøi öu theá). Chuyeán khaûo saùt thöïc ñòa taïi baøu Quang (27/7/2006) cho thaáy - Maät ñoä che phuû: 80% maët baøu ñöôïc phuû bôûi caùc loaøi thöïc vaät, Baøu Quang ñöôïc bao boïc bôûi 3 loaïi röøng: röøng khoäp, röøng roäng laù thöôøng xanh, röøng nöûa ruïng laù. Phaàn trieàn trieàn baøu laø caây traøm con xen laãn coû buïi, xuoáng gaàn giöõa baøu coù coû oáng, coû saâu, coû moàm moác, giöõa baøu coù coû ñöng, coû oáng. Coù nhöõng khoaûng coû rieâng bieät, coù nhöõng khoaûng coû moïc ñan xen. Coû moïc phaân boá theo ñoä nghieâng xuoáng vuøng truõng nhaát cuûa baøu. Nôi ñaát öôùt trieàn trieàn coù coû nhoû moïc saùt maët ñaát. Nöôùc trong baøu saêm saép maët ñaát, caùch maët ñaát khoaûng 10 cm. Theo maët caét ñòa hình vaø phaân boá thöïc vaät trong baøu: (trích trong quy hoaïch baûo toàn vaø söû duïng beàn vöõng taøi nguyeân ñaát ngaäp nöôùc VQG Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh) cho thaáy: Baøu haàu nhö aåm öôùt quanh naêm, coù theå ñöôïc bao boïc bôûi traûng laø phaàn chuyeån tieáp giöõa baøu vaø söôøn hay phaàn cao cuûa theàm coå. Coù khaùc bieät roõ veà vi ñòa hình vôùi ñoä doác coù theå hôn 1%. - Vuøng truõng ngaäp nöôùc thöôøng öu theá bôûi - Öu theá Coû Naêng (Eleocharis dulcis) - Luùa ma. - Vuøng aåm öu theá bôûi - Duøi troáng (Eriocaulon sp.), Hoaøng ñaàu (Xyris spp.), Moàm moác (Ischaemum rugosum), Coû saâu (Eremochloa ciliaris) - Vuøng cao ven baøu chieám Röøng treân ñaát cao öu theá Seán (Shorea) MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 39 - Moät soá daïng thöïc vaät soáng: [3] . Teân thöôøng goïi: Naêng Teân khoa hoïc: Eleocharis dulcis Teân thöôøng goïi: Moàm Teân khoa hoïc: Ischaemum rugosum Teân thöôøng goïi: Ñöng Teân khoa hoïc: Scleria poaeformis MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 40 Hình 3 : Moät soá daïng thöïc vaät soáng ôû baøu Quang CHÖÔNG 4 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 4.1. Phöông phaùp thu thaäp vaø ñaùnh giaù toång hôïp taøi lieäu Ñoïc, nghieân cöùu caùc taøi lieäu coù lieân quan ñeán ñeà taøi töø caùc nguoàn khaùc nhau nhö: Saùch, luaän vaên khoa hoïc, baùo ñeå nghieân cöùu vaán ñeà ñöôïc toaøn dieän hôn. 4.2. Phöông phaùp khaûo saùt thöïc ñòa Laø vieäc söû duïng caùc giaùc quan ñeå nhaän bieát tröïc tieáp ñoái töôïng caàn nghieân cöùu nhaèm thu thaäp caùc taøi lieäu veà caùc bieåu hieän, hoaït ñoäng cuûa ñoái töôïng ñeå ruùt ra nhöõng nhaän xeùt, keát luaän veà ñoái töôïng. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp laø quan saùt tröïc tieáp, ñôn giaûn, ít toán keùm, thoâng tin phong phuù, sinh ñoäng, tuy nhieân ngöôøi nghieân cöùu khoâng chuû ñoäng ñöôïc. Boá trí khaûo saùt thöïc ñòa. Caùc khaûo saùt nghieân cöùu ngoaøi thöïc ñòa ñöôïc thöïc hieän nhôø thu thaäp nhöõng soá lieäu vaø thoâng tin caàn thieát ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu ñeà ra cuûa ñeà taøi laø xeùt söï phaân boá cuûa haøm löôïng chaát höõu cô cuûa ñaát ngaäp nöôùc trong VQGLGXM. Caùc ñòa ñieåm khaûo saùt ñöôïc löïa choïn ñaïi dieän caùc loaïi hình ñaát ngaäp nöôùc khaùc nhau cuûa khu vöïc nghieân cöùu laø caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc thuoäc baøu, traûng. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 41 Khaûo saùt thöïc ñòa. Quan saùt caûnh quan thöïc teá. Ñòa hình ñòa vaät, thaûm thöïc vaät. 4.3. Phöông phaùp thoáng keâ Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng nhieàu trong phaân tích chuoãi soá lieäu. Baèng caùc pheùp tính thoáng keâ tìm ra qui luaät caùc yeáu toá, ñöa ra nhöõng döï ñoaùn bieán ñoåi trong töông lai. Phöông phaùp naøy ñaõ ñöôïc heä thoáng hoaù baèng caùc chöông trình, phaàn meàm maùy tính cho keát quaû nhanh, tin caäy. 4.4. Phöông phaùp phaân tích heä thoáng Söû duïng phaân loaïi caùc yeáu toá döõ lieäu treân cô soå heä thoáng khoa hoïc, xaùc ñònh tích qui luaät vaø caùc moái quan heä töông hoã cuûa caùc yeáu toá. Phaân tích heä thoáng caàn xem xeùt caùc yeáu toá trong moái töông quan taùc ñoäng qua laïi vaø xem xeùt ñeán chieàu thôøi gian cuûa vaán ñeà. Phöông phaùp naøy ñöôïc aùp duïng trong qui hoaïch moâi tröôøng ñeå xem xeùt caùc moái töông quan caùc yeáu toá lieân quan moâi tröôøng kinh teá xaõ hoäi vaø ñöôïc aùp duïng ôû taát caû caùc khaâu trong lónh vöïc nghieân cöùu. Xaùc laäp moái quan heä heä thoáng giöõa yeáu toá töï nhieân vaø haøm löôïng höõu cô. 4.5. Phöông phaùp GIS Phöông phaùp öùng duïng heä thoâng tin ñòa lyù ñöôïc thöïc hieän baèng caùc phaàn meàm nhö: Mapinfo, Arcview. Coâng cuï cho pheùp toång hôïp, phaân tích vaán ñeà moät caùch toaøn dieän. 4.6. Phöông phaùp phaân tích hoaù – lyù ñaát -Phaân tích N toång soá trong ñaát: Nitô (ñaïm) laø moät trong nhöõng nguyeân toá dinh döôõng quan troïng cuûa thöïc vaät. Haøm löôïng nitô toång soá ôû lôùp ñaát maët dao ñoäng trong giôùi haïn töø 0,10-0,85%. Theo chieàu saâu cuûa phaãu dieän, cuõng gioáng nhö chaát höõu cô, haøm löôïng nitô toång soá giaûm daàn. Haàu heát nitô trong ñaát ñeàu ôû daïng höõu cô, haøm löôïng nitô toång soá raát nhoû laø ôû daïng voâ cô (1-5%). Trong ña soá caùc chaát, haøm löôïng nitô trong ñaát chieám khoaûng 5% chaát muøn. hôïp chaát chöùa nitô MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 42 trong ñaát raát phöùc taïp vaø chöa ñöôïc nghieân cöùu ñaày ñuû. Nhôø nhöõng phöông phaùp phaân tích saéc kí, ngöôøi ta bieát raèng khoaûng 40-50% nitô trong ñaát caøy ôû daïng axitamin. Caây troàng chæ söû duïng ñöôïc nitô trong ñaát khi ñaõ chuyeån hoaù thaønh daïng voâ cô (nitô höõu cô trong muøn axit amin amit amoni nitrat). Möùc ñoä chuyeån hoaù naøy tuyø thuoäc vaøo daïng nitô höõu cô (neáu tæ leä C/N caøng cao, nitô höõu cô caøng khoù phaân giaûi), vaøo nhieät ñoä, ñoä aåm, pH…cuûa ñaát. nitô toång soá trong ñaát thöôøng ñöôïc phaân tích ñeå ñaùnh giaù ñoä phì tieàm taøng cuûa ñaát. ñeå phaân tích ñaïm toång soá, ngöôøi ta phaân tích chaát höõu cô ñeå chuyeån hoaù nitô sang daïng amoni. Quaù trình phaân huyû coù theå thöïc hieän theo nhieàu phöông phaùp khaùc nhau. Ôû ñaây ta söû duïng phöông phaùp kandan-1883. -Phaân tích chæ tieâu OM: phöông phaùp chuaån ñoä Wakley-Black. Chaát höõu cô bao goàm toaøn boä phaàn khoâng phaûi khoaùng cuûa ñaát vaø moät ít xaùc cuûa ñoäng thöïc vaät trong ñaát. chaát höõu cô laø chæ tieâu quan troïng cuûa ñaát. ñoù laø nguoàn cung caáp tröïc tieáp nhieàu dinh döôõng cho caây troàng. N,P, K, Ca, Mg… laø caùc yeáu toá taêng löôïng vaø chaát CEC, taêng keát caáu ñaát, caûi thieän tính chaát vaät lyù, khaû naêng giöõ aåm cho ñaát. Chaát höõu cô (OM) coù theå ñöôïc bieåu thò baèng phaàn traêm (%)cacbon höõu cô hoaëc phaàn traêm (%) OM, vôùi heä soá chuyeån ñoåi: %OM = %OC * 1,724 Nguyeân taéc. Caùc hôïp chaát höõu cô bò oxi hoaù bôûi löôïng dö dung dòch K2Cr2O7 (N3) trong H2SO4 25N. Löôïng K2Cr2O7 coøn dö ñöôïc xaùc ñònh baèng dung dòch muoái Fe 2+. -Phaân tích muøn trong ñaát: Muøn laø nguoàn cung caáp thöùc aên cho caây. Muøn aûnh höôûng ñeán tính chaát lyù hoïc, hoaù hoïc vaø sinh hoïc ñaát. Noùi chung muøn caøng MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 43 nhieàu ñaát caøng toát, moät soá tyû leä ñaùnh giaù muøn C/N, muøn/N, axitthumic/axitFunvie… Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa muøn laø C, N, H, O. moät soá ít S, P vaø caùc nguyeân toá khaùc. Neáu phaân tích toång soá H vaø O raát khoù, vì vaäy ngöôøi ta chæ phaân tích N hoaëc C roài suy ra muøn. Thaønh phaàn muøn chuû yeáu:  Nhoùm axit humic tan trong kieàm, khoâng tan trong axit.  Nhoùm axit fulvic tan trong kieàm, tan trong axit.  Nhoùm humin, khoâng tan trong kieàm. Löôïng vaø tyû soá axit humic: axit fulvic laø moät chæ tieâu quan troïng theå hieän tính chaát cuûa muøn. % Muøn = %C * 1,724 Heä soá 1,724 do Bemmelen neâu ra vì trung bình C chieám 58% cuûa muøn, töø ñoù: Muøn = C * 100/58 = C * 1,734. Nhö vaäy soá lieäu phaân tích mang tính gaàn ñuùng. Phöông phaùp Cononova-Belotricova. Nguyeân taéc:  Sô ñoà phöông phaùp. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 44 Sô ñoà 1 : Sô ñoà Phöông phaùp Cononova-Belotricova 4.7. Phöông phaùp chuyeân gia Töø kieán thöùc, kinh nghieäm cuûa chuyeân gia trong moät lónh vöïc (moâi tröôøng ñaát)ñeå vaán ñeà caàn ñeà caäp (chaát höõu cô-ñaát ngaäp trong nöôùc) ñöôïc giaûi quyeát theo chieàu saâu cuûa noù. Chaát höõu cô Muøn Khoâng phaûi muøn Taùc ñoäng vôùi kieàm Khoâng tan (humin) Hoaø tan (taùc duïng vôùi axit) Keát tuûa Chieát vôùi alcol Khoâng keát tuûa (Axit fulvic) Xöû lyù ñeán pH=4.8 Hoaø tan (Axit hymstomelanic Khoâng tan Hoaø tan Khoâng tan (humas) MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 45 CHÖÔNG 5 ÑAËC ÑIEÅM CHAÁT HÖÕU CÔ TRONG ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC CUÛA VÖÔØN QUOÁC GIA LOØ GOØ – XA MAÙT TÆNH TAÂY NINH 5.1. Moâ taû caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc 5.1.1. Lôùp ñaát ngaäp nöôùc thuoäc soâng (Vaøm Coû Ñoâng) MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 46 -Ñôn vò loøng soâng: loøng soâng roäng 30-50m, coù nôi heïp hôn, soâng coù nöôùc quanh naêm. Thöïc vaät goàm caùc loaøi thuyû sinh troâi noåi vaø nhöõng loaøi aùi thuyû moïc gaàn bôø nôi nöôùc caïn. - Ñôn vò ven soâng: nôi roäng nhaát khoaûng 300-500m vaø nôi heïp nhaát khoaûng 10m. Ñòa maïo ña daïng vôùi nhöõng kieåu theàm soâng, ñeâ soâng vaø truõng ven soâng. Ôû thôøi ñieåm nöôùc daâng cao trong muøa luõ, doøng chaûy soâng bao phuû phaàn lôùn dieän tích vuøng ven soâng vaø bieán thuyû cheá naøy sang daïng nöôùc chaûy. Phaàn lôùn thôøi gian coøn laïi trong naêm, vuøng ven soâng khoâng bò ngaäp ngoaïi tröø ôû caùc ven soâng, vaø ñaëc ñieåm thuyû cheá laø nöôùc tónh. Thaûm thöïc vaät goàm coù röøng haønh lang ven soâng vôùi nhöõng kieåu röøng Daàu, röøng Tre gai hoaëc röøng Caø daêm nôi truõng. Caùc truõng ven soâng thöôøng laø hoà moùng ngöïa do soâng ñoåi doøng ñeå laïi. Thaûm thöïc vaät treân truõng mang ñaëc ñieåm cuûa caùc vuøng ñaàm laày vôùi nhieàu loaøi thaân thaûo, thuyû sinh. 5.1.2. Lôùp ñaát ngaäp nöôùc thuoäc suoái (Ña Ha – Xa Maùt) -Ñôn vò loøng suoái Ña Ha-Xa Maùt coù nöôùc gaàn nhö quanh naêm, ngoaïi tröø moät soá nhaùnh nhoû coù theå caïn trong muøa khoâ. Heä thoáng suoái naøy coù vai troø quan troïng trong vieäc löu chuyeån nöôùc maët vaø do vaäy coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc treân ñòa baøn VQGLGXM. Heä thoáng suoái naøy coøn coù vai troø quan troïng trong vieäc thanh loïc nguoàn nöôùc. -Ven suoái Ña Ha-Xa Maùt laø vuøng haønh lang ven suoái, beà roäng trung bình khoaûng 50m. Ñòa maïo cuûa vuøng ven suoái khoâng ña daïng nhö vuøng ven soâng, bao goàm vuøng theàm thaáp vaø vuøng theàm cao. Vuøng theàm thaáp bò ngaäp nöôùc do nöôùc suoái daâng leân moät thôøi gian khaù daøi trong muøa möa trong khi ôû theàm cao thì thôøi gian bò ngaäp ngaén hôn. Thaûm thöïc vaät laø kieåu röøng haønh lang ven suoái vôùi röøng Tre gai bao phuû phaàn lôùn vuøng theàm thaáp. Truõng ven suoái cuõng coù hieän dieän nhöng khoâng nhieàu vaø coù dieän tích nhoû. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 47 5.1.3. Lôùp ñaát ngaäp nöôùc thuoäc traûng - Ñôn vò Traûng coû: Phaân boá treân ñòa maïo daïng phaúng, ngaäp moät thôøi gian trong muøa möa, thôøi gian coøn laïi trong naêm maët ñaát khoâ hoaëc raát khoâ. Thaûm thöïc vaät daïng ñoàng coû vôùi söï hieän dieän öu theá cuûa hai loaøi Moàm moác (Ischaemum) vaø Coû saâu (Eremochloa). Traûng coû chieám dieän tích khaù lôùn trong caùc loaïi ñaát ngaäp nöôùc ôû Vöôøn quoác gia Loø goø-Xa maùt, taäp trung ôû hai khu vöïc traûng Taø Noát vaø traûng Taân Thanh. Ngoaøi ra, coøn nhieàu traûng nhoû raûi raùc trong röøng. - Ñôn vò Traûng caây goã: ñaëc ñieåm ñòa maïo vaø thuyû cheá töông töï ñôn vò Traûng coû nhöng trong lôùp phuû thöïc vaät coù söï xuaát hieän cæa caây goã ñoù laø traûng Daàu, vôùi öu theá cuûa Daàu Traø ben vaø Daàu loâng, vaø traûng Traøm gioù. Traûng caây goã chieám dieän tích lôùn nhaát trong caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc ôû Vöôøn quoác gia Loø goø- Xa maùt. - Ñôn vò Baøu: thuoäc daïng ñòa maïo boàn truõng, thôøi gian ngaäp keùo daøi trong naêm, caùc baøu lôùn thöôøng ngaäp quanh naêm, hoaëc coù thôøi gian khoâ ngaén. Nguoàn caáp nöôùc do möa, nöôùc chaûy traøn treân maët vaø coù theå caû nöôùc ngaàm. Caùc baøu lôùn trong VQGLGXM laø baøu Quang, baøu Ñöng, baøu Chaûo,...Thöïc vaät thuoäc daïng ñoàng coû aåm treân ñaàm laày vôùi caùc kieåu thöôøng gaëp nhö ñoàng coû Naêng (Eleocharis), ñoàng coû Ñöng (Scleria), ñoàng coû Luùa ma (Oryza). Nhöõng nôi truõng saâu coù caùc loaøi thöïc vaät thuyû sinh noåi nhö Suùng (Nymphaea), Rau traøng (Nymphoides)... 5.2. Ñaêc ñieåm chaát höõu cuûa töøng ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc 5.2.1. Soá löôïng chaát höõu cô ôû caùc dôn vò ñaát ngaäp nöôùc 5.2.1.1.Soá löôïng chaát höõu cô ôû töøng ñôn vò - Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc Traûng: Vôùi ñaëc ñieåm coù thaûm thöïc vaät laø coû, caây goã; thôøi gian ngaäp nöôùc theo muøa trong naêm; ñòa maïo phaúng laøm khaû naêng tích luyõ nöôùc-chaát höõu cô keùm. Chaát höõu cô taäp trung nhieàu ôû taàng maët, ít daàn khi xuoáng saâu. (bieåu ñoà 1) MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 48 Haøm löôïng CHC ôû caùc traûng 3.0875 0.9 0 1 2 3 4 (0-15) (15-39) cm OM% OM% OM% 3.0875 0.9 (0-15) (15-39) Bieåu ñoà 1 : Haøm löôïng chaát höõu cô ôû caùc Traûng - Ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc soâng : Vôùi ñaëc ñieåm coù ñòa maïo daïng doøng chaûy, nöôùc coù quanh naêm, thöïc vaät thuyû sinh troâi noåi,thuyû thöïc vaät moïc ven bôø. Chaát höõu cô taäp trung nhieàu ôû taàng maët, caøng saâu xuoáng chaát höõu cô caøng ít ñi. (bieåu ñoà 2) : Vôùi S1, S2 coù ñoä saâu (0-10)cm, naèm ôû hai ñoaïn cuûa soâng Vaøm Coû Ñoâng. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 49 Haøm löôïng CHC-ñaát ngaäp nöôùc thuoäc soâng 5.180 1.640 0.000 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 S1 S2 vi trí OM% OM% Bieåu ñoà 2 : Haøm löôïng chaát höõu cô – ñaát ngaäp nöôùc thuoäc soâng - Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc suoái: Suoái Ña Ha-Xa Maùt coù nöôùc gaàn nhö quanh naêm, ñòa hình loài loõm, thaønh phaàn traàm tích laø caùt, caùt boät, boät seùt taïo thaønh lôùp moûng. Thaûm thöïc vaät ven bôø laø röøng Tre gai ña soá. Chaát höõu cô phaân boá nhö sau ôû caùc trí cuûa caùc suoái: choát Saùu Haûi, caàu suoái Lôùn, caàu Ña Ha. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 50 Haøm löôïng CHC-ñaát ngaäp nöôùc thuoäc suoái 3.940 2.240 1.800 2.970 9.490 0.000 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 s1 s1 s3 s3 s4 vi trí OM% OM% Bieåu ñoà 3 : Haøm löôïng chaát höõu cô – ñaát ngaäp nöôùc thuoäc suoâí - Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc Baøu: Vôùi ñaëc ñieåm coù ñòa mao daïng boàn truõng; nöôùc tænh, nguoøn nöôùc do möa vaø nöôùc ngaàm, ngaäp quanh naêm; thaûm thöïc vaät ñaàm laày vôùi nhöõng loaøi thuyû sinh chòu ngaäp. Chaát höõu cô taäp trung thaät nhieàu ôû taàng maët, ít ñi khi xuoáng saâu. (bieåu ñoà 4) MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 51 Haøm löôïng CHC choå truõng baøu Quang 17.460 13.050 8.890 6.490 6.020 6.440 6.300 6.200 0.000 5.000 10.000 15.000 20.000 (0-3) (3-6) (6-9) (9-14) (14-19) (19-24) (24-29) (29-34) cm OM% OM% Bieåu ñoà 4 : Haøm löôïng chaát höõu cô choã truõng baøu Quang 5.2.2 Phaân boá höõu cô ôû taàng maët caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc: Theo ñòa hình-ñòa maïo chung cuûa caû khu vöïc VQGLGXM thì chuùng baét ñaàu töø theàm coå coù söï hình thaønh taàng keát von taùc ñoäng nhö caùc taàng chaén nöôùc gaây neân uùng ngaäp cuïc boä. Vaø söï xoùi moøn vaø taùi phaân boá caùc lôùp caùt trong theàm coå ñaõ taïo neân nhoùm ñaát caùt phaùt trieån caùc beà maët san baèng tích tuï khaù baèng phaúng, ñöôïc che chaén bôûi daõy caùt tích tuï, hình thaønh neân caùc vuøng traûng roäng lôùn. Vôùi ñaëc ñieåm ñaát ngaäp nöôùc treân traûng ñöôïc hình thaønh nhö vaäy khaû naêng tích luyõ nöôùc - chaát höõu cô keùm; vaø chaát höõu cô bò oxi hoùa deã hôn so vôùi ñôn vò soâng-suoái- baøu. Beân caïnh theàm coå vôùi hoaït ñoäng xaâm thöïc saâu vaø di ñoäng ngang cuûa soâng Vaøm Coû Ñoâng vaø caùc suoái saâu vaøo theàm soâng – suoái ñaõ hình thaønh caùc vuøng truõng cuïc boä, ôû ñoù tích tuï vaät chaát trong ñieàu kieän uùng ngaäp öu theá. Laø caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc thuoäc soâng-suoái-baøu. Ôû ñaây, khaû naêng tích luyõ chaát höõu cô toát, vaø chaát höõu MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 52 cô ñang ñöôïc baûo quaûn bôûi maët nöôùc taïo moâi tröôøng yeám khí CHC khoâng bò oxi hoaù bôûi Oxi. Nhö theo bieåu ñoà 4 ta thaáy, löôïng höõu cô treân taàng maët ôû Baøu, Soâng-suoái vaø Traûng ñöôïc xeáp thöù töï (ôû 3 daïng ñòa maïo naøy khaùc nhau, thaûm thöïc vaät khaùc nhau, cheá ñoä ngaäp nöôùc cuõng khaùc nhau. ñaõ laøm cho löôïng höõu cô cuûa 3 ñôn vò naøy khaùc nhau): Baøu coù löôïng höõu cô toàn taïi treân beà maët nhieàu nhaát, keá ñoù laø soâng-suoái, cuoái cuøng laø traûng. Xem bieåu ñoà 5: Bieåu ñoà 5 : So saùnh haøm löôïng chaát höõu cô – taàng maët cuûa caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc 5.2. 3 Phaân boá löôïng höõu cô theo chieàu saâu ôû caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc Nhö phaân tích ôû treân, löôïng höõu cô trong vuøng ñaát ngaäp nöôùc soâng-suoái- baøu coù ñieàu kieän tích luyõ chaát höõu cô toát hôn traûng. Vaø Baøu coù ñòa maïo truõng nhaát neân khaû naêng tích luyõ nöôùc-vaät chaát cuûa noù laø cao nhaát. Nhìn bieåu ñoà 5, ta thaáy ôû So saùnh haøm löôïng CHC - taàng maët cuûa caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc. 3.088 4.270 10.382 0.000 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 (0-15)T (0-26)S (0-19)B cm OM% OM% OM% 3.088 4.270 10.382 (0-15)T (0-26)S (0-19)B MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 53 ñoä saâu töông öùng löôïng höõu cô trong baøu nhieàu nhaát vaø soâng-suoái nhieàu hôn traûng. Bieåu ñoà 6: Haøm löôïng CHC-chieàu saâu cuûa caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc. 0.900 1.205 6.313 0.000 2.000 4.000 6.000 8.000 (15-39)T (13-24)S (19-34)B cm OM% OM% OM% 0.900 1.205 6.313 (15-39)T (13-24)S (19-34)B Bieåu ñoà 6 : Haøm löôïng chaát höõu cô – chieàu saâu cuûa caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc. 5.2.4 So saùnh veà chaát löôïng chaát höõu cô (C/N) 5.2.4.1.Khaû naêng phaân giaûi ôû taàng maët cuûa caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöùôc Söï chuyeån hoaù cuûa chaát höõu cô phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö: hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät, löôïng oxi, cô cheá vaät lyù taùc ñoäng vaøo, loaïi chaát höõu cô... Ta thaáy, ôû ñôn vò soâng-suoái ít bò taùc ñoäng xaùo troän, bò ngaäp nöôùc quanh naêm so vôùi ñaát ngaäp nöôùc thuoäc traûng. Khaû naêng phaân giaûi chaát höõu cô cuûa ñôn vò soâng-suoái laø chaäm nhaát, haàu nhö khoâng coù söï phaân giaûi, baøu coù ñoä phaân giaûi toát hôn soâng – suoái, traûng coù ñoä phaân giaûi toát hôn baøu. (bieåu ñoà 7) MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 54 K haû naêng phaân giaûi C H C - taàng maët cu ûa caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc. 41.030 207.974 47.145 0.000 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 (0-15)T (0-26)S (0-19)B cm C/N C/N C/N 41.030 207.974 47.145 (0-15)T (0-26)S (0-19)B Bieåu ñoà 7 : khaû naêng phaân giaûi chaát höõu cô – taàng maët cuûa caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc. 5.2.4.2 Khaû naêng phaân giaûi chaát höõu cô theo chieàu saâu ôû caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc Theo bieåu ñoà theå hieän, ta thaáy theo chieàu saâu khaû naêng phaân giaûi chaát höõu cô cuûa baøu khoù hôn soâng – suoái, traûng. (bieåu ñoà 8) Khaû naêng phaân giaûi CHC-chieàu saâu cuûa caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc 25.949 23.736 65.708 0.000 20.000 40.000 60.000 80.000 (15-39)T (13-24)S (19-34)B cm C/N C/N C/N 25.949 23.736 65.708 (15-39)T (13-24)S (19-34)B Bieåu ñoà 8 : khaû naêng phaân giaûi CHC – chieàu saâu cuûa caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 55 CHÖÔNG 6: KEÁT LUAÄN Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc Traûng: Ñaëc ñieåm chung laø vi ñòa hình baèng phaúng neân khoâng thuaän lôïi cho tích giöõ nöôùc, thaønh phaàn vaät lieäu haït mòn boät seùt, quaù trình tích tuï chieám öu theá, ñaëc bieät laø söï tích luyõ vaät lieäu höõu cô nhöng vôùi haøm löôïng thaáp vaø thaønh phaàn cô giôùi laø haït thoâ. Caùc hoaït ñoäng trao ñoåi chaát mang tính chaát muøa vuï raát roõ, taäp trung vaøo muøa möa. Traûng chæ nhaän ñöôïc nguoàn nöôùc vaät chaát traøn töø vuøng söôøn cao tôùi vaøo muøa möa. Ñoàng thôøi coøn laø nôi trung chuyeån doøng vaät chaát tôùi caùc vuøng ñòa hình thaáp hôn nhö Baøu hay thoaùt chaäm ra suoái, soâng. Muøn tích tuï trong taàng ñaát maët vaø thöôøng coù beà daøy moûng, Giaù trò ñoä phaân giaûi (C/N) nhoû chöùng toû caùc thaønh phaàn ñöôïc phaân giaûi toát hôn, phaàn höõu cô mòn hôn ñaõ bò röûa troâi mang ñi: Tích tuï vaät lieäu höõu cô thoâ haït vaø röûa troâi vaät lieäu mòn. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc Soâng: Vi ñòa hình bieán ñoåi ña daïng, phaân caét maïnh, ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc hình thaønh trong ñieàu kieän khaù oån ñònh so vôùi caûnh quan khaùc trong khu vöïc, ñaëc bieät laø nöôùc döôùi ñaát ít dao ñoäng theo muøa. Vaøo muøa möa, nguoàn nöôùc luõ traøn ngaäp taêng cöôøng ñieàu kieän trao ñoåi chaát vaø mang tôùi nguoàn vaät chaát ña daïng. Trong muøa khoâ, vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôû ñaây coù theå tieáp nhaän tröïc tieáp töø nguoàn soâng vaø caû nöôùc thaám töø söôøn theàm coå xuoáng. Thaønh phaàn cô giôùi cuûa ñaát laø boät caùt, boät seùt, xoáp. Cheá ñoä boài tuï chieám öu theá. Tích ñoïng muøn taïo thaønh taàng moûng treân beà maët. Vaät lieäu thoâ laéng ñoïng gaàn bôø soâng khi nöôùc soâng traøn bôø vaø haït mòn thì ñöôïc mang ñi xa hôn vaøo trong traûng. Ñieàu kieän thoaùt nöôùc töông ñoái toát. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc Suoái: Vi ñòa hình bieán ñoåi ña daïng, vaø phaùt trieån lieân tuïc, bieán doäng nhanh. Aûnh höôûng muøa theå hieän roõ neùt. Vaøo muøa möa, nguoàn nöôùc MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 56 luõ traøn ngaäp vaø nöôùc thaám töø söôøn cao xuoáng taêng cöôøng ñieàu kieän trao ñoåi chaát vaø boå sung nguoàn vaät chaát. Trong muøa khoâ, nöôùc thaám töø söôøn theàm coå xuoáng laø luoàng vaät chaát chhính. Thaønh phaàn cô giôùi thoâ nheï neân khaû naêng thoaùt nöôùc toát. Cheá ñoä xoùi moøn röûa troâi chieám öu theá. Haøm löôïng muøn ôû möùc thaáp vaø coù ñoä phaân giaûi (C/N) ôû möùc trung bình. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc Baøu: haàu nhö aåm öôùt quanh naêm, coù theå ñöôïc bao boïc bôûi traûng laø phaàn chuyeån tieáp giöõa baøu vaø söôøn hay phaàn cao cuûa theàm coå. Ñaát xaùm ñoïng muøn, thaønh phaàn cô giôùi laø seùt, seùt-boät. Cheá ñoä khöû chieám öu theá vôùi söï hieän dieän cuûa nhieàu veït gley. Cheá ñoä boài tuï luoân chieám öu theá. Coù söï tap trung chaát höõu cô taêng ñoät bieán töø ñoä saâu 0-29cm (bieåu ñoà 3), nhöng muøn coù ñoä phaân giaûi keùm (bieåu ñoà 7) Cheá ñoä röûa troâi xoùi moøn giaûm daàn töø söôøn cuûa theàm coå bao quanh qua traûng vaø chuyeån sang cheá ñoä tích tuï trong baøu. Coù söï chuyeån taûi vaät chaát moât caùch coù choïn loïc töø theàm coå tôùi baøu. Traûng tích tuï oxyùt saét, coøn baøu laø nôi tích luyõ vaät lieäu mòn goàm seùt vaø muøn cuøng caùc dinh döôõng N, P. Traûng giöõ vai troø trung chuyeån bôûi taàng ñaát ôû ñaây thöôøng moûng neân khaû naêng löu giöõ vaät chaát thaáp. Söï toàn taïi cuûa baøu lieân quan maät thieát tôùi söôøn vaø traûng bao quanh Quan heä lieân keát khoâng gian cuûa caùc daïng ñaát ngaäp nöôùc vaø lieân keát giöõa chuùng vôùi caùc caûnh quan xung quanh. Traûng laø nôi cung caáp tröïc tieáp nöôùc vaø vaät chaát cho baøu. Traûng cuõng laø nôi nhaän doøng chaûy vaät chaát töø söôøn theàm coå ñöa tôùi. Töông töï, caùc daïng ñaát ngaäp nöôùc theo soâng cuõng nhaän vaät chaát töø theàm coå ñöa tôùi. Trong moái quan heä khoâng gian naøy, söï toån haïi cuûa maét xích naøo cuõng gaây aûnh höôûng leân toaøn boä heä thoáng. Vaø caøng löu yù vai troø cuûa theàm coå trong vieäc duy trì caùc chöùc naêng ñaát ngaäp nöôùc cuûa khu vöïc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt. Vôùi moái lieân keát cuûa caùc ñôn vò ñaát ngaäp nöôùc ôû Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt nhö treân, ta thaáy caùc vaät chaát höõu cô ñöôïc cuoán troâi theo doøng nöôùc töø theàm MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 57 cao ñeán choå thaáp truõng. Ñaát ngaäp nöôùc thuoäc traûng quaù trình khoaùng hoaù deã xaûy ra hôn baøu, suoái, soâng. Vaø caùc chaát khoaùng muøn töø ñaát ngaäp nöôùc traûng ñöôïc tích tuï vaøo ñaát ngaäp nöôùc baøu, suoái, soâng, Laøm thaønh chaát dinh döôõng cung caáp cho moâi tröôøng soáng cuûa baøu, suoái, soâng. Töø ñoù, hình thaønh neân chuoãi naêng löôïng trong moâi tröôøng sinh thaùi thoâng qua maïng löôùi thöùc aên. Vaø cuõng chính haønh vi naøy ñaõ saûn xuaát ra sinh khoái cuûa heä sinh thaùi. Vaäy soá löôïng, haøm löôïng, söï phaân boá chaát höõu cô mang tính quyeát ñònh vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù giöõ ñöôïc vai troø-chöùc naêng cuûa noù khoâng. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 58 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO TIEÁNG VIEÄT 1. Sôû khoa hoïc vaø coâng ngheä tænh Taây Ninh. 2005. Quy hoaïch baûo toàn vaø söû duïng beàn vöõng taøi nguyeân ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn Quoác Gia Loø Goø-Xa maùt, tænh Taây Ninh. Vöôøn Quoác Gia Loø Goø-Xa Maùt.. 2. Boä noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân. 2003. Heä thoáng phaân loaïi ñaát ngaäp nöôùc Vieät Nam. Phaân vieän ñieàu tra quy hoaïch röøng II. 3. Hoà Thò Dieäu Haèng. 2003. Khaûo saùt heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc taïi Vöôøn Quoác Gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. Luaän vaên thaïc só khoa hoïc Sinh hoïc, Ñaïi hoïc Khoa hoïc Töï nhieân TPHCM. 4. Nguyeãn Ñình Xuaân. 2002. Ñaëc ñieåm vaø vai troø cuûa khu baûo toàn thieân nhieân Loø Goø-Xa Maùt trong heä thoáng caùc khu röøng ñaëc duïng ôû mieàn Ñoâng Nam Boä. Luaän vaên thaïc só khoa hoïc Sinh hoïc, Ñaïi hoïc Khoa hoïc Töï nhieân TPHCM. 5. Nguyeãn Phi Ngaø, Traàn Trieát, Nguyeãn Ñình Xuaân. 2002. Ñaát ngaäp nöôùc khu baûo toàn thieân nhieân Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. Baùo caùo Hoäi nghò khoa hoïc, Ñaïi hoïc Khoa hoïc Töï nhieân TPHCM. 6. Phaân vieän ñieàu tra quy hoaïch röøng II. 2001. Ñeà cöông kyõ thuaät vaø döï toaùn kinh phí ñieàu tra xaây döïng döï aùn vöôøn quoác gia Loø Goø - Xa Maùt. Phaân vieän ñieàu tra quy hoaïch röøng II, TPHCM. 7. Phaïm Ngoïc Toaøn vaø Phan Taác Ñaéc. 1993. Khí haäu Vieät Nam ( in laàn thöù 2 coù söûa chöûa vaø boå sung). Nhaø xuaát baûn khoa hoïc vaø kyõ thuaät. Haø noäi. 8. Vuõ Cao Ñaøm.2002. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc. NXB Khoa hoïc vaø kyõ thuaät. Haø Noäi. 9. Thaùi Vaên Nam. 2004. Thöïc taäp moâi tröôøng ñaát. Ñaïi hoïc Kyõ thuaät - Coâng ngheä. MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 59 10.Vuõ Cao Ñaøm, 2002. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc. Haø Noäi, NXB Khoa hoïc vaø kyõ thuaät. TIEÁNG ANH 11. 9th Intertional Symposium on Biogeochemistry of wetland: o wetland community types and function and values. o coupled biogeochemical cycles in wetlands. o molecular tools to evaluate biogeochemical process. o Linkages between biogeochemical processes and biotic communities. o Role of wetlands in improving water quality. o Long-term nutrient and orgamic matter accretion in wetland. o Nitrogen processing capacity of wetland. o Sulfur cycle importance in coastal marshes. o Toxic metal biogeochemistry in wetlands. o Fate of toxic organic compounds. o Biogeochemical indicators for wetland assessment. o Stochastic and mechamistic modeling of biogeochemical processes. o Geospatial and multivariate methods to evaluate biogeochemical processes. o Constructed wetlands. Cowardin et.al.1997 12.The national action plan to implement the hydrogeomorphic approach to assesing wetland fuctions .Federal Register, June 20,1997. U.S Environmental Profection Agency. 15. Wetland science. Wetland Science Institue. NRCS-Natureal Resource Conservation Service. 16. Willian F.DeBusk. Nitrogen cycling in wetland. University of Florida MT X. VN Ñaëc ñieåm chaát höõu cô trong ñaát ngaäp nöôùc Vöôøn quoác gia Loø Goø-Xa Maùt, tænh Taây Ninh. GVHD: NGUYEÃN VAÊN ÑEÄ SVTH: TRAÀN THÒ DIEÃM TRANG 60 17. Humic substances in the environment. An International Jouranl. Polish humic substances society, the chapter of the IHSS. 18. The role of humic substances in the ecosystem and environmental protection. IHSS8 proceedings edited by J.Drozd, S.S.Gonet, N.Sensi and J.Weber. Website: 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25.