Đề tài Các giải pháp kiểm soát hoạt động chuyển giá tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Trang 1 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1 1) Việt Nam laøm gì tröôùc xu theá toaøn caàu hoùa Phát triển đất nước theo đường lối đổi mới Chính phủ Việt Nam ngày càng nhận thấy rõ hơn sự cần thiết phải tham gia vào quá trình toàn cầu hóa kinh tế và cạnh tranh quốc tế. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001- 2010 nêu rõ, phải ‘‘Chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, tranh thủ mọi thời cơ để phát triển… Trong quá trình chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, chú trọng phát huy lợi thế, nâng cao chế lượng, hiệu quả, không ngừng tăng năng lực cạnh tranh và giảm dần hàng rào bảo hộ’‘. Đến nay, chúng ta đã xây dựng mối quan hệ với 200 nước và vùng lãnh thổ. Riêng trong 2 năm gần đây mở thêm 20 thị trường xuất khẩu mới, ký thêm 17 hiệp định thương mại song phương và 4 hiệp định khung về kinh tế thương mại, đặc biệt là hiệp định thương mại Việt Nam-Hoa Kỳ. Cùng với hoạt động ký kết, đàm phán, Việt Nam đang cố gắng hoàn thiện hệ thống các văn bản pháp luật (nhất là pháp luật về kinh tế như thông qua các Luật Doanh nghiệp nhà nước, Doanh nghiệp, Bộ Luật hàng hải, Luật hàng không dân dụng Việt Nam, Luật đầu tư, Ngân hàng....); hoàn thiện cơ chế thị trường, cải cách hành chính và cải cách doanh nghiệp theo hướng nâng cao hiệu quả kinh tế, sức cạnh tranh của hàng hoá. Việc ký kết một số điều ước quốc tế đã tạo ra một hành lang pháp lý cơ bản cho công cuộc đổi mới, cải thiện môi trường kinh doanh lành mạnh. Tính đến nay, đã có 86 hiệp định thương mại song phương, 46 hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư, 40 hiệp định tránh đánh thuế 2 lần được ký kết với các quốc gia vùng lãnh thổ. Với những cố gắng trong mở rộng các mối quan hệ hợp tác nên kim ngạch xuất khẩu những năm gần đây liên tục có bước tăng trưởng. Nếu như năm 1990, kim ngạch xuất khẩu mới đạt 2,4 tỷ USD thì năm 2003 con số này đã vượt lên 20,176 tỷ USD (bình quân tăng trưởng 20%/năm); số doanh nghiệp tham gia xuất khẩu tăng lên 16.200 đơn vị, bình quân xuất khẩu đầu người đạt trên 250 USD. Triển khai Chương trình hành động của Chính phủ về hoäi nhaäp kinh teá quoác teá đã thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu của nền kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng giá trị công nghiệp và dịch vụ, giảm tỷ trọng ngành nông nghiệp. Cơ cấu ngành và vùng đang chuyển biến theo hướng tăng lợi thế năng lực cạnh tranh, hình thành các vùng kinh tế trọng điểm. Với quan điểm ổn định chính trị, tăng cường hợp tác, hoà nhập với kinh tế quốc tế, thời gian qua, bằng những cơ chế, chính sách ưu đãi, mời gọi đầu tư, Việt Nam đã thu hút trên 44,8 Trang 2 tỷ USD vốn đầu tư từ 64 quốc gia, vùng lãnh thổ với trên 4.370 dự án, trong đó đã thực hiện trên 24,6 tỷ USD. Nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài chiếm tới gần 30% vốn đầu tư xã hội, 35% giá trị sản xuất công nghiệp, 20% xuất khẩu và đã thu hút boán traêm ngaøn lao động. Các nhà tài trợ cũng đã cam kết dành trên 20 tỷ USD cho Việt Nam vay ưu đãi với lãi suất từ 0,75% đến 2,5%. Trong xu höôùng hoäi nhaäp vaø khi coù söï gia taêng nguoàn voán ñaàu tö xuyeân quoác gia laïi noåi leân moät vaán ñeà maø Chính phuû caùc nöôùc raát quan taâm ñoù laø “chuyeån giaù“. Từ vài năm trở lại đây, các nhà nghiên cứu khoa học tài chính ở Việt Nam đã nêu ra vấn đề chuyển giá, họ coi đây như một kẽ hở của chính sách quản lý tài chính đối với các doanh nghiệp nước ngoài ở Việt Nam, nhất là các công ty đa quốc gia vốn có công ty mẹ và các công ty con trên khắp thế giới. Các chuyên gia lo ngại rằng nếu không quản lý chặt thì sẽ tạo ra sự thiếu công bằng trong nộp thuế giữa các doanh nghiệp vaø nhaát laø laøm thaát thu moät nguoàn lôùn cho ngaân saùch. Chuyeån giaù laø moät khaùi nieäm coøn töông ñoái môùi ñoái vôùi Vieät Nam, neân caùc bieän phaùp ñeå chuùng ta thöïc hieän choáng laï thuû thuaät gian laän naøy laø coøn haïn cheá neáu khoâng muoán noùi laø chöa coù. Tröôùc tình hình naøy toâi choïn ñeà taøi “Caùc giaûi phaùp kieåm soaùt hoaït ñoäng chuyeån giaù taïi Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp “ cho luaän vaên toát nghieäp cao hoïc cuûa mình. Tuy vaán ñeà “Ñònh giaù chuyeån giao vaø chuyeån giaù“ ñaõ ñöôïc trình baøy trong moät soá baùo caùo khoa hoïc nhöng trong phaàn theå hieän luaän vaên cuûa mình toâi mong muoán ñem ñeán moät goùc nhìn môùi veà hoaït ñoäng chuyeån giaù vaø treân cô sôû ñoù coù theå trôû thaønh nhöõng höôùng ñeå thöïc hieän nghieân cöùu saâu hôn. 2) Phöông phaùp nghieân cöùu cuûa luaän vaên Đề tài này được thực hiện trên cơ sở áp dụng nghiên cứu theo phương pháp duy vật biện chứng, ñaët bieät laø caùc caëp phaïm truø cô baûn cuûa pheùp bieän chöùng duy vaät nhö “caùi rieâng vaø caùi chung”, “nguyeân nhaân vaø keát quaû”, “baûn chaát vaø hieän töôïng”. Ñoàng thôøi ñeà taøi naøy cuõng ñöôïc aùp duïng các lý luận biện chứng của nhận thức thực tại khách quan, kết hợp với các phương pháp thống kê, phân tích và dự báo từ các nguồn dữ liệu trong và ngoài nước. Các nghiên cứu về chuyển giá trong luận văn này sẽ được xem xét trước hết trên cơ sở lý thuyết về chống chuyển giá phổ biến hiện nay, sau đó sẽ được đối chiếu, kiểm nghiệm qua các ví dụ thực tế trước khi khái quát thành các nhận định làm cơ sở cho việc đưa ra các kết luận và các giải pháp xử lý cụ thể. Trang 3 4) Noäi dung cô baûn cuûa luaän vaên Trong khi thöïc hieän vieäc nghieân cöùu ñeå vieát ñeà taøi naøy, toâi nhaän thaáy tuy vieäc choáng chuyeån giaù ñaõ ñöôïc thöïc hieän ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi töø raát laâu nhöng ngaøy caøng khoù khaên hôn do tính chaát cuûa caùc giao dòch ngaøy caøng ña daïng vaø phöùc taïp hôn. Nhaát laø trong ñieàu kieän Vieät Nam coøn ôû giai ñoaïn laøm quen vôùi lónh vöïc naøy thì tính chaát phöùc taïp vaø khoù khaên seõ taêng leân gaép boäi. Thöïc traïng ñaàu tö ngöôùc ngoaøi ôû nöôùc ta, khoâng chæ xuaát hieän daâu hieäu hoaït ñoäng chuyeån giaù ôû caùc coâng ty ña quoác gia coù quy moâ lôùn maø coøn xaûy ra caû ôû caùc coâng ty coù quy moâ kinh doanh nhoû vaø trung bình. Do ñoù trong ñeà taøi naøy seõ daønh moät phaàn ñi saâu vaøo phaân tích tình hình Vieät Nam daãn ñeán vieäc caùc doanh nghieäp FDI chuyeån giaù trong ñaàu tö xaây döïng cô baûn vaø treân cô sôû ñoù tìm caùc giaûi phaùp khaéc phuïc. Cuï theå, ñeà taøi bao goàm caùc phaàn chính sau: - Lyù thuyeát chung veà chuyeån giaù ñang ñöôïc caùc nöôùc aùp duïng phoå bieán hieän nay. - Phaân tích ñieàu kieän kinh doanh ôû Vieät Nam, thöïc traïng vaán ñeà chuyeån giaù cuûa caùc coâng ty nöôùc ngoaøi ñaàu tö vaøo Vieät Nam. Trong ñoù phaàn chuyeån giaù trong ñaàu tö ban ñaàu hình thaønh doanh nghieäp ñöôïc ñaøo saâu hôn. - Caùc giaûi phaùp ñeà nghò cho vieäc thöïc hieän choáng chuyeån giaù ôû Vieät Nam cuõng ñöôïc giôùi thieäu vôùi hai xu höôùng: moät laø moät laø caùc giaûi phaùp ñònh löôïng vaø ñònh tính caàn aùp duïng; hai laø caûi thieän moâi tröôøng kinh doanh, luaät phaùp, caùch quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc ñeå phaàn naøo laøm trieät tieâu caùc ñoäng cô chuyeån giaù xuaát phaùt töø nhöõng baát lôïi khi ñaàu tö ôû Việt Nam. Höôùng giaûi phaùp thöù hai seõ truøng vôùi caùc giaûi phaùp thu huùt ñaàu ñaàu tö nöôùc ngoaøi – laø moät trong nhöõng muïc tieâu quan troïng nhaát ñeå Vieät Nam ñaåy maïnh toác ñoä taêng tröôûng kinh teá, ñoàng thôøi cuõng laø ñieàu mong moûi cuûa caùc nhaø ñaàu tö. Trang 4 CHÖÔNG I MOÄT CAÙCH NHÌN MÔÙI VEÀ ÑÒNH GIAÙ CHUYEÅN GIAO 1.1 TÍNH CHAÁT KHAÙCH QUAN VAØ CHUÛ QUAN TRONG ÑÒNH GIAÙ CHUYEÅN GIAO 1.1.1 Coâng ty ña quoác gia Theo ñònh nghóa cuûa nhoùm chuyeân gia Lieân hieäp quoác, coâng ty ña quoác gia (MNC- multinational corporation) laø Coâng ty coù sôõ höõu hay quyeàn kieåm soaùt khaû naêng saûn xuaát hoaäc dòch vuï ôû beân ngoaøi bieân giôùi cuûa moät nöôùc maø coâng ty ñoù coù truï sôû. Hay noùi cuï theå hôn, MNC laø haõng raát lôùn coù truï sôû chính (Coâng ty meï) ôû moât quoác gia vaø moät soá chi nhaùnh (Coâng ty con) ôû caùc quoác gia khaùc. Chuùng ta xem sô ñoà quan heä vaø giao dòch cuûa moät MNC: Chuù e4 : caùc giao dòch giöõa caùc thaønh vieân theo sô ñoà tröïc tuyeán : caùc giao dòch vöôït caáp Một công ty đa quốc gia có nhiều lựa chọn khác nhau để xâm nhập và chiếm lĩnh thị trường nước ngoài. Họ có thể tự đầu tư bằng việc trực tiếp chọn địa điểm đầu tư, xây dựng nhà máy và điều hành sản xuất, hoặc liên doanh với doanh nghiệp địa phương thông qua Trang 5 góp vốn, công nghệ, nhân lực hay đơn giản nhất là chuyển giao công nghệ. Việc lựa chọn hình thức đầu tư và kinh doanh của nhà đầu tư phụ thuộc vào thị trường và hệ thống luật pháp của nước sở tại. Nét đặc trưng của các công ty đa quốc gia là chúng thường sở hữu những khoản tài sản vô hình rất lớn, trong đó công nghệ là một trong những loại tài sản vô hình quan trọng nhất. Thường đó là các nhãn hiệu nổi tiếng, các sáng chế đã tạo nên danh tiếng của công ty và là một phần không thể mất đi của công ty. Trong moät taäp ñoaøn ña quoùâc gia coù xaùc laäp caùc moái quan heä thaân thuoäc: (1) moái qun heä chieàu doïc giöõa coâng ty meï vaø caùc coâng ty con (quan heä kieåm soaùt hay quan heä chi phoái, tuy thuoäc vaøo tyû leä voán tham gia ñaàu tö); (2) quan heä chieàu ngang giöõa caùc coâng ty con vôùi nhau. Tuy nhieân, trong quaù trình hoaït ñoäng caùc giao dòch caùc coâng ty trong moái quan heä naøy ñeàu ñöôïc quyeát ñònh hoaëc aûnh höôûng töø coâng ty meï. Caùc giao dòch coù tính chaát noäi boä naøy thöôøng laø nhaäp khaåu maùy moùc thieát bò hình thaønh taøi saûn coá ñònh trong ñaâu tö xaây döïng cô baûn ñeå thaønh laäp coâng ty con; nhaäp khaåu nguyeân vaät lieäu duøng cho saûn xuaát hay coâng ty con xuaát khaåu caùc saûn phaåm ñaõ hoaøn thaønh. Toâi xin neâu moät ví duï ñieån hình veà caùc quan heä vaø giao dòch noäi boä, ñoù laø tröôøng hôïp cuûa coâng ty SB (Ñaøi loan). Naém baét ñöôïc tình hình giaù nhaân coâng lao ñoäng reû vaø ñieàu kieän luaät phaùp chöa oån ñònh cuûa Vieät Nam, naêm 1993, Coâng ty SB ñaõ ñaàu tö vaøo Vieät nam vaø thaønh laäp Coâng ty SB Vietnam 100% voán nöôùc ngoaøi vôùi chöùc naêng saûn xuaát giaày theå thao xuaát khaåu. Trong hai naêm ñaàu tieân coâng ty SB tieán haønh xaây döïng nhaø xöôûng vaø nhaäp khaåu toaøn boä caùc maùy moùc thieát bò töø Coâng ty meï. Ñeán naêm 1995, hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa coâng ty ñaõ hoaøn taát vaø baét ñaàu ñi vaøo hoaït ñoäng saûn xuaát. Trong giai ñoaïn naøy coâng ty vaãn duy trì caùc giao dòch thöông maïi vôùi coâng ty meï thoâng qua vieäc nhaäp khaåu 75% giaù trò nguyeân vaät lieäu ñaàu vaøo ñoàng thôøi laïi taùi xuaát 90% saûn phaãm laøm ra cho coâng ty meï. Tröôùc ñaây ñaõ coù nhieàu nhaän ñònh raèng vaán ñeà chuyeån giaù laø heä quaû cuûa söï phaùt trieån caùc coâng ty ña quoác gia. Cho neân khi thöïc hieän choáng chuyeån giaù hoï thöôøng chæ chuù yù ñeán caùc taäp ñoaøn coù quy moâ lôùn hôn laø nhöõng doanh nghieäp hoaït ñoäng rieâng leõ. Tuy nhieân trong ñieàu kieän tình hình ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Việt Nam coù ñaëc ñieåm khaùc laø thu huùt phaàn lôùn caùc döï aùn coù quy moâ nhoû töø caùc coâng ty trung bình trong khu vöïc. Trong ñoù caùc coâng ty töø Singapore vaø Ñaøi Loan laø ñaàu tö nhieàu nhaát vaøo Việt Nam tính Trang 6 veà caû soá löôïng döï aùn laãn soá löôïng voán. Do ñoù khi xem xeùt vaán ñeà chuyeån giaù ôû Việt Nam toâi nhaän thaáy caàn nghieân cöùu trong toaøn boä caùc doanh nghieäp FDI bao goàm caû coâng ty ña quoác gia vaø coâng ty xuyeân quoác gia (laø coâng ty coù ñaàu tö ra khoûi moät quoác gia). 1.1.2 Ñònh giaù chuyeån giao Ñònh giaù chuyeån giao (Price Transfering) laø bieän phaùp ñöôïc söû duïng ñeå xaùc laäp caùc giaù caû chuyeån giao noäi boä phöùc taïp trong caùc MNC. Ñònh giaù chuyeån giao ñöôïc xem laø moät cô cheá quan troïng ñeå moät MNC vaän ñoäng voán giöõa caùc quoác gia vaø choïn quoác gia maø hoï mong muoán baùo caùo lôïi nhuaän. Trong xu theá toaøn caàu hoaù hieän nay, caùc MNC ngaøy caøng taêng cöôøng môû roâng ñaàu tö vaø kinh doanh ra nhieàu nöôùc khaùc nhau treân theá giôùi. Vieäc môû roäng hoaït ñoäng kinh doanh xuyeân quoác gia naøy, taát yeáu seõ daãn ñeán caùc hoaït ñoäng mua baùn trao ñoåi haøng hoùa xuyeân bieân giôùi giöõa caùc coâng ty thaønh vieân noäi boä trong MNC. Vieäc xaùc laäp giaù caû cho caùc giao dòch naøy ñöôïc goïi laø ñònh giaù chuyeån giao hoaøn toaøn do noäi boä coâng ty quyeát ñònh, nhöng vôùi möùc giaù xaùc ñònh cao hay thaáp trong töøng giao dòch laïi taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán nghóa vuï noäp thueá cho caùc quoác gia vaø söï di chuyeån ngoaïi teä giöõa caùc nöôùc. 1.1.3 Muïc tieâu cuûa thueá quoác teá Ñoái vôùi caùc chính saùch thueá, coù 2 nguyeân taéc chính laø ñoäc laäp vaø coâng baèng. Moät chính saùch thueá ñoäc laäp töùc laø noù khoâng chòu söï aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá khaùc. Ví duï, vieäc kinh doanh ñöôïc leân keá hoaïch vaø quyeát ñònh töø caùc yeáu toá saûn xuaát chöù khoâng phaûi töø vaán ñeà thueá. Muïc tieâu coøn laïi trong vieäc xaây döïng moät heä thoáng thueá laø coâng baèng. Tính coâng baèng seõ ñaït ñöôïc khi coù hai ngöôøi kinh doanh trong hoaøn caûnh kinh teá töông töï nhau thì seõ païi thöïc hieän nghóa vuï thueá töông ñöông nhau. Xeùt trong moät quoác gia, vieäc xaùc laäp tính ñoäc laäp vaø tính coâng baèng trong chính saùch thueá laø khoâng khoù khaên laém. Nhöng khi coù nhieàu hôn moät quoác gia lieân quan thì seõ coù vaán ñeà phaùt sinh. Moät maët caùc quoác gia ñeàu thích môû roäng töï do thöông maïi, nhöng maët khaùc laïi cuõng thích baûo veä caùc nguoàn thu ngaân saùch cuûa hoï. Vaø muïc tieâu thöù Trang 7 hai naøy laø nguyeân nhaân chính laøm cho tính ñoäc laäp vaø tính coâng baèng khoù ñaït ñöôïc trong vieäc giaûi quyeát thueá quoác teá. Tính ñoäc laäp chæ ñaït ñöôïc moät caùch hoaøn haûo khi caùc coâng ty ñeàu noäp thueá nhö nhau duø hoï kinh doanh ôû ñaâu vaø ñieàu quan troïng laø khoâng laøm phaùt sinh theâm chi phí khi hoï di chuyeån tieàn töø quoác gia naøy sang quoác gia khaùc. Tuy nhieân, trong theá giôùi khoâng hoaøn haûo, caùc MNC luoân tìm caùch ñieàu chænh caùc heä thoáng thueá naøo thöôøng xuyeân coù taùc ñoäng vaøo nôi vaø hình thöùc maø hoï ñaàu tö vaøo. Neáu moät MNC quyeát ñònh ñaàu tö döïa treân cô sôû cuûa moät heä thoáng thueá coù chính saùch ñoái laäp vôùi vieäc taïo lôïi nhuaän thì seõ laøm thuït giaûm saûn xuaát. Muïc tieâu cuûa caùc saéc luaät choáng chuyeån giaù laø nhaèm laøm cho heä thoáng thueá ñaït ñöôïc söï coâng baèng vaø ñoäc laäp ñeå traùnh vieäc ñaùnh thueá truøng vaøo thu nhaäp vaø ngaên ngöøa haønh vi troán thueá. 1.1.4 Caùc nguyeân taéc vaø phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao + Nguyên tắc giá thị trường (Arm’s Length Principle) Nguyeân taéc giá thị trường (ALP) là một chuẩn mực quốc tế do Tổ chức Hợp tác kinh tế và phát triển (Organisation for Economic Co- Operation and Depvelopment – OECD) đưa ra nhằm đề cập tới giá cả của hàng hoá, dịch vụ trong một hoạt động thương mại diễn ra giữa các bên hoàn toàn độc lập – không có sự liên kết. Khi các công ty hoàn toàn độc lập có quan hệ trao đổi, mua bán với nhau, thì các điều kiện thương mại và tài chính trong hợp đồng kinh tế (giá cả hàng hoá, dịch vụ, điều khoản về tín dụng ....) đều được định hướng và chi phối bởi các tác động khách quan của thị trường. Ngược lại khi các công ty có liên kết thực hiện quan hệ mua bán, trao đổi hàng hoá và dịch vụ, các tác động thị trường không nhất thiết có ảnh hưởng đáng kể đến các điều khoản thương mại và tài chính của hợp đồng và do đó chắc chắn sẽ có sự sai lệch, thiếu khách quan trong quan hệ chuyển giao này. Theo nguyeân taéc giaù caên baûn thò tröôøng, caùc beân coù quan heä lieân keát phaûi ñònh giaù chyeån giao cho caùc giao dòch noäi boä nhö theå hoï laø caùc ñoái taùc ñoäc laäp. Möùc giaù naøy seõ baèng vôùi giaù cung caáp bôûi thò tröôøng töï do caïnh tranh. Neáu caùc beân coù quan heä lieân keát khoâng aùp duïng nguyeân taéc giaù thò tröôøng thì cô quan thueá cuûa nöôùc ñoù coù quyeàn truy thu thueá thu nhaäp tính treân phaàn lôïi töùc leõ ra doanh nghieäp seõ ñaït ñöôïc neáu hoï ñònh giaù ñuùng. Trang 8 + Phương pháp giá tự do có thể so sánh được (Comparable Uncontrolled Price - CUP) Phương pháp CUP hướng dẫn chúng ta so sánh giá cả phải trả cho các hàng hoá hoặc dịch vụ được chuyển giao trong các giao dịch có kiểm soát với giá cả phải trả cho các hàng hoá hoặc dịch vụ được chuyển giao trong các giao dịch tự do và có thể so sánh được. Phương pháp CUP được xem là phương pháp định giá chuyển giao trực tiếp và có độ chính xác cao so với các phương pháp khác trong vieäc ñònh giaù chuyeån giao theo nguyeân taéc giaù thò tröôøng. Ñieàu quan troïng trong phöông phaùp naøy laø vieäc löïa choïn caùc nghieäp vuï töông ñoàng nhau ñeå so saùnh. Do hoaït ñoäng kinh doanh bao goàm nhieàu loaïi hình phong phuù vaø ña daïng, neân thoâng thöôøng raát ít gaëp caùc nghieäp vuï so saùnh hoaøn toaøn gioáng nhau maø coù theå xaåy ra tröôøng caùc giao dòch khoâng hoaøn toaøn töông ñoàng nhau laøm aûnh höôûng ñeán giaù caû chuyeån giao nhö chaát löôïng haøng hoùa, nhaõn hieäu haøng hoùa, ñieàu kieän giao haøng, phöông thöùc thanh toaùn… Khi ñoù chuùng ta chæ ñöôïc aùp duïng phöông phaùp CUP sau khi ñaõ ñieàu chænh ñeå loaïi tröø caùc yeáu toá aûnh höôûng. Ví duï: Coâng ty X cuûa Newzeland cuøng laø nhaø cung caáp söõa boät cho 2 doanh nghieäp A vaø B ôû thò tröôøng Vieät Nam. Trong ñoù doanh nghieäp A laø coâng ty coâng ty lieân doanh coù voán ñaàu tö töø X, con doanh nghieäp B laø moât coâng ty trong nöôùc. Tuy nhieân giaù mua vaø thôøi gia thanh toaùn coù söï khaùc nhau: - Doanh nghieäp A mua giaù 4.500 USD/taán vaø thanh toaùn ngay khi nhaän haøng - Doanh nghieäp B mua maéc hôn vôùi giaù 4.550 USD/taán nhöng ñöôïc thanh toaùn chaäm saùu thaùng sau. Khi aùp duïng phöông phaùp CUP trong tröôøng hôïp nay caàn loaïi tröø aûnh höôûng bôûi ñieàu kieän thanh toaùn vaøo giaù baùn thì môùi coù theà so saùnh ñöôïc. Ví duï laõi suaát hieän nay treân thò tröôøng laø 4%/naêm. Khi ñoù giaù baùn cho doanh nghieäp B neáu trong ñieàu kieän thanh toaùn ngay seõ laø: 4.550 - 4.550x4%/2 = 4.459 USD/taán Vôùi keát quaû naøy thì coù theå xaùc ñònh raèng Coâng ty X baùn söõa boät cho doanh nghieäp A cao hôn doanh nghieäp B. Trang 9 Phöông phaùp CUP khoâng thöïc hieän ñöôïc khi giöõa nghieäp vuï chuyeån giao vôùi beân coù quan heä lieân keát vaø nghieäp vuï chuyeån giao töï do coù söï khaùc bieät veà chaát löôïng saûn phaåm hoaëc vò trí ñòa lyù hoaëc caáp ñoä cuûa thò tröôøng. Khi naøy caùc chuyeân gia thueá seõ choïn phöông phaùp khaùc ñeå ñaùnh giaù. + Phương pháp giá bán lại (Resale Price Method - RPM). Phương pháp giá bán lại ñöôïc thöïc hieän ñeå xaùc ñònh giaù thò tröôøng cuûa nghieäp vuï chuyeån giao bằng caùch lấy giá baùn thöïc teá tröø ñi moät khoaûn chieát khaáu thích öùng cho ngöôøi baùn laïi. Khoản chiết khấu này bao gồm các chi phí bán hàng, các chi phí hoạt động liên quan đến việc bán hàng và lợi nhuận tương ứng hợp lý dành cho công ty thương mại nói trên. Khi aùp duïng phöông phaùp naøy, chuùng ta caàn phaân bieät hai chuû theå, moät beân laø caùc coâng ty saûn xuaát roài baùn caùc saûn phaåm cuûa mình, moät beân laø caùc coâng ty thöông maïi chuyeân mua nhöõng saûn phaåm ñoù vaø baùn laïi treân thò tröôøng. Möùc chieác khaáu thích öùng chính laø tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu maø coâng ty thöông maïi nhaän ñöôïc töø vieäc thöïc hieän moät nghieäp vuï chuyeån giao töï do. Möùc chieát khaáu duøng laøm cô sôû tính toaùn coù theå ñöôïc tham khaûo töø caùc giao dòch töông töï do ñoái vôùi nhöõng coâng ty thöông maïi khaùc maø khoâng coù quan heä lieân keát. Hoaëc noù cuõng coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch so saùnh vôùi möùc chieác khaáu coâng ty thöông maïi töông töï, hay caùc ñôn vò trong cuøng ngaønh, hay caùc ñôn vò trong cuøng hoaøn caûnh kinh doanh. Moät nhaø phaân phoái seõ thích nhaän möùc chieác khaáu töông ñöông nhau khi baùn moät chieác maùy thu hình hay moät chieác ñaàu ñóa. Do ñoù neáu maùy thu hình ñöôïc mua töø ñôn vò khoâng coù quan heä lieân keát thì möùc chieác khaáu naøy coù theå ñöôïc duøng ñeå tính cho ñaàu ñóa. Ví duï: Moät nhaø saûn xuaát baùn söõa boät cuûa hoï cho coâng ty con ôû nöôùc ngoaøi vaø laø nhaø phaân phoái ra thò tröôøng tieâu duøng. Böôùc thöù nhaát laø caàn tìm ra möùc chieác khaáu maø nhaø phaân phoái seõ nhaän. Neáu caùc nhaø phaân phoái khaùc mua söõa boät trong trong ñieàu kieän töông töï ôû thò tröôøng töï do thoâng thöôøng nhaän ñöôïc möùc chieác khaáu 10% sau khi tieâu thuï ñöôïc saûn phaåm söõa boät. Böôùc thöù hai, chuùng ta aùp ñaët möùc chieác khaáu naøy cho nhaø phaân phoùâi ñang xeùt ñeán. Ngöôøi tieâu duøng traû 1.65 USD cho 1kg söõa boät vaø sau ñoù soá Trang 10 Phương pháp này tỏ ra thích hợp với các hoạt động trong ngành thương mại, nơi tồn tại các nghiệp vụ mua đi bán lại các sản phẩm hàng hoá. Tuy vậy khi sử dụng phương pháp giá bán lại, chúng ta không thể lấy tỷ lệ lãi gộp bình quân của toàn ngành thương nghiệp để xác định khoản khấu trừ này vì mỗi nghiệp vụ chuyển giao sẽ có một tỷ suất lợi nhuận khác nhau. Ñeå keát quaû tính toaùn ñöôïc hôïp lyù, khi sử dụng phương pháp giá bán lại chúng ta phải tuân thủ một số điều kiện như sau : + Các khách hàng của công ty thương mại phải độc lập, không có quan hệ liên kết với bản thân công ty thương mại này vì nếu có tồn tại các ràng buộc, liên kết nào đó thì giá bán ra của công ty thương mại sẽ không còn mang tính khách quan. + Nghiệp vụ mua hàng của công ty thương mại phải có liên quan đến nghiệp vụ chuyển giao mà ta cần xác định giá thị trường (giá chuyển giao nội bộ trong caùc MNC). + Töông töï nhö phöông phaùp CUP, do tính chaát phong phuù vaø ña daïng trong kinh doanh, neân khi aùp duïng phöông phaùp giaù baùn laïi chuùng ta cuõng caàn ñieàu chænh möùc chieác khaáu ñeå loaïi tröø caùc yeáu toá aûnh höôûng neáu coù. Phương pháp này ñaït hiệu quả cao nhất khi mà công ty thương mại chỉ làm tăng thêm giá trị nhỏ không đáng kể vào sản phẩm hàng hoá và dịch vụ mua từ một ñôn vò coù quan heä lieân keát, ñoàng thôøi họ sẽ nhanh choáng bán lại haøng hoùa. Tuy nhieân phương pháp giá bán lại khoâng aùp duïng ñöôïc neáu xaåy ra trong aùc tröôøng hôïp sau: + Haøng hoùa tröôùc khi baùn laïi ñaõ bò thay ñoåi giaù trò baèng vieäc gia coâng cheá bieán, laép raùp thay ñoåi hình daïng hoaëc thay ñoåi nhaõn maùc saûn phaåm. Vì nhöõng coâng vieäc naøy ñaõ taïo ra moät giaù trò gia taêng theâm cho haøng hoùa, laøm cho coù söï thay ñoåi veà giaù voán vaø giaù baùn, do ñoù khoâng theå xaùc ñònh möùc chieác khaáu hôïp lyù. + Khoaûn caùch giöõa thôøi ñieåm mua haøng vaø baùn haøng daøi treân moät naêm, vì giaù baùn khi naøy coù theå phaûi chòu söï taùc ñoäng cuûa thôøi gian. Trong trường hợp không tồn tại nghiệp vụ này thì có thể tính toán giá cả theo nguyên tắc thị trường bằng cách dựa trên khoản chiết khấu có nguồn gốc từ chính công ty Trang 11 Tuy vậy trong thực tế có những thay đổi đã làm cho việc điều chỉnh khoản chiết khấu mà chúng ta đề cập ở trên là không thực hiện được. Ta có thể lấy ví dụ : + Hàng hoá mà công ty thương mại mua về đã được tiến hành gia công, chế biến lại làm phát sinh thêm trị giá gia tăng làm cho việc xác định khoản chiết khấu hợp lý rất khó khăn. + Hàng hoá mà công ty thương mại mua về được thay đổi nhãn hiệu thương mại có uy tín hơn, làm cho giá bán thay đổi hoàn toàn cũng dẫn đến việc không thể xác định được khoản chiết khấu hợp lý. + Khoảng cách về mặt địa lý và thời gian mua, bán hàng hoá quá dài kéo theo nhiều biến động về tỷ giá, cũng như gia tăng rủi ro, làm cho khó khăn trong việc xác định khoản chiết khấu hợp lý. Khi mà cả phương pháp CUP và phương pháp RPM không thể áp dụng được thì chuùng ta coù theå aùp moät phöông phaùp môùi döôùi ñaây. + Phöông phaùp coäng theâm chi phí (Cost plus method). Hoàn toàn không giống như các phương pháp trước, phương pháp giá vốn cộng thêm xác định căn bản giá thị trường của các chuyển giao liên kết căn cứ vào tổng giá vốn của chuyển giao gốc trong hoạt động thương mại được điều chỉnh bổ sung một khoản nâng giá lợi nhuận thương mại, có tính tới sự tác động của các loại tài sản và các rủi ro có liên quan. Phöông phaùp coäng theâm chi phí ñöôïc söû duïng giaù thò tröôøng treân cô sôû coäng theâm moät khoaûn naâng giaù (mark – up) thích öùng vaøo chi phí saûn xuaát. Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi cô sôû saûn xuaát theo hôïp ñoàng gia coâng hoaëc caùc cô sôû dòch vuï. Trong ñoù, caùc khoaûn chi phí coäng theâm coù theå bao goàm chi phí giao haøng, chi phí quaûn lyù trong kyø. Trang 12 Giá cả hàng hoá dịch vụ sau khi đã cộng thêm phần nâng giá này có thể xem là căn bản giá thị trường cho hoạt động chuyển giao trong nội bộ MNC. Như vậy để sự so sánh đạt hiệu quả, các điểm khác biệt nhau trong chuyển giao liên kết và chuyển giao không liên kết mà có thể tạo ảnh hưởng lên khoản nâng giá cần phải được xác định rõ ràng. Ñiều đặc biệt quan trọng là cần phân biệt sự khác nhau trong mức độ và loại của các chi phí như chi phí hoạt động và chi phí không mang tính hoạt động (bao gồm cả các chi phí tài chính liên quan tới hoạt động sản xuất kinh doanh và các chi phí liên quan đến rủi ro của các bên có liên quan đến các chuyển giao đang được so sánh). Moät ñieåm thuaän lôïi cuûa phöông phaùp naøy laø khi xaùc ñònh khoaûn naâng giaù aùp duïng trong tröôøng hôïp saûn xuaát theo hôïp ñoàng thì ñieàu quan troïng caàn nhaán maïnh trong hình thöùc chyeån giao theo caùc hôïp ñoàng chuyeån giao coù theå so saùnh ñöôïc khoâng caàn phaûi coù söï töông töï nhö caùc haøng hoùa chuyeån giao trong noäi boä coâng ty. Theo phương pháp giá vốn cộng thêm thì căn bản giá thị trường được xác định thông qua các yếu tố sau : + Giá thành sản xuất cộng thêm với + Một giá trị bổ sung thêm tỷ lệ với lợi nhuận gộp tương ứng và cộng hay trừ đi + Các điều chỉnh phù hợp khác. Ví duï: Naêm 1995, moät coâng ty kinh doanh ngaønh giaøy deùp cuûa Singapore coù ñaàu tö vaøo Vieät Nam thaønh laäp moät coâng ty con ñeå thöïc hieän vieäc chuyeân gia coâng theo caùc ñôn ñaët haøng veà laøm giaày deùp töø coâng ty meï vaø moät vaøi coâng ty khaùc. Trong hôïp ñoàng gia coâng, coâng ty meï seõ cung caáp toaøn boä caùc loaïi nguyeân vaät lieäu nhö vaûi, keo, nhöïa, da,… vaø saûn phaåm laøm ra seõ ñöôïc xuaát khaåu toaøn boä veà Singapore roài ñöôïc tieâu thuï ra ôû thò tröôøng caû theá giôùi. Do coâng ty meï chæ thöïc hieän hôïp ñoàng gia coâng vôùi duy nhaát moät coâng ty ôû Vieät nam neân khoâng theå söû duïng phöông phaùp CUP ñeå xaùc ñònh giaù chuyeån giao. Tuy nhieân chuùng ta laïi coù theå söû duïng caùc thoâng tin töø caùc hôïp ñoàng gia coâng maø coâng ty con thöïc hieän vôùi caùc beân khoâng coù quan heä lieân keát khaùc ñeå laøm cô sôû cho vieäc aùp duïng phöông phaùp giaù phí coäng theâm khi ñònh giaù cho caùc nghieäp vuï chuyeån giao trong noäi boä MNC naøy. Phương pháp này sẽ rất phù hợp nếu được áp dụng cho các cơ sở gia công hàng hoá hay sản xuất bán thành phẩm trong nội bộ MNC khi mà các bên coù thoả thuận giao dòch Trang 13 + Nếu công ty con chỉ thực hiện việc gia công hay sản xuất bán thành phẩm cho công ty mẹ mà không thực hiện cho bất kỳ một công ty không liên kết nào trên thị trường tự do thì khoản nâng giá phù hợp sẽ dựa trên cơ sở loại hoạt động tương tự của một công ty không liên kết khác trên thị trường. + Trong trường hợp công ty con vừa thực hiện hợp đồng gia công với công ty mẹ lại vừa thực hiện hợp đồng cho một công ty không liên kết trên thị trường thì các chi phí quản lý và các chi phí chung khác phải phân bổ theo giá trị của những hợp đồng gia công . Trôû laïi ví duï treân, neáu coâng ty con ôû Vieät Nam coù doanh soá 70% töø vieäc thöïc hieän gia coâng cho coâng ty meï vaø 30% töø hoaït ñoäng gia coâng vôùi ñoái taùc khaùc thì khi aùp duïng phöông phaùp coäng theâm phí, chuùng ta caàn phaân boå caùc chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù töông öùng vôùi tyû leä doanh thu nhaän ñöôïc. Trong khi xaùc ñònh khoaûn chi phí taêng theâm, chuùng ta caàn quan taâm ñeán naêng löïc saûn xuaát, coâng ngheä, ñoái töôïng saûn xuaát cuûa coâng ty. Neáu coâng ty con khoâng daønh heát toaøn boä coâng söùc hoaït ñoäng cho moät khaùch haøng duy nhaát (ôû ñaây laø coâng ty meï) thì vaán ñeà khoâng söû duïng heát coâng suaát khoâng thuoäc traùch nhieäm cuûa coâng ty meï, do ñoù khoâng theå ñöa heát toaøn boä chi phí giaùn tieáp vaøo khoaûn naâng giaù. Neáu coâng ty con saûn xuaát theo hôïp ñoàng daønh heát toaøn boä coân suaát cho vieäc gia coâng saûn phaåm cuûa coâng ty meï thì taïi thôøi ñieåm khoâng söû duïng heát coâng suaát, coâng ty meï vaãn phaûi chaáp nhaän toaøn boä chi phí naøy duø hoï coù söû duïng hay khoâng. + Phương pháp chiết tách lợi nhuận (Profit split method ). Khi mà giữa các chuyển giao trong nội bộ MNC có mối ràng buộc, liên kết quá chặt chẽ không thể tách rời được ra từng giao dịch để phân tích thì phương pháp chiết tách lợi nhuận được xem là thích hợp nhất để sử dụng. Phương pháp chiết tách lợi nhuận được sử dụng để loại trừ các yeáu toá aûnnh höôûng ñeán lợi nhuận trong caùc giao dịch có thể kiểm soát được. Trang 14 Phương pháp này xác định giá chuyển giao trong nội bộ tập đoàn bằng cách phân tích việc phân chia lợi tức của các công ty có liên kết tham gia trong hoạt động chuyển giao này. Việc phân tích được thực hiện dựa trên cở sở đánh giá phần đóng góp của các công ty thành viên vào trong tập đoàn. Có nhiều cách để đo lường mức đóng góp này, thông thừơng nhất là mức vốn đã đầu tư để tính phần lợi nhuận đáng lẽ nhận được từ các nghiệp vụ chuyển giao. Phương pháp chiết tách lợi nhuận trước tiên sẽ xác định lợi nhuận phải chiết tách từ các chuyển giao mà các công ty liên kết đaõ thöïc hieän. Sau đó sẽ phân chia lợi nhuận cho các công ty liên kết một cách hợp lý trên cơ sở möùc ñoùng goùp cuûa hoï ñeå laøm ra soá lôïi nhuaän naøy. Phần đóng góp của từng bên có liên quan sẽ được xác định trên cơ sở của hoạt động kinh doanh và giá trị của mỗi bên, trong trường hợp tốt nhất là đối chiếu được với dữ liệu khách quan của thị trường bên ngoài. Để tính toán giá thị trường, phương pháp này yêu cầu phải nghiên cứu sự phân chia lợi tức giữa các bên có quan hệ liên kết vaø khoâng coù quan heä lieân keát. Tröôùc tieân chuùng ta caàn xác định lợi nhuận tổng cộng từ các giao dịch liên kết có liên quan đến hai bên. Sau ñoù laø vieäc tính möùc chia lợi nhuận tổng cộng này thành các phần tương ứng dựa trên một số công thức. Và cuoái cuøng laø xác định giá chuyển giao cho từng nghiệp vụ phát sinh giữa hai bên phù hợp với các công thức phân chia lợi nhuận. Ví duï, Có một công ty A sản xuất bóng đèn điện sau đó chuyển giao cho các chi nhánh ở nước ngoài để tiêu thụ. Giá vốn mỗi lốc 100 bóng đèn là 120 USD. Các chi nhánh bán cho người tiêu dùng là 200 USD vaø thu được tổng mức lãi gộp là 80 USD trên mỗi lốc bóng đèn. Qua xem xét hoạt động chúng ta thấy, trong mỗi lốc hàng, công ty A tốn 10 USD chi phí quản lý và bán hàng còn ở các chi nhánh là 20 USD. Tổng cộng chi phí là 30 USD và lợi nhuận của cả tập đoàn là 50 USD. Theo phương pháp chiếc tách lợi nhuận thì lợi nhuận này sẽ được phân phối cho các thành viên theo theo số vốn đầu tư. Trong trường hợp này, số vốn của công ty A là 3.000.000 USD và của các chi nhánh là 2.000.000 USD, do đó công ty A phải được hưởng 3/5 số lợi nhuận tạo ra. Chính điều này sẽ quyết định giá chuyển giao. Giá chuyển giao hợp lý là mức sao cho công ty A nhận được số lời là 30 USD (3/5 của toàn bộ lãi gộp trên mỗi loâc bóng đèn). Do đó giá chuyển giao sẽ là 120 + 10 + 30 = 160 USD. Trang 15 Điều quan trọng mà chúng ta cần lưu ý là khi quyết định giá chuyển giao thì trong nội bộ MNC không thể biết mức lợi nhuận thực sẽ là bao nhiêu. Thay vào đó, khi áp dụng phương pháp này, chúng ta cần dự đoán tổng số lợi nhuận sẽ đạt được. Trong tương quan so với các phương pháp khác, rõ ràng phương pháp chiết tách lợi nhuận có thể không được chặt chẽ trong các so sánh như là các phương pháp định giá chuyển giao truyền thống mặc dù cùng dựa trên cơ sở hoạt động kinh doanh, chi phí các nguồn lực, các rủi ro có liên quan. Phương pháp chiết tách lợi nhuận còn ít đáng tin cậy hơn so với các phương pháp chuyển giao truyền thống ở chỗ hoạt động chuyển giá thường có khuynh hướng bắt nguồn từ các phưong pháp định giá gián tiếp.Tuy phương pháp chiết tách lợi nhuận không thật chặt chẽ trong các so sánh cụ thể như các phương pháp truyền thống nhưng phưông pháp naøy vẫn được sử dụng trong những trường hợp mà các phương pháp truyền thống tỏ ra không phù hợp. + Phương pháp lợi nhuận ròng của nghiệp vụ chuyển giao (Transactional Net Margin Method – TNMM) Phöông phaùp lôïi nhuaän roàng cuûa nghieäp vuï chuyeån giao coù tính chaát gaàn gioáng vôùi phöông phaùp giaù baùn laïi vaø phöông phöông phaùp chieát taùch lôïi nhuaän. Theo phương pháp này lợi nhuận thu được từ các chuyển giao liên kết, sau khi đã trừ đi các định phí và các biến phí liên quan, được so saùnh vôùi tỷ lệ phần trăm của một chæ tieâu cơ sở nào đó, ví dụ như là doanh số bán hàng, tổng giá vốn hàng bán ra hay tổng giá trị tài sản ...thích hợp nhất là so sánh với lợi nhuận của các chuyển giao độc lập khác. Trong trường hợp không tồn tại các chuyển giao độc lập có thể so sánh đối với công ty con trong moät taäp ñoaøn thì ta cũng có thể lấy lợi nhuận thu được trong các chuyển giao có thể so sánh được của hai công ty không liên kết khác làm cơ sở. Sự so sánh các chuyển giao liên kết và không liên kết có thể trở nên rõ ràng hơn khi ta tiến hành phân tích cơ chế của các chuyển giao đó. Các điều chỉnh mang tính định lượng cần phải áp dụng cho các khác biệt về mặt vật chất giữa các chuyển giao liên kết và các chuyển giao độc lập và rõ ràng việc áp dụng các điều chỉnh dựa trên nguyên tắc căn bản giá thị trường sẽ làm giảm sự khác biệt giữa hai loại chuyển giao đang đề cập đến. Ñieàu ñaùng chuù yù laø khi aùp duïng phöông phaùp naøy ñoøi hoûi phaûi coù söï nhaän daïng caùc möùc lôïi nhuaän roàng coù theå so saùnh ñöôïc. Hôn nöõa, do phương pháp naøy dường như Trang 16 + Löïa choïn phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao Treân ñaây laø 5phöông phaùp ñöôïc söû duïng phoå bieán treân theá giôùi trong vieäc xaùc ñònh giaù chuyeån giao noäi boä theo nguyeân taéc giaù thò tröôøng. Tuy nhieân, moãi phöông phaùp laïi caàn ñöôïc aùp duïng trong moät ñieàu kieän thöïc teá nhaát ñònh. Tuyø vaøo kỹ năng nghề nghiệp và sự phán đoán của từng cá nhân maø quyeát ñònh löïa choïn aùp duïng phöông phaùp naøo. Chính vì thế mà định giá chuyển giao thường được xem là nghệ thuật của khoa học ứng dụng hơn là một môn khoa học thực sự chính xác. Việc lựa chọn phương pháp định giá chuyển giao nào cần phải được cân nhắc trên cơ sở phương pháp đó có thể đem lại sự gần đúng cao nhất trên nguyên tắc căn bản giá thị trường. Ñeå tieän vieäc aùp duïng caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao trong noäi boä MNC, caùc chuyeân gia ñaõ xaây döïng baûng toùm taét nhö sau: Baûng 1.1: So saùnh caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao Phương p đ nh chuy n giao Phương p t do + Đ nh chuy n giao v i i n c đ nh vô nh th so nh đ c ( CUP ) + Đ nh chuy n giao v i ng + Đ nh chuy n giao v i n vay , h tr i nh Phương p + Đ nh chuy n giao cung c p c ch n i ( RPM ) + Đ nh chuy n giao nguyên v t li u , n nh ph m + Đ nh chuy n giao v i c H. ng mua n i n Phương p + Đ nh chuy n giao trong c ng thêm ( CPM ) phân ph i c n ph m Phương p chi t ch + Đ nh chuy n giao trong tr ng h p l i nhu n ( PSM ) ch đ c o ra b i nhi u cung c p Phương p l i nhu n ng a + Đ nh chuy n giao cung c p c ch nghi p chuy n giao ( TNMM ) + Đ nh chuy n giao trong phân ph i n ph m khi s ng phương p n i không hi u + Đ nh chuy n giao v i c n nh ph m c tr ng h p đ c th p ng Trang 17 1.1.5 Tính khaùch quan vaø chuû quan trong ñònh giaù chuyeån giao Coù nhieàu nghieäp vuï mang tính chaát noäi boä trong moät MNC. Chuùng bao goàm caùc söï chuyeån dòch veà taøi saûn höõu hình vaø taøi saûn voâ hình, söï cung caáp caùc dòch vuï vaø nghieäp vuï taøi chính cuõng nhö caùc nghòeâp vuï lieân quan ñeán vaán ñeà cho vay vaø ñi vay. Cơ quan cuûa caùc nöôùc haàu heát ñeàu xem xeùt hoaït ñoäng naøy cuûa caùc MNC treân theá giôùi thoâng qua vieäc tieáp caän vôùi khaùi nieäm “ñònh giaù chuyeån giao”. Khaùi nieäm naøy cuõng nhìn döôùi hai goác ñoä khaùc nhau: + Tính khaùch quan Caùc giao dòch giöõa caùc beân coù quan heä lieân keát tuy mang tính chaát noäi boä nhöng veà maët phaùp luaät thì laïi laø quan heä giöõa caùc thöïc theå ñoäc laäp ôû nhöõng quoác gia khaùc nhau. Do ñoù caùc giao dòch cuõng caàn phaûi coù moät möùc giaù ñeàn buø töông öùng. Tính khaùch quan cuûa vieäc ñònh giaù chuyeån giao laø phaûi tuaân thuû nguyeân taéc “giaù thò tröôøng”. Nguyeân taéc naøy yeâu caàu söï thanh toaùn coù tính chaát ñeàn buø ñoái vôùi baát cöù nghieäp vuï naøo trong noäi boä MNC phaûi thích öùng vôùi caáp ñoä ñöôïc aùp duïng khi coù nghieäp vuï xaûy ra giöõa caùc boä phaän khoâng coù quan heä lieân keát, trong khi caùc yeáu toá khaùc ñeàu nhö nhau.Ñieàu naøy coù theå hieåu laø moät caùch cuï theå laø: neáu toàn taïi moät nghieäp vuï chuyeån giao trong noäi boä cuûa MNC thì nghieäp vuï ñoù phaûi ñöôïc ñaùnh giaù theo tieâu chuaån noù ñöôïc thöïc hieän vôùii nhöõng ñôn vò khaùc khoâng coù lieân keát treân thò tröôøng. Song treân thöïc teá, vieäc xaùc ñònh giaù trò chuyeån giao theo giaù trò thò tröôøng laø moät vaán ñeà cöïc kyø khoù khaên. + Tính chuû quan Khi caùc giaù giao dòch noäi boä ñöôïc coâng ty meï aán ñònh ôû moät möùc giaù thoaùt khoûi quan heä thò tröôøng thì hoaït ñoäng naøy trôû thaønh moät haønh vi traùi phaùp luaät vì noù aûnh höôûng nguoàn thu thueá cuûa caùc quoác gia. Nhìn beà ngoaøi, hieän töôïng naøy ñöôïc phaùt hieän vôùi caùc daáu hieäu sau ñaây: - Ñònh giaù yeáu toá ñaàu vaøo (taøi saûn goùp voán, maùy moùc thieát bò, haøng hoùa, nguyeân vaät lieäu nhaäp khaåu) cao hôn so vôùi giaù thò tröôøng. Trang 18 - Ñònh giaù caùc yeáu toá ñaàu ra (haøng hoùa, dòch vuï xuaát khaåu) thaáp hôn giaù thò tröôøng. Tính chuû quan trong ñònh giaù chuyeån giao trong caùc MNC laø do moät soá yeáu toá sau thuùc ñaåy: - Söï cheânh leäch veà thueá suaát thueá thu nhaäp doanh nghieäp giöõa caùc quoác gia laø ñoäng löïc chính daãn ñeán vieäc söû duïng cô cheá ñònh giaù chuyeån giao. Thueá suaát caøng khaùc bieät, caùc MNC caøng coù ñoäng löïc trong vieäc dòch chuyeån lôïi nhuaän ñöôïc baùo caùo tôùi quoác gia coù thueá suaát thaáp hôn ñeå giaûm thieåu toång soá thueá phaûi noäp treân toaøn caàu. - Cheânh leäch veà thueá suaát thueá xuaát nhaäp khaåu cuõng daãn ñeán thay ñoåi nghóa vuï thueá neáu MNC thöïc ñònh giaù chuyeån giao coù chuû ñích. - Do caùc haïn cheá trong vieäc chuyeån lôïi nhuaän veà chính quoác maø chính phuû nöôùc tieáp nhaän ñaàu tö ñaõ ban haønh. - Do vieäc kieåm soaùt ngoaïi hoái vaø mong muoán giaûm thieåu caùc ruûi ro trong hoaït ñoäng kinh doanh taïi nöôùc chuû nhaø. - Laïm phaùt taïi nöôùc chuû nhaø baøo moøn söùc mua cuûa caùc khoaûn lôïi nhuaän thu ñöôïc töø ñaàu tö, vaø vì theá kích thích caùc MNC chuyeån dòch ñeán caùc quoác gia coù tyû leä laïm phaùt thaáp. - Söï coù maët cuûa caùc ñoái taùc ñòa phöông trong kinh doanh. - Caùc baát oån veà chính trò vaø xaõ hoäi. 1.2 CHUYEÅN GIAÙ 1 .2.1 Khaùi nieäm veà chuyeån giaù Theo ñònh nghóa cuûa OECD chuyeån giaù (transfer pricing) laø hình thöùc caùc coâng ty aùp duïng trong caùc giao dòch mua baùn taøi saûn höõu hình vaø voâ hình hoaëc trong vieäc cung caáp dòch vuï. Ñieàu quan troïng trong vieäc choïn löïa möùc giaù naøo seõ quyeát ñònh möùc lôïi töùc vaø caùc khoaûn thueá cuûa caùc beân coù lieân quan trong noäi boä MNC. Trang 19 Chuyeån giaù là một kỹ thuật mà các MNC tận dụng từ những ưu đãi khác nhau của các quốc gia trên toàn thế giới về các chính sách thuế, lãi suất để xác định giá của các nhập lượng (chi phí đầu vào) và xuất lượng (giá bán) sao cho có lợi nhất. Đây là một kỹ thuật mà hầu như bất kỳ MNC nào cũng phải tận dụng nhằm tối thiểu hoá số thuế phải nộp tại quốc gia nơi các MNC đang hoạt động. Vấn đề nằm ở chỗ là các MNC có tận dụng những kẽ hở trong luật lệ của nước chủ nhà để trốn thuế chứ không phải là tối thiểu hoá số thuế phải nộp hay không mà thôi. Chuyển giá quốc tế là vấn đề đụng chạm trực tiếp đến việc thu thuế của mỗi quốc gia. Thế nhưng, trong khi thế giới đã nhắc đến nhiều thì ở Việt Nam, khái niệm này dường như còn khá mới mẻ. Từ lâu, chính phủ các nước đã để ý đến vấn đề tránh thuế thông qua chuyển giá. Nǎm 1993, Cơ quan thuế nội địa của Mỹ (IRS) đã điều tra và phán quyết rằng Công ty Ôtô Nissan của Nhật đã tránh thuế bằng cách định giá rất cao các loại xe nhập vào Mỹ. Và cuối cùng Nissan cũng phải trả khoản phạt 170 triệu đô la Mỹ. Một nǎm sau, để trả đũa, Cơ quan thuế vụ Nhật (NTA) tố cáo tập đoàn Coca - Cola đã cố ý khai báo thấp lợi nhuận thu được tại Nhật bằng cách tính giá "quá đáng" các nguyên vật liệu nhập từ Mỹ và áp đặt phí bản quyền rất cao cho các công ty con tại Nhật. NTA sau đó đã buộc Coca - Cola phải nộp một khoản phạt là 150 triệu đô la Mỹ. Ngày nay, phần lớn các quy trình sản xuất đi qua nhiều nước. Chúng ta có thể thấy một điện thoại di động được lắp ráp ở một nước với linh kiện sản xuất từ nhiều nước khác. Khi một công ty sở hữu dây chuyền sản xuất quốc tế như vậy thì sẽ xảy ra vấn đề định giá nội bộ. Đây là giá mà các chi nhánh trong cùng một công ty “bán” hàng hóa hay dịch vụ cho nhau. Việc định giá nội bộ không chỉ tác động lên kết quả hoạt động của chi nhánh mà còn lên ngân sách quốc gia. Chuùng ta cuøng xem xeùt ví duï vôùi tröôøng hôïp xaåy ra taïi coâng ty saûn xuaát ñieän töû Alpha vaø coâng ty thöông maïi Beta, caû hai coâng ty naøy ñeàu laø thaønh vieân cuûa moät coâng ty meï coù truï sôû chính taïi Hoa kyø. Coâng ty Alpha saûn xuaát ñaàu ñóa DVD ñeå baùn cho coâng ty Beta vaø caùc khaùch haøng khoâng coùù quan heä lieân keát khaùc. Chi phí saûn xuaát moãi saûn phaåm taïi coâng ty Alpha laø 100 USD. Coâng ty Beta mua ñaàu DVD töø Alpha vaø caùc nhaø cung caáp khoâng coùù quan heä lieân keát khaùc ñeå baùn cho ngöôøi tieâu duøng vôùi giaù 160 USD moät saûn phaåm. Do ñoù toång möùc laõi goäp cuûa hai coâng ty naøy laø 60 USD treân moãi saûn phaåm tieâu thuï. Trang 20 Coâng ty Alpha coù theå baùn ñaàu DVD cho caùc khaùch haøng khoâng coùù quan heä lieân keát khaùc vôùi giaù 127.5 USD vaø coâng ty Beta coù theå mua ñaàu DVD töø caùc nhaø cung caáp khoâng coùù quan heä lieân keát khaùc vôùi giaù 132.5 USD. Giaùm ñoác cuûa Alpha seõ haøi loøng khi baùn saûn phaåm cho Beta ôû möùc giaù töø 127.5 USD trôû leân vaø giaùm ñoác Beta cuõng seõ haøi loøng khi hoï mua haøng cuûa Alpha vôùi giaù töø 132.5 USD trôû xuoáng. Do ñoù neáu coù moät nghieäp vuï chuyeån giao ôû möùc giaù giöõa 127.5 USD vaø 132.5 USD seõ laøm hai giaùm ñoác naøy cuõng nhö caû coâng ty me chaáp thuaän. Giaû söû giaù chuyeån giao laø 130 USD treân moãi saûn phaåm seõ laøm aûnh höôûng ñeán thu nhaäp cuûa 3 coâng ty naøy sö sau: Baûng 1.2: Taùc ñoäng cuûa ñònh giaù trong giao dòch giöõa 3 coâng ty lieân keát (1) Chæ tieâu Alpha Beta Coâng ty meï Giaù baùn 130 $ 160$ 160$ Giaù voán 100$ 130$ 100$ Laõi goäp 30$ 30$ 60$ Thueá thu nhaäp (35%) 10.5$ 10.5$ 21$ Laõi roàng 19.5$ 19.5$ 39$ Baây giôø giaû söû coâng ty Alpha ñöôïc ñaët taïi Vieät Nam vaø coâng ty Beta ñöôïc ñaët taïi Hoa kyø. Bôûi vì thueá thu nhaäp doanh nghieäp cuûa Vieät nam laø 25% neân khi so saùnh möùc thueá ôû Hoa kyø laø 35%, coâng ty meï mong muoán soá lôïi nhuaän cuûa Alpha trong toång soá 60$ caøng nhieàu caøng toát. Do ñoù, ñeå toát hôn, hai giaùm ñoác seõ thoaû thuaän moät möùc giaù chuyeån giao noäi boä sao cho coù lôïi hôn, giaû söû laø 150 USD moät saûn phaåm. Vôùi möùc giaù naøy, taùc ñoäng cuûa giao dòch noäi boä vaøo 3 coâng ty nhö sau: Baûng 1.3: Taùc ñoäng cuûa ñònh giaù trong giao dòch giöõa 3 coâng ty lieân keát (2) Chæ tieâu Alpha Beta Coâng ty meï Giaù baùn 150 $ 160$ 160$ Giaù voán 100$ 150$ 100$ Laõi goäp 50$ 10$ 60$ Thueá thu nhaäp (35%) 12.5$ 3.5$ 16$ Laõi roàng 37.5$ 6.5$ 44$ Trang 21 Toång giaùm ñoác cuûa coâng ty meï seõ raát haøi loøng vôùi keát quaû naøy, bôûi vì sau khi hôïp nhaát baùo caùo laïi, coâng ty meï ñaõ gia taêng theâm 5 USD treân moãi saûn phaåm tieâu thuï. Giaùm ñoác coâng ty Alpha cuõng raát haøi loøng vôùi möùc giaù chuyeån nhöôïng naøy. OÂâng ta cuõng hy voïng raèng seõ nhaän ñöôïc phaàn thöôûng thích öùng vôùi phaàn ñoùng goùp cuûa hoï trong vieäc thöïc hieän chuyeån giaù laøm gia taêng lôïi nhuaän. Tuy nhieân, giaùm ñoác cuûa coâng ty Beta seõ thaáy keùm vui hôn trong tröôøng hôïp naøy. Möùc tieàn thöôûng cuûa oâng ta seõ thaáp hôn neáu oâng aáy mua haøng cuûa caùc nhaø cung caáp khoâng coù quan heä lieân keát khaùc. OÂng ta nghi ngôø veà soá tieàn thöôûng cuoái naêm vaø baét ñaàu suy nghó ñeán vieäc phaûi tìm moät coâng vieäc khaùc. Hôn nöõa, möùc lôïi nhuaän cuûa coâng ty Beta khoâng ñöôïc phaûn aùnh ñuùng, laøm laõnh ñaïo cuûa taäp ñoaøn ñaùnh giaù sai veà Beta vaø töø ñoù coù theå ñöa ñeán nhöõng quyeát ñònh sai laàm. Khi mà một công ty con của MNC tại một quốc gia nào đó cung cấp các sản phẩm, các dịch vụ của mình cho một công ty khác trong cùng một MNC thì thông thường hoạt động này ngầm chứa yếu tố “chuyển giá”. Giá cả khi thực hiện “chuyển giá” là một con số được tính toán trên giấy tờ và nhiều khi hoàn toàn không có cơ sở dựa trên chi phí đã tạo ra sản phẩm, dịch vụ đó hoặc thậm chí không hề dính dáng hay liên quan gì đến hoạt động đã tạo ra sản phẩm, dịch vụ đó. Trong hoạt động “chuyển giá“, các MNC đã không cần phải có bất kỳ nỗ lực nào trong việc cải tiến chất lượng sản phẩm, hạ thấp chi phí sản xuất, phấn đấu giảm giá thành, tạo thêm giá trị gia tăng trong sự cạnh tranh công bằng mà chỉ đơn giản phù phép trên sổ sách kế toán mà thu được những khoản lãi kếch xù. Có nhiều nguyên nhân khiến cho việc xác định giá thị trường theo nguyên tắc ALP gặp rất nhiều khó khăn, bao gồm cả nguyên nhân quan trọng là sự thiếu nỗ lực hợp tác của các quốc gia được hưởng lợi trong hoạt động “chuyển giá” của các MNC mà chúng ta sẽ chỉ ra ở ví dụ dưới đây. Những nguyên nhân quan trọng khác mà một trong số đó là sản phẩm của các MNC cung cấp trên thị trường có tính đặc thù rất cao, nhiều khi không thể tìm được sản phẩm tương tự để so sánh, điều này đặc biệt thể hiện rõ trong những giao dịch “chuyển giá” liên quan đến tài sản cố định vô hình như lợi thế thương mại, bản quyền sáng chế, chuyển giao công nghệ ...và do đó nhiều khi việc xác định giá cả theo ALP chỉ đơn thuần là nghệ thuật ước lượng và vì vậy thiếu tính ràng buộc về mặt pháp lý đối với các MNC. Ngaøy nay, hơn 60% thöông maïi theá giôùi dieãn ra trong noäi boä caùc MNC. Do ñoù caùc coâng ty naøy deã daøng thöïc hieän caùc nghieäp vuï chuyeån giaù. Tröôùc ñaây, vieäc chuyeån giaù Trang 22 Có người cho rằng thuế suất thấp ở nhiều nước đang phát triển sẽ làm tăng số thu thuế của chính phủ các nước này, vì các công ty đa quốc gia sẽ muốn chuyển càng nhiều lợi nhuận càng tốt sang những chi nhánh ở đó. Đáng tiếc là thực tế không phải luôn như vậy. Trong nhöûng phaàn trình baøy phía sau, toâi seõ phân tích vì sao các nước đang phát triển thường là kẻ thua thiệt trong cuộc chơi định giá nội bộ. 1.2.2 Caùc ñoäng cô thuùc ñaåy caùc coâng ty ña quoác gia thöïc hieän thuû thuaät chuyeån giaù Khi thöïc hieän caùc giao dòch xuyeân bieân giôùi quoác gia, nhöõng ñieåm khaùc nhau trong chính saùch cuûa caùc nöôùc seõ trôû thaønh ñoäng cô cho caùc MNC coá gaéng toâi thieåu hoùa chi phí baèng thuû thuaät chuyeån giaù cho coâng ty meï chæ ñònh. Toái thieåu hoùa thueá thu nhaäp Thuû thuaät chuyeån giaù ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát laø nhaèm toái thieåu hoùa chi phí thueá thu nhaäp toaøn taäp ñoaøn baèng caùch laøm taêng thu nhaäp ôû nhöõng coâng ty thaønh vieân ñaët ôû quoác gia coù chính saùch thueá suaát thueá thu nhaäp thaáp. Họ sẽ định chi phí đầu vào thấp ở những nước có thuế suất thấp hơn để tăng lợi nhuận. Toái thieåu hoùa thueá nhaäp khaåu Với thuế nhập khẩu cũng vậy, nếu hàng nằm trong diện miễn giảm thì số tiền được miễn giảm chính là số thất thu của Nhà nước đã đành, nhưng ngay cả khi không nằm trong diện miễn giảm, số tiền nộp thuế cũng đã được đưa vào chi phí và làm giảm thu nhập chịu thuế một lượng tương đương, gây thất thu thuế thu nhập doanh nghiệp cho ngân sách. Giả sử, với trị giá hàng hóa được nâng lên là 100.000 USD và thuế suất thuế nhập khẩu là 30% thì thuế nhập khẩu phải nộp là 30.000 USD. Baûo ñaûm voán ñaàu tö theo nguyeân teä Trang 23 Có sự kỳ vọng về biến đổi trong tỷ giá và trong chi phí cơ hội của đầu tư. Các MNC chắc chắn sẽ đầu tư vào một quốc gia nếu họ có cơ sở để dự đoán là trong tương lai đồng tiền của quốc gia đó sẽ mạnh lên và họ sẽ ngay lập tức rút tieàn khi dự đoán trong tương lai đồng tiền của nước chủ nhà sẽ yếu đi. Moät phöông phaùp ñöôïc thöïc hieän ñeå di chuyeån tieàn ra bôùt khoûi moät quoâùc gia naøo ñoù laø vieäc ñònh giaù cao caùc haøng hoùa, dòch vuï cung caáp cho hoaït ñoäng ôû nöôùc ngoaøi bôûi caùc beân coù quan heä lieân keát . Taêng thò phaàn ôû nöôùc ngoaøi Các MNC thöôøng thực hiện chiến lược bán phá giá và sử dụng các hình thức quảng cáo, khuyến mãi rầm rộ để giành thị trường nhằm thôn tính các doanh nghiệp nội địa theo kiểu ‘‘cá lớn nuốt cá bé‘‘. Họ làm được điều này là do khả năng tài chính hùng mạnh từ công ty mẹ mà các công ty nhỏ tại nước chủ nhà sẽ không đủ lực về tài chính để lao vào các cuộc cạnh tranh hoàn toàn bất lợi cho mình Traùnh thueá coå töùc (withholding tax) Coù theå thöïc hieän vieäc di chuyeån lôïi nhuaän sang coâng ty meï ñeå toái thieåu hoaù caùc gaùnh naëng veà toång soá thueá tính chung cho toaøn boä MNC. Töø khi caùc nöôùc thöïc thi chính saùch thueá ñaùnh vaøo lôïi nhuaän nhaän ñöôïc töø vieäc ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi, caùc coâng ty ñaõ söû duïng chính saùch chuyeån giaù ñeå di chuyeån tröïc tieáp lôïi nhuaän veà coâng ty meï tröôùc, maëc duø möùc thueá suaát thueá thu nhaäp ñaùnh vaøo coâng ty con coù theå thaáp hôn moät ít. Khi naøy, soá lôïi nhuaän ñöôïc chia töø nöôùc ngoaøi thaáp xuoáng vaø laøm giaûm soá thueá ñaùnh treân coå töùc maø coâng ty meï phaûi chòu. Ví duï: thueá suaát thueá thu nhaäp ôû Thaùi lan laø 30%, cao hôn ôû Việt Nam, nhöng caùc nhaø ñaàu tö ñeán töø Thaùi lan vaãn coá thöïc hieän chuyeån giaù vì lôïi do ñaàu tö ngoaøi noäp thueá ôû Việt Nam laø 28% hoï coøn phaûi noäp theâm 5% do ñaây laø coå töùc coù ñöôïc töø ñaâu tö nöôùc ngoaøi. + Thöïc hieän muïc tieâu ñaùnh giaù hoaït ñoäng caùc ñôn vò thaønh vieân Trang 24 Sau moät naêm hoaït ñoäng, coâng ty meï raát quan taâm ñeán keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty con maø ñöùng ñaàu laø caùc giaùm ñoác tröïc thuoâc. Keát quaû ñaùnh giaù seõ laø caùc cô sôû quan troïng cho chieán löôïc ñaàu tö vaø khen thöôûng nhöõng ñoùng goùp cuûa caùc thaønh vieân. Coù moïât maâu thuaãn noäi taïi giöõa vieäc thöïc hieän muïc tieâu ñaùnh giaù vaø muïc tieâu toái thieåu hoùa chi phí trong thuû thuaät chuyeån giaù. Ñeå giaûm chi phí, caùc laõnh ñaïo choùp bu phaûi tuaân theo keá keá hoaïch cuûa thuû thuaät chuyeån giaù. Nhöng giaù trong caùc giao dòch naøy khoâng phaûi laø giaù thò tröôøng do hoï thöông löôïng, neân vieäc ñaùnh giaù thaønh quaû laøm vieäc cuûa caùc giaùm ñoác hay caùc coâng ty con laø khoâng chính xaùc. Ngaøy nay ñeå haïn cheá maâu thuaãn naøy, caùc MNC ñaõ aùp hai heä thoâng baùo caùo khaùc nhau, moät ñeå cung caáp cho cô quan thueá seõ ghi nhaän theo giaù giao dòch chæ ñònh vaø moät ñeå söû duïng noäi boä phaûn aùnh theo giaù thò tröôøng. 1.3 ÑÒNH GIAÙ CHUYEÅN GIAO ÔÛ MOÄT SOÁ QUOÁC GIA TREÂN THEÁ GIÔÙI Trong naêm 2003, Coâng ty kieåm haøng ñaàu theá giôùi – Ernst & Young ñaõ thöïc hieän cuoäc khaûo saùt toaøn caàu veà vaán ñeà chuyeån giaù noäi boä vaø nghóa vuï thueá quoác teá. Cuoäc khaûo saùt ñaõ ñöa ra ñöôïc moät soá keát luaän sau: • Chuyeån giaù vaãn giöõ vai troø quan troïng trong vieäc thöïc hieän nghóa vuï thueá quoác teá tröôùc xu höôùng toaøn caàu hoùa hieän nay vaø caû trong töông lai. • 86% caùc coâng ty meï vaø 93% coâng ty con xaùc nhaän thuû thuaät chuyeån giaù laø vaán ñeà quan troïng nhaát coù aûnh höôûng ñeán nghóa vuï thueá quoác teá maø hoï ñang phaûi ñoái maët. • Caùc MNC mong muoán hoaït ñoäng thanh tra choáng chuyeån giaù ñöôïc xem nhö laø moät quy ñònh chöù khoâng phaûi nhaèm loaïi tröø vaán ñeà naøy. • Moät phaàn ba soá cuoäc kieåm tra coù ñöa ra caùc ñieàu chænh laïi giaù chuyeån giao. Trong ñoù chuû yeáu laø chuyeån giao quyeàn sôû höõu trí tueä vaø caùc nghieäp vuï taøi chính. Caùc cô quan thueá ñeàu ñöa ra caùc quyeát ñònh phaït trong haàu heát caùc tröôøng hôïp vi phaïm vaø caàn ñieàu chænh laïi giaù chuyeån giao naøy. Trang 25 • Tuy nhieân caùc hình thöùc phaït chæ ñaùnh vaøo moät nöõa caùc tröôøng hôïp caàn bò phaït. Caùc MNC ngaøy caøng coù kinh nghieäm vaø tinh vi hôn trong vieäc söû duïng caùc thuû thuaät chuyeån giaù. Lecraw nghieân cöùu caùc MNC hoaït ñoäng trong khu vöïc ASEAN vaø nhaän ra raèng haàu heát caùc MNC ñeàu söû duïng giaù khoâng phaûi laø giaù thò tröôøng trong caùc hoaït ñoäng chuyeån giao giöõa caùc thaønh vieân trong taäp ñoaøn. Nghieân cöùu cuûa Lall (1973) cuõng cho thaáy raèng, so vôùi thò tröôøng theá giôùi, caùc MNC ôû columbia ñaõ naâng giaù nhaäp khaåu leân khoaûng 33 – 300% trong ngaønh döôïc phaåm vaø khoaûng 24 -81% trong ngaønh cao su va nganh coâng nghieäp ñieän. Nghieân cöùu cuûa Natke (1985) veà giaù nhaäp khaåu cuûa caùc MNC hoaït ñoäng taïi Brazil trong naêm 1979 cho thaáy raèng caùc MNC chi traû giaù haøng nhaäp khaåu cao hôn caùc coâng ty ñòa phöông. Caùc ñieàu tra treân ñeàu keát luaän raèng vieäc vieäc söû duïng cô cheá naøy ñeå chuyeån lôïi nhuaän veà chính quoác laø nguyeân nhaân gaây ra lôïi nhuaän (ñöôïc baùo caùo) thaáp cuûa caùc MNC taïi quoác gia naøy. Lôïi nhuaän ñöôïc baùo caùo cuûa caùc MNC taïi Bangladesh lai thaáp hôn so vôùi cuûa caùc coâng ty ñòa phöông. Trong khi ñoù, caùc MNC ñeáu coù öu theá hôn haún veà voán, thieát bò, kyõ thuaät, naêng löïc quaûn lyù, …coù khoaûn 70% doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Trung Quoác ñaõ baùo caùo loã trong naêm taøi chính 1998. Vaán ñeà choáng chuyeån giaù taïi Trung quoác Tính ñeán naêm 2002, Trung quoác ñaõ thu huùt ñöôïc hôn 150.000 coâng ty coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaøo hoaït ñoäng taïi ñaát nöôùc naøy. Caùc coâng ty nöôùc ngoaøi ñaõ söû duïng treân 20 trieäu lao ñoäng, chieám khoaûn moät nöûa kim ngaïch xuaát khaåu vaø nhaäp khaãu, nhöng haàu heát caùc hoaït ñoäng thöông maïi naøy laø keát quûa cuûa giao dòch noäi boä trong taäp ñoaøn. Theo chính phuû Trung quoác, moät soá coâng ty coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñang söû duïng thuû thuaät chuyeån giaù ñeå traùnh noäp thueá. Coù nhieàu coâng ty nöôùc ngoaøi tuy tieáp tuïc baùo caùo thua loã nhöng laïi taêng cöôøng môû roäng hoaït ñoäng taïi Trung quoác. Trang 26 Trung quoác ñaõ thöïc hieän chính saùch cöùng raén ñoái vôùi vaán ñeà chuyeån giaù, phuø hôïp vôùi quan ñieåm cuûa caùc nöôùc phaùt trieån treân theá giôùi. Khoâng gioáng nhö caùc nöôùc Chaâu AÙ laùng gieàng khaùc, Trung quoác ñaõ ban haønh caùc quy ñònh veà choáng chuyeån giaù vaø keá hoaïch kieåm toaùn ñaëc bieät. Ñoàng thôøi, Trung quoác cuõng ñang ñaøo tao hôn 500 vieân chöùc thueá quan ñeå thöïc hieän vieäc thanh tra hoaït ñoäng chuyeån giaù. Caùc quy ñònh veà choáng chyeån giaù cuûa Trung quoác ñöôïc xaây döïng treân caên baûn döïa theo caùc höôùng daãn cuûa OECD. Cô quan thueá ñaõ tham khaûo caùc yù kieán tö vaán cuûa chuyeân gia Chaâu Aâu vaø Hoa kyø khi xaây döïng luaät choáng chuyeån giaù vaøo naêm 1998. Vì theá, khoâng laáy gì laøm ngaïc nhieân khi thaáy luaät naøy söû duïng nguyeân taéc giaù thò tröôøng vaø caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao töông töï nhö quy ñònh cuûa Hoa kyø vaø caùc nöôùc thuoäc OECD. Tuy nhieân coù 4 ñieåm khaùc nhau cô baûn maø luaät choáng chuyeån giaù cuûa Trung quoác ñöôïc taêng cöôøng hôn so vôùi luaät cuûa Myõ ñöôïc toùm taét nhö sau: − Moät laø, nghóa vuï thueá ôû Trung quoác khoâng ñöôïc hôïp nhaát, moät taäp ñoaøn ña quoác gia ñaàu tö thaønh laäp moät vaøi coâng ty con taïi nöôùc naøy coù theå seõ chòu thanh tra veà choáng chuyeån giaù nhieàu laàn. Quan troïng hôn, nhöõng vaán ñeà ñaõ ñöôïc cuïc thueá Thöôïng Haûi chaáp thuaän nhöng khoâng coù yù nghóa laø seõ ñöôïc chaáp thuaän bôûi cô quan thueá ôû Quaûng Chaâu. Trong khi ñoù, caùc coâng ty hoaït ñoäng kinh doanh ôû nhöõng nôi khaùc nhau treân ñaát nöôùc Hoa kyø laø ñoái töôïng cuûa moät cuoäc thanh tra choáng chuyeån giaù duy nhaát. − Hai laø, caùc ñieàu chænh veà ñònh giaù chuyeån giao ñöôïc cô quan thueá Trung quoác ñöa ra khoâng chæ aùp ñaët ñeå tính thueá thu nhaäp maø coøn tính thueá giaù trò gia taêng, thueá nhaäp khaåu vaø caùc khoaûn thueá khaùc neáu coù lieân quan. Trong khi ñoù, cô quan thueá noäi ñòa Hoa kyø (IRS) chæ aùp ñaët vaø tính laïi phaàn thueá thu nhaäp. − Ba laø, ôû Hoa kyø, caùc chæ soá veà möùc naâng giaù hôïp lyù do cô quan thueá laäp neân döïa treân caùc nguoàn thoâng tin maø moïi ngöôøi ñeàu bieát, keå caû ñoái töôïng noäp thueá. Nhöng ôû Trung quoác, cô quan thueá döôøng nhö xaây döïng caùc döõ lieäu töø Trang 27 vieäc so saùnh bí maät. Caùc döõ lieäu naøy hoã trôï cho Chính phuû khi thoûa thuaän vôùi ñoái töôïng noäp thueá. − Boán laø, caùc cô quan thueá ôû TQ thích aùp duïng phöông phaùp chieát taùch lôïi nhuaän trong vieäc xaùc ñònh giaù theo nguyeân taéc giaù thò tröôøng hôn laø caùc cô quan thueá cuûa Hoa kyø. IRS chæ löïa choïn phöông phaùp chieát taùch lôïi nhuaän laø caùch cuoái cuøng ñeå aùp duïng, bôûi vì theo hoï phöông phaùp naøy khoâng ñaûm baûo tính eùp buoäc leân ñoái töôïng noäp thueá. Trong khi ñoù, caùc cô quan thueá cuûa Trung quoác thì khoâng saüng loøng ñeå hoûi coâng ty meï ôû nöôùc ngoaøi seõ kieám ñöôïc lôïi nhuaän bao nhieâu treân caùc saûn phaåm do hoï laøm ra treân ñaát nöôùc TQ. Trunge3 quyeát ñònh seõ thöïc hieän coâng baèng trong vieäc phaân chia nghóa vuï thueá thoâng qua vieäc thöïc hieän nghieâm khaéc caùc quy ñònh choáng choáng chuyeån giaù cuûa hoï. Tuy nhieân, hoï caàn moät söï caân baèng giöõa thaát thu thueá vaø nhu caàu ñaàu tö nöôùc ngoaøi neân hoï chæ aùp duïng hình thöùc phaït theo luaät trong nhöõng tröôøng hôïp vi phaïm nghieân troïng. Trang 28 CHÖÔNG II THÖÏC TRAÏNG CUÛA VAÁN ÑEÀ ÑÒNH GIAÙ CHUYEÅN GIAO VAØ CHUYEÅN GIAÙ TAÏI VIEÄT NAM 2.1 VAI TROØ CUÛA ÑAÀU TÖ NÖÔÙC NGOAØI ÑOÁI VÔÙI SÖÏ NGHIEÄP PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ – XAÕ HOÄI CUÛA VIEÄT NAM Từ khi Việt Nam ban hành Luật Đầu tư nước ngoài (12-1997), các nhà phân tích kinh tế đã dự báo rằng Việt Nam sẽ là địa bàn hấp dẫn, nhiều hứa hẹn cho đầu tư nước ngoài. Chính sách thu hút ĐTNN trong gần 17 năm qua đã đạt được những thành tựu quan trọng, góp phần tích cực vào việc thực hiện các mục tiêu kinh tế-xã hội, tạo dựng những cơ sở ban đầu quan trọng cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, cụ thể là: ĐTNN bổ sung nguồn vốn quan trọng cho đầu tư phát triển, góp phần khai thác và nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực trong nước. Đến hết năm 2003, cả nước đã cấp giấy phép đầu tư cho 5.424 dự án ĐTNN với tổng vốn đăng ký 54,8 tỷ USD, trong đó có 4.376 dự án FDI còn hiệu lực với tổng vốn đầu tư đăng ký 41 tỷ USD. Lĩnh vực công nghiệp và xây dựng chiếm tỷ trọng lớn nhất, chiếm 66,9% về số dự án và 57,2% tổng vốn đầu tư đăng ký. Tiếp theo là lĩnh vực dịch vụ, chiếm 19,5% về số dự án và 35,8% về số vốn đầu tư đăng ký; lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp, chiếm 13,6% về số dự án và 7% về vốn đầu tư đăng ký. Nhìn chung, đầu tư nước ngoài đóng góp đáng kể vào sự tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Các dự án đầu tư nước ngoài đã làm thay đổi dần đời sống sản xuất, kinh doanh của địa phương, có tác dụng kích thích sản xuất của các thành phần kinh tế khác phát triển. Bên cạnh đó, kết quả sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài cũng khả quan trong năm 2003 và được Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) đánh giá là “… Có sự chuyển biến mạnh mẽ, đạt mức tăng trưởng cao hơn các thành phần kinh tế khác”. Cụ thể, năm 2003, doanh thu của khu vực này đạt 16 tỉ USD, tăng hơn 30% so với năm trước, trong đó riêng doanh thu xuất khẩu đạt 6,3 tỉ USD, chiếm 31% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước. Nhờ những kết quả trên nên khu vực đầu tư nước ngoài đóng góp khoảng 14,3% GDP cả nước. Trang 29 Tỷ lệ kim ngạch xuất khẩu do ĐTNN ĐTNN 31% ĐT trong nước 69% Với tỷ trọng vốn thực hiện nhanh qua các năm, ĐTNN đã bổ sung một nguồn lực quan trọng cho đầu tư phát triển của Việt Nam. Cụ thể, thời kỳ 1991-1995, vốn ĐTNN chiếm trên 25%; thời kỳ 1996-2000 chiếm 24%, gấp trên 1,8 lần thời kỳ 1991-1995; riêng trong hai năm 2001 và 2002 chiếm hơn 18,5% tổng vốn đầu tư xã hội. Thông qua vốn ĐTNN, nhiều nguồn lực trong nước được khai thác và sử dụng có hiệu quả, đồng thời Nhà nước cũng chủ động hơn trong bố trí vốn đầu tư vào kết cấu hạ tầng kinh tế-xã hội và đầu tư vào những vùng có điều kiện kinh tế-xã hội khó khăn. Tỷ lệ đóng góp của khu vực ĐTNN trong GDP tăng dần qua các năm. Nếu như năm 1993, đóng góp của khu vực ĐTNN vào GDP của Việt Nam chỉ đạt 3,6%, thì năm 2000 đã đạt mức 13,3%. Trong hai năm 2001, 2002, tỷ lệ này đều đạt ở mức trên 13% và năm 2003 đã tăng lên 14,3%. Trong thời kỳ 1996-2000, thu ngân sách từ khu vực ĐTNN đạt gần 1,49 tỷ USD, gấp 4,5 lần 5 năm trước, bình quân chiếm 6-7% tổng nguồn thu ngân sách (nếu tính cả thu từ dầu khí, tỷ lệ này đạt gần 20%). Riêng trong hai năm 2001, 2002 đóng góp của ĐTNN cho ngân sách Nhà nước đều tăng ở mức tương ứng 115% và 116% so với cùng kỳ. Tuy vậy, đóng góp này chưa lớn bởi trong những năm đầu hoạt động kinh doanh, phần lớn doanh nghiệp được hưởng ưu đãi về miễn giảm thuế. Hoạt động của khu vực ĐTNN có tác động tích cực đến các cân đối lớn của nền kinh tế. Cùng với quá trình phát triển, mức đóng góp của khu vực ĐTNN vào thu ngân Trang 30 sách ngày càng tăng, tạo khả năng chủ động trong cân đối ngân sách, giảm bội chi, góp phần cải thiện cán cân vãng lai, cán cân thánh toán của Việt Nam. Chính sách khuyến khích ĐTNN hướng về xuất khẩu đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận và mở rộng thị trường quốc tế, nâng cao năng lực xuất khẩu của Việt Nam: Trong những năm qua, kim ngạch xuất khẩu (chưa kể dầu khí) của ĐTNN tăng nhanh, trong đó thời kỳ 1991-1995 đạt trên 1,12 tỷ USD, thời kỳ 1996-2000 đạt trên 10,6 tỷ USD, tăng hơn 8 lần so với 5 năm trước và chiếm 23% kim ngạch xuất khẩu cả nước. Trong các năm 2001 và 2002, kim ngạch xuất khẩu của khu vực ĐTNN đạt giá trị tương ứng 3,67 tỷ USD và 4,5 tỷ USD, chiếm trung bình hơn 25% kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Điều đáng chú ý là kim ngạch xuất khẩu của khu vực ĐTNN chiếm tỷ trọng đáng kể trong kim ngạch một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam (42% mặt hàng giầy dép, 25% hàng may mặc, 48% hàng điện tử, máy vi tính và linh kiện).. Mặt khác, hoạt động xuất khẩu của khu vực ĐTNN đã góp phần mở rộng thị trường trong nước, thúc đẩy sự phát triển các ngành dịch vụ, đặc biệt là dịch vụ khách sạn, du lịch, các dịch vụ thu ngoại tệ, dịch vụ kinh doanh; tạo cầu nối cho các doanh nghiệp trong nước tham gia xuất khẩu tại chỗ hoặc tiếp cận với thị trường quốc tế. Hoạt động của các doanh nghiệp ĐTNN tại Việt Nam cũng tạo nên những mô hình quản lý và phương thức kinh doanh hiện đại, đồng thời thúc đẩy các doanh nghiệp Việt Nam phải đổi mới phương thức quản lý, nâng cao trình độ công nghệ nhằm tăng năng lực cạnh tranh của mình. Chính sách khuyến khích ĐTNN vào các lĩnh vực ưu tiên phát triển, các địa bàn có kinh tế xã hội khó khăn, các khu công nghiệp đã góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Với tốc độ tăng trưởng trên 20%/năm, ĐTNN hiện chiếm 36,2% giá trị sản lượng công nghiệp (năm 2003), góp phần nâng cao tốc độ tăng trưởng công nghiệp cả nước. Hiện nay, khu vực kinh tế có vốn ĐTNN chiếm 100% về khai thác dầu thô, sản xuất ôtô, máy giặt, tủ lạnh, điều hoà nhiệt độ, thiết bị văn phòng, máy tính, khoảng 60% sản lượng về thép cán, 28% về xi măng, 33% về sản xuất máy móc thiết bị điện, điện tử, 76% dụng cụ y tế chính xác, 55% về sản lượng sợi các loại, 30% vải các loại, 49% về da giày dép, 18% sản phẩm may, 25% về thực phẩm và đồ uống .... Trang 31 Thực tế cho thấy, nếu trong những năm đầu, các dự án tập trung nhiều vào lĩnh vực kinh doanh bất động sản (khách sạn, văn phòng cho thuê...), thì thời kỳ 1996-2000, dòng vốn này đã có sự chuyển hướng, tập trung chủ yếu vào lĩnh vực sản xuất với cơ cấu ngày càng hợp lý hơn, hướng vào sản xuất, chế biến xuất khẩu, xây dựng kết cấu hạ tầng. Cụ thể, ĐTNN trong lĩnh vực dịch vụ đã có sự chuyển dịch mạnh, chiếm tỷ trọng ngày càng cao trong cơ cấu lĩnh vực ĐTNN tại Việt Nam. Trong thời kỳ 1996-2000, các dự án kinh doanh bất động sản giảm 25%, trong khi các dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật (viễn thông, dịch vụ kỹ thuật) tăng 1,4 lần so với 5 năm trước. Trong lĩnh vực sản xuất, ĐTNN hiện chiếm gần 35% giá trị sản lượng công nghiệp với tốc độ tăng trưởng trên 20%/năm, góp phần đưa tốc độ tăng trưởng công nghiệp của cả nước đạt từ 11-13%/năm. ĐTNN cũng tạo nên nhiều ngành nghề, sản phẩm mới, đồng thời chiếm tỷ trọng cao về sản lượng của một số sản phẩm quan trọng. Đến nay, ĐTNN chiếm 100% sản lượng khai thác dầu thô, ô tô, máy giặt, tủ lạnh, điều hoà nhiệt độ, thiết bị văn phòng, máy tính; 60% thép cán, 28% xi măng, 33% máy móc thiết bị điện, điện tử, 76% dụng cụ y tế chính xác... Trong công nghiệp nhẹ, ĐTNN chiếm 55% sản lượng sợi, 30% vải các loại, 49% sản phẩm, da giày dép, 18% sản phẩm may, 25% thực phẩm và đồ uống. Đặc biệt, chính sách khuyến khích ĐTNN vào các KCN, KCX đã góp phần quan trọng vào việc phân bố hợp lý các vùng kinh tế, tăng năng lực xuất khẩu, nâng cao hiệu quả đầu tư, đồng thời tạo điều kiện thu hẹp sự phát triển vùng, đẩy nhanh tiến trình đô thị hoá và thu hút lao động... Đến nay, đã có 76 KCN, KCX được thành lập, trong đó có 18 KCN, KCX được xây dựng bằng nguồn vốn ĐTNN. Các KCN đã thu hút 2.247 dự án đầu tư, trong đó có 1.202 dự án ĐTNN với tổng vốn đầu tư đăng ký 9.444 triệu USD và 1035 dự án đầu tư trong nước, vốn đăng ký 44.000 tỷ đồng. ĐTNN vào KCN, KCX hiện chiếm khoảng 23% của toàn khu vực ĐTNN và 40% vốn ĐTNN trong các ngành công nghiệp sản xuất và dịch vụ sản xuất công nghiệp (trừ dầu khí). Đến nay, các KCN, KCX đã tạo việc làm cho trên 380 ngaøn lao động trực tiếp và khoảng 300 ngaøn lao động gián tiếp. Chính sách khuyến khích chuyển giao công nghệ thông qua dự án ĐTNN đã tạo điều kiện để Việt Nam thu hút công nghệ và kỹ thuật tiên tiến, nâng cao năng lực công nghệ của nền kinh tế: Trong thời gian qua, nhiều công nghệ mới, hiện đại đã được du nhập vào Việt Nam thông qua các dự án ĐTNN, nhất là các dự án trong lĩnh vực viễn thông, dầu khí, hoá chất, điện tử, tin học, ô tô, xe máy... Các công nghệ này đã tạo ra một bước ngoặt quan trọng trong sự phát triển một số ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước. Trang 32 ĐTNN góp phần quan trọng vào việc tạo việc làm, xoá đói, giảm nghèo, nâng cao mức sống của người lao động, tạo điều kiện phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam: Tính đến năm 2004, trên 4.000 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã tạo việc làm ổn định cho khoảng 700 ngàn lao động trong nước, chưa kể những lao động gián tiếp tại các vùng nguyên liệu trên phạm vi toàn quốc. Tốc độ thu hút lao động vào khu vực này tăng dần qua các năm. Năm 2001 thu hút 69 ngaøn lao động, tăng 19%; năm 2002, có thêm 175 ngaøn, tăng 39%. Số lao động trong khu vực ĐTNN 2 năm trở lại đây chủ yếu thu hút vào ngành công nghiệp chế biến. Một số lượng đáng kể người lao động đã được đào tạo nâng cao năng lực quản lý, trình độ khoa học, công nghệ đủ sức thay thế chuyên gia nước ngoài, hoặc được đào tạo nâng cao tay nghề, rèn luyện tác phong lao động công nghiệp và thích ứng dần với cơ chế lao động mới. ĐTNN cũng đem lại thu nhập cho một bộ phận đáng kể người lao động và tăng sức mua cho thị trường xã hội. Hiện nay, lương bình quân của công nhân Việt Nam trong khu vực ĐTNN phổ biến ở mức 75-80 USD/tháng, cao hơn bình quân chung của doanh nghiệp trong nước; lương kỹ sư có thể đạt từ 220-250 USD; cán bộ quản lý từ 490- 510 USD. Tổng thu nhập của người lao động trong khu vực ĐTNN ước tính hàng năm lên tới trên 500 triệu USD. ĐTNN đã góp phần mở rộng quan hệ đối ngoại, tạo điều kiện để Việt Nam chủ động hội nhập sâu rộng hơn nữa vào nền kinh tế khu vực và thế giới: Hiện nay, các công ty, tập đoàn 74 nước và vùng lãnh thổ, trong đó có trên 80 công ty xuyên quốc gia (TNC) trong danh sách 500 TNC hàng đầu thế giới, đã đầu tư vào các ngành công nghiệp quan trọng tại Việt Nam như dầu khí, viễn thông, ô tô, xe máy, công nghiệp điện tử, công nghệ thông tin, hoá chất, nước giải khát, ngân hàng, bảo hiểm... Hoạt động ĐTNN nói chung và sự tham gia của các tập đoàn nói trên tại thị trường Việt Nam đã góp phần phá thế bao vây cấm vận, mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, tăng cường thế và lực của Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế. Nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài không chỉ giúp Việt Nam thực hiện chuyển giao công nghệ mà còn có tác động dây chuyền đối với các doanh nghiệp trong nước như đổi mới tư duy, nâng cao năng lực cạnh tranh. Trang 33 Khía caïnh haïn cheá trong ñaàu tö nöôùc ngoaøi Những luật lệ thương mại của các nước giàu, đặc biệt là trong nông nghiệp và dệt may, vẫn mang nhiều tính chất phân biệt đối xử đối với các nước nghèo.. Sự bao cấp ở các nước giàu dẫn đến tình trạng sử dụng lãng phí năng lượng và các tài nguyên thiên nhiên, làm hư hại môi trường. Sẽ còn là nương nhẹ nếu nói rằng bảo hộ sở hữu trí tuệ của các nước giàu đưa đến phân biệt đối xử bất lợi cho các nước đang phát triển. Và chắc chắn rằng cách đề cập của các nước giàu đối với các luật lệ, quy định về tài chính thường cũng là sự bao cấp gián tiếp đối với các ngân hàng và khuyến khích việc cho vay thiếu tính toán; vì vậy, chúng hay dẫn đến các cuộc khủng hoảng tài chính ở cả các nước giàu lẫn các nước nghèo. Việt Nam đang nỗ lực thu hút các nguồn đầu tư từ các nước trên thế giới, đặc biệt là luồng vốn đầu tư trực tiếp, điều này dẫn đến việc các tập đoàn đa quốc gia đến đầu tư kinh doanh ở Việt Nam thông qua các hình thức thành lập chi nhánh, công ty con. Sự hiện diện của các tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam thông qua các cơ sở thường trú hay các công ty con này đồng nghĩa với việc thị phần thị trường “nội bộ” của các tập đoàn này đã tiến hành thực hiện các hoạt động tại Việt Nam sẽ là đối tượng thuộc phạm vi quản lý của cơ quan Thuế. Như vậy, thách thức đặt ra là cơ quan Thuế Việt Nam có đủ khả năng giám sát và điều chỉnh giá của các giao dịch thực hiện trong thị trường “nội bộ” hay nói cách khác là giá của các giao dịch liên kết giữa các thành viên của một tập đoàn quốc tế hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam với các thành viên hoạt động ở nước ngoài hay không? Điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc bảo vệ lợi ích về thuế của Việt Nam sao cho số thu thuế của Việt Nam không bị ảnh hưởng bởi sự gian lận thông qua giá giao dịch nội bộ trong các tập đoàn kinh tế đang làm ăn tại Việt Nam không bị chảy tiền sang lãnh thổ nước khác. 2.2 MÔI TRƯỜNG PHÁP LÝ CỦA VIỆT NAM LIÊN QUAN ĐẾN VẤN ĐỀ CHUYỂN GIÁ HIỆN NAY 2.2.1Cô sôû phaùp luaät ñeå thöïc hieän choáng chuyeån giaù Töø naêm 1987, nhaø nöôùc Vieät nam ñaõ ban haønh Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi (ÑTNN) laøm cô sôû phaùp lyù cho hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp FDI taïi Vieät Nam. Vaøo thôøi ñieåm ñoù, Luaät naøy ñöôïc caùc chuyeân gia veà ñaàu tö ñaùnh giaù laø coù nhieàu öu ñieåm haøng ñaàu trong caùc nöôùc thuoäc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Trang 34 Vieäc kieåm tra giaùm saùt taøi chính cuõng döïa treân caùc quy ñònh veà quaûn lyù taøi chính naèm ôû chöông 2 vaø chöông 4 trong Luaät ÑTNN bao goàm caùc quy ñònh taøi chính veà hình thöùc, tyû leä goùp voán, cô cheá quaûn lyù taøi chính, caùc nghóa vuï taøi chính…, tuy nhieân chöa ñeà caäp ñeán vaán ñeà chuyeån giaù. Trong suoát hôn möôøi naêm thöïc hieän, Luaät ÑTNN cuõng ñaõ mang laïi nhieàu taùc ñoäng to lôùn trong vieäc thu huùt voán FDI vaøo nhieàu döï aùn vaø nhieàu vuõng laõnh thoå cuûa Vieät Nam. Tuy nhieân beân caïnh nhöõng ñieåm tích cöïc, Luaät ÑTNN cuõng boäc loä nhieàu ñieåm baát caäp vôùi söï phaùt trieån cuûa hoaït ñoäng ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Do ñoù thaùng 11/1996, Quoác hoäi nöôùc ta ñaõ thoâng qua vaø ban haønh Luaät ÑTNN môùi thay theá cho luaät cuõ ñaõ loãi thôøi. Theo ñoù laàn ñaàu tieân vaán ñeà choáng chuyeån giaù cuõng ñöôïc ñeà caäp taïi ñieàu 9, chöông II, nhö sau: Gi¸ trÞ phÇn vèn cña mçi bªn trong doanh nghiÖp liªn doanh ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së gi¸ thÞ tr−êng t¹i thêi ®iÓm gãp vèn.Gi¸ trÞ thiÕt bÞ, m¸y mãc dïng ®Ó gãp vèn ph¶i ®−îc tæ chøc gi¸m ®Þnh ®éc lËp cÊp chøng chØ gi¸m ®Þnh. C¸c bªn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh trung thùc, chÝnh x¸c ®èi víi gi¸ trÞ phÇn vèn gãp cña m×nh. Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt, c¬ quan qu¶n lý nhμ n−íc vÒ ®Çu t− n−íc ngoμi cã quyÒn chØ ®Þnh tæ chøc gi¸m ®Þnh ®Ó gi¸m ®Þnh l¹i gi¸ trÞ c¸c kho¶n vèn gãp cña c¸c bªn. Luaät ÑTNN taïi Vieät nam cuõng theâm moät laàn söûa ñoåi boå sung vaøo thaùng 6/2000 ñeå ñaùp öùng yeâu caàu môùi trong hoaït ñoäng ñaàu tö vaø quaûn lyù ñaàu tö ngaøy nay. Tuy nhieân, maëc duø ñaõ theâm moät laàn söûa ñoåi, boå sung, nhöng ñeán nay Luaät ÑTNN vaãn chöa ñeà caäp ñeán vaán ñeà choáng chuyeån giaù moät caùch töông ñoái cuï theå vaø ñaày ñuû. Vaán ñeà choáng chuyeån giaù ñaõ ñöôïc neâu ra trong caùc thoâng tö do Boä Taøi chính ban haønh ñeå höôùng daãn thöïc hieän veà thueá ñoái vôùi caùc hình thöùc ñaàu tö theo Luaät ÑTNN. Ñoù laø thoâng tö soá 74/TC/TCT ngaøy 20/10/1997 sau ñoù ñöôïc thay theá baèng thoâng tö soá 89/1999/TT-BTC ngaøy 16/7/1999 vaø roài ñöôïc thay theá baèng thoâng tö 13/2001/TT-BTC ngaøy 08/3/2001. Tuy nhieân ñieàu ñaùng chuù yù nhaát laø caùc vaên baûn höôùng daãn sau vaãn giöõ nguyeân vaø haàu nhö khoâng thay ñoåi boå sung noäi dung caùc bieän phaùp choáng chguyeån giaù trong vaên baûn ban haønh tröôùc ñaây. Do ñoù, tính ñeán thôøi ñieåm naêm 2003, caùc cô sôû phaùp lyù veà höôùng daãn caùc bieän phaùp choáng chuyeån giaù vaãn giöõ nguyeân theo caùc quy ñònh coù töø naêm 1997. Trang 35 Thöïc thi keá hoaïch caûi caùch thueá theo höôùng bình ñaúng hoùa caùc thaønh phaàn kinh teá vaø caùc hình thöùc ñaàu tö nhaát laø giöõa caùc doanh nghieäp trong nöôùc vaø caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, Nhaø nöôùc Việt Nam ñaõ ban haønh Luaät thueá thu nhaäp doanh nghieäp ngaøy 17/6/2003 ñeå thoáng nhaát nghóa vuï noäp thueá cho taát caû caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng kinh doanh ôû Việt Nam. Chính saùch naøy ñaõ ñöôïc cuï theå hoùa ôû thoâng tö 128/2003/TT-BTC ngaøy 22/12/2003. Tuy ñaây laø vaên baûn laøm cô sôû phaùp lyù höôùng daãn thöïc hieän nghóa vuï thueá vaø quaûn lyù thueá thu nhaäp ñoái vôùi caû doanh nghieäp trong nöôùc vaø doanh nghieäp FDI nhöng laïi khoâng ñeà caäp ñeán vaán ñeà ñònh giaù chuyeån giao vaø chuyeån giaù. Ñoàng thôøi thoâng tö naøy cuõng tuyeân boá chaám döùt hieäu löïc cuûa thoâng tö soá 13/2001/TT-BTC ngaøy 08/3/2001 laø vaên baûn duy nhaát vaø cuoái cuøng coù ñeà caäp ñeán vaán ñeà chuyeån giaù. Do ñoù vaøo thôøi ñieåm naøy, ôû Vieät Nam khoâng coù cô sôû phaùp lyù naøo coù hieäu löïc veà vaán ñeà ñònh giaù chuyeån giao vaø chuyeån giaù ngoaøi moät caâu quy ñònh traùch nhieäm cho caùc doanh nghieäp ''mua, bán, trao đổi và hạch toán giá trị hàng hoá, dịch vụ theo giá thị trường'' taïi Điều 11, chương III, Luật thuế Thu nhập DN sửa đổi. Chuùng ta cuõng bieát raèng nếu thiếu một khuôn khổ pháp lý hoặc khuôn khổ pháp lý không được xây dựng chi tiết đầy đủ thì việc xác định giá giao dịch sẽ rất khó khăn và không thể thực hiện thành công được. Toùm laïi, Vieät Nam ñaõ thöïc hieän chính saùch thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi töø 1987, ñeán naêm 1997 vaán ñeà choáng chuyeån giaù môùi ñöôïc ñöa ra tuy coøn mang tính chaát höôùng daãn chung chung vaø khoù thöïc hieän. Nhöng ñeán ngaøy 01/01/2004 coù theå noùi vaán ñeà choáng chuyeån giaù ñaõ ñöôïc kheùp laïi, khoâng caàn kieåm soaùt nöõa, vaø ñöôïc thaû noåi cho caùc doanh nghieäp FDI thöïc hieän ñònh giaù chuyeån giao theo möùc naøo laø tuøy thích. Lieäu ñaây coù phaûi laø böôùc thuït luøi trong tieán trình caûi caùch heä thoáng phaùp luaät cuûa Vieät Nam hay ñaây chæ laø böôùc nghæ taïm thôøi ñeå chuaån bò ban haønh Luaät choáng chuyeån giaù ñeå coù giaù trò phaùp lyù cao hôn vaø quy ñònh cuï theå hôn. 2.2.2 Caùc bieän phaùp choáng chuyeån giaù ñöôïc quy ñònh ôû Vieät Nam Tuy coøn mang tính chaát ñònh höôùng chung, nhöng caùc bieän phaùp choáng chuyeån giaù cuûa Việt Nam cuõng ñöôïc neâu ra trong caùc thoâng tö soá 74/TCT, 89/1999/TT-BTC, 13/2001/TT-BTC. Cô baûn laø döïa theo caùc höôùng daãn veà ñònh giaù chuyeån giao cuûa Trang 36 + Phương pháp so sánh giá thị trường tự do Laø phöông phaùp söû duïng giaù caû saûn phaåm, haøng hoùa dòch vuï treân thò tröôøng töï do ñeå aán ñònh cho saûn phaåm haøng hoùa dòch vuï trao ñoåi, mua baùn trong noäi boä caùc coâng ty liâ keát. Hạn chế mà các cán bộ thuế gặp phải là các Thông tư không chỉ ra được các điều khoản chi tiết để thực hiện sự so sánh về giá và loại trừ các nhân tố ảnh hưởng sao cho chính xác. Ngoài ra việc thiếu thông tin do không có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng như Cơ quan Thống kê, Ngân hàng, Bảo hiểm, Cơ quan vật giá, Cơ quan giám định kỹ thuật, Các thông tin giá cả trên thị trường quốc tế ... làm cho việc áp dụng phöông phaùp naøy không có tính khả thi do không hề có giá cả đối chiếu so sánh . + Phương pháp sử dụng giá bán ra để xác định giá mua vào Trong tröøông hôïp ñôn vò thöông maïi taïi Việt Nam chæ mua haøng töø coâng ty lieân keát ôû nöôùc ngoaøi vaø ngöôïc laïi, coâng ty ôû nöôùc ngoaøi cuõng khoâng cung caáp haøng cho baát kyø coâng ty naøo khaùc ôû Việt Nam thì khoâng theå aùp duïng giaù mua thöïc teá treân thò tröôøng töï do cuûa loaïi haøng hoùa naøy. Vì vaäy, cô quan thueá coù theå xaùc ñònh giaù mua baèng caùch söû duïng giaù baùn ra cuûa caùc coâng ty thöông maïi vaø tyû leä laõi goäp bình quaân cuûa ngaønh thöông nghieäp cuøng loaïi trong nöôùc. Do đặc điểm của phương pháp này là thích hợp đối với các hoạt động thương nghiệp nên vấn đề đặt ra là muốn áp dụng phương pháp này thì cần xác định cho được tỷ lệ lãi gộp bình quân của ngành thương nghiệp cùng loại. Tuy nhiên tỷ lệ lãi gộp bình quân của các doanh nghiệp trong ngành thương nghiệp Việt Nam đang rất thấp và do đó nếu áp dụng tỷ lệ này cho các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thì lại làm cho giá mua vào tăng lên cao hơn và từ đó làm cho lợi nhuận chịu thuế giảm xuống, gây ra tác dụng ngược. Mặt khác, các cán bộ thuế cũng sẽ phải cân nhắc đến các nhân tố ảnh hưởng khác như uy tín, lợi thế thương mại, của doanh nghiệp trên thị trường vì lẽ đương nhiên là thương hiệu càng nổi tiếng sẽ càng làm gia tăng chênh lệch giữa giá mua vào và bán ra. Tuy vậy do chúng ta chưa có các quy định cụ thể về việc phân loại, xếp hạng và định giá các nhãn hiệu thương mại nên không có cơ sở để tính toán nhân tố quan trọng này trong phương pháp đang đề cập, vì vậy dù có thể xác định được tỷ lệ lãi gộp bình quân của ngành hàng thì việc áp Trang 37 + Phương pháp sử dụng giá thành toàn bộ để xác định lợi tức chịu thuế Phöông phaùp naøy döïa treâ giaù thaønh toaøn boä cuûa saûn phaåm vaø tyû leä laõi roøng bình quaân ngaønh saûn xuaát ñeå aán ñònh lôïi töùc chòu thueá maø ñôn vò phaûi noäp. Khác với hai phương pháp trên, phương pháp định giá này được áp dụng cho các doanh nghiệp sản xuất. Mấu chốt của vấn đề là tìm ra tỷ lệ lãi ròng bình quân của ngành sản xuất tương ứng rồi ấn định lợi tức của doanh nghiệp đang nghiên cứu theo tỷ lệ này bằng cách nhân với giá thành sản phẩm của doanh nghiệp. Thế nhưng tỷ lệ lãi ròng bình quân của doanh nghiệp là một số thay đổi phụ thuộc vào từng ngành sản xuất nên việc xác định tỷ lệ này không đơn giản trong điều kiện các số liệu thống kê của chúng ta không đầy đủ và chính xác và do đó sẽ mang nặng yếu tố chủ quan- thiếu chính xác của cán bộ thuế chịu trách nhiệm kieåm tra doanh nghiệp. Để đối phó, doanh nghiệp có thể tìm mọi cách làm cho giá thành sản phẩm của đơn vị hạ xuống bằng cách giảm chi phí đầu vào như nguyên vật liệu, tiền lương...dẫn đến kết quả kiểm tra không chính xác. (Xem phaàn phuï luïc veà caùc bieän phaùp xaùc ñònh giaù thò tröôøng trong quan heä giao dòch giöõa caùc doanh nghieäp lieân keát, trích töø thoâng tö soá 13/2001/TT-BTC ngaøy 08/3/2001). 2.3 PHÂN TÍCH HOẠT ĐỘNG CHUYỂN GIÁ CỦA CÁC DOANH NGHIEÄP FDI TẠI VIỆT NAM 2.3.1 Thöïc traïng chuyeån giaù trong caùc doanh nghieäp FDI Có nhiều nhận định khác nhau trước tình traïng khai báo kết quả kinh doanh lỗ của nhiều doanh nghiệp FDI. Nếu đứng veà phía cơ quan quản lý nhà nước, thì hầu hết cho rằng phần lớn các doanh nghiệp FDI đều có thực hiện các giao dịch mang tính chất chuyển giá nhằm né tránh thuế. Tuy nhiên, để đảm bảo tính khách quan, chúng ta cần đánh giaù đầy đủ nhiều mặt của vến đề này hơn. + Quan điểm của cơ quan quản lý nhà nước Trong một số báo cáo chuyên đề của nhiều cơ quan quản lý đều thể hiện việc chuyển giá là đã và đang diễn ra ở các công ty FDI, cụ thể ở các số liệu sau: − Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư thì số lượng các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài khai lỗ đang ngày một tăng .Nếu như năm 1996 số lượng doanh Trang 38 Tỷ lệ doanh nghiệp khai lỗ ở năm 1999 DN Khai lỗ, 73.82% DN khác, 26.18% Qua khảo sát số liệu XNK của hải quan Đồng Nai từ 1998 đến giữa năm 2000, giá nhập khẩu đơn vị của các nhà đầu tư nước ngoài cao hơn 47% so với giá nhập khẩu đơn vị của các công ty trong nước tại Đồng Nai. Cục Thuế Đồng Nai cho biết thêm, trung bình có hơn một nửa doanh nghiệp FDI hoạt động thua lỗ nhưng đều có doanh thu tăng đều đặn và tiếp tục mở rộng sản xuất. Trong khi đó, các DN khác được thành lập trong khoảng thời gian tương tự, sản xuất cùng một sản phẩm lại có lãi chỉ sau 2-3 năm hoạt động. Thực tế này đã đặt ra cho ngành thuế những dấu hỏi, song để kiểm chứng cũng không phải là việc làm đơn giản, bởi ngay các văn bản pháp lý quy định liên quan đến nay vẫn chưa thật sự hoàn thiện. − Một cuộc điều tra khác trên 40 liên doanh thuộc Bộ Công nghiệp đã cho thấy mức chênh lệnh so với giá trị thật lên đến 50 triệu USD. Định giá chuyển giao còn bị nghi ngờ được thực hiện dưới những hình thức tinh vi hơn, chẳng hạn như các khoản định giá đối với tài sản vô hình (bản quyền quảng cáo) và đối với tài trợ các nghiệp vụ. − Kết quả điều tra doanh nghiệp năm 2000 của Cục Thống kê thành phố Hồ Chí Minh cho thấy doanh nghiệp, công ty tư nhân có tỷ lệ doanh nghiệp lỗ cao hơn doanh nghiệp nhà nước (DNNN), nhưng thấp hơn tỷ lệ doanh nghiệp lỗ của các doanh nghiệp thuộc khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Tỷ lệ doanh nghiệp hoạt động lỗ ở − Trang 39 0.00% 10.00% 20.00% 30.00% 40.00% 50.00% 60.00% DNNN DN dân doanh DN FDI So sánh tỷ lệ khai báo lỗ ở các loại hình DN tại TP HCM Series1 Tình hình này cũng phổ biến ở TPHCM và Bình Dương là các địa phương thu hút vốn đầu tư nước ngoài lớn nhất trong cả nước. Ở Hải Phòng đã có DN nước ngoài khi bán sản phẩm tại VN đã tăng giá lên 30%-54% so với giá bán cho công ty mẹ. − Trên thực tế những năm vừa qua, trong khu vực DN có vốn ĐTNN đã xảy ra tình trạng một số doanh nghiệp FDI báo cáo với ngành thuế hoạt động thua lỗ nhưng hầu hết các DN “lỗ” này đều có doanh thu tăng đều đặn và tiếp tục mở rộng sản xuất. Vấn đề mà các nhà nghiên cứu đặt ra là sự nghi ngờ tại sao các doanh nghiệp FDI với sức mạnh về tài chính, công nghệ hiện đại, kinh nghiệm kinh doanh vượt trội nhưng lại kinh doanh kém hiệu quả đến như vậy. Có phải chăng đó là do ma thuật của bàn tay chuyển giá tạo nên? Mặc dù vậy, cho đến nay cơ quan Thuế Việt Nam vẫn chưa tiến hành một nghiệp vụ điều chỉnh giá chuyển nhượng nào. Như vậy, vấn đề đặt ra là các DN này có sử dụng việc định giá chuyển giao nội bộ để tránh thuế hay không vẫn nằm ngoài tầm kiểm soát của ngành thuế. + Quan điểm của các nhà đầu tư nước ngoài Theo ông Richard Irwin, Phó tổng giám đốc phụ trách thuế và tư vấn của Công ty kiểm toán Pricewaterhouse Coopers tại Việt Nam, đa số các công ty con tại Việt Nam của các tập đoàn đều lỗ trong một thời gian khá dài, nhưng không đơn thuần vì các tập đoàn này định giá đầu vào cao để giảm lợi nhuận và tránh thuế. Ông phân tích, có nhiều nguyên Trang 40 Trong khi đó, thuế nhập khẩu của Việt Nam, hiện vẫn vào ở mức tương đối cao. Nếu bán nguyên vật liệu cho các công ty con tại Việt Nam với giá cao, số thuế nhập khẩu phải nộp dĩ nhiên sẽ cao và như thế chẳng có lợi gì cho các công ty mẹ. + Phaân tích caùc nguyeân nhaân coù theå daãn ñeán haønh vi chuyeån giaù noäi trong caùc doanh nghiệp FDI ôû Việt Nam − Hieäu quaû cuûa vieäc chuyeån giaù ngay trong giai ñoaïn ñaàu tö Nhö ñaõ trình baøy trong phaàn moät, thuû thuaät chuyeån giaù ñöôcï thöïc hieän ñeå toái thieåu hoùa chi phí thueá thoâng qua bieän phaùp naâng giaù mua ôû nhöõng nöôùc coù thueá suaát thueá thu nhaäp cao. Ví dụ, nếu thuế thu nhập doanh nghiệp ở Thái lan là 20% và Việt Nam là 28% thì chi nhánh ở Thái lan của một công ty có thể tǎng giá chuyển giao hàng hoá và dịch vụ cho chi nhánh ở Việt Nam. Nếu khoản nâng giá là 100.000 đô la Mỹ thì lợi nhuận báo cáo ở Thái lan sẽ tǎng 100.000 đô là Mỹ và thuế nộp cho nước này tǎng thêm 20.000 đô la Mỹ, tức là số thuế phải đóng ở đây giảm đi 28.000 đô la Mỹ. Nghĩa là, thông qua việc định giá chuyển giao công nghệ này, công ty sẽ tiết kiệm được 8.000 đô la Mỹ. Tuy nhieân khi thueá suaát thueá thu nhaäp ôû Thaùi lan taêng leân laø 30% cao hôn ôû Vieät nam laø 28% thì doanh nghieäp Thaùi lan coù coøn ñònh giaù cao cho caùc giao dòch töø Thaùi lan vaøo Vieät Nam hay laø thöïc hieän ngöôïc laïi baèng caùch taäp trung lôïi nhuaän vaøo Vieät Nam. Caâu traû lôøi laø caùc doanh nghieäp Thaùi lan vaãn naâng giaù ñaàu vaøo ôû Vieät Nam, nhöng việc trốn thuế qua chuyển giá được thực hiện một cách bài bản ngay từ giai đoạn đầu tư thông qua cách xác định cao các giá trị taøi saûn coá ñònh công nghệ, thương hiệu, taøi saûn coá ñònh. Keát quaû cuûa caùc giao dòch naøy giuùp coâng ty meï thu hoài tieàn tröôùc vaø haïn cheá chi phí söû duïng voán. Vôùi ví duï sau, seõ trình baøy roõ hôn veà vaán ñeà naøy. Trang 41 Giaû söû moät coâng ty cuûa Thaùi lan ñaàu tö moät dö aùn vaøo Vieät nam vôùi soá voán laø 1.000.000 USD. Döï aùn coù thôøi haïn laø 10 naêm, tyû leä laõi tröôùc thueá döï tính laø 20% treân soá voán ñaàu tö vaø chi phí söû duïng voán laø 6%/naêm. Thueá suaát thueá thu nhaäp ôû Thaùi lan laø 30% trong khi ôû Việt Nam laø 28%. So saùnh hai tröôøng hôïp coù chuyeån giaù vaø khoâng chuyeån giaù nhö sau: Baûng 2.1: Ví duï veà chuyeån giaù trong giai ñoaïn ñaàu tö ban ñaàu (1) Ñôn vò tính:USD Caùc khoaûn muïc Khoâng chuyeån giaù Coù chuyeån giaù 1. Voán ñaêng kyù 2. Voán ñaàu tö thöïc söï 3. Soá tieàn chuyeån giaù (1-2) 4. Thueá TNDN phaùt sinh ôû nöôùc ngoaøi do naâng giaù (3x30%) 5.Thu nhaäp sau thueá do naâng giaù (3-4) 6. Thu nhaäp sau thueá töø kinh doanh ôû VN ñaõ quy ñoåi veà kyø goác vôùi r=6% 7. Toång hôïp thu nhaäp sau thueá (5+6) 8. Gia taêng lôïi nhuaän do chuyeån giaù 9. Soá thueá thu nhaäp Việt Nam bò thaát thu 1.000.000 1.000.000 - - - 1.059.840 1.059.840 - - 1.600.000 1.000.000 600.000 180.000 420.000 741.888 1.161.888 102.048 123.648 Trong baûng tính, coù moät vaøi soá lieäu ôû muïc (6) ñöôïc tính toaùn nhö sau: - Neáu khoâng thöïc hieän chuyeån giaù, thu nhaäp tröôùc thueá döï tính moãi naêm laø: 1.000.000 x 20% = 200.000 USD Thu nhaäp sau thueá moãi naêm döï tính laø: 200.000 x 72% = 144.000 USD Duøng phöông phaùp hieän giaù thuaàn PVFA ñeå quy ñoåi doøng tieàn thu nhaäp naøy veà giaù trò thôøi ñieåm goác (1994), soá tieàn thu veà seõ laø : 144.000 x 7,36 = 1.059.840 USD - Neáu coù thöùc hieän chuyeån giaù, thu nhaäp tröôùc thueá moãi naêm seõ giaûm 60.000 do taêng chi phí khaáu hao taøi saûn ñaàu tö ban ñaàu: 1.000.000 x 20% - 60.000 = 140.000 USD Thu nhaän sau thueá: 140.000 x 72% = 100.800 USD Trang 42 Duøng phöông phaùp hieän giaù thuaàn PVFA ñeå quy ñoåi doøng tieàn thu nhaäp naøy veà giaù trò thôøi ñieåm goác (1994), soá tieàn thu veà seõ laø : 100.800 x 7.36 = 741.888 USD Duøng phöông phaùp töông töï ñeå tính soá thueá thu nhaäp bò thaát thu (do taêng chi phí khaáu hao), tính ôû thôøi ñieåm goác nhö sau: (60.000 x 28%) x 7,36 = 123.648 USD Töø soá lieäu so saùnh treân ñaõ ñöa toâi ñeán nhaän ñònh: Nhôø chuyeån giaù maø coâng ty naøy gia taêng thu nhaäp theâm 102.048 USD. Ñoàng thôøi laøm thaát thu thueá cuûa Vieät Nam laø 123.648 USD. Tuy thueá suaát thueá thu nhaäp ôù Thaùi lan cao hôn, nhöng sôû dó ñieàu naøy thöïc hieän ñöôïc laø do aûnh höûông bôûi chi phí söû duïng voán (hay laõi vay ngaân haøng) vaø thôøi gian thu lôïi nhuaän. Neáu coâng ty thöïc hieän chuyeån giaù vaøo taøi saûn ñaàu tö ban ñaàu thì seõ thu hoài ngay moät phaàn voán ñaàu tö. Coøn neáu hoï khoâng thöïc hieän chuyeån giaù thì soá tieàn naøy cuõng seõ ñöôïc thu hoài veà trong nhieàu naêm sau döôùi hình thöùc lôïi nhuaän ñöôïc chia. Do soá thu hoài naøy ñöôïc chia ra cho nhieàu naêm neân khi quy ñoåi veà giaù trò hieän taïi thuaàn seõ laøm giaûm giaù trò cuûa noù xuoáng. Ví duï ñöôïc tính toaùn vôùi qui moâ döï aùn thuoäc loaïi nhoû, voán ñaàu tö chæ 1.600.000USD, vaø soá tieàn naâng giaù cuõng khoâng phaûi quaù cao, chæ 37,5%. Nhöng noù laøm Việt Nam bò thaát thu khoaûn thueá thu nhaäp ôû möùc quaù lôùn, leân ñeán 123.648 USD, chieám 7,73% voán ñaêng kyù ñaàu tö. Neáu chuùng ta giaû ñònh raèng caùc coâng ty coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñeàu tính toaùn vaø thöïc hieän chuyeån giaù theo höôùng naøy thì vôùi toång soá voán ñaêng kyù ñaàu tö tính ñeán cuoái naêm 2003 laø 54,8 tyû USD seõ gaây soá thaát thu thueá thu nhaäp laø 4,24 tyû USD töùc baèng 50% toång thu ngaân saùch cuûa naêm 2003. Quaû thaät, ñaây laø con soá laøm chuùng ta ñaùng phaûi suy nghó. Thöïc hieän chuyeån giaù trong tröôøng hôïp naøy cuõng laøm thoûa maõn mong muoán chung cuûa caùc nhaø ñaàu tö laø thu hoài voán sôùm ñeå haïn cheá ruûi ro. Ñöùng tröôùc ñieàu kieän baát oån ñònh trong chính saùch ñieàu haønh cuûa Nhaø nöôùc Vieät Nam, caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi gaëp nhieàu khoù khaên trong vieäc hoaïch ñònh phöông aùn kinh doanh. Ñieàu naøy ñaõ xaûy ra roõ raøng nhaát laø trong lónh vöïc laép raùp xe gaén maùy. Nếu vào đầu năm 2000, hàng loạt chính sách được tung ra để khuyến khích sản xuất xe gắn máy trong nước. Bộ Công nghiệp từng dự trù sản xuất tới 300.000 – 500.000 bộ động cơ mỗi năm nhằm cổ xúy cho chiến Trang 43 Keát quaû phaân tích naøy ñaõ cho chuùng ta thaáy raèng vieäc chuyeån giaù trong thôøi kyø xaây döïng hình thaønh coâng ty con laø raát coù lôïi theá cho caùc MNC. Chính vì vaäy khi xem xeùt ñeán bieän phaùp choáng chuyeån giaù, chuùng ta caàn heát söùc löu yù ñeán vaàn ñeà naøy. − Aûnh höôûng cuûa vieäc maát giaù ñoàng tieàn Vieät Nam Vieät nam ñang thöïc thi chieán löôïc taêng ñaàu tö ñeå phaùt trieån kinh teá. Noù ñöôïc thöïc hieän baèng vieäc huy ñoäng taát caû caùc caùc nguoàn voán töø ngaân saùch, töø nhaân daân töø vieän trôï quoác teá vaø töø ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Trong ñoù moät phaàn raát lôùn voán ñaàu tö ñöôïc duøng ñeå mua saém maùy moùc. Do ñoù, maëc duø Vieät Nam ñang coù chính saùch höôùng veà xuaát khaåu vaø thay theá haøng nhaäp khaåu nhöng chuùng ta luoân ôû trong tình traïng nhaäp sieâu. Baûng 2.2: Tình hình xuaát nhaäp khaåu cuûa Việt Nam Naêm Xuaát khaåu (trieäu USD) Toác ñoä taêng (%) Nhaäp khaåu (trieäu USD) Toác ñoä taêng (%) Nhaäp sieâu (trieäu USD) Tyû leä nhaäp sieâu (%) 1999 11.541 23,3 11.742 2,1 200 1,7 2000 14.482 25,5 15.636 33,2 1.153 8 2001 15.027 3,8 16.162 3,4 1.153 7,6 2002 16.530 10 19.300 19,4 2.770 16,8 2003 19.880 19 24.995 26,7 5.115 25.73 Nguoàn: Thôøi baùo kinh teá Vieät Nan Trang 44 Caùc chæ soá thoáng keâ cho thaáy Vieät Nam luoân ôû trong tình traïng nhaäp sieâu. Trong nhập khẩu thì nhập khẩu nguyên, nhiên liệu chiếm đến hơn 60%, nhập khẩu máy móc thiết bị, kể cả thiết bị dầu khí cũng chỉ vào khoảng 30%. Nhaäp sieâu vaø thaâm huït caùn caân thanh toaùn quoác teá laø vaán ñeà coát yeáu laøm ñoàng tieàn Việt Nam maát giaù lieân tuïc so vôùi caùc ñoàng tieàn löu haønh roäng raõi khaùc. Baét ñaàu töø khi coù chính saùch keâu goïi ñaàu tö nöôùc ngoaøi, ñồng tiền dùng để hạch toán trong các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam là do doanh nghiệp töï chọn. Đến năm 1997, các doanh nghieäp phải thực hiện theo hướng dẫn taïi thông tư 60/TC-CĐKT ngày 01/9/1997 nên phải chuyển sang hạch toán theo một đồng tiền thống nhất là Đồng Việt Nam. Việc thực hiện quy định về đồng tiền hạch toán này nhằm vào mục tiên thống nhất đơn vị tính toán và hạn chế tình trạng đô-la hóa hiện nay. Nhưng đồng tiền của Việt nam là đồng tiền yếu và nhanh mất giá. Nếu vào ngày 01/01/1994 tỷ giá USD so với VND là 10.825, thì vaøo ngaøy 01/01/2004 tỷ giá này là 15.608. Töùc laø sau 10 naêm vöøa qua ñoàng tieàn Việt Nam maát giaù ñeán 44%. Ñieàu naøy aûnh höôûng raát nhieàu ñeán vieäc baûo toaøn voán ñaàu tö cuûa caùc doanh nghieäp nhaát laø caùc doanh nghieäp FDI. Neáu naêm 1994 moät coâng ty nöôùc ngoaøi thöïc hieän döï aùn ñaàu tö vaøo Việt Nam vôùi soá voán laø 1.000.000 USD quy ñoåi thaønh tieàn ñeå haïch toaùn keá toaùn laø 10.825.000 ñoàng. Nhöng vôùi soá voán naøy ñeán naêm 2004 thì chæ töông ñöông 693.500 USD, vaø phaâøn coøn laïi 306.500 USD ñaõ maát? Thaät ra soá cheânh leäch naøy ñaõ di chuyeån vaøo trong lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp döôùi hình thöùc thu nhaäp baát thöôøng do cheânh leäch tyû giaù vaø ñöôïc chuyeån veà coâng ty meï. Coù moät vaán ñeà phaùt sinh laø khoaûn lôïi nhuaän naøy phaûi chòu thueá thu nhaäp doanh nghieäp (hieän nay laø 28%). Nhö vaäy, voâ hình chung laø doanh nghieäp FDI ñaõ töï aên vaøo voán kinh doanh vaø cuõng ñaõ chia cho Nhaø nöôùc Việt Nam moät phaàn. Xeùt treân khía caïnh phaân tích ñaàu tö, thì ñieàu naøy hoaøn toaøn baát lôïi cho doanh nghieäp. Do ñoù, caùc doanh nghieäp cuõng tìm ra bieän phaùp ñeå haïn cheá nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa vieäc maát giaù ñoàng tieàn noäi teä. Moät trong nhöõng bieän phaùp ñoù laø thöïc hieän thuû thuaät chuyeån giaù. Chuyeån giaù khi naøy seõ ñaït ñöôïc hai hieäu öùng sau: - Do tình hình nöôùc tieáp nhaän ñaàu tö coù chæ soá laïm phaùt cao, caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi muoán thu hoài tieàn veà bôùt ñeå haïn cheá aûnh höôùng. Ñeå thöïc hieän muïc tieâu naøy, caùc MNC thöôøng ñònh giaù cao caùc nguyeân vaät lieäu nhaäp khaåu vaøo coâng ty Trang 45 con ôû nöôùc tieáp nhaän ñaàu tö. Keát quaû laø coâng ty meï thu ñöôïc lôïi nhuaän tröôùc döôùi daïng laø tieàn haøng ñöôïc thanh toaùn thay vì phaûi ñôïi ñeán khi quyeát lôïi nhuaän ñöôïc thöïc hieän vaøo naêm sau. - Chuyeån giaù ngoaøi mục ñích haïn cheá chi phí thueá cuûa doanh nghieäp coøn coù taùc duïng baûo toaøn voán ñaàu tö. Chuùng ta cuøng xem xeùt laïi ví duï ôû phaàn treân: Baûng 2.3: Ví duï veà chuyeån giaù trong giai ñoaïn ñaàu tö ban ñaàu (2) Ñôn vò tính:USD Caùc khoaûn muïc Khoâng chuyeån giaù Coù chuyeån giaù 1. Voán ñaêng kyù 2. Voán ñaàu tö thöïc söï 3. Soá tieàn chuyeån giaù (1-2) 4. Voán ñaàu tö ñöôïc quy ñoåi ra USD sau 10 naêm 5. Cheânh leäch vôùi voán ñaàu tö thöïc (4-2) 1.000.000 1.000.000 - 693.500 -306.500 1.500.000 1.000.000 500.000 1.040.000 40.000 Neáu khoâng thöïc hieän chuyeån giaù, khoaûn cheânh leäch 306.500 USD seõ di chuyeån vaøo trong lôïi nhuaän vaø doanh nghieäp phaûi chòu thueá thu nhaäp. Ngöôc laïi, khi hoï thöïc hieän chuyeån giaù thì khoaûn maát giaù so vôùi voán ñaêng kyù 460.000 USD cuõng seõ di chuyeån vaøo trong lôïi nhuaän doanh nghieäp nhöng noù khoâng taïo ra bieán ñoäng gì vì luùc naøy cuõng coù moät khoaûn chi phí di chuyeån vaøo aûnh höôûng ñeán keát quaû kinh doanh ñoù laø soá tieàn chuyeån giaù 500.000 USD döôùi daïng chi phí khaáu hao taøi saûn coá ñònh. Doù ñoù keát quaû kinh doanh khi naøy seõ hôïp lyù vôùi thöïc traïng hoaït ñoäng hôn, traùnh tröôøng hôïp doanh nghieäp hoaït ñoäng khoâng hieäu quaû (neáu haïch toaùn baèng USD) nhöng keát quaû theo tieàn ñoàng thì coù laõi vaø chòu thueá thu nhaäp. Ñoàng tieàn Việt Nam lieân tuïc giaûm giaù so vôùi Ñoâ-la Myõ. Trong khi Ñoâ-la Myõ laïi maát giaù so vôùi caùc ñoàng tieàn khaùc, nhaát laø töø khi phaùt ñoäng cuoác chieán ôû Iraq ñeán nay, ñoàng tieàn naøy ñaõ maát giaù hôn 40% so vôùi tieàn Euro cuûa Lieân minh chaâu Aâu. Do ñoù neáu so vôùi caùc ñoàng tieàn khaùc, tieàn Việt Nam ñaõ vaø ñang maát giaù keùp. Cho neân trong nhieàu tröôøng hôïp, möùc ñoä thieät haïi do maát giaù trong ñaàu tö coøn bò aûnh höôûng Trang 46 naëng neà hôn nhieàu so vôùi ví duï treân ñaây. Coù moät ñieàu caàn löu yù raèng trong phaàn trình baøy caùc ví duï treân, toâi ñaõ söû duïng moät soá giaû ñònh, ñieàu naøy hoaøn toaøn tuyø thuoâc vaøo töøng ñieàu kieän kinh teá vaø töøng döï aùn nhaát ñònh. Trong töøng tröôøng hôïp cuï theå, caùc doanh nghieäp FDI coù theå aùp duïng caùc thuû thuaät vaø chính saùch chuyeån giaù khaùc nhau. Qua vieäc phaân tích hai lyù do cuûa chuyeån giaù, chuùng ta thaáy raèng neáu aùp duïng thuû thuaät naøy ngay trong giai ñoaïn ñaàu tö ban ñaàu seõõ laøm gia taêng lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp raát ñaùng keå. Nhöng coøn lôïi theá khi thöïc hieän chuyeån giaù trong giai ñoaïn hoaït ñoäng thì seõ laøm keát quaû ra sao? Do thôøi gian nghieân cöùu haïn cheá cuõng nhö do döõ lieäu giaù caû thò tröôøng theá giôùi cuï theå neân toâi khoâng ñi saâu vaøo phaân tích chuyeån giaù ôû lónh vöïc naøy. Nhöng toâi cuõng xin neâu ra moät soá lyù do seõ laøm aûnh höôûng laøm aûnh höôûng ñeán vieäc löïa choïn giai ñoaïn thöïc hieän chuyeån giaù: - Do aûnh höôûng cuûa thueá nhaäp khaåu ôû Việt Nam laøm cho vieäc naâng giaù nguyeân vaät lieäu ñaàu vaøo laø khoâng coù lôïi cho doanh nghieäp. Việt Nam ñang thöïc hieän chính saùch baûo hoä haøng noäi ñòa neân duy trì moät möùc thueá nhaäp khaåu cao so vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc cuõng nhö nhieàu nöôùc khaùc treân theá giôùi. Khi naâng giaù nguyeân vaät lieäu nhaäp khaåu vaøo Việt Nam, doanh nghieäp FDI phaûi traû theâm moät khoaûn thueá nhaäp khaåu vôùi thueá suaát cao hôn neáu aùp duïng töông tö cho caùc coâng ty con ôû nhieàu quoác gia khaùc. Do ñoù caùc doanh nghieäp FDI seõ caên nhaéc kyõ hôn vaø nhieàu khaû naêng laø khoâng choïn bieän phaùp naøy. - Ngöôïc laïi doanh nghieäp FDI coù laøm taêng lôïi nhuaän khoâng khi thöïc hieän ñònh giaù thaáp ñoái vôùi haøng xuaát khaåu? Tuy raèng khi xuaát khaåu doanh nghieäp ñöôïc hoaøn thueá nhaäp khaåu nguyeân vaät lieâu ñaõ ñöa vaøo Việt Nam. Nhöng chuyeån giaù khi naøy vaãn coù theå khoâng coù lôïi cho hoï vì thueá thu nhaäp doanh nghieäp ôû Việt Nam khoâng quaù cao so quoác gia ñaët tru