Đề tài Biện pháp quản lý và chống thất thu bhxh trên địa bàn quận 12, TP Hồ Chí Minh

2 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ TP. HCM NGUYEÃN THÒ KIM NGA Ñeà Taøi: BIEÄN PHAÙP QUAÛN LYÙ VAØ CHOÁNG THAÁT THU BHXH TREÂN ÑÒA BAØN QUAÄN 12, TP. HOÀ CHÍ MINH Chuyeân ngaønh : Kinh Teá Phaùt Trieån Maõ soá : 60.31.05 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ Ngöôøi höôùng daãn: TS PHAÏM PHI YEÂN TP. Hoà Chí Minh – Naêm 2007 3 Lôøi Cam Ñoan Toâi xin cam ñoan luaän vaên naøy do baûn thaân töï nghieân cöùu vaø thöïc hieän, caùc keát quaû neâu trong luaän vaên laø trung thöïc vaø khoâng sao cheùp cuûa baát cöù ai. TAÙC GIAÛ LUAÄN VAÊN NGUYEÃN THÒ KIM NGA 4 Muïc Luïc Trang Trang phuï bìa .......................................................................................................1 Lôøi cao ñoan .........................................................................................................2 Muïc luïc.................................................................................................................3 Danh muïc nhöõng töø vieát taét trong luaän vaên..........................................................7 Danh muïc nhöõng baûng bieåu, ñoà thò, sô ñoà............................................................8 Danh muïc phuï luïc ................................................................................................9 Môû ñaàu................................................................................................................10 1. Muïc ñích nghieân cöùu ñeà taøi ...........................................................................11 2. Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñeà taøi ....................................................................11 3. Phöông phaùp nghieân cöùu cuûa ñeà taøi ..............................................................12 4. YÙ nghóa thöïc tieãn cuûa ñeà taøi ...........................................................................13 5. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu ñeà taøi........................................................13 6. Keát caáu luaän vaên ............................................................................................14 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN .......................................................................15 1.1 Sô löôïc veà quaù trình hình thaønh ngaønh BHXH.............................................15 1.2 Moät soá khaùi nieäm: ........................................................................................17 1.2.1. Khaùi nieäm baûo hieåm:................................................................................17 1.2.2 Khaùi nieäm baûo hieåm xaõ hoäi.......................................................................18 1.2.3 Ñaëc ñieåm cuûa baûo hieåm xaõ hoäi .................................................................19 1.3 Phaân tích caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi toång thu BHXH:..................................21 1.4 Sô löôïc veà caùc chính saùch chuû yeáu cuûa BHXH VN. ....................................23 1.4.1 Ñoái töôïng thöïc hieän:.................................................................................23 1.4.2 Caùc cheá ñoä trôï caáp: ...................................................................................23 5 1.4.2.1 Trôï caáp oám ñau: ....................................................................................23 1.4.2.2 Trôï caáp thai saûn: .....................................................................................24 1.4.2.3 Trôï caáp tai naïn lao ñoäng (TNLÑ) – beänh ngheà nghieäp (BNN): ...........24 1.4.2.4 Trôï caáp höu trí: ......................................................................................24 1.4.2.5 Trôï caáp töû tuaát: ......................................................................................26 1.5 Phaân bieät BHXH vôùi BH thöông maïi: ..........................................................26 CHÖÔNG 2:THÖÏC TRAÏNG COÂNG TAÙC QUAÛN LYÙ THU BHXH TREÂN ÑÒA BAØN QUAÄN 12. ..................................................................................................29 2.1 Toång quan veà quaän 12:.................................................................................29 2.1.1 Ñaëc ñieåm kinh teá, daân soá cuûa Quaän 12: ...................................................29 2.1.1.1 Sô löôïc veà tình hình kinh teá xaõ hoäi treân ñòa baøn quaän: ..........................29 2.1.1.2 Tình hình phaùt trieån kinh teá quaän 12 giai ñoaïn 1997 – 2006: ...............31 2.2 . Thöïc traïng hoaït ñoäng quaûn lyù thu baûo hieåm xaõ hoäi treân ñòa baøn Quaän 12 .....................................................................................................32 2.2.1 Toång quan veà hoaït ñoäng quaûn lyù thu BHXH qua caùc giai ñoaïn: ..............32 2.2.1.1 Hoaït ñoäng quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi tröôùc naêm 1995 .....................32 2.2.1.2 Thu BHXH do Ngaønh Lao ñoäng -Thöông binh vaø Xaõ hoäi quaûn lyù .......34 2.2.1.3 Thu BHXH do Lieân ñoaøn lao ñoäng Thaønh phoá quaûn lyù .........................34 2.2.1.4 Hoaït ñoäng quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi sau naêm 1995.........................35 2.2.2 Noäi dung hoaït ñoäng thu Baûo hieåm xaõ hoäi ...............................................36 2.2.2.1 Ñoái töôïng tham gia BHXH .....................................................................36 2.2.2.2 Tyû leä thu baûo hieåm xaõ hoäi baét buoäc: ......................................................37 2.2.3 Phaân caáp vaø quy trình quaûn lyù thu BHXH.................................................39 2.2.3.1 Toå chöùc phaân caáp thu BHXH: ................................................................39 2.2.3.2 Quy trình thöïc hieän thu baûo hieåm xaõ hoäi:.....................................................41 2.2.4 Nhöõng quy ñònh veà thu baûo hieåm xaõ hoäi ...................................................42 6 2.3 Thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu BHXH treân ñòa baøn Quaän 12:...................43 2.3.1 Tình hình tham gia BHXH baét buoäc..........................................................43 2.3.2 Tình hình thöïc hieän möùc tieàn löông laøm caên cöù ñoùng BHXH...................45 2.4 Tình hình thöïc hieän thu BHXH....................................................................50 2.5 Tình hình nôï ñoïng thu BHXH......................................................................57 2.6 Ñaùnh giaù thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi giai ñoaïn vöøa qua ..............................................................................................61 2.6.1 Nhöõng maët ñaõ ñaït ñöôïc .............................................................................61 2.6.2 Nhöõng maët coøn haïn cheá ...........................................................................62 2.7 Keát quaû nghieân cöùu töø kieåm tra vaø khaûo saùt caùc doanh nghieäp...................64 2.7.1 Keát quaû töø vieäc kieåm tra caùc doanh nghieäp: .............................................64 2.7.2 Keát quaû khaûo saùt tình hình tham gia BHXH.............................................65 CHÖÔNG 3: NHÖÕNG BIEÄN PHAÙP CHOÁNG THAÁT THU BHXH...............72 3.1 Muïc tieâu: ......................................................................................................72 3.2 Quan ñieåm: ..................................................................................................72 3.3 Kinh nghieäm veà quaûn lyù vaø choáng thaát thu BHXH cuûa moät soá nöôùc treân Theá giôùi:..............................................................................................73 3.3.1 Hoaït ñoäng quaûn lyù thu BHXH ôû Lieân bang Myõ .......................................73 3.3.2 Hoaït ñoäng quaûn lyù thu BHXH ôû Thaùi Lan ...............................................75 3.3.3 Coäng hoøa Lieân Bang Ñöùc..........................................................................76 3.3.4 Baøi hoïc kinh nghieäm: ................................................................................77 3.4 Bieän phaùp .....................................................................................................79 3.4.1 Nhoùm bieän phaùp veà caùc quy ñònh cuûa luaät phaùp, chuû tröông, chính saùch. ..........................................................................................................79 3.4.2 Nhoùm bieän phaùp ñoái vôùi caùc cô quan BHXH:...........................................82 3.4.3 Nhoùm bieän phaùp ñoái vôùi doanh nghieäp. ....................................................85 7 3.4.4. Nhoùm nhöõng bieän phaùp ruùt ra töø kinh nghieäm caùc nöôùc:.........................86 3.5 Loä trình aùp duïng caùc bieän phaùp: ..................................................................87 Keát luaän..............................................................................................................89 Taøi lieäu tham khaûo .............................................................................................90 Phuï luïc 8 NHÖÕNG TÖØ VIEÁT TAÉT TRONG LUAÄN VAÊN BHXH : Baûo hieåm xaõ hoäi. BHYT : Baûo hieåm y teá. BNN : Beänh ngheà nghieäp CTY TNHH : Coâng ty traùch nhieäm höõu haïn. DN : Doanh nghieäp DNNN : Doanh nghieäp nhaø nöôùc. DNTN : Doanh nghieäp tö nhaân. DN NQD : Doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh. ÑÑT : Ñaûng ñoaøn theå. ÑKKD : Ñaêng kyù kinh doanh. HCSN : Haønh chính söï nghieäp. HT&TC : Höu trí vaø trôï caáp. LÑTB&XH : Lao ñoäng – Thöông binh vaø Xaõ hoäi. LÑLÑ : Lieân ñoaøn lao ñoäng. ILO : Toå chöùc lao ñoäng Theá giôùi. NÑ : Nghò Ñònh NN : Nhaø nöôùc NSNN : Ngaân saùch Nhaø nöôùc. SD : Söû duïng TNLÑ : Tai naïn lao ñoäng Tp.HCM :Thaønh phoá Hoà Chí Minh. VN : Vieät Nam 9 DANH MUÏC NHÖÕNG BAÛNG BIEÅU, HÌNH VEÕ, SÔ ÑOÀ Trang Baûng: Baûng 1.1 So Saùnh BHXH vaø BH thöông maïi.....................................................28 Baûng 2.1 : Soá lao ñoäng tham gia theo khoái loaïi hình naêm 2006 .......................46 Baûng 2.2 : Toång hôïp möùc tieàn löông ñoùng BHXH töø naêm 2003 – 2005............49 Baûng 2.3 : Keát quaû thu BHXH töø naêm 1997 – 2006 (DN ngoaøi QD) ................53 Baûng 2.4 : Tình hình nôï ñoïng BHXH töø naêm 2003 – 2006................................61 Baûng 2.5: So saùnh doanh nghieäp Phöôøng Taân Thôùi Nhaát vôùi doanh nghieäp treân toaøn quaän. ......................................................................70 Baûng 3.1: Möùc ñoùng goùp BHXH cuûa Thaùi Lan .................................................80 Ñoà thò: Ñoà thò 2.1 : Keát quaû thu BHXH thöïc hieän töø 1997 - 2006 : (Ñôn vò tính: trieäu ñoàng)..................................................................................54 Ñoà thò 2.2 : So saùnh tyû leä DN ÑKKD vaø DN tham gia BHXH treân ñòa baøn Quaän 12. ......................................................................................56 Ñoà thò 2.3 : Soá lao ñoäng tham gia BHXH töø 1997 – 2006..................................57 Ñoà thò 2.4: Tình hình nôï ñoïng giai ñoaïn 2003 – 2005........................................62 Sô ñoà: Sô ñoà 2.1: Moâ hình toång quan veà phaân caáp quaûn lyù thu BHXH. .......................42 10 DANH MUÏC PHUÏ LUÏC Phuï luïc 1: Daân soá Quaän 12 .................................................................................... Phuï luïc 2: Baûn ñoà Quaän 12.................................................................................... Phuï luïc 3: Tình hình phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá chuû yeáu cuûa Q.12 1997-2006 ................................................................................... Phuï luïc 4: Toång hôïp tình hình ñaàu tö trong caùc lónh vöïc kinh teá .......................... Phuï luïc 5: So saùnh DN tham gia BHXH vaø DN ñaêng kyù kinh doanh ................................................................................................... Phuï luïc 6: Phieáu khaûo saùt .................................................................................... Phuï luïc 7: Keát quaû toång hôïp veà caùc ñôn vò treân ñòa baøn P. TTN : ........................ Phuï luïc 8: Keát quaû toång hôïp phaân tích lao ñoäng qua khaûo saùt phöôøng Taân Thôùi Nhaát. ....................................................................... Phuï luïc 9: Danh saùch caùc doanh nghieäp kieåm tra töø 2005- 6/2007. ................................................................................................. Phuï luïc 10: Baøi vieát : Seõ “sieát” doanh nghieäp “troán” BHXH, taùc giaû: Phan Coâng – Baùo Vietnamnet ngaøy 08/11/2005 ......................... 11 Môû ñaàu Baát cöù moät quoác gia naøo cuõng mong muoán coù neàn chính trò oån ñònh, kinh teá phaùt trieån vaø beàn vöõng. Ñeå ñaït ñöôïc vieäc naøy caàn phaûi coù nhöõng con ngöôøi gioûi caû veà trí tueä laãn taøi ñöùc. Ñeå con ngöôøi phaùt huy ñöôïc naêng löïc cuûa baûn thaân mình, caàn phaûi taïo cho hoï moät taâm lyù vöõng vaøng trong cuoäc soáng, khoâng phaûi lo laéng veà oám ñau, hoaïn naïn, vaø nhöõng baát traéc coù theå xaûy ra cho hoï vaø gia ñình. Do vaäy, keå töø khi Ñaïo luaät BHXH ñaàu tieân treân theá giôùi taïi Ñöùc do Bismarck soaïn thaûo vaø ban haønh naêm 1883, caùc quy ñònh veà BHXH ngaøy caøng ñöôïc hoaøn thieän hôn, laø chính saùch an sinh ñeå giuùp ngöôøi lao ñoäng an taâm laøm vieäc, phaùt huy heát naêng löïc ñeå ñoùng goùp cho xaõ hoäi. BHXH khoâng ñôn thuaàn chæ laø tieàn maø ngöôøi lao ñoäng vaø chuû doanh nghieäp ñoùng vaøo ñeå giaûi quyeát caùc cheá ñoä chính saùch. Thoâng qua nhöõng cheá ñoä, chính saùch maø ngöôøi lao ñoäng ñöôïc höôûng, seõ laøm cho ngöôøi lao ñoäng an taâm laøm vieäc, chuû doanh nghieäp coù nguoàn nhaân löïc oån ñònh, coù khaû naêng hoaïch ñònh ñöôïc chính saùch, chieán löôïc kinh doanh vaø phaùt trieån, töø ñoù thuùc ñaåy kinh teá phaùt trieån. ÔÛ Vieät Nam hieän nay, coøn raát nhieàu ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc nhöng laïi khoâng ñöôïc tham gia BHXH, BHYT, nhieàu doanh nghieäp coá tình neù traùnh khoâng tham gia BHXH cho lao ñoäng cuûa mình, daãn ñeán thieät thoøi quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng, khoâng an taâm laøm vieäc vaø oån ñònh coâng taùc. Taêng thu BHXH cuõng chính laø taêng soá löôïng doanh nghieäp tham gia BHXH hôn, taêng soá lao ñoäng tham gia BHXH ñeå goùp phaàn giuùp ngaøy caøng nhieàu lao ñoäng ñöôïc höôûng caùc cheá ñoä BHXH, ñaûm baûo phaùp luaät veà lao ñoäng ñöôïc thöïc thi, giaûm bôùt gaùnh naëng cho xaõ hoäi trong töông lai. 12 Qua thôøi gian coâng taùc taïi BHXH quaän 12, tieáp xuùc vôùi nhieàu lao ñoäng vaø caû chuû doanh nghieäp treân ñòa baøn quaän, qua nhöõng kieán thöùc cô baûn tieáp thu töø khoùa hoïc, qua nhöõng kinh nghieäm thöïc tieãn trong coâng taùc vaø nhaát laø qua ñieàu tra moät soá doanh nghieäp treân ñòa baøn quaän. Toâi maïnh daïn ñöa ra caùc bieän phaùp nhaèm quaûn lyù hieäu quaû vieäc thu BHXH, choáng thaát thu BHXH nhö hieän nay. Toâi hy voïng vôùi keát quaû nghieân cöùu naøy seõ coù theå ñöôïc öùng duïng trong thöïc teá, nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu coù ñöôïc cheá ñoä an sinh xaõ hoäi chaát löôïng cao, thuùc ñaåy ñöôïc ngöôøi lao ñoäng tích cöïc laøm vieäc, oån ñònh chính trò vaø phaùt trieån kinh teá. 1. Muïc ñích nghieân cöùu ñeà taøi Treân cô sôû nhöõng lyù luaän veà BHXH, veà quaûn lyù thu BHXH; ñeà taøi nhaän dieän ñöôïc thöïc traïng veà coâng taùc quaûn lyù thu BHXH treân ñòa baøn Quaän 12 ñeå ñeà xuaát caùc bieän phaùp choáng thaát thu BHXH, nhieàu lao ñoäng ñöôïc höôûng caùc cheá ñoä BHXH hôn, möùc höôûng cao hôn, giaûm ñöôïc gaùnh naëng cho gia ñình vaø xaõ hoäi khi coù ruûi ro, ñau oám, giaø yeáu, naâng cao chaát löôïng an sinh xaõ hoäi. Töø ñoù nhaân roäng ñeán caùc quaän, huyeän khaùc treân ñòa baøn thaønh phoá vaø caùc tænh thaønh khaùc treân caû nöôùc. 2. Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Ngoaøi vieäc heä thoáng nhöõng vaán ñeà cô baûn veà coâng taùc quaûn lyù thu vaø cô cheá quaûn lyù thu baûo hieåm xaõ hoäi ôû Quaän 12. Ñeà taøi phaân tích, ñaùnh giaù thöïc traïng tình hình quaûn lyù thu baûo hieåm xaõ hoäi qua caùc giai ñoaïn töø naêm 1997 – 2006, ñaëc bieät laø töø naêm 2003, laø naêm thaønh laäp BHXH quaän 12, cuõng laø naêm maø nghò ñònh 01/2003/NÑ-CP cuûa Chính phuû veà vieäc söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Ñieàu leä BHXH ban haønh keøm theo Nghò ñònh soá 12/CP ngaøy 26/1/1995 coù hieäu löïc, môû roäng ñoái töôïng thu BHXH. Ñoàng thôøi tham khaûo kinh nghieäm ôû moät soá quoác gia, ñeà taøi ruùt ra nhöõng maët tích cöïc vaø nhöõng maët coøn haïn cheá cuûa 13 coâng taùc quaûn lyù thu baûo hieåm xaõ hoäi, nhöõng vöôùng maéc vì caùc chính saùch, vaên baûn phaùp luaät hieän nay vaø ñeà xuaát moät soá bieän phaùp choáng thaát thu baûo hieåm xaõ hoäi, taïo ñieàu kieän khaúng ñònh vai troø laø ñoäng löïc thuùc ñaåy hoaït ñoäng thu cuûa Baûo hieåm xaõ hoäi, giuùp taêng thu vaø taêng ñöôïc nguoàn thuï höôûng töø caùc chính saùch BHXH cuûa ngöôøi lao ñoäng. Phaân tích caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán löôïng lao ñoäng, möùc ñoùng BHXH, .. töø ñoù ñöa ra caùc bieän phaùp taêng thu, khoâng ñeå thaát thoaùt, thieät thoøi cho ngöôøi lao ñoäng. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Ñeà taøi söû duïng phöông phaùp phaân tích-toång hôïp, noäi suy vaø khaûo saùt ñieàu tra choïn maãu, nghieân cöùu thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu BHXH taïi Quaän 12 vaø ñeà xuaát moät soá bieän phaùp choáng thaát thu BHXH treân ñòa baøn Quaän. Phöông phaùp phaân tích döõ lieäu nghieân cöùu söû duïng chuoãi döõ lieäu thôøi gian töø naêm 1997 ñeán naêm 2006. Ñaëc bieät laø giai ñoaïn töø 2003 ñeán nay (töùc laø keå töø khi NÑ 01/2003/CP ngaøy 9/01/2003 cuûa Chính phuû veà vieäc söûa ñoåi boå sung ñieàu leä BHXH ra ñôøi), nhaèm phaân tích hoaït ñoäng quaûn lyù thu, môû roäng ñoái töôïng quaûn lyù vaø ñeà ra caùc bieän phaùp choáng thaát thu BHXH treân ñòa baøn Quaän 12. Trong phaàn ñaùnh giaù thöïc traïng, chuùng toâi ñaõ tieán haønh caùc cuoäc khaûo saùt ñieàu tra choïn maãu nhö sau: - Kieåm tra, khaûo saùt moät soá doanh nghieäp tham gia BHXH treân ñòa baøn quaän, söû duïng soá lieäu töø bieân baûn cuûa ñoaøn kieåm tra lieân ngaønh cuûa quaän töø naêm 2005 ñeán thaùng 6/2007 ñeå ñaùnh giaù thöïc traïng tham gia BHXH, möùc löông maø doanh nghieäp tham gia cho ngöôøi lao ñoäng. Söû duïng baûng caâu hoûi veà vieäc ñaùnh giaù veà BHXH thöïc hieän chaáp haønh chính saùch BHXH, phaùp luaät lao ñoäng ñeå khaûo saùt caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh. Vôùi soá löôïng doanh nghieäp vaø hoä kinh doanh caù theå treân ñòa baøn phöôøng Taân Thôùi Nhaát chieám 35% soá doanh nghieäp treân ñòa baøn Quaän 12 (trong ñoù CTy TNHH chieám 63%/toång soá CTY 14 TNHH, DNTN chieám 55%/Toång soá DNTN, hoä kinh doanh caù theå chieám 26% toång hoä kinh doanh caù theå treân ñòa baøn Quaän). Töø nhöõng cô sôû ñoù, chuùng toâi quyeát ñònh choïn Phöôøng Taân Thôùi Nhaát ñeå khaûo saùt vaø ñöa ra caùc yeáu toá laøm cô sôû ñaùnh giaù, phaân tích ñöa ra caùc bieän phaùp choáng thaát thu BHXH. 4. YÙ nghóa thöïc tieãn cuûa ñeà taøi Döïa treân nhöõng phaân tích, ñaùnh giaù veà thöïc traïng thu BHXH treân ñòa baøn quaän töø naêm 1997 ñeán naêm 2006, vaø thöïc teá khi kieåm tra hôn 130 doanh nghieäp, Chuùng toâi phaân tích nguyeân nhaân chuû doanh nghieäp muoán neù traùnh, giaûm ñeán möùc thaáp nhaát möùc ñoùng BHXH, nhöõng ñoäng cô vaø muïc ñích ñeå giaûm möùc ñoùng, laøm thieät thoøi cho ngöôøi lao ñoäng trong vieäc höôûng caùc cheá ñoä, chính saùch BHXH trong giai ñoaïn hieän taïi vaø töông lai. Ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng, do chöa hieåu bieát veà quyeàn lôïi cuûa mình, laïi sôï maát vieäc laøm neân chöa quan taâm ñeán cheá ñoä BHXH, töø ñoù ñöa ra nhöõng bieän phaùp khaéc phuïc. Nhôø vaäy, luaän vaên ñaõ ñoùng goùp heä thoáng caùc bieän phaùp khaû thi mang yù nghóa thöïc tieãn cao nhaèm laøm taêng soá lao ñoäng ñöôïc tham gia BHXH, taêng möùc thuï höôûng töø caùc cheá ñoä, chính saùch BHXH cuûa ngöôøi lao ñoäng, goùp phaàn laøm taêng soá thu, hoaøn thieän coâng taùc quaûn lyù thu treân ñòa baøn quaän. 5. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu ñeà taøi Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu BHXH (quyõ höu trí vaø trôï caáp, khoâng nghieân cöùu quyõ khaùm chöõa beänh, khoâng nghieân cöùu veà BHXH töï nguyeän vaø BH thaát nghieäp) bao goàm caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán soá thu BHXH, ñoái töôïng noäp BHXH, phöông thöùc vaø möùc ñoùng, quy trình toå chöùc quaûn lyù thu, nguyeân nhaân caùc doanh nghieäp neù traùnh noäp BHXH vaø ñeà xuaát nhöõng bieän phaùp choáng thaát thu BHXH. Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi taäp trung treân ñòa baøn Quaän 12 trong giai ñoaïn töø 1997 ñeán naêm 2006. 15 6. Keát caáu luaän vaên Ngoaøi phaàn môû ñaàu, muïc luïc, keát luaän, danh muïc taøi lieäu tham khaûo vaø phuï luïc, luaän vaên ñöôïc chia thaønh ba chöông nhö sau: Chöông 1: Cô sôû lyù luaän veà Baûo hieåm xaõ hoäi vaø quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi. Chöông 2: Thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu BHXH treân ñòa baøn Quaän 12. Chöông 3: Ñeà xuaát nhöõng bieän phaùp choáng thaát thu BHXH. Toâi hy voïng moät soá keát quaû nghieân cöùu cuûa luaän vaên naøy seõ goùp phaàn laøm roõ theâm caùc nguyeân nhaân laøm thaát thu BHXH, coâng taùc quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi taïi Quaän 12, bieän phaùp choáng thaát thu BHXH taïi Quaän 12 noùi rieâng, BHXH thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Baûo hieåm xaõ hoäi caùc tænh thaønh khaùc noùi chung. 16 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN 1.1 Sô löôïc veà quaù trình hình thaønh ngaønh BHXH. Con ngöôøi chuùng ta coù raát nhieàu nhu caàu: aên, ôû, maëc, lao ñoäng, giaûi trí, . Ñeå thoûa maõn ñöôïc nhöõng nhu caàu nhö vaäy, caàn phaûi laøm vieäc, lao ñoäng. Trong cuoäc soáng khoâng phaûi moïi vieäc luùc naøo cuõng suoân seû, khoâng ai coù theå ñoaùn tröôùc ñöôïc nhöõng ruûi ro coù theå xaûy ra. Ruûi ro coù theå khieán con ngöôøi maát khaû naêng taïo ra thu nhaäp ñeå nuoâi baûn thaân vaø gia ñình, vaø coù theå coøn daãn ñeán ñau oám vaø maát caû tính maïng. Nhöõng luùc nhö vaäy, nhöõng nhu caàu thieát yeáu khoâng nhöõng khoâng giaûm maø coøn taêng leân (nhö khi oám caàn coù thuoác men ñeå chöõa trò, ngöôøi chaêm soùc, aên uoáng ñeå phuïc hoài söùc khoûe, hay coù theå chi phí ñeå lo ma chay.) vaø gia ñình seõ raát huït haãng khi maát ñi moät ngöôøi truï coät, trôû thaønh gaùnh naëng cho gia ñình, . Ñoù laø nhöõng vaán ñeà maø con ngöôøi luoân tìm caùch giaûi quyeát sao cho thích hôïp nhaát. Qua caùc thôøi kyø Chieám höõu noâ leä roài cheá ñoä Phong kieán, haàu nhö ngöôøi daân luoân nöông töïa vaøo nhau khi gaëp khoù khaên hoaïn naïn, OÂng baø ta thöôøng noùi “baø con xa khoâng baèng laùng gieàng gaàn”, gaàn nhau vaø giuùp ñôõ laãn nhau trong luùc khoù khaên. Kinh teá haøng hoùa xuaát hieän vaø phaùt trieån, khoaûng theá kyû thöù 12, Hieäp hoäi thuû coâng ôû Hy Laïp ñaõ cuøng nhau thaønh laäp quyõ ñeå trôï caáp caùc tröôøng hôïp oám ñau, tai naïn. Ñeán theá kyõ thöù 16, nhöõng ngöôøi troàng nho ôû thung luõng Anpe (Phaùp) cuõng thaønh laäp quyõ duøng cho tröôøng hôïp oám ñau, tai naïn. Tuy nhieân, nhöõng hình thöùc quyõ nhö theá chæ coù yù nghóa giuùp ñôõ nhau luùc oám ñau, hoaïn naïn maø khoâng coù yù nghóa phaùt trieån beàn vöõng. Khi neàn coâng nghieäp phaùt trieån, xuaát hieän thueâ möôùn coâng nhaân, luùc ñaàu chuû traû tieàn coâng cho thôï caên cöù vaøo chaát löôïng vaø soá löôïng lao ñoäng, nhöng khi giôùi thôï gaëp tai naïn lao ñoäng, oám ñau khoâng laøm ñöôïc vieäc thì hoï maát ñi 17 nguoàn thu nhaäp, ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình gaëp phaûi nhieàu khoù khaên nhöng phaûi töï vöôït qua. Cho ñeán khi ñoäi nguõ coâng nhaân phaùt trieån, hoï lieân keát laïi vôùi nhau, vaø ñoøi giôùi chuû phaûi trôï caáp cho hoï nhöõng luùc oám ñau, tai naïn, thai saûn. Nhöõng vaán ñeà naøy luùc ñaàu khoâng ñöôïc giaûi quyeát, nhöng veà sau do coâng nhaân ñình coâng coù toå chöùc, cuoái cuøng giôùi chuû cuõng phaûi nhöôïng boä chaáp nhaän trôï caáp. Vaøo thôøi kyø naøy, giôùi chuû khoâng löôøng tröôùc ñöôïc nhöõng ruûi ro maø coâng nhaân coù theå gaëp phaûi neân khi caàn trôï caáp, hoï phaûi chi soá tieàn quaù lôùn laøm chính hoï gaëp phaûi nhöõng khoù khaên, neân hoï tìm caùch khoâng trôï caáp, töø ñoù laïi xaûy ra nhöõng cuoäc ñình coâng lôùn. Tröôùc tình hình treân, nhaø nöôùc ôû moät soá nöôùc baét ñaàu can thieäp. Quoác gia coù nhaø nöôùc can thieäp ñaàu tieân laø Ñöùc, Chính phuû laø trung gian giöõa chuû vaø thôï, tuøy theo quy moâ hoaït ñoäng maø quy ñònh haøng thaùng giôùi chuû phaûi ñoùng vaøo toå chöùc trung gian moät soá tieàn nhaát ñònh ñeå khi phaùt sinh nhu caàu caàn trôï caáp thì toå chöùc trung gian seõ xem xeùt vaø chi traû. Töø ñoù, Baûo hieåm xaõ hoäi ra ñôøi, trong ñoù, toå chöùc trung gian töông ñöông vôùi cô quan Baûo hieåm xaõ hoäi ngaøy nay, giôùi chuû laø ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø nhöõng ngöôøi thôï laø ngöôøi lao ñoäng. Ñaïo luaät BHXH ñaàu tieân treân theá giôùi taïi Ñöùc do Bismarck soaïn thaûo vaø ban haønh naêm 1883. Ñeán naêm 1885 Bismarck laïi cho ra ñôøi ñaïo luaät tai naïn lao ñoäng vaø ñeán naêm 1888, OÂng tieáp tuïc ban haønh cheá ñoä höu trí. Sau ñoù, nhöõng nöôùc khaùc cuõng hình thaønh heä thoáng BHXH nhö Aùo, Tieäp Khaéc ( 1906), Newzealand (1909), Italia (1919), Lieân Xoâ (1922), Myõ (1953), hieän nay haàu heát caùc nöôùc ñeàu coù cô quan BHXH, BHXH ñaõ trôû thaønh chính saùch xaõ hoäi cuûa taát caû caùc nöôùc, khoâng nhöõng quyõ BHXH ñaûm baûo cuoäc soáng cho ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình cuûa hoï luùc hoaïn naïn, maø coøn goùp phaàn baûo ñaûm an toaøn xaõ hoäi vaø phaùt trieån kinh teá, oån ñònh chính trò. Luùc ñaàu chæ coù giôùi chuû ñoùng goùp, veà sau, BHXH phaùt trieån hôn, ngöôøi ta quy ñònh luoân caû söï ñoùng goùp cuûa ngöôøi lao ñoäng, ñieàu naøy coù yù nghóa tieát kieäm cuõng nhö yù nghóa ñeà phoøng ruûi ro cho chính 18 baûn thaân ngöôøi lao ñoäng. Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa BHXH laø laáy soá ñoâng buø soá ít vaø theo thôøi gian tích doàn laïi ñeå laäp quyõ. 1.2 Moät soá khaùi nieäm: 1.2.1. Khaùi nieäm baûo hieåm: Baûo hieåm laø moät caùch thöùc trong quaûn trò [ruûi ro], thuoäc nhoùm bieän phaùp taøi trôï ruûi ro, ñöôïc söû duïng ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng ruûi ro coù toån thaát, thöôøng laø toån thaát veà taøi chính, nhaân maïng,... (trích töø Wikipedia – www.vi.wikipedia.org)(1). Baûo hieåm ñöôïc xem nhö laø moät caùch thöùc chuyeån giao ruûi ro tieàm naêng moät caùch coâng baèng töø moät caù theå sang coäng ñoàng thoâng qua phí baûo hieåm. Coù raát nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau veà Baûo hieåm ñöôïc xaây döïng döïa treân töøng goùc ñoä nghieân cöùu, ví duï nhö: - Xeùt veà maët xaõ hoäi, "Baûo hieåm laø söï ñoùng goùp cuûa soá ñoâng vaøo söï baát haïnh cuûa soá ít"(1). - Xeùt veà goùc ñoä kinh teá, luaät phaùp: "Baûo hieåm laø moät nghieäp vuï qua ñoù, moät beân laø ngöôøi ñöôïc baûo hieåm cam ñoan traû moät khoaûn tieàn goïi laø phí baûo hieåm thöïc hieän mong muoán ñeå cho mình hoaëc ñeå cho moät ngöôøi thöù 3 trong tröôøng hôïp xaûy ra ruûi ro seõ nhaän ñöôïc moät khoaûn ñeàn buø caùc toån thaát ñöôïc traû bôûi moät beân khaùc: ñoù laø ngöôøi baûo hieåm. Ngöôøi baûo hieåm nhaän traùch nhieäm ñoái vôùi toaøn boä ruûi ro vaø ñeàn buø caùc thieät haïi theo caùc phöông phaùp cuûa thoáng keâ"(1). - Xeùt goùc ñoä kyõ thuaät tính: "Baûo hieåm coù theå ñònh nghóa laø moät phöông saùch haï giaûm ruûi ro baèng caùch keát hôïp moät soá löôïng ñaày ñuû caùc ñôn vò ñoái töôïng ñeå bieán toån thaát caù theå thaønh toån thaát coäng ñoàng vaø coù theå döï tính ñöôïc" (1). Theo caùc chuyeân gia Phaùp, moät ñònh nghóa vöøa ñaùp öùng ñöôïc khía caïnh xaõ hoäi (duøng cho baûo hieåm xaõ hoäi) vöøa ñaùp öùng ñöôïc khía caïnh kinh teá (duøng 19 cho baûo hieåm thöông maïi) vaø vöøa ñaày ñuû veà khía caïnh kyõ thuaät vaø phaùp lyù coù theå phaùt bieåu nhö sau: "Baûo hieåm laø moät hoaït ñoäng qua ñoù moät caù nhaân coù quyeàn ñöôïc höôûng trôï caáp nhôø vaøo moät khoaûn ñoùng goùp cho mình hoaëc cho ngöôøi thöù 3 trong tröôøng hôïp xaûy ra ruûi ro. Khoaûn trôï caáp naøy do moät toå chöùc traû, toå chöùc naøy coù traùch nhieäm ñoái vôùi toaøn boä caùc ruûi ro vaø ñeàn buø caùc thieät haïi theo caùc phöông phaùp cuûa thoáng keâ"(1). 1.2.2 Khaùi nieäm Baûo hieåm xaõ hoäi Theo töø ñieån Baùch khoa Vieät Nam thì: “Baûo hieåm xaõ hoäi laø moät cheá ñoä phaùp ñònh baûo veä ngöôøi lao ñoäng, söû duïng nguoàn tieàn ñoùng goùp cuûa ngöôøi lao ñoäng, cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø ñöôïc söï taøi trôï, baûo hoä cuûa Nhaø nöôùc nhaèm trôï giuùp vaät chaát cho ngöôøi ñöôïc baûo hieåm vaø gia ñình trong tröôøng hôïp bò giaûm hoaëc maát thu nhaäp bình thöôøng do oám ñau, tai naïn lao ñoäng, beänh ngheà nghieäp, thai saûn, thaát nghieäp, heát tuoåi lao ñoäng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät hoaëc cheát” [36, tr 18]. Theo ñieàu 3 Luaät Baûo hieåm xaõ hoäi hieän haønh, BHXH laø söï baûo ñaûm thay theá hoaëc buø ñaép moät phaàn thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng treân cô sôû ñoùng goùp vaøo quyõ BHXH khi hoï bò giaûm hoaëc maát thu nhaäp do oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng, beänh ngheà nghieäp, thaát nghieäp, heát tuoåi lao ñoäng, cheát, treân cô sôû ñoùng vaøo quyõ BHXH [33, tr 6]. Baûo hieåm xaõ hoäi baét buoäc laø loaïi hình baûo hieåm xaõ hoäi maø ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng phaûi tham gia. Duø caùch dieãn ñaït khaùc nhau nhöng nhìn chung hai khaùi nieäm naøy ñeàu theå hieän roõ baûn chaát vaø ñaëc tröng caàn coù cuûa BHXH. Cuï theå, ñaõ neâu baät ñöôïc: - BHXH laø nhöõng quy ñònh cuûa nhaø nöôùc ñeå ñaûm baûo quyeàn lôïi cho ngöôøi lao ñoäng. 20 Ngöôøi lao ñoäng ñöôïc trôï giuùp vaät chaát trong tröôøng hôïp oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng, beänh ngheà nghieäp, maát vieäc laøm, heát tuoåi lao ñoäng, cheát. Ngöôøi lao ñoäng phaûi coù traùch nhieäm ñoùng goùp ñeå baûo ñaûm quyeàn lôïi cho chính hoï. Nhö vaäy, coù theå hieåu BHXH laø söï baûo ñaûm thay theá hoaëc buø ñaép moät phaàn thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng treân cô sôû ñoùng goùp vaøo quyõ BHXH khi hoï bò giaûm hoaëc maát thu nhaäp do oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng, beänh ngheà nghieäp, heát tuoåi lao ñoäng, cheát vaø thaát nghieäp do Nhaø nöôùc ñöùng ra toå chöùc thöïc hieän, thoâng qua vieäc hình thaønh vaø söû duïng quyõ taøi chính do söï ñoùng goùp cuûa caùc beân tham gia vaø coù söï uûng hoä cuûa Nhaø nöôùc, nhaèm goùp phaàn baûo ñaûm oån ñònh ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình hoï ñoàng thôøi goùp phaàn baûo veä an toaøn xaõ hoäi. 1.2.3 Ñaëc ñieåm cuûa baûo hieåm xaõ hoäi: Nhö vaäy BHXH ra ñôøi, toàn taïi vaø phaùt trieån laø moät nhu caàu khaùch quan. Neàn kinh teá haøng hoùa caøng phaùt trieån, vieäc thueâ möôùn lao ñoäng trôû neân phoå bieán thì caøng ñoøi hoûi söï phaùt trieån vaø ña daïng cuûa BHXH. BHXH ñöôïc hình thaønh treân cô sôû quan heä lao ñoäng, giöõa caùc beân cuøng tham gia vaø ñöôïc höôûng BHXH. Nhaø nöôùc ban haønh caùc cheá ñoä, chính saùch BHXH, toå chöùc ra cô quan chuyeân traùch, thöïc hieän nhieäm vuï quaûn lyù hoaït ñoäng BHXH. Chuû söû duïng vaø ngöôøi lao ñoäng coù traùch nhieäm ñoùng goùp ñeå hình thaønh quyõ BHXH. Ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình cuûa hoï ñöôïc cung caáp taøi chính töø quyõ BHXH khi hoï coù ñuû ñieàu kieän theo cheá ñoä BHXH quy ñònh. Ñoù chính laø moái quan heä cuûa beân tham gia BHXH. Töø moái quan heä veà BHXH, neáu xem xeùt moät caùch toaøn dieän thì BHXH haøm chöùa vaø phaûn aùnh nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn sau ñaây: Thöù nhaát, BHXH laø hoaït ñoäng dòch vuï coâng, mang tính xaõ hoäi cao laáy hieäu quaû xaõ hoäi laøm muïc tieâu hoaït ñoäng. Hoaït ñoäng BHXH laø quaù trình toå chöùc, 21 trieån khai thöïc hieän caùc cheá ñoä, chính saùch BHXH cuûa toå chöùc quaûn lyù BHXH ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng tham gia vaø höôûng caùc cheá ñoä BHXH. Thöù hai, BHXH laø moät loaïi haøng hoaù tö nhaân mang tính baét buoäc do nhaø nöôùc cung caáp, neân vieäc tham gia BHXH veà nguyeân taéc laø baét buoäc ñoái vôùi moïi ngöôøi lao ñoäng do Nhaø nöôùc quaûn lyù vaø cung caáp dòch vuï (moät soá nöôùc treân theá giôùi do khu vöïc tö nhaân quaûn lyù vaø cung caáp dòch vuï). Hieän nay ôû Vieät Nam vieäc tham gia BHXH laø baét buoäc, do Nhaø nöôùc quaûn lyù vaø cung caáp. Thöù ba, cơ chế họat ñộng của BHXH theo cơ chế 3 beân: cơ quan BHXH- người söû duïng lao ñoäng - ngöôøi lao ñoäng, cộng theâm cơ chế quản lyù nhaø nước. Bảo hiểm xaõ hoäi bắt buộc do nhaø nước đñứng ra laøm, do vậy thực sự chöa coù thị trường BHXH ở Việt nam. Xeùt thực chất thị trường BHXH ở Việt nam thể hiện đñộc quyền: cung BHXH do Nhaø nước đñộc quyền cung, cầu thì bắt buộc cầu vaø möùc höôûng BHXH coøn thấp neân dẫn đñến chất lượng dịch vuï keùm. Thöù tö, thöïc hieän thoáng nhaát vieäc quaûn lyù nhaø nöôùc veà baûo hieåm xaõ hoäi, thöïc hieän nhieäm vuï thu, quaûn lyù vaø chi traû caùc cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi chaët cheõ, ñuùng ñoái töôïng vaø ñuùng thôøi haïn. Nguoàn ñoùng goùp cuûa caùc beân tham gia ñöôïc ñöa vaøo quyõ rieâng, ñoäc laäp vôùi ngaân saùch Nhaø nöôùc vaø quyõ baûo hieåm xaõ hoäi Cô quan BHXH Ngöôøi SD lao ñoäng Ngöôøi lao ñoäng 22 ñöôïc quaûn lyù taäp trung, thoáng nhaát vaø söû duïng theo nguyeân taéc haïch toaùn caân ñoái thu-chi theo quy ñònh cuûa phaùp luaät, baûo toaøn vaø phaùt trieån. Thöù naêm, ngöôøi lao ñoäng ñöôïc höôûng trôï caáp BHXH treân cô sôû möùc ñoùng vaø thôøi gian ñoùng baûo hieåm xaõ hoäi, coù chia seû ruûi ro vaø thöøa keá. Thoâng thöôøng, möùc ñoùng goùp vaø möùc höôûng trôï caáp ñeàu coù moái lieân heä ñeán thu nhaäp (tieàn löông, tieàn coâng) cuûa ngöôøi lao ñoäng. Ñieàu naøy theå hieän tính coâng baèng xaõ hoäi gaén lieàn giöõa quyeàn vaø nghóa vuï cuûa ngöôøi lao ñoäng. Toùm laïi, BHXH laø nhöõng chính saùch, cheá ñoä do nhaø nöôùc quy ñònh ñeå ñaûm baûo quyeàn lôïi vaät chaát cho ngöôøi tham gia BHXH döïa treân quan heä cung – caàu treân thò tröôøng. BHXH laø moät haøng hoaù tö nhaân mang tính baét buoäc do Nhaø nöôùc quaûn lyù vaø cung caáp; hoaït ñoäng theo nguyeân taéc laáy soá ñoâng buø soá ít, chia seû ruûi ro, quyõ BHXH ñoäc laäp vôùi ngaân saùch nhaø nöôùc, quaûn lyù taäp trung thoáng nhaát. 1.3 Phaân tích caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi toång thu BHXH: Ñeå coù theå ñeà ra nhöõng bieän phaùp cuï theå ñeå taêng thu BHXH, choáng thaát thu BHXH nhö hieän nay, chuùng ta phaûi phaân tích caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán toång thu BHXH. Toång thu BHXH chòu aûnh höôûng bôûi caùc yeáu toá sau: Thöù nhaát, Caùc cheá ñoä chính saùch maø ngöôøi lao ñoäng ñöôïc thuï höôûng, hoï thaáy raèng vieäc tham gia BHXH laø coù ích cho hoï vaø gia ñình trong hieän taïi vaø töông lai, töø ñoù, ngöôøi lao ñoäng tích cöïc tham gia vaø ñoøi quyeàn lôïi cuûa mình. Do ñoù, caàn phaûi xaùc ñònh chính xaùc lôïi ích maø BHXH mang laïi cho ngöôøi lao ñoäng, vaø kích thích ngöôøi lao ñoäng ñaáu tranh giaønh quyeàn lôïi cuûa mình, buoäc chuû doanh nghieäp phaûi thöïc hieän trích noäp BHXH. Thöù hai, ñoái vôùi caùc doanh nghieäp, caàn xaùc ñònh raèng hoïat ñoäng naøy laø loaïi chính saùch maø doanh nghieäp tham gia nhaèm ñaûm baûo ñöôïc tính oån ñònh nhaân söï, söï oån ñònh naøy giuùp doanh nghieäp maïnh daïn ñeà ra chieán löôïc phaùt trieån 23 kinh doanh, maïnh daïn kyù keát caùc hôïp ñoàng ñeå taêng doanh thu, taêng lôïi nhuaän cho doanh nghieäp. Quaùn trieät ñöôïc tö töôûng ñoù, seõ laøm taêng söùc caïnh tranh cuûa doanh nghieäp, do ñoù, soá doanh nghieäp tham gia BHXH caøng nhieàu, thì soá thu BHXH seõ caøng cao. Coù raát nhieàu doanh nghieäp hieän nay neù traùnh, coá tình trì hoaõn tham gia trích noäp BHXH cho ngöôøi lao ñoäng. Thöù ba, Neáu nhö tham gia BHXH baèng vôùi thu nhaäp thöïc teá cuûa ngöôøi lao ñoäng trong thôøi kyø hoï coøn laøm vieäc, nhö vaäy, möùc thuï höôûng caùc cheá ñoä seõ cao, ñaûm baûo chi phí cho ngöôøi lao ñoäng trong luùc hoaïn naïn, oám ñau, thai saûn, cheát, .. Maët khaùc, khi veà höu, möùc löông höu seõ ñaûm baûo chi phí sinh hoaït cho hoï. Thöù tö, yeáu toá toång thu BHXH cuõng phuï thuoäc vaøo caùc quy ñònh cuûa nhaø nöôùc. Neáu caùc quy ñònh thích hôïp, quaûn lyù chaët cheõ vaø coù caùc bieän phaùp cheá taøi cuï theå vaø nghieâm khaéc, seõ laøm cho caû doanh nghieäp vaø ngöôøi lao ñoäng khoâng theå troán noäp. Thöù naêm, phöông thöùc tính tieàn ñoùng BHXH vaø möùc thuï höôûng töø caùc cheá ñoä, chính saùch thuoäc BHXH ñeàu phuï thuoäc vaøo möùc löông trích noäp BHXH. Chæ coù moät soá ít lao ñoäng ñoùng BHXH vôùi möùc löông ñuùng vôùi möùc thöïc lónh. Coøn laïi ngöôøi söû duïng lao ñoäng (thuoäc caùc coâng ty TNHH, DNTN, Coå phaàn trong nöôùc vaø caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö töø caùc nöôùc Chaâu Aù nhö Haøn quoác, Ñaøi Loan, .) thöôøng ñoùng BHXH theo möùc löông toái thieåu theo töøng thôøi kyø do nhaø nöôùc quy ñònh. Möùc löông naøy so vôùi thu nhaäp thöïc teá cuûa ngöôøi lao ñoäng thì raát thaáp. Cuoái cuøng, tyû leä trích noäp BHXH cuõng laø yeáu toá quan troïng trong toång soá thu BHXH, tyû leä naøy cuõng aûnh höôûng ñeán taâm lyù cuûa ngöôøi tham gia BHXH, hoï so saùnh giöõa möùc ñoùng goùp vaø möùc thuï höôûng, caùc beân tham gia BHXH, neáu caûm thaáy khoâng phuø hôïp seõ coá tình neù traùnh laøm thaát thu BHXH, doanh nghieäp 24 hieän nay ñoùng 15% löông cho BHXH, tuy nhieân, hoï khoâng heà nhìn thaáy ñöôïc lôïi ích gì khi tham gia BHXH, chæ thaáy phaûi boû ra chi phí quaù lôùn. Do ñoù, neáu tyû leä thích hôïp, caân baèng giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng seõ laøm cho doanh nghieäp caûm thaáy coù söï coâng baèng, töø ñoù, tích cöïc tham gia BHXH hôn. 1.4 Sô löôïc veà caùc chính saùch chuû yeáu cuûa BHXH VN. 1.4.1 Ñoái töôïng thöïc hieän: Ñoái töôïng tham gia BHXH theo hình thöùc baét buoäc laø ngöôøi Vieät Nam laøm vieäc ôû caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc; doanh nghieäp thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá ngoaøi quoác doanh; doanh nghieäp coù voán ñaàu tö cuûa nöôùc ngoaøi; caùc cô quan, toå chöùc nöôùc ngoaøi, toå chöùc quoác teá taïi Vieät Nam; caùc toå chöùc kinh doanh dòch vuï, doanh nghieäp thuoäc caùc cô quan haønh chính söï nghieäp, ñaûng, ñoaøn theå; toå chöùc chính trò, chính trò – xaõ hoäi; toå chöùc xaõ hoäi - ngheà nghieäp; caùn boä, coâng chöùc trong caùc cô quan haønh chính söï nghieäp, ñaûng, ñoaøn theå; só quan, quaân nhaân chuyeân nghieäp, coâng nhaân vieân quoác phoøng, haï só quan, binh só quaân ñoäi nhaân daân vaø coâng an nhaân daân; caùc toå chöùc khaùc coù söû duïng lao ñoäng. Tröôùc naêm 2003, Nghò ñònh 12/CP cuûa Chính phuû quy ñònh caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh phaûi söû duïng töø 10 lao ñoäng trôû leân môùi thuoäc ñoái töôïng thöïc hieän, nhöng keå töø thaùng 01/2003, caên cöù Nghò ñònh 01/2003/NÑ-CP thì ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc theo cheá ñoä hôïp ñoàng lao ñoäng töø 3 thaùng trôû leân, hoaëc hôïp ñoàng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn ôû moïi cô quan, toå chöùc, doanh nghieäp ñeàu laø ñoái töôïng baét buoäc thöïc hieän BHXH, baát keå hoï laøm vieäc trong cô quan, toå chöùc coù söû duïng bao nhieâu lao ñoäng. 1.4.2 Caùc cheá ñoä trôï caáp: 1.4.2.1 Trôï caáp oám ñau: Ngöôøi lao ñoäng khi bò oám ñau phaûi taïm nghæ vieäc ñöôïc traû trôï caáp baèng 75% tieàn löông trong thôøi gian töø 30 ñeán 60 ngaøy/naêm tuøy vaøo thôøi gian tham gia 25 BHXH vaø tính chaát naëng nhoïc, ñoäc haïi, khoù khaên cuûa coâng vieäc cuûa hoï. Neáu laø beänh daøi ngaøy thì ñöôïc trôï caáp trong 180 ngaøy ñaàu laø 75% tieàn löông, quaù thôøi haïn treân thì möùc trôï caáp seõ laø 65 - 70% tieàn löông (töø 01/2007 möùc höôûng töông öùng seõ laø: 65%, 45% vaø 55%), tuyø theo thôøi gian ñoùng BHXH; Töø thaùng 07/2002, nhaø nöôùc boå sung cheá ñoä nghæ döôõng söùc. Ngöôøi lao ñoäng sau khi nghæ vì oám ñau, thai saûn, neáu söùc khoûe coøn yeáu seõ ñöôïc nghæ döôõng söùc theâm töø 5 ñeán 10 ngaøy nöõa, vôùi möùc trôï caáp 50.000ñ/ ngaøy, neáu laø nghæ taïi gia ñình, 100.000ñ/ ngaøy, neáu laø ñi nghæ taäp trung taïi caùc nhaø nghæ. (theoLuaät môùi töông öùng laø 25% vaø 40% möùc löông toái thieåu chung) 1.4.2.2 Trôï caáp thai saûn: Lao ñoäng nöõ khi thai saûn (hoaëc nhaän nuoâi con nuoâi) ñöôïc höôûng trôï caáp baèng 100% tieàn löông thaùng, trong thôøi gian töø 4 – 6 thaùng, tuøy theo tính chaát naëng nhoïc, ñoäc haïi, nguy hieåm cuûa coâng vieäc, vaø ñöôïc trôï caáp moät laàn baèng hai laàn löông toái thieåu chung. Ngoaøi ra, thôøi gian nghæ vieäc höôûng cheá đñoä thai saûn, maëc duø khoâng phaûi ñoùng BHXH nhöng vaãn ñöôïc tính laø thôøi gian tham gia baûo hieåm xaõ hoäi. 1.4.2.3 Trôï caáp tai naïn lao ñoäng (TNLÑ) – beänh ngheà nghieäp (BNN): Ngöôøi bò tai naïn lao ñoäng hoaëc beänh ngheà nghieäp maø suy giaûm töø 5% ñeán 30% khaû naêng lao ñoäng, ñöôïc trôï caáp moät laàn töø 4 ñeán 12 thaùng löông toái thieåu (töø 01/2007 laø 5 ñeán 17,5% thaùng löông toái thieåu); bò suy giaûm töø 31% ñeán 100% khaû naêng lao ñoäng, ñöôïc traû trôï caáp haøng thaùng suoát ñôøi vôùi möùc töø 0,4 ñeán 1,6 thaùng löông toái thieåu (töø 01/2007 laø 0,3 ñeán 1,68 möùc löông toái thieåu, vaø ñöôïc coäng theâm moät khoaûn trôï caáp baèng 3% möùc tieàn löông, tieàn coâng tính cho moãi naêm tham gia baûo hieåm xaõ hoäi). 1.4.2.4 Trôï caáp höu trí: 26 Coøn goïi laø löông höu, traû cho ngöôøi lao ñoäng khi veà nghæ höu. Ñieàu kieän höôûng laø ngöôøi lao ñoäng nam ñuû 60 tuoåi, nöõ ñuû 55 tuoåi, coù toái thieåu 15 naêm ñoùng BHXH. Löông höu ñöôïc tính baèng 45% möùc bình quaân tieàn löông ñoùng BHXH haøng thaùng cho 15 naêm ñoùng BHXH ñaàu tieân, sau ñoù cöù theâm moät naêm ñoùng thì coäng theâm 2% (vôùi nam) hoaëc 3% (vôùi nöõ), nhöng toái ña laø 75%. Ngoaøi ra, cöù moãi naêm ñoùng BHXH vöôït quaù 30 naêm (vôùi nam), hoaëc 25 naêm (vôùi nöõ) thì ñöôïc trôï caáp theâm moät laàn baèng nöûa thaùng löông bình quaân. Trong ñoù, möùc bình quaân tieàn löông ñoùng BHXH ñoái vôùi khu vöïc nhaø nöôùc ñöôïc tính döïa treân möùc tieàn löông cuûa 5 naêm cuoái, ñoái vôùi caùc khu vöïc coøn laïi thì tính bình quaân tieàn löông caû quaù trình ñoùng BHXH. Nhöõng lao ñoäng laøm vieäc trong moâi tröôøng khoù khaên, gian khoå, ñoäc haïi, nguy hieåm, hoaëc coù ñuû 30 naêm ñoùng BHXH, ñöôïc nghæ höu tröôùc tuoåi quy ñònh ñeán 5 naêm; hoaëc neáu coù ñuû 20 naêm ñoùng BHXH vaø bò maát söùc lao ñoäng töø 61% trôû leân thì cuõng ñöôïc höôûng cheá ñoä höu trí maø khoâng keå ñeán tuoåi ñôøi, nhöng vôùi möùc thaáp hôn (tröø 1% cho moãi naêm veà höu tröôùc tuoåi). Möùc löông höu thaáp nhaát cuõng baèng möùc tieàn löông toái thieåu chung do nhaø nöôùc quy ñònh töøng thôøi kyø. Töø 01/2007, phaûi coù toái thieåu 20 naêm ñoùng BHXH môùi ñöôïc höôûng cheá ñoä höu trí. Möùc bình quaân tieàn löông ñoùng BHXH laøm caên cöù tính cheá ñoä höu trí cuûa khu vöïc nhaø nöôùc döïa treân tieàn löông cuûa 5 naêm, 6 naêm, 8 naêm hoaëc 15 naêm cuoái cuøng ñoùng BHXH, tuøy theo thôøi ñieåm ngöôøi lao ñoäng baét ñaàu tham gia BHXH: tröôùc 1995; töø 1995 ñeán 2000; töø 2001 ñeán 2006, vaø töø 2007 trôû ñi. Ñoái vôùi caùc khu vöïc coøn laïi thì vaãn tính bình quaân tieàn löông caû quaù trình ñoùng BHXH. Nhöõng lao ñoäng khi nghæ vieäc maø chöa ñuû ñieàu kieän höôûng cheá ñoä höu trí thì ñöôïc nhaän trôï caáp moät laàn vôùi möùc: moãi naêm ñoùng BHXH ñöôïc trôï caáp 27 moät thaùng röôûi (1,5) tieàn löông, hoaëc baûo löu quaù trình naøy ñeå tieáp tuïc tham gia BHXH ôû nôi khaùc, chôø ñuû ñieàu kieän thì höôûng cheá ñoä höu trí. 1.4.2.5 Trôï caáp töû tuaát: Ngöôøi lao ñoäng (hoaëc ngöôøi ñang höôûng cheá ñoä höu trí) bò cheát, thì thaân nhaân ñöôïc nhaän tieàn mai taùng phí baèng 10 thaùng tieàn löông toái thieåu, vaø trôï caáp tuaát haøng thaùng hoaëc moät laàn. Nhöõng thaân nhaân chuû yeáu cuûa ngöôøi cheát (cha, meï, vôï, choàng, con) ñaõ quaù tuoåi lao ñoäng, hoaëc chöa ñeán tuoåi lao ñoäng ñöôïc trôï caáp haøng thaùng baèng 40% möùc tieàn löông toái thieåu chung. Tröôøng hôïp thaân nhaân khoâng coøn ai thuoäc dieän naøy thì nhaän trôï caáp moät laàn theo möùc moãi naêm ñoùng BHXH ñöôïc höôûng nöûa thaùng löông. 1.5 Phaân bieät BHXH vôùi BH thöông maïi: Hoaït ñoäng BH thöông maïi döïa treân caùc ruûi ro khaùch quan, nhö thieân tai, hoûa hoaïn, hoaëc tai naïn cuûa con ngöôøi nhö beänh, cheát, . Ñoái töôïng ñöôïc baûo hieåm khoâng nhaát thieát phaûi laø ngöôøi lao ñoäng, ñoù coù theå laø con ngöôøi, taøi saûn vaät theå vaø phi vaät theå. Hoï phaûi traû moät möùc phí bao goàm phí baûo hieåm, phí quaûn lyù vaø coù theå caû laõi suaát cho cô quan baûo hieåm. Caùc coâng ty, ñôn vò kinh doanh baûo hieåm hoaït ñoäng coù tính chaát kinh doanh roõ reät. Baûo hieåm xaõ hoäi hay baûo hieåm kinh doanh nhìn chung ñeàu höôùng veà moät muïc ñích laø oån ñònh ñôøi soáng con ngöôøi, nhöõng ñieåm khaùc nhau cuûa hai loaïi baûo hieåm naøy ñöôïc bieåu hieän thoâng qua baûng phaân tích sau ñaây: 28 Baûng 1.1 So Saùnh BHXH vaø BH thöông maïi Noäi dung Baûo hieåm xaõ hoäi Baûo hieåm kinh doanh Ñoái töôïng - Con ngöôøi (ngöôøi lao ñoäng, coâng chöùc, löïc löôïng vuõ trang, . Laø coâng daân nöôùc sôû taïi Con ngöôøi, taøi saûn, . Quan heä BH - Laâu daøi vaø töông ñoái oån ñònh, tích doàn theo thôøi gian döï treân quan heä lao ñoäng - coù theå daøi hay ngaén tuyø theo loaïi baûo hieåm Nguoàn quyõ hình thaønh Do ngöôøi lao ñoäng vaø chuû doanh nghieäp ñoùng goùp Phí ñoùng cuûa ngöôøi tham gia Tính chaát hoaït ñoäng Mang tính xaõ hoäi cao, coù haïch toaùn nhöng khoâng phaûi haïch toaùn kinh doanh. Nguoàn quyõ phaûi ñöôïc baûo toàn vaø phaùt trieån nhaèm thoûa maõn chi traû trôï caáp cho ñoái töôïng höôûng. Haïch toaùn kinh doanh, lôøi aên loã chòu Muïc ñích chi Chi caùc cheá ñoä BHXH, chi phí quaûn lyù vaø döï phoøng, khoâng phaûi noäp thueá. Chi cho boài thöôøng, chi ñeå ngaên ngöøa tai naïn coù theå xaûy ra, chi cho quaûn lyù, döï phoøng, noäp thueá ngaân saùch Moâ hình hoaït ñoäng BHXH Trung öông, BHXH ñòa phöông. Taäp ñoaøn, Toång coâng ty, coâng ty, caùc ñaïi lyù, chi nhaùnh. 29 Qua baûng so saùnh treân, BHXH theå hieän roõ baûn chaát cuûa noù, khoâng vì muïc ñích kinh doanh, tìm kieám lôïi nhuaän, BHXH mang tính nhaân vaên cao, mang ñeán cho ngöôøi lao ñoäng ñôøi soáng vaät chaát cuõng nhö tinh thaàn, theå hieän söï quan taâm cuûa coäng ñoàng, cuûa xaõ hoäi ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng. 30 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG COÂNG TAÙC QUAÛN LYÙ THU BHXH TREÂN ÑÒA BAØN QUAÄN 12. 2.1 Toång quan veà quaän 12: 2.1.1 Ñaëc ñieåm kinh teá, daân soá cuûa Quaän 12: Quaän 12 laø moät trong nhöõng Quaän môùi ñöôïc thaønh laäp theo Nghò ñònh soá 03/CP ngaøy 06/01/1997 cuûa Chính phuû nöôùc Coäng hoøa Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät nam vaø chính thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng keå töø ngaøy 01/4/1997 theo ñeà nghò cuûa UBND thaønh phoá Hoà Chí Minh nhaèm phuïc vuï cho söï chuyeån dòch cô caáu kinh teá cuûa thaønh phoá Hoà Chí Minh. Quaän 12 ñöôïc taùch ra töø 7 xaõ cuûa huyeän Hoùc moân cuõ coù truyeàn thoáng Caùch maïng cuûa queâ höông 18 thoân vöôøn traàu, vöôøn cau ñoû, chieán khu Thaïnh Loäc - An Phuù Ñoâng, bao goàm 11 phöôøng. Quaän 12 naèm ôû phía Taây Baéc Thaønh phoá Hoà Chí Minh veà höôùng Taây Ninh, Campuchia. Ranh giôùi ñöôïc xaùc ñònh bôûi: phía Ñoâng giaùp Quaän Thuû Ñöùc, tænh Bình Döông, xaõ Nhò Bình huyeän Hoùc Moân; phía Taây giaùp xaõ Baø Ñieåm, xaõ Taân Xuaân huyeän Hoùc Moân; phía Baéc giaùp xaõ Ñoâng Thaïnh huyeän Hoùc Moân vaø phía Nam giaùp quaän Bình Thaïnh, quaän Goø vaáp vaø quaän Taân Bình. 2.1.1.1 Sô löôïc veà tình hình kinh teá xaõ hoäi treân ñòa baøn quaän: * Veà daân soá: Qua soá lieäu theå hieän treân phuï luïc 1 nhaän thaáy daân soá quaän 12 taêng khaù nhanh trong hai naêm 1997 – 2005. Quy moâ daân soá töø 125.582 ngöôøi naêm 1997 leân 303.962 ngöôøi naêm 2005. Möùc taêng daân soá chuû yeáu laø taêng cô hoïc. Taêng tröôûng cô hoïc trong nhöõng naêm qua moät phaàn do lao ñoäng ôû caùc khu vöïc laân caän ñeán quaän 12 tìm kieám vieäc laøm, tuy nhieân, quan troïng nhaát vaãn laø caùc hoä gia 31 ñình ñeán ñònh cö treân ñòa baøn quaän 12, do ñoù khoâng coù söï bieán ñoäng naøo lôùn veà cô caáu daân soá theo ñoä tuoåi. Söï gia taêng daân soá trong thôøi gian vöøa qua treân ñòa baøn quaän 12 do chính saùch giaõn daân ôû caùc quaän trung taâm, töø caùc tænh, caùc huyeän ngoaïi thaønh ñeán ñeå tìm kieám vieäc laøm. * AÛnh höôûng söï gia taêng daân soá ñoái vôùi söï phaùt trieån kinh teá cuûa quaän 12: Daân soá taêng nhanh seõ taïo ra nguoàn lao ñoäng ngaøy caøng lôùn, ñaây laø moät trong nhöõng yeáu toá noäi löïc cô baûn, quan troïng goùp phaàn thuùc ñaåy phaùt trieån kinh teá ñòa phöông. Daân soá taêng nhanh trong khi heä thoáng haï taàng kyõ thuaät - xaõ hoäi cuûa Quaän coøn thaáp keùm chöa ñaùp öùng kòp thôøi nhu caàu veà nhaø ôû, ñi laïi, hoïc haønh, chaêm soùc söùc khoûe, ñaøo taïo ngheà cuûa ngöôøi daân. Toùm laïi: Daân soá quaän 12 chuû yeáu laø daân soá treû. Phaàn lôùn daân soá naèm trong ñoä tuoåi lao ñoäng. Daân soá trong ñoä tuoåi lao ñoäng chieám 55% toång daân soá. Daân soá ngoaøi ñoä tuoåi lao ñoäng chieám 45%, trong ñoù töø 10 – 18 tuoåi chieám 17,14%. Ñaây laø löïc löôïng coù theå boå sung vaøo löïc löôïng lao ñoäng cuûa quaän 12 nhaát laø lao ñoäng trong caùc hoä gia ñình. * Veà lao ñoäng: Lao ñoäng treân ñòa baøn quaän 12 chuû yeáu laø lao ñoäng treû. Lao ñoäng trong ñoä tuoåi chieám tyû troïng lôùn, naêm 1997 chieám 96,65%, naêm 2005 chieám 97% toång soá lao ñoäng vaø coù xu höôùng gia taêng. Söï phaùt trieån kinh teá treân ñòa baøn quaän 12 trong thôøi gian qua maëc duø ñaït ñöôïc möùc taêng tröôûng cao nhöng phaûi nhìn nhaän raèng caùc ngaønh kinh teá chöa coù khaû naêng thu huùt heát lao ñoäng treân ñòa baøn. Nhieàu choã laøm vieäc môùi ñöôïc taïo ra nhöng coøn ít so vôùi nhu caàu tìm kieám vieäc laøm. Maët khaùc, trình ñoä vaên hoùa vaø 32 chuyeân moân cuûa ngöôøi lao ñoäng hieän nay cuõng laø trôû ngaïi ñaùng keå ñeå coù theå vaøo laøm vieäc ôû caùc xí nghieäp. 2.1.1.2 Tình hình phaùt trieån kinh teá quaän 12 giai ñoaïn 1997 – 2006: Tình hình phaùt trieån kinh teá quaän 12 giai ñoaïn 1997 – 2006 ñöôïc theå hieän cuï theå qua Phuï luïc 3: “ Tình hình phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá chuû yeáu Quaän 12 giai ñoaïn 1997 – 2006”. Tình hình kinh teá quaän 12 sau hôn 10 naêm thaønh laäp ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu sau: Cô caáu kinh teá treân ñòa baøn chuyeån dòch theo höôùng tích cöïc, ñuùng quy hoaïch. Ngaønh CN-TTCN giöõ tyû troïng oån ñònh (naêm 1997 chieám 38%, naêm 2006 taêng leân 41%), ngaønh TM-DV ngaøy caøng chieám tyû troïng cao (naêm 1997 chieám 51%, ñeán naêm 2006 laø 57%), tyû troïng ngaønh noâng nghieäp ngaøy caøng giaûm (naêm 1997 chieám 11%, ñeán naêm 2006 coøn 2%). Toác ñoä taêng tröôûng kinh teá haøng naêm ñeàu vöôït keá hoaïch. Toång giaù trò saûn xuaát coâng nghieäp, noâng nghieäp vaø dòch vuï töø 738.971 trieäu ñoàng (naêm 1997) ñaõ taêng leân 3.336.532 trieäu ñoàng (naêm 2006), toác ñoä taêng tröôûng bình quaân haøng naêm 18,33%, trong ñoù, giaù trò saûn xuaát CN-TTCN taêng 19,98% (Nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng boä laàn II laø 12 – 14%) taäp trung caùc ngaønh chuû löïc nhö: deät, may, caùc saûn phaåm töø kim loaïi Caùc doanh nghieäp ñaõ chuû ñoäng trong ñaàu tö, ñoåi môùi maùy moùc thieát bò vaø coâng ngheä, vôùi toång voán ñaàu tö laø 1.019.870 trieäu ñoàng ñaït 203,9% so vôùi giai ñoaïn 1997 – 2000. Soá löôïng vaø chaát löôïng saûn phaåm ñöôïc naâng leân, coù uy tín treân thò tröôøng. Veà thöông maïi – dòch vuï, doanh soá naêm 1997 ñaït 378.632 trieäu ñoàng, ñeán naêm 2005 ñaït 1.587.778 trieäu ñoàng, toác ñoä taêng tröôûng bình quaân haøng naêm 19,63% (Nghò quyeát Ñaïi hoäi II laø 12 – 14%), trong ñoù TM-DV ngoaøi quoác doanh chieám 99,3%. Moät soá chôï ñöôïc xaây döïng môùi ñöôïc ñöa vaøo hoaït ñoäng phuïc vuï 33 nhu caàu tieâu duøng cuûa ngöôøi daân. Saûn xuaát noâng nghieäp ngaøy caøng thu heïp, toác ñoä giaûm bình quaân haøng naêm laø 3,10%. Nhieàu moâ hình saûn xuaát môùi ñaùp öùng nhu caàu thò tröôøng, noâng saûn phaåm haøng hoaù coù hieäu quaû kinh teá cao ñöôïc theå nghieäm vaø ñang töøng böôùc ñöôïc môû roäng nhö ba ba, caù saáu, hoa, caù kieång Hình thöùc saûn xuaát hôïp taùc ñöôïc chuù yù phaùt trieån, ñaõ hình thaønh laøng ngheà nuoâi caù saáu vaø ñang hình thaønh laøng ngheà hoa kieång, caù caûnh 2.2 . Thöïc traïng hoaït ñoäng quaûn lyù thu baûo hieåm xaõ hoäi treân ñòa baøn quaän 12 2.2.1 Toång quan veà hoaït ñoäng quaûn lyù thu BHXH qua caùc giai ñoaïn: Ngaøy 16/02/1995 Chính phuû ban haønh Nghò ñònh 19/CP thaønh laäp BHXH Vieät Nam treân cô sôû thoáng nhaát caùc toå chöùc BHXH ôû trung öông vaø ñòa phöông thuoäc heä thoáng lao ñoäng –thöông binh vaø xaõ hoäi, Toång Lieân ñoaøn lao ñoäng Vieät Nam ñeå giuùp Thuû töôùng Chính phuû chæ ñaïo coâng taùc quaûn lyù quyõ BHXH vaø thöïc hieän caùc cheá ñoä chính saùch BHXH theo phaùp luaät Nhaø nöôùc. Treân cô sôû taùch Huyeän Hoùc Moân ra thaønh Quaän 12 vaø Huyeän Hoùc Moân naêm 1997, BHXH Quaän 12 ra ñôøi vaø ñi vaøo hoaït ñoäng töø thaùng 3 naêm 2003. 2.2.1.1 Hoaït ñoäng quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi tröôùc naêm 1995 Thôøi kyø ñaàu chöùc naêng thu vaø quaûn lyù quyõ BHXH chöa ñöôïc xaùc ñònh roõ, chæ ñeán khi coù Nghò ñònh soá 39/CP ngaøy 22/3/1962 môùi quy ñònh nguoàn thu vaø cô quan chòu traùch nhieäm. Nguoàn thu BHXH luùc naøy goàm: - Tieàn do caùc cô quan, ñôn vò, caùc xí nghieäp, coâng tröôøng, noâng tröôøng, laâm tröôøng cuûa Nhaø nöôùc noäp haøng thaùng vaøo quyõ BHXH theo moät tyû leä phaàn traêm nhaát ñònh so vôùi toång quyõ tieàn löông; - Tieàn trôï caáp haøng naêm cuûa Nhaø nöôùc cho quyõ BHXH trong nhöõng tröôøng hôïp thaät caàn thieát; - Caùc khoaûn thu khaùc thuoäc quyõ BHXH cuûa Nhaø nöôùc. 34 Cô caáu hình thaønh quyõ BHXH veà cô baûn laø oån ñònh cho ñeán nay, chæ coù moät soá thay ñoåi ñoù laø sau naøy coù quy ñònh roõ caû ngöôøi lao ñoäng cuõng phaûi tham gia BHXH vaø tyû leä ñoùng BHXH cuõng coù söï thay ñoåi theo töøng thôøi kyø. Quy ñònh veà quaûn lyù thu BHXH thôøi kyø tröôùc 1995 maëc duø ñaõ coù cô quan chòu traùch nhieäm, nhöng cô cheá thöïc hieän laïi khoâng roõ neân ñaõ phaùt sinh nhieàu baát caäp. Cuï theå laø phaàn quyõ do heä thoáng Coâng ñoaøn thu vaø quaûn lyù chæ ñöôïc phaûn aûnh treân soå saùch, coøn thöïc teá laø thöïc hieän phöông thöùc khoaùn thu, khoaùn chi, nghóa laø ñôn vò söû duïng lao ñoäng töï chi traû cho ngöôøi lao ñoäng khi ñuû ñieàu kieän höôûng caùc cheá ñoä BHXH ngaén haïn, soá coøn laïi môùi noäp leân toå chöùc coâng ñoaøn moät tyû leä nhaát ñònh ñeå chi hoaït ñoäng boä maùy quaûn lyù. Coøn phaàn quyõ do Boä Lao ñoäng - Thöông binh vaø Xaõ hoäi quaûn lyù laïi nhôø cô quan thueá thu hoä (ñoái vôùi caùc xí nghieäp, coâng, noâng, laâm tröôøng) phaàn ñoùng cuûa ñôn vò haønh chính söï nghieäp thì do ngaân saùch nhaø nöôùc giöõ laïi ngay khi caáp löông cho ñôn vò. Coøn caùc cheá taøi phaùp luaät ñaûm baûo cho vieäc thöïc hieän thu, noäp BHXH gaàn nhö khoâng coù. Vôùi cô cheá vaø toå chöùc thöïc hieän nhö vaäy, coäng theâm ñieàu kieän saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp trong cô cheá keá hoaïch hoùa taäp trung, bao caáp luoân gaëp khoù khaên, neân thôøi kyø tröôùc 1995 quyõ BHXH chæ toàn taïi treân danh nghóa. Do quaûn lyù BHXH phaân taùn khoâng taäp trung, neân khi thöïc hieän ñaõ phaùt sinh nhieàu vaán ñeà choàng cheùo, gaây aùch taéc laøm aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng BHXH, ñaëc bieät laø coâng taùc thu noäp. Vaán ñeà ñaët ra trong coâng taùc thu BHXH laø khoâng xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc ñeán töøng ñoái töôïng, laøm aûnh höôûng ñeán vieäc quaûn lyù vaø tyû leä thu BHXH. Vaø qua ñoù ta thaáy raèng toå chöùc thu vaø quaûn lyù quyõ BHXH nhö ôû treân coøn chöa phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa coâng taùc thu BHXH. Do ñaëc ñieåm cuûa coâng taùc thu BHXH trong thôøi kyø naøy, vieäc thu BHXH ñöôïc chia thaønh hai maûng: Ngaønh Lao ñoäng -Thöông binh vaø xaõ hoäi quaûn lyù thu 35 quyõ höu trí- trôï caáp vaø Lieân ñoaøn lao ñoäng thaønh phoá quaûn lyù thu quyõ oám ñau, thai saûn. 2.2.1.2 Thu BHXH do Ngaønh Lao ñoäng -Thöông binh vaø Xaõ hoäi quaûn lyù Tyû leä thu BHXH tröôùc naêm 1988 laø 1% treân toång quyõ tieàn löông ñeå thöïc hieän chi traû caùc cheá ñoä BHXH nhö: löông höu, trôï caáp maát söùc lao ñoäng vaø trôï caáp tuaát. Naêm 1988 Chính phuû ñieàu chænh tyû leä thu BHXH leân 10% quyõ tieàn löông do cô quan, xí nghieäp Nhaø nöôùc trích noäp trong ñoù trích laïi 2% ñeå chi trôï caáp khoù khaên cho coâng nhaân, vieân chöùc, ñeán naêm 1993 Chính phuû ñaõ naâng möùc thu BHXH töø 8% leân 15% quyõ tieàn löông trong ñoù cô quan, xí nghieäp phaûi trích noäp vaøo quyõ BHXH 10% quyõ tieàn löông, caùn boä coâng nhaân, vieân chöùc phaûi noäp vaøo quyõ BHXH 5% tieàn löông cuûa baûn thaân mình. Vieäc quy ñònh ngöôøi lao ñoäng phaûi noäp BHXH töø tieàn löông cuûa baûn thaân mình laø moät böôùc ngoaët trong vieäc ñoåi môùi chính saùch BHXH cuûa Nhaø nöôùc ñeå hoaø nhaäp daàn vaøo thoâng leä chung cuûa quoác teá quy ñònh veà hoaït ñoäng BHXH. Keát quaû thu BHXH trong thôøi kyø 1975-1994 cho thaáy tyû leä thu BHXH so vôùi tyû leä chi BHXH laø raát thaáp Ngaân saùch Nhaø nöôùc luoân phaûi hoã trôï cho vieäc chi caùc cheá ñoä BHXH (nguoàn: Sôû Lao ñoäng –Thöông binh –Xaõ hoäi, Baùo caùo naêm 1975-2005) . 2.2.1.3 Thu BHXH do Lieân ñoaøn lao ñoäng Thaønh phoá quaûn lyù Töø naêm 1975 ñeán naêm 1994 Lieân ñoaøn lao ñoäng thaønh phoá quaûn lyù soá tieàn thu BHXH ñeå chi traû caùc cheá ñoä BHXH ngaén haïn nhö oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng, trôï caáp moät laàn. Tyû leä thu BHXH baèng 5% quyõ tieàn löông, quyõ BHXH khoâng ñöôïc quaûn lyù taäp trung vaø phöông thöùc thu noäp BHXH laø noäp phaàn cheânh leäch sau khi chi caùc cheá ñoä BHXH. Lieân ñoaøn lao ñoäng thöïc hieän cô cheá khoaùn thu, khoaùn chi, töùc laø uûy quyeàn cho caùc ñôn vò söû duïng lao ñoäng töï thu, töï chi caùc cheá ñoä BHXH ngaén haïn. Vì vaäy, hoaït ñoäng quaûn lyù thu BHXH do toå chöùc coâng ñoaøn chòu traùch 36 nhieäm chæ ñöôïc phaûn aûnh treân soå saùch chöùng töø, coøn thöïc teá tieàn thu BHXH naèm laïi ñôn vò söû duïng lao ñoäng ñeå chi traû cho ngöôøi lao ñoäng. Neân vieäc caùc ñôn vò, doanh nghieäp thöïc hieän vieäc thoâng baùo cho toå chöùc coâng ñoaøn veà tình hình thu, chi BHXH caùc cheá ñoä ngaén haïn cuûa ñôn vò laø raát ñôn giaûn vaø hoaøn toaøn thöïc hieän ñöôïc. Ngoaøi ra, trong giai ñoaïn 1975 – 1988, quyõ BHXH cuõng ñöôïc Ngaân saùch Nhaø nöôùc hoã trôï moät phaàn. Toùm laïi, hoaït ñoäng BHXH trong thôøi kyø naøy phaân bieät thaønh 2 maûng khaùc nhau do hai cô quan coù chöùc naêng, nhieäm vuï khaùc nhau quaûn lyù neân phöông thöùc quaûn lyù cöùng nhaéc trong vieäc xaây döïng caùc cheá ñoä nhöng laïi loûng leûo trong vieäc ñieàu haønh toå chöùc thöïc hieän, khoâng phaân bieät chöùc naêng quaûn lyù Nhaø nöôùc vôùi chöùc naêng quaûn lyù quyõ BHXH. Ñoù laø nguyeân nhaân daãn ñeán tình traïng nhieàu cô quan, ñôn vò khoâng thöïc hieän nghieâm tuùc traùch nhieäm BHXH. Maët khaùc do thöïc hieän cô cheá cung caáp vaø caùc öu tieân khaùc ñoái vôùi coâng nhaân, vieân chöùc Nhaø nöôùc naûy sinh taâm lyù chung laø moïi lao ñoäng laøm vieäc ôû caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc, ñeàu tìm moïi caùch vaøo bieân cheá Nhaø nöôùc ñeå ñöôïc höôûng öu ñaõi veà chính saùch BHXH. Chính vì vaäy coâng taùc thu BHXH trong thôøi kyø naøy ñaït hieäu quaû raát thaáp, chöa xaùc ñònh ñöôïc ñoái töôïng phaûi tham gia BHXH. Hoaït ñoäng BHXH phuï thuoäc nhieàu vaøo Ngaân saùch Nhaø nöôùc. 2.2.1.4 Hoaït ñoäng quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi sau naêm 1995 Töø ngaøy 01/7/1995 heä thoáng BHXH chính thöùc hoaït ñoäng theo cô cheá môùi, döïa treân nguyeân taéc ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng phaûi ñoùng BHXH ñeå ngöôøi lao ñoäng ñöôïc höôûng caùc cheá ñoä BHXH. Coù ñoùng BHXH môùi ñöôïc höôûng trôï caáp BHXH: ñoùng goùp tröôùc höôûng sau, ngöôøi ñang laøm vieäc buø ñaép cho ngöôøi ñaõ nghæ, ngöôøi khoeû buø ñaép cho ngöôøi yeáu. Cô cheá môùi naøy phuø hôïp vôùi ñieàu kieän neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû 37 nghóa. Noù ñaõ môû ra khoâng gian roäng lôùn cho taát caû ngöôøi lao ñoäng thuoäc moïi thaønh phaàn kinh teá, ñeàu coù quyeàn tham gia ñoùng vaø höôûng cheá ñoä BHXH. 2.2.2 Noäi dung hoaït ñoäng thu Baûo hieåm xaõ hoäi Yeâu caàu ñaët ra ñoái vôùi hoaït ñoäng thu BHXH laø phaûi thöïc hieän thu BHXH cuûa taát caû ñoái töôïng thuoäc dieän phaûi tham gia BHXH baét buoäc theo luaät ñònh, do ñoù trong coâng taùc thu BHXH ñoøi hoûi phaûi naém chính xaùc quaù trình tham gia BHXH cuûa töøng ngöôøi lao ñoäng vaø nguoàn hình thaønh quyõ BHXH. Vì vaäy hoaït ñoäng thu BHXH phaûi ñöôïc xaây döïng moät caùch ñoàng boä coù heä thoáng ñaûm baûo caùc nguyeân taéc vaø höôùng ñeán muïc tieâu phaûi ñaûm baûo vieäc xaùc ñònh toaøn boä quaù trình tham gia BHXH cuûa töøng ñoái töôïng lao ñoäng vaø cô cheá hoaït ñoäng quyõ BHXH. Noäi dung cô baûn cuûa hoaït ñoäng thu BHXH bao goàm: 2.2.2.1 Ñoái töôïng tham gia BHXH Theo quan ñieåm cuûa Toå chöùc lao ñoäng Theá giôùi (ILO) thì ñoái töôïng tham gia BHXH phaûi laø nhöõng ngöôøi lao ñoäng naèm trong ñoä tuoåi ñöôïc quy ñònh trong luaät ñònh, ñang laøm vieäc, hoaït ñoäng trong moät lónh vöïc naøo ñoù ñeå taïo ra saûn phaåm xaõ hoäi vaø taïo ra thu nhaäp cho baûn thaân. Vì vaäy, ñoái töôïng tham gia BHXH seõ ñöôïc phaân ra thaønh hai daïng: - Ñoái töôïng tham gia BHXH baét buoäc laø nhöõng ngöôøi lao ñoäng trong ñoä tuoåi lao ñoäng naèm trong dieän phaûi tham gia BHXH theo luaät ñònh. Ñaàu tieân caùc nöôùc ñeàu thöïc hieän BHXH baét buoäc ñoái vôùi coâng nhaân vieân chöùc Nhaø nöôùc, sau ñoù môùi môû roäng daàn ra cho ngöôøi lao ñoäng khu vöïc ngoaøi quoác doanh, caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc. - Ñoái töôïng tham gia BHXH töï nguyeän laø nhöõng caù nhaân töï nguyeän trong ñoä tuoåi lao ñoäng thuoäc lónh vöïc thaønh phaàn kinh teá khaùc, nhöõng ngöôøi lao 38 ñoäng ñoäc laäp, noâng daân, buoân baùn nhoû, thôï thuû coâng do coâng vieäc nôi laøm vieäc khoâng oån ñònh, neân khoâng ñöôïc tham gia loaïi hình BHXH baét buoäc. BHXH töï nguyeän coøn laø phöông phaùp chaáp nhaän ñöôïc ñoái vôùi nhöõng ngöôøi lao ñoäng ñaõ töøng tham gia hình thöùc baét buoäc nhöng chöa ñuû ñieàu kieän höôûng nay muoán ñoùng goùp vaøo cheá ñoä daøi haïn ngöôøi lao ñoäng tröïc tieáp ñoùng phí BHXH cho cô quan BHXH. Muïc ñích cuûa loaïi hình naøy laø ñeå baûo veä nhöõng ngöôøi lao ñoäng khoù coù ñieàu kieän tham gia loaïi hình baét buoäc, cuõng nhö taïo ra nhöõng cô hoäi löïa choïn toát hôn cho ngöôøi lao ñoäng noùi chung. 2.2.2.2 Tyû leä thu baûo hieåm xaõ hoäi baét buoäc: Veà tyû leä thu BHXH, khoâng phaûi ngaãu nhieân maø caùc nhaø hoaïch ñònh, xaây döïng chính saùch BHXH ñònh ra moät tyû leä baát kyø maø phaûi döïa treân caùc caên cöù phaùp luaät, trong ñoù coù caùc caên cöù chuû yeáu sau: - Caùc cheá ñoä vaø möùc höôûng toái ña cho töøng cheá ñoä BHXH ñaõ ñöôïc Chính phuû quy ñònh; - Giaù trò thöïc teá cuûa möùc tieàn löông toái thieåu ôû caùc thôøi kyø khaùc nhau; - Soá ngöôøi tham gia BHXH vaø döï kieán soá taêng leân haøng naêm. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, BHXH ñöôïc thöïc hieän theo cô cheá ba beân ngöôøi lao ñoäng, ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø nhaø nöôùc : - Ngöôøi lao ñoäng khi tham gia BHXH phaûi ñoùng goùp moät phaàn trong tieàn löông hoaëc thu nhaäp cuûa mình ñeå töï baûo hieåm cho mình. - Ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù traùch nhieäm ñoùng BHXH cho ngöôøi lao ñoäng maø hoï thueâ möôùn hoaëc söû duïng, thoâng qua ñoùng goùp moät phaàn trong quyõ löông traû cho ngöôøi lao ñoäng. - Nhaø nöôùc vôùi tö caùch laø “ngöôøi söû duïng lao ñoäng” ñoái vôùi ñoäi nguõ coâng chöùc vaø nhöõng ngöôøi höôûng löông töø ngaân saùch, coù traùch nhieäm ñoùng BHXH cho nhöõng ñoái töôïng naøy, thoâng qua vieäc trích moät phaàn töø quyõ tieàn löông 39 (thöïc chaát laø töø ngaân saùch) ñeå ñoùng goùp BHXH. Ngoaøi ra, vôùi tö caùch laø ngöôøi quaûn lyù xaõ hoäi Nhaø nöôùc coù nhöõng ñoùng goùp giaùn tieáp hoaëc coù nhöõng hoã trôï cho hoaït ñoäng taøi chính BHXH. Treân cô sôû ñoù, caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch seõ ñeà xuaát tyû leä thu cuï theå ñeå hình thaønh quyõ BHXH theo cô caáu: + Phaàn thu cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng; + Phaàn thu cuûa ngöôøi lao ñoäng; + Phaàn Nhaø nöôùc ñoùng goùp, hoã trôï theâm; + Phaàn thu khaùc. Ñaây laø cô caáu hieän taïi, coøn nhöõng naêm tröôùc ñaây cô caáu naøy khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù ñuû caùc noäi dung treân. Chaúng haïn, coù thôøi kyø ngöôøi lao ñoäng khoâng phaûi ñoùng BHXH, laïi coù thôøi kyø ngöôøi söû duïng lao ñoäng khoâng phaûi ñoùng BHXH. Nhö vaäy cô caáu naøy khoâng phaûi laø coá ñònh maø tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän kinh teá, chính trò, xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc qua töøng giai ñoaïn phaùt trieån. Tuy nhieân, trong ñieàu kieän neàn kinh teá thò tröôøng tyû leä ñoùng goùp cuûa töøng beân tham gia coù theå coù söï thay ñoåi cho phuø hôïp vôùi töøng thôøi kyø. Tieáp ñeán ñeå ñaûm baûo caùc ñoái töôïng tham gia ñoùng goùp theo ñuùng tyû leä ñaõ quy ñònh thì chính saùch veà quaûn lyù thu BHXH coøn phaûi ñöa ra caùc quy ñònh cuï theå ñeå buoäc caùc chuû theå tham gia phaûi thi haønh nghóa vuï ñoùng BHXH theo quy ñònh. * Noäi dung cô baûn cuûa nguoàn hình thaønh quyõ BHXH bao goàm: Nhöõng ñoùng goùp cuûa caùc beân tham gia BHXH neâu treân laø nhöõng nguoàn cô baûn hình thaønh quyõ BHXH; ngoaøi ra quyõ BHXH coøn coù caùc nguoàn thu khaùc nhö thu töø caùc hoaït ñoäng ñaàu tö; thu töø caùc khoaûn noäp phaït do chaäm noäp BHXH cuûa caùc cô quan, doanh nghieäp; thu töø caùc hoã trôï cuûa caùc toå chöùc quoác teá vaø caùc khoaûn thu khaùc. Toång quyõ BHXH ñöôïc cô caáu töø caùc nguoàn thu nhö sau: Ñoùng goùp cuûa ngöôøi lao ñoäng, cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng, ñoùng goùp hoaëc hoã trôï cuûa 40 nhaø nöôùc, thu töø noäp phaït do chaäm noäp BHXH cuûa doanh nghieäp, khoaûn hoã trôï quoác teá, khoaûn thu töø laõi ñaàu tö vaø thu khaùc. Maëc duø quyõ ñöôïc hình thaønh töø nhieàu nguoàn nhöng chæ coù nhöõng ngöôøi tham gia BHXH ñöôïc höôûng thuï caùc nguoàn taøi chính ñoù, vaø cô quan BHXH ñöôïc quyeàn quaûn lyù, söû duïng quyõ BHXH theo caùc cheá ñoä, ñònh möùc maø Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh, ñaûm baûo chính xaùc, trung thöïc, coâng baèng vaø hieäu quaû. Quaûn lyù nguoàn hình thaønh quyõ BHXH bao goàm caùc noäi dung sau: -Moät laø: Quaûn lyù söï ñoùng goùp cuûa chuû söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi tham gia BHXH. -Hai laø : Quaûn lyù nguoàn kinh phí do NSNN hoã trôï. -Ba laø : Quaûn lyù nguoàn laõi ñaàu tö taêng tröôûng vaøo quyõ BHXH vaø caùc nguoàn thu khaùc. Quyõ BHXH duøng ñeå chi traû cho ngöôøi ñöôïc höôûng caùc cheá ñoä BHXH: trôï caáp oám ñau, thai saûn, trôï caáp tai naïn lao ñoäng, beänh ngheà nghieäp, cheá ñoä höu trí, töû tuaát, cheá ñoä nghæ döôõng söùc, phuïc hoài söùc khoeû cho ngöôøi lao ñoäng; khoaûn chi naøy chieám tyû troïng raát lôùn. Ngoaøi ra, quyõ BHXH coøn chi phí ñeå duy trì hoaït ñoäng cuûa boä maùy cô quan BHXH. 2.2.3 Phaân caáp vaø quy trình quaûn lyù thu BHXH 2.2.3.1 Toå chöùc phaân caáp thu BHXH: Coâng taùc quaûn lyù thu BHXH laø caùch thöùc toå chöùc saép xeáp coâng taùc thu BHXH do cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc veà lónh vöïc BHXH quy ñònh, nhaèm höôùng daãn ñieàu chænh caùc boä phaän trong heä thoáng BHXH hoaït ñoäng theo moät phöông thöùc thoáng nhaát. Trong coâng taùc quaûn lyù thu BHXH phaân caáp quaûn lyù thu BHXH seõ ñaûm baûo cho coâng taùc thu ñöôïc ñoàng boä, ñaûm baûo caùc yeâu caàu veà thoâng tin chæ ñaïo, xöû lyù kòp thôøi caùc vöôùng maéc vaø chuyeân moân hoùa trong töøng khaâu. Ñoái vôùi vieäc 41 phaân caáp cuûa ngaønh BHXH hieän nay, coâng taùc thu BHXH ñöôïc phaân thaønh caùc caáp quaûn lyù theo moâ hình. Sô ñoà 2.1: Sô ñoà moâ hình toång quan veà phaân caáp quaûn lyù thu BHXH. Theo moâ hình treân vieäc phaân caáp quaûn lyù ñöôïc chia laøm 3 caáp: trung öông; caáp tænh; caáp huyeän. Trong 3 caáp quaûn lyù naøy caáp BHXH tænh vaø caáp huyeän tröïc tieáp thu BHXH cuûa caùc ñoái töôïng, caáp trung öông coù nhieäm vuï laõnh ñaïo, chæ ñaïo nghieäp vuï, toång hôïp soá lieäu thu trong toaøn quoác vaø nghieân cöùu, xaây döïng, tham möu giuùp laõnh ñaïo ñöa ra caùc vaên baûn chæ ñaïo, xöû lyù nhöõng vöôùng maéc trong coâng taùc thu vaø tröïc tieáp chæ ñaïo caùc tænh, thaønh phoá thöïc hieän nhieäm vuï thu BHXH. BHXH Caáp tænh coù nhieäm vuï tröïc tieáp chæ ñaïo coâng taùc thu BHXH trong ñòa baøn tænh vaø caùc quaän, huyeän, thu BHXH cuûa caùc ñôn vò coù yeáu toá nöôùc ngoaøi, caùc ñôn vò haønh chính söï nghieäp caáp trung öông vaø caáp tænh ñoùng treân ñòa baøn, caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc tröïc thuoäc caùc Boä chuyeân ngaønh, ñoàng thôøi coù nhieäm vuï toång hôïp baùo caùo soá thu cuûa toaøn tænh göûi leân BHXH trung öông. ...... BHXH Tænh 2 BHXH Tænh N ...... ...... ...... BHXH VN BHXH Tænh 64 BHXH Huyeän 1.1 BHXH Huyeän 1.n BHXH Huyeän 64.1 BHXH Huyeän64.n BHXH Tænh 1 42 Caáp quaän, huyeän tröïc tieáp thu BHXH cuûa caùc ñôn vò treân ñòa baøn quaäïn huyeän theo phaân caáp cuûa tænh, thaønh phoá. Caùc chu trình thu ñöôïc thöïc hieän theo moät nguyeân taéc kheùp kín töø trung öông tôùi cô sôû. 2.2.3.2 Quy trình thöïc hieän thu baûo hieåm xaõ hoäi: -Ñoái vôùi ñôn vò söû duïng lao ñoäng: Treân cô sôû soá lao ñoäng phaûi tham gia BHXH theo quy ñònh. Ñôn vò söû duïng lao ñoäng laäp danh saùch ñaêng kyù vaø caùc hoà sô lieân quan göûi leân cô quan BHXH ñeå ñaêng kyù tham gia BHXH cho lao ñoäng thuoäc ñôn vò mình, ñònh kyø haøng thaùng, quyù ñôn vò söû duïng lao ñoäng coù traùch nhieäm thu hoä 5% tieàn löông cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø trích 15% quyõ tieàn löông cuûa ñôn vò noäp cô quan BHXH, neáu coù bieán ñoäng trong quyù ñôn vò söû duïng lao ñoäng phaûi laäp bieåu maãu ñieàu chænh taêng giaûm soá tieàn noäp BHXH göûi cô quan BHXH tröïc tieáp quaûn lyù ñeå kòp thôøi ñieàu chænh. Haøng quyù ñôn vò söû duïng lao ñoäng phaûi laäp baûng ñoái chieáu ñeå xaùc nhaän soá tieàn noäp BHXH cuûa ñôn vò. Trong quaù trình laøm vieäc neáu ñôn vò coù nhöõng yeâu caàu veà vieäc giaûi quyeát caùc cheá ñoä BHXH cho ngöôøi lao ñoäng, ñôn vò söû duïng lao ñoäng phaûi laäp hoà sô, danh saùch höôûng trôï caáp göûi cô quan BHXH ñeå xaùc nhaän vaø chuyeån traû caùc cheá ñoä ñöôïc höôûng cho ngöôøi lao ñoäng. Haøng naêm ñôn vò söû duïng lao ñoäng phaûi laäp bieåu maãu ñaêng kyù danh saùch lao ñoäng tham gia BHXH taïi thôøi ñieåm 31/12 cuûa naêm baùo caùo. - Ñoái vôùi cô quan BHXH: Cô quan BHXH caên cöù vaøo danh saùch lao ñoäng do ñôn vò söû duïng lao ñoäng laäp thöïc hieän ñoái chieáu vaø xaùc ñònh soá tieàn phaûi noäp cuûa ñôn vò trong töøng kyø vaø trieån khai thu BHXH. Neáu ñôn vò coù bieán ñoäng, cô quan BHXH caên cöù vaøo caùc bieåu maãu ñieàu chænh do ñôn vò göûi ñeán ñeå xaùc ñònh laïi soá thu cho ñôn vò söû duïng lao ñoäng. Haøng quyù cô quan BHXH ñoái chieáu vaø xaùc ñònh coâng nôï cho töøng ñôn vò. Sau khi ñoái chieáu ñaày ñuû cho caùc ñôn vò thuoäc ñòa baøn quaûn lyù cô quan BHXH laäp baùo caùo toång hôïp thu BHXH treân ñòa baøn. 43 Khi caùc ñôn vò söû duïng lao ñoäng coù yeâu caàu veà vieäc giaûi quyeát cheá ñoä chính saùch cho lao ñoäng trong ñôn vò mình, cô quan BHXH phaûi thaåm ñònh vaø xaùc ñònh quaù trình ñaõ tham gia cuûa ngöôøi lao ñoäng ñeán thôøi ñieåm caàn giaûi quyeát treân cô sôû ñoù laøm caên cöù ñeå xaùc ñònh möùc höôûng cho ngöôøi lao ñoäng. Khi ñôn vò söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi lao ñoäng thöïc hieän ñuùng traùch nhieäm trích noäp BHXH cô quan BHXH phaûi xaùc nhaän quaù trình tham gia cuûa ngöôøi lao ñoäng vaøo soå BHXH ñeå laøm cô sôû ñeå giaûi quyeát caùc cheá ñoä BHXH sau naøy. 2.2.4 Nhöõng quy ñònh veà thu baûo hieåm xaõ hoäi Trong thôøi gian töø 1995 trôû laïi ñaây, Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh nhieàu vaên baûn veà chính saùch, cheá ñoä BHXH, trong ñoù coù caùc vaên baûn chuû yeáu sau: - Nghò ñònh soá 12/CP ngaøy 26/01/1995 cuûa Chính phuû ban haønh Ñieàu leä BHXH aùp duïng ñoái vôùi caùn boä, coâng nhaân, vieân chöùc nhaø nöôùc vaø moïi ngöôøi lao ñoäng theo loaïi hình BHXH baét buoäc ñeå thöïc hieän thoáng nhaát trong caû nöôùc. Veà möùc ñoùng BHXH, ngöôøi söû duïng lao ñoäng ñoùng baèng 15% so vôùi toång quyõ tieàn löông cuûa nhöõng ngöôøi tham gia baûo hieåm xaõ hoäi; ngöôøi lao ñoäng ñoùng baèng 5% tieàn löông thaùng. Caùc cheá ñoä BHXH trong ñieàu leä goàm coù: cheá ñoä trôï caáp oám ñau; thai saûn, tai naïn lao ñoäng- beänh ngheà nghieäp; höu trí; töû tuaát. - Nghò ñònh soá 01/2003/NÑ-CP ngaøy 9/1/2003 cuûa Chính phuû veà vieäc söûa ñoåi boå sung Ñieàu leä BHXH, quy ñònh vieäc môû roäng ñoái töôïng tham gia BHXH baét buoäc ñoái vôùi lao ñoäng laøm vieäc ôû taát caû caùc ñôn vò, toå chöùc theo hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn vaø hôïp ñoàng coù thôøi haïn töø 3 thaùng trôû leân. So vôùi caùc quy ñònh ôû caùc vaên baûn phaùp luaät veà BHXH tröôùc ñaây coù moät soá ñieåm môùi sau: + Ñoái töôïng tham gia BHXH baét buoäc ñoái vôùi caùc ñôn vò söû duïng lao ñoäng laø caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh coù söû duïng töø 1 lao ñoäng trôû leân. 44 + Lao ñoäng laøm vieäc ôû caùc hôïp taùc xaõ, hoä saûn xuaát kinh doanh caù theå, toå hôïp taùc, traïm y teá phöôøng, xaõ, thò traán cuõng laø ñoái töôïng phaûi tham gia BHXH baét buoäc. + Ngöôøi lao ñoäng hôïp ñoàng döôùi 3 thaùng, khi heát haïn hôïp ñoàng maø ngöôøi lao ñoäng tieáp tuïc laøm vieäc taïi caùc toå chöùc, ñôn vò ñoù thì thuoäc ñoái töôïng phaûi tham gia BHXH baét buoäc. + Nöõ ñoùng BHXH ñuû 25 naêm coù möùc höôûng baèng nam ñoùng BHXH ñuû 30 naêm (75%). - Luaät Baûo hieåm xaõ hoäi soá 71/2006/QH11 ngaøy 29/06/2006 vaø coù hieäu löïc töø 01/01/2007 coù nhöõng ñieåm quy ñònh môùi: + Boå sung theâm loaïi hình ñoái töôïng tham gia BHXH töï nguyeän thöïc hieän töø naêm 2008 vaø baûo hieåm thaát nghieäp thöïc hieän töø naêm 2009. + Tyû leä ñoùng BHXH baét buoäc vaøo quyõ höu trí vaø trôï caáp töø naêm 2010 trôû ñi, cöù hai naêm moät laàn ñoùng theâm 2% cho ñeán khi ñaït tyû leä 26% (tyû leä cuõ 20%). + Möùc tieàn löông, tieàn coâng thaùng ñoùng BHXH toái ña baèng hai möôi thaùng löông toái thieåu. 2.3 Thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu BHXH treân ñòa baøn Quaän 12: 2.3.1 Tình hình tham gia BHXH baét buoäc Nhaän thöùc taàm quan troïng veà ñoåi môùi chính saùch BHXH ñoái vôùi moïi ngöôøi lao ñoäng thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá; BHXH Quaän 12 ñaõ trieån khai kòp thôøi vieäc thöïc hieän caùc cheá ñoä BHXH ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng, chuù troïng phaùt trieån môû roäng vieäc thöïc hieän cheá ñoä BHXH ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng. Cuï theå nhö sau: 45 Baûng 2.1 : Soá lao ñoäng tham gia theo khoái loaïi hình naêm 2006 Hieän coù Ñaõ tham gia BHXH Tyû leä (%) S T T Khoái tham gia BHXH Ñôn vò Lao ñoäng (ngöôøi) Ñôn vò Lao ñoäng (ngöôøi) Ñôn vò Lao ñoäng 1 DN Nhaø nöôùc 3 1071 3 1071 100 100 2 DN ngoaøi QD 1.163 (*) 112.215 418 23687 35,94 21,11 3 HCSN,ÑÑT 79 2592 79 2592 100 100 4 Phöôøng,xaõ 10 431 10 431 100 100 Toång 1.255 116.309 510 27.781 40,64 23,89 Nguoàn :Baùo caùo toång hôïp cuûa BHXH Quaän 12 naêm 2006. (*) Ñaõ loaïi tröø 1534 hoä kinh doanh caù theå nhoû leõ. Qua baûng soá lieäu, coù theå thaáy ôû Quaän 12 caùc khoái Haønh Chính Söï Nghieäp, Doanh Nghieäp Nhaø nöôùc, Caùn boä phöôøng xaõ tham gia BHXH töông ñoái toát, soá ñôn vò ngoaøi QD tham gia BHXH chieám 35,9% so vôùi soá ñôn vò hieän coù. So vôùi soá lao ñoäng ñang laøm vieäc treân ñòa baøn, soá lao ñoäng tham gia BHXH coøn raát thaáp, chæ ñaït 21,11% so vôùi toång lao ñoäng. Töø baûng phaân tích naøy cho thaáy, ôû Quaän 12 tình hình tham gia BHXH khoâng maáy khaû quan hôn. Tính ñeán nay, theo soá lieäu thoáng keâ soá ngöôøi tham gia BHXH chæ chieám 23,89% so vôùi toång soá lao ñoäng, caàn phaûi xaùc ñònh roõ nguyeân nhaân taïi sao soá lao ñoäng tham gia BHXH thaáp nhö vaäy. Ngöôøi lao ñoäng khoâng tham gia BHXH chuû yeáu laø laøm vieäc trong caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh, ñieàu naøy chöùng toû chính saùch BHXH coøn 46 moät khoaûn hôû maø ngöôøi lao ñoäng coù vieäc laøm khoù tham gia BHXH baét buoäc do moät soá nguyeân nhaân sau: - Caùc ñôn vò tham gia BHXH coá tình khai sai soá löôïng lao ñoäng hoaëc coá yù kyù keát hôïp ñoàng lao ñoäng töø 3 thaùng trôû xuoáng ñeå giaûm soá phaûi noäp BHXH, troán ñoùng gaây thaát thu quyõ BHXH. - Söï thieáu am hieåu veà lôïi ích cuûa vieäc tham gia BHXH cuûa ngöôøi lao ñoäng, neân cuõng ñoàng tình vôùi caùc ñôn vò khoâng tham gia BHXH. Ñieàu naøy cuõng ñoàng nghóa vôùi coâng taùc tuyeân truyeàn veà BHXH ñeán caùc ñoái töôïng chöa ñöôïc roäng raõi, chöa coù ñöôïc nhöõng thoâng tin roõ raøng veà lôïi ích khi tham gia. - Caùc cô sôû kinh teá tö nhaân chuû yeáu hoaït ñoäng vôùi quy moâ nhoû, khaû naêng taøi chính coù haïn, söû duïng ít lao ñoäng vaø thöôøng xuyeân bieán ñoäng. Beân caïnh ñoù, nhaän thöùc veà BHXH cuûa ngöôøi lao ñoäng thuoäc khu vöïc kinh teá ngoaøi nhaø nöôùc coøn haïn cheá, nhieàu ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi lao ñoäng chöa coù nhaän thöùc ñuùng veà BHXH, chöa chaáp haønh nghieâm chænh quy ñònh cuûa phaùp luaät vaãn coá tình neù traùnh tham gia BHXH; Maët khaùc, ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc ôû khu vöïc naøy coù tö töôûng khoâng gaén boù laâu daøi neân cuõng khoâng muoán tham gia ñoùng BHXH. - Caùc doanh nghieäp vi phaïm luaät lao ñoäng baèng hình thöùc chæ kyù hôïp ñoàng thôøi vuï döôùi 3 thaùng duø ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc treân 1 naêm hoaëc buoäc ngöôøi lao ñoäng phaûi laøm vieäc treân 1 naêm môùi ñöôïc kyù hôïp ñoàng lao ñoäng ñeå ñoùng BHXH hoaëc kyù hôïp ñoàng lao ñoäng ngaén haïn, khi heát haïn hôïp ñoàng thì cho ngöôøi lao ñoäng nghæ vieäc vaøi hoâm roài kyù laïi ñeå thôøi gian laøm vieäc khoâng lieân tuïc, khoâng phaûi ñoùng BHXH. 2.3.2 Tình hình thöïc hieän möùc tieàn löông laøm caên cöù ñoùng BHXH Treân cô sôû caùc vaên baûn quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc veà tieàn löông laøm caên cöù ñoùng BHXH cuûa ngöôøi lao ñoäng. 47 - Ñoái vôùi cheá ñoä tieàn löông do nhaø nöôùc quy ñònh thì möùc tieàn löông theo ngaïch baäc vaø caùc khoaûn phuï caáp (neáu coù) laøm caên cöù ñoùng BHXH ñöôïc tính treân cô sôû möùc löông toái thieåu chung do Nhaø nöôùc quy ñònh trong töøng thôøi kyø. - Ñoái vôùi cheá ñoä tieàn löông do ñôn vò söû duïng lao ñoäng quy ñònh thì möùc tieàn löông, tieàn coâng ghi trong hôïp ñoàng lao ñoäng laøm caên cöù ñoùng BHXH. - Möùc ñoùng BHXH baèng 20% (quyõ höu trí vaø trôï caáp) tieàn löông haøng thaùng, trong ñoù ngöôøi söû duïng lao ñoäng ñoùng 15% (quyõ höu trí vaø trôï caáp) toång quyõ tieàn löông thaùng, ngöôøi lao ñoäng ñoùng 5% (quyõ höu trí vaø trôï caáp) tieàn löông thaùng. Thôøi gian qua, vieäc quy ñònh veà möùc tieàn löông laøm caên cöù ñoùng BHXH ñöôïc ñaûm baûo thöïc hieän heát söùc chaët cheõ, nghieâm ngaët vaø thoáng nhaát trong toaøn boä löïc löôïng lao ñoäng laøm vieäc taïi caùc ñôn vò söû duïng lao ñoäng thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá. Tuy nhieân, tình hình thöïc hieän möùc löông ñoùng BHXH cuûa caùc ñôn vò treân ñòa baøn quaän, huyeän thuoäc thaønh phoá Hoà Chí Minh theå hieän qua keát quaû nhö sau: 48 Baûng 2.2 : Toång hôïp möùc tieàn löông ñoùng BHXH töø naêm 2003 - 2005 Naêm 2003 Naêm 2004 Naêm 2005 Khoái loaïi hình Thu nhaäp bình quaân thöïc teá Möùc LBQ ñoùng BHXH Thu nhaäp bình quaân thöïc teá Möùc LBQ ñoùng BHXH Thu nhaäp bình quaân thöïc teá Möùc LBQ ñoùng BHXH HCSN- ÑÑT 1.014.096 692.504 1.155.275 715.507 1.317.892 956.199 DNNN 1.896.980 609.056 1.996.409 638.851 2.886.968 964.465 DN NQD 1.215.904 582.004 1.841.497 626.109 2.582.816 774.845 Phöôøng, Xaõ 988.900 468.650 1.053.750 579.563 1.309.327 720.130 TOÅNG COÄNG 1.888.067 811.869 2.142.970 900.051 2.499.135 1.039.654 Nguoàn :Baùo caùo cuûa Sôû Lao Ñoäng TP. HCM töø 2003- 2005 Vieäc quy ñònh veà tieàn löông laøm caên cöù ñoùng BHXH hieän nay ñaõ boäc loä moät soá ñieåm baát hôïp lyù sau: + Tieàn löông laøm caên cöù thöïc hieän nghóa vuï ñoùng goùp BHXH theo quy ñònh hieän nay chæ mang tính töôïng tröng, hình thöùc, khoâng phaûi laø tieàn löông thöïc teá cuûa ngöôøi lao ñoäng, daãn ñeán tình traïng: *Ñoái vôùi khu vöïc nhaø nöôùc: Taïo ra tính bình quaân trong vieäc ñoùng vaø höôûng BHXH. Möùc ñoùng quaù thaáp so vôùi löông thöïc teá, taïo ra söï phaân bì cuûa caùc doanh nghieäp khaùc, daãn ñeán tình traïng vi phaïm phaùp luaät BHXH . 49 *Ñoái vôùi khu vöïc ngoaøi nhaø nöôùc: Khoâng minh baïch trong vieäc thöïc hieän cheá ñoä trích noäp BHXH, caùc doanh nghieäp khoâng kyù hôïp ñoàng hoaëc chæ ghi möùc löông raát thaáp treân hôïp ñoàng lao ñoäng ñeå troán hoaëc giaûm nghóa vuï ñoùng goùp BHXH. Coù theå noùi, quy ñònh hieän haønh ñaõ laøm cho möùc ñoùng BHXH hoaøn toaøn taùch rôøi tieàn löông lao ñoäng, taïo ñieàu kieän cho nhöõng sai phaïm veà BHXH xaûy ra moät caùch phoå bieán. Haäu quaû laø quyõ BHXH thaát thu lôùn, möùc chi traû caùc cheá ñoä trôï caáp raát thaáp, laøm cho muïc ñích cuûa BHXH khoâng ñaït ñöôïc, ngöôøi lao ñoäng thôø ô, vaø yù nghóa toát ñeïp cuûa BHXH bò giaûm suùt nghieâm troïng. + Nhöõng baát hôïp lyù cuûa tieàn löông ñoùng BHXH hieän haønh ñeàu taùc ñoäng tieâu cöïc tröïc tieáp ñeán taát caû caùc cheá ñoä trôï caáp BHXH, do cheá ñoä trôï caáp höu trí laø loaïi cheá ñoä daøi haïn, coù moái quan heä chaët cheõ ñeán toaøn boä quaù trình ñoùng BHXH, neân möùc tieàn löông bình quaân laøm caên cöù chi traû trôï caáp höu trí theå hieän nhöõng baát hôïp lyù: * Ñoái vôùi ñoái töôïng ñoùng BHXH theo heä soá löông:. - Chæ döïa vaøo möùc ñoùng BHXH 5 naêm cuoái ñeå tính möùc tieàn löông bình quaân cho caû quaù trình ñoùng BHXH, laøm caên cöù traû trôï caáp. Hieän nay, theo Luaät BHXH môùi, möùc naøy ñaõ ñöôïc ñieàu chænh töø 5-15 naêm cuoái, nhöng vaãn khoâng baûo ñaûm nguyeân taéc ñoùng – höôûng. - Caùc ñoái töôïng khaùc khoâng ñöôïc tính theo phöông phaùp naøy, laø khoâng baûo ñaûm nguyeân taéc bình ñaúng giöõa caùc ñoái töôïng aùp duïng. * Ñoái vôùi ñoái töôïng ñoùng BHXH theo möùc löông: - Möùc tieàn löông bình quaân laøm caên cöù traû trôï caáp phaûn aùnh sai leäch giaù trò thöïc cuûa tieàn löông ñoùng BHXH. - Trôï caáp höu trí khoâng ñaùp öùng yeâu caàu ñaûm baûo cho möùc soáng cuûa ngöôøi veà höu phuø hôïp vôùi möùc soáng chung cuûa xaõ hoäi. 50 Vieäc tham gia BHXH vôùi möùc löông thaáp laø baát lôïi cho ngöôøi lao ñoäng. Döôùi goùc ñoä ngöôøi lao ñoäng vieäc ñoùng BHXH vôùi möùc löông caøng cao thì caøng coù lôïi, nhöng thöïc teá caùc doanh nghieäp laïi muoán giaûm möùc löông ñoùng BHXH vôùi möùc thaáp hoaëc troán ñoùng BHXH do nguyeân nhaân sau: - Caùc ñôn vò, doanh nghieäp khoâng muoán noäp BHXH vì tyû leä trích noäp BHXH maø doanh nghieäp phaûi noäp cao seõ laøm taêng chi phí hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. - Tyû leä trích noäp BHXH cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng hieän nay laø quaù cao (15%) so vôùi möùc ñoùng cuûa ngöôøi lao ñoäng (5%), maø hoï khoâng coù baát cöù quyeàn lôïi gì sau naøy, keå caû trong tröôøng hôïp ngöôøi lao ñoäng vi phaïm kyõ luaät hay boû vieäc, ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng, thì hoï cuõng khoâng theå laáy khoaûn tieàn naøy ñeå buø ñaép cho nhöõng thieät haïi maø ngöôøi lao ñoäng ñaõ gaây ra. - Ngöôøi lao ñoäng coøn thieáu thoâng tin veà BHXH, thieáu am hieåu veà lôïi ích cuûa vieäc tham gia BHXH cuûa ngöôøi lao ñoäng neân cuõng ñoàng tình vôùi caùc ñôn vò khoâng tham gia BHXH. Ñieàu naøy cuõng ñoàng nghóa vôùi coâng taùc tuyeân truyeàn veà BHXH ñeán caùc ñoái töôïng chöa ñöôïc roäng raõi, chöa giaûi thích roõ raøng lôïi ích khi tham gia; neáu tieát kieäm moät phaàn thu nhaäp cuûa mình ñeå tích luyõ thì luùc veà giaø hoï seõ nhaän moät khoaûn thu nhaäp löông höu baûo ñaûm vaø khoâng trôû thaønh gaùnh naëng cho xaõ hoäi. - Thöïc teá, hieän nay ngöôøi ñöôïc höôûng cheá ñoä khoâng caûm thaáy ñöôïc baûo veä an toaøn do möùc höôûng cuûa moïi cheá ñoä ñeàu thaáp so vôùi möùc soáng hieän taïi neân ngöôøi lao ñoäng khoâng “maën maø” tham gia BHXH. Töø nguyeân nhaân treân cho chuùng ta thaáy raèng vieäc tuyeân truyeàn, giaûi thích yù nghóa cuûa vieäc tham gia BHXH cuûa caùc cô quan BHXH raát quan troïng. Toùm laïi: Theo quy ñònh hieän haønh veà tieàn löông laøm caên cöù ñoùng BHXH phuø hôïp vôùi giai ñoaïn ñaàu, haàu heát ngöôøi ñöôïc tham gia BHXH chuû yeáu 51 ôû khu vöïc Nhaø nöôùc, nhöng ñeán nay khi neàn kinh teá chuyeån ñoåi sang neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn khaùc nhau, quyõ BHXH töøng böôùc töï caân ñoái noù laïi mang tính aùp ñaët chuû quan cuûa ngöôøi hoaïch ñònh chính saùch. Do vaäy caàn phaûi nghieân cöùu vaø quy ñònh möùc tieàn löông laøm caên cöù ñoùng BHXH theo möùc löông thöïc teá cuûa ngöôøi lao ñoäng hoaëc naâng tyû leä ñoùng goùp töø 20% (khoâng goàm 3% BHYT) nhö hieän nay leân möùc cao hôn ñeå ñaûm baûo möùc höôûng phuø hôïp, ñoàng thôøi cô quan BHXH phaûi cung caáp thoâng tin, giaûi thích yù nghóa- lôïi ích cuûa vieäc tham gia BHXH raát quan troïng cho ngöôøi lao ñoäng cuõng nhö cho xaõ hoäi. 2.4 Tình hình thöïc hieän thu BHXH Qua 10 naêm cuûng coá, oån ñònh vaø phaùt trieån, heä thoáng BHXH Vieät Nam trieån khai coâng taùc thu BHXH vôùi phöông chaâm thu ñuùng, thu ñuû, thu kòp thôøi, ñaõ coù nhöõng keát quaû ñaùng khích leä: soá lao ñoäng tham gia BHXH ngaøy moät taêng, phaïm vi ngaøy caøng ñöôïc môû roäng; hình thaønh quyõ BHXH taäp trung, ñoäc laäp vôùi ngaân saùch Nhaø nöôùc. Keát quaû thöïc hieän thu BHXH baét buoäc töø naêm 1997 ñeán naêm 2006 nhö sau: 52 Baûng 2.3 : KEÁT QUAÛ THU BHXH TÖØ NAÊM 1997 – 2006 (DN ngoaøi QD) Lao ñoäng tham gia BHXH Thu BHXH baét buoäc Naêm Soá lao ñoäng (ngöôøi) Tyû leä % naêm sau/naêm tröôùc Soá thu BHXH (trieäu ñoàng) Tyû leä % naêm sau/naêm tröôùc 1997 3.137 1.506 1998 2.644 0,84 2.060 1.37 1999 4.981 1,88 3.018 1,47 2000 5,728 1,15 4,253 1,41 2001 7.920 1,38 6,272 1,47 2002 12.713 1,61 8.274 1,32 2003 17.816 1,40 15.368 1,86 2004 20.329 1,14 20.247 1,32 2005 22.220 1,09 25.647 1,27 2006 23.687 1,07 35.512 1,38 Toång coäng 121,175 122.157 Nguoàn: Baùo caùo cuûa BHXH Quaän 12. 53 Ñoà thò 2.1 : KEÁT QUAÛ THU BHXH THÖÏC HIEÄN TÖØ 1997 - 2006 : 1,5062,060 3,018 4,253 6,272 8,274 15,368 20,247 25,647 35,512 - 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000 40,000 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 naêm thuBHXH (trieäu ñoàng) BHXH Quaän 12 ñaõ coù nhieàu noã löïc ñeå khích leä caùc doanh nghieäp tham gia BHXH, taêng ñöôïc soá lao ñoäng tham gia BHXH, ñieàu naøy seõ ñöôïc theå hieän qua phuï luïc 5: So saùnh doanh nghieäp ñaêng kyù kinh doanh vaø doanh nghieäp tham gia BHXH. Qua nhöõng soá lieäu trong baûn phuï luïc ta thaáy, tyû leä doanh nghieäp tham gia BHXH ngaøy caøng taêng so vôùi soá doanh nghieäp ñaêng kyù kinh doanh. Trong naêm 1997, tyû leä naøy chæ coù 7%, ñeán naêm 2006 taêng leân thaønh 15%. Ñieàu naøy theå hieän raát roõ trong ñoà thò soá 2.2 döôùi ñaây. 54 Ñoà thò 2.2 : So saùnh tyû leä DN ÑKKD vaø DN tham gia BHXH treân ñòa baøn Quaän 12. 7% 10% 7% 12% 16% 18% 10% 8% 15% 9% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 naêm ty û le ä tyû leä DNÑK/DN ñoùng BHXH Maëc khaùc, soá lao ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh ñöôïc tham gia BHXH cuõng ngaøy caøng taêng. Trong naêm 1997, lao ñoäng tham gia BHXH chæ coù 3.137 ngöôøi, ñeán naêm 2006 soá lao ñoäng naøy taêng leân thaønh 23.687 ngöôøi, taêng gaáp 7,55 laàn so vôùi naêm 1997. Cuï theå chuùng ta quan saùt ñoà thò 2.3, bieåu hieän soá lao ñoäng tham gia BHXH giai ñoïan 1997-2006. 55 Ñoà thò 2.3 : Soá lao ñoäng tham gia BHXH töø 1997 – 2006. 3,137 2,644 4,981 5,728 7,920 12,713 17,816 20,329 22,220 23,687 - 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 naêm la o ño äng lao ñoäng (BHXH) Nguoàn: BHXH Quaän 12. Ñaït ñöôïc keát quaû treân laø nhôø coâng taùc lyù thu BHXH ngaøy caøng ñi vaøo neà neáp, coù caùc bieän phaùp höõu hieäu ñeå quaûn lyù chaët cheõ caùc ñoái töôïng tham gia vaø soá thu BHXH baét buoäc theo quy ñònh, ngöôøi lao ñoäng yù thöùc ñöôïc traùch nhieäm vaø quyeàn lôïi khi tham gia BHXH; coâng taùc thu ngaøy moät hoaøn thieän; coâng taùc tuyeân truyeàn vaän ñoäng vaø phoái hôïp vôùi caùc ban ngaønh lieân quan trong vieäc thöïc hieän coâng taùc BHXH ñöôïc ñaûm baûo, trình ñoä caùn boä tröïc tieáp laøm coâng taùc thu BHXH khoâng ngöøng ñöôïc naâng cao, ñaõ töøng böôùc aùp duïng coâng ngheä tin hoïc vaøo vieäc quaûn lyù thu BHXH. 56 Tuy ñaït keát quaû nhö vaäy nhöng thöïc teá vaãn coøn tình traïng thu khoâng ñuùng ñoái töôïng, quaûn lyù khoâng chaët cheõ quy trình quaûn lyù thu daãn ñeán tình traïng thaát thu do caùc nguyeân nhaân sau: * Ñoái vôùi cô quan BHXH - Caùch quaûn lyù cuûa Cô quan BHXH coøn naëng tính keá hoaïch, haøng naêm chæ chaïy theo chæ tieâu toång thu theo keá hoaïch ñöôïc giao, chöa chuù troïng ñeán caùc bieän phaùp nhaèm thöïc hieän thu BHXH ñuùng vaø ñuû theo ñoái töôïng. - Chöa coù bieän phaùp cuï theå thöïc hieän ñaày ñuû quy trình, nghieäp vuï thu BHXH ñeå ñaûm baûo nguoàn thu. Ngoaøi ra, chuùng ta caàn phaûi nhaän thaáy nguyeân nhaân xuaát phaùt töø quy trình quaûn lyù thu BHXH thieáu chaët cheõ laøm aûnh höôûng ñeán keát quaû thu BHXH nhö: -Kieåm soaùt khoâng chaët cheõ keùm hieäu quaû caùc chöùng töø lieân quan ñeán thu BHXH. - Heä thoáng thoâng tin giöõa caùc ñôn vò, giöõa BHXH quaän huyeän vaø caùc phoøng nghieäp vuï cuûa BHXH thaønh phoá yeáu keùm khoâng cung caáp kòp thôøi, caäp nhaät thoâng tin chính xaùc vaø khoâng hoã trôï coâng taùc quaûn lyù thu hieäu quaû. - Chöa naém baét ñöôïc ñaày ñuû, kòp thôøi soá lao ñoäng vaø doanh nghieäp môùi phaùt sinh. Khoâng coù ñuû nhaân vieân ñeå ñeán vôùi töøng ñôn vò tuyeân truyeàn phoå bieán caùc chính saùch vaø phöông thöùc thu BHXH. - Khoâng coù heä thoáng caûnh baùo sôùm, kòp thôøi caùc ñôn vò chaäm noäp, khoâng noäp BHXH. 57 - Quy ñònh luaät phaùp veà xöû lyù haønh vi vi phaïm cheá ñoä thu noäp khoâng ñöôïc thöïc thi, chöa maïnh daïng aùp duïng caùc hình thöùc xöû phaït do chaäm noäp, khoâng noäp, vì vaäy, khoâng laøm cho caùc doanh nghieäp tích cöïc tham gia BHXH. - Kyõ naêng laøm vieäc cuûa caùn boä thu coøn yeáu keùm, khoâng caäp nhaät thoâng tin khi coù söï thay ñoåi veà luaät phaùp, qui ñònh seõ khoâng xaùc ñònh ñuùng möùc löông laøm caên cöù noäp BHXH cuûa töøng ñoái töôïng tham gia BHXH. Coøn nhieàu coâng chöùc trong ngaønh coøn quan lieâu, khoâng xem ngaønh BHXH nhö laø moät ngaønh dòch vuï, phuïc vuï xaõ hoäi. - Soá löôïng ngöôøi tham gia BHXH raát ñoâng vaø ngaøy caøng gia taêng, vieäc kieåm soaùt thoâng tin cuûa töøng caù nhaân raát nhieàu khoù khaên. Khi coù söï thay ñoåi neáu khoâng caäp nhaät kòp thôøi seõ tính toaùn khoâng ñuùng soá lieäu thu BHXH. * Ñoái vôùi ñôn vò söû duïng lao ñoäng - Khoâng keâ khai ñaày ñuû soá lao ñoäng phaûi tham gia BHXH, neù traùnh thoâng qua hôïp ñoàng thöû vieäc, hôïp ñoàng lao ñoäng döôùi 3 thaùng. - Giaûm möùc ñoùng BHXH baèng caùch ñaêng kyù giaûm quyõ löông qua vieäc keâ khai khoâng ñuùng möùc löông cuûa ngöôøi lao ñoäng. - Noäp chaäm khoâng theo thôøi haïn quy ñònh hoaëc trong tröôøng hôïp ngöôøi lao ñoäng ñöôïc naâng löông thì vieäc baùo caùo treã ñeå ñöôïc noäp chaäm. - Ñoái vôùi khu vöïc ngoaøi quoác doanh, soá doanh nghieäp vaø ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc ñaêng kyù tham gia BHXH coøn chieám tyû leä thaáp so vôùi toång soá doanh nghieäp vaø ngöôøi lao ñoäng ñaêng kyù vaø thöïc teá hoaït ñoäng, tình traïng troán traùnh tham gia BHXH ñoái vôùi loaïi hình doanh nghieäp naøy hieän nay laø phoå bieán. * Ñoái vôùi lao ñoäng: 58 - Nhiều lao động phổ thông, tay nghề kém hoặc không có trình độ chuyên môn chöa ñöôïc cung caáp ñaày ñuû thoâng tin veà quyeàn lôïi cuûa mình, chöa nhaän thöùc ñöôïc nhöõng cheá ñoä chính saùch do BHXH mang laïi. - Vaãn coøn nhieàu ngöôøi coù quan ñieåm: ñoùng BHXH thì deå, nhöng laáy tieàn laïi thì raát khoù. - Do chöa tin töôûng vaøo caùc cheá ñoä, chính saùch cuûa BHXH, sôï phaûi bò trích löông, giaûm thu nhaäp thöïc teá. - Nhieàu ngöôøi lao ñoäng coøn muoán töï baûo hieåm, nghóa laø hoï tích luõy ñeå ñeà phoøng ruûi ro cho baûn thaân vaø gia ñình maø chöa coù tính coäng ñoàng. - Chính saùch BHXH tröôùc ñaây khoâng tính ñeán möùc cheânh leäch giaù, ña soá nhöõng ngöôøi laøm vieäc ôû khu vöïc ngoaøi quoác coù möùc ñoùng theo tieàn khoâng ñöôïc taêng tieàn löông höu theo möùc löông toái thieåu, taïo söï cheânh leäch giöõa ngöôøi laøm khu vöïc quoác doanh vaø ngoaøi quoác doanh coù cuøng möùc tieàn ñoùng. (Cheânh leäch giöõa tieàn vaø heä soá). 2.5 Tình hình nôï ñoïng thu BHXH Theo quy ñònh thì haøng thaùng, caùc ñôn vò söû duïng lao ñoäng coù traùch nhieäm ñoùng ñaày ñuû, kòp thôøi vaøo quyõ BHXH, ngay sau khi thanh toaùn tieàn löông haøng thaùng cho ngöôøi lao ñoäng. Vôùi phöông thöùc ñoùng BHXH nhö neâu treân, ñaõ ñaûm baûo cho ñoái töôïng tham gia BHXH thöïc hieän ñaày ñuû nghóa vuï veà trích noäp BHXH ngay sau khi thanh toaùn tieàn löông, thuaän tieän cho ñôn vò söû duïng lao ñoäng trong vieäc thanh quyeát quyeát toaùn tieàn löông cho ngöôøi lao ñoäng, ñoàng thôøi giuùp cho cô quan BHXH deã quaûn lyù, theo doõi vaø laø caên cöù giaûi quyeát caùc cheá ñoä BHXH cho 59 ngöôøi lao ñoäng ñöôïc kòp thôøi khi hoï khoâng may gaëp ruûi ro. Thôøi gian qua, phaàn lôùn caùc ñôn vò söû duïng lao ñoäng trong khu vöïc haønh chaùnh söï nghieäp thöïc hieän toát vieäc trích noäp BHXH theo quy ñònh naøy, coøn ñoái vôùi caùc ñôn vò khu vöïc ngoaøi Nhaø nöôùc thì chöa tuaân thuû theo ñuùng quy ñònh, daãn ñeán tình traïng nôï BHXH nhö sau: Baûng 2.4 : Tình hình nôï ñoïng BHXH töø naêm 2003 - 2006 Naêm 2003 Naêm 2004 Naêm 2005 Naêm 2006 STT Khoái quaûn lyù Soá nôï BHXH (trieäu ñoàng) Tyû leä nôï / Soá phaûi thu (thaùng) Soá nôï BHXH (tr.ñoàng) Tyû leä Nô / Soá phaûi thu (thaùng) Soá nôï BHXH (trieäu ñoàng) Tyû leä nôï / Soá phaûi thu (thaùng) Soá nôï BHXH (trieäu ñoàng) Tyû leä nôï Soá phaûi thu (thaùng) 1 DN nhaø nöôùc 207.8 10,1 233.9 1,9 196 2,13 504 3,16 2 DN NQD 4470,3 3 5145.4 2,2 5846.6 1,99 6887.9 1,75 3 HCSN- ÑÑT 90.653 0,28 144.9 0,41 130 0,26 509.58 0,81 4 Phöôøng Xaõ 53.756 2,6 37.3 1,9 65 1,06 63.96 0,79 Toång coäng 4822.5 2,61 5561.5 1.92 6238.6 1,77 7965.9 1,65 Nguoàn: Baùo caùo cuûa BHXH Quaän 12 Qua baûng soá lieäu, thöïc teá cho thaáy BHXH quaän ñaõ tích cöïc vaø coù bieän phaùp giaûm nôï ñoïng cuï theå naêm 2003 tyû leä nôï bình quaân 2,61 thaùng ñeán naêm 2006 tyû leä nôï bình quaân 1,65 thaùng, so vôùi naêm 2003 thì tyû leä nôï ñaõ giaûm 0,96 thaùng; tình hình nôï ñoïng, chieám duïng ôû töøng khoái coù möùc ñoä khaùc nhau: Khoái HCSN coù tyû leä nôï döôùi 1 thaùng, coøn khoái doanh nghieäp Nhaø nöôùc tyû leä nôï cao laø 60 do treân ñòa baøn Quaän 12 coù moät doanh nghieäp ñang laâm vaøo tình traïng phaù saûn chôø UBND Quaän xöû lyù, Coâng ty naøy ñaõ nôï BHXH töø 1997 ñeán nay 2004, vaø keát dö nôï gaàn 200 trieäu ñoàng, vì vaäy, khoái doanh nghieäp nhaø nöôùc luoân coù tyû leä nôï ñoïng cao. Khoái Xaõ phöôøng thò traán vaø khoái ngoaøi quoác doanh coù tyû leä giaûm daàn qua caùc naêm, chöùng toû hai khoái naøy cuõng coù tích cöïc taêng thu noäp, khoâng ñeå nôï ñoïng keùo daøi (ñoà thò 2.4: Tình hình nôï giai ñoaïn 2003 – 2006). ÑOÀ THÒ 2.4: TÌNH HÌNH NÔÏ TÖØ NAÊM 2003-2006 2.61 1.651.77 1.92 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 2003 2004 2005 2006 naêm th aùn g tyû leä nôï/soá phaûi thu (thaùng) Vieäc nôï ñoïng hoaëc troán traùnh nghóa vuï ñoùng BHXH cuûa caùc ñôn vò, doanh nghieäp, tröôùc heát laøm thaát thu quyõ BHXH, nhöng ñieàu quan troïng hôn laøm aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng, bôûi vì theo quy ñònh hieän nay, neáu ngöôøi lao ñoäng, ñôn vò söû duïng lao ñoäng khoâng ñoùng BHXH thì cô quan BHXH coù quyeàn töø choái giaûi quyeát cheá ñoä, chính saùch BHXH cho ngöôøi lao ñoäng. 61 Hieän nay, treân ñòa baøn quaän ñang coù tình traïng caùc doanh nghieäp khoâng chòu ñoùng BHXH vaø khoâng ñoùng keùo daøi nhieàu naêm, vieäc gaây nôï ñoïng BHXH laø do nhieàu nguyeân nhaân, cuï theå nhö sau: - Caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh saûn xuaát caàm chöøng, khoâng coù ñôn ñaët haøng, khoâng tieâu thuï ñöôïc saûn phaåm ... neân nôï tieàn BHXH, maët khaùc cuõng coù nhieàu doanh nghieäp coá tình neù traùnh ñeå taêng lôïi nhuaän. - Quy ñònh cuûa phaùp luaät trong vieäc xöû lyù caùc vi phaïm chính saùch BHXH coøn quaù nheï so vôùi soá tieàn chaäm noäp hoaëc bò chieám duïng haøng tyû ñoàng cuûa khoâng ít caùc doanh nghieäp, daãn ñeán tình traïng nhieàu doanh nghieäp saün saøng noäp tieàn phaït ñeán laàn thöù hai, thöù ba hoaëc hôn nöõa thay cho vieäc ñoùng BHXH. Nghò ñònh soá 113/2004/NÑ-CP ngaøy 16/4/2004 cuûa Chính phuû xöû phaït haønh chính veà haønh vi vi phaïm phaùp luaät lao ñoäng, quy ñònh möùc phaït veà khoâng trích noäp hoaëc trích noäp khoâng ñaày ñuû BHXH cho ngöôøi lao ñoäng, möùc phaït leân tôùi 15-20 trieäu ñoàng vaãn coøn quaù nheï ñoái vôùi caùc doanh nghieäp coá tình neù traùnh. Maët khaùc cô cheá xöû lyù chöa roõ raøng, cô quan BHXH tröïc tieáp vaø thöôøng xuyeân phaùt hieän ra caùc vi phaïm chính saùch BHXH nhöng laïi khoâng ñöôïc quyeàn xöû phaït, maø do caùc cô quan chöùc naêng khaùc xöû lyù neân vieäc xöû lyù haønh vi vi phaïm cheá ñoä thu khoâng ñöôïc thöïc thi, gaây thieät haïi cho quyõ BHXH. -Vieäc noäp phaït BHXH vaãn chöa ñöôïc höôùng daãn neân gaëp khoù khaên trong coâng taùc thöïc hieän, nhaát laø ñoái vôùi caùc ñôn vò coøn chaäm noäp BHXH töø 30 ngaøy trôû leân so vôùi quy ñònh. Do ñoù vieäc toå chöùc thöïc hieän cuûa cô quan BHXH trong vieäc giaûi quyeát nhöõng vi phaïm veà BHXH cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi lao ñoäng khoâng thöïc hieän ñöôïc. - Heä thoáng thoâng tin giöõa caùc boä phaän trong cô quan BHXH, giöõa cô quan BHXH vaø caùc cô quan Nhaø nöôùc khaùc yeáu keùm khoâng cung caáp kòp thôøi, 62 caäp nhaät thoâng tin chính xaùc daãn ñeán tình traïng coù nhieàu ñôn vò môùi phaùt sinh, giaûi theå, chuyeån ñi, chaäm noäp, khoâng noäp BHXH nhöng khoâng bò phaùt hieän. - Cô quan BHXH thieáu hoaëc chöa ban haønh kòp caùc nguyeân taéc rieâng, cô sôû luaät phaùp thaät nghieâm khaéc ñeå xöû lyù vieäc coá tình noäp khoâng ñuùng thôøi haïn quy ñònh, laøm aûnh höôûng ñeán lôïi ích cuûa ngöôøi lao ñoäng. 2.6 Ñaùnh giaù thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi giai ñoaïn vöøa qua 2.6.1 Nhöõng maët ñaõ ñaït ñöôïc - Thöïc hieän chính saùch BHXH theo cô cheá môùi döïa treân nguyeân taéc ñoùng - höôûng, coäng ñoàng chia seû ruûi ro ñaõ laøm thay ñoåi nhaän thöùc cuûa haøng trieäu ngöôøi lao ñoäng vaø chuû söû duïng lao ñoäng trong vieäc thöïc hieän nghóa vuï ñoùng BHXH, ñoàng thôøi goùp phaàn xoùa ñi ranh giôùi giöõa nhöõng ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc trong khu vöïc nhaø nöôùc vôùi nhöõng ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc trong caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc. Nhaän thöùc naøy taïo