Đề án Tìm một số giải pháp phát triển các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam

Lêi nãi ®Çu S¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn ®· kÐo theo c¸c ph­¬ng thøc thanh to¸n ph¸t triÓn, ph­¬ng thøc nµy lµ sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn cña ph­¬ng thøc tr­íc ®ã. Kh¾c phôc nh÷ng nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng thøc thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ ph­¬ng thøc thanh to¸n míi ­u viÖt h¬n, ®¸p øng mét c¸ch tèt h¬n cho yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ. HiÖn nay ë rÊt nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi viÖc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®· trë nªn quen thuéc víi mçi ng­êi d©n, trong khi ®ã ë ViÖt Nam khèi l­îng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cßn chiÕm tû lÖ rÊt h¹n chÕ. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ch­a ®­îc ng­êi d©n chÊp nhËn réng r·i, thËm chÝ nhiÒu ng­êi cßn ch­a nh×n thÊy tê sÐc, tÊm thÎ tÝn dông bao giê. Cã thÓ nãi mét chóng ta ch­a ph¸t huy ®­îc tÝnh ­u viÖt cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt vµ nh­ vËy chóng ta ch­a tËn dông hÕt c¸c ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. HiÖn nay khi mµ thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt ®ang lµ phæ biÕn th× viÖc t×m ra gi¶i ph¸p cho sù ph¸t triÓn cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ rÊt cÇn thiÕt tuy r»ng ®iÒu ®ã kh«ng ®¬n gi¶n. Nã ®ßi hái ph¶i cã sù quan t©m, nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ, ph¶i cã c¸i nh×n s©u h¬n, réng h¬n. Víi mong muèn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt sÏ ngµy cµng ®­îc chÊp nhËn réng r·i em ®· chän ®Ò tµi :“Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam”. Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi bao gåm : Ch­¬ng 1 : lý luËn chung vÒ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. Ch­¬ng 2 : Thùc tr¹ng vÒ c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam hiÖn nay Ch­¬ng 3 : gi¶i ph¸p ph¸t triÓn vÒ c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt Giíi h¹n §Ò tµi :Víi mong muèn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt sÏ ph¸t triÓn vµ ®­îc chÊp nhËn réng r·i, nhÊt lµ c¸c c¸ nh©n, ë ®Ò ¸n nµy em chØ tËp trung vµo hai h×nh thøc thanh to¸n lµ SÐc vµ ThÎ Thanh To¸n – hai h×nh thøc tiÖn dông nhÊt vµ c¸c c¸ nh©n nªn sö dông nhÊt. §èi t­îng cña §Ò ¸n : Chñ yÕu cña ®Ò ¸n lµ c¸c c¸ nh©n, ng­êi tiªu dïng trong c¸c ho¹t ®éng thanh to¸n. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu : §©y lµ ®Ò tµi réng, phøc t¹p vµ ®­îc nhiÒu ng­ßi quan t©m, v× vËy víi kiÕn thøc cßn h¹n chÕ trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy em míi chØ dõng l¹i ë viÖc tæng hîp l¹i mét sè lý thuyÕt ®· cã, tham kh¶o c¸c tµi liÖu, t¹p chÝ, so s¸nh víi thùc tr¹ng cña ViÖt Nam hiÖn nay, tõ ®ã ®­a ra mét sè nhËn xÐt ban ®Çu vµ c¸c gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nµy. Do kh¶ n¨ng ph©n tÝch ®¸nh gi¸ thùc tÕ vµ kinh nghiÖm cßn nhiÒu h¹n chÕ, ®Ò tµi réng, thêi gian nghiªn cøu kh«ng nhiÒu cho nªn nh÷ng vÊn ®Ò ®­a ra, c¸c nhËn xÐt ®¸nh gi¸ vµ kiÕn nghÞ ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái sai sãt, lÖch l¹c. Em rÊt mong ®­îc sù chØ b¶o cña c¸c thÇy c« gi¸o ®Ó ®Ò ¸n cña em ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ! Hµ Néi, 10/2004. Ch­¬ng 1 Lý luËn chung vÒ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. 1.1 l­u th«ng tiÒn tÖ. 1.1.1 Kh¸i niÖm vµ vai trß cña l­u th«ng tiÒn tÖ. L­u th«ng tiÒn tÖ lµ sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ ®Ó thùc hiÖn c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i, hµng ho¸, ph©n phèi thu nhËp, h×nh thµnh nguån vèn vµ phóc lîi x· héi. Cã thÓ nãi, sù l­u th«ng tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ ®ãng vai trß nh­ hÖ thèng m¹ch m¸u trong mét c¬ thÓ sèng, nÕu hÖ thèng m¹ch m¸u nµy ho¹t ®éng tèt th× c¬ thÓ sÏ khoÎ m¹nh vµ ph¸t triÓn, ng­îc l¹i nÕu hÖ thèng m¹ch m¸u nµy ho¹t ®éng trôc trÆc, hoÆc h¬n thÕ n÷a lµ bÞ t¾c nghÏn th× c¬ thÓ sÏ èm yÕu vµ sÏ kh«ng thÓ ph¸t triÓn b×nh th­êng. C¸c h×nh thøc l­u th«ng tiÒn tÖ. L­u th«ng b»ng tiÒn mÆt: +kh¸i niÖn: §ã lµ sù vËn ®éng cña tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ phôc vô cho c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i víi quy m« nhá vµ trong néi bé d©n c­ lµ chÝnh. §©y lµ h×nh thøc trong ®ã tiÒn tÖ vµ hµng ho¸ ®ång thêi vËn ®éng víi nhau. + ¦u ®iÓm : §©y lµ h×nh thøc ®¬n gi¶n, chu chuyÓn nhanh, kh«ng g©y ¸ch t¾c trong chu chuyÓn vµ nã cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao ®èi víi ng­êi tham gia l­u th«ng. + Nh­îc ®iÓm : - Tèn kÐm vÒ mÆt chi phÝ l­u th«ng tiÒn tÖ nh­ : in Ên, b¶o qu¶n, tæ chøc l­u th«ng… - G©y ra nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc x· héi : Trém c¾p, röa tiÒn, trèn thuÕ… - N¹n tiÒn gi¶. 1.1.2.2 L­u th«ng kh«ng dïng tiÒn mÆt: + kh¸i niÖm: §©y lµ h×nh thøc l­u th«ng trong ®ã tiÒn tÖ vµ hµng ho¸ vËn ®éng t­«ng ®èi ®éc lËp víi nhau, ®¸p øng cho nhu cÇu thanh to¸n víi quy m« lín, th«ng th­êng lµ c¸c doanh nghiÖp. + Nh­îc ®iÓm : - Ph¶i cã tr×nh ®é nhÊt ®Þnh míi tham gia ®­îc. - Mäi thanh to¸n ph¶i th«ng qua ng©n hµng. - Trang bÞ c¬ së vËt chÊt ban ®Çu kh¸ tèn kÐm. -VÊn ®Ò b¶o mËt. + ¦u ®iÓm : - Kh¾c phôc ®­îc mét phÇn chi phÝ l­u th«ng. - T¨ng c­êng kh¼ n¨ng kiÓm so¸t cña nhµ n­íc, cña ng©n hµng. - T¹o ra sù v¨n minh lÞch sù trong thanh to¸n 1.2 Sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. Nguån gèc cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. Trong x· héi loµi ng­êi, nÕu cßn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ l­u th«ng hµng ho¸, th× sù tån t¹i cña mèi quan hÖ TiÒn – Hµng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. §ã lµ mèi quan hÖ biÖn chøng, t¸c ®éng lÉn nhau. Theo tiÕn tr×nh lÞch sö h×nh thµnh tiÒn tÖ, ®ång tiÒn ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao. Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn khÐp kÝn, do nhu cÇu cßn rÊt ®¬n gi¶n con ng­êi tù s¶n xuÊt ®­îc nh÷ng g× m×nh cÇn vµ do ®ã hä kh«ng cã nhu cÇu trao ®æi. Khi x· héi ph¸t triÓn vµ më réng h¬n, hä thÊy r»ng m×nh kh«ng thÓ tù s¶n xuÊt mäi thø mµ m×nh cÇn do nhiÒu lý do, lóc nµy nhu cÇu trao ®æi xuÊt hiÖn vµ vÊn ®Ò lµ trao ®æi nh­ thÕ nµo. VÊn ®Ò trïng l¾p nhu cÇu xuÊt hiÖn. Nh­ng kh«ng ph¶i lóc nµo vµ ë ®©u còng cã sù trïng l¾p nhu cÇu. Muèn trao ®æi ®­îc hµng ho¸ ng­êi ta nghÜ tíi mét hµng ho¸ mµ nhiÒu ng­êi cïng cÇn, ®ã lµ vËt ®øng ra lµm vËt ngang gi¸ chung – h×nh thøc ®Çu tiªn cña tiÒn tÖ. Lóc ®Çu vËt ngang gi¸ chung rÊt ®¬n gi¶n, nã cã thÓ lµ vá sß vá hÕn hay con bß, miÕng ®ång…Do yªu cÇu thuËn tiÖn trong trao ®æi ng­êi ta thÊy r»ng cÇn ph¶i cã vËt ngang gi¸ chung thÕ nµo ®ã dÔ vËn chuyÓn, dÔ chia nhá, kh«ng hao mßn vµ cã thÓ tÝch tr÷ dïng cho sau nµy. Con ng­êi ®· chän vµng. S¶n suÊt hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, hµng ho¸ ®­a vµo l­u th«ng cµng nhiÒu, ®ßi hái ph¶i cã thªm l­îng tiÒn ®­a vµo thªm ®¸p øng nhu cÇu cña hµng ho¸ ®­a vµo l­u th«ng. H¬n n÷a ng­êi ta thÊy r»ng trong mua b¸n chÞu, tê giÊy ghi nî còng cã gi¸ trÞ nh­ tiÒn vËy. TiÒn giÊy ra ®êi vµ nã ®· gióp cho viÖc trao ®æi hµng ho¸ diÔn ra thuËn lîi h¬n rÊt nhiÒu. Nh­ng s¶n xuÊt kh«ng ngõng ph¸t triÓn, khèi l­îng tiÒn ®­a vµo l­u th«ng ngay mét lín, ®Æc biÖt lµ khi cã l¹m ph¸t. TiÒn giÊy béc lé nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh nh­ : Chi phÝ in Ên, b¶o qu¶n, tiÒn gi¶, kiÓm ®Õm…H¬n n÷a trong nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nh­ ngµy nay khèi l­îng tiÒn trong mét giao dÞch lµ rÊt lín, nÕu thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt th× râ rµng lµ bÊt tiÖn. Nh­ vËy ®ßi hái ph¶i cã ph­¬ng thøc thanh to¸n míi ­u viÖt h¬n kh¾c phôc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ trªn, phï hîp víi mét giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ míi.Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt xuÊt hiÖn nh­ mét tÊt yÕu, thÓ hiÖn b­íc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn ë ®Ønh cao cña lÞch sö ph¸t triÓn cña tiÒn tÖ. Sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. Thanh to¸n lµ cÇu nèi gi÷a s¶n xuÊt, ph©n phèi, l­u th«ng vµ tiªu dïng. §ång thêi nã còng lµ kh©u më ®Çu vµ lµ kh©u kÕt thóc cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Tæ chøc tèt c«ng t¸c thanh to¸n nãi chung sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch tr«i ch¶y nhÞp nhµng. Ng­îc l¹i viÖc thanh to¸n bÞ trôc trÆc, ¸ch t¾c th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh daonh sÏ l©m vµo tr× trÖ. HiÖn nay khi mµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· ph¸t triÓn sang mét giai ®o¹n míi, lóc nµy ng©n hµng ph¶i ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng cña m×nh ®ã lµ trung t©m thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ. ë ®©y ta hiÓu thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ víi chøc n¨ng lµ ph­ong tiÖn thanh to¸n gi÷a c¸c tæ chøc c¸ nh©n trong x· héi b»ng c¸ch trÝch chuyÓn vèn tiÒn tÖ tõ tµi kho¶n nµy sang tµi kho¶n kh¸c hoÆc b»ng c¸ch bï trõ lÉn nhau th«ng qua vai trß trung gian thanh to¸n cña ng©n hµng hay c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. §èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cã vai trß rÊt lín. + §èi víi nÒn kinh tÕ nãi chung : - Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt kh«ng chØ phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n mµ nã cßn gãp phÇn më réng c¸c quan hÖ kinh tÕ kh¸c trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. - Thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn hµng ho¸ , vËt t­, t¨ng nhanh tèc ®é l­u chuyÓn vèn trong nÒn kinh tÕ. + §èi víi ng©n hµng : - Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt gióp cho ng©n hµng tËp chung ®­îc c¸c nguån vèn trong d©n c­. - Gióp cho ng©n hµng cã ®­îc kho¶n thu tõ phÝ cung cÊp dÞch vô thanh to¸n æn ®Þnh vµ an toµn. - T¹o ®iÒu kiÖn cho Ng©n hµng nhµ n­íc kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt l­îng tiÒn ®i vµo l­u th«ng, tõ ®ã cã c¸c chÝnh s¸ch phï hîp t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ. -Víi vai trß lµ c¸c trung gian tµi chÝnh viÖc thanh to¸n qua ng©n hµng gióp cho viÖc thu thËp c¸c nguån th«ng tin vÒ doanh nghiÖp vµ sù chuyÓn dÞch vèn trong nÒn kinh tÕ. T¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n ®Çu t­ ®­îc tè h¬n. + §èi víi x· héi : - T¹o m«i tr­êng thanh to¸n v¨n minh, lÞch sù, thuËn tiÖn vµ nhanh chãng. - Gióp ng­êi d©n cã thãi quen thanh to¸n qua ng©n hµng vµ sö dông c¸c dÞch vô ng©n hµng. - H¹n chÕ n¹n tiÒn gi¶, röa tiÒn, thµnh lËp c¸c quü ®en… C¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. Theo quyÕt ®Þnh 22/NH 21/01/1994 do Thèng ®èc Ng©n hµng nhµ n­íc ban hµnh, c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®­îc ¸p dông trong hÖ thèng ng©n hµng bao gåm : SÐc, Uû nhiÖm chi, Uû nhiÖm thu, Th­ tÝn dông, Ng©n phiÕu thanh to¸n, ThÎ thanh to¸n. Quyết định 22/QĐ-NH1 ngày 21/12/1994 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam là văn bản hướng dẫn đầy đủ nhất về TTKDTM. Tuy nhiên, bản thân nội dung văn bản này còn nhiều bất cập. Điều 7 Quyết định đưa ra các hình thức TTKDTM: séc, ủy nhiệm chi - chuyển tiền, ủy nhiệm thu, thư tín dụng, ngân phiếu thanh toán, thẻ thanh toán. Một số chuyên gia cho rằng ngân phiếu thanh toán không phải là TTKDTM mà chẳng qua là một loại tiền mệnh giá lớn. Còn nếu coi ủy nhiệm chi - chuyển tiền là một thể thức TTKDTM thì là sai về khái niệm, vì ủy nhiệm chi là một thể thức thanh toán, nhưng chuyển tiền lại là phương thức thanh toán... GÇn ®©y nhÊt theo quyÕt ®Þnh sè 235/2002/Q§-NHNN ngµy 27/03/2002 cña thèng ®èc NHNN vÒ viÖc chÊm døt viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu thanh to¸n. Theo ®ã kÓ tõ ngµy 1/4/2002 NHNN sÏ kh«ng ph¸t hµnh ng©n phiÕu thanh to¸n n÷a. VËy nªn víi néi dung chÝnh cña ®Ò tµi lµ c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt hiÖn nay t¹i ViÖt Nam nªn em xin kh«ng ®Ò cËp ®Õn h×nh thøc thanh to¸n b»ng ng©n phiÕu thanh to¸n, Uû nhiÖm thu, Uû nhiÖm chi. Thanh to¸n b»ng SÐc. SÐc lµ mét tê mÖnh lÖnh tr¶ tiÒn v« ®iÒu kiÖn do mét kh¸ch hµng cña ng©n hµng ra lÖnh cho ng©n hµng trÝch mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh trªn tµi kho¶n cña m×nh më t¹i ng©n hµng ®Ó tr¶ cho ng­êi cÇm SÐc hoÆc cho ng­êi ®­îc chØ ®Þnh trªn tê SÐc ( tæ chøc kinh tÕ hay c¸ nh©n ). SÐc lµ mét mÖnh lÖnh, chø kh«ng ph¶i lµ mét yªu cÇu, do ®ã khi nhËn ®­îc SÐc Ng©n hµng chÊp nhËn v« ®iÒu kiÖn, trõ tr­êng hîp tµi kho¶n cña ng­êi ph¸t hµnh kh«ng ®ñ hoÆc kh«ng cã tiÒn tr¶. C¬ chÕ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cña n­íc ta quy ®Þnh vÒ xö ph¹t nh÷ng tê SÐc ph¸t hµnh qu¸ sè d­ tiÒn göi hoÆc tiÒn l­u ký nh­ sau : + Ng­êi ph¸t hµnh SÐc ph¶i chÞu ph¹t b»ng 30% sè tiÒn ph¸t hµnh qu¸ sè d­. + Ng­êi ph¸t hµnh SÐc phØa chÞu ph¹t vÒ chËm tr¶ ( kÓ tõ ngµy tê SÐc quay vÒ ng©n hµng phôc vô ng­êi ph¸t hµnh SÐc ®Õn ngµy cã ®ñ tiÒn thanh to¸n). Ngoµi ra nÕu ng­êi chñ tµi kho¶n vi ph¹m ph¸t hµnh SÐc ®Õn tê thø hai, Ng©n hµng nhµ n­íc trung ­¬ng sÏ th«ng b¸o ®Õn tÊt c¶ c¸c ng©n hµng, kh¸ch hµng ph¸t hµnh SÐc qu¸ sè d­ sÏ bÞ ®×nh chØ viÖc sö dông lo¹i SÐc ®ã, thêi gian ®×nh chØ tèi thiÓu lµ 3 th¸ng. Tr­êng hîp viÖc vi ph¹m nguyªn t¾c ph¸t hµnh SÐc dÉn tíi hËu qu¶ nghiªm träng th× Ng­êi ph¸t hµnh SÐc sÏ bÞ truy tè theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¸c lo¹i SÐc bao gåm : - SÐc chuyÓn kho¶n. SÐc chuyÓn kho¶n – SÐc th«ng th­êng lµ lo¹i SÐc ®­îc sö dông réng r·i, nã cã gi¸ trÞ thanh to¸n nh­ tiÒn tÖ, do ®ã trªn tê sÐc ph¶i cã ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu tè b¾t buéc theo luËt ®Þnh. Th«ng th­êng sÐc ®­îc in s½n, ng­êi ph¸t hµnh chØ viÖc ®iÒn vµo chç quy ®Þnh b»ng lo¹i mùc kh«ng phai. ViÑc ghi trªn tê sÐc ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hîp lÖ, hîp ph¸p ®èi víi viÖc sö dông SÐc. SÐc chuyÓn kho¶n còng nh­ c¸c lo¹i sÐc kh¸c chØ cã hiÖu lùc trong ph¹m vi thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Bëi vËy trong thêi h¹n hiÖu lùc cña tê SÐc ng©n hµng ph¶i thanh to¸n ngay khi ng­êi thô h­ëng SÐc nép SÐc vµo ng©n hµng. C¬ chÕ sö dông SÐc chuyÓn kho¶n hiÖn nay quy ®Þnh : Thêi h¹n hiÖu lùc cña SÐc lµ 10 ngµy vµ sÐc chuyÓn kho¶n chØ ®­îc ¸p dông thanh to¸n gi÷a c¸c kh¸ch hµng cã tµi kho¶n ë mét chi nh¸nh ng©n hµng hoÆc kh¸c chi nh¸nh ng©n hµng cã tham gia thanh to¸n bï trõ vµ giao nhËn chøng tõ trùc tiÕp hµng ngµy. - SÐc b¶o chi vµ SÐc ®Þnh møc. SÐc b¶o chi vµ SÐc ®Þnh møc lµ lo¹i SÐc x¸c nhËn ®­îc ng©n hµng b¶o ®¶m kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ chèng l¹i viÖc ph¸t hµnh khèng. - SÐc chuyÓn tiÒn. SÐc chuyÓn tiÒn hay SÐc chuyÓn tiÒn cÇm tay lµ mét lo¹i chuyÓn tiÒn ®­îc sö dông theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng. ViÖc chuyÓn tiÒn mÆt gi÷a c¸c tØnh thµnh phè qua ng©n hµng ®­îc c¸c ng©n hµng thùc hiÖn b»ng ph­¬ng thøc chuyÓn tiÒn nhanh b»ng ®iÖn ®Õn ®Þa chØ ng­êi lÜnh tiÒn, hoÆc cÊp sÐc chuyÓn tiÒn cho kh¸ch hµng. - SÐc c¸ nh©n. SÐc c¸ nh©n ®­îc ¸p dông ®èi víi kh¸ch hµng cã tµi kho¶n tiÒn göi ®øng tªn c¸ nh©n t¹i ng©n hµng ®Ó thanh to¸n tiÒn hµng ho¸, dÞch vô vµ c¸c kho¶n thanh to¸n kh¸c. HiÖn nay theo quy ®Þnh cña ng©n hµng SÐc c¸ nh©n cã sè tiÒn trªn 5 triÖu ph¶i lµm thñ tôc b¶o chi SÐc, ng­êi thô h­ëng ph¶i yªu cÇu ng­êi ph¸t SÐc xuÊt tr×nh CMND ®Ó kiÓm tra vµ chØ nhËn SÐc do ®Ých th©n ng­êi cã tªn trªn vµ sau tê SÐc vµ ph¶i ký tªn t¹i chç. Thêi h¹n hiÖu lùc cña SÐc c¸ nh©n lµ 10 ngµy vµ chØ ®­îc ¸p dông thanh to¸n gi÷a c¸c kh¸ch hµng cã tµi kho¶n ë mét chi nh¸nh ng©n hµng hoÆc kh¸c chi nh¸nh ng©n hµng cã tham gia thanh to¸n bï trõ vµ giao nhËn chøng tõ trùc tiÕp hµng ngµy. Thanh to¸n b»ng h×nh thøc thÎ thanh to¸n. ThÎ thanh to¸n lµ mét ph­¬ng tiÖn thanh to¸n hiÖn ®¹i v× nã g¾n víi kü thuËt tin häc øng dông trong ng©n hµng. ThÎ thanh to¸n do ng©n hµng ph¸t hµnh vµ b¸n cho kh¸ch hµng cña m×nh ( c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n ) ®Ó thanh to¸n tiÒn hµng ho¸, dÞch vô, thanh to¸n nî vµ lÜnh tiÒn mÆt. ë mét sè n­íc c¸c h·ng, c¸c c«ng ty lín còng ph¸t hµnh thÎ thanh to¸n ®Ó thu tiÒn b¸n hµng cña h·ng m×nh. ThÎ thanh to¸n bao gåm thÎ tõ vµ thÎ ®iÖn tö. ThÎ tõ lµ lo¹i thÎ dïng kü thuËt b¨ng tõ ®Ó ghi vµ ®äc th«ng tin trªn thÎ. ThÎ ®iÖn tö lµ lo¹i thÎ cã g¾n bé nhí vi ®iÖn tö trªn thÎ, ghi vµ ®äc th«ng tin qua bé nhí vi ®iÖn tö. Cã 3 lo¹i thÎ thanh to¸n ®­îc ¸p dông : - ThÎ thanh to¸n kh«ng ph¶i ký quü. Ng­êi sö dông thÎ kh«ng ph¶i l­u ký tiÒn vµo tµi kho¶n ®Ó ®¶m b¶o thanh to¸n. C¨n cø ®Ó thanh to¸n lµ sè d­ tµi kho¶n tiÒn göi cña ng­êi chñ së h÷u thÎ më t¹i ng©n hµng víi h¹n møc tèi ®a do ng©n hµng quy ®Þnh. H¹n møc ®­îc ghi vµo bé nhí cña thÎ nÕu lµ thÎ ®iÖn tö, vµo gi¶i b¨ng tõ nÕu lµ thÎ ®iÖn tö. ë n­íc ta quy ®Þnh thÎ thanh to¸n kh«ng ph¶i ký quü lµ lo¹i thÎ A. nã ®­îc ¸p dông cho nh÷ng kh¸ch hµng cã quan hÖ tÝn dông, thanh to¸n tèt vµ th­êng xuyªn, cã tÝn nhiÖm víi ng©n hµng. - ThÎ thanh to¸n ph¶i ký quü tr­íc t¹i ng©n hµng . Ng­êi sö dông thÎ ph¶i l­u ký mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh vµo tµi kho¶n ®Ó ®¶m b¶o thanh to¸n. Sè tiÒn ký quü lµ h¹n møc cña thÎ vµ ®­îc ghi vµo bé nhí cña thÎ. Lo¹i thÎ nµy ®­îc quy ®Þnh lµ lo¹i thÎ B, nã ®­îc ¸p dông víi mäi lo¹i kh¸ch hµng. - ThÎ tÝn dông. ThÎ tÝn dông lµ lo¹i thÎ kh«ng ph¶i ký quü vµ ®­îc quy ®Þnh lµ lo¹i thÎ C. Nã ®­îc ¸p dông ®èi víi nh÷ng kh¸ch hµng ®­îc vay vèn ng©n hµng. Møc tiÒn cho vay lµ h¹n møc tÝn dông vµ ®­îc ghi vµo bé nhí cña thÎ. Ch­¬ng 2 Thùc tr¹ng vÒ c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam hiÖn nay. 2.1 Nh÷ng quy ®Þnh mang tÝnh nguyªn t¾c trong thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt . Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ nghiÖp vô trung gian cña ng©n hµng, nghiÖp vô nµy cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn quan hÖ trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô cña tÊt c¶ c¸c tæ chøc c¸ nh©n trong nÒn kinh tÕ. §Ó ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt diÔn ra thuËn lîi, an toµn, b¶o ®¶m quyÒn lîi cña c¸c bªn tham gia, cÇn ph¶i thèng nhÊt c«ng t¸c tæ chøc vµ cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ. Ng©n hµng nhµ n­íc ®· cã quy ®Þnh nh­ sau : Quy ®Þnh chung. C¸c doanh nghiÖp, c¬ quan nhµ n­íc, ®oµn thÓ, c¸ nh©n ®­îc quyÒn lùa chän ng©n hµng ®Ó më tµi kho¶ngiao dÞch vµ thùc hiÖn thanh to¸n. ViÖc më tµi kho¶n thanh to¸n t¹i ng©n hµng, kho b¹c nhµ n­íc th× thùc hiÖn qua tµi kho¶n ®­îc ghi b»ng ®ång ViÖt Nam. Tr­êng hîp ghi b»ng ngo¹i tÖ ph¶i thùc hiÖntheo quy chÕ qu¶n lý ngo¹i hèi cña chÝnh phñ ViÖt Nam ban hµnh. Quy ®Þnh ®èi víi ng©n hµng. Thùc hiÖn uû th¸c thanh to¸n cña chñ tµi kho¶n, b¶o ®¶m chÝnh x¸c, an toµn, thuËn tiÖn. C¸c ng©n hµng vµ kho b¹c cã tr¸ch nhiÖm chi tr¶ b»ng tiÒn mÆthoÆc chuyÓn kho¶n trong ph¹m vi sè d­ tiÒn göi theo yªu cÇu cña chñ tµi kho¶n. KiÓm tra kh¶ n¨ng thanh to¸n cña chñ tµi kho¶n tr­íc khi thùc hiÖn thanh to¸n vµ ®­îc uû quyÒn tõ chèi thanh to¸n nÕu tµi kho¶n kh«ng ®ñ tiÒn, ®ång 1thêi kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng néi dung liªn ®íi cña bªn kh¸ch hµng. Nõu thiÕu sãt trong qu¸ tr×nh thanh to¸n, g©y thiÖt h¹i cho kh¸ch hµng th× ng©n hµng vµ kho b¹c ph¶i cã tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i vµ tuú theo møc ®é thiÖt h¹i mµ cã thÓ bÞ xö lý theo ph¸p luËt. Khi thùc hiÖn c¸c dÞch vô thanh to¸n cho kh¸ch hµng ng©n hµng ®­îc thu phÝ theo quy ®Þnh cña thèng ®èc Ng©n hµng nhµ n­íc. Quy ®Þnh ®èi víi kh¸ch hµng. §Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn thanh to¸n ®Çy ®ñ kÞp thêi, c¸c chñ tµi kho¶n ph¶i cã ®ñ tiÒn trªn tµi kho¶n, mäi tr­êng hîp thanh to¸n qu¸ sè d­ lµ ph¹m ph¸p vµ ph¶i xö lý theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Chñ tµi kho¶n ph¶i lËp chøng tõ theo mÉu in s½n do ng©n hµng Ên hµnh vµ c¸c chøng tõ ph¶i ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè quy ®Þnh vÒ mÉu, ch÷ ký d¨ng ký t¹i ng©n hµng. Thùc tr¹ng vÒ c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. §· cã mét thêi, viÖc kiÓm so¸t tiÒn mÆt tån quü ®­îc thùc hiÖn r¸o riÕt, tû träng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt (qua ng©n hµng) t¨ng cao, thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt gi¶m m¹nh. Nh­ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®ã kh«ng phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. §Õn nay, nhiÒu chuyªn gia ng©n hµng cho r»ng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë ViÖt Nam vÉn chiÕm tû lÖ thÊp, kho¶ng 30% tæng doanh sè thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ. NhiÒu ngh×n tû ®ång tiÒn mÆt ®ang r¶i r¸c trong tõng c¸ nh©n, gia ®×nh, quü c¬ quan, ®¬n vÞ, doanh nghiÖp ®Ó thanh to¸n trùc tiÕp khi mua hµng, kÓ c¶ mua bÊt ®éng s¶n trÞ gi¸ hµng tû ®ång. Sö dông tiÒn mÆt phæ biÕn trong thanh to¸n võa g©y nhiÒu l·ng phÝ, võa lµ kÏ hë lín cho n¹n tham nhòng, bu«n lËu, trèn thuÕ luån l¸ch, lÈn trèn sù kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc vµ x· héi. (thªm vao trong æ ®ia ,hihhihihi) Trong thêi kú tËp trung bao cÊp, Nhµ n­íc ta còng rÊt quan t©m ®Ò ra nh÷ng chñ tr­¬ng lín vÒ viÖc sö dông ph­¬ng tiÖn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, do ¶nh h­ëng cña c¬ chÕ mÖnh lÖnh hµnh chÝnh quan liªu cïng víi hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp, viÖc më réng thanh to¸n chuyÓn kho¶n chØ ph¸t huy hiÖu lùc trong bé phËn kinh tÕ nhµ n­íc. Lîi Ých chÝnh ®¸ng vµ hîp ph¸p cña chñ thÓ thanh to¸n kh«ng ®­îc t«n träng ®óng møc chÝnh lµ lý do lµm cho nh÷ng chñ tr­¬ng nãi trªn trë nªn kÐm thùc thi, thËm chÝ cßn bÞ biÕn d¹ng trë thµnh ph­¬ng tiÖn thÓ hiÖn quyÒn lùc nh»m môc ®Ých g©y s¸ch nhiÔu, phiÒn hµ. Tr­íc n¨m 1985, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt chiÕm 80%, nh­ng trong cuéc l¹m ph¸t phi m· 1985 – 1988, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt sót gi¶m ghª gím v× tiÒn mÆt khan hiÕm ®Õn møc c¸c ng©n hµng quèc doanh khi ®ã, víi thÕ ®éc quyÒn, ®· khÊt chi tiÒn mÆt. Mét c¸i sÐc chuyÓn kho¶n nép vµo ng©n hµng ph¶i 15 ngµy sau míi tÝnh ra b»ng tiÒn mÆt ®­îc. Thùc tÕ trªn ®· ¶nh h­ëng rÊt lín tíi ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt hiÖn nay, nhÊt lµ khi nÒn kinh tÕ ®· chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. Mäi viÖc l¹i trë nªn “qu¸ ®µ” khi x· héi kh«ng chÊp nhËn réng r·i c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. HÖ thèng thanh to¸n th«ng qua ®Þnh chÕ tµi chÝnh – ng©n hµng mÆc dï cã b­íc ph¸t triÓn v­ît bËc so víi tr­íc ®©y, nh­ng nh×n chung cßn bÊt cËp trong xu thÕ héi nhËp quèc tÕ, ch­a ®i vµo cuéc sèng, thËm chÝ cßn rÊt xa l¹ víi ®¹i ®a sè d©n c­. Thùc tr¹ng x· héi n­íc ta vÉn lµ “mét quèc gia sö dông qu¸ nhiÒu tiÒn mÆt” nh­ nhËn xÐt cña nhiÒu kh¸ch n­íc ngoµi. Thùc tr¹ng ®ã theo Phã Thñ T­íng NguyÔn TÊn Dòng : “…lµm cho viÖc ®iÒu hoµ l­u th«ng tiÒn tÖ vµ qu¶n lý kho quü rÊt khã kh¨n, ph©n t¸n, tèn kÐm, ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn viÖc hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ ng©n hµng vµ cÊu tróc l¹i hÖ thèng…”. Thanh to¸n b»ng SÐc. Ngµy 9/5/1996, chÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 30 vÒ ph¸t hµnh vµ sö dông SÐc. Ngµy 27/12/1996 Ng©n hµng nhµ n­íc ®· ban hµnh th«ng t­ 07 h­íng dÉn viÖc thi hµnh nghÞ ®Þnh trªn cña chÝnh phñ. Nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy vÒ ph¸t hµnh vµ sö dông SÐc cã hiÖu lùc h¬n 5 n¨m nay. Nh­ng, SÐc vÉn ch­a ®i vµo cuéc sèng. Nh­ vËy, nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy trªn, nhÊt lµ th«ng t­ 07 cña Ng©n hµng nhµ n­íc cã nh÷ng ®iÓm ch­a phï hîp, nªn SÐc ch­a ®i vµo cuéc sèng. Ta cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy qua c¸c con sè thèng kª vÒ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i TP. Hå ChÝ Minh. TP.HCM lµ mét thµnh phè lín cã tèc ®é ph¸t triÓn vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi cao nhÊt c¶ n­íc. Nh­ng c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt còng ph¸t triÓn rÊt “× ¹ch”.Thanh to¸n b»ng uû nhiÖm chi ®­îc ­a chuéng nhÊt trong kh©u thanh to¸n do thñ tôc ®¬n gi¶n, hiÖn ®ang chiÕm vÞ trÝ tuyÖt ®èi trong kh©u thanh to¸n gi÷a c¸c thÓ nh©n vµ ph¸p nh©n kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ. TÝnh hÕt 6 th¸ng ®Çu n¨m nay, thÓ thøc nµy chiÕm tû träng 90,97% tæng doanh sè thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. Trong khi ®ã, tû träng thanh to¸n b»ng sÐc qua ng©n hµng cßn rÊt khiªm tèn, tû träng nµy chØ lµ 0,31% trong tæng doanh sè thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i Tp.HCM tÝnh ®Õn 6 th¸ng ®Çu n¨m nay. Cßn uû nhiÖm thu, tû träng thanh to¸n còng rÊt thÊp, chØ b»ng 2,07% tæng doanh sè thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. VËy v× sao c¸c c«ng cô thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë mét ®« thÞ lín nh­ Tp.HCM l¹i ph¸t triÓn chËm vµ lÖch l¹c nh­ vËy?… dÉu r»ng kh«ng ph¶i chóng kh«ng thÊy ®­îc t¸c dông tÝch cùc cña nã. §©y lµ mét vÝ dô, dÉn chøng thùc tÕ : Vừa qua, các doanh nghiệp (DN) lắp ráp xe gắn máy hai bánh đã mua linh kiện của các DN sản xuất trong nước, thực hiện nội địa hoá, với số tiền hơn tỷ đồng, thanh toán một lần bằng tiền mặt để trốn thuế. Xảy ra hiện tượng này một phần là do dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt của ngân hàng (NH) chưa phát triển, Chính phủ chưa ban hành cơ chế; phạm vi và số tiền tối đa được thanh toán bằng tiền mặt. - MÆc dï cã nhiÒu c«ng cô thanh to¸n hiÖn ®¹i xuÊt hiÖn, nh­ng sÐc vÉn lµ mét c«ng cô thanh to¸n phæ biÕn trªn thÕ giíi. PhÇn lín ë c¸c n­íc ®Òu cã LuËt sÐc riªng, hoÆc sÐc sÏ ®­îc quy ®Þnh trong luËt Th­¬ng M¹i, hoÆc nÕu kh«ng sÏ sö dông ngay LuËt Thèng nhÊt vÒ sÐc, nªn khi sö dông sÐc tÝnh ph¸p lý rÊt cao, quyÒn lîi cña ng­êi sö dông sÐc ®­îc ®¶m b¶o. Cßn ë ViÖt Nam ch­a cã luËt SÐc, trong LuËt Th­¬ng m¹i còng kh«ng quy ®Þnh mµ míi chØ ®­îc ban hµnh d­íi d¹ng NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ. Song thùc tÕ NghÞ ®Þnh nµy vµ Th«ng t­ h­íng dÉn cña NHNN ®Ó thùc hiÖn NghÞ ®Þnh vÒ sÐc cßn nhiÒu ®iÓm ch­a phï hîp, do vËy tÝnh kh¶ thi kh«ng cao, tÝnh ph¸p lý ch­a ®¶m b¶o v÷ng ch¾c, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña nh÷ng ng­êi tham gia sö dông sÐc kh«ng râ rµng. Nguyªn nh©n. Mét lµ, vÊn ®Ò më tµi kho¶n : Trong th«ng t­ cña Ng©n hµng nhµ n­íc h­íng dÉn thi hµnh NghÞ ®Þnh 30 vÒ ph¸t hµnh vµ sö dông sÐc ch­a phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ v¨n b¶n ph¸p quy cña Ng©n hµng nhµ n­íc. Trong th«ng t­ 07 dïng ng«n tõ “tµi kho¶n thanh to¸n” trong khi ®ã hÖ th«ng kÕ to¸n cña ng©n hµng th­¬ng m¹i do Ng©n hµng nhµ n­íc ban hµnh chØ cã tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n vµ tµi kho¶n tiÒn göi cã kú h¹n. Trªn thÕ giíi, doanh nghiÖp, c¸ nh©n cïng mét lóc më hai tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng vµ chØ tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n míi cã quyÒn rót tiÒn mÆt hoÆc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. Hai lµ, H×nh thøc tê SÐc do Ng©n hµng nhµ n­íc thiÕt kÕ kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. Theo mÉu SÐc kÌm theo th«ng t­ 07 cña Ng©n hµng nhµ n­íc, ng­êi ph¸t hµnh SÐc ngoµi viÖc ghi hä tªn ng­êi thô h­ëng cßn ph¶i gi sè ngµy cÊp vµ n¬i cÊp CMND ; sè hiÖu tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n vµ ®Þa chØ ng­êi thô h­ëng. §iÒu nµy thùc tÕ rÊt khã thùc hiÖn. Ng­êiph¸t hµnh SÐc vµ ng­êi thÞ h­¬ngr cïng thµnh phè, ph¶i gÆp nhau míi thùc hiÖn ®­îc néi dung tê SÐc nµy yªu cÇu. Néi dung trªn lµ kh«ng cÇn thiÕt mµ nªn dµnh cho chi nh¸nh ng©n hµng hoÆc kho b¹c nhµ n­íc tiÕp nhËn tê SÐc. Khi ®ã ng­êi thô h­ëng SÐc ph¶i xuÊt tr×nh SÐc cïng chøng minh th­. Trªn tê SÐc ®ßi hái hai ch÷ ký : KÕ to¸n tr­ëng vµ chñ tµi kho¶n. §iÒu nµy g©y phiÒn phøc cho bªn ph¸t hµnh SÐc. C¸c chuyªn gia cho r»ng trªn tê SÐc chØ cÇn mét ch÷ ký cña chñ tµi kho¶n hoÆc ng­êi d­îc chñ tµi kho¶n uû quyÒn. Ba lµ, ph¹m vi thanh to¸n cña SÐc qóa hÑp. Nh­ trong phÇn lý luËn chung ta ®· thÊy thanh to¸n b»ng sÐc cã ph¹m vi kh¸ hÑp, kh«ng cho thanh to¸n ngoµi hÖ thèng, ngoµi ®Þa bµn thµnh phè nªn bÞ h¹n chÕ. Thñ tôc lu©n chuyÓn sÐc còng chËm v× cßn yªu cÇu ghi nî tr­íc, ghi nî sau. Tr­êng hîp 2 ®¬n vÞ mua b¸n cã tµi kho¶n t¹i 2 n¬i kh¸c nhau, ph¶i mÊt thêi gian chuyÓn cho ng©n hµng bªn mua ®Ó ghi nî tr­íc råi ng©n hµng bªn b¸n míi ®­îc ghi cã sau vµo tµi kho¶n ®¬n vÞ b¸n. ViÖc nµy ¸p dông víi c¶ sÐc b¶o chi g©y kh«ng Ýt phiÒn hµ cho kh¸ch v× ph¶i l­u ký tiÒn trªn tµi kho¶n mµ kh«ng rót ng¾n ®­îc thêi gian lu©n chuyÓn chøng tõ. Theo thêi b¸o ng©n hµng ngµy 11/1/2002 Víi c¸c dÞch vô thanh to¸n, viÖc sö dông c¸c c«ng cô thanh to¸n ban hµnh theo NghÞ ®Þnh 91/CP, Quy ®Þnh 22-NH vµ Th«ng t­ 08 cña Ng©n hµng Nhµ n­íc vÒ kinh doanh th­¬ng m¹i hiÖn nay kh«ng cßn phï hîp víi thùc tÕ. C¸c h×nh thøc thanh to¸n nh­ sÐc ®Þnh møc, th­ tÝn dông hoµn toµn kh«ng ®­îc sö dông, sÐc chuyÓn tiÒn chØ ®­îc sö dông rÊt Ýt. Mét sè thñ tôc cßn r­êm rµ nh­ trong chÕ ®é quy ®Þnh khi mua sÐc, chñ tµi kho¶n ph¶i lËp giÊy ®Ò nghÞ b¸n sÐc, ®ång thêi uû nhiÖm chi trÝch tµi kho¶n tiÒn göi ®Ó mua sÐc, hay lo¹i chøng tõ cho cïng mét néi dung. Mét sè tr­êng hîp nh­ ng­êi thô h­ëng sÐc nép sÐc vµo ng©n hµng qu¸ thêi h¹n thanh to¸n, ®¬n vÞ thu hé chuyÓn sÐc chËm cho ®¬n vÞ thanh to¸n... ph¶i ®Õn UBND x·, ph­êng n¬i c­ tró hoÆc ®ãng trô së ®Ó xin x¸c nhËn lý do bÊt kh¶ kh¸ng. Quy ®Þnh nµy khiÕn cho c«ng chóng c©n nh¾c viÖc lùa chän sö dông sÐc v× c¸c c¬ quan chøc n¨ng nãi trªn ch­a ch¾c ®· am t­êng vÒ sÐc ®Ó dÔ dµng x¸c nhËn trªn chøng tõ. Do ®ã, cÇn x¸c ®Þnh râ thÕ nµo lµ yÕu tè "bÊt kh¶ kh¸ng" ®Ó c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã thÓ dÔ dµng x¸c nhËn. Víi tµi kho¶n c¸ nh©n, chØ ®­îc uû quyÒn tõng lÇn ph¸t hµnh sÐc hoÆc uû quyÒn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, mçi lÇn uû quyÒn ph¶i ra UBND huyÖn, quËn x¸c nhËn. §èi víi ph¸p nh©n, chñ tµi kho¶n lµ ng­êi toµn quyÒn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sö dông tµi kho¶n cña m×nh. Mçi khi uû quyÒn t¹m thêi cho ng­êi kh¸c, chñ tµi kho¶n còng ph¶i ra UBND quËn huyÖn x¸c nhËn lµ ®iÒu v« lý. §èi víi thêi h¹n hiÖu lùc, nÕu chØ cho phÐp cã 15 ngµy th× qu¸ ng¾n so víi th«ng lÖ ë c¸c n­íc kh¸c 6 th¸ng hay 1 n¨m. Do hiÖn nay, sÐc ®­îc phÐp chuyÓn nh­îng nªn nÕu kÐo dµi thêi h¹n hiÖu lùc cña tê sÐc sÏ lµm cho ng­êi thô h­ëng sÐc an t©m h¬n, kh«ng ph¶i lo ®i minh chøng yÕu tè bÊt kh¶ kh¸ng t¹i c¸c c¬ quan chøc n¨ng. Theo c¸c chuyªn gia, kh«ng cÇn ghi ®Þa chØ ng­êi ph¸t hµnh sÐc v× hä ®· cã tµi kho¶n tÝn dông, vµ ®Þa chØ cña hä ®· l­u trong hå s¬ më tµi kho¶n. Còng kh«ng cÇn ghi sè chøng minh nh©n d©n cña ng­êi thô h­ëng trªn tê sÐc v× mét khi sÐc ®· cho phÐp chuyÓn nh­îng th× ng­êi thùc sù tr×nh sÐc l·nh tiÒn ë ng©n hµng cã thÓ kh«ng ph¶i lµ ng­êi thô h­ëng cã tªn ghi trªn sÐc, cßn víi sÐc v« danh th× ng­êi nµo tr×nh sÐc ng­êi ®ã lÜnh tiÒn. 2.2.2 ThÎ thanh to¸n. Thanh toán bằng thẻ, dù còn khá khiêm tốn nhưng được coi là khả quan và có chiều hướng phát triển vì đang hấp dẫn cá nhân sử dụng. Sau thời kỳ hoàng kim những năm đầu thập kỷ 90, tình hình sử dụng thẻ tín dụng tại Việt Nam đã chững hẳn lại, và chỉ gần đây mới sôi động lên với sự tham gia của nhiều ngân hàng phát hành và thanh toán. Ta cã thÓ thÊy thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng thanh to¸n thÎ qua sù ph¸t triÓn vµ mét sè vÊn ®Ò cña h×nh thøc thanh to¸n nµy ë c¸c ng©n hµng lín t¹i ViÖt Nam. 2.2.2.1 Các ngân hàng trong cuộc đua ATM . Theo ông Nguyễn Thanh Toại, phó tổng giám đốc Ngân hàng Á châu (ACB): Rồi đây, trong cuộc đua sử dụng thẻ rút tiền tự động, các ngân hàng VN sẽ đi vào vết xe đổ như từng xảy ra tại Singapore: một siêu thị có tới hàng chục máy rút tiền. Automated Teller Machine (ATM) là hình thức đang được nhiều ngân hàng thương mại phát triển, chủ yếu tại các thành phố lớn, nhằm giảm tải nhu cầu giao dịch bằng tiền mặt. Máy này cho phép chủ tài khoản có thể rút, chuyển tiền, xem số dư tài khoản… Hiện nay, Ngân hàng đầu tư phát triển, Ngân hàng công thương, ACB, Vietcombank… đang ráo riết thương thảo các hợp đồng thuê chỗ đặt máy ATM. SÏ lắp thêm 100 máy ở một số tỉnh, thành trong cả nước. Vµ hiÖn ®ang cã 400 m¸y ATM kh¨p c¶ n­íc. Giải bài toán đầu tư phát triển dịch vụ thẻ thanh toán không phải dễ, cần có thời gian cho nhân viên làm quen với công việc mới cũng như để khách hàng chấp nhận sử dụng tiện ích mới. Vietcombank bắt đầu phát hành thẻ này từ năm 1993, nhưng đến tháng 12/1999 phải cho ngừng hoạt động vì không hiệu quả. Chi phí để mua máy (30.000 USD/máy) không tốn bằng chi phí vận hành hệ thống máy. Mỗi năm, ACB đã phải chi bạc tỷ cho trung tâm thẻ hoạt động, trong khi phải mất đến 5 năm, trung tâm này mới làm ra lãi. Ngân hàng Nhà nước TP HCM vừa khuyến nghị các ngân hàng thương mại nên cân nhắc khi đầu tư và phát triển hệ thống ATM sao cho hiệu quả. Do thiếu phối hợp trong khâu phát hành thẻ nên thẻ của ngân hàng nào chỉ có thể rút được tiền từ máy của ngân hàng đó. Do vậy, nếu muốn tạo thuận lợi cho người rút tiền thì cùng một nơi công cộng, phải trang bị nhiều loại máy của từng ngân hàng khác nhau, rất lãng phí. Trên thực tế, hầu hết các máy rút tiền hiện chỉ được lắp đặt tại ngay trụ sở ngân hàng, chưa có tại nơi công cộng, do vậy ít người sử dụng. Chưa thể ngăn chặn nạn dùng thẻ tín dụng giả. Thanh toán bằng thẻ tín dụng mới xuất hiện ở Việt Nam, nhưng đã xảy ra nhiều vụ sử dụng thẻ giả để mua hàng hóa, ăn chơi, thậm chí "móc trộm" của ngân hàng cả trăm nghìn USD. Tuy nhiên, việc điều tra, tấn công loại tội phạm này mới dừng lại ở phần ngọn Trung tâm an toàn thẻ của tổ chức Master Card khu vực Châu á đánh giá cao công tác chống loại tội phạm này ở Việt Nam. Tuy nhiên, mọi việc điều tra, thu giữ, giám định thẻ giả được thực hiện lâu nay mới chỉ là phần ngọn, còn phần gốc là những tổ chức đường dây làm thẻ giả thì rất mờ mịt. Cơ quan Điều tra (Bộ Công an), cho biết, sử dụng thẻ tín dụng giả để lừa đảo xảy ra ở nhiều nước trên thế giới. Là thị trường mới áp dụng thẻ thanh toán không dùng tiền mặt, Việt Nam đang trở thành “điểm hẹn” của bọn tội phạm tiêu thụ thẻ giả, mà chủ yếu là người nước ngoài. 2.2.2.3 Hệ thống ATM có được khai thác hiệu quả?. Hiện nay, hệ thống ATM đã bắt đầu được triển khai khá rộng rãi tại các ngân hàng Việt Nam. Có nhiều nguồn tin cho rằng việc đầu tư vào các hệ thống ATM là không có hiệu quả, bởi vì chi phí vận hành hàng năm cho một máy ATM có thể lên tới 300 triệu đồng, trong khi đó số lượng khách hàng sử dụng dịch vụ này thì lại quá ít. Hiện nay có rất nhiều ý kiến cho rằng, các ngân hàng nên cân nhắc khi đầu tư và phát triển hệ thống ATM Khi các ngân hàng có một khoản chi phí, thay vì mua hoặc xây thêm một trụ sở hay mở thêm một chi nhánh họ sẽ đầu tư trang bị máy ATM. Hệ thống ATM sẽ giúp cho xã hội được văn minh hơn và tăng các giao dịch không sử dụng tiền mặt. Việc đầu tư thêm thiết bị mới sẽ giúp các ngân hàng có phương tiện để kinh doanh hiệu quả hơn. Tuy nhiên, việc đầu tư vào hệ thống ATM để có lợi nhuận ngay thì đến nay trên thế giới vẫn chưa có ngân hàng nào thực hiện được, bởi vì để tính chi phí và doanh thu riêng cho một dịch vụ là rất khó. Một cá nhân sử dụng dịch vụ ATM có thể thực hiện nhiều giao dịch có liên quan khác như: kiểm tra các thông số về thẻ tín dụng, gửi nhận tiền và các dịch vụ khác... Do vậy việc đánh giá hiệu quả của dịch vụ này ngay khi đầu tư là rất khó. Có một tình trạng hiện nay là thẻ của ngân hàng nào thì chỉ có thể rút tiền từ máy ATM do ngân hàng đó trang bị, điều này đã gây ra rất nhiều bất lợi cho người sử dụng và lãng phí. Cần phải làm gì để giải quyết được vấn đề này? Các ngân hàng có nên liên minh về hệ thống ATM? Đây là vấn đề sử dụng một hay nhiều thẻ. Nếu như không có một chuẩn công nghệ chung thì sẽ có tình trạng hàng trăm hệ thống dịch vụ sẽ tương ứng với hàng trăm loại thẻ khác nhau. Do vậy ở đây cần phải có vai trò của Chính phủ trong việc tạo ra một cơ sở pháp lý để các ngân hàng hoạt động thống nhất với nhau trên một nền tảng công nghệ chung. Nền tảng công nghệ chung ở đây có nghĩa là mỗi ngân hàng có thể có một kiến trúc khác nhau nhưng sẽ có một chuẩn công nghệ quốc gia để các ngân hàng có thể giao tiếp được với nhau và các dịch vụ của ngân hàng có thể cung cấp cho khách hàng theo nhiều kênh khác nhau. Và khi có vai trò của Chính phủ, thì chỉ cần có một thẻ mà các ngân hàng vẫn thể cạnh tranh một cách bình đẳng. Còn việc liên minh giữa các ngân hàng về hệ thống ATM thì đây là vấn đề tự các ngân hàng nhận thấy là có cần thiết hay không? Về bản chất ATM chỉ là một trong 16 kênh dịch vụ của ngành tài chính ngân hàng. Xu hướng phát triển các dịch vụ từ hệ thống ATM? Hệ thống ATM không đơn giản là dịch vụ rút tiền tự động, mà hệ thống ATM còn cho phép ngân hàng triển khai các dịch vụ như tra cứu số dư tài khoản, tra cứu thông tin về tỷ giá, lãi suất của ngân hàng, chuyển khoản, thanh toán các loại hoá đơn như tiền điện thoại, điện, nước, trả lương cho cán bộ công nhân viên. Thậm chí, hệ thống ATM có thể phát hành được các ấn phẩm như tem, vé xem phim... Hơn thế nữa, hệ thống ATM không chỉ dùng cho các giao dịch của ngân hàng, mà nó còn liên quan đến ngành thuế, hải quan, bảo hiểm và các ngành kinh tế khác. Trong tương lai, khi xã hội ngày càng phát triển thì khối lượng giao dịch tiền mặt sẽ ngày càng thấp đi, và xu hướng giao dịch bằng một thẻ sẽ là tất yếu. Trong xã hội hiện đại đó, một thẻ có thể dùng cho mọi giao dịch liên quan như: chứng minh thư, bảo hiểm, y tế, ngân hàng, các hệ thống siêu thị... Và người dùng sử dụng dịch vụ nào sẽ trả tiền cho dịch vụ đó. Tại khu vực châu Á, Hồng Kông và Malaysia là hai ví dụ điển hình trong việc xây dựng một lộ trình hướng tới mọi giao dịch thông qua một thẻ duy nhất. NÕu ai đã từng sống hay đi qua các nước kinh tế phát triển, sẽ thấy các giao dịch thanh toán của người dân thông qua dùng thẻ thanh toán hay thẻ tín dụng là rất phổ biến, thậm chí có nước giá trị thanh toán đó lên đến trên 90% tổng giá trị thanh toán tiêu dùng. Vậy tại sao thanh toán bằng thẻ vẫn chưa thành hình ở nước ta như ở các nước phát triển, thiÕt nghÜ có 3 yếu tố: - Thứ nhất, cơ sở hạ tầng về công nghệ thông tin của họ rất đầy đủ. Bởi vậy, hầu như tất cả các cửa hàng, thậm chí ở trong trường học họ đều có máy thanh toán tiền trực tuyến. Điều này Việt Nam chưa hội đủ điều kiện. Mặt khác luật pháp của Việt Nam chưa có quy định nào bắt buộc các cơ sở kinh doanh phải có máy thanh toán (quy định này có thể nằm trong Luật Doanh nghiệp chứ không cần phải quy định trong Luật các Tổ chức Tín dụng hay Luật Ngân hàng Nhà nước). - Thứ hai, nhìn về vấn đề thu nhập ở các nước kinh tế phát triển, người dân có thu nhập đều và cao, do đó số dư tiền gửi trên tài khoản thanh toán là khoản tiền ổn định và khá lớn, số tiền này được gọi là khoản vốn vãng lai trong hoạt động ngân hàng. Do ngân hàng có thể sử dụng một phần số tiền đó để kinh doanh, nên khi người sử dụng tài khoản thanh toán thì chỉ phải trả một khoản phí rất nhỏ hoặc thậm chí bằng không. Nói dùng tiền mặt "rẻ hơn" tiền thẻ là hoàn toàn đúng với Việt Nam. Trên thực tế các ngân hàng thương mại Việt Nam sẽ khó có thể đưa ra giá thành rẻ hơn. - Thứ ba, về thói quen người tiêu dùng và trình độ nhận thức, một phần do người dân và một phần do cả Ngân hàng Nhà nước còn chưa quan tâm đến việc khuyến khích người dân dùng thẻ thanh toán. Thực sự ngạc nhiên, tại sao Ngân hàng Công thương lại lắp đặt hai máy rút tiền tự động trong Sở Giao dịch của Ngân hàng Nhà nước. Trong khi muốn để người dân tiếp cận việc thanh toán thẻ, cần có sự tiện lợi rút và gửi tiền qua các máy ATM. Sở giao dịch Ngân hàng Nhà nước chủ yếu lại là nơi giao dịch của các doanh nghiệp ngân hàng và một bộ phận nhỏ là cán bộ của Ngân hàng Nhà nước. Nếu số tiền đầu tư cho hai máy ATM trên được lấy từ quỹ hiện đại hóa ngân hàng do World Bank tài trợ thì quả là phí, không hiệu quả về mặt kinh tế và chưa phục vụ cho việc phát triển thanh toán thẻ ở Việt Nam. Thiết nghĩ, trên góc độ phát triển kinh tế, Ngân hàng Nhà nước nên quan tâm và đưa chiến lược phát triển thanh toán thẻ vào trong những chiến lược phát triển và củng cố hệ thống ngân hàng thương mại của Việt Nam hiện nay. Mặc dù chi phí đầu tư ban đầu lớn nhưng xét về tổng thể, thanh toán thẻ sẽ giảm chi phí cho nền kinh tế về in tiền, hủy tiền hiện nay, hạn chế tiền giả, tăng tính minh bạch trong nền kinh tế, kích thích tiêu dùng và đồng thời giúp cho việc chống tham nhũng ở nước ta. Theo nghiên cứu về kinh tế của nhiều nước, họ đều kết luận rằng người sử dụng thẻ tiêu dùng cao hơn dùng tiền mặt. Trong khi Chính phủ Việt Nam đang cần kích cầu nền kinh tế, thiết nghĩ đây có thể sẽ là đòn bẩy quan trọng. ®¸ng gi¸ thùc tr¹ng vÒ c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt 2.3.1 mÆt tÝch cùc +Thị trường thẻ tín dụng “nóng” trở lại . Sau thời kỳ hoàng kim những năm đầu thập kỷ 90, tình hình sử dụng thẻ tín dụng tại Việt Nam đã chững hẳn lại, và chỉ gần đây mới sôi động lên với sự tham gia của nhiều ngân hàng phát hành và thanh toán +Lµ n­íc ®i sau: Chóng ta cã thÓ häc hái kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®i tr­íc, nhê ®ã cã thÓ tr¸nh ®­îc mét sè rñi ro nhÊt ®Þnh. + Ng­êi tiªu dïng ViÖt Nam RÊt nhanh trong viÖc thÝch nghi vµ øng dông c¸c dÞch vô míi. VÝ dô : DÞch vô ®iÖn tho¹i thÎ, ®iÖn tho¹i di ®éng, dÞch vô Internet trong mét thêi gian ng¾n ®· ph¸t triÓn rÊt nhanh chãng trong khi nhu cÇu thùc sù kh«ng ®Õn møc nh­ vËy. Nh­ vËy kh«ng cã lý do g× mµ kh«ng thÓ ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt – mét h×nh thøc thanh to¸n rÊt tÝch cùc vµ v¨n minh. §ã lµ xu h­íng chung cña thÕ giíi. + ThÞ tr­êng mÊy n¨m qua va hiªn nay (thªm vao trong æ ®ia a , hihihihi) 2.3.2 mÆt h¹n chÕ Thêi gian kh«ng cßn sím ®èi víi yªu cÇu ph¶i ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn c«ng nghÖ ng©n hµng ®èi víi c¸c ng©n hµng trong níc. Trong lé tr×nh héi nhËp, nh÷ng hµng rµo b¶o hé dÇn ®îc gì bá, c¸c ng©n hµng trong níc sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng c¹nh tranh cña ng©n hµng níc ngoµi m¹nh h¬n nhiÒu lÇn, ®Æc biÖt khi mµ chØ cßn vµi n¨m n÷a, nh÷ng rµo c¶n trong lÜnh vùc ng©n hµng ph¶i ®îc dì bá theo HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i ViÖt - Mü. HiÖn t¹i, nhiÒu ng©n hµng ®ang ch¹y ®ua ph¸t triÓn ®a d¹ng dÞch vô cña m×nh. Qua thùc tr¹ng vµ c¸c nguyªn nh©n trªn ta cã thÓ ®­a ra nhËn xÐt s¬ bé ban ®Çu nh­ sau : + Thiếu cơ sở pháp lý cho thanh toán không dùng tiền mặt. Luật Ngân hàng Nhà nước và Luật Các tổ chức tín dụng là hai văn bản pháp lý cao nhất quy định về hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM). Tuy nhiên, việc áp dụng thể thức thanh toán này vẫn dựa trên những văn bản dưới luật ra đời cách đó 2-4 năm và đang gây nhiều khó khăn cho hoạt động tài chính. + Dïng tiÒn mÆt phæ biÕn h¬n thanh to¸n qua ng©n hµng. Nh÷ng khã kh¨n mµ c¸c ng©n hµng ®Õn nay vÉn ®Ò cËp lµ sù chËm ch¹p trong viÖc c¶i tiÕn c¸c h×nh thøc thanh to¸n qua ng©n hµng, viÖc thay ®æi tËp qu¸n thanh to¸n tiÒn mÆt trong rÊt nhiÒu giao dÞch. §Ò cËp riªng ë lÜnh vùc thÎ thanh to¸n – mét ph¬ng tiÖn thanh to¸n tiªn tiÕn vµ phæ biÕn trªn thÕ giíi, thÕ nh­ng ®Õn nay còng chØ míi cã ba ng©n hµng trong níc lµ cã ph¸t hµnh thÎ tÝn dông quèc tÕ víi sè lîng chØ vµi chôc ngµn thÎ. §èi víi giao dÞch cña c¸ nh©n trong n­íc, chØ míi cã 20 ng©n hµng ®· ph¸t hµnh thÎ thanh to¸n. Nh­ vay còng ch­a ®ñ ®Ó h×nh thøc míi nµy trë nªn phæ biÕn - thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. + Thu nhËp b×nh qu©n ch­a cao Thu nhËp cña d©n c­ nãi chung cßn thÊp, nhu cÇu thiÕt yÕu d©n c­ cßn mua ë chî “ tù do” lµ chñ yÕu; thªm vµo dã la thãi quen sù dông tiÒn mÆt ®¬n gi¹n thuËn tiÖn bao ®êi nay kh«ng dÔ mét sím , mét chiÒu thay ®æi ®­îc; ®ßng thêi muèn sù dông ph­¬ng tiÖn thanh to¸n hiÖn ®¹i l¹i còng cÇn co sî hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh + C¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ thanh to¸n §ang trong giai ®o¹n h×nh thµnh víi viÖc vËn dông c¸c kü thuËt , qui tr×nh c«ng nghÖ th«ng tin, thanh to¸n hiÖn ®¹i, mét vÊn ®Ò phøc tËp rÊt cÇn cã sù phèi hîp trªn nhiÒu ph­¬ng tiÖn : vèn, ph­¬ng tiÖn thanh to¸n va kü thuËt thanh to¸n míi tiªn tiÕn, l­îng thêi gian cÇn thiÕt tr×nh ®é tæ chøc vËn hµnh thùc hiÖn. V. v. §ång thêi c¸c khu c«ng nghiÖp, siªu thÞ tËp trung ch­a ph¸t triÓn , dang trong giai ®o¹n qui ho¹ch , nªn ch­ cã ®iÒu kiÖn thu hót tiªu dïng cua d©n c­, nªn ch­a ®­îc sô dông c¸c c«ng nghÖ hiÖn ®¹i t­¬ng thÝch. +C¸c ng©n hµng vÉn thiÕu sù hîp t¸c víi nhau. MÆc dï cã nh÷ng nç lùc c¶i tiÕn c«ng nghÖ, ®a d¹ng c¸c dÞch vô ng©n hµng, nh­ng theo nhiÒu ý kiÕn chuyªn viªn, viÖc tù mçi ng©n hµng vËn ®éng mµ kh«ng cã sù hîp t¸c ®· lµm gi¶m ®i hiÖu qu¶ ®Çu t­, ®¬n cö nh­ trong lÜnh vùc ph¸t hµnh vµ thanh to¸n thÎ. Míi ®©y nhÊt lµ viÖc cïng lóc nhiÒu ng©n hµng cïng tù trang bÞ m¸y rót tiÒn tù ®éng ATM chØ ®Ó sö dông cho thÎ cña riªng ng©n hµng m×nh. Theo Trung t©m thÎ ACB, chi phÝ ®Çu t­ trang bÞ vµ vËn hµnh m¸y ATM kh«ng nhá. Trung b×nh gi¸ mçi m¸y ATM kho¶ng 30.000 USD, nh­ng ®¸ng kÓ h¬n cßn chi phÝ tèn kÐm th­êng xuyªn trong c¸c ho¹t ®éng phôc vô kh¸ch hµng tõ m¸y nµy. Trong khi ®ã, mçi m¸y l¹i chØ phôc vô cho viÖc rót tiÒn cña mét lo¹i thÎ thay v× cÇn ®îc sö dông chung cho c¸c lo¹i thÎ cña c¸c ng©n hµng kh¸c nhau. Tuy ®i sau nh­ng chóng ta ®ang ®i theo vÕt xe ®æ cña mét sè n­íc trong khu vùc : S¶y ra t×nh tr¹ng trong mét cöa cã hµng chôc lo¹i m¸y ATM cña c¸c ng©n hµng kh¸c nhau. T¹i sao chóng ta kh«ng thèng nhÊt sö dông mét chuÈn c«ng nghÖ chung, nh­ thÕ võa tiÕt kiÖm, võa thuËn lîi cho kh¸ch hµng, l¹i võa dÔ qu¶n lý ? Ch­¬ng 3 Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam hiÖn nay. 3.1 Mét sè ®inh h­íng ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i viÖt nam. + H×nh thµnh m«i tr­êng minh b¹ch, lµnh m¹nh vµ b×nh ®¼ng cho ho¹t ®éng tiÒn tÖ - ng©n hµng. øng dông phæ biÕn c«ng nghÖ th«ng tin, më réng nhanh c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt vµ thanh to¸n qua ng©n hµng. §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn, cho vay, cung øng c¸c dÞch vô vµ tiÖn Ých ng©n hµng thuËn lîi vµ th«ng tho¸ng ®Õn mäi doanh nghiÖp vµ d©n c­, ®¸p øng kÞp thêi c¸c nhu cÇu vèn tÝn dông cho s¶n xuÊt, kinh doanh vµ ®êi sèng, chó träng khu vùc n«ng nghiÖp, n«ng th«n. + H×nh thµnh ®ång bé khu«n khæ ph¸p lý, ¸p dông ®Çy ®ñ h¬n c¸c thiÕt chÕ vµ chuÈn mùc quèc tÕ vÒ an toµn trong kinh doanh tiÒn tÖ - ng©n hµng. + Cïng víi viÖc s¾p xÕp l¹i bé m¸y tæ chøc, ®µo t¹o c¸n bé, x©y dùng hoµn chØnh c¬ chÕ chÝnh s¸ch, hÖ thèng thanh tra, kiÓm so¸t... Ngµnh Ng©n hµng cÇn ®Æc biÖt chó ý ®Õn lÜnh vùc ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, øng dông nhanh sù tiÕn bé cña Khoa häc C«ng nghÖ th«ng tin (CNTT) trong ho¹t ®éng Ng©n hµng. + øng dông c¸c thiÕt bÞ hiÖn ®¹i cho ho¹t ®éng Ng©n hµng. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®Ó phôc vô cho nÒn kinh tÕ, t¨ng c­êng søc c¹nh tranh lµnh m¹nh cña tõng Ng©n hµng: Më réng, ®a d¹ng c¸c lo¹i h×nh dÞch vô vµ ho¹t ®éng Ng©n hµng cña mét Ng©n hµng hiÖn ®¹i, nhÊt thiÕt ph¶i ®Çu t­, trang bÞ c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt tiªn tiÕn, x©y dùng mét hÖ thèng kü thuËt c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn ®¹i. ViÖc x¸c ®Þnh ®iÓm xuÊt ph¸t, lùa chän gi¶i ph¸p vµ h­íng ®i lµ bµi to¸n khã, cho dï chóng ta cã lîi thÕ cña "ng­êi ®i sau", th«ng qua nh÷ng kinh nghiÖm cña "ng­êi ®i tr­íc". Tuy nhiªn, vÊn ®Ò nµy ph¶i ®­îc nghiªn cøu thËn träng, tû mû, khoa häc trªn c¬ së phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ ViÖt Nam ®Ó quyÕt ®Þnh mét h­íng ®i, mét gi¶i ph¸p khoa häc. Chóng ta kh«ng thÓ theo gi¶i ph¸p "®ãng" cña c¸c n­íc ®· ®i tr­íc khi mµ xu thÕ cña thÕ giíi lµ toµn cÇu hãa, ®a d¹ng hãa. Gi¶i ph¸p "më" sÏ t¹o ra chóng ta nhiÒu c¬ héi thuËn lîi trong ®Çu t­ nh÷ng thiÕt bÞ m¹nh nhÊt, phï hîp víi kh¶ n¨ng tµi chÝnh vµ kü thuËt. + Nh©n lùc cho c«ng nghÖ. §©y lµ yÕu tè rÊt quan träng, quyÕt ®Þnh mäi sù thµnh c«ng. Khi ®æi míi tõ c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch hãa sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, kh«ng chØ trang bÞ thªm cho ®éi ngò c¸n bé Ng©n hµng kiÕn thøc qu¶n lý míi, nghiÖp vô míi, mµ cßn ph¶i trang bÞ thªm nh÷ng kiÕn thøc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, thay ®æi c¸ch nghÜ, c¸ch lµm, kü n¨ng míi. Trong chiÕn l­îc c¸n bé th× ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i ®éi ngò c¸n bé Ng©n hµng hiÖn cã mang ý nghÜa quan träng; bëi lÏ, ®©y lµ ®éi ngò nßng cèt, cã bÒ dµy c«ng t¸c, nhiÒu kinh nghiÖm ho¹t ®éng trong lÜnh vùc tiÒn tÖ. §ång thêi, t¨ng c­êng chÊt l­îng lùc l­îng c¸n bé trÎ ®­îc ®µo t¹o chÝnh quy t¹i c¸c tr­êng ®¹i häc trong n­íc, ngoµi n­íc ®Ó vËn hµnh, qu¶n lý Ng©n hµng hiÖn ®¹i trong t­¬ng lai. Khi ®ã, kh«ng chØ ®¬n thuÇn trong mèi quan hÖ ®iÒu hµnh gi÷a Ng­êi víi Ng­êi tr­íc ®©y, nã ®­îc thay thÕ b»ng mèi quan hÖ gi÷a Ng­êi víi M¸y tÝnh. Sù ®iÒu hµnh, t¸c nghiÖp cña mçi c¸n bé Ng©n hµng trªn c¬ së nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c do m¸y tÝnh thu nhËn, ph©n tÝch vµ cung cÊp. V× vËy, ®ßi hái tõ thùc tiÔn ph¶i chuÈn bÞ mét lùc l­îng khoa häc c«ng nghÖ cho hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai. + Sö dông c¸c c«ng cô Marketing n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c ng©n hµng. Gi¶i ph¸p. Qua viÖc ph©n tÝch thùc tr¹ng, thuËn lîi, khã kh¨n vµ h­íng ph¸t triÓn nªu trªn, ®Ó cã thÓ më réng ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt, ph¸t huy ®Çy ®ñ thÕ m¹nh vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ thiÕt nghÜ cÇn ph¶i thùc hiÖn mét sè gi¶i ph¸p sau : + thø nhÊt, x©y dùng vµ ban hµnh hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cã hiÖu lùc cao ®Ó t¹o m«i tr­êng vµ hµnh lang ph¸p lý v÷ng ch¾c cho c¸c ho¹t ®éng thanh to¸n. CÇn hoµn thiÖn LuËt SÐc. HiÖn nay SÐc vÉn lµ c«ng cô thanh to¸n rÊt phæ biÕn ngay c¶ khi cã c¸c c«ng cô thanh to¸n míi xuÊt hiÖn nh­ thÎ thanh to¸n. Do vËy cÇn hoµn thiÖn luËt SÐc, cã vËy th× míi ®iÒu chØnh ®­îc c¸c quan hÖ vÒ nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña c¸c bªn liªn quan. C¶ kh¸ch hµng vµ ng©n hµng sÏ thùc sù yªn t©m h¬n khi sö dông SÐc. + Thø hai, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ ng©n hµng. §Çu t­ trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, ®æi míi c«ng nghÖ ng©n hµng ®Ó thùc hiÖn nhanh chãng, an toµn vµ chÝnh x¸c lµ chñ tr­¬ng lín mµ nghµnh ng©n hµng ®· ®Ò ra tõ nhiÒu n¨m nay. - Ng©n hµng nhµ n­íc ph¶i cã kÕ ho¹ch, biÖn ph¸p tiÕp nhËn vµ sö dông hîp lý c¸c nguån tµi trî cña n­íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ cña WorldBank. - Ng©n hµng nhµ n­íc vµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i phèi hîp víi nhau®Ó nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh chuyÓn tiÒn thanh to¸n ®iÖn tö ®ång bé, thèng nhÊt dùa trªn mét sè nguyªn t¾c chung nhÊt. Tr¸nh t×nh tr¹ng tù ph¸t g©y sù l·ng phÝ lín vµ thiÕu ®ång bé. + Thø ba, lµ tiÕp tôc triÓn khai, khuyÕn khÝch tæ chøc c¸ nh©n më tµi kho¶n vµ thanh to¸n t¹i ng©n hµng. - Ng©n hµng ph¶i cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ ho¹t ®éng cña ng©n hµng, c¸c tiÖn Ých cña c¸c dÞch vô mµ ng©n hµng cung øng b»ng c¸ch tuyªn truyÒn, qu¶ng c¸o b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. §©y ph¶i lµ viÖc lµm th­êng xuyªn tÝch cùc chø kh«ng ph¶i qua loa ®¹i kh¸i, h×nh thøc. Nãi c¸ch kh¸c c¸c ng©n hµng ph¶i n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña m×nh. - Trong giai ®o¹n ®Çu, ®Ó khuyÕn khÝch sö dông thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt, chóng ta cã thÓ chó träng ph¸t triÓn theo chiÒu réng ®Ó ng­êi d©n thÊy ®­îc ­u ®iÓm cña nã. C¸c ng©n hµng nªn thu phÝ dÞch vô thÊp, thËm chÝ chÞu lç trong giai ®o¹n ®Çu, thÓ hiÖn sù “nh×n xa tr«ng réng cña m×nh”. + Thø t­, la n©ng cao n¨ng lùc tr×nh ®é cña c¸n bé lµm c«ng t¸c thanh to¸n, tiÕp xóc kh¸ch hµng. - Trong ho¹t ®éng ng©n hµng nãi chung vµ lÜnh vùc thanh to¸n nãi riªng, yÕu tè tæ chøc vµ con ng­êi lµ quyÕt ®Þnh. Do vËy ng­êi lµm c«ng t¸c thanh to¸n ph¶i cã ®Çy ®ñ n¨ng lùc, chuyªn m«n. Ngoµi ra cßn ph¶i n¾m v÷ng luËt ph¸p vµ chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng, nhµ n­íc, cña nghµnh. - TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè nh­ c¬ së vËt chÊt, con ng­êi…d­íi con m¾t kh¸ch hµng ®ã lµ h×nh ¶nh cña ng©n hµng. V× vËy cÇn hÕt søc l­u ý. Chóng ta ph¶i x©y dùng hÖ thèng ng©n hµng hiÖn ®¹i nh­ng ph¶i phï hîp víi hoµn c¶nh. §¹i bé phËn d©n c­ cßn cã møc thu nhËp thÊp, hä rÊt ng¹i ®Õn ng©n hµng vµ tiÕp xóc víi nh©n viªn ng©n hµng. H×nh ¶nh mét nh©n viªn tiÕp xóc kh¸ch hµng víi vÎ mÆt khã ®¨m ®¨m, hµnh chÝnh lµ rÊt khã chÞu víi kh¸ch hµng. §©y còng lµ yÕu tè khiÕn cho c¸ch ho¹t ®éng cña ng©n hµng ch­a ®­îc x· héi ho¸. V× vËy ph¶i ®µo t¹o ®éi ngò nh©n viªn ng©n hµng cái më, ph¶i x©y dùng h×nh ¶nh ng©n hµng lu«n lµ b¹n tèt cña Doanh nghiÖp, cña ng­êi d©n. Kh«ng nh÷ng cung cÊp dÞch vô tèt nhÊt cho kh¸ch hµng mµ cßn cã kh¶ n¨ng t­ vÊn, hç trî kh¸ch hµng. -VÊn ®Ò an toµn, b¶o mËt : HiÖn nay rÊt nhiªu ng­êi cßn e dÌ ch­a gi¸m sö dông c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt v× vÊn ®Ò an toµn vµ b¶o mËt th«ng tin. Nhµ n­íc nªn coi c¸c hµnh vi trém c¾p c¸c th«ng tin vÒ tµi kho¶n, m· sè …lµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vµ cã khung h×nh ph¹t thÝch ®¸ng. §ång thêi c¸c ng©n hµng ph¶i phèi hîp t×m gi¶i ph¸p b¶o mËt th«ng tin cho kh¸ch hµng. Ph¶i ®Ó kh¸ch hµng thÊy r»ng göi tiÒn vµo ng©n hµng lµ an toµn vµ kinh tÕ h¬n lµ cÊt trong kÐt s¾t. §iÒu cßn cã lîi cho ng©n hµng trong viÖc huy ®éng vèn phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. - C¸c c¬ quan nhµ n­íc nªn ®i ®Çu trong lÜnh vùc nµy. Ch¼ng h¹n thay v× dïng thñ quü tr¶ l­¬ng cho nh©n viªn nh­ hiÖn nay chóng ta chuyÓn l­¬ng vµo tµi kho¶n cña nh©n viªn më t¹i ng©n hµng, t¹o thãi quen vµ nh©n réng c¸c ho¹t ®éng thanh to¸n qua ng©n hµng . - VÒ phÝa ng©n hµng, ph¶i lµm tèt thanh to¸n liªn hµng nãi riªng vµ sù hîp t¸c gi÷a c¸c ng©n hµng nãi chung. Trªn ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p chung, c¬ b¶n ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam hiÖn nay. + Thø n¨m, cã chÝnh s¸ch vÜ m« vÒ qu¶n lý b»ng tiÒn mÆt, tr­íc m¾t lµ c¸c tæ chøc , doanh nghiÖp nhµ n­íc. 3.3 kiÕn nghÞ + Ngân hàng Nhà nước: - Nên khuyến khích các ngân hàng thương mại trích một phần vốn điều lệ đang được Chính phủ xem xét tăng cho ngân hàng thương mại quốc doanh để đầu tư vào mạng lưới thanh toán thẻ. - Không nên chỉ để cho ngân hàng thương mại quốc doanh độc quyền kinh doanh hoạt động thanh toán thẻ. Theo kinh nghiệm điển hình của Nhật Bản, Công ty Dịch vụ Tiết kiệm của Tổng công ty Bưu chính Viễn thông Việt Nam có rất nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển thanh toán thẻ ở Việt Nam. + Tổng công ty Bưu chính Viễn thông: Cần đầu tư xây dựng và giảm chi phí thuê bao đường truyền thanh toán trực tuyến cho các cửa hàng. + Chính phủ: Nên có quy định bắt buộc các cơ sở bán hàng, dịch vụ có số vốn lớn, như các siêu thị, phải trang bị thiết bị thanh toán thẻ. Xét trên khía cạnh tài chính chống thất thu thuế, đây có thể là giải pháp rất hiệu quả. + Bé tài chính: Nên miễn khoản thuế thu nhập từ hoạt động kinh doanh thanh toán cho các ngân hàng thương mại. KÕt luËn. Ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi ViÖt Nam hiÖn nay. §èi víi nÒn kinh tÕ nã lµm t¨ng tèc ®é chu chuyÓn vèn; huy ®éng tèt h¬n c¸c kho¶n vèn t¹m thêi nhµn rçi trong c¸c tæ chøc c¸ nh©n; h×nh thµnh m«i tr­êng thanh to¸n minh b¹ch, thuËn tiÖn vµ v¨n minh; gãp phÇn chèng l¹i c¸c tÖ n¹n x· héi; Vµ nã ®Æc biÖt cã ý nghÜa trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay khi mµ c¶ n­íc ®ang nh­ mét c«ng tr­êng x©y dùng, nhu cÇu vÒ vèn lµ rÊt lín. Chóng ta vÉn ph¶i vay vèn n­íc ngoµi, ®iÒu kiÖn th× khã kh¨n, ph¶i tr¶ l·i cao, chÞu sù can thiÖp vÒ chÝnh trÞ… trong khi hµng tû ®«la ®ang vÉn n»m nhµn rçi trong tay d©n c­ trong n­íc. NÕu huy ®éng ®­îc th× ®ã lµ nguån vèn hiÖu qu¶ nhÊt, hiÖu qu¶ vÒ nhiÒu mÆt. Chóng ta cã thÓ lµm ®­îc ®iÒu nµy b»ng c¸ch khuyÕn khÝch ng­êi d©n më tµi kho¶n vµ thanh to¸n qua ng©n hµng. - §èi víi tæ chøc c¸ nh©n ®ã lµ sù tiÖn lîi, nhanh chãng; an toµn; thÓ hiÖn tr×nh ®é d©n trÝ cao. - §èi víi ng©n hµng : NhiÒu ngh×n tû ®ång tiÒn mÆt ®ang r¶i r¸c trong tõng c¸ nh©n, gia ®×nh, quü c¬ quan, ®¬n vÞ, doanh nghiÖp ®Ó thanh to¸n trùc tiÕp khi mua hµng, kÓ c¶ mua bÊt ®éng s¶n trÞ gi¸ hµng tû ®ång sÏ ®­îc huy ®éng phôc vô nhu cÇu vÒ vèn cho nÒn kinh tÕ ®ång thêi lµ nguån thu phÝ dÞch vô quan träng cho ng©n hµng . - §èi víi qu¶n lý x· héi : Sö dông tiÒn mÆt phæ biÕn trong thanh to¸n võa g©y nhiÒu l·ng phÝ, võa lµ kÏ hë lín cho n¹n tham nhòng, bu«n lËu, trèn thuÕ luån l¸ch, lÈn trèn sù kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc vµ x· héi. T¸c dông cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ rÊt tÝch cùc, chóng ta ®· biÕt, nh­ng ®Ó thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®i vµo cuéc sèng th× thËt kh«ng ®¬n gi¶n, nã lµ c¶ mét qua tr×nh. Nã ph¶i ®­îc c¶ x· héi quan t©m ñng hé. Lµ mét sinh viªn kinh tÕ, em thùc sù mong muèn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam sÏ ph¸t triÓn c¶ vÒ chÊt vµ vÒ l­îng phôc vô tèt nhÊt cho ph¸t triÓn Kinh tÕ –X· héi. Tµi liÖu Tham kh¶o TiÒn tÖ, ng©n hµng vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh (Frederic S. Mishkin) Lý thuyÕt Tµi chÝnh- tiÒn tÖ (§¹i häc tµi chÝnh-kÕ to¸n) Gi¸o tr×nh Kinh tÕ-chÝnh trÞ M¸c-Lª nin (§¹i häc kinh tÕ quèc d©n) Bµi gi¶ng Lý thuyÕt tµi chÝnh- tiÒn tÖ (Ts. §Æng Ngäc §øc vµ Ts. TrÇn Thu Hµ- Gi¶ng viªn tr­êng §H KTQD - HN ) T¹p chÝ Ng©n Hµng, Thêi b¸o Ng©n hµng T¹p chÝ ThÞ tr­êng tµi chÝnh-tiÒn tÖ T¹p chÝ tµi chÝnh. B¸o ®iÖn tö : vnexpress, vneconomy, Nh©n d©n, Lao ®éng, Sµi Gßn Gi¶i Phãng. Môc lôc Ch­¬ng I : lý luËn c¬ b¶n vÒ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ. 3 L­u th«ng tiÒn tÖ. 3 Kh¸i niÖm l­u th«ng tiÒn tÖ. 3 C¸c h×nh thøc l­u th«ng tiÒn tÖ. 3 Sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. 4 Nguån gèc cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. 4 Sù cÇn thiÕt thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. 5 C¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. 7 Thanh to¸n b»ng SÐc. 7 Thanh to¸n b»ng thÎ 9 Nh÷ng quy ®Þnh mang tÝnh nguyªn t¾c chung trong thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. 10 Quy ®Þnh chung. 10 Quy ®Þnh ®èi víi ng©n hµng. 11 Quy ®Þnh ®èi víi kh¸ch hµng. 11 Ch­¬ng II : Thùc tr¹ng cña c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam. 12 Thùc tr¹ng. 12 Thùc tr¹ng thanh to¸n b»ng SÐc. 13 Thùc tr¹ng thanh to¸n b»ng ThÎ. 17 NhËn xÐt. 22 ThuËn lîi khã kh¨n vµ h­íng ph¸t triÓn. 23 ThuËn lîi 23 Khã kh¨n. 24 H­íng ph¸t triÓn. 24 Ch­¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam 27 Gi¶i ph¸p. 27 KiÕn nghÞ. 30 KÕt luËn. 31 Tµi liÖu tham kh¶o. 32