Đánh giá độc tính bán trường diễn và khảo sát tác dụng hướng androgen của viên nang KS (dâm dương hoắc, cửu thái tử, đinh lăng và bạch quả) kết hợp testocaps trên chuột nhắt trắng

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 5 * 2018 88 ĐÁNH GIÁ ĐỘC TÍNH BÁN TRƯỜNG DIỄN VÀ KHẢO SÁT TÁC DỤNG HƯỚNG ANDROGEN CỦA VIÊN NANG KS (DÂM DƯƠNG HOẮC, CỬU THÁI TỬ, ĐINH LĂNG VÀ BẠCH QUẢ) KẾT HỢP TESTOCAPS TRÊN CHUỘT NHẮT TRẮNG Nguyễn Lê Việt Hùng*, Trần Thị Thanh Loan*, Nguyễn Thị Thanh Tiền**, Đỗ Thị Hồng Linh**, Nguyễn Lê Ngọc Khanh**, Nguyễn Thị Minh Mẫn**, Dương Thị Phương Thùy**, Huỳnh Lê Trường*, Lý Chung Huy*, Đào Quang Oánh***, Nguyễn Phương Dung* TÓM TẮT Mở đầu: Hiện nay suy sinh dục nam (Hypogonadism) khá phổ biến, trong đó đặc biệt ở những người lớn tuổi (sau 40 tuổi) và tần suất có khuynh hướng gia tăng trong dân số, ảnh hưởng đến sức khỏe và tâm lý. Bài thuốc gia truyền của dòng họ Lý Cửu với thành phẩm viên nang KS (Dâm dương hoắc, Cửu thái tử, Đinh lăng, Bạch quả) đã được sử dụng để chữa các chứng suy nhược, sinh lực yếu, mệt mỏi, mộng tinh, đau lưng, mỏi gối, tiểu tiện nhiều lần... Mục tiêu: Đánh giá độc tính bán trưởng diễn và khảo sát tác dụng hướng androgen của viên nang KS kết hợp Testocaps theo hướng hỗ trợ hạn chế quá trình mãn dục nam, giảm lão hoá, duy trì chất lượng sống cho nam giới. Đối tượng: Viên nang KS gồm Dâm dương hoắc (50%), Cửu thái tử (20%), Đinh lăng (20%), Bạch quả (10%). Phương pháp: Nghiên cứu thực nghiệm có so sánh, lựa chọn ngẫu nhiên. Đánh giá nồng độ testosteron trong huyết tương, trọng lượng tinh hoàn 2 bên, túi tinh - tuyến tiền liệt và cơ nâng hậu môn, protein toàn phần trong huyết tương và thể trọng chuột nhắt đực bình thường trong 60 ngày. Đánh giá các chỉ số huyết học, sinh hóa (chức năng gan, thận, đường huyết), giải phẫu bệnh gan, thận và thể trọng chuột nhắt đực bình thường trong 60 ngày. Kết quả: Viên KS liều uống 1 viên/kg thể trọng chuột sau 60 ngày thể hiện tác động androgen tương tự như thuốc testosteron (viên Testocaps) trên chuột bình thường. Phác đồ phối hợp thuốc bổ sung testosteron (viên Testocaps) với viên KS (Testocaps 1 mg và KS 1 viên/kg) làm tăng một số chỉ số (trọng lượng túi tinh - tuyến tiền liệt, trọng lượng tinh hoàn) theo hướng hiệp lực đạt ý nghĩa thống kê so với lô chỉ uống viên KS hay Testocap, còn lại các chỉ số khác không đạt ý nghĩa thống kê. Viên KS không làm thay đổi chỉ số sinh hóa, giải phẫu bệnh gan, thận của chuột nhắt đực sau 60 ngày. Kết luận: Viên nang KS an toàn và có tác dụng kiểu nội tiết tố sinh dục nam, tác dụng này gợi ý triển vọng ứng dụng viên nang KS trong liệu pháp thay thế bổ sung nội tiết tố sinh dục nam. Từ khóa: Viên nang KS, tác dụng androgen, độc tính bán trường diễn. ABSTRACT EVALUATION OF LETHAL DOSE 50 AND ANDROGENIC-LIKE EFFECT OF “KS” CAPSULE (HERBA EPIMEDII, ALLIUM TUBEROSUM, POLYSCIAS FRUTICOSA AND GINKGO BILOBA) COMBINED WITH TESTOCAPS IN MICE Nguyen Le Viet Hung, Tran Thi Thanh Loan, Nguyen Thi Thanh Tien, Do Thi Hong Linh, Nguyen Le Ngoc Khanh, Nguyen Thi Minh Man, Duong Thi Phuong Thuy, Huynh Le Truong, Ly Chung Huy, Dao Quang Oanh, Nguyen Phuong Dung * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 22 - No 5- 2018: 88 – 96 Khoa Y học cổ truyền - Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh ** Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh *** Bệnh viện Bình Dân Tác giả liên lạc: ThS.BS. Nguyễn Lê Việt Hùng ĐT: 0909452324 Email: nguyenleviethung@yahoo.com Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 5 * 2018 Nghiên cứu Y học 89 Background: Nowadays, hypogonadism is popular, especially among older people (after age 40) and its incidence tends to increase in the population, affecting health and psychological. The traditional medicine of Ly Cuu family was prepared in capsule “KS” (Herba epimedii, Allium tuberosum, Polyscias fruticosa and Ginkgo biloba) and has been used to treat weakness, fatigue, astigmatism, back pain, urination many times... Objectives: Evaluate of lethal dose 50 and androgenic-like effect of “KS” capsule combined with testocaps to help limiting menopause, reducing aging, and maintaining quality of life on men. Materials: KS Capsule includes Herba Epimedii (50%), Allium Tuberosum (20%), Polyscias Fruticosa (20%) and Ginkgo Biloba (10%). Methods: Comparative experimental study was performed. Assessment of plasma testosterone concentrations, bilateral testicular weights, vesicles-prostate gland and anal sphincter, total plasma protein and body weight of normal male mice after 60 days. Evaluation of hematologic and biochemical parameters (liver, kidney function, blood glucose), histopathology of liver, kidney and body weight of normal male mice after 60 days. Results: KS dose of 1 tablet /kg of mice after 60 days exhibited similar androgen effects as testosterone (Testocaps) in normal mice. The combination of Testosterone (Testocaps) and KS (Testocaps 1 mg and KS 1 capsule /kg) increased some parameters (vesicle-prostate weight, testicular weight) with statistically significant, other parameters didn’t change statistically significant. KS does not change biochemical parameters, surgery liver disease, renal malformation after 60 days. Conclusion: KS capsule is safe and has male-like hormone effecs, suggesting the potential application of KS capsules in the replacement therapy of male sex hormones. Keywords: “KS” capsule, androgenic-like effect, lethal dose 50. ĐẶT VẤN ĐỀ Suy sinh dục nam (Hypogonadism) có khuynh hướng gia tăng, nhất là ở các quốc gia có nền công nghiệp hiện đại, khi cường độ lao động xã hội đòi hỏi ở mức độ cao. Tình trạng này cũng khá phổ biến ở những người lớn tuổi khi mà tuổi thọ chung của con người đang tăng. Morales ghi nhận ở nam giới trung niên lượng testosteron toàn phần suy giảm 0,8% mỗi năm, lượng testosteron sinh khả dụng giảm 2% năm(2). Lão hóa là một nguyên nhân chính dẫn đến suy sinh dục nam, giảm testosteron máu. Bên cạnh đó, lối sống, stress tâm lý, uống nhiều rượu, bia, sử dụng hóa dược, béo phì, nhiễm khuẩncũng là những yếu tố thúc đẩy tiến trình suy sinh dục nam... Khi lượng testosteron trong máu giảm, ở nam giới sẽ có những dấu hiệu: giảm hoạt động tình dục; loãng xương; lông, tóc rụng, thưa; giảm khối cơ và sức cơ; rối loạn cương dương, giảm số lượng, chất lượng tinh trùng, mệt mỏi, rối loạn tập trung và trầm cảm Để chẩn đoán suy sinh dục nam, thường dùng chỉ số testosteron trong máu. Sự kiện giảm đáng kể tetstosteron trong máu khi tuổi cao là bước ngoặc quan trọng trong cuộc đời người đàn ông, bởi đây không chỉ là vấn đề sinh hoạt tình dục đơn thuần mà còn là vấn đề tâm lý, xã hội phức tạp. Cho đến nay, liệu pháp hormon thay thế đã được áp dụng điều trị nhiều năm(2). Testosteron không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản, sinh lý, tác động lên nhiều bộ phận quan trọng như não, tim mạch, xương cốt, các lớp cơ, da, tóc, móngPhương thức bổ sung testosteron theo y học hiện đại có ưu điểm là kết quả nhanh, khả quan. Bệnh nhân khi không còn bệnh, cảm thấy sung mãn, trẻ trung và yêu đời. Tuy nhiên, nó có các nguy cơ như bệnh tuyến tiền liệt, đa hồng cầu và ứ muối nước, cần phải được cân nhắc so với các thuận lợi có thể có được(2). Do đó, liệu pháp androgen thực vật được quan tâm nghiên cứu và ứng dụng với mục đích thúc đẩy quá trình sinh tổng hợp testosteron nội sinh, hạn chế tác dụng phụ bất lợi của hormon Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 5 * 2018 90 tổng hợp. Thành phần của chế phẩm nguồn gốc thiên nhiên trên thị trường thường có chứa Dâm dương hoắc, Cửu thái tử, Kỷ tử, Bạch tật lê, Bá bệnh, Hải mã... Bài thuốc gia truyền của dòng họ Lý Cửu với 4 dược liệu Dâm dương hoắc, Cửu thái tử, Đinh lăng, Bạch quả với tỷ lệ 50:20:20:10 đã được sử dụng nhiều năm để chữa các chứng suy nhược, sinh lực yếu, mệt mỏi, mộng tinh, đau lưng, mỏi gối, liệt dương, tiểu tiện nhiều lần... Hiện nay, bài thuốc này đã được cải tiến từ thuốc thang thành viên nang, thuận tiện cho việc sử dụng. Kết quả dược lý thực nghiệm tại Trung tâm Sâm và Dược liệu Tp.HCM cho thấy trên chuột nhắt đực suy sinh dục, liều uống 1 viên/kg và 3 viên/kg (14 ngày, 30 ngày) đã thể hiện tác dụng tăng lực, tăng testosteron, trọng lượng túi tinh, tuyến tiền liệt, tăng lực. Đồng thời, viên KS ở liều uống 3 viên/kg thể trọng chuột (tương đương với khoảng 12 viên/người 50 kg/ngày) sau 2 tháng uống không có biểu hiện bất thường về độc tính bán trường diễn. So với lô chứng uống nước cất, lô uống viên KS có sự gia tăng thể trọng và tăng hàm lượng protein rõ(5). Vấn đề kết hợp dài ngày giữa thuốc tăng testosteron và viên nang KS có tác dụng kích thích cơ thể tổng hợp testosteron nội sinh hay không cần được chứng minh thêm và đánh giá tính an toàn của viên nang KS trên các liều khác nhau (1 viên/kg, 3 viên/kg, 10 viên/kg). PHƯƠNG TIỆN-PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương tiện nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Viên KS được cung cấp bởi Công ty TNHH Gpharm, đóng gói hộp 60 viên nang, lô sản xuất: 89/2017, ngày sản xuất 22/07/2017 và hạn dùng 22/07/2020. Thành phần chính trong mỗi viên: 420 mg cao khô gồm Dâm dương hoắc (50%), Cửu thái tử (20%), Đinh lăng (20%), Bạch quả (10%) và tá dược vừa đủ 500 mg. Viên nang được tháo bỏ vỏ nang, cân trọng lượng bột viên của 10 viên và xác định khối lượng trung bình của 01 viên là 510 mg. Động vật thử nghiệm Chuột nhắt trắng đực (chủng Swiss albino, 5-6 tuần tuổi, trọng lượng trung bình 24 g ± 2 g) được cung cấp bởi Viện Pasteur Tp. Hồ Chí Minh, nuôi trong điều kiện ổn định về chế độ dinh dưỡng. Chuột được nuôi ổn định 1 tuần trước thử nghiệm. Thuốc đối chiếu Viên Testocaps (Organon Co., India) chứa testosteron undecanoat 40 mg/viên. Thuốc được pha trong dầu olive. Hóa chất - Thiết bị Các bộ kit định lượng sinh hóa và định lượng testosteron (hãng Human Co., Germany), dầu oliu Olivoila - Italy. Máy phân tích sinh hóa bán tự động Screen Master 3000, máy đọc và máy rửa ELISA và một số dụng cụ thí nghiệm. Phương pháp nghiên cứu Thiết kế thực nghiệm, đo lường độc lập. Chọn liều thử nghiệm(6) Được tính toán dựa trên liều dự kiến sử dụng trên người là mỗi ngày uống 2-3 lần, mỗi lần uống 2 viên, trung bình là 5 viên cho 60 kg thể trọng/ngày (tính theo thể trọng trung bình của nam giới). Các bước quy đổi ra liều dự kiến thử trên chuột nhắt trắng như sau: Liều bột viên tính theo kg thể trọng: 510 mg x 5 viên / 60 kg = 42,5 mg /kg thể trọng Liều có hiệu quả tương đương trên chuột nhắt trắng: 42,5 mg/kg x 11,76 (*hệ số ngoại suy quy đổi từ liều của người sang chuột nhắt trắng) = 499,8 mg/kg. Chúng tôi chọn liều 510 mg/kg, tương đương với 1 viên/kg. Phương pháp khảo sát tác dụng androgen(3,4,5) Chỉ tiêu để xác định hoạt tính androgen là sự gia tăng hàm lượng testosteron trong huyết tương, tăng trọng lượng của túi tinh - tuyến tiền liệt và tăng trọng lượng của cơ nâng hậu môn. Trong nghiên cứu này chúng tôi chọn động vật bình thường để thử nghiệm. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 5 * 2018 Nghiên cứu Y học 91 Chuột được chia ngẫu nhiên thành 6 lô (Mỗi lô 6 con) như sau: lô chứng (Uống nước cất), lô thử 1 (Uống viên KS liều 1 viên/kg), lô thử 2 (Uống Testocaps liều 1 mg/kg + viên KS liều 1 viên/kg), lô thử 3 (Uống Testocaps liều 2 mg/kg + viên KS liều 1 viên/kg) và lô đối chiếu 1 (Uống Testocaps liều 1 mg/kg), lô đối chiếu 2 (Uống Testocaps liều 2 mg/kg). (trong đó Testocaps 2 mg/kg là liều có tác dụng đã được chứng minh). Các lô được cho uống với thể tích cho uống là 10 ml/kg thể trọng chuột, liên tục trong 60 ngày để đánh giá các tác dụng dược lý trong thời gian dài ngày, uống một lần vào buổi sáng. Sau 60 ngày, xác định các chỉ tiêu sau: Lấy máu tim chuột: Hàm lượng testosteron trong huyết tương (theo quy trình của bộ kit được cung cấp bởi hãng Human, Germany), nồng độ protein toàn phần trong huyết tương được xác định bằng phương pháp Biuret (theo quy trình của bộ kit được cung cấp bởi hãng Human, Germany). Mổ bóc tách, cân trọng lượng tinh hoàn, túi tinh - tuyến tiền liệt và cơ nâng hậu môn. Sự thay đổi trọng lượng cơ thể trước và sau khi dùng thuốc thử nghiệm. Phương pháp khảo sát tính an toàn – độc tính bán trường diễn(1,6) Thời gian thử nghiệm độc tính bán trường diễn được thực hiện trên chuột nhắt trắng là hai tháng (dựa trên các thử nghiệm dược lý trước đây). Chuột được chia thành 04 lô (mỗi lô 10 con) trong đó lô chứng (uống nước cất) và lô thử 1 (uống viên KS 1 viên/kg), lô thử 2 (uống viên KS 3 viên/kg), lô thử 3 (uống viên KS 10 viên/kg), mỗi lô 6 con. Các chỉ tiêu quan sát sau 1 tháng và 2 tháng: Huyết học: số lượng hồng cầu, số lượng bạch cầu, tiểu cầu, tỷ lệ thể tích huyết cầu trong máu (hematocrit), hemoglobin. Thông số thuộc chức năng gan: enzym gan transaminase GOT và GPT. Thông số thuộc chức năng thận: creatinin, urea. Các thông số khác: triglycerid, protein, glucose. Giải phẫu đại thể và vi thể: tim, gan, thận: tiến hành sau khi kết thúc thí nghiệm. Các thông số huyết học được xác định bằng máy đo tự động. Các thông số về sinh hóa gan- thận được xác định theo hướng dẫn của các bộ kit định lượng (hãng Human Co., Germany) và được đo bằng máy sinh hóa bán tự động Screen Master 3000. Phương pháp xử lý thống kê số liệu thực nghiệm Số liệu thực nghiệm thể hiện bằng số trung bình (M) ± sai số chuẩn của giá trị trung bình (SEM). Xử lý số liệu bằng phần mềm MS Excel 2007, xử lý thống kê dựa vào phép kiểm One– Way ANOVA và Student-Newman-Keuls test (phần mềm Jandel Scientific SigmaStat-98). Kết quả thử nghiệm đạt ý nghĩa thống kê với độ tin cậy 95% khi P < 0,05 so với lô chứng và lô đối chiếu. KẾT QUẢ Tác dụng androgen của viên KS kết hợp Testocaps Kết quả ở bảng 1 cho thấy, lô uống Testocaps liều 1 mg/kg, lô uống Viên KS liều 1v/kg có nồng độ testosteron không khác biệt so với lô chứng. Riêng lô uống phối hợp Testocaps liều 1 mg/kg với Viên KS liều 1 v/kg, lô uống phối hợp Testocaps liều 2 mg/kg với Viên KS liều 1 v/kg, lô đối chiếu Testocaps liều 2 mg/kg có nồng độ testosteron tăng đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng với độ tin cậy 95%. Như vậy, Testocaps liều 1 mg/kg phối hợp với Viên KS liều 1 v/kg có tác dụng làm tăng nồng độ testosteron trong huyết tương của chuột bình thường, tuy nhiên không có sự khác biệt đạt ý nghĩa thống kê khi so với nồng độ testosteron ở lô chỉ uống viên KS hay Testocaps. Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 5 * 2018 92 Bảng 1. Tác dụng của viên KS kết hợp Testocaps sau 60 ngày uống trên hàm lượng testosteron của chuột đực bình thường Lô thử nghiệm Số lượng Nồng độ testosteron trong huyết tương (ng/ml) Lô chứng (Nước cất) 6 0,3762 ± 0,0307 Lô thử 1 (Viên KS 1v/kg) 6 0,5640 ± 0,0635 Lô thử 2 (Testocaps 1 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 0,6142 ± 0,0575 * Lô thử 3 (Testocaps 2 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 0,6293 ± 0,0712 * Lô đối chiếu 1 (Testocaps 1 mg/kg) 6 0,5748 ± 0,0983 Lô đối chiếu 2 (Testocaps 2 mg/kg) 6 0,6465 ± 0,0607 * *P < 0,05 so với lô chứng Kết quả ở bảng 2 cho thấy trọng lượng túi tinh - tuyến tiền liệt ở lô uống viên KS 1 v/kg, Testocaps liều 1 mg/kg, Testocaps liều 2 mg/kg, Testocaps 1 mg/kg + Viên KS 1v/kg, Testocaps 2 mg/kg + Viên KS 1v/kg tăng đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng sau 60 ngày dùng thuốc với độ tin cậy 95%. Trọng lượng túi tinh - tuyến tiền liệt của lô uống phối hợp Testocaps liều 1 mg/kg với viên KS 1 v/kg, Testocaps 2 mg/kg + Viên KS 1v/kg, Testocaps 2 mg/kg tăng so với lô uống KS 1 v/kg đạt ý nghĩa thống kê với độ tin cậy 95%. Bảng 2. Tác dụng của viên KS kết hợp Testocaps sau 60 ngày uống trên trọng lượng túi tinh - tuyến tiền liệt của chuột đực bình thường Lô thử nghiệm Số lượng Trọng lượng túi tinh – tuyến tiền liệt (g) Lô chứng (Nước cất) 6 0,1754 ± 0,0011 Lô thử 1 (Viên KS 1v/kg) 6 0,2540 ± 0,0139 * Lô thử 2 (Testocaps 1 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 0,2739 ± 0,0128 *# Lô thử 3 (Testocaps 2 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 0,3111 ± 0,0184 *# Lô đối chiếu 1 (Testocaps 1 mg/kg) 6 0,2548 ± 0,0143 * Lô đối chiếu 2 (Testocaps 2 mg/kg) 6 0,2967 ± 0,0201 *# * P < 0,05 so với lô chứng # P < 0,05 so với lô thử 1 (viên KS 1v/kg) Kết quả ở bảng 3, cho thấy trọng lượng tinh hoàn ở lô uống viên KS 1 v/kg, Testocaps liều 1 mg/kg, Testocaps liều 2 mg/kg, Testocaps 1 mg/kg + Viên KS 1v/kg, Testocaps 2 mg/kg + Viên KS 1v/kg tăng đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng sau 60 ngày dùng thuốc với độ tin cậy 95%. Trọng lượng tinh hoàn của lô uống phối hợp Testocaps liều 1 mg/kg + viên KS 1 v/kg, Testocaps 2 mg/kg tăng so với lô uống KS 1 v/kg đạt ý nghĩa thống kê với độ tin cậy 95%. Kết quả bảng 4 cho thấy Trọng lượng cơ nâng hậu môn của lô uống Testocaps liều 1mg/kg, liều 2 mg/kg và Testocaps 2 mg/kg + Viên KS 1v/kg tăng đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng. Lô uống Testocaps 2 mg/kg có trọng lượng cơ nâng hậu môn tăng đạt ý nghĩa thống kê so với lô uống KS 1v/kg với độ tin cậy 95%. Bảng 3. Tác dụng của viên KS kết hợp Testocaps sau 60 ngày uống trên trọng lượng tinh hoàn của chuột đực bình thường Lô thử nghiệm Số lượng Trọng lượng tinh hoàn (g) Lô chứng (Nước cất) 6 0,3189 ± 0,0125 Lô thử 1 (Viên KS 1v/kg) 6 0,4038 ± 0,0191 * Lô thử 2 (Testocaps 1 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 0,4319 ± 0,020 *# Lô thử 3 (Testocaps 2 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 0,4494 ± 0,0249 * Lô đối chiếu 1 (Testocaps 1 mg/kg) 6 0,4220 ± 0,0219 * Lô đối chiếu 2 (Testocaps 2 mg/kg) 6 0,4549 ± 0,0219 *# *P < 0,05 so với lô chứng # P < 0,05 so với lô thử 1 (uống KS 1v/kg) Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 5 * 2018 Nghiên cứu Y học 93 Bảng 4. Tác dụng của viên KS kết hợp Testocaps sau 60 ngày uống trên trọng lượng cơ nâng hậu môn của chuột đực bình thường Lô thử nghiệm Số lượng Trọng lượng cơ nâng hậu môn (g) Lô chứng (Nước cất) 6 0,2968 ± 0,0231 Lô thử 1 (Viên KS 1v/kg) 6 0,3392 ± 0,0185 Lô thử 2 (Testocaps 1 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 0,3684 ± 0,0223 Lô thử 3 (Testocaps 2 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 0,3651 ± 0,0245 * Lô đối chiếu 1 (Testocaps 1 mg/kg) 6 0,3537 ± 0,0220 * Lô đối chiếu 2 (Testocaps 2 mg/kg) 6 0,4228 ± 0,0151 *# *P < 0,05 so với lô chứng # P < 0,05 so với lôthử 1(uống KS 1 v/kg) Bảng 5. Tác dụng của viên KS kết hợp Testocaps sau 60 ngày uống trên nồng độ protein toàn phần trong huyết tương của chuột đực bình thường Lô thử nghiệm Số lượng Hàm lượng protein (g/dl) Lô chứng (Nước cất) 6 3,78 ± 0,24 Lô thử 1 (Viên KS 1v/kg) 6 5,41 ± 0,20 * Lô thử 2 (Testocaps 1 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 5,05 ± 0,41 * Lô thử 3 (Testocaps 2 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 4,52 ± 0,49 Lô đối chiếu 1 (Testocaps 1 mg/kg) 6 5,21 ± 0,35 * Lô đối chiếu 2 (Testocaps 2 mg/kg) 6 4,99 ± 0,38 * *P < 0,05 so với chứng cùng nhóm Kết quả bảng 5 cho thấy Hàm lượng protein toàn phần của lô uống Viên KS 1v/kg, Testocaps 1 mg/kg + Viên KS 1v/kg, Testocaps liều 1mg/kg, liều 2 mg/kg tăng đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng với độ tin cậy 95%. Hàm lượng protein toàn phần của lô uống Testocaps liều 1 mg/kg và lô uống phối hợp Testocaps liều 2 mg/kg với viên KS 1 v/kg tăng nhưng không đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng. Tác dụng của viên KS kết hợp Testocaps trên thể trọng Thể trọng chuột trước thử nghiệm và thể trọng chuột sau 60 ngày uống thuốc ở các lô không khác biệt đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng tương ứng. Thể trọng chuột ở lô chứng sau 60 ngày tăng đạt ý nghĩa thống kê so với trước thử nghiệm. Các lô uống phối hợp Testocaps 2 mg/kg với viên KS 1v/kg và lô đối chiếu Testocaps 2 mg/kg có thể trọng tăng so với trước thử nghiệm nhưng không thay đổi so với lô chứng. Như vậy viên KS và sự kết hợp với thuốc bổ sung testosteron không ảnh hưởng đến thể trọng động vật bình thường. Bảng 6. Tác dụng của viên KS kết hợp Testocaps sau 60 ngày trên thể trọng chuột nhắt trắng đực bình thường Lô thử nghiệm Số lượng Thể trọng (g) Trước thử nghiệm Sau thử nghiệm (60 ngày) Lô chứng (Nước cất) 6 30,70 ± 0,70 33,88 ± 0,30 * Lô thử 1 (Viên KS 1v/kg) 6 30,00 ± 0,89 33,00 ± 0,95 Lô thử 2 (Testocaps 1 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 28,63 ± 0,84 30,17 ± 0,83 Lô thử 3 (Testocaps 2 mg/kg + Viên KS 1v/kg) 6 28,57 ± 0,95 32,17 ± 0,87 * Lô đối chiếu 1 (Testocaps 1 mg/kg) 6 29,13 ± 0,35 31,50 ± 0,50 Lô đối chiếu 2 (Testocaps 2 mg/kg) 6 28,75 ± 0,59 33,33 ± 0,69 * * P < 0,05 so với trước thử nghiệm Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 5 * 2018 94 Độc tính bán trường diễn Thể trọng sau thử nghiệm 1 và 2 tháng tăng đạt ý nghĩa thống kê so với trước thử nghiệm ở cả lô chứng và lô uống viên KS. Ở lô uống viên KS sau 2 tháng có sự tăng thể trọng đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng uống nước cất với p < 0,01. Bảng 7. Thể trọng các lô chuột sau 1 tháng và 2 tháng Lô thử nghiệm (n = 10) Trước thử nghiệm Sau 1 tháng Sau 2 tháng Lô chứng (nước cất) 23,28 ± 0,27 28,86 ± 0,46 32,07 ± 0,46 Lô thử 1 (Viên KS 1v/kg) 23,41 ± 0,32 32,23 ± 0,45 ** 37,75 ± 0,68 ** Lô thử 2 (Viên KS 3v/kg) 23,88 ± 0,22 34,80 ± 0,86 ** 41,58 ± 0,86 ** Lô thử 3 (Viên KS 10v/kg) 23,97 ± 0,19 40,32 ± 0,61 ** 38,95 ± 0,37 ** **P < 0,01 so với chứng Số lượng hồng cầu, số lượng bạch cầu, số lượng tiểu cầu, hemoglobin và chỉ số hematocrit sau 1 và 2 tháng thử nghiệm không khác nhau đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng uống nước cất. Hàm lượng GOT, GPT sau 1 và 2 tháng thử nghiệm ở lô uống viên KS không khác nhau đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng uống nước cất. Hàm lượng protein ở cả lô chứng và lô uống viên KS sau thử nghiệm 1 và 2 tháng đều tăng đạt ý nghĩa thống kê so với trước thử nghiệm. Bảng 8. Hàm lượng protein các lô chuột sau 1 tháng và 2 tháng Lô thử nghiệm (n = 10) Trước thử nghiệm Sau 1 tháng Sau 2 tháng Lô chứng (nước cất) 3,70 ± 0,16 3,78 ± 0,15 3,73 ± 0,21 Lô thử 1 (Viên KS 1v/kg) 3,77 ± 0,16 4,57 ± 0,36 * 5,32 ± 0,20 ** Lô thử 2 (Viên KS 3v/kg) 3,66 ± 0,12 5,16 ± 0,17 ** 5,46 ± 0,18 ** Lô thử 3 (Viên KS 10v/kg) 3,76 ± 0,16 4,74 ± 0,14 ** 4,52 ± 0,17 ** *P < 0,05 so với chứng **P < 0,01 so với chứng Hàm lượng protein ở các lô uống viên KS sau thử nghiệm 1 và 2 tháng đều tăng đạt ý nghĩa thống kê so với trước thử nghiệm và so với lô chứng với p < 0,05 ở lô thử 1 sau 1 tháng và p<0,01 ở các lô còn lại sau 1 tháng và 2 tháng dùng KS. Hàm lượng urea, triglycerid, glucose sau 1 và 2 tháng thử nghiệm ở các lô uống viên KS không khác nhau đạt ý nghĩa thống kê so với lô chứng uống nước cất. Hình 1. Hình ảnh vi thể gan chuột (nhuộm HE, x40) Hình 2. Hình ảnh vi thể thận chuột (nhuộm HE, x40) Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 5 * 2018 Nghiên cứu Y học 95 Giải phẫu quan sát đại thể tim, gan, thận bình thường và vi thể các tế bào gan-thận ở các lô đều bình thường. Ghi nhận tình trạng ở Lô thử 3 (Viên KS 10v/kg), 01 con chuột có tình trạng tăng kích thích và di chuyển nhanh, khó bắt, thường nghiêng về hướng bên trái hoặc theo hình vòng tròn ở ngày uống thuốc thứ 16. Sau khi ngưng thuốc 5 ngày thì tình trạng này mất hoàn toàn. Giải phẫu bệnh tim, gan, thận bình thường (Hình 1, Hình 2). Các kết quả sinh hóa cũng trong giới hạn bình thường. Nhận xét: Viên KS ở liều uống 1 viên/kg, 3 viên/kg, 10 viên/kg thể trọng chuột sau 2 tháng uống không có biểu hiện bất thường về độc tính bán trường diễn. So với lô chứng uống nước cất, lô uống viên KS có sự gia tăng thể trọng và tăng hàm lượng protein rõ đạt ý nghĩa thống kê. BÀN LUẬN Viên KS liều uống 1 viên/kg thể trọng chuột sau 60 ngày thể hiện tác động androgen tương tự như thuốc bổ sung testosteron (viên Testocaps) trên chuột bình thường. Phác đồ phối hợp Testocaps (1 mg/kg) và KS (1 viên/kg) làm tăng một số chỉ số (trọng lượng túi tinh - tuyến tiền liệt, trọng lượng tinh hoàn) theo hướng hiệp lực đạt ý nghĩa thống kê so với lô chỉ uống viên KS hay Testocap. Bên cạnh đó, viên KS (liều 1 viên/kg, 3 viên/kg, 10 viên/kg) không làm thay đổi chỉ số sinh hóa, giải phẫu bệnh gan, thận của chuột nhắt đực sau 60 ngày. Nguyên nhân có thể do liều thử nghiệm cao sẽ gây ra cơ chế feed-back. Về tác dụng đồng hóa của thuốc thử nghiệm, hàm lượng protein tăng ở các liều thử nghiệm và có khuynh hướng làm gia tăng trọng lượng cơ nâng hậu môn cho thấy thuốc thử nghiệm vừa có tác dụng hướng sinh dục vừa có tác dụng đồng hóa. Y học hiện đại sử dụng liệu pháp hormon thay thế để điều trị hội chứng mãn dục nam và sự suy giảm testosteron ở nam giới, tuy nhiên liệu pháp này có nhiều tác dụng phụ. Các bài thuốc, vị thuốc của y học cổ truyền có ưu điểm là an toàn, dược liệu lại có sẵn, vừa có tác dụng tăng cường sinh lực, vừa kích thích cơ thể tiết testosteron một cách tự nhiên, từ đó hạn chế quá trình mãn dục nam, giảm lão hoá, nâng cao chất lượng cuộc sống cho nam giới. Theo Y học cổ truyền, Dâm dương hoắc và Cửu thái tử có tác dụng bổ thận tráng dương, khu phong trừ thấp, tăng cường chức năng sinh dục cho nam giới; Đinh lăng có tác dụng tăng lực, giảm mệt mỏi, giúp ăn ngon ngủ tốt, bồi bổ khí huyết và Bạch quả có tác dụng hoạt huyết, tăng cường tuần hoàn máu và lưu lượng máu đến các cơ quan; tăng trí nhớ và khả năng tập trung. Kết quả thực nghiệm cho thấy viên KS an toàn qua khảo sát về độc tính bán trường diễn sau hai tháng sử dụng và trên cơ địa bình thường, thể hiện tác dụng kiểu nội tiết tố sinh dục nam theo hướng làm tăng hoạt tính đồng hóa, có tác dụng tăng lực và tăng thể trọng. Những kết quả của đề tài đã chứng minh về mặt khoa học tác dụng của các dược liệu trên thực nghiệm phù hợp với quan điểm sử dụng theo y học cổ truyền, trong đó tác dụng của Dâm dương hoắc và Cửu thái tử là tác dụng chủ lực của viên KS. Chế phẩm viên nang KS là một sản phẩm bổ trợ sức khỏe cho nam giới, được bào chế dựa trên nguyên lý của y học cổ truyền từ cây chủ vị là Dâm dương hoắc (chiếm 50%) kết hợp với Cửu thái tử, Đinh lăng và Bạch quả, có hiệu quả giúp tăng cường sức khỏe cho nam giới, được Cục Vệ sinh an toàn thực phẩm - Bộ Y tế chứng nhận và cho phép lưu hành trên toàn quốc. KẾT LUẬN Viên KS liều uống 1 viên/kg thể trọng chuột sau 60 ngày thể hiện tác động androgen tương tự như thuốc bổ sung testosteron (viên Testocaps) trên chuột bình thường. Testocaps liều 1 mg/kg phối hợp với viên KS liều 1 v/kg có tác dụng làm tăng nồng độ testosteron trong huyết tương của chuột bình thường, khác biệt không ý nghĩa thống kê so với lô chỉ uống viên KS hay Testocaps. Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 5 * 2018 96 Viên KS (uống liều 1 viên/kg, 3 viên/kg, 10 viên/kg) sau 60 ngày làm thể trọng, trọng lượng túi tinh, tuyến tiền liệt của chuột nhắt trắng. Lời cảm ơn: Chúng tôi chân thành cảm ơn Cty TNHH Gpharm đã hỗ trợ chúng tôi thực hiện đề tài này. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Y tế (1996). Quy chế đánh giá tính an toàn và hiệu lực thuốc cổ truyền. Quyết định 371/BYT-QĐ ngày 12 tháng 3 năm 1996 của Bộ trưởng Bộ Y tế, tr. 14. 2. Nguyễn Thành Như (2013). Nam khoa lâm sàng. Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 108-118. 3. Nguyen Thi Thu Huong, Tran My Tien, Tran Cong Luan, Nguyen Minh Duc (2009). “Androgenic effect of AMA KONG’ remedy on castrated mice”. Journal of Medicinal Materials; 4(2): 108-114. 4. Trần Mỹ Tiên, Hồ Việt Anh, Lê Minh Triết, Nguyễn Thị Thu Hương, Trần Công Luận (2008). “Ứng dụng kỹ thuật ELISA định lượng testosteron trong nghiên cứu tác dụng kiểu nội tiết tố sinh dục nam của cây gai chống (Tribulus terrestris L. Zygophylaceae)”. Tạp chí Y học TP.HCM; 12(4): 148-151. 5. Trần Mỹ Tiên, Nguyễn Thị Thu Hương (2014). “Khảo sát độc tính, tác dụng kiểu nội tiết tố sinh dục nam và tác dụng tăng lực của viên Kim Sư (Chế phẩm phối hợp Dâm dương hoắc, Cửu thái tử, Đinh lăng, Bạch quả) trên thực nghiệm”. Tạp chí y học Tp.HCM; 18(1): 114-122. 6. Viện Dược liệu (2006). Phương pháp nghiên cứu tác dụng dược lý của thuốc từ Dược thảo. Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật, tr. 220-222, 355-367, 377-387. Ngày nhận bài báo: 25/04/2017 Ngày phản biện nhận xét bài báo: 20/06/2018 Ngày bài báo được đăng: 20/09/2018