Đặc điểm quan hệ Việt Nam – Hoa Kì giai đoạn mười năm sau bình thường hóa quan hệ ngoại giao (1995 – 2005)

Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012 60 ÑAËC ÑIEÅM QUAN HEÄ VIEÄT NAM – HOA KÌ GIAI ÑOAÏN MÖÔØI NAÊM SAU BÌNH THÖÔØNG HOÙA QUAN HEÄ NGOAÏI GIAO (1995 – 2005) Traàn Nam Tieán Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Ñaïi hoïc Quoác gia thaønh phoá Hoà Chí Minh TOÙM TAÉT Trong voøng 10 naêm sau khi hai nöôùc bình thöôøng hoùa quan heä ngoaïi giao (1995 – 2005), quan heä Vieät Nam – Hoa Kì ñaõ coù nhöõng böôùc tieán ñaùng keå. Hieän nay, Vieät Nam vaø Hoa Kì vaãn ñang tieáp tuïc xaây döïng, cuûng coá vaø phaùt trieån hôn nöõa moái quan heä ñoái taùc xaây döïng, höõu nghò, hôïp taùc nhieàu maët, oån ñònh, laâu daøi giöõa hai nöôùc, vì lôïi ích chung cuûa nhaân daân caùc nöôùc. Treân cô sôû söï phaùt trieån quan heä hai nöôùc, baøi vieát taäp trung phaân tích nhöõng ñaëc ñieåm cuûa quan heä Vieät Nam – Hoa Kì trong giai ñoaïn 10 naêm sau khi hai nöôùc bình thöôøng hoùa quan heä ngoaïi giao (1995-2005). Töø khoùa: quan heä ngoaïi giao, bình thöôøng hoùa * Thaéng lôïi cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi toaøn dieän vaø chính saùch ñoái ngoaïi ñoäc laäp, töï chuû, roäng môû, ña daïng hoùa, ña phöông hoùa ñaõ laøm cho theá vaø löïc cuûa Vieät Nam ngaøy caøng taêng. Beân caïnh ñoù, hoøa bình, hôïp taùc vaø phaùt trieån ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø chaâu AÙ ñaõ trôû thaønh xu theá khoâng theå ñaûo ngöôïc; caùc nöôùc phaùt trieån vaø ASEAN höôûng öùng chính saùch ñoái ngoaïi roäng môû cuûa Vieät Nam, taêng cöôøng quan heä vôùi Vieät Nam. Caùc yeáu toá treân ñaây ñaõ taùc ñoäng raát lôùn ñeán nhaän thöùc cuûa caùc nöôùc lôùn ñoái vôùi Vieät Nam, trong ñoù coù Hoa Kì. Tröôùc nhöõng chuyeån bieán kinh teá – xaõ hoäi cuûa Vieät Nam cuøng vôùi dieãn bieán môùi cuûa khu vöïc vaø theá giôùi, Hoa Kì ñaõ thay ñoåi caùch nhìn nhaän ñoái vôùi Vieät Nam. Töø naêm 1991, quan heä giöõa Vieät Nam vaø Hoa Kì ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån môùi trong quaù trình bình thöôøng hoùa quan heä. Ngaøy 11- 7-1995, Hoa Kì ñaõ chính thöùc bình thöôøng hoùa quan heä ngoaïi giao vôùi Vieät Nam. Lòch söû quan heä giöõa hai nöôùc ñaõ böôùc sang moät trang môùi. Trong voøng 10 naêm sau khi hai nöôùc bình thöôøng hoùa quan heä ngoaïi giao (1995 – 2005), quan heä Vieät Nam – Hoa Kì ñaõ coù nhöõng böôùc tieán ñaùng keå. Ñaây laø keát quaû cuûa nhöõng noã löïc khoâng ngöøng cuûa Ñaûng, Nhaø nöôùc vaø nhaân daân Vieät Nam. Veà quan heä chính trò – ngoaïi giao, hai beân ñaõ trao ñoåi nhieàu ñoaøn caáp cao. Chuyeán thaêm Vieät Nam cuûa Toång thoáng Bill Clinton naêm 2000 vaø ñaëc bieät laø chuyeán thaêm chính Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012 61 thöùc Hoa Kì cuûa Thuû töôùng Phan Vaên Khaûi naêm 2005 môû ra khuoân khoå quan heä ñoái taùc xaây döïng, höõu nghò, hôïp taùc nhieàu maët, oån ñònh, laâu daøi giöõa hai nöôùc. Laõnh ñaïo caáp cao hai nöôùc ñaõ gaëp gôõ vaø trao ñoåi yù kieán taïi nhieàu dieãn ñaøn ña phöông. Quan heä kinh teá – thöông maïi ñaõ coù nhöõng böôùc tieán nhanh keå töø sau khi Hieäp ñònh Thöông maïi Vieät Nam – Hoa Kì coù hieäu löïc thaùng 12-2001 (Vieät Nam vaø Hoa Kì kí keát Hieäp ñònh Thöông maïi vaøo ngaøy 13-7-2000 taïi Washington D.C). Kim ngaïch buoân baùn hai chieàu naêm 2005 ñaït 7,8 tæ USD, taêng 20% so vôùi naêm 2004 vaø gaáp 17 laàn so vôùi naêm 1995. Ñeán naêm 2005, Vieät Nam vaø Hoa Kì vaãn ñang tieáp tuïc xaây döïng, cuûng coá vaø phaùt trieån hôn nöõa moái quan heä giöõa hai nöôùc vì lôïi ích chung cuûa nhaân daân caùc nöôùc. Töø nhöõng keát quaû neâu treân, baøi vieát taäp trung phaân tích nhöõng ñaëc ñieåm cuûa quan heä Vieät Nam – Hoa Kì trong giai ñoaïn 10 naêm sau khi hai nöôùc bình thöôøng hoùa quan heä ngoaïi giao (1995- 2005). 1. Nhìn laïi lòch söû phaùt trieån quan heä Vieät Nam vaø Hoa Kì, chuùng ta coù theå thaáy moái quan heä naøy thöïc söï vöøa mang naëng daáu aán lòch söû, vöøa mang naëng tính thôøi ñaïi. Thöïc teá, quan heä Vieät Nam – Hoa Kì khoâng khôûi ñaàu töø moät cuoäc chieán tranh maø ñöôïc baét nguoàn tröôùc heát töø nhöõng quan taâm veà kinh teá, thöông maïi. Trong ñoù, coù theå coi Thomas Jefferson laø ngöôøi gieo haït gioáng ñaàu tieân cho quan heä höõu nghò Vieät Nam – Hoa Kì buoåi ban ñaàu, vaø sau ñoù 169 naêm sau khi Tuyeân Ngoân ñoäc laäp Mó ra ñôøi (4-7-1776), ngaøy 2-9-1945 nhöõng tö töôûng vó ñaïi cuûa baûn Tuyeân ngoân naøy laïi vang leân trong Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa do Chuû tòch Hoà Chí Minh soaïn thaûo vaø tuyeân ñoïc: “Taát caû moïi ngöôøi ñeàu sinh ra coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoùa cho hoï nhöõng quyeàn khoâng ai coù theå xaâm phaïm ñöôïc, trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do vaø quyeàn möu caàu haïnh phuùc” [5:555]. Keå töø ñoù, quan heä giöõa hai nöôùc baét ñaàu traûi qua nhieàu bieán coá thaêng traàm cuûa lòch söû, vaø coù luùc quan heä giöõa Vieät Nam vaø Hoa Kì ñaõ laø quan heä ñoái ñaàu giöõa nhöõng ngöôøi baûo veä Toå quoác (Vieät Nam) vaø nhöõng keû ñi xaâm löôïc (Hoa Kì) trong giai ñoaïn 1954 – 1975. Chieán tranh laïnh keát thuùc (1989) vaø söï suïp ñoå cuûa traät töï theá giôùi hai cöïc Yalta (1991) ñaõ coù taùc ñoäng vaø aûnh höôûng to lôùn tôùi quan heä quoác teá toaøn caàu noùi chung vaø quan heä Vieät Nam – Hoa Kì noùi rieâng. Töø 1986 Vieät Nam ñaõ trieån khai coâng cuoäc Ñoåi môùi toaøn dieän. Ñaïi hoäi VII cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam (6-1991) ñaõ chính thöùc tuyeân boá tröôùc toaøn theá giôùi ñöôøng loái ñoái ngoaïi ñoäc laäp töï chuû, roäng môû, ña daïng hoùa vaø ña phöông hoùa caùc quan heä ñoái ngoaïi theo phöông chaâm Vieät Nam muoán laø baïn cuûa taát caû caùc nöôùc trong coäng ñoàng theá giôùi, phaán ñaáu vì hoøa bình, ñoäc laäp vaø phaùt trieån. Vôùi thaéng lôïi cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi toaøn dieän vaø chính saùch ñoái ngoaïi ñoäc laäp, töï chuû, roäng môû, ña daïng hoùa, ña phöông hoùa, Vieät Nam vaãn ñöùng vöõng, theá vaø löïc ngaøy caøng taêng, trôû thaønh moät yeáu toá maø Hoa Kì phaûi tính ñeán trong cô caáu kinh teá vaø an ninh ôû khu vöïc. Maët khaùc, hoøa bình, hôïp taùc vaø phaùt trieån ôû khu vöïc ñaõ trôû thaønh xu theá khoâng theå ñaûo ngöôïc; caùc nöôùc phaùt trieån vaø ASEAN höôûng öùng Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012 62 chính saùch ñoái ngoaïi roäng môû cuûa Vieät Nam, taêng cöôøng quan heä vôùi Vieät Nam, töøng böôùc voâ hieäu hoùa chính saùch caám vaän cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Vieät Nam. Veà phía Hoa Kì, tröôùc tình theá khoâng theå ñaûo ngöôïc ñöôïc cuûa quan heä Vieät Nam – Hoa Kì trong tình hình môùi, Toång thoáng Hoa Kì G. Bush ñaõ buoäc phaûi khôûi ñoäng tieán trình bình thöôøng hoùa quan heä vôùi Vieät Nam. Naêm 1991, Hoa Kì ñöa ra "loä trình 4 giai ñoaïn" tieán haønh bình thöôøng hoùa quan heä vôùi Vieät Nam, quan heä Vieät Nam – Hoa Kì baét ñaàu chuyeån ñoäng theo höôùng tích cöïc. Trong giai ñoaïn naøy, hai beân chuû yeáu taäp trung vaøo caùc coá gaéng ñeå ñi ñeán bình thöôøng hoùa quan heä ngoaïi giao. Coù theå noùi, keát quaû lôùn nhaát trong quan heä giöõa Vieät Nam vaø Hoa Kì trong thôøi Kì sau Chieán tranh laïnh laø hai beân ñaõ ngoài vaøo ñoái thoaïi vôùi nhau, vaø ñeán ngaøy 11-7-1995, hai beân ñaõ chính thöùc tuyeân boá bình thöôøng hoùa quan heä ngoaïi giao. Keát quaû naøy, khoâng nhöõng taïo cho Vieät Nam “theá ñöùng môùi, thoaùt ra khoûi hình thaùi hai phe cuûa thôøi Chieán tranh laïnh” [7:23] maø coøn taïo ñieàu kieän ñeå Vieät Nam hoäi nhaäp thuaän lôïi vaøo khu vöïc vaø theá giôùi. Nhö vaäy, phaûi maát 20 naêm sau khi chieán tranh Vieät Nam keát thuùc (1975- 1995), Vieät Nam vaø Hoa Kì môùi coù theå bình thöôøng hoùa veà quan heä ngoaïi giao. Ñaây laø moät khoaûng thôøi gian khaù daøi, vôùi nhieàu baøi hoïc ñaùng ñeå hai beân cuøng suy nghó. Sau khi bình thöôøng hoùa quan heä ngoaïi giao giöõa hai nöôùc (7-1995), quan heä Vieät Nam – Hoa Kì ñaõ böôùc sang moät giai ñoaïn phaùt trieån môùi. Trong giai ñoaïn naøy, quan heä Vieät Nam – Hoa Kì ñaõ ñaït ñöôïc moät soá thaønh töïu nhaát ñònh treân caùc lónh vöïc chính trò – ngoaïi giao, kinh teá, vaên hoùa, giaùo duïc, khoa hoïc – kó thuaät Tuy nhieân, caùi maø moïi ngöôøi troâng ñôïi laø quan heä Vieät – Mó seõ coù söï phaùt trieån toaøn dieän vaø maïnh meõ, tröôùc heát laø quan heä kinh teá, thöông maïi ñaõ khoâng dieãn ra nhö mong ñôïi. Caùc moái quan heä treân caùc lónh vöïc giöõa Vieät Nam vaø Hoa Kì thöïc söï coù khôûi saéc, phaùt trieån cao hôn haún giai ñoaïn tröôùc caû veà chaát vaø löôïng, qui moâ cuõng nhö möùc ñoä, nhöng thöïc teá coøn laâu môùi töông xöùng vôùi tieàm naêng, khaû naêng vaø mong muoán cuûa moãi nöôùc. Cho neân, vieäc kí Hieäp ñònh Thöông maïi Vieät Nam – Hoa Kì (7-2000), chuyeán thaêm chính thöùc Vieät Nam cuûa Toång thoáng Hoa Kì Bill Clinton (11-2000) vaø sau ñoù laø chuyeán thaêm chính thöùc Hoa Kì cuûa Thuû töôùng Vieät Nam Phan Vaên Khaûi (6-2005) ñaõ ñaùnh daáu vieäc bình thöôøng hoùa hoaøn toaøn vaø ñaày ñuû quan heä Vieät Nam – Hoa Kì, ñöôïc xem laø keát quaû lôùn nhaát trong quan heä Vieät Nam – Hoa Kì ôû giai ñoaïn 1995 – 2005. Ñaëc bieät, chuyeán thaêm chính thöùc Hoa Kì cuûa Thuû töôùng Vieät Nam Phan Vaên Khaûi laø böôùc phaùt trieån logic töø nhöõng tieán boä quan troïng vaø thöïc chaát trong suoát 10 naêm (1995 – 2005) vaø chính laø minh chöùng quan troïng cho ñaø phaùt trieån ñoù, thöïc söï môû trang môùi trong lòch söû quan heä song phöông giöõa hai nöôùc Vieät Nam vaø Hoa Kì. Ñeán naêm 2005, quan heä Vieät Nam – Hoa Kì thöïc söï bình thöôøng hoùa vaø phaùt trieån treân taát caû caùc maët, ñieàu khoù coù theå hình dung 10 naêm veà tröôùc nhö taïp chí Tuaàn Kinh doanh cuûa Hoa Kì ñaõ nhaän xeùt: Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012 63 “Töøng laø ñoái thuû, giôø ñaây Mó vaø Vieät Nam trôû thaønh ñoái taùc kinh teá vaø chính trò, moái quan heä maø caùch ñaây moät theá heä khoù coù theå töôûng töôïng noåi” [11:30]. Nhöõng tieán trieån ñaùng khích leä noùi treân coù theå chöa töông xöùng vôùi tieàm naêng cuûa quan heä song phöông giöõa Vieät Nam vaø Hoa Kì, nhöng ñoù laø nhöõng thaønh tích ñaùng keå vaø coù theå khaúng ñònh raèng 10 naêm sau khi thieát laäp quan heä ngoaïi giao (1995 – 2005), Vieät Nam vaø Hoa Kì ñaõ ñi tôùi bình thöôøng hoùa quan heä veà moïi maët vaø ñang chuyeån sang moät giai ñoaïn phaùt trieån môùi. Quan heä hai nöôùc “töø ñoái thuû ñaõ trôû thaønh ñoái taùc cuûa nhau”, “coù nhöõng böôùc phaùt trieån raát ñaùng khích leä veà moïi maët, laø böôùc khôûi ñaàu toát vaø laø cô sôû ñeå coù theå tieán tôùi xaây döïng moät khuoân khoå quan heä oån ñònh laâu daøi töông xöùng vôùi tieàm naêng to lôùn cuûa hai beân”[8]. 2. Veà thöïc chaát, quan heä vôùi Vieät Nam – Hoa Kì laø quan heä giöõa hai quoác gia coù cheá ñoä chính trò – xaõ hoäi khaùc nhau, heä tö töôûng khaùc nhau, xeùt ñeán cuøng laø “moái quan heä vöøa hôïp taùc vöøa ñaáu tranh”. Xeùt döôùi goùc ñoä bieän chöùng, moái quan heä vöøa hôïp taùc vöøa ñaáu tranh giöõa Vieät Nam vaø Hoa Kì, laø vieäc moät nöôùc khoâng lôùn – Vieät Nam caàn giaûi quyeát ñuùng ñaén moái quan heä vôùi moät nöôùc lôùn, moät sieâu cöôøng laø Hoa Kì, qua ñoù taïo ñieàu kieän ñeå ñaát nöôùc phaùt trieån, hoäi nhaäp vôùi theá giôùi. Treân thöïc teá, quan heä vôùi Hoa Kì trong thôøi gian qua cho thaáy baøi hoïc quan heä giöõa moät nöôùc lôùn vaø moät nöôùc nhoû. Laø moät sieâu cöôøng vôùi nhöõng lôïi ích toaøn caàu, Hoa Kì luoân nhìn Vieät Nam töø goùc ñoä lôïi ích chieán löôïc, qua laêng kính quan heä cuûa Hoa Kì vôùi caùc nöôùc lôùn. Do caùc yeáu toá lòch söû, söï khaùc bieät veà chính trò, vaên hoùa vaø caïnh tranh thöông maïi, caùc maâu thuaãn naûy sinh trong quaù trình môû roäng vaø phaùt trieån quan heä giöõa hai nöôùc laø khoâng traùnh khoûi. Beân caïnh ñoù, khoaûng caùch to lôùn veà trình ñoä phaùt trieån kinh teá giöõa Hoa Kì vaø Vieät Nam seõ tieáp tuïc laø trôû ngaïi trong hôïp taùc giöõa hai nöôùc. Ngöôøi Mó voán thöïc duïng vaø vaãn thöôøng noùi “Khoâng coù ai cho khoâng ai caùi gì caû” (Three is “no free lunch”). Thöïc teá cho thaáy, Hoa Kì chæ haøo phoùng giuùp ñôõ cho moät nöôùc naøo ñoù neáu nöôùc ñoù laø ñoàng minh cuûa Hoa Kì hoaëc naèm döôùi caùi oâ “baûo hoä” cuûa Hoa Kì. Coøn ñoái vôùi Vieät Nam trong moät thôøi gian daøi laø keû thuø cuûa Hoa Kì (1954 – 1995), Hoa Kì khoâng theå khoâng tính toaùn ñeán vieäc söû duïng coâng cuï “dieãn bieán hoøa bình” ñoái vôùi Vieät Nam [4:163]. Tuy nhieân, vôùi nhöõng thaønh töïu ñaõ ñöôïc trong thôøi gian 1995 – 2005, maët hôïp taùc coù phaàn noåi troäi hôn. Tuy quan heä Vieät Nam – Hoa Kì ñaõ ñöôïc bình thöôøng hoùa vaø phaùt trieån treân nhieàu lónh vöïc, nhöng veà nhieàu khía caïnh, coøn phaûi maát nhieàu thôøi gian nöõa moái quan heä naøy môùi thöïc söï trôû thaønh moái quan heä bình thöôøng. Khoù khaên vaø trôû ngaïi khoâng chæ laø ñaëc thuø cuûa quan heä giöõa Vieät Nam vaø Hoa Kì. Trong baát cöù moái quan heä quoác teá naøo, söï toàn taïi cuûa maâu thuaãn laø khoâng theå traùnh khoûi cho duø ñaáy laø quan heä ñoàng minh hay quan heä ñoái taùc. Ñieàu quan troïng laø hai beân khoâng ñeå cho nhöõng khaùc bieät vaø maâu thuaãn aûnh höôûng xaáu ñeán quan heä ñang phaùt trieån giöõa hai nöôùc. Chính nhöõng noã löïc haønh ñoäng vôùi tinh thaàn thieän chí vaø döïa treân caùc thoûa Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012 64 thuaän chung ñaõ thöïc söï ñem laïi lôïi ích cho nhaân daân hai nöôùc; caùc keá hoaïch vaø haønh ñoäng kích ñoäng, khôi daäy haän thuø, caùc quyeát saùch ñôn phöông mang tính aùp ñaët, xuyeân taïc vaø boùp meùo söï thaät ñeàu khoâng coù lôïi cho vieäc xaây döïng vaø toân troïng laãn nhau. Thaùch thöùc lôùn nhaát trong quan heä hai nöôùc laø ñoøi hoûi hai beân gaùc laïi quaù khöù, höôùng tôùi töông lai, cuøng nhau tieáp tuïc giaûi quyeát caùc vaán ñeà coøn vöôùng maéc. Vaäy “hieåu bieát laãn nhau” seõ tieáp tuïc laø caùch thöùc toát nhaát thuùc ñaåy quan heä hai nöôùc. Söï phaùt trieån caùc moái giao löu ñoù taïo theâm cô hoäi hieåu bieát veà nhau ñuùng hôn, nhieàu hôn. Möôøi naêm (1995 -2005) ñaõ coù theâm nhieàu ngöôøi Mó hieåu raèng Vieät Nam khoâng chæ laø moät cuoäc chieán tranh, maø coøn laø moät daân toäc, moät neàn vaên hoùa. Theo keát quaû thaêm doø dö luaän cuûa Zogby International ngaøy 7-1-2004 thì 75% ngöôøi Mó cho raèng caàn gaùc laïi nhöõng khaùc bieät trong quan heä vôùi Vieät Nam ñeå baét ñaàu moät kæ nguyeân hôïp taùc môùi giöõa hai nöôùc [11:36]. Veà phaàn mình, Vieät Nam ñaõ vaø ñang laøm ñuùng nhö phöông chaâm “saün saøng laø baïn vaø ñoái taùc tin caäy cuûa taát caû caùc nöôùc trong coäng ñoàng quoác teá”, ñaëc bieät laø ñoái vôùi Hoa Kì. Böôùc vaøo giai ñoaïn môùi, vôùi noã löïc cuûa hai beân, hôïp taùc Vieät Nam – Hoa Kì trong khuoân khoå quan heä ñoái taùc oån ñònh vaø beàn vöõng seõ ngaøy caøng ñöôïc taêng cöôøng vaø laø xu höôùng chuû ñaïo vì ñieàu ñoù ñaùp öùng lôïi ích chung cuûa nhaân daân hai nöôùc vaø phuø hôïp vôùi xu theá hôïp taùc vaø hoäi nhaäp ñang dieãn ra treân khu vöïc cuõng nhö treân toaøn theá giôùi. Do vaäy, quan heä Vieät Nam – Hoa Kì vaãn ôû trong tình traïng vöøa hôïp taùc vöøa ñaáu tranh, song maët hôïp taùc seõ noåi troäi, chieám öu theá chuû ñaïo trong quan heä giöõa hai nöôùc. 3. Lòch söû quan heä Vieät Nam – Hoa Kì ñaõ traûi qua nhieàu thaêng traàm, trong ñoù coù nhöõng thôøi kì daøi haøng maáy chuïc naêm hai beân ñaõ ñoái ñaàu nhau, ñoái ñòch nhau, vaø trôû thaønh keû thuø cuûa nhau khoâng chæ trong yù thöùc heä tö töôûng, maø caû treân chieán tröôøng. Nhöng cho ñeán ngaøy hoâm nay, toaøn boä tieán trình lòch söû aáy ñaõ cho thaáy raèng, maëc duø Vieät Nam vaø Hoa Kì coù cheá ñoä chính trò – xaõ hoäi khaùc nhau nhöng giöõa hai nöôùc, hai quoác gia – daân toäc vaãn coù nhieàu ñieåm töông ñoàng, nhöõng “maãu soá chung” cuûa söï gaëp gôõ, hôïp taùc cuøng phaùt trieån. Treân thöïc teá, baûn chaát moái quan heä giöõa Vieät Nam vaø Hoa Kì laø caû hai nöôùc ñeàu laøm moïi caùch ñeå taän duïng lôïi ích vaø haïn cheá tieâu cöïc töø moái quan heä naøy. Ñieàu coù lôïi cho Hoa Kì laø thöông maïi vaø moät soá nhöôïng boä nhaát ñònh trong caùc hieäp ñònh. Coøn Vieät Nam coù theå taän duïng cô hoäi veà thöông maïi, coâng ngheä cao, phaùt trieån ñöôøng loái ngoaïi giao nhaân daân. Nhö vaäy giöõa hai nöôùc coù nhöõng lôïi ích song truøng, nhöng khoâng oån ñònh [10:47]. Veà phía mình, töø tröôùc khi Vieät Nam vaø Hoa Kì bình thöôøng hoùa quan heä ngoaïi giao, quan ñieåm cuûa Vieät Nam laø “kheùp laïi quaù khöù” vaø “höôùng veà töông lai”. Chính phuû vaø nhaân daân Vieät Nam muoán laøm moïi vieäc cho quaù khöù cay ñaéng naøy khoâng laø vaät caûn moái quan heä bình thöôøng giöõa Vieät Nam vaø Hoa Kì. Vieät Nam raát coi troïng vieäc caûi thieän quan heä vôùi Hoa Kì trong khuoân khoå chính saùch ngaøy caøng roäng môû caùc quan heä ña phöông hoùa vaø ña daïng Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012 65 hoùa cuûa mình. Thoâng qua vieäc phaùt trieån quan heä giöõa hai nöôùc, “Chuùng toâi [Vieät Nam] muoán nhaân daân hai nöôùc soáng vôùi nhau nhö nhöõng ngöôøi baïn maõi maõi, hay ít nhaát cuõng khoâng nhö nhöõng keû thuø cuûa nhau. Ñoù laø ñaïo lí cao nhaát cuûa Vieät Nam” [1:113]. Vaø “Xeùt trong heä thoáng caùc quan heä quoác teá cuûa Vieät Nam, quan heä Vieät – Mó coù taàm quan troïng ñaëc bieät, Mó laø ñoái taùc soá 1 coù khaû naêng vaø tieàm löïc taùc ñoäng hôn baát cöù ñoái taùc naøo khaùc ñeán chaát löôïng moâi tröôøng Vieät Nam” [14:61]. Veà phía Hoa Kì, Vieät Nam ñaõ trôû thaønh moät ñoái taùc quan troïng cuûa mình. Chính Toång thoáng Hoa Kì B. Clinton ñaõ nhieàu laàn nhaán maïnh, quan heä Vieät Nam – Hoa Kì ñaõ chuyeån töø quan heä thuø ñòch sang quan heä ñoái taùc, vaø baèng caùch giuùp Vieät Nam gia nhaäp coäng ñoàng caùc quoác gia, bình thöôøng hoùa ñoàng thôøi cuõng phuïc vuï lôïi ích cuûa chuùng ta khi chuùng ta laøm vieäc vì moät Vieät Nam töï do vaø hoøa bình trong moät chaâu AÙ oån ñònh vaø hoøa bình. Ñaïi söù Hoa Kì taïi Vieät Nam Pete Peterson ñaõ töøng noùi: “Chuùng ta khoâng theå thay ñoåi ñöôïc quaù khöù. Caùi chuùng ta coù theå thay ñoåi ñöôïc laø töông lai” [12:3]. Ñoù chính laø ñieåm gaëp gôõ, laø “maãu soá chung” lôùn ñeå hai beân coù theå hôïp taùc cuøng phaùt trieån trong töông lai. Ngoaïi giao Vieät Nam trong thôøi gian qua ñaõ keát hôïp raát toát söùc maïnh cuûa daân toäc Vieät Nam vôùi söùc maïnh thôøi ñaïi. Söùc maïnh thôøi ñaïi hieän nay laø cuoäc ñaáu tranh treân toaøn caàu vì hoøa bình, coâng baèng vaø bình ñaúng thöïc söï. Nhaân daân Hoa Kì cuõng tham gia vaøo cuoäc ñaáu tranh ñoù, vaø ñaây chính laø moät ñieåm töïa cuûa daân toäc Vieät Nam. Thöôïng nghò só John McCain, ngöôøi coù ñoùng goùp raát lôùn trong tieán trình bình thöôøng hoùa vaø thuùc ñaåy quan heä hai nöôùc, gaàn ñaây ñaõ nhaän xeùt: “Quan heä giöõa Mó vaø Vieät Nam ñang ngaøy caøng vöõng maïnh vì hôïp taùc thöông maïi vaø vai troø chieán löôïc cuûa Vieät Nam ôû khu vöïc” [11:35-36]. 4. Nhìn laïi 10 naêm sau khi hai nöôùc bình thöôøng hoùa quan heä ngoaïi giao (1995 – 2005), quan heä hai nöôùc Vieät Nam vaø Hoa Kì treân caùc lónh vöïc ngoaïi giao – chính trò, kinh teá, vaên hoùa, khoa hoïc – kó thuaät thöïc söï tieâu bieåu cho moái quan heä vöøa mang naëng nhieàu daáu aán lòch söû, vöøa mang naëng tính thôøi ñaïi. Moái quan heä naøy ngaøy caøng phaùt trieån vöõng chaéc vaø coù nhieàu höùa heïn. Ñoù laø moái quan heä hôïp taùc giuùp ñôõ laãn nhau treân nguyeân taéc bình ñaúng, toân troïng ñoäc laäp, toaøn veïn laõnh thoå, hai beân cuøng coù lôïi vì söï phaùt trieån chung cuûa hai nöôùc, cuûa khu vöïc vaø theá giôùi. Nhöõng thaønh quaû ñaït ñöôïc trong thôøi gian qua laø do nhöõng noã löïc tích cöïc cuûa chính phuû vaø nhaân daân hai nöôùc Vieät Nam vaø Hoa Kì. Hieän nay, quan heä Vieät Nam – Hoa Kì gaén lieàn vôùi lôïi ích chính trò, kinh teá vaø an ninh cuûa moãi quoác gia. Chöa bao giôø quan heä hai nöôùc laïi phaùt trieån vôùi nhieàu söï kieän sinh ñoäng nhö giai ñoaïn 1995 – 2005. Böôùc vaøo nhöõng naêm tieáp theo cuûa theá kæ XXI, cuøng vôùi nhöõng töông ñoàng veà lôïi ích chung, moái quan heä Vieät Nam – Hoa Kì ñaõ vaø seõ ñöôïc xaây döïng vaø phaùt trieån thuaän lôïi trong moâi tröôøng theá giôùi ñaày soâi ñoäng vaø chuyeån bieán. Thöïc teá cho thaáy, moái quan heä hôïp taùc toaøn dieän Vieät Nam – Hoa Kì ngaøy caøng mang laïi nhieàu hieäu quaû roõ reät, phuø hôïp vôùi nguyeän voïng cuûa nhaân daân hai nöôùc. Treân thöïc teá, phía tröôùc vaãn coøn Journal of Thu Dau Mot university, No3(5) – 2012 66 nhieàu vieäc phaûi laøm. Quan heä giöõa hai nöôùc thöïc teá vaãn ôû döôùi möùc tieàm naêng, vaø ñoù seõ laø cô sôû ñeå hai beân tieáp tuïc coù nhöõng saùng kieán chuû ñoäng thuùc ñaåy quan heä. Ñoàng thôøi, nhöõng khaùc bieät veà chính trò – xaõ hoäi cuõng nhö tranh chaáp thöông maïi cuõng ñaõ xuaát hieän. Ñoù laø cô sôû ñeå hai beân coøn lo ngaïi veà nhöõng böôùc luøi coù theå coù trong quan heä song phöông. Tuy nhieân, xeùt veà toång theå, khi xu theá phaùt trieån quan heä ñaõ trôû thaønh khoâng theå ñaûo ngöôïc vaø caùc cô hoäi bò boû lôõ ñaõ trôû neân khoâng ai mong muoán, thì höôùng veà töông lai ñaõ trôû thaønh moät thoâng ñieäp roõ raøng. Do ñoù, ñònh vò roõ raøng cho moái quan heä ñoái taùc Vieät Nam – Hoa Kì laø ñieàu caàn thieát trong giai ñoaïn phaùt trieån tieáp theo. Coù theå noùi, nhöõng thaønh töïu ñaït ñöôïc trong quan heä Vieät Nam – Hoa Kì noùi rieâng vaø hoaït ñoäng ñoái ngoaïi cuûa Vieät Nam noùi chung trong giai ñoaïn 1995 – 2005 ñaõ theâm moät laàn nöõa khaúng ñònh truyeàn thoáng yeâu chuoäng hoøa bình cuûa daân toäc Vieät Nam, khaúng ñònh söï ñuùng ñaén trong ñöôøng loái ñoái ngoaïi ñoäc laäp, töï chuû, hoøa bình, hôïp taùc vaø phaùt trieån cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta. Ñoù laø ñöôøng loái “ñöa caùc quan heä quoác teá ñaõ ñöôïc thieát laäp ñi vaøo chieàu saâu, oån ñònh, beàn vöõng, ñoàng thôøi phaùt trieån quan heä vôùi taát caû caùc nöôùc, caùc vuøng laõnh thoå treân theá giôùi vaø caùc toå chöùc quoác teá theo caùc nguyeân taéc: toân troïng ñoäc laäp, chuû quyeàn vaø toaøn veïn laõnh thoå cuûa nhau, khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau; khoâng duøng vuõ löïc hoaëc ñe doïa duøng vuõ löïc; giaûi quyeát caùc baát ñoàng vaø tranh chaáp thoâng qua thöông löôïng hoøa bình; toân troïng laãn nhau, bình ñaúng vaø cuøng coù lôïi” [3:39]. Ñoàng thôøi, ñoù cuõng laø moät minh chöùng khaúng ñònh nhöõng thaønh töïu maø nhaân daân ta ñaït ñöôïc sau hôn 20 naêm ñoåi môùi coù yù nghóa voâ cuøng quan troïng. Ñoù laø nguoàn noäi löïc, laø yeáu toá quyeát ñònh, laø neàn taûng ñeå chuùng ta hoäi nhaäp vaø tieáp thu, söû duïng coù hieäu quaû caùc nguoàn löïc töø beân ngoaøi, naâng cao theá vaø löïc cuûa ñaát nöôùc treân tröôøng khu vöïc vaø quoác teá. * CHARACTERISTICS OF VIETNAM-US RELATIONSHIP 10 YEARS SINCE NORMALIZATION (1995 – 2005) Tran Nam Tien University of Social Sciences and Humanities Vietnam National University of Hochiminh city ABSTRACT Ten years after normalization (1995-2005), the relationship between Vietnam and the US has been remarkably developed. Currently, the two countries are trying their best to build up, enhance and develop their positive relations in terms of partnership, friendship, cooperation and stability for the common interests of people all over the world. Based on the development of this relationship, the paper examines the characteristics of Vietnam-US relationship since normalization (1995-2005). Keywords: diplomatic relation, normalization Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 3(5) – 2012 67 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1] Traàn Quang Cô, “Töông lai cuûa caùc quan heä giöõa Vieät Nam vaø caùc nöôùc chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông: Taùc ñoäng ñeán phaùt trieån kinh teá cuûa Vieät Nam”, Hoäi nhaäp quoác teá vaø giöõ vöõng baûn saéc, NXB Chính trò quoác gia, 1995. [2] Dialogue on U.S. – Vietnam Relations – Domestic Dimensions, The Asia Foundation Press, 2003. [3] Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam, Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù X, NXB Chính trò Quoác gia, 2006. [4] Leâ Thieân Höông, Quan heä Vieät – Mó trong caùc lónh vöïc nhaân ñaïo – xaõ hoäi nhaèm khaéc phuïc haäu quaû cuûa chieán tranh (1975-2000), Luaän vaên thaïc só lòch söû, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên – Ñaïi hoïc Quoác gia thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2005. [5] Hoà Chí Minh, Toaøn taäp, taäp 3, NXB Chính trò quoác gia, 2000. [6] Trình Möu – Nguyeãn Theá Löïc – Nguyeãn Hoaøng Giaùp (chuû bieân), Quaù trình trieån khai thöïc hieän chính saùch ñoái ngoaïi cuûa Ñaïi hoäi IX Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam, NXB Lí luaän Chính trò, 2005. [7] Vuõ Döông Ninh, “Thaønh töïu vaø thöû thaùch trong quan heä ñoái ngoaïi thôøi kì ñoåi môùi”, Taïp chí Lòch söû Ñaûng, soá 7 (116), 2000. [8] Phaùt bieåu cuûa Boä tröôûng Ngoaïi giao Nguyeãn Dy Nieân taïi Hoäi thaûo veà Töông lai quan heä Vieät Nam – Hoa Kì, Washington DC (Hoa Kì), ngaøy 2-10-2003. [9] Leâ Vaên Quang, Quan heä Vieät – Mó thôøi kìø sau chieán tranh laïnh (1990 – 2000), NXB Ñaïi hoïc Quoác gia thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2005. [10] Merle Ratner – Ngoâ Thanh Nhaøn, “Quyeàn löïc khoâng nhöôïng boä neáu khoâng coù ñoøi hoûi”, Taïp chí Chaâu Mó ngaøy nay, soá 12 (81), 2004. [11] Haûi Sôn, “Höôùng tôùi moái quan heä Vieät – Mó oån ñònh vaø beàn vöõng”, Taïp chí Nghieân cöùu quoác teá, soá 3 (62), 2005. [12] Thoâng taán xaõ Vieät Nam, “Toång thoáng Clintôn vôùi chuyeán thaêm Vieät Nam”, Taøi lieäu tham khaûo ñaëc bieät, ngaøy 14-11-2000. [13] Traàn Nam Tieán, Quan heä Vieät Nam – Hoa Kì: thöïc traïng vaø trieån voïng, NXB Thoâng tin vaø Truyeàn thoâng, 2010. [14] An Maïnh Toaøn (Chuû nhieäm), Hôïp taùc vaø ñaáu tranh trong quan heä giöõa Vieät Nam vaø Hoa Kì hieän nay, Ñeà taøi nghieân cöùu khoa hoïc caáp boä, Vieän Quan heä quoác teá, Hoïc vieän Chính trò Quoác gia Hoà Chí Minh, 1998.