Cử chỉ trong giao tiếp

12♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N CÛÃ CHÓ TRONG GIAO TIÏËP (GESTURES IN COMMUNICATION). Nguyïîn Quang* 1. Àùåt vêën àïì Cuäng nhû "diïån hiïån" (facial expressions), "nhaän giao" (eye-contact), "tû thïë" (postures), cûã chó coá vai troâ quan troång trong giao tiïëp liïn nhên trûåc diïån. Nïëu nhêån diïån giao tiïëp lúâi noái vaâ giao tiïëp cûã chó trïn cú súã cuãa sûå àöëi lêåp giûäa caái "Caái gò" (the What) - coá nghôa laâ thöng tin nhêån thûác (cognitive information) hay nöåi dung thöng tin vaâ kiïën thûác - vaâ caái "Thïë naâo" (the How) - coá nghôa laâ thöng tin biïíu caãm (affective information) hay thaái àöå vaâ tònh caãm cuãa ngûúâi giao tiïëp, caác nhaâ nghiïn cûáu vïì giao tiïëp thûúâng thöëng nhêët rùçng caã hai yïëu töë naây àïìu hiïån hûäu trong giao tiïëp lúâi noái vaâ giao tiïëp cûã chó. Tuy nhiïn, hoå cuäng lûu yá rùçng trong khi giao tiïëp lúâi noái toã ra nöíi tröåi hún trong viïåc chia seã thöng tin nhêån thûác vaâ truyïìn taãi kiïën thûác thò giao tiïëp cûã chó laåi chûáng minh tñnh ûu viïåt cuãa noá trong viïåc thïí hiïån vaâ chia seã caác cung bêåc tinh tïë cuãa tònh caãm, xuác caãm vaâ thaái àöå. Do vêåy, viïåc nghiïn cûáu vïì cûã chó trong giao tiïëp noái chung vaâ giao tiïëp giao vùn hoaá noái riïng thiïët nghô laâ cêìn thiïët. 2. Phaát triïín 2.1 Cûã chó laâ gò? Nhiïìu taác giaã cho rùçng phêìn lúán caác cûã chó cuãa chuáng ta coá àûúåc laâ do caác chuyïín àöång cuãa baân tay vaâ caánh tay. Verderber (1990) cuäng chia seã quan àiïím naây. Öng thêåm chñ coân khu truá * PGS.TS, Trûúâng Àaåi hoåc Ngoaåi ngûä- ÀHQG Haâ Nöåi toaân böå hoaåt àöång cuãa cûã chó vaâo tay vaâ xïëp loaåi chuáng thuêìn tuyá laâ caác haânh àöång coá yá thûác (conscious actions). Theo taác giaã (1990: 87): Cûã chó laâ caác chuyïín àöång cuãa baân tay, caánh tay vaâ ngoán tay. Ta sûã duång cûã chó möåt caách coá yá thûác àïí miïu taã hoùåc nhêën maånh. Tuy nhiïn, nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu khaác laåi cho rùçng cûã chó coân bao göìm möåt loaåt caác haânh vi phi ngön khaác nhû nhuán vai, vïnh mùåt, nghiïng àêìu, giêåm chên, liïëm möi..., coá nghôa laâ caác haânh àöång khöng phaãi do tay thûåc hiïån. Levine vaâ Adelman (1982: 45) khùèng àõnh: Cûã chó haâm chó caác chuyïín àöång thên thïí àùåc thuâ mang yá nghôa. Àõnh nghôa naây möåt mùåt cho thêëy bêët cûá möåt chuyïín àöång naâo cuãa cú thïí cuäng coá khaã nùng trúã thaânh möåt cûã chó khi noá mang yá nghôa, cho duâ àoá laâ chuyïín àöång cuãa caác ngoán tay, baân tay, caánh tay hay cuãa àöi chên hoùåc thên thïí. Mùåt khaác, caái goåi laâ "yá nghôa" àoá coá thïí àûúåc gùæn kïët vúái cûã chó möåt caách coá chuã àñch hay chó laâ vö tònh búãi ngûúâi taåo ra cûã chó àoá nhûng laåi àûúåc ngûúâi tiïëp nhêån diïîn giaãi laâ coá yá nghôa vaâ coá chuã àñch. Do vêåy, cûã chó úã àêy àûúåc hiïíu laâ caã haânh àöång hûäu thûác vaâ haânh àöång vö thûác (conscious and unconscious actions). Thêåm chñ, coá taác giaã coân múã röång khaái niïåm cûã chó túái mûác bao göìm trong noá toaân böå ngön K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦13 ngûä thên thïí, vaâ ngön ngûä vêåt thïí. Hoå (http:// dictionaryofcommunication) cho rùçng: Cûã chó laâ caác caách thûác maâ thên thïí ta chuyïín àöång; chuáng bao göìm caác chuyïín àöång cuãa cú thïí. Vñ duå, chuáng coá thïí laâ vêîy tay, lùæc àêìu, hoùåc bùæt tay. Chuáng laâ phûúng tiïån diïîn taã tònh caãm möåt caách coá yá nghôa vaâ êën tûúång maâ khöng sûã duång ngön tûâ. Cûã chó àûúåc àõnh nghôa möåt caách chñnh thûác laâ kñ hiïåu phi ngön tûâ. Àõnh nghôa vïì cûã chó bao göìm caác àiïím chñnh sau àêy: 1. Bêët cûá möåt chuyïín àöång thên thïí, tû thïë hoùåc taåo taác vêåt chêët naâo coá thïí lêåp maä hoùåc taåo aãnh hûúãng àïën möåt khaái niïåm, àöång cú hay traång thaái têm lñ (do vêåy, cûã chó khöng phaãi laâ vêåt chêët cuäng khöng phaãi laâ nùng lûúång maâ laâ thöng tin). 2. Theo nghôa khaái quaát nhêët, cûã chó laâ möåt kñ hiïåu, tñn hiïåu hoùåc hiïån töë àûúåc sûã duång àïí giao tiïëp cuâng hoùåc ngoaâi ngön tûâ. 3. Cûã chó bao göìm caác diïån hiïån (vñ duå, nhûúán maây, cûúâi), caác hiïån töë trang phuåc (vñ duå, quêìn aáo laâm viïåc, cravat, nú), caác chuyïín àöång thên thïí (vñ duå, àùåt loâng baân tay xuöëng, nhuán vai), vaâ caác tû thïë (vñ duå, àûáng chöëng naånh). Nhiïìu saãn phêím tiïu duâng [...] haâm chûáa caác àùåc àiïím thöng àiïåp àûúåc thiïët kïë àïí giao tiïëp vúái tû caách laâ caác kñ hiïåu, vaâ cuäng coá thïí àûúåc maä hoaá vúái tû caách laâ caác cûã chó. 4. Caác hònh thûác giao tiïëp khöng coá tûâ ngûä àûúåc loaåi ra tûâ caác baãn cheáp laåi (vñ duå, trong khi caác baãn ghi cheáp àûúåc in tûâ caác "bùng tûâ Nixon" [Nixon tape] ghi laåi lúâi noái cuãa cûåu töíng thöëng vaâ caác nhên viïn Nhaâ Trùæng, hoå àaä nùæm bùæt àûúåc möåt vaâi cûã chó àûúåc trao àöíi trong vùn phong Bêìu duåc trong thúâi gian Nixon àûúng nhiïåm). Xem xeát möåt caách coá phï phaán caác nhòn nhêån khaác nhau vïì cûã chó, chuáng töi cho rùçng: Cûã chó laâ caác chuyïín àöång cuãa tay, chên vaâ thên thïí àûúåc ta sûã duång àöåc lêåp hoùåc ài keâm ngön tûâ khi giao tiïëp vúái ngûúâi khaác nhùçm nhêën maånh hay thay thïë ngön tûâ, kòm neán hay biïíu löå thaái àöå, tònh caãm vaâ nhùçm diïîn taã suy tû cuãa ta. 2.2 Caác loaåi cûã chó Caác taác giaã thûúâng àûa ra caác caách phên loaåi cûã chó khaác nhau. Hayes (1940) chia cûã chó thaânh ba loaåi: (1) Cûã chó tûå kó (Autistic gestures) Àêy laâ nhûäng cûã chó do caác caá nhên taåo ra àïí thïí hiïån nhûäng cêën caá nöåi taåi. Nhûäng cûã chó naây mang tñnh caá nhên laâ chuã yïëu vaâ khöng nhêët thiïët phaãi bõ qui àõnh búãi yïëu töë vùn hoaá. Tuy nhiïn, vò àûúåc nhiïìu caá nhên thïí hiïån vaâ àûúåc lùåp ài lùåp laåi nhiïìu lêìn nïn chuáng dêìn trúã thaânh caác kñ hiïåu àûúåc khuön mêîu hoaá (stereotyped signs) àïí thïí hiïån nhûäng thaái àöå nhêët àõnh. (2) Cûã chó kô thuêåt (Technical gestures) Cûã chó kô thuêåt bao göìm caác hïå thöëng giao tiïëp phûác taåp àûúåc qui àõnh roä raâng vaâ tuên thuã chùåt cheä nhû ngön ngûä cûã chó cuãa ngûúâi cêm àiïëc, caác cûã chó cuãa troång taâi, caác kiïíu chaâo trong quên àöåi... (3) Cûã chó dên gian (Folk gestures) Loaåi cûã chó naây laâ saãn phêím cuãa toaân böå nïìn vùn hoaá vaâ àûúåc truyïìn tûâ thïë hïå naây sang thïë hïå khaác thöng qua bùæt chûúác. Chùæp tay trûúác ngûåc, hai loâng baân tay uáp vaâ nhau, caác ngoán tay ruöîi thùèng vaâ kheáp chùåt, àêìu húi cuái laâ kiïíu chaâo cuãa ngûúâi Thaái (Wai) vaâ ngûúâi ÊËn àöå (Namaste). Duâng àuäa quïåt hai bïn meáp sau khi ùn xong laâ kiïíu kïët bûäa cuãa nhiïìu ngûúâi Viïåt chöën thön quï... Axtell (1981) cuäng phên ra ba loaåi cûã chó maâ vïì baãn chêët khöng coá gò khaác biïåt vúái caách phên loaåi cuãa Hayes. Theo Axtell (1981: 4), caác loaåi cûã chó àoá laâ: (1) Cûã chó baãn nùng (Instinctive gestures) Àêy laâ nhûäng cûã chó àûúåc taåo ra möåt caách vö thûác. Chuáng àûúåc sinh ra cuâng ta vaâ ta sûã duång chuáng möåt caách tûå nhiïn maâ khöng phaãi nöî lûåc thuå àùæc chuáng tûâ bêët cûá nguöìn naâo. Chuáng tûúng ûáng vúái loaåi "Cûã chó tûå kó" cuãa Hayes. (2) Cûã chó maä hoaá (Coded gestures) Àêy laâ nhûäng cûã chó àûúåc maä hoaá thöng qua sûå àöìng thuêån mang tñnh thïí chïë. Caác cûã chó maä hoaá thûúâng àûúåc caác thaânh viïn cuãa möåt nhoám, möåt töí chûác hiïíu vaâ sûã duång trong möåt lônh vûåc nhêët àõnh. Chuáng tûúng ûáng vúái loaåi "Cûã chó kô thuêåt" cuãa Hayes. (3) Cûã chó thuå àùæc (Acquired gestures) Àêy laâ loaåi cûã chó maâ Axtell goåi laâ "caác cûã chó thuå àùæc vaâ phaát toaã vïì mùåt xaä höåi". Caác cûã chó naây thûúâng mang tñnh àùåc thuâ vùn hoaá, vaâ do vêåy, cuäng thûúâng laâ nhûäng cûã chó dïî gêy söëc nhêët trong giao tiïëp liïn/ giao vùn hoaá. Tuy cuâng têåp húåp caác cûã chó thaânh ba loaåi, nhûng caách tiïëp cêån cuãa Kauss (2000) laåi khaác 14♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N vúái hai taác giaã trïn. Thûá nhêët, Kauss xaác àõnh cûã chó laâ nhûäng chuyïín àöång cuãa tay àún thuêìn chûá khöng phaãi cuãa toaân böå thên thïí. Thûá hai, taác giaã phên loaåi caác cûã chó dûåa trïn möåt daãi tiïëp diïîn maâ öng goåi laâ "Daãi tiïëp diïîn tûâ vûång hoaá" (Lexicalization continuum). ÚÃ möåt àêìu cuãa daãi tiïëp diïîn, àûúåc goåi laâ "Àêìu tûâ vûång hoaá thêëp" (Low lexicalization end), laâ caác "Thñch ûáng töë" (Adaptors). ÚÃ àêìu kia, àûúåc goåi laâ "Àêìu tûâ vûång hoaá cao" (High lexicalization end), laâ caác "Cûã chó tûúång trûng" (Symbolic gestures). ÚÃ khoaãng giûäa cuãa daãi tiïëp diïîn, laâ caác "Cûã chó höåi thoaåi" (Conversational gestures). Ta coá thïí biïíu diïîn caách phên loaåi naây nhû sau: (Xem baãng) (1) Caác thñch ûáng töë Àêy laâ caác chuyïín àöång tûå nhiïn cuãa tay maâ, theo taác giaã, coá quan àiïím khöng coi chuáng laâ cûã chó nïëu xeát theo tñnh tûâ vûång hoaá vò chuáng röîng nghôa. Chuáng göìm caác thao taác cuãa möåt ngûúâi hoùåc möåt vêåt naâo àoá (quêìn aáo, kñnh, buát...), vñ duå: haânh àöång gaäi, xoa, àêåp, súâ moá... maâ ngûúâi noái thûúâng duâng tay àïí thûåc hiïån. Caác taác giaã khaác nhau coá thïí àûa ra caác thuêåt ngûä khaác nhau cho loaåi cûã chó naây nhû: "Chuyïín àöång diïîn taã" (Expresive movements: Reuschert, 1909), "Chuyïín àöång tuå thên" (Body-focused movements: Freedman vaâ Hoffman, 1967), "Cûã chó tûå chaåm" (Self-touching gestures: Kimura, 1976), "Cûã chó thao taác" (Manipulative gestures: Edelman vaâ Hampson, 1979), "Haânh àöång tiïëp xuác" (Contact acts: Bull vaâ Conelly, 1985), "Tûå taác töë" (Self-manipulators: Rosenfeld, 1996). (2) Caác cûã chó tûúång trûng Àêy laâ nhûäng hònh daång vaâ chuyïín àöång cuãa tay mang nghôa àùåc thuâ vaâ ûúác lïå xeát theo tñnh tûâ vûång hoaá vò chuáng coá yá nghôa nhû tûâ ngûä. Ngûúåc laåi vúái caác thñch ûáng töë, caác cûã chó tûúång trûng thûúâng àûúåc sûã duång möåt caách coá chuã àñch vaâ phuåc vuå cho möåt chûác nùng giao tiïëp roä raâng. Theo Ekman (1976), möîi nïìn vùn hoaá àïìu coá möåt böå caác cûã chó tûúång trûng quen thuöåc àöëi vúái caác thaânh viïn trûúãng thaânh cuãa nïìn vùn hoaá àoá. Tuy nhiïn, trong möåt thïë giúái maâ cûúâng àöå vaâ têìn suêët tiïëp xuác giûäa caác nïìn vùn hoaá ngaây caâng cao, ta cuäng coá thïí nhêån àõnh rùçng sûå tiïëp nhêån möåt söë cûã chó tûúång trûng ngoaåi lai vaâ loaåi boã möåt söë cûã chó tûúång trûng baãn àõa laâ khoá traánh khoãi. Caác taác giaã khaác nhau coá thïí sûã duång caác thuêåt ngûä khaác nhau àïí qui chiïëu loaåi cûã chó naây nhû "Kñ hiïåu ûúác lïå hoaá" (Conventionalized signs: Reuschert, 1909), "Biïíu tûúång" (Emblems: Efron, 1972), "Cûã chó kõch cêm qui thûác" (Formal pantomimic gestures: Wiener et al., 1972), "Cûã chó kñ hiïåu hoåc" (Semiotic gestures: Barakat, 1973), "Cûã chó tûå trõ" (Autonomous gestures: Kendon, 1983), (3) Caác cûã chó höåi thoaåi Nïëu caác nhaâ khoa hoåc, nhòn chung, àïìu dïî daâng thöëng nhêët vúái nhau vïì hai loaåi cûã chó trïn thò, àöëi vúái loaåi "Cûã chó höåi thoaåi", ta vêîn thêëy coá nhiïìu yá kiïën chûa thöëng nhêët. Àêy coá leä cuäng laâ àiïìu dïî nhêån thêëy khi tiïën haânh xem xeát bêët cûá àöëi tûúång naâo dûåa theo caác daãi tiïëp diïîn hay caác bònh diïån phaåm truâ. Thûåc tïë cho thêëy ngûúâi ➛ ➛ Tûâ vûång hoaá thêëp Tûâ vûång hoaá cao Caác thñch ûáng töë Caác cûã chó tûúång trûng Caác cûã chó höåi thoaåi Daãi tiïëp diïîn tûâ Daãi tiïëp diïîn tûâ vûång hoaá K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦15 ta thûúâng nhanh choáng thöëng nhêët úã khu vûåc biïn cûåc àöëi lêåp nhûng rêët khoá thöëng nhêët úã khu vûåc trung võ. Vúái caác cûã chó höåi thoaåi cuäng vêåy, búãi chuáng laâ nhûäng chuyïín àöång hoùåc nhû tûâ ngûä (giöëng caác cûã chó tûúång trûng), hoùåc tröëng nghôa (giöëng caác thñch ûáng töë). Cûã chó höåi thoaåi coân àûúåc àõnh danh bùçng caác thuêåt ngûä khaác nhau nhû "Kñ hiïåu taåo nghôa" (Signifying signs: Reuschert, 1909), "Minh hoaå töë" (Illustrators: Ekman vaâ Friesen,1969), "Àiïåu böå" (Gesticulations: Kendon, 1980). Theo Kauss (2000), cûã chó höåi thoaåi laâ caác chuyïín àöång ài keâm vúái ngön tûâ, vaâ coá leä, coá quan hïå vúái ngön tûâ maâ chuáng ài keâm. Möëi quan hïå naây, theo taác giaã, àûúåc thïí hiïån theo ba caách: 1. Khaác vúái cûã chó tûúång trûng, cûã chó höåi thoaåi xaãy ra song haânh vúái ngön tûâ vaâ do ngûúâi noái thûåc hiïån. 2. Cûã chó höåi thoaåi tûúng thuêån lêm thúâi vúái lúâi noái. 3. Khöng giöëng nhû caác thñch ûáng töë, chñ ñt laâ möåt söë cûã chó höåi thoaåi hònh nhû coá quan hïå vïì mùåt hònh thûác àöëi vúái nöåi dung ngûä nghôa cuãa ngön tûâ maâ chuáng ài keâm. Coá nhiïìu caách phên loaåi cûã chó höåi thoaåi khaác nhau, nhûng nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu giao tiïëp phi ngön tûâ, vïì cú baãn, thöëng nhêët phên chia chuáng thaânh hai loaåi chñnh laâ "Caác chuyïín àöång àöång cú" (Motor movements) vaâ "Caác chuyïín àöång tûâ vûång" (Lexical movements). - Caác chuyïín àöång àöång cú: Theo Feyeriesen, Van de Wiele & Dubois (1988), àêy laâ nhûäng chuyïín àöång àún giaãn, lùåp laåi vaâ theo nhõp, khöng coá quan hïå roä raâng vúái nöåi dung ngûä nghôa cuãa ngön tûâ ài keâm. Vúái loaåi chuyïín àöång naây, hònh daáng baân tay luön cöë àõnh khi thûåc hiïån cûã chó vaâ chuyïín àöång coá thïí àûúåc nhùæc laåi nhiïìu lêìn. Caác chuyïín àöång àöång cú thûúâng tûúng thuêån vúái ngön àiïåu lúâi noái vaâ nhêën haå vaâo caác êm tiïët coá troång êm. Chuyïín àöång loaåi naây àûúåc caác taác giaã khaác nhau goåi vúái caác tïn khaác nhau nhû "Chuyïín àöång àöång cú" (Motor movements: Hadar, 1989; Hadar &Yadlin-Gadessy, 1994), "Gêåy chó huy" (Batons: Efron, 1972; Ekman & Friesen, 1972), "Nhõp àêåp" (Beats: Kendon, 1983; McNeil, 1987). - Caác chuyïín àöång tûâ vûång: Theo Feyeriesen, Van de Wiele & Dubois (1988), loaåi naây bao göìm caác chuyïín àöång cuãa tay maâ caác chuyïín àöång naây thay àöíi möåt caách àaáng kïí vïì àöå daâi. Chuáng khöng lùåp laåi, rêët phûác taåp vaâ thûúâng thay àöíi vïì hònh daång. Chuáng dûúâng nhû coá quan hïå vúái nöåi dung ngûä nghôa cuãa ngön tûâ maâ chuáng ài keâm. 2.3 Caác böå phêån taåo cûã chó Sau àêy, ta seä xem xeát cûã chó xeát theo caác böå phêån taåo ra chuáng: Baân tay Ngûúâi phûúng Têy coá möåt cêu tuåc ngûä rêët chñ lñ rùçng: "Caác võ thêìn nghe thêëy baân tay con ngûúâi trûúác khi nghe thêëy cùåp möi cuãa hoå" (The gods hear men's hands before their lips). Àiïìu naây cho thêëy têìm quan troång khöng thïí chöëi boã cuãa giao tiïëp phi ngön tûâ noái chung vaâ giao tiïëp cûã chó noái riïng, àùåc biïåt laâ caác cûã chó sûã duång tay. Desmond Morris (1979) quan saát thêëy rùçng ta sûã duång baân tay nhû cêy gêåy chó huy àïí nhêën maånh nhõp àiïåu cuãa ngûä lûu vaâ nguå yá cuãa ngön tûâ. Krout (1954) àaä xaác àõnh àûúåc khoaãng 5.000 kiïíu cûã chó khaác nhau cuãa baân tay diïîn taã caác cung bêåc rêët tinh tïë cuãa tònh caãm vaâ thaái àöå con ngûúâi. Nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu cuäng thöëng nhêët rùçng, vúái caãm nhêån ñt nhiïìu mang tñnh baãn nùng, khi nhòn vaâo tay ngûúâi khaác luác chuyïån troâ, ta coá thïí thêëy àûúåc lúâi noái cuãa àöëi taác giao tiïëp àaáng tin cêåy túái mûác naâo. Theo Beisler et al. (1997), loâng baân tay múã thûúâng gúåi ra caãm giaác vïì sûå chên thêåt vaâ loâng trung thaânh. Do vêåy, khi muöën thuyïët phuåc ai àoá tin rùçng nhûäng àiïìu ta noái laâ thaânh thêåt, ngûúâi ta thûúâng coá xu hûúáng àïí múã loâng baân tay. Caác cûã chó mang tñnh thöng lïå vaâ thïí chïë hoaá thïí hiïån sûå chên thêåt vaâ loâng trung thaânh thûúâng thêëy laâ kiïíu chaâo trong quên àöåi, kiïíu thïì khi nhêåm chûác, kiïíu hûáa khi laâm nhên chûáng trûúác toaâ... Ngûúâi ta cuäng quan saát thêëy rùçng khi treã con noái döëi, chuáng thûúâng coá xu hûúáng dêëu baân tay ra sau lûng, nùæm baân tay laåi hoùåc thoåc tay vaâo tuái. Khi ngûúâi lúán noái döëi, hoå hoùåc vö thûác coá caác cûã chó nhû trïn hoùåc chuã àõnh múã röång loâng baân tay àïí chûáng toã vaâ khùèng àõnh tñnh chên thêåt cuãa àiïìu mònh noái; nhûng cûã chó múã loâng baân tay cuâng caác hiïån töë thuöåc vuâng vaâ chuâm hiïån töë liïn quan thûúâng hay thaái quaá vaâ khöng tûå nhiïn. Caác nhaâ nghiïn cûáu Êu - Mô, nhòn chung, àïìu thöëng nhêët rùçng, khi ra lïånh hay àïì nghõ, ngûúâi ta thûúâng sûã duång möåt trong ba cûã chó 16♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N loâng baân tay (palm gestures) chñnh yïëu sau àêy: - Cûã chó 1: Loâng baân tay ngûãa lïn. Àêy laâ cûã chó thên thiïån nhêët: Noá thïí hiïån sûå chên thaânh (múã), nhuán nhûúâng (gúåi túái cûã chó cêìu xin cuãa ngûúâi haânh khêët). Do àoá, ngûúâi tiïëp nhêån yïu cêìu seä caãm thêëy thoaãi maái hún vò khöng bõ eáp buöåc vaâ chõu aáp lûåc. Ta haäy tûúãng tûúång möåt phoáng viïn phoãng vêën möåt quan chûác chñnh phuã, vúái loâng baân tay ngûãa lïn taåo thaânh chuyïín àöång àöång cú: "Xin öng cho biïët àêu laâ nguyïn nhên chñnh dêîn àïën tònh traång daåy thïm hoåc thïm ngaây caâng gia tùng?" - Cûã chó 2: Loâng baân tay uáp xuöëng. Theo caãm nhêån mang tñnh baãn nùng, khi sûã duång cûã chó vúái loâng baân tay uáp xuöëng, ngûúâi ta àaä ñt nhiïìu taåo ra sûå kñn àaáo, sûå thu têm vaâ quyïìn lûåc cho mònh. Ngûúâi tiïëp nhêån cûã chó seä caãm thêëy ñt nhiïìu bõ bùæt buöåc. Nïëu ngûúâi êëy úã àõa võ ngang bùçng hoùåc cao hún ngûúâi sûã duång cûã chó naây, anh ta seä caãm thêëy khoá chõu vaâ seä coá êën tûúång ñt nhiïìu tiïu cûåc vïì ngûúâi sûã duång cûã chó àoá. - Cûã chó 3: Loâng baân tay àoáng, ngoán troã giú ra. Cûã chó naây nhòn chung àûúåc khaá nhiïìu ngûúâi Mô tiïëp nhêån möåt caách "khoan dung", nhûng bõ coi laâ möåt cûã chó khiïëm nhaä trong rêët nhiïìu nïìn vùn hoaá Êu - AÁ (kïí caã Viïåt Nam). Ngoaâi caãm giaác vïì quyïìn lûåc maâ "loâng baân tay àoáng" mang laåi, viïåc chó sûã duång möåt ngoán tay (vaâ laâ ngoán troã vöën àûúåc coi laâ biïíu hiïån cuãa quyïìn lûåc) àaä taåo thïm caãm giaác vïì quyïìn lûåc cuãa ngûúâi sûã duång cûã chó vaâ triïåt tiïu khaã nùng lûåa choån (coá hoùåc khöng thûåc hiïån mïånh lïånh hay lúâi àïì nghõ) cho ngûúâi tiïëp nhêån cûã chó. Beisler et al. (1997), Axtell (1998) vaâ nhiïìu taác giaã khaác àïìu khùèng àõnh rùçng loâng baân tay àûúåc sûã duång àïí thïí hiïån quyïìn lûåc. Trong vùn hoaá Anh - Mô - UÁc, luác ra lïånh hoùåc khi chó baão, nïëu ta àïí loâng baân tay uáp xuöëng, cûã chó àoá haâm êín yá nghôa quyïìn lûåc vaâ sûå aáp àùåt; nhûng nïëu ta ngûãa loâng baân tay lïn, cûã chó àoá seä laâm mêët ài nhûäng êín caãm trïn. Do vêåy, möåt caách vö thûác hay hûäu thûác, khi múâi ai àoá vaâo nhaâ, ngûúâi ta thûúâng àïí ngûãa loâng baân tay vaâ chuyïín àöång caánh tay theo hûúáng tûâ àöëi taác giao tiïëp vaâo trong phoâng. Tuy nhiïn, nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu cuäng lûu yá vïì sûå töìn taåi cuãa nhûäng biïën thïí vùn hoaá xeát theo yá nghôa cuãa caác cûã chó phöí niïåm (universal gestures). Ngûúâi Êu - Mô thûúâng vêîy ngûúâi khaác àïën bùçng caách àïí ngûãa loâng baân tay vúái caác ngoán tay chuyïín àöång vïì phña cùçm. Cûã chó naây thûúâng bõ nhiïìu dên töåc Àöng AÁ diïîn giaãi möåt caách tiïu cûåc nhû laâ biïíu hiïån cuãa thoái trõch thûúång, bïì trïn hoùåc chó sûã duång àöëi vúái suác vêåt. Vúái cuâng möåt chûác nùng, ngûúâi Àöng AÁ noái chung vaâ ngûúâi Viïåt noái riïng laåi àïí uáp loâng baân tay vaâ cûã chó naây dïî bõ ngûúâi Êu - Mô diïîn giaãi nhêìm laâ "chaâo taåm biïåt" (waving goodbye) hay "ài ra chöî khaác" (waving away). Ngoaâi kiïíu vêîy tay bùçng caách ngûãa loâng baân tay vúái caác ngoán tay chuyïín àöång vïì phña cùçm, ngûúâi Mô coân hay sûã duång kiïíu "vêîy tay möåt ngoán" (single finger beckoning gesture), coá nghôa laâ, àïí ngûãa baân tay, co caác ngoán tay laåi vaâ chó sûã duång ngoán troã àïí vêîy. Kiïíu vêîy naây khöng àûúåc hoan nghïnh trong vùn hoaá Êu chêu. Trong vùn hoaá AÁ Àöng, noá bõ coi laâ möåt biïíu hiïån quaá trõnh thûúång. Thêåm chñ úã Indonesia vaâ Australia, kiïíu vêîy tay naây chó daânh cho gaái àiïëm. ÚÃ Nam Mô, noá àûúåc diïîn giaãi laâ ngûúâi àûúåc vêîy (thûúâng laâ nûä) coá thên hònh hêëp dêîn. Chuáng töi àaä tiïën haânh möåt vaâi phoãng vêën phi qui thûác (informal interviews) vaâ baán cêëu truác (semi-structured interviews) vúái möåt söë ngûúâi Mô vaâ ngûúâi Viïåt vïì kiïíu vêîy tay möåt ngoán naây. Nhûäng ngûúâi Mô àûúåc phoãng vêën, nhòn chung, àïìu tiïëp nhêån noá möåt caách trung tñnh. Trong khi àoá, tuyïåt àaåi àa söë ngûúâi Viïåt, khi àûúåc hoãi, àïìu cho rùçng àêy laâ möåt cûã chó trõnh thûúång (goåi choá, goåi treã con vúái yá àõnh quúã traách, trûâng phaåt), vaâ do vêåy, tiïëp nhêån noá möåt caách tiïu cûåc. Khi vêîy ngûúâi phuåc vuå baân laåi gêìn àïí goåi moán ùn hay lêëy hoaá àún thanh toaán, ngûúâi Mô thûúâng àûa tay lïn quaá àêìu vaâ giú ngoán troã lïn maâ khöng cêìn coá ngön tûâ ài keâm (hoùåc nïëu haän hûäu phaãi coá vò quaá lêu khöng àûúåc ngûúâi phuåc vuå baân chuá yá àïën thò thöng àiïåp ngön tûâ thûúâng laâ Scuse me hay Excuse me (Xin löîi). Trong khi àoá, theo yá kiïën cuãa nhûäng ngûúâi Viïåt àûúåc phoãng vêën, úã trûúâng húåp tûúng tûå, hoå thûúâng ñt sûã duång cûã chó maâ thay vaâo àoá laâ thöng àiïåp ngön tûâ, kiïíu nhû: Chõ/ Em cho hai àen àaá nheá, hay: Chõ/ Em cho thanh toaán nheá. Hoùåc nïëu phaãi viïån àïën cûã chó thò cûã chó àoá thûúâng laâ giú cao baân tay vaâ vêîy nheå hoùåc sang hai bïn hoùåc theo hûúáng tiïën lui vaâ luön coá caác yïëu töë ngön tûâ "gêy chuá yá" (kiïíu nhû: Naây, em/chõ úi!) ài keâm. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦17 Ngûúâi Viïåt, Hoa, Nhêåt, Haân... thûúâng coá thoái quen duâng hai tay àïí trao vaâ nhêån möåt vêåt gò àoá (quaâ, thû...) cho hoùåc tûâ möåt ngûúâi laå, möåt ngûúâi giaâ hún hoùåc coá àõa võ xaä höåi cao hún mònh. Cûã chó naây àûúåc hiïíu laâ biïíu thõ cuãa sûå tön troång àöëi vúái àöëi taác giao tiïëp. Hoå chó sûã duång möåt tay àïí trao nhêån khi àöëi taác giao tiïëp cuãa hoå laâ àöìng niïn, àöìng quyïìn hoùåc treã hún hay coá àõa võ xaä höåi thêëp hún, hoùåc thêåm chñ, àïí biïíu thõ sûå coi thûúâng. Trong khi àoá, trong vùn hoaá Êu - Mô, vúái cuâng chûác nùng trao nhêån vaâ vúái moåi àöëi taác giao tiïëp, ngûúâi ta thûúâng chó sûã duång möåt tay (hoùåc traái hoùåc phaãi) vaâ caác haâm chó tön troång hay coi thûúâng khöng phuå thuöåc vaâo cûã chó naây. Do vêåy, viïåc hoåc sinh duâng möåt tay àïí àûa baâi cho thêìy giaáo khöng taåo ra caãm giaác khoá chõu vaâ nhêån xeát tiïu cûåc cho ngûúâi thêìy nhû trong trûúâng húåp cuãa ngûúâi AÁ Àöng. ÚÃ Trung Àöng, ngûúâi ta cuäng chó sûã duång möåt tay àïí trao nhêån, nhûng àoá phaãi laâ tay phaãi vò theo quan niïåm cuãa hoå, tay traái laâ "baân tay khöng saåch seä". Ngoaâi nhûäng cûã chó sûã duång baân tay cuâng caác böå phêån khaác àaä àûúåc nïu trong phêìn diïån hiïån nhû "khoan maá", "vuöët cùçm", "keáo mùæt"..., baân tay coân taåo ra haâng loaåt caác cûã chó tinh tïë vúái caác thöng àiïåp khaác nhau, caác biïën thïí àa daång vaâ caác caách diïîn giaãi phong phuá. Vñ duå: - "Vöî tay" (hand-clapping) nhùçm baây toã:. Sûå khen ngúåi. Loâng ngûúäng möå. Sûå chaâo àoán (Nga, Trung Quöëc, Viïåt Nam). Sûå àöìng tònh. Sûå khñch lïå " ... - Bùæt tay (hand-shaking) àïí thïí hiïån:. Sûå chaâo àoán. Sûå daân hoaâ. Sûå hûáa heån. Sûå laâm quen " ... - Nùæm tay (hand-holding) àïí biïíu löå:. Sûå tin cêåy (treã nhoã àöëi vúái ngûúâi lúán). Sûå àuâm boåc, dêîn dùæt (ngûúâi lúán àöëi vúái treã nhoã). Tònh caãm yïu thûúng (vúå chöìng, ngûúâi yïu...). Tònh caãm àùåc biïåt vaâ sûå tön troång giûäa nhûäng ngûúâi àöìng giúái (Trung Àöng) . Tònh caãm baån beâ cuâng giúái (nhiïìu nûúác Àöng AÁ). Sûå àöìng tñnh (nhiïìu nûúác chêu Êu, Bùæc Mô) " ... - ... Caánh tay Caác cûã chó sûã duång caánh tay ngoaâi caác yá nghôa maâ baãn thên chuáng coá khaã nùng taåo ra coân phuå thuöåc vaâo caác yá nghôa cuãa vuâng vaâ chuâm hiïån töë quan yïëu trong àoá trûåc tiïëp nhêët laâ yá nghôa cuãa baân tay. Tuy nhiïn, ngûúâi ta cuäng thûúâng àûa ra caác diïîn giaãi sau: - Giú hai caánh tay lïn (upraised arms) coá khaã nùng thïí hiïån:. Sûå àêìu haâng. Sûå vö voång. Sûå mûâng vui chiïën thùæng. Sûå nguyïån cêìu (úã möåt söë tön giaáo). Sûå hoan nghïnh (vúái hai baân tay vêîy vêîy) " ... - Buöng thoäng hai caánh tay (dropped arms) laâ biïíu hiïån cuãa:. Sûå khuêët phuåc. Sûå buöng xuöi. Sûå kïët thuác. Sûå miïîn cûúäng " ... - Giang hai caánh tay ra (open arms) coá thïí truyïìn taãi yá nghôa vïì:. Sûå àoán nhêån. Sûå hoan nghïnh. Sûå chên thêåt. Sûå bêët lûåc. Sûå khöng biïët (húi nhuán vai) " ... - Voâng hai caánh tay ra sau gaáy (arms behind the neck) coá thïí diïîn taã:. Sûå xaã húi. Sûå mïåt moãi. Sûå mung lung. Sûå bêët cêìn " ... - Khoanh tay trûúác ngûåc (folded arms) coá khaã nùng truyïìn àaåt thöng àiïåp:. Töi àang úã tû thïë tûå vïå. Töi khöng àöìng yá vúái nhûäng àiïìu töi nghe thêëy. Töi coá caãm giaác bêët an 18♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N . Töi khöng àûúåc tûå tin " ... - Nùæm tay trûúác buång (arms in front, hands grasped) cho thêëy:. Sûå kñn àaáo. Sûå nhu hoaâ. Sûå kiïn nhêîn. Sûå chùm chuá " ... - Nùæm tay sau lûng (arms behind, hands grasped) coá khaã nùng thïí hiïån:. Sûå tûå tin. Sûå thoaãi maái. Thaái àöå bïì trïn. Sûå thaách thûác nheå nhaâng " ... - Chöëng naånh (arms akimbo). Sûå thaách thûác. Sûå hung hùng. Sûå söët ruöåt. Sûå giêån dûä " ... - ... Ngoán tay Coá thïí noái ngoán tay laâ böå phêån nùng àöång nhêët àïí taåo ra caác cûã chó, àùåc biïåt laâ ngoán troã vaâ ngoán caái. Chuáng àaä àûúåc viïån àïën àïí taåo ra caác yá nghôa khaác nhau tûâ thuúã rêët xa xûa (vñ duå: Cûã chó giú thùèng ngoán giûäa lïn cao vúái yá nghôa thoaá maå àaä xuêët hiïån trïn hai nghòn nùm nay). Viïåc sûã duång caác ngoán tay (möåt caách hûäu thûác hoùåc vö thûác) cuãa àöëi taác giao tiïëp coá thïí giuáp ta ñt nhiïìu àoaán àõnh hoùåc thêëy àûúåc tñnh caách, traång thaái têm lñ, thaái àöå, tònh caãm... cuãa hoå, cuäng nhû nhûäng thöng àiïåp maâ hoå muöën truyïìn taãi: - Duâng ngoán troã chó vaâo àöëi taác giao tiïëp coá thïí àûúåc hiïíu laâ biïíu hiïån cuãa:. Sûå giêån dûä. Tñnh bïì trïn. Sûå dûát khoaát. Thoái quen trûúãng giaã (úã nam giúái) " ... - Ngoán tay uát cong lïn khi caác ngoán khaác nùæm giûä möåt vêåt gò àoá dïî gúåi lïn caãm giaác vïì:. Sûå yïíu àiïåu. Tñnh caách nheå nhaâng. Sûå deâ dùåt. Biïíu hiïån nûä tñnh " ... - Caác ngoán tay àïí thùèng, kheáp chùåt laåi khi thïí hiïån caác hiïån töë biïíu tûúång, àiïìu chónh, minh hoaå, êín caãm vaâ biïíu caãm dïî daâng àûúåc diïîn giaãi laâ biïíu hiïån cuãa:. Sûå maånh meä. Sûå dûát khoaát. Sûå trung thûåc. Tñnh bïì trïn " ... - Caác ngoán tay uöën cong, húi kheáp laåi khi thïí hiïån caác hiïån töë biïíu tûúång, àiïìu chónh, minh hoaå, êín caãm vaâ biïíu caãm coá thïí àûúåc hiïíu laâ biïíu hiïån cuãa:. Sûå kñn àaáo. Sûå nheå nhaâng. Sûå nhu hoaâ. Sûå thiïëu trung thûåc " ... Caác cûã chó sûã duång ngoán tay cuäng rêët àa daång trong caác cöång àöìng vùn hoaá khaác nhau. Vñ duå: - Cûã chó taåo hònh nhêîn vúái yá nghôa:. Moåi sûå àïìu öín, töët (Mô). Söë khöng, khöng àaáng (Phaáp). Tiïìn (Nhêåt). Thoaá maå, thö tuåc (Bra-zil, Hi Laåp, YÁ, Thöí Nhô Kò, Nga, Pa-ra-guay...) " ... - Cûã chó giú ngoán caái lïn vúái yá nghôa:. Töët, öín, cûá thïë maâ laâm (Mô, Canada). Thö tuåc, thoaá maå (Australia, Hi Laåp, Thöí Nhô Kò, Nga, Nigeria, Iran...) " ... - Cûã chó xiïët ngoán caái vaâ ngoán troã vaâo nhau vúái yá nghôa:. Thö tuåc (Vuâng Àõa Trung Haãi). Hoaân haão (Phaáp) " ... - Cûã chó xuyïn ngoán caái qua keã húã giûäa ngoán troã vaâ ngoán giûäa (the fig) vúái yá nghôa:. May mùæn (Bra-zil). Thoaá maå (Hi Laåp, Thöí Nhô Kò). Gúåi duåc (Haâ Lan) " ... - ... Cêìn lûu yá rùçng, cuäng nhû caác hiïån töë phi ngön tûâ khaác, caác cûã chó viïån àïën ngoán tay cuäng dïî taåo ra caác söëc vùn hoaá trong giao tiïëp. Vñ duå: Nïëu nhû ngûúâi Mô khaá "khoan dung" vúái viïåc duâng ngoán troã àïí chó vaâo àöëi taác giao tiïëp thò K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦19 ngûúâi Malaysia laåi coi àoá laâ möåt haânh àöång rêët khiïëm nhaä, kïí caã viïåc duâng ngoán troã àïí chó ngûúâi khaác hay àöì vêåt. Cùèng chên vaâ baân chên Cùèng chên vaâ baân chên thûúâng àûúåc sûã duång àïí taåo ra caác chuyïín àöång cú thïí vaâ caác tû thïë àûáng ngöìi. Do vêåy, nhiïìu taác giaã khöng xem xeát àïën böå phêån naây khi nghiïn cûáu vïì cûã chó. Tuy nhiïn theo chuáng töi, chuyïín àöång cú thïí cuäng laâ möåt loaåi cûã chó nïn seä laâ húåp lñ nïëu ta xeát cùèng chên vaâ baân chên vúái tû caách laâ caác böå phêån taåo ra cûã chó. Tuyâ thuöåc vaâo caác hiïån töë trong vuâng vaâ chuâm maâ cùèng chên coá thïí taåo ra caác cûã chó vúái caác yá nghôa khaác nhau. Vñ duå: - Bùæt cheáo cùèng chên coá khaã nùng thïí hiïån:. Sûå thoaãi maái. Sûå tûå vïå. Sûå kñn àaáo. Sûå kiïn nhêîn " ... - Àïí choaäi cùèng chên sang hai bïn (daång haáng) dïî àûúåc hiïíu laâ biïíu hiïån cuãa:. Nam tñnh. Sûå thaách thûác. Sûå gúåi tònh. Sûå thiïëu yá tûá (úã nûä) " ... - Àïí hai cùèng chên kheáp laåi song song vúái nhau (kheáp chên) coá thïí àûúåc diïîn giaãi laâ thïí hiïån:. Nûä tñnh. Sûå kñn àaáo. Sûå nhuán nhûúâng. Sûå thêìn phuåc " ... - Dêåm chên xuöëng saân coá thïí laâ biïíu hiïån cuãa:. Sûå giêån giûä. Sûå khoaái traá. Sûå vuâng vùçng, nuäng nõu " ... - Rung àuâi khi ngöìi coá thïí àûúåc hiïíu laâ thïí hiïån:. Sûå chùm chuá. Sûå thoaãi maái. Sûå haâi loâng. Sûå thiïëu yá tûá " ... - ... Àïí löå loâng baân chên hay àïë giaây khi ngöìi thûúâng bõ nhiïìu cöång àöìng vùn hoaá Trung Àöng (vñ duå: A-rêåp Saudi, Ai Cêåp...) vaâ Àöng AÁ (vñ duå: Viïåt, Sing, Thaái...) coi laâ möåt haânh àöång khiïëm nhaä. Do vêåy, khi ngöìi trïn göëi (cushions) hoùåc ngöìi bïåt, hoå thûúâng bùæt cheáo chên hoùåc gêëp chên song song vïì möåt phña àïí traánh àïí löå loâng baân chên. ÚÃ nhiïìu cöång àöìng vùn hoaá Êu - AÁ (Phaáp, Anh..., Viïåt, Nhêåt, Thaái...), viïåc ngöìi gaác chên lïn baân vúái loâng baân chên löå ra (thêåm chñ hûúáng vaâo ngûúâi khaác) bõ coi laâ möåt haânh àöång rêët bêët nhaä; nhûng vúái ngûúâi Mô, àêy àûúåc coi laâ möåt cûã chó thïí hiïån sûå thoaãi maái trong laänh thöí riïng tû (ownership gesture). 2.4. Sú khaão thûåc nghiïåm Chuáng töi àaä tiïën haânh sú khaão caác diïîn giaãi cuãa ngûúâi Viïåt vïì möåt söë cûã chó àûúåc sûã duång vúái têìn suêët cao trong nhiïìu nïìn vùn hoaá. Kïët quaã khaão saát cho thêëy, trong khi möåt söë cûã chó àûúåc àa söë caác nghiïåm thïí diïîn giaãi àuáng hoùåc gêìn àuáng vaâ sûã duång trong giao tiïëp vúái caác mûác àöå khaác nhau, möåt söë khaác laåi bõ hoå diïîn giaãi sai, thêåm chñ ngûúåc hùèn vaâ khöng bao giúâ sûã duång. Sau àêy laâ nhûäng cûã chó (trong söë caác cûã chó chuáng töi àûa ra khaão saát) dïî coá khaã nùng taåo ra söëc vùn hoaá úã caác mûác àöå khaác nhau àöëi vúái ngûúâi Viïåt: Cûã chó taåo hònh nhêîn (The ring gesture) Cûã chó naây coân àûúåc goåi theo chûác nùng vaâ biïíu tûúång laâ "kñ hiïåu OK" (OK sign). Noá àûúåc thûåc hiïån bùçng caách khum ngoán caái vaâ ngoán troã laåi sao cho àêìu hai ngoán tay naây chaåm vaâo nhau thaânh hònh troân; caác ngoán coân laåi húi cong lïn möåt caách tûå nhiïn. Cûã chó naây thïí hiïån sûå haâi loâng vúái yá nghôa laâ "Töët", "Àûúåc", "Moåi viïåc àïìu öín". Coá ba giaã thuyïët chñnh vïì nguöìn göëc cuãa cûã chó naây trong vùn hoaá Mô. Giaã thuyïët thûá nhêët cho rùçng àêy laâ kñ hiïåu mö phoãng chûä àêìu cuãa Oll Korect (caách viïët sai chñnh taã cuãa All correct, coá nghôa laâ "Moåi thûá àïìu töët"). Giaã thuyïët thûá hai cho rùçng tûâ tùæt OK laâ viïët ngûúåc (vaâ do vêåy, coá yá nghôa ngûúåc laåi) cuãa tûâ tùæt KO coá nghôa laâ Knock out (bõ àaánh guåc, bõ nöëc-ao) vaâ kñ hiïåu naây mö phoãng chûä àêìu O cuãa tûâ tùæt OK (khöng bõ nöëc-ao, têët caã àïìu töët). Giaã thuyïët thûá ba cho rùçng tûâ tùæt OK xuêët phaát tûâ Mô vaâo khoaãng nùm 1840 khi Àaãng Dên chuã sûã duång Old Kinderhook 20♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N (vuâng Kinderhook thuöåc New York, núi sinh cuãa Martin Van Buren, ûáng cûã viïn cuãa àaãng naây) laâm khêíu hiïåu tranh cûã cho öng ta. OK laâ chûä viïët tùæt cuãa khêíu hiïåu àoá vaâ cûã chó hònh nhêîn mö phoãng chûä àêìu O cuãa tûâ tùæt naây. Nguöìn göëc cuãa cûã chó naây, cho àïën nay, vêîn chûa àûúåc xaác àõnh möåt caách thuyïët phuåc. Theo Desmond Morris (1979), cûã chó naây khöng coá caác qui chiïëu quaá khûá. Nhûng caác nhaâ àiïån aãnh Hollywood laåi àïì cêåp àïën noá khi noái vïì caác hiïåp sô thúâi La Maä cöí àaåi. Theo hoå, Hoaâng àïë, sau khi xem hai hiïåp sô thi àêëu vaâ chûáng kiïën chiïën thùæng cuãa möåt hiïåp sô, seä giú ngoán tay caái lïn vúái yá nghôa khen ngúåi sûå duäng caãm vaâ maånh meä cuãa anh ta, vaâ cho anh ta àûúåc quyïìn söëng. Tuy nhiïn, cuäng chûa coá bùçng chûáng lõch sûã naâo xaác nhêån àiïìu naây. Ngaây nay, cûã chó naây, vúái yá nghôa tûúng tûå nhû "Cûã chó taåo hònh nhêîn", àûúåc sûã duång phöí biïën úã caác nûúác Bùæc Mô vaâ nhiïìu nûúác chêu Êu. Nhiïìu nghiïåm thïí Viïåt (22/60), àùåc biïåt laâ nhûäng ngûúâi treã tuöíi söëng úã caác àö thõ, hiïíu àûúåc yá nghôa cuãa cûã chó naây mùåc duâ, trong thûåc tïë, hoå ñt sûã duång noá. Tuy nhiïn, rêët nhiïìu ngûúâi khaác, khi àûúåc chuáng töi hoãi vïì yá nghôa cuãa noá, laåi cho rùçng cûã chó naây khöng coá yá nghôa gò àöëi vúái hoå (12/60) hoùåc àêy laâ möåt cûã chó tuåc tôu (26/ 60). Àiïìu naây cuäng giöëng vúái caách diïîn giaãi cuãa ngûúâi Nigeria vaâ ngûúâi Australia (nïëu ngoán caái giêåt lïn). Ngoaâi yá nghôa khen ngúåi, cûã chó naây coân àûúåc ngûúâi Bùæc Mô vaâ möåt söë dên töåc úã chêu Êu sûã duång àïí xin ài nhúâ xe (hitchhiking). Cûã chó chuác ngoán caái xuöëng (The thumbs- down gesture) Cûã chó naây àûúåc thûåc hiïån bùçng caách chuác ngoán caái xuöëng àêët, caác ngoán khaác kheáp vaâo nhau vaâ khum laåi nhû nùæm àêëm vúái yá nghôa chï bai, "töìi", "khöng töët" (ngûúåc laåi vúái cûã chó giú ngoán tay caái lïn). Theo quan saát caá nhên, chuáng töi thêëy rùçng ngûúâi Phaáp, ngoaâi caách diïîn giaãi cûã chó naây vúái yá nghôa laâ "Söë khöng" hoùåc "Khöng àaáng giaá", coân sûã duång noá vúái tû caách laâ hiïån töë àiïìu chónh àïí giûä nhõp vaâ phên cùæt caác nhoám ngûä nghôa. Tuy nhiïn, vúái chûác nùng naây, ngoán troã vaâ ngoán caái taåo thaânh hònh eclip thò àuáng hún laâ hònh nhêîn. Nhiïìu nghiïåm thïí Viïåt (21/60), àùåc biïåt laâ nhûäng ngûúâi treã tuöíi söëng úã thaânh thõ coá thïí hiïíu yá nghôa cuãa kñ hiïåu naây. Tuy nhiïn, rêët nhiïìu nghiïåm thïí maâ chuáng töi khaão saát (39/60) laåi cho rùçng cûã chó naây coá nghôa laâ "Khöng coá gò caã" hoùåc "Àiïím khöng". Trong thûåc tïë, nhiïìu ngûúâi Viïåt sûã duång cûã chó tûúng tûå vúái yá nghôa "Khöng coá gò caã" hoùåc "Àiïím khöng", nhûng ngoán giûäa, ngoán nhêîn vaâ ngoán uát cuäng cong theo ngoán troã àïí taåo thaânh nûãa voâng troân. Cûã chó giú ngoán caái lïn (The thumbs-up gesture) Cûã chó naây àûúåc thûåc hiïån bùçng caách giú ngoán caái lïn, caác ngoán khaác kheáp vaâo nhau vaâ khum laåi nhû nùæm àêëm. Vïì nguöìn göëc, cuäng theo Desmond Morris (1979), cûã chó naây khöng coá caác qui chiïëu quaá K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦21 khûá. Coân caác nhaâ àiïån aãnh Hollywood cuäng àïì cêåp àïën noá khi noái vïì caác hiïåp sô thúâi La Maä cöí àaåi. Theo hoå, Hoaâng àïë, sau khi chûáng kiïën sûå thêët baåi cuãa möåt hiïåp sô, seä chuác ngoán caái xuöëng vúái yá nghôa chiïën binh baåi trêån phaãi chïët. Tuy nhiïn, cuäng chûa coá bùçng chûáng lõch sûã naâo xaác nhêån àiïìu naây. Chó möåt söë nhoã caác nghiïåm thïí Viïåt (8/60) hiïíu àuáng yá nghôa chï bai cuãa cûã chó naây. Möåt söë cho rùçng cûã chó naây laâ àïí chó xuöëng àêët (16/ 60), laâ tuåc tôu (9/60), hoùåc khöng coá yá nghôa gò àöëi vúái hoå (27/60). Cûã chó àïëm (The counting gesture) Ngûúâi Êu Mô noái chung thûúâng àïëm söë 1 bùçng caách giú ngoán troã lïn. Tuy nhiïn, úã Àûác, khi àïëm 1, ngûúâi ta laåi thûúâng giú ngoán caái lïn (giöëng nhû cûã chó khen ngúåi) vaâ khi àïëm 2, hoå hoùåc giú ngoán caái vaâ ngoán troã hoùåc chó cêìn giú ngoán troã. Do vêåy, nïëu ta goåi möåt li caâ phï maâ chó giú ngoán troã vaâ khöng noái gò, rêët coá thïí hoå seä mang ra hai li. Trong khi àoá, úã Nhêåt, ngûúâi ta àïëm 1 bùçng caách giú ngoán troã, 2 - ngoán troã vaâ ngoán giûäa, 3 - ngoán troã, ngoán giûäa vaâ ngoán nhêîn, 4 - ngoán troã, ngoán giûäa, ngoán nhêîn vaâ ngoán uát, vaâ 5 - chó coá ngoán caái. Vò vêåy, nïëu khen bia Saporo cuãa hoå ngon bùçng caách giú ngoán caái lïn, ta dïî coá khaã nùng àûúåc hoå múâi thïm 5 lon Saporo nûäa. Caác nghiïåm thïí Viïåt toã ra khöng thöëng nhêët vïì caách àïëm söë 1. Möåt söë cho rùçng ngûúâi Viïåt bùæt àêìu àïëm tûâ ngoán caái (34/60), söë khaác laåi khùèng àõnh hoå àïëm tûâ ngoán troã (26/60). Tuy nhiïn, hoå (60/60) àïìu thöëng nhêët rùçng khi goåi hai li caâ phï, hoå seä giú ngoán troã vaâ ngoán giûäa lïn, loâng baân tay coá thïí xoay vaâo trong hoùåc ra ngoaâi; vaâ cûã chó xoay loâng baân tay vaâo trong dïî bõ diïîn giaãi laâ tuåc tôu trong nhiïìu cöång àöìng vùn hoaá. Cûã chó taåo hònh chûä V (The V gesture) Cûã chó naây àûúåc taåo ra bùçng caách dang ngoán troã vaâ ngoán giûäa sang hai bïn taåo thaânh hònh chûä V, caác ngoán khaác khum vaâo loâng baân tay möåt caách tûå nhiïn, loâng baân tay quay ra ngoaâi. YÁ nghôa cuãa cûã chó naây laâ "Chiïën thùæng" hay "Hoaâ bònh". Nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu vïì giao tiïëp phi ngön tûâ thûúâng gaán cöåi nguöìn cuãa cûã chó naây cho Winston Churchill (Thuã tûúáng Anh trong Thïë chiïën II) vò, theo hoå, öng laâ ngûúâi àêìu tiïn sûã duång cûã chó naây àïí thïí hiïån quyïët têm chiïën thùæng quên Phaát-xñt. Tuy nhiïn, möåt söë taác giaã khaác laåi àûa ra caác giaã thuyïët coá cöåi nguöìn xa hún: - Möåt söë sûã gia cho rùçng Churchill tiïëp nhêån cûã chó naây tûâ möåt phaát thanh viïn ngûúâi Bó tïn laâ Victor De Lavelaye khi öng naây àûa lïn chûúng trònh cuãa mònh nhûäng nöët daåo àêìu cuãa baãn Giao hûúãng söë 5 cuãa Bethoven coá kñ hiïåu Morse laâ chûä V. - Axtell (1998) thuêåt laåi möåt cêu chuyïån maâ öng àaä àûúåc möåt sûã gia quên sûå Anh cung cêëp vïì cûã chó taåo hònh chûä V. Chuyïån kïí rùçng, khoaãng 500 nùm trûúác, caác cung thuã Anh laâ möåt lûåc lûúång àùåc biïåt lúåi haåi vaâ àaä gêy cho quên Phaáp rêët nhiïìu töín thêët. Do àoá, khi möåt cung thuã bõ bùæt, quên Phaáp thûúâng chùåt ngay ngoán troã vaâ ngoán giûäa, vöën laâ caác ngoán keáo dêy cung, cuãa cung thuã àoá. Taåi trêån Agincourt vaâ Creácy, quên Phaáp bõ caác cung thuã Anh giaáng cho nhûäng àoân nùång nïì. Sau trêån àaánh, söë quên Phaáp thêët trêån coân söëng soát bõ dêîn giaãi ra khoãi chiïën àõa trûúác sûå la oá cuãa ngûúâi Anh, vaâ àïí diïîu cúåt lñnh Phaáp, ngûúâi Anh giú ngoán troã vaâ ngoán giûäa lïn, loâng baân tay xoay vaâo trong àïí chûáng toã sûå nguyïn veån cuãa caác cung thuã. Cûã chó naây, do vêåy, àïën nay vêîn mang tñnh thoaá maå. Coân cûã chó xoay loâng baân tay ra ngoaâi maâ Churchill sûã duång vúái yá nghôa "Chiïën thaáng" vaâ "Hoaâ bònh" laâ biïën thaái cuãa cûã chó naây. Rêët nhiïìu nghiïåm thïí Viïåt (49/60) khöng phên biïåt àûúåc sûå khaác nhau vïì yá nghôa giûäa kiïíu xoay loâng baân tay vaâo trong vaâ ra ngoaâi: Nhiïìu ngûúâi cho rùçng chuáng àïìu coá nghôa laâ "Chiïën thùæng" (28/60); nhiïìu ngûúâi khaác laåi khùèng àõnh chuáng àïìu coá nghôa laâ "Söë 2" (21/ 22♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N 60). Möåt söë nghiïåm thïí cho rùçng àêy laâ "Cûã chó cùæm sûâng" (4/60) vaâ söë coân laåi (7/60) khùèng àõnh cûã chó naây chùèng coá yá nghôa gò vúái hoå. Möåt söë sinh viïn cuãa chuáng töi, khi laâm khaão saát, phaát hiïån ra rùçng, khi hoå biïíu diïîn cûã chó naây vúái loâng baân tay xoay vaâo trong vaâ àêìu ngoán caái vö tònh àùåt vaâo giûäa ngoán troã vaâ ngoán giûäa, nhiïìu nghiïåm thïí Viïåt àaä diïîn giaãi rùçng àoá laâ möåt cûã chó tuåc tôu. Cûã chó chuác may mùæn (The lucky gesture) Cûã chó naây àûúåc hònh thaânh bùçng caách bùæt cheáo ngoán giûäa vaâ ngoán troã, vúái ngoán giûäa nùçm trïn ngoán troã vaâ loâng baân tay xoay vaâo trong. Noá àûúåc sûã duång vúái tû caách laâ möåt hiïån töë biïíu tûúång hoùåc minh hoaå vúái yá cêìu chuác ai àoá àûúåc may mùæn. Viïåt cuâng hoåc taåi trûúâng vïì thöng àiïåp cuãa kñ hiïåu àoá. Ngûúâi baån Viïåt giaãi thñch àoá laâ kñ hiïåu tuåc gúåi àïën böå phêån giúái tñnh cuãa nûä giúái. Lan vö cuâng tûác giêån vaâ quyïët àõnh khöng bao giúâ chuyïån troâ vúái Daniel nûäa. Cûã chó taåo hònh sûâng (The hook 'em horns gesture/Vertical horns) Khi thûåc hiïån cûã chó naây, ngûúâi ta giú ngoán troã vaâ ngoán uát ra, caác ngoán coân laåi kheáp vaâo loâng baân tay. Noá gúåi lïn hònh aãnh möåt cùåp sûâng; vaâ tûâ hònh aãnh naây, möåt loaåt caác yá nghôa khaác nhau àaä àûúåc taåo lêåp vaâ diïîn giaãi trong caác nïìn vùn hoaá khaác nhau. Ngûúâi ta tin rùçng cûã chó naây mö phoãng cêy thaânh giaá cuãa Chuáa Jesu vaâ noá thïí hiïån mong ûúác cuãa ngûúâi sûã duång laâ Chuáa seä phuâ höå, baão vïå vaâ giuáp ta traánh khoãi töåi löîi vaâ ruãi ro. Tuy nhiïn, kïët quaã khaão saát sú böå cuãa chuáng töi cho thêëy àa söë caác nghiïåm thïí Viïåt (41/60) cho rùçng cûã chó naây khöng coá yá nghôa gò àöëi vúái hoå. Möåt söë (12/60) khùèng àõnh àêy laâ cûã chó tuåc tôu vaâ söë coân laåi (7/60) hiïíu àuáng yá nghôa cuãa cûã chó naây. Cêu chuyïån coá thêåt sau àêy laâ möåt vñ duå: Lan laâ möåt sinh viïn Viïåt Nam àang theo hoåc taåi Australia. Möåt buöíi saáng, khi àang trïn àûúâng àïën lúáp àïí dûå buöíi kiïím tra, cö tònh cúâ gùåp Daniel, ngûúâi baån söëng cuâng têìng trong kñ tuác xaá. Sau khi chuyïån phiïëm vaâ biïët Lan ài thi, Daniel chaâo taåm biïåt Lan vaâ laâm dêëu chuác may mùæn bùçng caách bùæt cheáo ngoán troã vaâ ngoán giûäa. Lan phên vên khöng biïët diïîn giaãi kñ hiïåu àoá ra sao. Sau buöíi kiïím tra, Lan hoãi möåt anh baån Trong vùn hoaá YÁ, noá mang thöng àiïåp laâ Anh àang bõ cùæm sûâng hay Vúå anh khöng chung thuyã, vaâ àêy laâ möåt cûã chó thoaá maå. Coá nhiïìu caách lñ giaãi vïì sûå liïn hïå giûäa cûã chó taåo hònh chiïëc sûâng vaâ yá nghôa "bõ phaãn böåi trong hön nhên" maâ noá truyïìn taãi, nhûng chûa coá caách naâo toã ra thûåc sûå thuyïët phuåc. Tuy nhiïn, cûã chó naây cuäng mang nhiïìu yá nghôa khaác trong caác cöång àöìng vùn hoaá khaác: - ÚÃ bang Texas (Mô), àêy laâ cûã chó tön vinh àöåi boáng bêìu duåc (American football) cuãa trûúâng àaåi hoåc Texas Longhorns (trûúâng àaåi hoåc mang tïn Nhûäng Chiïëc Sûâng Daâi Texas). - ÚÃ Brazil vaâ Venezuella, noá laâ kñ hiïåu thïí hiïån sûå may mùæn. - ÚÃ möåt söë nûúác chêu Phi, cûã chó naây khi hûúáng vaâo möåt ngûúâi naâo àoá, laåi coá nghôa laâ möåt lúâi nguyïìn ruãa. - ÚÃ möåt söë vuâng cuãa YÁ, caác cûãa haâng treo hònh aãnh cûã chó naây trïn cûãa söí vúái yá nghôa xua àuöíi taâ ma. - ÚÃ Malta, hònh aãnh cûã chó naây cuäng thûúâng àûúåc veä trïn thuyïìn beâ àïí traánh caác ruãi ro. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦23 - ... Baáo Tiïìn Phong söë ra ngaây 25/01/2005 cuäng trñch dêîn tin cuãa Haäng truyïìn thöng AP nhû sau: Taåi lïî nhêåm chûác Töíng thöëng nhiïåm kò hai vûâa qua, öng Bush ngöìi trïn khaán àaâi trûúác toaâ nhaâ Quöëc höåi Mô Capitol Hill àïí xem diïîu haânh chaâo mûâng. Khi möåt àoaân diïîu haânh cuãa khöëi quêìn chuáng tûâ bang Texas quï hûúng öng Bush ài qua, Töíng thöëng cuâng Àïå nhêët phu nhên vaâ hai cö con gaái àïìu giú tay phaãi chaâo theo löëi cuãa ngûúâi Texas "Hook 'em horn". Nhûäng ngûúâi dên Texas trong àoaân diïîu haânh àöìng thanh hö àaáp laåi lúâi chuác mûâng võ Töíng thöëng àöìng hûúng [...]. Àöëi vúái ngûúâi dên bang Texas, möîi khi àûúåc ai chaâo nhû vêåy, ngûúâi ta thûúâng hö to: "Hook 'em horn" àïí baây toã tònh caãm yïu quñ nhau [...]. Thïë nhûng taåi Nauy, sau khi xem buöíi truyïìn hònh trûåc tiïëp lïî nhêåm chûác cuãa Töíng thöëng Mô Bush, möåt söë baáo lúán úã Oslo cho rùçng àoá laâ kiïíu chaâo cuãa quó sa tùng. Coá sûå hiïíu lêìm naây laâ vò ngûúâi Bùæc Êu cuäng coá löëi chaâo nhû vêåy nhûng laâ aám chó löëi chaâo nhau cuãa quó dûä. Baáo àiïån tûã Nattavisen cuãa Nauy chaåy haâng tñt lúán "Löëi chaâo gêy söëc cuãa con gaái öng Bush" keâm bûác aãnh con gaái Jenna cuãa Töíng thöëng àang nhoeãn miïång cûúâi trong khi tay phaãi giú lïn theo kiïíu "Hook 'em horn". Sau khi hiïíu ra yá nghôa thûåc cuãa löëi chaâo noái trïn, baáo chñ Nauy àaä phaãi àùng baâi caãi chñnh. Caác nghiïåm thïí Viïåt tham gia khaão saát hêìu hïët (49/60) àïìu cho rùçng cûã chó naây khöng coá yá nghôa gò àöëi vúái hoå. Möåt söë (6/60) diïîn giaãi noá laâ cûã chó cùæm sûâng; söë khaác (3/60) cho rùçng àêy laâ cûã chó thïí hiïån sûå may mùæn; söë coân laåi (2/60) khùèng àõnh cûã chó naây mang tñnh tuåc tôu. Cûã chó vêîy goåi (The beakoning gesture) Cûã chó naây, cuäng nhû cûã chó chaâo àoán vaâ taåm biïåt, toã ra thûåc sûå àa daång trong caác nïìn vùn hoaá khaác nhau: ÚÃ Mô, ngûúâi ta coá thïí sûã duång ba kiïíu cûã chó phöí biïën sau àêy àïí vêîy goåi hoùåc gêy chuá yá cho ngûúâi khaác. - Cûã chó 1: Àûa tay lïn cao ngang hoùåc hún àêìu möåt chuát, sau àoá giú ngoán troã lïn, ngoán caái húi choaäi ra, caác ngoán coân laåi gêëp vaâo hai àöët. Cûã chó naây thûúâng bõ coi laâ thö löî úã möåt söë nûúác Àöng AÁ. Noá àûúåc àa söë caác nghiïåm thïí Viïåt (53/60) diïîn giaãi àuáng, nhûng laåi bõ hoå àaánh giaá laâ möåt cûã chó khöng lõch sûå. - Cûã chó 2: Giú tay lïn cao, loâng baân tay múã röång vaâ vêîy baân tay theo hûúáng tiïën lui. Cûã chó naây àûúåc têët caã caác nghiïåm thïí Viïåt (60/60) diïîn giaãi àuáng vaâ coi laâ coá thïí chêëp nhêån àûúåc. Tuy nhiïn, nhiïìu nghiïåm thïí cho rùçng khöng nïn sûã duång noá àïí vêîy goåi nhûäng ngûúâi nhiïìu tuöíi hoùåc coá quyïìn lûåc cao hún. - Cûã chó 3: Àûa caánh tay ra phña trûúác, àïí ngûãa loâng baân tay vaâ giú ngoán troã ra vêîy theo hûúáng tiïën lui. Cûã chó naây, theo Axtell (1998), thûúâng chó àûúåc sûã duång àïí goåi suác vêåt úã Nam Tû cuä vaâ Malaysia. Vúái khaão saát cuãa chuáng töi, 24♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N tuyïåt àaåi àa söë caác nghiïåm thïí Viïåt (54/60) àïìu diïîn giaãi àuáng yá nghôa cuãa cûã chó naây, nhûng hoå cuäng àïìu cho rùçng àêy laâ möåt cûã chó xêëc xûúåc nïëu duâng cho ngûúâi lúán. Theo hoå, noá coá thïí àûúåc sûã duång cho suác vêåt hoùåc cho treã con vúái yá àõnh trûâng phaåt. Tuyïåt àaåi àa söë (52/60) khùèng àõnh rùçng hoå chûa bao giúâ sûã duång cûã chó naây. Taåi Phaáp, caác quan saát caá nhên cuãa chuáng töi cho thêëy, úã caác quaán caâ phï hay trong caác nhaâ haâng, ngûúâi Phaáp, khi muöën gêy sûå chuá yá cuãa ngûúâi phuåc vuå baân, thûúâng coá xu hûúáng nhòn anh ta cho àïën khi anh ta chuá yá àïën hoå; sau àoá, gêåt gêåt àêìu àïí anh ta biïët vaâ àïën chöî hoå. ÚÃ möåt söë nûúác chêu Êu, Mô Latin vaâ nhiïìu nûúác chêu AÁ (kïí caã Viïåt Nam), cûã chó vêîy goåi phöí biïën thûúâng àûúåc thûåc hiïån nhû sau: àûa caánh tay ra phña trûúác, loâng baân tay uáp xuöëng, caác ngoán tay chuyïín àöång theo hûúáng tiïën lui. Trong khaão saát cuãa chuáng töi, têët caã caác nghiïåm thïí Viïåt (60/60) àïìu diïîn giaãi àuáng vaâ àïìu sûã duång cûã chó naây trong thûåc tïë. Tuy vêåy, hoå cuäng àïìu cho rùçng khöng nïn sûã duång cûã chó naây cho ngûúâi nhiïìu tuöíi hoùåc coá quyïìn lûåc cao hún. Theo hoå, vúái nhûäng àöëi tûúång naây, caách töët nhêët laâ khöng vêîy goåi maâ phaãi àïën vúái hoå. Nïëu vò möåt lñ do naâo àoá maâ phaãi vêîy goåi, cûã chó naây phaãi coá haânh vi ngön tûâ ài keâm àïí toã ra tön troång àöëi taác. Tuy nhiïn, àiïìu cêìn lûu yá laâ rêët nhiïìu nghiïåm thïí Viïåt (37/60) nhêìm lêîn giûäa cûã chó vêîy goåi vaâ cûã chó taåm biïåt cuãa ngûúâi chêu Êu. 3. Kït luêån Thûåc tïë àaä cho thêëy rùçng caác thöng àiïåp phi ngön tûâ, vöën àûúåc coi laâ coá vai troâ quan troång trong giao tiïëp liïn nhên trûåc diïån, rêët coá cú höåi àûúåc/ bõ diïîn giaãi khaác nhau trong caác cöång àöìng vùn hoaá khaác nhau. Do sûå "trêåt khúáp" giûäa viïåc "lêåp maä" vaâ "giaãi maä" caác thöng àiïåp phi ngön tûâ cuãa nhûäng thaânh viïn thuöåc caác cöång àöìng vùn hoaá khaác nhau, nïn sûå hiïíu lê ìm (misunderstanding), sûå truåc trùåc trong giao tiïëp (miscommunication) dêîn àïën söëc vùn hoaá vaâ ngûâng trïå giao tiïëp laâ àiïìu dïî coá khaã nùng xaãy ra. Vò vêåy, viïåc nghiïn cûáu sêu röång vïì giao tiïëp phi ngön tûâ noái chung vaâ vïì giao tiïëp cûã chó noái riïng trong giao tiïëp giao vùn hoaá roä raâng laâ rêët cêìn thiïët. TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO 1. Beisler, F, Scheeres, H, & Pinner, D, 1997, Communication Skills, 2nd Edition. Longman. 2. Berko, R.M, Wolvin, A.D, & Wolvin, D.R, 1989, Communicating: A Social and Career Focus, 4th Edition, Houghton Mifflin Company, Boston. 3. Dwyer, J, 2000, The Business Communication Handbook, 5th Edition, Prentice Hall. 4. Hall, E.T, 1974, The Silent Language, Doubleday & Co, New York. 5. Hayes, A.S, 1960, Paralinguistics and Kinesics: Pedagogical Perspectives, in Approaches to Semiotics, Edited by T.H. Sebeok and A.S. Hayes, The Hague: Mouton. 6. Knapp, M. and Hall, J.A, 1997, Nonverbal Communication in Human Interaction, Orlando, Fla: Holt Rinehart and Winston. 7. Nguyïîn Quang, Giao tiïëp phi ngön tûâ qua caác nïìn vùn hoa á (sùæp xuêët baãn). 8. Searle, J.R, 1969, Speech Acts - An Essay in the Philosophy of Language, Cambridge University Press. 9. Verderber, R.F, 1990, Communicate!, CUP. 10. Watzlawick, P, Beavin, J.H. and Jackson, D.D, 1967, The Pragmatics of Human Communication, Norton & Company, Inc. New York. 11. Zimmerman, G.I. et al, 1986, Speech Communication - A Contemporary Introduction, West Publishing Company, od/speakfor\a/speechlesson2.htm. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦25 SUMMARY GESTURE IN COMMUNICATION. Prof.Dr. Nguyïîn Quang Facial expression, eye-contact, posture and gesture are all important in face-to-face communication. In speech and posture, recognizability based on the contrast between the What (cognitive information) and the How (affective information), researchers are unanimous in the presence of these two elements in speech and posture communication. However, they also noticed that speech is more useful in sharing cognitive information, and posture communication is more useful in sharing affective information to show tones of emotion, feeling and attitude. In reality, nonverbal messages play an important role in face-to-face communication; they could have different meanings in different cultures. Because of the different explanation in coding and decoding, misunderstanding and miscommunication leading to culture shocks and postponement in communication are likely to happen. Hence, studying about posture in communication in general and in cultural communication in specific is necessary.