Công cụ tham khảo Reference tools

BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 18 CÔNG CỤ THAM KHẢO REFERENCE TOOLS DƯƠNG THÚY HƯƠNG Phòng Tham khảo – Thư viện ĐH Khoa học Tự nhiên hát triển sưu tập là công việc mang tính chiến lược, chính sách phát triển sưu tập của thư viện phải kế hoạch hóa và cụ thể hóa từng loại hình và nội dung tài liệu cần phải bổ sung vào vốn tài liệu. Trong đó, tài liệu tham khảo là một phần đặc biệt quan trọng vì nó gắn liền với mục tiêu tổ chức và hoạt động của Phòng Tham khảo. Công tác tham khảo được thiết lập với ba thành tố cơ bản: • Dịch vụ thông tin và tham khảo • Kỹ năng, kỹ thuật tham khảo • Sưu tập tham khảo Sưu tập tham khảo là nền tảng, là tập hợp những công cụ đắc lực trong tiến trình thực hiện công tác tham khảo nói chung và đáp ứng từng yêu cầu thông tin cụ thể nói riêng. Để xây dựng bộ sưu tập này, nhân viên bổ sung và nhân viên của Phòng Tham khảo phải thống nhất một số tiêu chí lựa chọn ấn phẩm tham khảo với những yêu cầu cao hơn so với ấn phẩm thông thường: 1. Mục đích Mục đích của nguồn tài liệu phải rõ ràng, điều này thường thể hiện trong nhan đề, lời tựa, lời giới thiệu, mục lục. 2. Phạm vi Nguồn tài liệu bao gồm những khía cạnh nội dung nào, đối tượng sử dụng là ai? Và nguồn tài liệu này có gì khác biệt hay vượt trội so với những nguồn tài liệu tương tự. 3. Dạng thức và cách sắp xếp Cho biết nguồn tài liệu ở dạng in ấn hay dạng điện tử . Nếu ở dạng in ấn thì chúng có được sắp xếp hợp lý hay không? Đặc trưng của ấn phẩm như thế nào. Đối với dạng điện tử, giao diện sử dụng phức tạp hay đơn giản, có bao gồm nhiều cách tìm kiếm khác nhau, dễ sử dụng hay không? Nét đặc trưng là gì? 4. Thẩm quyền, chính xác, khách quan • Thẩm quyền: giúp xác định phẩm chất của tác giả hay ban biên tập, uy tín của nhà xuất bản • Chính xác: so sánh với những nguồn khác và kiểm tra các lời trích dẫn để khẳng định độ chính xác của thông tin. • Khách quan: không có thiên kiến hay ý nghĩa nào được xác định trong nguồn tài liệu, bao gồm cả hai phía của một vấn đề. 5. Chi phí và tính hiện hành • Chi phí có hợp lý không? Có xứng đáng với công dụng của nguồn tài liệu hay không? Nếu ở dạng thức khác thì chi phí như thế nào? • Thông tin trong nguồn tài liệu có được cập nhật không? Sự hiện hành có vấn đề gì không? Trên cơ sở những tiêu chí này, Thư viện có thể phát triển bộ sưu tập tham khảo khá phong phú về nội dung và đa dạng về hình thức từ các nhà xuất bản trong và ngoài nước. Trong bài viết này, chúng tôi đặc biệt dành giới thiệu một số Công cụ tham khảo được xuất bản trong nước thuộc bộ sưu tập tham khảo hiện đang lưu hành tại Phòng Tham khảo Thư viện ĐH Khoa học Tự nhiên TP. HCM. P BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 19 Thư mục địa chất Việt Nam – Thư mục song ngữ, cung cấp tất cả các công trình nghiên cứu đã công bố về địa chất Việt Nam ở trong và ngoài nước kể từ công trình đầu tiên của Arnuox C.J đăng năm 1852 cho đến công trình công bố vào tháng 06 năm 1998. Thư mục thần tích thần sắc – Giới thiệu kho tư liệu đặc biệt, bao gồm những trang viết tay hoặc đánh máy và là những tài liệu độc bản bằng chữ quốc ngữ có kèm theo những bản sự tích các thần và các Sắc phong của nhiều triều đại được sao chép bằng chữ Hán. Kho tài liệu này hiện đang được lưu trữ tại Viện thông tin Khoa học xã hội. • Nguồn tài liệu dùng để kiểm tra và tiếp cận thông tin 1. Thư Mục Danh mục những nguồn tài liệu hay nghiên cứu lịch sử của sách in. Nguồn được liệt kê có thể bao gồm sách, phim ảnh, âm nhạc, địa chỉ trang web. Cung cấp một số thông tin về tác giả, nhà xuất bản, năm xuất bản, nơi lưu trữ... 2. Sách chỉ mục và sách tóm lược Cho phép tiếp cận đến sách, ấn phẩm định kỳ, ấn phẩm liên tục, các phương tiện truyền thông. Có thể là bản in, bản CD-ROM hoặc trên Web, cung ứng tóm tắt mô tả của tài liệu, đôi khi là toàn văn bài viết hay thông tin được chỉ mục. Nội dung có thể phổ quát hoặc chuyên ngành. Thư mục ngôn ngữ học Việt Nam – giới thiệu tuyển chọn hơn 6200 tên sách và bài báo của các tác giả Việt nam và nước ngoài viết về tiếng Việt và ngôn ngữ các dân tộc trên lãnh thổ việt Nam bằng tiếng Việt, tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Nga được công bố trong và ngoài nước từ đầu thế kỷ XX đến hết năm 1993. Di sản Hán Nôm Việt Nam thư mục đề yếu – Bộ thư mục gồm 3 tập, nội dung giới thiệu phần lớn sách Hán Nôm hiện tàng trữ tại Viện nghiên cứu Hán Nôm ở Hà Nội và một phần các phông Hán Nôm tại Pháp. BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 20 Mục lục Đại chánh tân tu Đại tạng kinh – Nội dung gồm phần chính văn cung cấp những thông tin thiết yếu nhất về các kinh điển trong Đại tạng kinh và phần phụ lục giới thiệu một số dịch giả và triều đại. Bản mục lục đã chú âm Hán Việt cho tất cả các tên kinh, sắp xếp theo bảng chữ cái nên tìm kiếm khá dễ dàng. Mục lục phân tích tạp chí Nam Phong 1917 – 1934 – Mục lục gồm hai phần : Mục lục theo tác giả bao gồm tản văn và vận văn; Mục lục theo bộ môn như triết học, tôn giáo, xã hội, chính trị, kinh tế, giáo dục, phong tục và ngôn ngữ. Tổng mục lục tạp chí nghiên cứu lịch sử (1954 – 1994) – tài liệu trong mục lục được sắp xếp theo 13 chuyên mục lớn : Khoa học lịch sử, lịch sử chính trị - xã hội, kháng chiến chống ngoại xâm, chủ nghĩa Mác – Giai cấp công nhân – Đảng, ruộng đất và nông dân, lịch sử văn hóa – văn minh Việt Nam, Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam niên giám 2001 – Giới thiệu hệ thống tổ chức của Chính phủ, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các tình, thành phố trực thuộc Trung ương; những thông tin tổng hợp về tình hình hoạt động của Chính phủ trên các mặt: chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, pháp luật, an ninh, quốc phòng, đối nội, đối ngoạiđịa chỉ, danh bạ điện thoại của một số lãnh đạo cơ quan, tổ chức của Chính phủ. • Những nguồn tài liệu tham khảo khác 3. Niên giám Niên giám là một ấn phẩm hàng năm bao gồm những thông tin đương thời dưới hình thức mô tả hay thống kê một cách vắn tắt. Thông dụng trong việc tìm địa chỉ, tên cơ quan tổ chức hoặc cá nhân, dịch vụ hay sản phẩm được cung cấp, BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 21 Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh niên giám 2000 – 2002 – Giới thiệu tổng quan lịch sử và truyền thống vẻ vang của Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, các văn bản của Đảng và Nhà nước đối với công tác thanh niên, các văn bản và báo cáo về công tác đoàn và phong trào thanh thiếu nhi giai đoạn 2000 – 2002. Tình hình công tác của Hội liên hiệp thanh niên Việt Nam, Hội sinh viên Việt Nam, Đội thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh. Phần cuối là hệ thống tổ chức, danh bạ điện thoại, địa chỉ cơ quan trực thuộc. Niên giám nhựa cao su Việt Nam – Asean 2003 – 2004 – cập nhật những thông tin về các doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trong ngành nhựa Việt Nam. Almanach những nền văn minh thế giới – Công trình tri thức tổng hợp về nhiều lĩnh vực : tự nhiên và xã hội thuộc nhiều bình diện và đa phương của nền văn hóa – văn minh nhân loại. Bao gồm 5.000 năm lịch sử: từ cổ đến kim, từ Đông sang Tây, từ quá khứ đến hiện tại – tương lai. Dung lượng khoảng 2 triệu đơn vị từ được sắp xếp theo nguyên tắc trình tự thời gian lịch sử. Almanach những sự kiện lịch sử Việt Nam – sách lịch ghi rõ ngày tháng năm xảy ra các sự kiện trong lịch sử Việt Nam. Trên 8.000 mục sự kiện được đưa vào và ghi theo ngày tháng dương lịch đến hết năm 1998. 4. Lịch sách và niên san Lịch sách phát hành với những thông tin sự kiện tóm tắt về nhân vật, sự kiện, thống kê, cung cấp những câu trả lời nhanh mà không đòi hỏi chi tiết. BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 22 Cẩm nang sửa chữa, nâng cấp và bảo trì máy tính cá nhân – dành cho độc giả muốn lắp ráp, sửa chữa và bảo trì máy tính, hoặc tìm hiều về phần cứng máy tính. Thông tin toàn diện về máy tính cá nhân. Sổ tay kỹ sư điện tử – Công trình của hơn 170 chuyên gia thuộc các chuyên ngành kỹ thuật điện tử, cuốn sách gồm 29 chương và 1.800 hình ảnh minh họa bao quát toàn bộ các lĩnh vực kỹ thuật điện tử. Bách khoa tri thức phổ thông – Có thể tìm thấy những thông tin bách khoa phổ thông, cơ bản khái quát, cập nhật và dễ đọc dễ hiểu. Từ điển bách khoa Lịch sử khoa học và công nghệ – Trình bày sự phát triển của khoa học và công nghệ theo trình tự thời gian từ thời tiền sử cho đến nay. Các phát minh, sáng chế và các nhà phát minh, nhà sáng chế trình bày theo từng người và sự kiện được xếp theo thứ tự chữ cái. 5. Sổ tay và cẩm nang Nguồn tham khảo chuyên ngành mang tính thực hành, cung cấp sự kiện và thông tin trong một lĩnh vực cụ thể. 6. Bách khoa từ điển • Bách khoa từ điển tổng hợp – cung cấp kiến thức tổng quát • Bách khoa từ điển chuyên ngành – cung cấp theo chiều sâu và xuyên suốt về một lĩnh vực đề tài hay ngành học. Từ điển bách khoa Việt Nam – Gồm 4 tập với 4 vạn mục từ thuộc 40 ngành văn hóa khoa học, kỹ thuật của Việt Nam và thế giới. BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 23 Từ điển bách khoa Thiên văn học – Giải thích các thuật ngữ liên quan đến thiên văn học, vũ trụ học. Ngoài định nghĩa thông thường còn có phần giới thiệu phương pháp khảo sát, dẫn chứng các kết quả quan trắc và phần gợi mở nâng cao. Đại từ điển tiếng Việt – Từ điển tập trung thu thấp và giải nghĩa số lượng lớn các từ chuyên môn, từ địa phương, từ cổ, từ gốc Hán, gốc pháp mà các từ điển trước đây chưa đưa vào hoặc đưa với số lượng hạn chế. Đặc biệt từ điển không miêu tả nghĩa của từ một cách riêng lẻ mà đặt nó trong mối quan hệ lô gích liên tưởng giữa nghĩa của từ đó với những từ khác cùng nhóm, cùng loại trong hệ thống từ vựng tiếng Việt Từ điển Toán học thông dụng – Định nghĩa và giải thích các thuật ngữ toán học thông dụng trong toán học phổ thông và toán học đại học. Hệ thống thuật ngữ sử dụng trong từ điển do Ủy ban khoa học và kỹ thuật nhà nước công bố. Trật tự từ theo vần chữ cái, riêng đối với các thuật ngữ khoa học có liên quan với nhau được xếp trên cơ sở danh từ gốc kèm theo tính từ hoặc ngược lại. Từ điển Thực vật thông dụng – Bộ sách gồm hai tập, tập 1 gồm phần chỉ dẫn chung và Bảng tra các họ, chi cây từ vần A đến vần F; tập 2 gồm phần còn lại từ vần G đến vần Z. Từ điển Triết học – Tập hợp những giải thích các vấn đề về cơ bản nhất của hai phái duy vật và duy tâm. Có thể tra cứu, tìm hiểu về các trường phái triết học cũng như lịch sử triết học từ xưa đến nay. 7. Từ điển • Từ điển tổng hợp – cung cấp nghĩa, nguồn gốc, cách phát âm và chính tả của từ • Từ điển chuyên ngành – cung cấp từ nguyên, lịch sử, chủ đề cụ thể, ngoại ngữ, tiếng lóng BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 24 Giáo sư Việt Nam – Danh sách các nhà giáo, nhà khoa học tiền bối được Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phong tặng chức danh Giáo sư thời kỳ đầu. Chân dung, khái quát tiểu sử, quá trình công tác, hướng nghiên cứu khoa học chủ yếu và một số kết quả, thành tựu chính trong đào tạo nghiên cứu khoa học của 1094 Giáo sư và 4046 Phó giáo sư đã được công nhận từ năm 1980 đến năm 2003. Tiến sĩ Việt Nam hiện đại – Bộ sách tiến sĩ Việt Nam hiện đại giới thiệu toàn cảnh chân dung các tiến sĩ Việt Nam đương đại từ năm 1945 đến nay trên toàn quốc và ở nước ngoài. Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam – Các nhân vật lịch sử đã qua đời được sắp xếp theo mẫu tự La tinh và theo Họ của nhân vật. Tập bản đồ địa lý địa phương Việt Nam – Bản đồ địa lý địa phương 44 tỉnh, thành phố của Việt Nam là một phần của bộ địa lý địa phương do GS. PTS Vũ Tự Lập chủ biên cùng đông đảo cán bộ địa lý và quản lý kinh tế được tiến hành trong ba năm 1987 – 1988-1989. Các bản đồ được vẽ theo tỷ lệ 1/1.000.000 có thể chồng xếp lên nhau và cũng có thể nối tiếp nhau. Tập bản đồ kinh tế - xã hội Việt Nam – Mô tả tổng điều tra dân số và nhà ở năm 1999. Bao gồm các nội dung: tổng quan địa lý, đặc điểm chung về dân số, tỷ lệ biết chữ và trình độ học vấn, hoạt động kinh tế, dân tộc và tôn giáo, điều kiện sống, nghèo và khả năng tiếp cận. 8. Tiểu sử – Cung cấp thông tin về những nhân vật nổi tiếng, có thể đề cập ngay trong nguồn tài liệu hoặc có thể dẫn đến một nguồn tài liệu khác. 9. Nguồn tài liệu địa lý • Bản đồ và tập bản đồ BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 25 Địa chí Bắc Giang từ điển – Thông tin đầy đủ về Bắc Giang: tự nhiên, hành chính, kinh tế, chính trị xã hội, văn hóa, nhân vật, và cơ quan sản xuất kinh doanh. Bên cạnh có Bảng tra chủ đề và Bảng tra địa danh – nhân vật – sự kiện. Từ điển Thành phố Sài Gòn - Hồ Chí Minh – Khung thời gian của từ điển là 300 năm (1698 – 1998), gồm 9 phần được sắp xếp theo thứ tự: sự kiện, nhân vật, địa danh, đường phố, kinh tế, văn hóa – xã hội, báo chí-xuất bản, tác phẩm, thành phố, những điểm đáng nhớ. Tên Làng xã và địa danh một số tỉnh Bắc kỳ - Là tập đầu tiên của bộ sách Tuyển tập các công trình địa chí Việt Nam. Phần thứ nhất là Danh mục các làng xã Bắc kỳ sắp theo Tổng, Phủ, Huyện, Châu và theo tỉnh. Phần thứ hai là Địa dư các tỉnh Bắc kỳ. Từ điển địa danh lịch sử văn hóa du lịch Việt Nam – Thông tin chính xác về các địa danh liên quan đến lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc từ xưa đến nay; Các địa danh khảo cổ, danh thắng, du lịchgồm 8.743 mục từ được sắp xếp theo chữ cái tiếng Việt, mỗi mục từ đưa ra những thông tin cơ bản, gọn nhẹ chính xác và mang tính khách quan. Các luật của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam từ năm 1992 đến năm 1999 – Sách in 60 bộ luật đã được Quốc hội nước Công hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam ban hành từ năm 1992 đến năm 1999, trong đó có Hiến pháp và ba bộ luật : luật lao động, luật dân sự và luật hình sự. • Từ điển về địa danh, địa chí. • Chỉ nam cung cấp thông tin về du lịch. 10. Nguồn tài liệu chính quyền Ấn phẩm của chính quyền được xuất bản ở các cơ quan từ quốc hội, tòa án, các bộ, các cơ quan có thẩm quyền về luật pháp. BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 26 Chính sách và pháp luật của Đảng, Nhà nước về dân tộc – Tập hợp một cách cơ bản có hệ thống những văn kiện của Đảng từ khi thành lập đến nay, luật và những văn bản pháp quy của Nhà nước từ khi thành lập đến nay. Luật của Quốc hội khóa X (năm 1997; 1998; 1999; 2000; 2001; 2002) – sách in toàn văn 35 luật đã được Quốc hội khoá X thông qua. Số liệu thống kê Việt Nam thế kỷ XX – Bộ sách 3 tập với 6 phần chính khoảng 5000 trang. Tập 1 : số liệu thống kê từ năm 1901 – 1975; Tập 2: số liệu thống kê từ năm 1976 – 2000; Tập 3: 21 cuộc điều tra thống kê lớn trong thế kỷ XX. Tư liệu kinh tế - xã hội 631 huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh Việt Nam – Dung lượng 2384 trang tập trung lượng hóa quy mô, thực trạng và động thái kinh tế - xã hội của tất cả 631 huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh trên phạm vi lãnh thổ Việt Nam vào năm 2000 và 2001. Niên giám thống kê - Ấn phẩm được Tổng cục thống kê xuất bản hàng năm, bao gồm những số liệu cơ bản phản ánh khái quát động thái và thực trạng kinh tế - xã hội của đất nước. a. 11. Nguồn tài liệu thống kê Tổng cục thống kê Việt Nam là cơ quan thống kê chính thức của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Chức năng của cơ quan này là cung ứng cho nhà nước và cộng đồng dịch vụ thống kê có hiệu quả. XW