Cơ quan thông tin - thư viện ngành ở Việt Nam

Nghiïn cûáu - Trao àöíi THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2012 13 Cú quan TT-TV chuyïn ngaânhvaâ àa ngaânh (goåi chung laâ cúquan TT-TV ngaânh) giûä möåt vai troâ quan troång trong nghiïn cûáu, àaâo taåo noái riïng vaâ trong sûå phaát triïín kinh tïë-xaä höåi cuãa àêët nûúác noái chung. Vêën àïì àêìu tû phaát triïín caác cú quan TT-TV ngaânh àaä súám àûúåc quan têm vaâ tiïën haânh thûúâng xuyïn úã nhiïìu mûác àöå vaâ hònh thûác khaác nhau. Tuy nhiïn, cho àïën nay vêîn chûa coá cöng trònh naâo nghiïn cûáu àêìy àuã, toaân diïån vïì caác cú quan TT-TV naây. Baâi viïët naây têåp trung vaâo möåt söë nöåi dung liïn quan àïën tiïìm lûåc vaâ xu hûúáng phaát triïín cuãa caác cú quan TT-TV ngaânh. Àiïìu 7, Nghõ àõnh söë 72/2002/NÀ-CP [2] vïì viïåc thi haânh Phaáp lïånh Thû viïån, àõnh nghôa: “Thû viïån àa ngaânh laâ thû viïån coá vöën taâi liïåu thuöåc nhiïìu ngaânh, lônh vûåc khoa hoåc khaác nhau”, vaâ “Thû viïån chuyïn ngaânh laâ thû viïån coá vöën taâi liïåu chuyïn sêu vïì möåt ngaânh, lônh vûåc khoa hoåc cuå thïí vaâ phuåc vuå àöëi tûúång baån àoåc laâ caán böå, cöng chûác, viïn chûác chuyïn mön thuöåc cú quan, töí chûác chuã quaãn”. Caác àöëi tûúång thuöåc hïå thöëng thû viïån ngaânh àûúåc quy àõnh taåi Àiïìu 16, Phaáp lïånh Thû viïån göìm: Thû viïån cuãa viïån, trung têm nghiïn cûáu khoa hoåc; thû viïån cuãa nhaâ trûúâng vaâ cú súã giaáo duåc; thû viïån cuãa cú quan nhaâ nûúác; thû viïån cuãa àún võ vuä trang nhên dên; thû viïån cuãa töí chûác chñnh trõ, töí chûác chñnh trõ-xaä höåi, töí chûác xaä höåi, töí chûác xaä höåi-nghïì nghiïåp, töí chûác kinh tïë, àún võ sûå nghiïåp. Bïn caånh sûå töìn taåi cuãa caác thû viïån ngaânh, caác cú quan thöng tin hoùåc cú quan TT-TV àûúåc hònh thaânh nïn tûâ hai loaåi hònh cú quan (cú quan, töí chûác dõch vuå thöng tin hoùåc thû viïån àûúåc saáp nhêåp hay àöíi tïn thaânh cú quan TT-TV). Trong àoá, caác töí chûác dõch vuå thöng tin khoa hoåc vaâ cöng nghïå (KH&CN) àoáng möåt vai troâ hïët sûác quan troång trong viïåc phöí biïën tri thûác KH&CN. Theo Àiïìu 2, Nghõ àõnh söë 159/2004/NÀ-CP [3] vïì hoaåt àöång thöng tin KH&CN, töí chûác dõch vuå thöng tin khoa hoåc vaâ cöng nghïå “laâ àún võ sûå nghiïåp thûåc hiïån chûác nùng cung cêëp dõch vuå thöng tin khoa hoåc vaâ CÚ QUAN THÖNG TIN-THÛ VIÏÅN NGAÂNH ÚÃ VIÏÅT NAM Giúái thiïåu khaái quaát caác cú quan thöng tin-thû viïån (TT-TV) ngaânh úã Viïåt Nam vïì phûúng diïån khuön khöí phaáp lyá vaâ thûåc traång. Nïu roä caác haån chïë vïì haå têìng cú súã vêåt chêët kyä thuêåt, kinh phñ vaâ nhên lûåc; nùng lûåc thöng tin; quaãn lyá, chó àaåo; vaâ quan hïå húåp taác trong hoaåt àöång cuãa caác cú quan TT-TV ngaânh. Àûa ra möåt söë kiïën nghõ nhùçm khùæc phuåc caác haån chïë naây. ThS Phaåm Vùn Huâng Cuåc Thöng tin Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå Quöëc gia Nghiïn cûáu - Trao àöíi 14 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2012 cöng nghïå do cú quan nhaâ nûúác hoùåc töí chûác, caá nhên thaânh lêåp theo quy àõnh cuãa phaáp luêåt”. Trong àoá, Àiïìu 7 cuãa Nghõ àõnh naây cuäng nïu roä: caác töí chûác dõch vuå thöng tin KH&CN cöng lêåp, bao göìm: - Trung têm Thöng tin KH&CN Quöëc gia (nay laâ Cuåc Thöng tin KH&CN Quöëc gia); - Töí chûác dõch vuå thöng tin KH&CN cuãa Böå, cú quan ngang Böå, cú quan thuöåc Chñnh phuã vaâ caác cú quan nhaâ nûúác khaác úã Trung ûúng; - Töí chûác dõch vuå thöng tin KH&CN cuãa cú quan chuyïn mön thuöåc uãy ban nhên dên tónh, thaânh phöë trûåc thuöåc Trung ûúng; - Caác töí chûác dõch vuå thöng tin KH&CN khaác cuãa Nhaâ nûúác; - Caác töí chûác dõch vuå thöng tin KH&CN cuãa caác cú quan Àaãng, cú quan Trung ûúng cuãa caác àoaân thïí; - Caác töí chûác dõch vuå thöng tin KH&CN do caác höåi, töí chûác phi chñnh phuã, doanh nghiïåp, caá nhên coá àùng kyá kinh doanh vaâ caác töí chûác khaác thaânh lêåp. Nhû vêåy coá thïí thêëy, cú quan TT-TV ngaânh phöí biïën úã moåi ngaânh, moåi lônh vûåc àúâi söëng xaä höåi. Hiïån nay, àïí àaáp ûáng yïu cêìu phaát triïín chung vaâ àïí phuâ húåp vúái àùåc thuâ cuãa tûâng àún võ, hêìu hïët caác thû viïån ngaânh àaä àöíi tïn hoùåc saáp nhêåp vúái caác trung têm thöng tin vaâ coá nhiïìu tïn goåi khaác nhau. Tuy nhiïn, vïì baãn chêët, chuáng àïìu thûåc hiïån chûác nùng thöng tin vaâ thû viïån. Búãi vêåy dûúái àêy chuáng àûúåc goåi chung laâ cú quan thöng tin-thû viïån ngaânh. Khöng phuã nhêån vai troâ to lúán cuãa hïå thöëng thû viïån cöng cöång, nhûng coá thïí khùèng àõnh rùçng, tri thûác àûúåc phöí biïën vaâ chuyïín hoaá thaânh tri thûác múái chuã yïëu taåi cú quan TT-TV ngaânh. Àiïìu naây àûúåc thïí hiïån úã caác àiïím sau: Thûá nhêët, àiïìu naây àûúåc thïí hiïån úã àiïím sau: cú quan TT-TV ngaânh coá trong moåi cú quan töí chûác thuöåc moåi lônh vûåc cuãa àúâi söëng xaä höåi (caác Böå, ngaânh, àõa phûúng, trûúâng hoåc, àún võ an ninh quöëc phoâng,). Thûá hai, cú quan TT-TV ngaânh àûúåc thaânh lêåp dûåa trïn nhu cêìu cuãa tûâng cú quan, àún võ cuå thïí, töìn taåi vaâ phaát triïín cuâng vúái sûå phaát triïín cuãa cú quan, töí chûác maâ noá trûåc thuöåc. Thûá ba, nguöìn thöng tin vaâ taâi liïåu cuãa cú quan TT-TV ngaânh thuöåc loaåi chuyïn sêu theo chuyïn ngaânh cuå thïí nïn coá thïí phuâ húåp vúái àöëi tûúång phuåc vuå. Thöng qua maång lûúái röång khùæp trong caã nûúác, caác cú quan TT-TV ngaânh ngaây caâng khùèng àõnh võ trñ vaâ vai troâ cuãa mònh trong xaä höåi. Viïåc àêìu tû, phaát triïín vaâ thuác àêíy hoaåt àöång cuãa chuáng laâ cêìn thiïët vaâ cuäng laâ traách nhiïåm cuãa möîi cú quan, töí chûác vaâ toaân xaä höåi. Sûå phaát triïín cuãa chuáng tuy vêåy coân rêët nhiïìu vêën àïì vaâ thiïëu àöìng böå. Dûúái àêy laâ caác nguyïn nhên vaâ giaãi phaáp nhùçm khùæc phuåc tònh traång noái trïn. Nghiïn cûáu - Trao àöíi THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2012 15 1. Khuön khöí phaáp lyá cho hoaåt àöång cuãa cú quan TT-TV ngaânh Hiïån nay, hoaåt àöång TT-TV noái chung àang tuên theo caác vùn baãn phaáp quy chuã yïëu nhû: Phaáp lïånh Thû viïån söë 31/2000/PL-UBTVQH10 ngaây 28/12/2000 cuãa Quöëc höåi, Nghõ àõnh söë 72/2002/NÀ-CP ngaây 6/8/2002 cuãa Chñnh phuã quy àõnh chi tiïët thi haânh Phaáp lïånh Thû viïån, Nghõ àõnh söë 159/2004/NÀ-CP cuãa Chñnh phuã quy àõnh vïì hoaåt àöång thöng tin khoa hoåc vaâ cöng nghïå (KH&CN), caác töí chûác dõch vuå thöng tin khoa hoåc vaâ cöng nghïå cöng lêåp, Nghõ àõnh söë 02/2009/NÐ-CP ngaây 6/1/2009 cuãa Chñnh phuã quy àõnh vïì töí chûác vaâ hoaåt àöång cuãa thû viïån tû nhên coá phuåc vuå cöång àöìng,... Nhûäng vùn baãn trïn àaä taåo nïn khuön khöí phaáp lyá cho hoaåt àöång TT-TV, tuy nhiïn, chuáng múái àûúåc triïín khai úã mûác àöå nhêët àõnh, àùåc biïåt laâ vúái cú quan TT-TV ngaânh. Súã dô nhû vêåy vò bïn caånh Luêåt Thû viïån vaâ Nghõ àõnh 72/2002/NÀ-CP, cú quan TT-TV ngaânh coân phaãi tuên theo quy àõnh cuãa caác vùn baãn khaác liïn quan àïën cú cêëu töí chûác cuãa tûâng cú quan, àún võ. Ngoaâi ra, àïí triïín khai caác vùn baãn phaáp quy nïu trïn, coân thiïëu sûå phên cêëp cuå thïí vaâ nhûäng vùn baãn hûúáng dêîn cêìn thiïët, cú quan TT-TV ngaânh vò thïë chuã yïëu bõ chi phöëi búãi caác vùn baãn phaáp quy theo cú cêëu ngaânh doåc cuãa cú quan, àún võ chuã quaãn. 2. Khaái quaát thûåc traång cuãa möåt söë loaåi hònh cú quan TT-TV ngaânh Theo söë liïåu cuãa Töíng cuåc Thöëng kï [5] vaâ Böå KH&CN [4], tñnh àïën nùm 2010 caã nûúác coá 686 cú quan nghiïn cûáu vaâ phaát triïín cöng lêåp, 414 trûúâng àaåi hoåc vaâ cao àùèng vaâ 63 súã KH&CN trûåc thuöåc tónh, thaânh phöë trûåc thuöåc Trung ûúng. Ngoaâi ra, cêìn kïí àïën haâng nghòn cú quan an ninh, quöëc phoâng vaâ 28.593 trûúâng phöí thöng caác cêëp. Trong àoá, hêìu hïët caác cú quan, àún võ trïn àïìu coá thû viïån hoùåc cú quan TT-TV riïng. Nhû vêåy, chó tñnh riïng caác trûúâng àaåi hoåc, cao àùèng, viïån nghiïn cûáu, cú quan Böå, ngaânh vaâ súã KH&CN thò hiïån caã nûúác coá trïn 1.000 cú quan TT-TV ngaânh. Trong phaåm vi baâi viïët naây, chuáng töi têåp trung khaão saát möåt söë loaåi hònh cú quan TT-TV thuöåc caác trûúâng àaåi hoåc, cao àùèng, viïån nghiïn cûáu, caác Böå, ngaânh vaâ súã KH&CN caác tónh, thaânh phöë trûåc thuöåc Trung ûúng. 2.1. Cú quan TT-TV trûúâng àaåi hoåc, cao àùèng Loaåi cú quan naây coá võ trñ hïët sûác quan troång trong nghiïn cûáu vaâ àaâo taåo, nhiïåm vuå cuãa noá laâ: thu thêåp nguöìn thöng tin liïn quan àïën hûúáng nghiïn cûáu vaâ àaâo taåo cuãa trûúâng; xûã lyá, sùæp xïëp vaâ baão quaãn nguöìn tû liïåu àïí nhanh choáng àaáp ûáng nhu cêìu cuãa ngûúâi duâng tin. Nhûäng nùm gêìn àêy, caác trûúâng àïìu têåp trung àêìu tû phaát triïín cú quan TT-TV cuãa mònh theo hûúáng hiïån àaåi hoaá. Àùåc biïåt, möåt söë Nghiïn cûáu - Trao àöíi 16 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2012 trûúâng àaåi hoåc àaä thaânh lêåp Trung têm hoåc liïåu nhû caác Àaåi hoåc taåi Huïë, Àaâ Nùéng, Cêìn Thú vaâ Thaái Nguyïn. Theo söë liïåu àiïìu tra cuãa Cuåc Thöng tin KH&CN Quöëc gia nùm 2011 [8], bònh quên möîi cú quan TT-TV trûúâng àaåi hoåc, cao àùèng àûúåc àêìu tû khoaãng 500 triïåu àöìng/nùm, söë caán böå biïn chïë 15 - 20 ngûúâi/àún võ, trong àoá, trïn 50% àaä qua àaâo taåo chuyïn ngaânh TT-TV vaâ 3 - 4 caán böå coá trònh àöå sau àaåi hoåc. Möîi cú quan TT-TV trûúâng àûúåc trang bõ khoaãng 100 maáy tñnh; trïn 50% söë cú quan TT-TV coá truå súã hoaåt àöång riïng vaâ 100% - coá phoâng àoåc daânh cho sinh viïn vaâ caán böå. Möîi cú quan hiïån àang súã hûäu khoaãng 40 - 45 nghòn baãn saách, 800 àêìu tïn taåp chñ (bao göìm caã taåp chñ on-line), 1.100 baáo caáo kïët quaã nghiïn cûáu. Àùåc biïåt, trong giai àoaån phaát triïín caác nguöìn tin söë hoaá hiïån nay, àa söë cú quan TT-TV trûúâng àaä vaâ àang têåp trung vaâo viïåc phaát triïín caác nguöìn tin söë hoaá vúái söë lûúång 4 cú súã dûä liïåu (CSDL), trong àoá, möåt söë trûúâng àaåi hoåc lúán nhû Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi, Àaåi hoåc Baách khoa Haâ Nöåi, àaä àêìu tû kinh phñ lúán àïí mua caác CSDL nûúác ngoaâi. Bïn caånh àoá, möåt söë trûúâng cuäng àaä vaâ àang triïín khai viïåc söë hoaá vaâ sûã duång phêìn mïìm quaãn lyá thû viïån söë vúái quy mö vaâ mûác àöå ngaây caâng tùng. 2.2. Cú quan TT-TV trûåc thuöåc caác cú quan nghiïn cûáu, phaát triïín Cú quan TT-TV trûåc thuöåc caác cú quan nghiïn cûáu, phaát triïín nhû caác viïån nghiïn cûáu, phoâng thñ nghiïåm, (goåi chung laâ cú quan TT-TV viïån nghiïn cûáu) laâ núi têåp trung nguöìn thöng tin chuyïn sêu phuåc vuå cöng taác nghiïn cûáu, thñ nghiïåm thuöåc nhiïìu ngaânh, lônh vûåc khaác nhau, vaâ àoáng vai troâ quan troång khöng thïí thiïëu àöëi vúái cöng taác nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ phaát triïín cöng nghïå. Quy mö cuãa cú quan TT-TV viïån nghiïn cûáu rêët khaác nhau, tuyâ thuöåc quy mö vaâ àùåc àiïím cuãa tûâng àún võ chuã quaãn. Theo söë liïåu àiïìu tra cuãa Cuåc Thöng tin KH&CN Quöëc gia nùm 2011 [8], trung bònh möîi cú quan TT-TV viïån nghiïn cûáu àûúåc àêìu tû khoaãng 250 triïåu àöìng/nùm, söë caán böå tûâ 5 - 6 ngûúâi/àún võ, trong àoá, trïn 40% coá trònh àöå sau àaåi hoåc vaâ trïn 20% àaä qua àaâo taåo chuyïn ngaânh TT-TV. Vïì cú súã vêåt chêët: gêìn 40% àún võ coá truå súã riïng, trïn 90% àún võ coá phoâng àoåc àöåc lêåp, trung bònh möîi àún võ àûúåc trang bõ tûâ 5 - 6 maáy tñnh. Vïì nguöìn tin: möîi àún võ coá 1 CSDL, gêìn 6.000 àêìu saách, 350 tïn taåp chñ vaâ 450 baáo caáo kïët quaã nghiïn cûáu. Nhûäng taâi liïåu trïn àïìu thuöåc loaåi chuyïn sêu theo ngaânh, lônh vûåc nghiïn cûáu vaâ coá giaá trõ àùåc biïåt trong nghiïn cûáu khoa hoåc. Ngoaâi ra, möåt söë cú quan nghiïn cûáu àaä vaâ àang àêíy maånh böí sung nguöìn tin nûúác ngoaâi, bao göìm caã taâi liïåu truyïìn thöëng vaâ caác CSDL vúái kinh phñ haâng tyã àöìng möîi nùm nhû Viïån Khoa hoåc Xaä höåi Viïåt Nam, Viïån Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå Viïåt Nam, Nghiïn cûáu - Trao àöíi THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2012 17 2.3. Cú quan TT-TV trûåc thuöåc Böå, ngaânh Cú quan TT-TV trûåc thuöåc Böå, ngaânh laâ núi têåp trung nguöìn tin àêìy àuã nhêët vïì caác lônh vûåc liïn quan trûåc tiïëp àïën cöng taác quaãn lyá cuãa Böå, ngaânh. Àöëi tûúång duâng tin cuãa loaåi cú quan naây khaá lúán vaâ àa daång, do vêåy, chuáng thûúâng coá quy mö lúán, hoaåt àöång mang tñnh chuyïn nghiïåp vaâ nhêån àûúåc sûå quan têm àêìu tû cuãa cú quan chuã quaãn. Theo söë liïåu thöëng kï taåi 34 cú quan TT-TV thuöåc Böå, ngaânh nùm 2011 cuãa Cuåc Thöng tin KH&CN Quöëc gia [8], trung bònh möîi cú quan TT-TV àûúåc cêëp tûâ 5 àïën 6 tyã àöìng/ nùm, söë caán böå biïn chïë bònh quên laâ 54 ngûúâi/àún võ, trong àoá, 1 caán böå coá trònh àöå sau àaåi hoåc vaâ khoaãng 8 ngûúâi àaä qua àaâo taåo chuyïn ngaânh TT-TV. Vïì cú súã vêåt chêët vaâ trang thiïët bõ: trung bònh möîi cú quan àûúåc trang bõ 54 maáy tñnh, tuy nhiïn, múái 12/34 cú quan coá truå súã riïng vaâ 23/34 cú quan coá phoâng àoåc thû viïån. Vïì nguöìn tin: trung bònh möîi cú quan àang súã hûäu 3 CSDL, 23.000 àêìu saách, 416 taåp chñ vaâ 1.145 baáo caáo kïët quaã nghiïn cûáu. Cú quan TT-TV thuöåc Böå, ngaânh àaä vaâ àang àêíy nhanh viïåc hiïån àaåi hoaá thöng qua tùng cûúâng àêìu tû kinh phñ, cú súã vêåt chêët, trang thiïët bõ vaâ àùåc biïåt laâ phaát triïín nguöìn tin söë hoaá. 2.4. Cú quan TT-TV trûåc thuöåc súã KH&CN Loaåi cú quan naây àoáng vai troâ quan troång trong cöng taác nghiïn cûáu khoa hoåc, phaát triïín vaâ phöí biïën KH&CN taåi àõa phûúng. Theo Thöng tû Liïn böå söë 05/2008/TTLT-BKHCN-BNV ngaây 18/6/2008 giûäa Böå KH&CN vaâ Böå Nöåi vuå “Hûúáng dêîn chûác nùng, nhiïåm vuå, quyïìn haån vaâ cú cêëu töí chûác cuãa cú quan chuyïn mön vïì KH&CN thuöåc Uyã ban nhên dên cêëp tónh, cêëp huyïån”, Trung têm Tin hoåc vaâ Thöng tin KH&CN laâ àún võ sûå nghiïåp trûåc thuöåc Súã KH&CN thûåc hiïån chûác nùng thöng tin vïì KH&CN trong phaåm vi àõa phûúng mònh. Caác cú quan TT-TV naây chõu sûå chó àaåo cuãa caác súã KH&CN, bïn caånh àoá, cuäng chõu sûå hûúáng dêîn, chó àaåo vaâ kiïím tra vïì nghiïåp vuå cuãa Cuåc Thöng tin KH&CN Quöëc gia. Vïì töí chûác: caã nûúác hiïån coá 37 Trung têm Thöng tin KH&CN trûåc thuöåc caác súã KH&CN (chiïëm 58,7%) [9]. Caác trung têm naây coá tïn goåi khaác nhau, 16/37 àún võ coá tïn laâ Trung têm Tin hoåc vaâ Thöng tin KH&CN, 3/37 àún võ - Trung têm Thöng tin KH&CN vaâ Tin hoåc, 18/37 àún võ coân laåi - mang tïn khaác nhau nhû Trung têm Thöng tin KH&CN, Trung têm Thöng tin-Tû liïåu, Trung têm Cöng nghïå thöng tin, Ngoaâi nhûäng Súã KH&CN coá thaânh lêåp Trung têm thöng tin nhû trïn, taåi möåt söë àõa phûúng, àún võ thûåc hiïån chûác nùng hoaåt àöång thöng tin àûúåc töí chûác dûúái daång Phoâng Thöng tin (16/63 àún võ, chiïëm 25,4%) vúái caác tïn goåi khaác nhau nhû: Phoâng Thöng tin KH&CN, Phoâng Thöng tin tû liïåu, Nghiïn cûáu - Trao àöíi 18 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2012 Phoâng Thöng tin vaâ Súã hûäu cöng nghiïåp,. Ngoaâi ra, vêîn coân 10 súã KH&CN (chiïëm 15,8 %) chûa coá àún võ thöng tin KH&CN àöåc lêåp. Taåi àêy, nhiïåm vuå thöng tin KH&CN nùçm trong caác phoâng nhû: Phoâng quaãn lyá KH&CN, Phoâng quaãn lyá cöng nghïå, Phoâng Quaãn lyá khoa hoåc,. Theo söë liïåu thöëng kï taåi 63 tónh, thaânh cuãa Cuåc Thöng tin KH&CN Quöëc gia nùm 2011[8], kinh phñ bònh quên daânh cho caác cú quan TT-TV naây khoaãng 560 triïåu àöìng/nùm, söë caán böå biïn chïë bònh quên 12 ngûúâi/àún võ, trong àoá, söë caán böå àaä qua àaâo taåo nghiïåp vuå TT-TV chó chiïëm 0,18%. Vïì cú súã vêåt chêët vaâ trang thiïët bõ: 17/63 àún võ coá truå súã riïng (chiïëm 27%), trong àoá, 26/63 àún võ coá phoâng àoåc thû viïån (chiïëm 41%), trung bònh möîi àún võ àûúåc trang bõ 15 maáy tñnh. Vïì nguöìn tin: trung bònh möîi àún võ súã hûäu khoaãng 550 àêìu saách, 1 CSDL, 9 tïn taåp chñ vaâ 420 baáo caáo kïët quaã nghiïn cûáu. Àùåc biïåt, caác cú quan TT-TV naây laâ núi lûu trûä vaâ phöí biïën caác phim KH&CN- nguöìn taâi liïåu quyá giuáp tùng cûúâng phöí biïën thöng tin KH&CN taåi àõa phûúng- trung bònh möîi cú quan súã hûäu khoaãng 140 phim KH&CN. Taåi möåt söë núi nhû Vônh Phuác, Quaãng Trõ, bùçng viïåc phöëi húåp vúái caác àaâi truyïìn hònh àõa phûúng, nguöìn tin naây àaä vaâ àang àûúåc phöí biïën rêët hiïåu quaã. Möåt trong nhûäng thaânh tûåu nöíi bêåt trong hoaåt àöång cuãa cú quan TT-TV trûåc thuöåc Súã KH&CN laâ viïåc thûåc hiïån mö hònh “Cung cêëp thöng tin KH&CN phuåc vuå phaát triïín kinh tïë xaä höåi vuâng sêu, vuâng xa” [13] do Cuåc Thöng tin KH&CN Quöëc gia khúãi xûúáng vaâ thûåc hiïån tûâ nùm 2003 thöng qua chuyïín giao Hïå thöëng thû viïån àiïån tûã vúái trïn 200.000 taâi liïåu, bao göìm trïn 1.000 phim KH&CN, hún 3.000 tiïu chuêín, gêìn 2.000 kïët quaã nghiïn cûáu, 636 dûå aán, 893 vùn baãn phaáp luêåt, 5.155 cöng nghïå vaâ thiïët bõ chaâo baán, 487 taåp chñ, 4.024 böå giaáo trònh daåy nghïì, keâm theo àaâo taåo caán böå àïí vêån haânh vaâ duy trò Hïå thöëng. Tñnh àïën thaáng 9 nùm 2011, mö hònh naây àaä àûúåc nhên röång túái 334 àiïím thuöåc 37 tónh, thaânh phöë vaâ àaâo taåo àûúåc 820 caán böå, mang laåi hiïåu quaã to lúán trong viïåc chuyïín giao tri thûác KH&CN túái baâ con nöng dên. Trong nùm 2011, Böå KH&CN àaä giao cho Cuåc Thöng tin KH&CN Quöëc gia triïín khai nhiïåm vuå “Xêy dûång vaâ phaát triïín Hïå thöëng Thöng tin nghiïn cûáu vaâ phaát triïín Viïåt Nam” nhùçm höî trúå àùæc lûåc cho cöng taác quaãn lyá nhaâ nûúác vïì KH&CN, àùåc biïåt khùæc phuåc tònh traång truâng lùåp, laäng phñ trong nghiïn cûáu vaâ phaát triïín, goáp phêìn àêíy maånh viïåc ûáng duång kïët quaã nghiïn cûáu taåi àõa phûúng. Àïën nay, Nhiïåm vuå naây àaä àûúåc triïín khai túái 63 tónh, thaânh phöë trûåc thuöåc Trung ûúng vaâ mang laåi kïët quaã ban àêìu vúái trïn 6.000 baãn thuyïët minh vaâ baáo caáo kïët quaã nghiïn cûáu àaä àûúåc thu thêåp vaâ söë hoáa. Dûå kiïën Nghiïn cûáu - Trao àöíi THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2012 19 Nhiïåm vuå naây seä tiïëp tuåc àûúåc àêíy maånh trong nhûäng nùm tiïëp theo vúái quy mö vûúåt ra ngoaâi khöëi caác cú quan thöng tin KH&CN trûåc thuöåc Súã KH&CN. 3. Nhêån xeát vaâ trao àöíi Tûâ nhûäng söë liïåu thöëng kï vaâ khaão saát thûåc traång hoaåt àöång cuãa caác cú quan TT-TV ngaânh coá thïí àûa ra nhûäng nhêån xeát cú baãn nhû sau: - Haå têìng cú súã vêåt chêët kyä thuêåt, kinh phñ vaâ nhên lûåc daânh cho cú quan TT-TV ngaânh coân thiïëu, khöng àöìng àïìu, nhiïìu núi coân laåc hêåu. Àùåc thuâ cuãa tûâng àún võ vaâ quan àiïím vïì vai troâ cuãa cú quan TT-TV khaác nhau àaä taåo nïn sûå khaác biïåt trong tûâng nhoám vaâ úã têët caã caác loaåi hònh cú quan TT-TV ngaânh. Coá sûå tûúng phaãn roä neát giûäa möåt bïn laâ nhûäng cú quan TT-TV ngaânh phaát triïín nhanh, maånh; àûúåc thaânh lêåp úã cêëp trung têm vúái cú cêëu töí chûác àaãm baão töët cho vêån haânh böå maáy; àûúåc àêìu tû haâng tyã àöìng möîi nùm vaâ bïn kia laâ nhûäng àún võ gêìn nhû khöng coá sûå chuyïín biïën; chó àûúåc thaânh lêåp úã cêëp phoâng, thêåm chñ laâ möåt böå phêån trûåc thuöåc phoâng; chó àûúåc cêëp 100-200 triïåu àöìng/nùm. Àöåi nguä caán böå nhòn chung coân moãng, trònh àöå chuyïn mön vaâ nghiïåp vuå coân haån chïë, thiïëu chuyïn nghiïåp, nhêët laâ taåi cú quan TT-TV àõa phûúng. - Nùng lûåc thöng tin coân haån chïë, taãn maån, chûa àûúåc tñch húåp vaâ khai thaác hiïåu quaã, àùåc biïåt laâ nguöìn tin nöåi sinh. Coá sûå chïnh lïåch àaáng kïí vïì tiïìm lûåc thöng tin giûäa caác cú quan TT-TV ngaânh (caã nguöìn taâi liïåu truyïìn thöëng vaâ taâi liïåu söë hoaá), núi coá túái haâng trùm nghòn àêìu saách vaâ haâng chuåc CSDL, núi chó coá vaâi trùm taâi liïåu truyïìn thöëng vaâ thêåm chñ khöng coá CSDL. Sûå chïnh lïåch naây phaãn aánh sûå khaác biïåt lúán trong quan àiïím cuãa cú quan chuã quaãn. - Cöng taác quaãn lyá, chó àaåo àöëi vúái cú quan TT-TV ngaânh coân nhiïìu haån chïë, thiïëu àöìng böå, nhiïìu khi thiïëu hûúáng dêîn cuå thïí, caác vùn baãn quy phaåm phaáp luêåt àûúåc triïín khai chêåm. Sûå quan têm cuãa laänh àaåo caác cêëp àöëi vúái hoaåt àöång thöng tin chûa àuã; vùn hoáa thöng tin trong giúái nghiïn cûáu vaâ àaâo taåo cuäng nhû trong xaä höåi coân thêëp so vúái nhu cêìu phaát triïín cuãa àêët nûúác trong thúâi kyâ höåi nhêåp quöëc tïë. - Quan hïå giûäa caác cú quan TT-TV ngaânh chûa mang laåi hiïåu quaã roä rïåt. Trong khoaãng 10 nùm trúã laåi àêy, trïn phaåm vi caã nûúác, àaä xuêët hiïån khaá nhiïìu hònh thûác húåp taác, liïn kïët, àaáng kïí laâ viïåc thaânh lêåp caác liïn hiïåp thû viïån nhû: Liïn hiïåp Thû viïån Viïåt Nam, Liïn hiïåp Thû viïån caác vuâng Àöìng bùçng söng Höìng, Àöìng bùçng söng Cûãu Long, Liïn Hiïåp Thû viïån caác trûúâng àaåi hoåc thuöåc caác vuâng miïìn vaâ trong caã nûúác, Sûå liïn kïët vaâ húåp taác naây àaä mang laåi cú höåi lúán cho sûå phaát triïín cuãa möîi àún võ thaânh viïn. Àùåc biïåt, trong cöng taác phaát triïín nguöìn tin àiïån tûã, caác CSDL lúán Nghiïn cûáu - Trao àöíi 20 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2012 nhû Proquest Central, Ebsco, Science Direct, thûúâng rêët àùæt tiïìn, nïëu mua leã tûâng phêìn hoùåc möåt vaâi CSDL trong möåt böå CSDL seä rêët töën keám vaâ khöng traánh khoãi truâng lùåp. Vêën àïì àaä phêìn naâo àûúåc giaãi quyïët vúái sûå ra àúâi vaâo thaáng 12 nùm 2004 cuãa Liïn hiïåp Thû viïån Viïåt Nam vïì caác nguöìn tin àiïån tûã (Vietnam Library Consortium on E-resources) [10]. Theo àoá, 26 àún võ àaä tûå nguyïån cuâng goáp kinh phñ tham gia vaâo Consortium, trong àoá, Cuåc Thöng tin KH&CN Quöëc gia àoáng goáp khoaãng 50.000 USD/nùm, caác àún võ coân laåi àoáng goáp tûâ 1.000 àïën 5.000 USD/nùm. Tñnh àïën cuöëi nùm 2011, Consortium àaä coá 51 thû viïån thaânh viïn àaä àùng kyá tham gia vaâ kyá kïët Biïn baãn ghi nhúá vïì phöëi húåp böí sung nguöìn tin àiïån tûã [12]. Ngoaâi sûå húåp taác àïí böí sung caác nguöìn tin àiïån tûã nûúác ngoaâi, giûäa caác thaânh viïn Consortium coân coá nhûäng quan hïå húåp taác khaác nhû trao àöíi, chia seã nguöìn tin trong nûúác, trao àöíi nghiïåp vuå, höî trúå àaâo taåo, mùåc duâ nhûäng hoaåt àöång naây múái chó diïîn ra tûå phaát úã möåt söë àún võ nhêët àõnh. Àùåc biïåt, caác cú quan TT-TV ngaânh hiïån coân gùåp nhiïìu khoá khùn trong viïåc sûã duång thöëng nhêët Hïå thöëng tiïu chuêín thû viïån göìm AACR2, MARC21 vaâ DDC àaä àûúåc cuå thïí hoaá bùçng Quyïët àõnh söë 1598/BVHTT-TV ngaây 07/5/2007 cuãa Böå Vùn hoaá-Thöng tin [11]. Nguyïn nhên chuã yïëu laâ chûa coá löå trònh cêìn thiïët cho chuyïín àöíi hoùåc do tiïu chuêín múái khöng phuâ húåp bùçng tiïu chuêín hiïån duâng (Cuåc Thöng tin KH&CN Quöëc gia sûã duång Khung phên loaåi BBK), Toám laåi, sûå liïn kïët, phöëi húåp giûäa caác cú quan TT-TV ngaânh coân loãng leão, thiïëu thöëng nhêët, nhêët laâ trong sûã duång tiïu chuêín nghiïåp vuå. - Tin hoåc hoaá vaâ phaát triïín nguöìn tin söë hoaá hiïån laâ xu hûúáng têët yïëu taåi caác cú quan TT-TV ngaânh. Ngûúâi duâng tin àaä vaâ àang thay àöíi thoái quen, chuyïín sang sûã duång nguöìn taâi liïåu söë laâ chuã yïëu. Khöng chó úã Viïåt Nam maâ trïn toaân thïë giúái, söë lûúåt ngûúâi àïën thû viïån àoåc taâi liïåu truyïìn thöëng giaãm ài roä rïåt, thay vaâo àoá, hoå truy cêåp, khai thaác thöng tin söë hoaá thöng qua maáy tñnh vaâ caác phûúng tiïån cêìm tay. Àiïìu naây buöåc cú quan TT-TV phaãi thay àöíi hònh thûác phuåc vuå, tùng cûúâng nguöìn taâi nguyïn söë vaâ liïn kïët vúái nhau àïí phaát triïín caác nguöìn tin àiïån tûã vaâ chia seã nguöìn lûåc thöng tin thöng qua caác chuêín thöëng nhêët. 4. Àïì xuêët vaâ kiïën nghõ Tûâ nhûäng nhêån xeát trïn, chuáng töi kiïën nghõ möåt söë àiïím nhû sau: - Cêìn ban haânh nhûäng vùn baãn chó àaåo, hûúáng dêîn vaâ phên cêëp quaãn lyá cho tûâng loaåi hònh cú quan TT-TV ngaânh nhùçm tùng cûúâng quaãn lyá nhaâ nûúác; - Cêìn xaác àõnh quan àiïím àuáng vïì võ trñ vaâ vai troâ cuãa cú quan TT-TV ngaânh trong chiïën lûúåc vaâ kïë hoaåch phaát triïín cuãa tûâng cú quan töí chûác; - Cêìn coá sûå phöëi húåp töët, àùåc biïåt laâ Nghiïn cûáu - Trao àöíi THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2012 21 giûäa caác cú quan, Böå, ngaânh vaâ àõa phûúng trong xêy dûång vaâ phaát triïín cú quan TT-TV ngaânh, coá chñnh saách ûu tiïn cho hoaåt àöång naây; - Cêìn coá sûå àöìng thuêån trong viïåc phên böí vaâ àoáng goáp kinh phñ tham gia Consortium vïì caác nguöìn tin àiïån tûã dûúái sûå chuã trò cuãa Böå Giaáo duåc vaâ Àaâo taåo vaâ Böå KH&CN; - Cêìn ban haânh nhûäng vùn baãn hûúáng dêîn keâm theo nhûäng hònh thûác phuâ húåp àïí giuáp caác àún võ chuã àöång söë hoaá nguöìn taâi liïåu truyïìn thöëng hiïån coá vaâ phaát triïín caác nguöìn tin söë hoaá khaác; - Cêìn súám thöëng nhêët caác tiïu chuêín nghiïåp vuå cho taâi liïåu truyïìn thöëng vaâ nguöìn tin àiïån tûã; - Cú quan chuã quaãn cêìn àaãm baão caác àiïìu kiïån vïì truå súã, trang thiïët bõ, kinh phñ vaâ nhên lûåc dûåa trïn yïu cêìu chung cho cú quan TT-TV ngaânh. cuãa sûå phaát triïín. Thöng tin tû liïåu, Söë 1/2010 8. Phan Huy Quïë. Àïì taâi nghiïn cûáu cêëp Böå “Nghiïn cûáu cú súã lyá luêån vaâ thûåc tiïîn phaát triïín cöng taác thöng tin-thû viïån vaâ thöëng kï KH&CN Viïåt Nam àïën nùm 2020” 9. Nguyïîn Tiïën Àûác. Baáo caáo Töíng quan vïì töí chûác vaâ hoaåt àöång cuãa cú quan thöng tin KH&CN àõa phûúng. Höåi thaão “Töí chûác vaâ hoaåt àöång cuãa cú quan thöng tin KH&CN àõa phûúng” 2010. 10. Àaâo Maånh Thùæng. Baáo caáo hoaåt àöång Liïn hiïåp Thû viïån vïì nguöìn tin àiïån tûã. Haå Long, 15 - 16/10/2010. 11. Nguyïîn Thõ Thanh Vên. AÁp duång phên loaåi DDC taåi Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam. Nguöìn: 12. Bïë maåc Kyâ hoåp lêìn thûá 9 cuãa Liïn hiïåp Thû viïån vïì Nguöìn tin àiïån tûã Viïåt Nam. Nguöìn: 13. Phaåm Vùn Huâng. Kïët quaã triïín khai mö hònh thû viïån àiïån tûã phuåc vuå phaát triïín kinh tïë- xaä höåi nöng thön vaâ miïìn nuái. Kyã yïëu Höåi thaão khoa hoåc ngaânh Thöng tin, Thöëng kï KH&CN phuåc vuå phaát triïín kinh tïë-xaä höåi giai àoaån 2011-2015, Haâ Nöåi, 24-25/11/2011. 1. Phaáp lïånh Thû viïån söë 31/2000/PL- UBTVQH10 ngaây 28 thaáng 12 nùm 2000. Quöëc höåi nûúác Cöång hoaâ Xaä höåi chuã nghôa Viïåt Nam. 2. Nghõ àõnh söë 72/2002/NÀ-CP ngaây 6 thaáng 8 nùm 2002 Quy àõnh chi tiïët thi haânh Phaáp lïånh Thû viïån. Chñnh phuã nûúác Cöång hoaâ Xaä höåi chuã nghôa Viïåt Nam. 3. Nghõ àõnh söë 159/2004/NÀ-CP CP ngaây 31 thaáng 8 nùm 2004 vïì hoaåt àöång thöng tin khoa hoåc vaâ cöng nghïå. Chñnh phuã nûúác Cöång hoaâ Xaä höåi chuã nghôa Viïåt Nam. 4. Danh baå caác cú quan nghiïn cûáu vaâ phaát triïín cöng lêåp (2009). Böå Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå. 5. Söë liïåu thöëng kï Giaáo duåc, Y tïë, Vùn hoáa vaâ àúâi söëng. Töíng Cuåc Thöëng kï. Nguöìn: &idmid=3 6. Quy hoaåch phaát triïín ngaânh Thû viïån Viïåt Nam àïën nùm 2010 vaâ àõnh hûúáng àïën nùm 2020 (Cùn cûá Quyïët àõnh söë 10/2007/QÀ- BVHTT ngaây 04 thaáng 05 nùm 2007). Nguöìn: 7. Cao Minh Kiïím. Thaânh lêåp Cuåc Thöng tin Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå Quöëc gia- cöåt möëc múái Taâi liïåu tham khaão