Chuyên đề Hợp đồng dân sự vô hiệu -Thực trạng và giải pháp

ch­¬ng dÉn nhËp 1. Lý do, môc ®Ých, ý nghÜa khoa häc cña tiÓu luËn : Trong cuéc sèng ngµy nay, hîp ®ång d©n sù ( H§DS ) lµ giao kÕt ®­îc thùc hiÖn víi mét sè l­îng rÊt lín, th«ng dông vµ phæ biÕn; H¬n thÕ n÷a, trong thùc tiÔn giao l­u d©n sù, nhu cÇu vÒ giao kÕt hîp ®ång d©n sù ®ang trë thµnh vaán ®Ò cÊp thiÕt, phong phó vÒ néi dung, ®a d¹ng vÒ ®èi t­îng. Hµng ngµy cã v« sè c¸c hîp ®ång d©n sù ®­ôïc tho¶ thuËn ký kÕt, tõ nh÷ng hîp ®ång sinh hoïat ®¬n gi¶n thöôøng thÊy , nh­ : göi gi÷ chiÕc xe ®¹p, mua b¸n chiÕc Tivi, c¸i tñ l¹nh, xe m¸y, vay m­în ... , ®Õn nh÷ng hîp ®ång phøc t¹p: Hîp ®ång chuyÓn nh­îng quyÒn sö dông ®Êt, mua b¸n nhµ ë; hîp ®ång dÞch vô vÒ c¸c ®èi t­îng phøc t¹p, lµ thµnh qu¶ cña kyû thuËt c«ng nghÖ cao, ch¼ng h¹n: tho¶ thuËn vÒ dÞch vô mang bÇu thuª, tÆng cho ADN, trøng; nh÷ng hîp ®ång qua fax, th­ ®iÖn tö ... Song vÊn ®Ò ë ®©y lµ tÝnh ph¸p lý cña c¸c tho¶ thuËn giao kÕt trªn, lµ gi¸ trÞ hiÖu lùc cña c¸c hîp ®ång d©n sù nµy cã ®­îc bao ®¶m thi hµnh; Nh×n chung, bªn c¹nh sè l­îng lín H§DS phï hîp víi qui ®Þnh ph¸p luËt , cã gi¸ trò thi hµnh, thùc tr¹ng cßn nhiÒu H§DS v« hiÖu vÉn ®ang tån t¹i, lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc, t×nh tr¹ng H§DS ®­îc giao kÕt gi¶ t¹o, lõa dèi nhau, thùc hiÖn mua b¸n, tÆng cho tµi s¶n thuéc së h÷u cña ng­êi kh¸c, mua b¸n, tÆng cho hµng ho¸ thuéc ®iÒu cÊm cña ph¸p luËt, h×nh thøc hîp ®ång kh«ng tu©n thñ theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt..., x©m ph¹m ®Õn quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c bªn chñ thÓ, g©y thiÖt h¹i nghiªm träng ®Õn lîi Ých c¸ nh©n, lîi Ých x· héi . ViÖc ban hµnh Bé luËt d©n sù vµo n¨m 1995 lµ rÊt kÞp thêi , ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cÊp thiÕt cña giao l­u d©n sù ®ang ngµy mét phong phó, ®a d¹ng, s«i ®éng, nhÊt lµ c¸c qui ®Þnh vÒ H§DS. §Õn nay qua gÇn 10 n¨m thi hµnh, c¸c qui ®Þnh vÒ H§DS ®· ®i vµo cuéc sèng ; Mét mÆt h­íng dÉn c¸ch xö sù cho c¸ nh©n, tæ chøc trong giao l­u d©n sù, mÆt kh¸c taïo c¬ së ph¸p lý ®Ó xaùc ®Þnh quyÒn, nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn trong quan hÖ hîp ®ång, t¹o c¨n cø ®Ó Toµ ¸n vµ c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ H§DS, b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c bªn, gãp phÇn t¹o sù æn ®Þnh vµ lµnh m¹nh trong giao l­u d©n sù, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, giao löu héi nhËp quèc tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc, c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt vÒ H§DS vÉn cßn béc lé nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh bÊt cËp, c¸c qui ®Þnh cã sù chång chÐo, tr¸i ng­îc nhau, ®iÒu ®ã ®· g©y khã kh¨n cho viÖc nhËn thøc còng nh­ ¸p dông c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt vÒ H§DS. KÕt qu¶ dÉn ®Õn tån t¹i rÊt nhiÒu H§DS v« hiÖu trªn thùc tÕ, kh«ng ®em l¹i môc ®Ých c¸c bªn chñ thÓ mong muèn, dÉn ®Õn nhiÒu tranh chÊp, khi gi¶i quyÕt l¹i thiÕu c¬ së ph¸p lý, g©y khã kh¨n cho c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn. V× nh÷ng nguyªn nh©n trªn ®©y bµi vieát nµy ®i s©u nghiªn cøu thùc tr¹ng H§DS v« hiÖu, thèng kª vô viÖc, cËp nhËt néi dung ®Ó tìm ra nhöõng nguyªn nh©n c¬ b¶n, tõ ®ã cã nh÷ng kiÕn nghÞ nhÊt ®Þnh, ®­a ra gi¶i ph¸p nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng, gi¶i quyÕt ®­îc hËu qu¶ ph¸p lý cña H§DS v« hiÖu, b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c bªn chñ thÓ, hoµn thiÖn h¬n n÷a c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt, kÞp thêi ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ daân söï, caùc quan heä veà HÑDS. 2. Ph¹m vi vµ ®èi t­îng nghiªn cøu Ng­êi nghiªn cøu thùc hiÖn chuyªn ®Ò vÒ " Hîp ®ång d©n sù v« hiÖu -Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ", ph¹m vi b¸o c¸o : träng t©m ®i vµo thùc tr¹ng H§DS v« hiÖu, c¸c d¹ng tån t¹i, nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng, ®Ò ra gi¶i ph¸p cô thÓ. V× c¸c lÏ trªn nªn ®èi t­îng c¬ b¶n cña nghiªn cøu nµy lµ:"Hîp ®ång d©n sù v« hiÖu " ( HÑDS voâ hieäu) Hîp ®ång d©n sù : lµ sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn vÒ viÖc x¸c lËp , thay ®æi, chÊm døt quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù ( theo qui ®Þnh taïi ®iÒu 394 - Bé luËt d©n sù ); Hîp ®ång d©n sù ®­îc x¸c ®Þnh lµ cã hiÖu lùc khi hîp ®ång ®­îc giao kÕt tu©n theo ®iÒu kiÖn : Theo qui ®Þnh t¹i ®iÒu 131 _ Bé luËt d©n sù Ng­êi tham gia giao dÞch ph¶i cã n¨ng lùc hµnh vi d©n sù ; Môc ®Ých vµ néi dung cña giao dÞch kh«ng tr¸i ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc x· héi; Ng­êi tham gia giao dÞch hoµn toµn tù nguyÖn ; H×nh thøc cña giao dÞch hoµn toµn phï hîp víi ph¸p luËt . Tu©n theo nguyªn t¾c giao kÕt qui ®Þnh t¹i ®iÒu 395_ Boä luaät daân söï Tù do giao kÕt nh­ng kh«ng ®­îc tr¸i ph¸p luËt , ®¹o ®øc x· héi ; Tù nguyÖn, b×nh ®¼ng, thieän chÝ, hîp t¸c . Hîp ®ång d©n sù bÞ coi lµ v« hiÖu khi : hîp ®ång ñ­îc giao kÕt vi ph¹m c¸c qui ®Þnh nãi trªn, nghÜa lµ hîp ñoàng ñ­îc giao kÕt do lõa dèi , gi¶ t¹o, do nhÇm lÉn, néi dung vi ph¹m ®iÒu cÊm cña ph¸p luËt, tr¸i ®¹o ®øc x· héi, bÞ ®e do¹, Ðp buéc, h×nh thøc kh«ng tuaân thñ theo qui ®Þnh ph¸p luËt . 3. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu V× lµ chuyªn ®Ò nghiªn cøu thùc tr¹ng, ®Ó c¸c sè liÖu chÝnh x¸c, trÝch dÉn ®­îc chi tiÕt, ph¶n ¸nh trung thùc, ng­êi thùc hieän ®· ¸p dông vµ kÕt hôïp hµi hoµ mét sè ph­¬ng ph¸p c¬ b¶n sau: Ph­¬ng ph¸p thèng kª : Trong b¸o c¸o nµy ng­êi thùc hiÖn ®· t×m ®äc chi tiÕt c¸c sè liÖu l­­ tr÷ t¹i sæ thô lý ¸n d©n sù cña TAND thÞ x· An Khª, cña toµ D©n sù - TAND tØnh Gia Lai, sau ®ã thèng kª l¹i tæng sè ¸n thô lý, tæng sè vô viÖc vÒ H§DS v« hiÖu, ®ång thêi ghi nhËn chi tiÕt néi dung v« hiÖu, tõ ®ã x¸c ®Þnh tØ lÖ H§DS v« hiÖu trong thùc tÕ víi sè liÖu cã ®­îc trong qu¶n lý cña c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn Ph­¬ng ph¸p liÖt kª : Tõ c¸c ghi nhËn nãi trªn, ng­êi thùc hiÖn ®· liÖt kª c¸c d¹ng tranh chÊp, ®­a ra tiªu chÝ ph©n lo¹i hîp ®ång v« hiÖu c¬ b¶n ñang tån t¹i. Ph­¬ng ph¸p x· héi häc : Ng­êi thùc hiÖn ph¸t phiÕu th¨m dß thùc tÕ, trao ®æi víi nh÷ng ng­êi cã thÈm quyÒn liªn quan vÒ vÊn ®Ò giao kÕt H§DS ®eå t×m ra c¸c d¹ng tranh chÊp, kh¸i qu¸t ®­îc thùc tr¹ng hîp ®ång v« hiÖu trong thùc tiÔn, x¸c ®Þnh nguyªn nh©n tån t¹i thùc tr¹ng nµy . 4. Néi dung nghiªn cøu Ch­¬ng 1 : Thùc tr¹ng vÒ H§DS v« hiÖu Trong ch­¬ng nµy ng­êi nghiªn cøu nªu lªn c¬ së ph¸p lý cña H§DS, ®­a ra c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ vÒ H§DS, ®ång thêi ghi nhËn c¸c sè liÖu chi tiÕt vÒ H§DS v« hiÖu, ®èi chiÕu sè l­îng H§DS v« hiÖu tån t¹i trong thùc tÕ víi sè l­îng H§DS v« hiÖu ®­îc ®­a ra gi¶i quyÕt t¹i c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn, ®Ó nªu lªn sù ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ, t¸c h¹i nghiªm träng khi c¸c c¬ quan chøc n¨ng kh«ng qu¶n lý ®­îc x¸c thùc c¸c H§DS v« hiÖu trong thùc tiÔn. §ång thêi nªu lªn mét sè néi dung tranh chÊp nhÊt ®Þnh, nh÷ng lÜnh vùc c¬ b¶n mµ kh¶ n¨ng x¶y ra c¸c giao kÕt v« hiÖu nhiÒu, rót ra ®­îc nh÷ng d¹ng v« hiÖu cô thÓ, ph©n lo¹i ra c¸c thùc tr¹ng H§DS v« hiÖu phæ biÕn . Ch­¬ng 2 : Nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p Víi nh÷ng thùc tr¹ng H§DS v« hiÖu nghiªn cøu t¹i ch­¬ng 1, ch­¬ng nµy ®· x¸c ®Þnh ®­îc nguyªn nh©n c¬ b¶n cña thùc tr¹ng H§DS v« hiÖu, ®Ò xuÊt ph­¬ng h­íng cô thÓ nh»m kh¾c phôc thùc tr¹ng, h¹n chÕ giao kÕt H§DS v« hiÖu, gi¶i quyÕt triÖt ®Ó haäu quaû ph¸p lý H§DS v« hiÖu, gãp phÇn vµo c¬ së lý luËn ®Ó söa ®æi, bæ sung nhöõng baát caäp trong ph¸p luËt vÒ H§DS. ch­¬ng 1 Thùc tr¹ng vÒ hîp ®ång d©n sù v« hiÖu PhÇn A : C¬ së ph¸p lý Hîp ®ång d©n sù ( H§DS ) lµ mét giao dÞch d©n sù rÊt phæ biÕn trong giao l­u d©n sù hiÖn nay, thùc tiÔn cuéc sèng viÖc giao kÕt H§DS hiÖn lµ mét ho¹t ®éng th«ng dông, cËp nhËt, phøc t¹p, vµ rÊt cÇn thiÕt nh»m tho¶ m·n c¸c nhu cÇu vÒ ®êi sèng tinh thÇn, ®¸p øng c¸c mong muèn vÒ vËt chÊt, ®¶m b¶o ®­îc quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c bªn chñ thÓ, cã ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi . XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cÊp thiÕt, tõ tÇm quan träng bëi c¸c yªu cÇu cña c¸c quan hÖ vÒ H§DS, c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn ®· kÞp thêi ban hµnh c¸c qui ®Þnh ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ vÒ H§DS . Bé luËt d©n sù naêm 1995 qui ®Þnh vÒ H§DS t¹i c¸c phÇn : ChÕ ®Þnh Hîp ®ång d©n sù ®­îc qui ®Þnh t¹i Ch­¬ng I, II ; PhÇn thø ba vÒ NghÜa vô d©n sù vµ Hîp ®ång d©n sù ; C¸c vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan ®Õn H§DS cßn ®­îc ®iÒu chØnh bëi c¸c qui ®Þnh t¹i c¸c phÇn kh¸c nhau ë Ch­¬ng 5 + PhÇn thø nhÊt : Nh÷ng qui ®Þnh chung ; + PhÇn thø hai : H§DS vÒ chuyÓn nh­îng quyÒn sö dông ®Êt ; + PhÇn thø s¸u : vÒ së h÷u trÝ tuÖ vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ ; + PhÇn thø b¶y : vÒ quan hÖ d©n sù cã yÕu tè n­íc ngoµi . §Ó ®­a vµo ¸p dông thùc tiÔn c¸c qui ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh vÒ H§ DS, thêi gian võa qua, c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn ®· ban hµnh mét sè v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh Bé luËt d©n sù : + NghÞ ®Þnh sè 63/CP ngµy 24 - 10 - 1996 cña ChÝnh phñ, qui ®Þnh chi tiÕt vÒ së h÷u c«ng nghiÖp, tiÕp ®ã lµ th«ng t­ soá 3055/TT - SHCN ngµy 31 - 12 - 1996 h­íng dÉn thñ tôc vÒ viÖc x¸c lËp quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp vµ mét sè thñ tôc kh¸c trong nghÞ ®Þnh 63 ; + NghÞ ®Þnh sè 76/CP, ngµy 29 - 11 - 1996 cña ChÝnh phñ, h­íng dÉn thi hµnh mét sè qui ®Þnh vÒ quyÒn t¸c gi¶ trong Bé luËt d©n sù. GÇn ®©y, Bé v¨n ho¸ th«ng tin d· ban hµnh th«ng t­ h­íng dÉn vÒ hîp ®ång sö dông t¸c phÈm theo qui ®Þnh t¹i Bé luËt d©n sù vµ NghÞ ®Þnh 76/CP ; + NghÞ ®Þnh sè 45/1998/N§-CP, ngµy 01 - 07 - 1998 cña chÝnh phñ , qui ®Þnh chi tiÕt vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ ; + NghÞ ®Þnh 165/199/N§-CP, ngµy 19 - 11 - 1999 cña ChÝnh phñ vÒ giao dÞch b¶o ®¶m + NghÞ quyÕt sè 58/1998/NQ-UBTVQH10, ngµy 20 -08 - 1998 vÒ giao dÞch d©n sù vÒ nhµ ë ®­îc x¸c lËp tr­íc ngµy 01 - 07 -1991 ; Thêi gian gÇn ®©y t¹i kú hôïp Quèc Hoäi vµo th¸ng 10, 11 n¨m 2004 cuõng ®· th«ng qua nhieàu dù luËt cã liªn quan ®Õn quan hÖ H§DS. Ngoµi ra c¸c qui ®Þnh ®iÒu chØnh quan hÖ vÒ H§DS cßn ñ­îc qui ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c + C¸c H§DS liªn quan ®Õn quyÒn sö dông ®Êt ®­îc qui ®Þnh trong luËt ®Êt ®ai 1993, luËt ®Êt ®ai n¨m 2003, NghÞ ®Þnh 181/2004/N§-CP ; + C¸c v¨n b¶n vÒ hîp ®ång vay tµi s¶n ... PhÇn B : Thùc tr¹ng Qua thùc tiÔn thi hµnh Bé luËt d©n sù, c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt vÒ quan hÖ H§DS cho thÊy, c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt d©n sù n­íc ta, nh×n chung cã tiÕn bé, t­¬ng ®èi hoµn thiÖn vµ ®Çy ®ñ, ®iÒu chØnh hÇu hÕt c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n trong quan hÖ vÒ d©n sù, kû thuËt lËp ph¸p coù tiÕp thu nh÷ng tinh hoa lËp ph¸p qua c¸c thêi kú, néi dung phï hîp víi ®Æc thï kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña ®Êt n­íc, ®Æc thï d©n téc. Song c¸c qui ®Þnh vÒ quan hÖ H§DS còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, bÊt cËp bëi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®a d¹ng, n¨ng ®éng, phøc t¹p lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, ®êi sèng ®i lªn, tr×nh ®é d©n trÝ n©ng cao, nhu cÇu giao dÞch ngµy cµng ph¸t sinh, trôû neân cÊp thiÕt ®èi víi mäi c¸ nh©n vµ tæ chøc, h¬n n÷a chÞu ¸p lùc lín trong qu¸ tr×nh hoäi nhËp Quèc tÕ, toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi. KÕt qu¶ cña nh÷ng tån t¹i trªn dÉn ®Õn mét thùc tr¹ng c¸c H§DS v« hiÖu rÊt ®¸ng kÓ, x©m ph¹m nghiªm träng ®Õn quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c bªn chñ thÓ, ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn sù æn ®Þnh , ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, nguy h¹i ®Õn ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. Nh­ vËy bªn c¹nh sè l­îng c¸c H§DS cã hiÖu lùc thi hµnh ®em l¹i lîi Ých chÝnh ®¸ng cho c¸c bªn, th× con sè c¸c H§DS v« hiÖu còng kh«ng ph¶i nhá, vÊn ®Ò ë ®©y lµ nhöõng giao kÕt v« hiÖu ®ã kh«ng ®­îc c¸c c¬ quan thÈm quyÒn qu¶n lý, ®a sè vÉn ®­îc thùc hiÖn trong thùc tÕ ; Bµn vÒ thùc tr¹ng H§DS v« hiÖu, chuùng ta cÇn ph¶i ®Ò cËp ®Õn hai vÊn ®Ò c¬ b¶n : Thø nhÊt : H§DS v« hiÖu - Thùc tr¹ng vµ vÊn ®Ò qu¶n lý, gi¸m s¸t vÒ H§DS v« hiÖu Qua ®iÒu tra kh¶o s¸t thùc tÕ cho thÊy, c¸c quan hÖ vÒ H§DS ®­îc giao kÕt kh«ng ®óng qui ®Þnh ph¸p luËt ®ang tån t¹i víi sè l­îng lín trong giao l­u d©n sù, tuy nhiªn vÊn ®Ò ë ®©y lµ, con sè vÒ H§ DS v« hiÖu lµ mét con sè Èn , nghÜa lµ c¸c H§DS v« hiÖu ®­îc giao kÕt lµ rÊt lín, ®­îc giao kÕt hµng ngµy, hµng giê, nh­ng hîp ®oàng vÉn ®­îc thùc hiÖn, chÊm døt ; Sè c¸c H§DS v« hiÖu ®­îc gi¶i quyÕt taïi caùc cô quan cã thÈm quyÒn kh«ng nhiÒu, ®Ó l¹i hËu qu¶ phøc t¹p, x©m h¹i ®Õn quyÒn lîi hîp ph¸p cña c¸c bªn, cña nh÷ng ng­êi kh¸c cã liªn quan, g©y khã kh¨n cho viÖc gi¶i quyÕt cuûa c¬ quan cã thÈm quyÒn, x¸o trén trËt tù ®¹o ®øc, x· héi. §iÒu nµy cã thÓ nhËn thÊy chi tiÕt h¬n qua nh÷ng thèng kª d­íi ®©y B»ng ph­¬ng ph¸p th¨m dß x· héi häc, ®iÒu tra thùc tiÔn , ®Æt c©u hái víi 25 ng­êi +Hái : Khi cã nhu cÇu vÒ vèn, b¹n th­êng ®i vay ë ®©u, l·i suÊt bao nhiªu ? => Cã 17 ng­êi tr¶ lêi : Th­êng ®i vay chç b¹n bÌ bªn ngoµi, nhanh h¬n, l·i suÊt kho¶n 2 - 3% mét th¸ng; +Hái : Khi ®i b¸n xe m¸y - taøi saûn lµ së h÷u cña 2 vî chång , theo b¹n bªn b¸n ai ký vµo giÊy b¸n xe ? => Cã 12 ng­êi tr¶ lêi : th× xe cña t«i , t«i ®øng tªn trong " Cµ vÑt " th× t«i cã quyÒn mua b¸n , t«i lµ ng­êi ký Con sè nµy ph¶n ¸nh r»ng : cã tõ 60 ®Õn 70% c¸c bªn khi giao kÕt sÏ thiÕt lËp vµ thùc hiÖn c¸c H§DS v« hiÖu. Trong khi baèng phöông phaùp tra cöùu , thèng kª caùc soá lieäu taïi toøa aùn caùc caáp : Theo hå s¬ thô lý ¸n d©n sù t¹i Toµ ¸n, ®¬n th­ khiÕu n¹i t¹i c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn, th× c¸c khiÕu n¹i, khëi kiÖn vÒ H§DS l¹i thÓ hiÖn b»ng con sè rÊt khiªm tèn, thËt vËy, Theo sè liÖu l­u tr÷ t¹i TAND thÞ x· An Khª _ tØnh Gia Lai N¨m 2003: +Tæng sè ¸n d©n sù ®­îc thô lý lµ : 62 vô ; +Trong ®ã, tæng sè khëi kiÖn vÒ H§DS v« hiÖu : Kh«ng cã thô lý Sè liÖu trªn ®­îc kyù tæng kÕt ®Õn ngµy 31 th¸ng 12 n¨m 2003 N¨m 2004 : +Tæng sè ¸n d©n sù ®­îc thô lý lµ : 52 vô +Trong ®ã tæng sè c¸c khëi kiÖn vÒ yªu cÇu tuyªn bè H§DS v« hiÖu, huû H§DS chØ cã : 3 vô Sè liÖu nµy ®­îc ký tæng kÕt ®Õn ngµy 31 th¸ng 10 n¨m 2004 Theo sè liÖu l­u trö t¹i Toµ d©n sù - TAND tØnh Gia Lai N¨m 2004 : +Tæng sè ¸n d©n sù ®· thô lý (s¬ thÈm vµ phóc thÈm) lµ : 48 vô +Trong ®ã c¸c khëi kiÖn vÒ yªu cÇu huû H§DS, tuyªn bè H§ DS v« hiÖu lµ : 12 vô Sè liÖu nµy ®­îc ký tæng kÕt ®Õn ngµy 31 th¸ng 10 n¨m 2004 Qua c¸c thèng kª trªn cho thÊy, H§DS v« hiÖu hiÖn nay ®ang tån t¹i rÊt nhiÒu, song vÊn ®Ò nghiªm träng lµ, thùc tr¹ng nµy kh«ng n»m trong sù qu¶n lý cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng, H§DS v« hiÖu ®­îc thùc hiÖn ngoµi tÇm kiÓm so¸t, gi¸m s¸t cña c¬ quan cã thÈm quyÒn, kh«ng tu©n theo sù ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt ; Khi mét H§DS v« hiÖu ®­îc giao kÕt, thùc hiÖn, còng cã nghÜa lµ mét hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt ®­îc thùc thi trªn thùc tÕ, g©y x©m h¹i ®Õn quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c ®­¬ng sù, ¶nh h­ëng ®Õn qu¶n lý nhµ n­íc, vi ph¹m nghiªm träng ph¸p chÕ XHCN. Chóng cÇn ph¶i kip thêi ®iÒu chØnh vµ gi¸m s¸t . Thöù hai : Thùc tr¹ng vÒ c¸c d¹ng H§DS v« hiÖu c¬ b¶n Th«ng qua ®iÒu tra thùc tiÔn, th¨m dß ý kiÕn trong quÇn chóng, kÕt hîp vieäc nghiªn cøu hå s¬ c¸c vô ¸n taïi TAND, ®¬n th­ khiÕu n¹i, tè c¸o t¹i UBND c¸c cÊp, vµ c¸c c¬ quan ban ngµnh kh¸c, cã thÓ tæng kÕt ®­îc nh­ sau: C¨n cø vµo ph¹m vi c¸c QHXH vÒ H§DS ®· ®­îc ph¸p luËt t¸c ®éng, hay ch­a, hiÖn nay thùc tr¹ng vÒ H§DS v« hiÖu tån t¹i d­íi hai lo¹i c¬ b¶n : H§DS v« hiÖu do vi ph¹m ph¸p luaät vÒ H§DS ( Lo¹i hîp ®ång nµy ®· ®­îc ph¸p luËt dù liÖu vµ ®· cã quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh, nh­ng viÖc giao kÕt hîp ®ång vi ph¹m c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt ) ; H§DS v« hiÖu do c¸c ®èi t­îng giao kÕt cña hîp ®ång ch­a ®­îc ph¸p luËt ®iÒu chØnh( Mét sè QHXH vÒ H§DS ch­a ®­îcph¸p luËt dù liÖu, ch­a cã QPPL ®iÒu chØnh,nªn viÖc giao kÕt hîp ®ång kh«ng cã c¬ së ph¸p lý ), nãi c¸ch kh¸c, c¸c ®èi t­îng giao kÕt cña hîp ®ång ch­a ®­îc ph¸p luËt d©n sù nãi chung, ph¸p luËt vÒ H§DS nãi riªng dù liÖu ®Õn, vµ còng ch­a cã mét qui ph¹m ph¸p luËt nµo kh¸c ®Ò cËp, ch¼ng h¹n : hîp ®ång mang bÇu thuª, tÆng cho trøng, ADN, hay c¸c lo¹i H§DS ký qua fax, giao kÕt b»ng th­ ®iÖn tö . . . 1.1. H§DS v« hiÖu do vi ph¹m ph¸p luËt vÒ H§DS ( Cã PL ®iÒu chØnh, nh­ng viÖc giao kÕt hîp ®ång kh«ng tu©n thñ hoÆc vi ph¹m PL ) Thùc tr¹ng v« hiÖu naøy hiÖn kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n, bøc xóc trong d­ luËn, thÕ nh­ng ®©y lµ tån t¹i vi ph¹m nghiªm träng ph¸p luËt d©n sù. MÆc dï nh÷ng quan hÖ vÒ H§DS nµy ®· ®­îc rÊt nhieàu chÕ ®Þnh luËt, ngµnh luËt t­¬ng ®èi hoµn thiÖn, chi tiÕt, ®Çy ®ñ ®iÒu chØnh, tuy nhiªn víi nhiÒu nguyªn do kh¸c nhau, kh¸ch quan cã, chñ quan cã, thªm vµo ®ã lµ sù vËn ®éng ph¸t triÓn phøc t¹p cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ®· t¹o nªn tån t¹i phong phó vµ ®a d¹ng vÒ H§DS v« hiÖu, trong tr­êng hîp nµy gåm c¶ nh÷ng H§DS v« hiÖu mét phÇn, H§DS v« hiÖu toµn bé, H§DS v« hiÖu vÒ néi dung, v« hiÖu vÒ h×nh thøc. 1.1.1. H§DS v« hiÖu do vi ph¹m ph¸p luËt H§DS vÒ néi dung §èi víi c¸c H§DS v« hiÖu nµy lµ c¸c ®iÒu kho¶n kh¸c nhau trong hîp ®ång kh«ng tu©n thñ theo qui ®Þnh ph¸p luËt hoÆc vi ph¹m ph¸p luËt H§DS, hoÆc thiÕu c¸c ñiÒu kho¶n c¬ baûn mµ qui ®Þnh ph¸p luËt H§DS b¾t buéc cÇn ph¶i cã..., ch¼ng h¹n : ®èi t­îng giao kÕt cña hîp ®ång mua b¸n lµ tµi s¶n kh«ng thuéc së h÷u cña bªn b¸n, hoÆc lµ tµi s¶n thuéc së chung cña vî, chång, trong hîp ®ång vay tµi s¶n th× l·i suÊt cho vay l¹i qu¸ cao, c¸c H§DS vÒ chuyÓn nh­îng ®Êt th× QSD§ ®­îc chuyÓn nh­îng sai môc ®Ých sö dông... , phæ biÕn cã c¸c H§DS v« hiÖu trong c¸c tr­êng hîp: C¸c H§ DS v« hiÖu do cã néi dung vi ph¹m ®iÒu cÊm ph¸p luËt vµ tr¸i ®¹o ®øc x· héi ( § 137_BLDS ) H§DS v« hiÖu nµy lµ giao dÞch d©n sù v« hiÖu ®­îc qui ®Þnh t¹i ®iÒu137 B« luËt d©n sù. §©y lµ thùc tr¹ng hîp ®ång v« hiÖu Èn, nghÜa lµ c¸c hôïp ®ång v« hieäu nµy kh«ng ®­îc l­u gi÷, th«ng kª t¹i TAND hoÆc c¬ quan cã thÈm quyÒn, nh­ng qua sè liÖu thèng kª x· héi häc, th× ®©y l¹i lµ mét con sè ®aùng quan t©m C¸c H§DS nµy lµ c¸c tho¶ thuËn mua b¸n hµng ho¸ quèc cÊm, nh­ : ma tuý, ®å cæ, ®éng thùc vËt rõng cÊm s¨n b¾t, mua b¸n ; c¸c tho¶ thuËn vÒ vay tµi s¶n víi l·i suÊt cao ; c¸c hîp ®ång mua b¸n, tÆng cho quyÒn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp nh­ng ng­êi ñöôïc nhËn QSD§ l¹i kh«ng cã nhu cÇu sö dông ®Êt theo qui ®Þnh luËt ®Êt ®ai 1993 ; ChuyÓn nh­îng QuyÒn SD ®Êt kh«ng cã hîp ®ång... +C¸c hîp ®ång vay tµi s¶n l·i suÊt cao XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu th­êng ngµy vèn s¶n xuÊt, kinh doanh, do èm ®au, c­íi sinh, c¸c chñ thÓ cã yªu cÇu vay m­în nhanh chãng ( vay nãng ), thñ tôc ®¬n gi¶n, tiÖn lîi, nªn c¸c bªn ®· giao kÕt hîp ®ång vay tµi s¶n gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau, khi ®ã thñ tuïc vay ®¬n gi¶n, vèn vay cËp nhËt, ®¸p øng kÞp thêi theo yªu cÇu, nÕu hîp ®ång vay cã thÕ chÊp th× kh«ng cÇn c«ng chøng , chøng thùc, ng­îc l¹i l·i suÊt vay th­êng cao h¬n rÊt nhiÒu so víi qui ®Þnh l·i suÊt tèi ®a mµ Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam qui ®Þnh ( th«ng th­êng 2% ®Õn 3% trªn 1 ngµy 1 ngµy, thËm chÝ lªn ®Õn 10% ®Õn 15% trªn 1 th¸ng ) . +C¸c hîp ®ång mua b¸n vi ph¹m ph¸p luËt HiÖn nay trªn ®Þa bµn Gia Lai nãi riªng, khu vùc c¸c tØnh t©y nguyªn, miÒn nói nãi chung ®ang diÔn ra t×nh tr¹ng mua b¸n xe m¸y, khai th¸c gç tr¸i phÐp mét c¸ch å ¹c . Do ®Æc thï nÒn kinh tÕ ë nh÷ng ®Þa ph­¬ng nµy lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, lµm n­¬ng rÉy , khai thaùc röøng, kinh doanh gç, trong khi ®ã laõnh thoå gaàn bieân gôùi, ®­êng x¸, ®Þa h×nh laø c¸c ®­ôøng d· chiÕn, ®­êng mßn, s×nh lÇy, ®åi dèc dÉn ®Õn nhu caàu vÒ c¸c lo¹i ph­¬ng tiÖn vËn t¶i rÎ, ®éng c¬ m¹nh, ®Ó l­u th«ng trªn c¸c ®­êng rõng nói, dèc tr¬n; §¸p øng c¸c yªu cÇu ®ã chØ cã nh÷ng lo¹i xe nh­ : Citi Hµn Quèc, DH, " xe 67 " cña NhËt, cã ®iÒu tån t¹i ë ñ©y lµ hÇu hÕt nh÷ng xe nµy ®Òu cã nguån gèc nhËp lËu,kh«ng cã kª khai ®ãng thuÕ H¶i quan, dÉn ®Õn c¸c hîp ®ång mua b¸n xe d¹ng nµy rÊt ®¬n gi¶n, c¸c bªn mua b¸n víi nhau b»ng giÊy "viÕt tay", c¸c beân tho¶ thuËn gi¸ c¶, thanh to¸n cho nhau ,nhËn xe, kh«ng cÇn biÓn sè kiÓm so¸t , kh«ng cÇn giÊy tôø ®¨ng ký; Bªn c¹nh , nhu cÇu vÒ gç còng kh«ng kÐm phÇn cÊp thiÕt, thªm vµo ®ã tµi nguyªn röøng cña c¸c ®Þa phöông naøy rÊt phong phó, ®a d¹ng, víi nhiÒu nguån khai th¸c kh¸c nhau, hîp ph¸p cã , bÊt hîp ph¸p cã. Song phÇn lín c¸c H§DS mua b¸n gç ®Ó x©y dùng th× c©y gç ñ­îc mua b¸n lµ goã khai th¸c tr¸i phÐp ( gç lËu ), thÕ nh­ng,khi c©y gç thµnh phÈm ®­îc giao cho c¸c bªn t¹i c«ng trình th× kh«ng ai kiÓm tra, hiÓn nhiªn c©y gç thµnh phÈm ®ã trë thµnh gç ®­îc mua b¸n hîp ph¸p. C¸c H§DS v« hiÖu do c¸c ®iÒu kho¶n c¬ b¶n cßn thiÕu, ch­a phï hîp, hoÆc vi ph¹m ph¸p luËt vÒ H§DS Thùc tr¹ng v« hiÖu nµy ®ang rÊt phæ biÕn trong giao l­u d©n sù, néi dung c¸c lo¹i hîp ®ång v« hiÖu nµy th­êng thiÕu ®iÒu kho¶n theo quy ®Þnh ph¸p luËt, ®èi t­îng giao kÕt vi ph¹m c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt d©n sù, ph¸p luËt vÒ H§DS, cã nhiÒu vi ph¹m kh¸c nhau, hîp ®ång mua b¸n tµi s¶n kh«ng thuéc së h÷u cña m×nh, hoÆc tµi s¶n chung cña vî , chång chØ do mét ng­êi vî hay chång ®em b¸n, hîp ®ång cÇm cè ,thÕ chÊp tµi s¶n cã ®¨ng ký së h÷u nh­ng bªn cÇm cè kh«ng ph¶i lµ ng­êi cã tªn theo giÊy ®¨ng ký, hîp ®ång x©y dùng nhµ kh«ng cã giÊy phÐp x©y dùng... . PhÇn lín c¸c H§DS nµy vi ph¹m qui ®Þnh cña ph¸p luËt lµ do c¸c bªn chñ thÓ gi¶ t¹o, nhÇm lÉn, lõa dèi nhau, kÕt qu¶ H§DS v« hiÖu theo qui ®Þnh t¹i ®iÒu 138, 141, 142 Bé luËt d©n sù. VÒ mÆt ph¸p lý, tuy ®èi t­îng nµy ®­îc ph¸p luËt d©n sù, ph¸p luËt vÒ H§DS qui ®Þnh t­ong ®èi ®Çy ®ñ, chi tiÕt vµ chÆt chÏ, c¸c bªn hoÆc do kh«ng nhËn thøc ®óng ®¾n, hoÆc cè t×nh vi ph¹m, thùc hiÖu giao kÕt c¸c H§DS vi ph¹m ph¸p luËt; +C¸c H§DS mua b¸n tµi s¶n thuéc së h÷u ng­êi kh¸c H§DS v« hiÖu d¹ng nµy, ®èi t­îng hîp ®ång th­êng g©y nªn tranh chÊp lµ c¸c tµi s¶n cã ®¨ng ký quyÒn së h÷u; Víi nh÷ng lo¹i tµi s¶n cã ®¨ng ký quyÒn së h÷u ph¸p luËt d©n sù qui ®Þnh : khi thùc hiÖn giao kÕt mua b¸n, tÆng cho..., c¸c bªn ph¶i lËp hîp ®ång b»ng v¨n b¶n cã c«ng chøng , chøng thùc, nÕu liªn quan ®Õn QSD ®Êt th× ph¶i ®­îc c¬ quan cã thÈm quyÒn cho phÐp, nÕu lµ tµi s¶n chung cña vî-chång, th× ph¶i cã sù ®ång ý cña c¶ hai, qui ®Þnh lµ vËy , thùc tiÔn c¸c bªn vÉn lõa dèi nhau, nhÇm lÉn, gi¶ m¹o ®Ó giao kÕt; C¸c hîp ®ång mua b¸n tµi s¶n mµ tµi s¶n lµ tµi s¶n cã ®¨ng ký së h÷u , thuéc së h÷u chung cña vî chång, th­êng ng­êi ®øng tªn trong giÊy ®¨ng ký tù ý mua b¸n, tÆng cho mµ kh«ng cÇn cã sù ®ång ý cña ng­êi kia, hîp ®ång mua b¸n mµ tµi s¶n mua b¸n lµ di s¶n thõa kÕ, chia cho nhiÒu ng­êi, mét ng­êi h­ëng thõa kÕ tù ý ®em b¸n mµ ch­a cã sù ®ång ý cña c¸c ®ång thõa kÕ kh¸c, tù ý cÇm cè tµi s¶n thuéc së h÷u cña kh¸c..., mét sè dÉn chøng d­íi ®©y sÏ gióp chóng ta nh×n nhËn vÊn ®Ò nµy cô thÓ vµ s©u s¾c h¬n -Theo b¶n ¸n sè : 14 / SST , ngµy 25 th¸ng 08 n¨m 2000 cña TAND Tp. Pleiku_tØnh Gia Lai : ChÞ T.T. Thuû vµ anh N.V. Nh©n lµ vî chång, hai ng­êi cã mua xe « t« hiÖu Huyn-Dai, ®©y lµ tµi s¶n chung cña vî chång, chÞ Thuû ®øng teân trong gaáy ®¨ng ký së h÷u xe; Ngµy 16 - 03 - 1999 chÞ Thuûy vµo Tp. Hå ChÝ Minh ®Ó ch÷a bÖnh, ë nhµ , anh N.V. Nh©n ®· tù ý b¸n chiÕc xe « t« nãi trªn cho baø L.T. Hoa Hîp ®ång mua b¸n xe do UBND cÊp x· x¸c nhËn, ch÷ ký cña chÞ T.T.Thuû lµ do anh N.V. Nh©n gi¶ m¹o TAND cÊp s¬ thÈm ®· tuyªn hîp ®ång mua b¸n xe treân lµ v« hiÖu do gi¶ t¹o theo ®iÒu 138 - Bé luËt d©n sù -Theo hå s¬ thô lý sè: 60 / DSST, ngµy 26 - 11 - 2002 cña TAND thÞ x· An Khª ¤ng T.T.C«ng cã vay thÕ chÊp t¹i Ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, chi nh¸nh An Khª ( NH-AK ) Tµi s¶n thÕ chÊp : xe « t« nh·n hiªô Kaz-Maz Khi ®Õn h¹n tr¶ nî, «ng C«ng ®· kh«ng tr¶ ñ­îc nî; NH-AK tiÕn hµnh tÞch biªn, b¸n ph¸t m·i xe noùi trªn, khi ®ã «ngT.D.TiÕn lµ ng­êi ®Êu gi¸ tróng xe Kaz Maz trªn Tuy nhiªn hîp ®ång mua b¸n xe gi÷a «ng TiÕn vµ NH-AK trong cuéc ®Êu gi¸ bÞ toµ ¸n tuyªn lµ v« hiÖu Lý do : Trong biªn b¶n ph¸t m·i tµi s¶n xiÕt nî, «ng Coâng ®aõ ký nhËn vµo biªn b¶n, nh­ng biªn b¶n thiÕu hå s¬ ®Ó thÓ hiÖn r»ng «ng C«ng muèn b¸n døt ®iÓm chiÕc xe, mµ chØ cã ý nghÜa r»ng «ng C«ng chØ ký x¸c nhËn ®ång ý cho NH-AK kª biªn mµ th«i Nãi c¸ch kh¸c : NH-AK chØ kª biªn xe « t« cña «ng C«ng, quyÒn së h÷u vÉn cña «ng C«ng , nh­ vËy NH-AK ®· ph¸t m·i xe « t« Kaz-Maz khi kh«ng cã uû quyÒn cña chñ së h÷u, tøc kh«ng cã sù chÊp thuËn cña «ng C«ng. -Theo hå s¬ thô lý ¸n l­u tr÷ t¹i TAND thÞ x· An Khª ( Hå s¬ nµy hiÖn ch­a ®­îc xet xö, ng­êi nghiªn cøu kh«ng tiÖn nªu sè thô lý ) Nguyªn bµ L. NhÉn cã quyÒn sö dông nhµ ë g¾n liÒn víi ®Êt ë, lóc cßn sèng : Bµ NhÉn ®· viÕt di chóc thø nhÊt ®Ó l¹i c¨n nhµ nãi trªn cho ch¸u néi lµ «ng H. Khoa Nh­ng v× t×nh c¶m cña «ng Khoa kh«ng tèt, nªn bµ NhÉn ®· viÕt l¹i di chóc thø hai, ®Ó c¨n nhµ nãi trªn cho ch¸u ngo¹i lµ bµ D.T. BÝch. Khi bµ NhÉn mÊt, bµ BÝch ®i lµm ¨n xa ch­a vÒ, kho¶n mét thêi gian sau, «ng Khoa ®· cÇm di chuc thø nhÊt cïng giÊy khai tö cña bµ NhÉn lµm thñ tôc nhËn di s¶n thõa kÕ, tiÕp n÷a, «ng Khoa ®· b¸n c¨n nhµ thõa kÕ cho «ng Hïng Sau nµy bµ BÝch vÒ ®· khëi kiÖn ®ßi l¹i nhµ, nh­ vËy di chóc thø hai ®· cã hiÖu lùc thi hµnh, bµ BÝch lµ ng­êi thõa kÕ hîp ph¸p, dÉn ®Õn hîp ®ång mua b¸n gi÷a «ng Khoa vµ «ng Hïng lµ v« hiÖu, v× ®èi t­îng mua b¸n ( c¨n nhµ ) kh«ng thuéc së h÷u cña ng­êi b¸n lµ «ng Khoa, mÆc dï hîp ®ång mua b¸n ®· thùc hiÖn ®óng theo thñ tôc ph¸p luËt qui ®Þnh. +C¸c H§DS v« hiÖu do cã c¸c ®iÒu kho¶n kh¸c vi ph¹m ph¸p luËt D­íi c¬ chÕ cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, boä mÆt x· héi ngµy cµng thay ®æi, ®êi sèng æn ®Þnh , khÊm kh¸ h¬n, t¹o nªn mét diÖn m¹o míi vÒ c¸c nhu cÇu vËt chÊt , nhÊt lµ c¸c nhu c©u vÒ nhµ ë ,nhu caàu veà xaây döïng, chuyeån nhöôïng ®Êt ®ai... LÜnh vùc hîp ®ång vÒ x©y dùng nhµ ë ®­îc ph¸p luËt vÒ H§DS qui ®Þnh rÊt cô thÓ, khi x©y dùng nhµ ë , c«ng tr×nh kiÕn tróc ph¶i cã dù to¸n thiÕt kÕ c«ng tr×nh, giÊy pheùp cña c¬ quan x©y dùng, sù phª duyÖt cña UBND cÊp cã thÈm quyÒn ... Thùc tÕ vÉn cßn rÊt nhiÒu vi ph¹m nghiªm träng, nhiÒu H§DS x©y dùng v« hiÖu do vi ph¹m c¸c qui ®Þnh nµy, phÇn nhiÒu c¸c hîp ®ång x©y dùng nhµ ë kh«ng cã giÊy phÐp x©y dùng, thieáu b¶n dù to¸n thiÕt kÕ c«ng tr×nh, ch­a cã sù cho phÐp cña UBND cÊp cã thÈm quyÒn. Ngoµi ra cßn cã c¸c hîp ®ång x©y dùng nhµ ë trªn ®Êt sö dông vµo môc ®Ých kh¸c, kh«ng ®­îc lµm nhµ ë trªn ®Êt sö dông vaøo môc ®Ých saûn xuÊt n«ng nghiÖp, ®Êt sö dông vµo môc ®Ých nu«i trång thuû s¶n, c¸c hîp ®ång x©y dùng nhµ ë trªn ®Êt thuéc hµnh lang b¶o vÖ an toµn ®ª ®iÒu, hµnh lang b¶o vÖ an toµn c¸c c«ng tr×nh c«ng céng kh¸c ...§iÒu ®ã ®· g©y nguy c¬ ®e do¹ sù an toµn c¸c c«ng tr×nh c«ng céng, g©y nguy c¬ ®e do¹ vÒ an toµn tÝnh m¹ng con ng­êi, t¹o khã kh¨n cho qu¶n lý nhµ n­íc vÒ c«ng tr×nh, ®« thÞ ,g©y ¶nh h­ôûng nghiªm träng lîi Ých x· héi. Trªn ®©y lµ nh÷ng thùc tr¹ng hîp ®ång v« hiÖu rÊt nghiªm träng, lµ phÇn ch×m nguy hiÓm cña t¶n b¨ng lín vÒ H§DS v« hiÖu trong giao l­u d©n sù hiÖn nay, g©y thiÖt h¹i cho c¸c lîi Ých chÝnh ®¸ng, mÊt trËt tù qu¶n lý nµ n­íc ®e do¹ ph¸p chÕ XHCN. 1.1.2. H§DS v« hiÖu do vi ph¹m qui ®Þnh ph¸p luËt vÒ hình thöùc H§DS Lo¹i H§DS v« hiÖu nµy ®­îc qui ®Þnh t¹i ®iÒu 139, Bé luËt d©n sù. §Ó x¸c ®Þnh mét H§DS ph¶i ký kÕt theo h×nh thøc nµo, do nhiÒu nguån luËt kh¸c nhau ®iÒu chØnh, B« luËt d©n sù 1995; NQ 58/ 1998/ NQ-UBTVQH10, ngµy 20 th¸ng 08 n¨m 1998 vÒ giao dÞch d©n sù vÒ nhµ ë ®­îc x¸c lËp tr­íc ngµy 01 th¸ng 07 n¨m 1991, LuËt ®Êt ®ai 1993, LuËt ®Êt ®ai 2003 _ PhÇn vÒ hîp ®ång chuyÓn nh­îng QSD ®Êt, hîp ®ång cho thuª, thÕ chÊp, gi¸ trÞ QSD ®Êt, hoÆc cã liªn quan ®Õn QSD ®Êt... D¹ng tån t¹i H§DS v« hiÖu do kh«ng tu©n thñ qui ®Þnh vÒ h×nh thøc Ýt phong phó, ®a d¹ng, chØ gåm hai lÜnh vùc c¬ b¶n: Lo¹i hîp ®ång cã liªn quan ®Õn tµi s¶n ph¶i ®¨ng ký quyÒn së h÷u, tµi s¶n khi mua b¸n ph¶i ®¨ng ký giao dÞch b¶o ®¶m; c¸c H§DS cã liªn quan ®Õn quyÒn sö dông ®Êt vµ nhµ ë. Tuy d¹ng hîp ®ång v« hiÖu nµy kh«ng phong phó ,®a d¹ng vÒ lÜnh vùc vi ph¹m, song ®©y lµ c¸c hîp ®ång v« hiÖu cã sè vô viÖc tranh chÊp phæ biÕn, bøc xóc nhÊt hiÖn nay, lµ mét lÜnh vùc cÊp thiÕt, cã nhiÒu tranh luËn, lµ vÊn ®Ò thêi sù nãng báng lu«n ®­îc ®Ò cÊp t¹i c¸c cÊp, c¸c ngµnh . NhÊt lµ c¸c H§DS cã liªn quan ®Õn QSD ®Êt , nhµ ë , hå s¬ khëi kiÖn, khiÕu n¹i ®ang chiÕm phÇn lín trong thô lý cña TAND, hå s¬ l­u tr÷ t¹i UBND c¸c cÊp ( theo thèng kª cã ®­îc t¹i l­u tr÷ cña toµ daân sù _ TAND tØnh Gia Lai, n¨m 2004, tæng sè ¸n d©n sù thô lý lµ 48 vô, trong ®ã cã 12 vô yªu vÇu huû H§DS, tuyªn b« H§DS v« hiÖu,th× chiÕm ®Õn 9 vô cã liªn quan ®Õn hîp ®ång chuyÓn nh­îng QSD ®Êt,mua b¸n nhµ ë ) Nh×n chung tr­ôøng hîp nµy tån t¹i d­íi 2 thùc tr¹ng : C¸c H§DS v« hiÖu do kh«ng tu©n thñ vÒ h×nh thøc cã liªn quan ®Õn QSD ®Êt C¸c H§DS lo¹i nµy ph¸p luËt d©n sù, ph¸p luËt ®Êt ®ai qui ®Þnh râ r»ng: -Hîp ®ång ph¶i ®­îc laäp thµnh v¨n b¶n, ph¶i cã c«ng chøng , chøng thùc, ®­îc sù cho phÐp cña c¬ quan cã thÈm quyÒn, coù x¸c nhËn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng lµ ®Êt kh«ng cã tranh chÊp ; -§Êt ®· ®­îc c¬ quan cã thÈm quyÒn cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt . Qui ®Þnh lµ vËy, song t¹i TAND, UBND c¸c cÊp hiÖn nay, hÇu hÕt c¸c hîp ®ång bÞ khëi kiÖn ,khiÕu n¹i ®Òu kh«ng tu©n thñ theo thñ tôc, h×nh thøc ®· qui ®Þnh. +§èi víi nh÷ng hîp ®ång chuyÓn nh­îng QSD ®Êt ®­îc ký kÕt tr­íc ngµy 01 th¸ng 07 n¨m 2004,®a sè lµ hîp ®ång ®­îc x¸c nhËn , chøng thùc kh«ng ®óng thÈm quyÒn ( c¸c hîp ®ång ®­îc giao kÕt trong thêi gian nµy luËt ®Êt ®ai qui ®Þnh lµ do phßng c«ng chøng, hoÆc UBND cÊp huyÖn lµ c¬ quan cã thÈm quyÒn chøng nhËn ), phÇn lín c¸c hîp ®ång l¹i lµ giÊy viÕt tay, chØ do UBND caáp x· chøng thùc, hoÆc do khãm tr­ëng, tæ tr­ëng tæ khu phè ký nhËn, lµm chøng ( ®iÓn h×nh cña c¸c tr­êng hîp nµy lµ hîp ®ång chuyÓn nh­îng QSD ®Êt, hîp ®ång thÕ chÊp gi¸ trÞ QSD ®Êt ®Ó vay tiÒn gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau,lo¹i thÕ chÊp nµy ®«i khi lµ giao kÕt b»ng hîp ®ång miÖng...); ®Êt ®­îc chuyÓn nh­îng ,tÆng cho ch­a cã giÊy chøng nhËn QSD ®Êt.. . +Riªng ®èi víi c¸c H§DS liªn quan ®Õn QSD ®Êt ®­îc ký tõ ngµy 01 th¸ng 07 n¨m 2004 trë ®i ( ngµy luËt ®Êt ®ai 2003 cã hiÖu luËt thi hµnh ) th× vi ph¹m ng­îc l¹i. Theo qui ®Þnh cña luËt ®Êt ®ai 2003, phÇn c¸c H§DS liªn quan ®Õn QSD ®Êt , thÈm quyÒn c«ng chøng chøng thùc c¸c hîp ®ång nµy ®­îc giao cho hai c¬ quan : phßng c«ng chøng vµ UBND cÊp x· ( ®èi víi hîp ®ång gi÷a c¸c bªn giao kÕt lµ c¸ nh©n , hé gia ®×nh ) ; Thùc tÕ tõ ngµy 01 th¸ng 07 n¨m 2004 ®Õn nay, qua h¬n bèn th¸ng thi hµnh, t×nh tr¹ng c¸c hîp ®ång liªn quan ®Õn quyÒn sö dông ®Êt, nhÊt lµ hîp ®ång chuyÓn nh­îng QSD ®Êt gi÷a c¸c bªn chñ thÓ lµ c¸ nh©n, hé gia ®×nh vÉn cßn do UBND cÊp huyÖn chøng thùc, ®iÒu nµy kh«ng ®óng theo qui ®Þnh cña luËt ®Êt ®ai 2003. Thùc tr¹ng nµy ®­îc thu thËp taïi b¸o c¸o cña phßng c«ng chøng sè III, tØnh Gia Lai, theo ®ã trong kho¶n thôøi gian tõ ngµy 01 th¸ng 07 n¨m 2004 ®Õn ngµy 20 th¸ng 12 n¨m 2004, phßng c«ng chöùng ñaõ nhaän sao y gÇn 100 hîp ®ång chuyÓn nh­îng QSD ®Êt ®­îc ký kÕt tõ ngaøy 01 th¸ng 07 n¨m 2004, do UBND cÊp huyÖn chøng thùc . C¸c H§DS v« hiÖu liªn quan ®Õn c¸c lÜnh vùc kh¸c ( Tµi s¶n ph¶i ®¨ng ký Së h÷u, tµi s¶n khi giao dòch ph¶i ®¨ng ký giao dòch b¶o ®¶m... ) Ngoµi c¸c vÊn ®Ò vÒ ®Êt ®ai, nhµ ë, thùc tiÔn cßn tån t¹i c¸c H§DS v« hiÖu kh¸c ,nh­ :Khi mua b¸n xe m¸y, mµ xe m¸y ®­îc mua b¸n lµ tµi s¶n chung cña vî chång, nh­ng giÊy ®¨ng ký chØ mang tªn cña mét ng­êi vî hoÆc tªn cña ng­êi chång, ng­êi ®øng tªn trªn giÊy ®¨ng ký ®ã th­êng tù ý b¸n xe, kh«ng cÇn cã sù ®ång ý cña ng­êi së h÷u chung cßn l¹i, hîp ®ång ®­îc giao kÕt rÊt ®¬n gi¶n, chØ b»ng giÊy viÕt tay, kh«ng cÇn c«ng chøng, chøng thùc, sau ®ã bªn b¸n nhËn tiÒn, bªn mua nhËn xe vµ giÊy ®¨ng ký xe, kh«ng lµm thñ tôc sang tªn ®æi chñ Còng liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy, t¹i c¸c hiÖu cÇm ®å hiÖn nay th­êng nhËn cÇm cè c¸c lo¹i xe m¸y, mµ ng­êi ®i cÇm cè kh«ng ph¶i lµ ng­êi cã tªn trong ®¨ng ký xe ( kh«ng ph¶i chñ së h÷u ), thñ tôc ®¬n gi¶n, kh«ng tu©n thñ theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt, bªn nhËn cÇm cè chØ cÇn giao biªn nhËn, tr¶ tiÒn, ng­êi cÇm cè giao xe, kh«ng cã giÊy ®¨ng ký së h÷u , hîp ®ång kh«ng ®­îc lËp thµnh v¨n b¶n , hîp ®ång kh«ng cã x¸c nhËn cña c¬ quan cã thÈm quyÒn ... 1.2. Hîp ®ång d©n sù v« hiÖu do ®èi t­îng cña hîp ®ång ch­a ®­îc ph¸p luËt d©n sù , ph¸p luËt vÒ H§DS qui ®Þnh ( Ph¸p luËt ch­a dù liÖu vµ ®iÒu chØnh ) Bªn c¹nh thùc tr¹ng cÊp thiÕt, nãng báng, mang tÝnh thêi sù cña nh÷ng H§DS v« hiÖu cã liªn quan ®Õn ®Êt ®ai, nhµ ë, thùc tÕ hiÖn nay ®ang tån t¹i mét thùc tr¹ng H§DS v« hiÖu kh¸c ®ang ®­îc d­ luËn quan t©m, cßn g©y nhiÒu tranh luËn, ch­a cã cë së ph¸p lý ®iÒu chØnh - C¸c H§DS " cã ®èi t­îng giao kÕt mµ ph¸p luËt ch­a qui ®Þnh ", nghÜa lµ trong giao l­u d©n sù cã xuÊt hiÖn c¸c ®èi t­îng nµy, song vÊn ®Ò r»ng ®èi t­îng ®ã cã ®­îc phÐp giao kÕt, hay bÞ cÊm giao kÕt kh«ng, tr×nh tù thñ tôc ký kÕt nh­ thÕ nµo...,ch­a cã c¬ së ph¸p lý ®Ó thùc hiÖn, mÆc dï nh÷ng ®èi t­äng giao kÕt nµy lµ chÝnh ®¸ng, kh«ng tr¸i ®¹o ®øc x· héi, ®Òu do c¸c bªn b×nh ®¼ng, tù nguyÖn tho¶ thuËn ( mang bÇu thuª, H§ DS qua email, fax... ) . HiÖn nay x· héi ngµy mét v¨n minh ,tiÕn bé; khoa häc ngµy cµng ph¸t triÓn, hiÖn ®¹i. §· cã nhieàu thµnh tùu khoa häc ®­îc ¸p dông vµo thùc tiÔn cuéc sèng ®Ó phôc vô tèt h¬n nòa, ®¸p øng ®Çy ®ñ hôn nöõa nhu cÇu cña con ng­êi, c¶i t¹o x· héi loµi ng­êi, nhÊt lµ c¸c tiÕn bé khoa häc trong lÜnh vùc sinh häc, y häc, c«ng nghÖ th«ng tin. §iÒu ®ã ®· gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ , x· héi, v¨n ho¸ , chÝnh trÞ, ®ång thêi dÉn ®Õn sù thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ mÆt quan ®iÓm ®¹o ®øc x· héi. Thùc tiÔn ®· xuÊt hiÖn c¸c nhu cÇu míi, h×nh thµnh nªn c¸c quan hÖ x· héi míi mµ ph¸p luËt ch­a dù liÖu ®­îc, kh«ng cã v¨n baûn ph¸p luËt ®iÒu chØnh,®iÓn h×nh : 1.2.1. H§DS v« hiÖu liªn quan ®Õn dÞch vô c«ng nghÖ cao( Mang bÇu thuª, c¶i t¹o ADN, thô tinh nh©n t¹o.. ) Thùc tÕ, t×nh tr¹ng hiÕm muén ®ang lµ vÊn ®Ò phæ biÕn, cã nhöõng cÆp vî chång,trong cuéc sèng h«n nh©n gia ®×nh hä kh«ng thÓ cã kh¶ n¨ng sinh con ( ®iÒu kiÖn kinh tÕ æn ®Þnh ), nhu cÇu hä rÊt cÇn mét ng­êi con ®Ó lµm g¹ch nèi gi÷ g×n h¹nh phóc gia ®×nh. Ng­îc l¹i cã nh÷ng ng­êi kh¸c l¹i cã kh¶ n¨ng sinh con, nh­ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ khã kh¨n . V× h¹nh phóc gia ®×nh ,hai bªn chñ thÓ giao kÕt hîp ®ång " mang bÇu thuª ". Môc ®Ých giao kÕt hîp ®ång lµ rÊt nh©n ®¹o, kh«ng tr¸i ®¹o ®øc x· héi, kh«ng nh»m kinh doanh thu lîi nhuËn , mµ c¸c bªn chØ mong muèn, ng­êi kh«ng cã con sÏ cã ®­îc ®øa con ®Ó ch¨m sãc, ng­êi mang bÇu thuª cã ®­îc mét kho¶n ®Òn bï tho¶ ®¸ng, kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn søc khoûe, ®¹o ®øc, v× y häc ngµy nay rÊt ph¸t triÓn vÒ thô tinh nh©n t¹o, cÊy gen, tÆng cho trøng .... 1.2.2. H§DS v« hiÖu liªn quan ®Õn c«ng nghÖ th«ng tin ( H§ ký kÕt qua Fax, email... ) Cuõng theá ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa coâng ngheä khoa hoïc thoâng tin, trong caùc HÑDS mua baùn, caùc beân giao keát vôùi nhau qua fax, baùn haøng thoâng qua email, nhö vaäy hình thöùc giao keát daïng naøy cuõng chöa thaät söï coù cô sôû phaùp lyù cuï theå, chính xaùc ñeà ñieàu chænh ,neân khi coù tranh chaáp, caùc daïng HÑDS naøy ñoâi khi cuõng bò xem laø voâ hieäu Caùc HÑDS giao keát kieåu naøy ñöôïc caùc beân chuû theå mang ra coâng chöùng, chöùng thöïc taïi cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn, khi thuï lyù nhöõng hoà sô hôïp ñoàng loaïi naøy, caùc cô quan coù thaåm quyeàn gaëp nhieàu khoù khaên trong vieäc xaùc ñònh thaåm quyeàn, bôûi leõ caùc HÑDS theá naøy khoâng vi phaïn phaùp luaät, cuõng khoâng bò ph¸p luaät caám, song cuõng chöa coù cô sôû phaùp lyù ñeå giaûi quyeát . Thaät ra ñaây laø HÑDS voâ hieäu caû veà noäi dung laãn hình thöùc, ñeå giaûi quyeát haäu quaû phaùp lyù cuõng gaëp raát nhieàu vöôùng m¾c. ¶nh höôûng raát lôùn ñeán nhu caàu töï nhieân phuø hôïp vôùi ñaïo ñöùc xaõ hoäi, khoâng ñaûm baûo ñaày ñuû quyeàn vaø lôïi ích chính ñaùng cuûa caùc beân chuû theå. Toùm laïi : Phaùp luaät veà HÑDS nöôùc ta, ñaëc bieät laø cheá ñònh HÑDS ñöôïc qui ñònh trong Boä luaät daân söï laø töông ñoái hoaøn chænh, tieán boä, ñaõ ñieàu chænh ñöôïc phaàn lôùn caùc vaán ñeà veà HÑDS, coù söï keá thöøa vaø phaùt huy nhöõng öu ñieåm cuûa phaùp luaät tröôùc ñaây. Tuy nhieân qua gaàn 10 naêm thi haønh Boä luaät daân söï, thöïc tieãn cho thaáy cheá ñònh veà HÑDS coøn boäc loä moät soá baát caäp nhaát ñònh, gaây khoù khaên cho vieäc thöïc hieän giao keát HÑDS, daãn ñeán moät thöïc traïng ñaùng lo ngaïi veà HÑDS voâ hieäu. Phaàn lôùn caùc HÑDS voâ hieäu laø do caùc beân chuû theå hoaëc thieáu hieáu bieát , hoaëc coá tình vi phaïm phaùp luaät veà HÑDS trong khi giao keát. Caùc loaïi vi phaïm phaûi keå ñeán laø giao keát hôïp ñoàng khoâng ñaûm baûo caùc ñieàu kieän coù hieäu löïc cuûa hôïp ñoàng, khoâng ñaûm baûo yeâu caàu veà noäi dung, khoâng ñaûm baûo caùc quy ñònh veà hình thöùc . Caùc HÑDS voâ hieäu bôûi caùc beân chuû theå löøa doái, giao keát giaû taïo, nhaàm laãn, hoaëc nhöõng HÑDS voâ hieäu toaøn phaàn laø do vi phaïm ñieàu caám cuûa phaùp luaät ( hôïp ñoàng mua baùn daâm, hôïp ñoàng mua baùn ma tuùy, mua baùn vuõ khí... ) Coøn HÑDS voâ hieäu do khoâng tuaân thuû quy ñònh veà hình thöùc taäp trung chuû yeáu vaøo caùc lónh vöïc hôïp ñoàng chuyeån nhöôïng QSD ñaát, hôïp ñoàng taëng cho, theá chaáp giaù trò QSD ñaát, hôïp ñoàng mua baùn nhaø ôû , hôïp ñoàng caàm coá, mua baùn taøi saûn coù ñaêng kyù sôû höõu, giao dich coù ñaêng kyù baûo ñaûm ( mua baùn xe maø thuoäc taøi saûn chung veà choàng, caàm coá xe thuoäc sôû höõu ngöôøi khaùc... ). Con soá caùc HÑDS voâ hieäu treân thöïc teá laø raát ñaùng keå, theá nhöng söï quaûn lyù, kieåm tra , giaùm saùt cuûa caùc cô quan coù thaåm quyeàn laø raát haïn cheá, chæ thoâng qua caùc ñôn thö khieáu naïi taïi UBND caùc caáp, caùc tranh chaáp bò khôûi kieän taïi toøa aùn. Treân ñaây laø vaán ñeà mang tính thôøi söï caáp thieát, coù nhieàu tranh luaän, böùc xuùc trong nhaân daân, aûnh höôûng ñeán nhu caàu thieát thöïc, xaâm phaïm nghieâm troïng quyeàn lôïi chính ñaùng c¸c bªn ®­¬ng sù. Thieát nghó chóng ta caàn phaûi nhanh choùng ñeà ra nh÷ng giaûi phaùp thieát thöïc nhaèm khaéc phuïc baát caäp cuûa phaùp luaät, ñaûm baûo ñieàu chænh toaøn dieän caùc nhu caàu trong giao löu daân söï, oån ñònh kinh teá, chính trò, xaõ hoäi . ---------------- CHÖÔNG 2 NGUYEÂN NHAÂN VAØ GIAÛI PHAÙP 2.1. Nguyeân nhaân . Theo baùo caùo nghieân cöùu ôû chöông 1, chuùng ta thaáy thöïc traïng caùc HÑDS voâ hieäu laø moät toàn taïi phong phuù , ña daïng, phöùc taïp, laø moät vaán ñeà nghieâm troïng, böùc xuùc hieän nay. Vì nguyeân nhaân naøy hay nguyeân nhaân khaùc, chuû quan coù, khaùch quan cã, do ñoøi hoûi phöùc taïp cña c¬ chÕ thò tröôøng, do kyõ thuaät laäp phaùp coøn nhieàu baát caäp, vaáân ñeà giaûi thích phaùp luaät, thöïc tieãn aùp duïng chöa coù söï thoáng nhaát... 2.1.1. Maët kh¸ch quan Do kyû thuaät laäp phaùp cuûa chuùng ta coøn chöa hoaøn thieän, maëc duø ñaõ coù söï tham khaûo phaùp luaät caùc nöôùc, ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa chuyeân gia caùc nöôùc phaùt trieån nhö Nhaät, Phaùp... Song caùc vaên baûn phaùp luaät vaãn coøn söï choàng cheùo, maâu thuaãn nhau; keát quaû, caùc qui ñònh phaùp luaät chöa bao quaùt toaøn dieän taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng , moïi quan heä xaõ hoäi, chöa coù söï giaûi thích chính thöùc, vieäc aùp duïng khoâng thoáng nhaát . H¬n thÕ ngµy nay, thÕ giíi ngµy cµng ph¸t triÓn, khoa häc c«ng nghÖ ngµy mét tieán bé, hiÖn ®¹i, nÒn kinh tÕ thÞ tröôøng vËn ®oäng, ph¸t triÓn phøc t¹p, nhu cÇu trong giao l­u d©n sù ngµy cµng xuÊt hiÖn c¸c QHXH míi , phøc t¹p h¬n , chính ñaùng vaø phuø hôïp vôùi ñaïo ñöùc xaõ hoäi; Nhöng phaùp luaät chöa coù söï tieân lieäu, neân khoâng coù qui phaïm ñieàu chænh kòp thôøi, nhö : mang bÇu thueâ, taëng cho tröùng ,giao phèi gen, hoaëc caùc hôïp ñoàng ñöôïc kyù keát baèng email, fax..., ñaõ daãn ñeán caùc HÑDS coù noäi dung, hoaëc hình thöùc maø ñoù chöa phaûi laø ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa phaùp luaät HÑDS, daãn ñeán nhöõng tranh chaáp loaïi naøy chöa coù höôùng daãn gi¶i quyeát, khoâng coù cô sôû phaùp lyù ñeå thöïc hieän. Ngoaøi ra , ôû caùc ñòa phöông ,caùc vuøng mieàn noâng thoân, vuøng saâu vuøng xa,ñôøi soáng coøn khoù khaên, cô sôû vaät chaát coø thieáu thoán, phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng coøn khang hieám neân hieåu bieát phaùp luaät coøn haïn cheá, ñieàu kieän ngaân saùch ñeå caùc cô quan coù thaåm quyeàn söû duïng ñeå thöïc thi phaùp luaät, ñöa phaùp luaät vaøo thöïc tieãn cuoäc soáng coøn gaëp nhieàu, khã kh¨n, vöôùng maéc, neân trình ñoä nhaän thöùc ph¸p luaät coøn haïn heïp laø ñieàu hieån nhieân. 2.1.2. Maët chuû quan Maëc duø phaùp luaät ñoái víi moät soá lónh vöïc nhÊt ®Þnh ñaõ ®öôïc qui ñònh chaët cheõ, chi tieát vaø ñaày ñuû, nhöng thöïc teá HÑDS voâ hieäu trong lónh vöïc naøy vaãn chieám moät soá löôïng raát ñaùng keå. Hoaëc do caùc beân chuû theå khoâng coù söï hieåu bieát phaùp luaät, hoaëc do caùc beân chuû theå cã nhËn thøc tèt vÒ phaùp luaät nh­ng vÉn coá tình laãn traùnh. +Ñoái vôùi caùc chuû theå thieáu hieåu bieát phaùp luaät Khi giao keát hôïp ñoàng, caùc beân thöôøng theo tö duy thoâng thöôøng, töø kinh nghieäm sèng, quan ñieåm ñaïo ñöùc cuûa caù nhaân ®Ó nhaän ñònh raèng vieäc giao keát nhö vaäy laø ñuùng phaùp luaät, ñôn cöû, trong nhieàu tröôøng hôïp, taøi saûn thuoäc ñoái töôïng giao keát cuûa hôïp ñoàng laø taøi saûn sôû höõu chung vôï-choàng, laø loaïi taøi saûn phaûi ñaêng kyù quyeàn sôû höõu, nhöng treân giaáy ñaêng kyù chæ ghi teân moät ngöôøi, thoâng thöôøng laø teân ngöôøi choàng. Nhö vaäy ngöôøi coù teân trong giaáy ñaêng kyù töï hieåu raèng ñoù laø taøi saûn thuoäc sôû höõu cuûa mình neân coù quyeàn mua baùn , taëng cho khoâng cÇn yù kieán cuûa ngöôøi coøn laïi. Lieân quan ñeán quyeàn söû duïng ñaát, yù thöùc caùc chuû theå coù moät haïn cheá nhaát ñònh, khoâng hieåu ñöôïc chính saùch ñaát ñai cuûa nhaø nöôùc ta laø: ñaát ñai thuoäc sôû höõu toaøn daân, trong giao dòch daân söï, thì chØ coù QSD ñaát môùi laø ñoái töôïng cuûa giao dòch . Trong hieåu bieát cuûa moät soá chuû theå, nhöõng maûnh ñaát do hoï khai hoang, caûi t¹o, ñaát ñai do oâng baø cha meï ñeå laïi... laø thuoäc sôû höõu cuûa chính chuû theå ñoù, neân caùc chuû theå coù quyeàn mua baùn taëng cho, söû duïng vaøo moïi muïc ñích maø khoâng caàn coù söï cho pheùp cña baát cöù ai, cô quan naøo; cuõng theá ñoái vôùi nhaø ôû, khi cho thueâ vaãn vôùi quan ñieåm : nhaø cuûa mình thích cho thueâ thì ñeå thueâ, khi caàn thì laáy laïi baát cöù luùc naøo, khoâng caàn ñaûm baûo quyeàn lôïi cuûa beân thueâ nhaø theo qui ñònh cuûa phaùp luaät. Veà phaàn ngöôøi mua nhaø, ñaát laïi coù quan ñieåm mua nhaø, chuyeån nhöôïng QSD ñaát laø ñeå ôû, khoâng nhaèm muïc ñích kinh doanh, buoân baùn, khoâng mua ñi baùn laïi neân khoâng caàn â thieát phaûi laøm thuû tuïc giaáy tôø theo qui ñònh phaùp luaät. Nhaän thöùc ph¸p luaät coøn haïn cheá nhö treân ñaõ dÉn ñeán nhieàu chuyeån nhöôïng QSD ñaát voâ hieäu do ñaát ñöôïc chuyeån nhöôïng chöa coù giaáy chöùng nhaän QSD ñaát, hôïp ñoàng chuyeån nhöôïng chæ vieát giaáy tay, do caùc beân kyù nhaän, khoâng söï cho pheùp cuûa caùc cô quan coù thaåm quyeàn, chuyeån quyeàn söû duïng ñaát sai muïc ñích ; +Ñoái vôùi caùc chuû theå coù kieán thöùc veà phaùp luaät Do söï haïn cheá cuûa caùc qui ñònh PL : baát caäp, nhieàu maâu thuaãn, coù nhieàu qui ñònh coøn chung chung, thieáu chaët cheõ ; ñaõ taïo keõ hôû cho caùc vi phaïm phaùp luaät phaùt trieån. Baèng nhieàu caùch khaùc nhau, caùc chuû theå naøy ñaõ hôïp thöùc hoaù caùc thuû tuïc, giaáy tôø theo qui ñònh phaùp luaät moät caùch traùi phaùp luaät ®Ó giao kÕt hîp ®ång gi¶ m¹o, lõa dèi, ch¼ng h¹n : §èi víi nh÷ng tµi s¶n thuéc së h÷u chung cña vî chång, khi giao kÕt , chØ mét bªn së h÷u gi¶ m¹o ch÷ ký cña ng­êi së h÷u kia, gi¶ m¹o giÊy uû quyÒn ®Ó hîp thøc ho¸ hå s¬, thñ tôc trong H§ mua b¸n , tÆng cho, nh»m ®Ó ®­îc c«ng chøng, chøng thùc t¹i c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn. Ngoµi ra do cã sù am hiÓu ph¸p luËt, nªn c¸c bªn chñ thÓ cña hîp ®ång v× lîi Ých nhÊt ®Þnh, trèn thuÕ... ®· ngÇm ký kÕt víi nhau c¸c hîp ®ång sai qui ®Þnh ph¸p luËt, vÝ dô : mua b¸n xe m¸y thuéc së h÷u chung cña vî chång, chØ ng­êi cã tªn trªn giÊy ®¨ng ký së h÷u thùc hiÖn giao kÕt, kh«ng cã chøng nhËn, chøng thùc cña c¬ quan cã thÈm quyÒn, kh«ng ®ãng thuÕ, kh«ng thùc hiÖn sang tªn tr­íc b¹. LÜnh vùc nhµ ë, ®Êt ®ai, c¸c hîp ®ång mua b¸n nhµ, chuyÓn nh­îng QSD ®Êt, ®èi t­îng cña hîp ®ång ch­a ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn së h÷u, giÊy chøng nhËn QSD ®Êt, hoÆc ®Êt ®ai, nhµ ë ch­a cã giÊy tê gèc hîp ph¸p ®­îc chuyÓn nh­îng qua nhiÒu lÇn víi nhiÒu chñ thÓ kh¸c nhau, nay kh«ng ®ñ c¬ së ph¸p lý ®Ó c¬ quan cã thÈm quyÒn lµm thñ tôc. Kh¸c n÷a lµ v× nguyªn nh©n kinh tÕ, ch­a lµm thñ tôc ®¨ng ký sang tªn tr­íc b¹ th× bªn mua vµ bªn b¸n ®ì ph¶i chi phÝ mét kho¶n tiÒn vÒ thuÕ vµ lÖ phÝ tr­íc b¹ï. Ngoaøi ra, taïi moät soá ñòa phöông vuøng, noâng thoân, mieàn nuùi, vuøng ngoaïi thaønh, UBND tieán haønh caáp giaáy chöùng nhaän QSD ñaát raát ít, trong khi thò tröôøng nhaø ñaát raát bieán ñoäng, giaù caû taêng nhanh, ngöôøi coù ñaát tranh thuû baùn ñaát ñeå thu lôïi nhuaän, chæ baùn ñaát baèng giaáy vieát tay chæ coù chöùng thöïc chính quyeàn phöôøng xaõ ( caùc hôïp ñoàng chuyeån nhöôïng QSD ñaát tröôùc ngaøy 01-07-2004 ). Treân ñaây laø phaùt hoïa khaùi quaùt veà moät thöïc traïng HÑDS voâ hieäu ñaùng baùo ñoäng, gaây aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán kinh teá, chính trò, xaõ hoäi, laøm xaùo troän traät töï xaõ hoäi, xaâm phaïm nghieâm troïng ñeán phaùp cheá xaõ hoäi chuû nghóa, caùc cô quan coù thaåm quyeàn caàân ñeàâø ra giaûi phaùp höõu hieäu, kòp thôøi ñeå haïn cheá, khaéc phuïc thöïc traïng treân. 2.2. Kieán nghò vaø giaûi phaùp. 2.2.1. Veà kyû thuaät laäp phaùp Haïn cheá lôùn nhaát cuûa phaùp luaät Vieät Nam hieän nay laø tính oån ñònh chöa cao, ít khaû thi, caùc vaên baûn ban haønh gaëp nhieàu vöôùng maéc trong thöïc thi, nhanh choùng bò söûa ñoåi ,boå sung, do khoâng ñieàu chænh ñöôïc caùc QHXH, khoâng phuø hôïp vôùi thöïc teá, thaäm chí coù nhöõng vaên baûn vöøa ban haønh ñaõ phaûi söûa ñoåi boå sung ngay, ®iÓn h×nh : QuyÕt ®Þnh sè : 24/ 2004/ Q§-BTNMT ( 01/11/2004 ), ban hµnh vÒ giÊy chøng nhËn QSD ®Êt, ghi nh­ sau :" ng­êi sö dông ®Êt lµ hé gia ®×nh th× ghi : hé «ng, hoÆc hé bµ, sau ®ã ghi tªn, n¨m sinh cña chñ hé , sæ hé khÈu, ®Þa chØ n¬i ®¨ng ký th­êng tró cña hé gia ®×nh " Nh­ vËy theo qui ®Þnh nµy, giÊy chøng nhËn QSD ®Êt chØ ghi tªn chñ hé. DÉn ®Õn khi c¸c hîp ®ång, giao dÞch cã liªn quan ®Õn QSD ®Êt mµ ng­êi sö dông ®Êt lµ hé gia ®×nh, th× ng­êi thùc hiÖn c«ng chøng, chøng thùc sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng ai lµ thµnh viªn cña hé gia ®×nh, ng­êi c«ng chøng, chøng thùc kh«ng thÓ dùa vµo sæ hé khÈu gia ®×nh, bëi lÏ nh÷ng ng­êi cã tªn trong sæ hé khÈu gia ®×nh kh«ng ®ång nhÊt r»ng : ng­êi ®ã lµ thµnh viªn cña hé gia ®×nh theo qui ®Þnh t¹i ®iÒu 116 - Bé luËt d©n sù 1995 ( qui ®Þnh vÒ hé gia ®×nh ) ; Trong khi ®ã t¹i kho¶n 2, diÒu 146, nghÞ ®Þnh 181/2004/N§-CP (29/10/2004), h­íng dÉn thi hµnh luËt ®Êt ®ai 2003 qui ®Þnh : hîp ®ång, v¨n b¶n tÆng cho, gãp vèn b»ng QSD ®Êt cña hé gia ®×nh th× ph¶i ®­îc tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cã n¨ng lùc hµnh vi d©n sù cña hé gia ®×nh thèng nhÊt vµ ký kÕt...(*) Moät xaõ hoäi maø tính oån ñònh phaùp luaät khoâng cao seõ daãn ñeán söï ùch¾p v¸ ph¸p luËt, sù choàng cheùo, maâu thuaãn cuûa caùc caùc qui ñònh phaùp luaät caøng taêng, ñieàu ®ã taïo khoù khaên cho vieäc nhaän thöùc, tuaân thuû phaùp luaät, aûnh h­ëng lôùn ñeán vieäc ñieàu chænh oån ñònh xaõ hoäi, quaûn lyù nhaø nöôùc Moät giaûi phaùp caàn coù ñeå khaéc phuïc vaán ñeà naøy : cô quan laäp phaùp phaûi naém baét ñöôïc thöïc traïng xaõ hoïâi, döï lieäu phaùp luaät mang tính laâu daøi , oån ñònh Muoán theá : - Tröôùc khi soaïn thaûo - ban haønh vaên baûn phaùp luaät, caùc cô quan laäp phaùp caàn thaønh laäp ban thoâng tin, khaûo saùt thöïc tieãn, nhieäm vuï ban naøy: + Thu thaäp, naém baét , xöû lyù caùc nguoàn thoâng tin veà caùc moái QHXH ñang toàn taïi, veà söï tieán boä, phaùt trieån khoa hoïc kyõ thuaät, quan ñieåm ñaïo ñöùc nhaèm xaùc ñònh coù nhöõng quan heä naøo ñang toàn taïi, xu höôùng phaùt trieån cuûa caùc QHXH ñoù (*) Baøi vieát cuûa Hoaøng Taán – Muïc yù kieán vaø trao ñoåi – Trang 5 – Phaàn tö phaùp – Baùo phaùp luaät cuûa boä Tö phaùp, ra ngaøy 14/ 12/ 2004 ( * ) : Bµi viÕt cña Hoµng TÊn - Môc ý kiÕn vµ trao ®æi - Trang 5 - phÇn t­ ph¸p - B¸o ph¸p luËt cña bé t­ ph¸p, ra ngµy 14/ 12/ 2004. + Tieáp thu, taäp hôïp caùc yù kieán, dö luaän cuûa xaõ hoäi veà caùc QHXH noùi treân, ñeå naém baét ñöôïc phaûn öùng xaõ hoäi veà caùc QHXH naøy, aûnh höôûng cuûa caùc QHXH ñeán ñôøi soáng, kinh teá , vaên hoùa xaõ hoäi, quan ñieåm ñaïo ñöùc veà caùc QHXH ñoù. + Ghi nhaän caùc baùo caùo, caùc phaûn aùnh, vöôùng maéc cuûa caùc cô quan chuyeân ngaønh veà lónh vöïc quaûn lyù, veà nhöõng baát caäp, sai soùt cuûa phaùp luaät trong töøng lónh vöïc chuyeân moân cuï theå. Töø ñoù toång hôïp taát caû nhöõng thoâng tin treân, ñöa ra yeâu cÇu chi tiÕt, râ rµng ®Ó soaïn thaûo c¸c qui phaïm phaùp luaät cuï theå, toång quaùt ñöôïc caùc quan heäâ xaõ hoäi caàn ñieàu chænh, xaùc ñònh ñieàu chænh theá naøo laø phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa kinh teá chính trò, phuø hôïp vôùi thöïc teá. Thöù nöõa laø coù söï vaän duïng keát hôïp giöõa khoa hoïc phaùp lyù vaø caùc ngaønh khoa hoïc khaùc ñeå döï ñoaùn tröôùc nhöõng quan heä chöa coù nhöng seõ coù trong töông lai, ñeå xaây döïng ñöôïc caùc quy phaïm phaùp luaät mang tính döï lieäu xa, ví duï : vôùi xu höôùng phaùt triÓn veà y hoïc, veà coâng ngheä gen, thì töông lai seõ xuaát hieän caùc HÑDS veà lai taïo gen duy truyeàn, caûi taïo gen, hay caùc hôïp ñoàng veà sinh s¶n voâ tính. Taát caû ñaûm baûo cho vieäc ban haønh phaùp luaät mang tính chính xaùc, oån ñònh cao, khaû thi, ít söûa ñoåi boå sung. Taïo neàn taûng vöõng chaéc veà cô sôû phaùp lyù ñeå ñieàu chænh xaõ hoäi. 2.2.2.Veà thöïc tieãn Phaùp luaät ban haønh laø ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi, laø cô sôû phaùp lyù, ñeå höôùng daãn haønh xöû cuûa caùc beân chuû theå trong quan heä HÑ DS, muoán vaäy caùc beân phaûi coù söï nhaän thöùc , am hieåu phaùp luaät, caùc cô quan thöïc thi phaùp luaät phaûi coù söï thoáng nhaát phaùp luaät treân caû nöôùc. Giaûi phaùp ñaët ra: + Beân caïnh vieäc ban haønh vaên baûn quy phaïm phaùp luaät, caùc cô quan coù thaåm quyeàn caàn ban haønh vaên baûn giaæ thích phaùp luaät moät caùch chính thöùc, vì vaên baûn phaùp luaät söû duïng caùc thuaät ngöõ phaùp lyù, caáu thaønh quy phaïm phaùp luaät seõ kho ùnhaän thöùc, khoù ñöôïc tieáp thu thoáng nhaát, khi ban haønh seõ coù nhieàu caùch hieåâu khaùc nhau. Keát quaû : vôùi caùc cô quan thöïc thi phaùp luaät seõ aùp duïng khoâng thoáng nhaát giöõa caùc ñòa phöông, caùc cô quan ban ngaønh; vôùi ngöôøi daân seõ khoù tieáp thu phaùp luaät, hieåu sai phaùp luaät, aûnh höôûng ñeán yù thöùc tuaân thuû phaùp luaät + Ñaåy maïnh coâng taùc tuyeân truyeàn, giaùo duïc phaùp luaät: baèng caùch toå chöùc caùc cuoâïc thi hieåu bieát phaùp luaät, ñöa phaùp luaät thaønh moät moân hoïc chính thöùc trong chöông trình ñaøo taïo taïi nhaø tröôøng phoå thoâng. Phaùp luaät khoâng chæ ban haønh ñeå cô quan haønh phaùp thöïc thi maø coøn ñeå caùc chuû theå nhaän thöùc, tuaân thuû. Khoâng caùch naøo khaùc ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích ñoù thì moïi ngöôøi phaûi am hieåu phaùp luaät, coù trình ñoä nhaän thöùc nhaát ñònh veà phaùp luaät, vì theá chuùng ta caàn phaûi ñaåy maïnh coâng taùc tuyeân truyeàn phaùp luaät saâu roäng hôn nöûa, phaûi coù nhieàu bieän phaùp ñeå ñöa phaùp luaät ñeán tuøng ngöôøi, töøng nhaø, töøng ñòa phöông, vuøng mieàn. Khi phaùp luaät ñöôïc nhaän thöùc, vieäc tuaân thuû seõ ñöôïc ñaûm baûo. + Thöïc teá hôn caû : vieäc thoáng nhaát , baét buoäc ñoåi caùc giaáy tôø chöùng nhaän taøi saûn maø taøi saûn thuoäc sôû höõu chung cuûa vôï choàng, sôû höõu chung cuûa nhieàu ñoàng sôû höõu, chæ ghi teân moät ngöôøi ñaïi dieän thaønh caùc giaáy chöùng nhaän ghi ñaày ñuû teân cuûa caùc sôû höõu chung, cuûa caùc ñoàng sôû höõu. Thöïc teá, caùc giaáy chöng nhaän loaïi naøy chæ ghi teân moät ngöôøi ñaïi dieän , nhö vaäy taïo ñieàu kieän , taïo keõ hôû cho caùc chuû theå coù teân treân giaáy chöùng nhaän sôû höõu thöïc hieän giao dòch ñoái vôùi taøi saûn chung noùi treân maø khoâng caàn söï ñoàng yù cuûa nhöõng ngöôøi sôû höõu chung coøn laïi., Ñeå haïn cheá ñieàu naøy, caùc cô quan chöùc naêng phaûi baét buoäc chuyeån ñoåi giaáy chöùng nhaän quyeàn sôû höõu chæ ghi teân moät ngöôøi noùi treân thaønh giaáy chöùng nhaän coù ghi teân ñaày ñuû caùc ñoàng sôû höuõ chung coøn laïi, nhö theá khi giao dòch ñoái vôùi caùc loaïi taøi saûn naøy, caùc beân seõ deã daøng nhaän bieát ñöôïc ñaây laø taøi saûn thuoäc sôû höõu chung, khoâng bò löøa doái. Raát mong baùo caùo treân ñaây laø nhöõng nghieân cöùu höõu ích, goùp phaàn khaéc phuïc caùc thöïc traïng veà HÑ DS voâ hieäu, lµ ý kiÕn ®ãng gãp vµo lý luËn khoa häc ph¸p lý nh»m hoµn chØnh ph¸p luËt vÒ H§DS . -------------- KÕT LUËN Nh×n chung ph¸p luËt vÒ H§DS thêi gian qua lµ t­¬ng ®èi hoµn thiÖn, c¸c quy ph¹m ph¸p ph¸p luËt ®· ®iÒu chØnh phÇn lín c¸c QHXH vÒ H§DS, thËt sù lµ c¬ së ph¸p lý quan träng ®Ó nhµ n­íc qu¶n lý , æn ®Þnh kinh tÕ, chÝnh trÞ , x· héi, h­íng dÉn hµnh xö cho c¸c bªn chñ thÓ trong viÖc giao kÕt H§DS . Song víi nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau , kh¸ch quan cã , chñ quan cã, ph¸p luËt vÒ H§DS tån t¹i nhiÒu bÊt cËp , m©u thuÉn , chång chÐo, ch­a tiªn liÖu hÕt c¸c QHXH vÒ H§DS ph¸t sinh trong thùc tiÔn, tõ ®ã t¹o nªn mét thùc tr¹ng ®¸ng lo ng¹i vÒ H§DS v« hiÖu. Trong giao l­u d©n sù mét l­îng ®¸ng kÓ c¸c hîp ®ång v« hiÖu ®ang ®­îc giao kÕt , thùc hiÖn, thÕ nh­ng sù qu¶n lý , gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn th× kh«ng chÆc chÏ, thiÕt thùc. §iÒu ®ã g©y ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ ®Õn lîi c¸c c¸ nh©n, lîi Ých x· héi, x©m ph¹m ®Õn quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®Êng cña c¸c bªn ®­¬ng sù, ch­a ®¸p øng c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt cho c¸c chñ thÓ, x©m h¹i nghiªm träng ph¸p chÕ XHCN. Nghiªn cøu trªn ®©y ®· t×m ra ®­îc nguyªn nh©n c¬ b¶n cña thùc tr¹ng, ®Ò ra ®­îc mét sè gi¶i ph¸p thiÕt thùc nh»m kh¾c phôc hËu qu¶ ph¸p lý cña c¸c H§DS v« hiÖu, còng nh­ ho¹ch ®Þnh c¸c ph­¬ng ph¸p x©y dùng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt kh¶ thi, mang tÝnh æn ®Þnh l©u dµi, ®iÒu chØnh hiÖu qu¶ c¸c QHXH; T¹o nÒn t¶n ph¸p lý hoµn chØnh, v÷ng ch¾c trong héi nhËp, giao l­u quèc tÕ, gãp phÇn x©y dùng ViÖt Nam ngµy mét cao ®Ñp, giµu m¹nh h¬n. -------------------