Chuyên đề 10: Vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lý

Bài 10: VI PHẠM PHÁP LUẬT VÀ TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝThời lượng: 3 giờ tín chỉ Mục tiêu: hiểu và phân tích những nội dung cơ bản của vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lýPhương pháp: thuyết giảng và tình huốngNỘI DUNGVi phạm pháp luật Trách nhiệm pháp lýMối quan hệ giữa vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lý1. Vi phạm pháp luậtKhái niệm, dấu hiệu của vi phạm pháp luậtCấu thành của vi phạm pháp luậtMặt khách quanMặt chủ quanMặt chủ thểMặt khách thểPhân loại vi phạm pháp luật1.1 Khái niệm, dấu hiệu vi phạm pháp luậtKhái niệm: Là hành vi (hành động hay không hành động), trái pháp luật, có lỗi, do chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiện, xâm hại hoặc đe dọa xâm hại các quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ.Dấu hiệu của vi phạm pháp luậtLà hành vi xác định của con người;Trái pháp luật;Có lỗi;Do chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiện.1.2 Cấu thành của vi phạm pháp luậtMặt khách quan Mặt chủ quanMặt chủ thểMặt khách thểKhái niệm Hình thức biểu hiệnMặt khách quanKhái niệm: là những biểu hiện ra bên ngoài của vi phạm pháp luật mà có thể nhận thức được.Biểu hiện:Hành vi trái pháp luật: hành động hay không hành động, trái pháp luật, và sự thiệt hại của xã hội.Sự thiệt hại của xã hội: những tổn thất thực tế về mặt vật chất, tinh thần; hoặc nguy cơ tất yếu xảy ra thiệt hại nếu không được ngăn chặn kịp thời.Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và sự thiệt hại: trực tiếp, tất yếuNhững yếu tố khác: thời gian, địa điểm, công cụMặt chủ quanKhái niệm: trạng thái tâm lý bên trong của chủ thể vi phạm pháp luật.Biểu hiện:Lỗi: trạng thái tâm lý phản ánh thái độ tiêu cực của chủ thể đối với hành vi trái pháp luật và hậu quả do hành vi đó gây ra. Động cơ: yếu tố tâm lý thúc đẩy chủ thể thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.Mục đích: kết quả cuối cùng mà chủ thể mong muốn đạt được khi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.Các hình thức lỗiLỗi cố ý trực tiếp: chủ thể nhận thức được hành vi của mình là nguy hiểm, thấy trước thiệt hại cho xã hội do hành vi của mình, mong muốn hậu quả xảy ra.Cố ý gián tiếp: chủ thể nhận thức được hành vi nguy hiểm, thấy trước thiệt hại cho xã hội, không mong muốn nhưng có ý thức để mặc cho hậu quả đó xảy ra.Vô ý vì quá tự tin: chủ thể thấy trước hành vi và thiệt hại cho xã hội, tin tưởng hậu quả không xảy ra hoặc có thể ngăn chặn được.Vô ý do cẩu thả: chủ thể do cẩu thả không nhận thấy trước hành vi và thiệt hại cho xã hội do hành vi của mình mặc dù có thể hoặc cần phải thấy trước.* Lỗi thỏa mãn hai yêu cầu: tự do ý chí và lý tríYếu tố loại trừ tính chất nguy hiểm của hành viĐiều 11. Sự kiện bất ngờ: Người thực hiện hành vi gây hậu quả nguy hại cho xã hội do sự kiện bất ngờ, tức là trong trường hợp không thể thấy trước hoặc không buộc phải thấy trước hậu quả của hành vi đó, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự.Điều 15. Phòng vệ chính đáng: Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác, mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên. Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.Điều 16. Tình thế cấp thiết: Tình thế cấp thiết là tình thế của người vì muốn tránh một nguy cơ đang thực tế đe doạ lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa. Hành vi gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết không phải là tội phạm.Lỗi trong trách nhiệm dân sự (đ 308) 1. Người không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ dân sự thì phải chịu trách nhiệm dân sự khi có lỗi cố ý hoặc lỗi vô ý, trừ trường hợp có thoả thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.2. Cố ý gây thiệt hại là trường hợp một người nhận thức rõ hành vi của mình sẽ gây thiệt hại cho người khác mà vẫn thực hiện và mong muốn hoặc tuy không mong muốn nhưng để mặc cho thiệt hại xảy ra.Vô ý gây thiệt hại là trường hợp một người không thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại, mặc dù phải biết hoặc có thể biết trước thiệt hại sẽ xảy ra hoặc thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại, nhưng cho rằng thiệt hại sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn chặn được.Mặt chủ thểKhái niệm: là các cá nhân, tổ chức có năng lực trách nhiệm pháp lý.Năng lực trách nhiệm pháp lý: là khả năng của chủ thể tự chịu trách nhiệm về hành vi của mình trước nhà nước.Năng lực chịu trách nhiệm pháp lý là một dạng của năng lực pháp luật.Chủ thể vi phạm pháp luật khác nhau tùy theo từng loại vi phạm pháp luật.Mặt khách thểKhái niệm: những quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ bị hành vi vi phạm pháp luật xâm hại tới. Ý nghĩa : tính chất của quan hệ xã hội bị xâm hại phản ánh mức độ nguy hiểm của hành vi vi phạm pháp luật.Chú ý: phân biệt giữa khách thể với đối tượng tác động của hành vi vi phạm pháp luật.1.3 Phân loại vi phạm pháp luậtDựa trên tính chất pháp lý, mức độ nguy hiểm có 4 loại:Vi phạm hình sự (còn gọi là tội phạm): là hành vi trái pháp luật, có lỗi, nguy hiểm cho xã hội, được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện.Vi phạm hành chính: là hành vi trái pháp luật, có lỗi, mức độ nguy hiểm thấp hơn so với tội phạm, xâm hại tới các quan hệ xã hội được pháp luật hành chính quy định.Vi phạm dân sự: hành vi xâm hại tới quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân). Vi phạm dân sự được quy định trong pháp luật dân sự (chủ yếu là Bộ Luật Dân sự).Vi phạm pháp luật khác: môi trường, lao động2. Trách nhiệm pháp lý2.1 Khái niệm trách nhiệm pháp lý2.2 Đặc điểm trách nhiệm pháp lý2.3 Phân loại trách nhiệm pháp lý2.1 Khái niệm Khái niệm trách nhiệm pháp lý: là một loại quan hệ pháp luật đặc biệt giữa Nhà nước (thông qua nhà chức trách, cơ quan Nhà nước có thẩm quyền) và chủ thể vi phạm pháp luật, trong đó, Nhà nước có quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế có tính chất trừng phạt được quy định trong chế tài của quy phạm pháp luật đối với chủ thể vi phạm và chủ thể đó có nghĩa vụ phải gánh chịu hậu quả bất lợi do hành vi của mình gây ra.2.2 Đặc điểm trách nhiệm pháp lýCơ sở thực tế: vi phạm pháp luậtCơ sở pháp lý: văn bản áp dụng pháp luật có hiệu lựcĐược áp dụng bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền và theo trình tự thủ tục luật địnhLà quan hệ pháp luật giữa bên vi phạm pháp luật và nhà nướcPhân biệt trách nhiệm pháp lýTNPL: quan hệ pháp luật đặc biệt (tính chất tiêu cực)TNPL: sự thực hiện chế tài trên thực tếTNPL: một hình thức cưỡng chế nhà nước có điều kiện đặc biệt – vi phạm pháp luật.TNPL và nghĩa vụ: quan hệ pháp luật và hành viNghĩa vụ dân sự là việc mà theo đó, một hoặc nhiều chủ thể (sau đây gọi chung là bên có nghĩa vụ) phải chuyển giao vật, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc khác hoặc không được thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác (sau đây gọi chung là bên có quyền). (đ 280 Bộ Luật Dân sự)2.3 Phân loại trách nhiệm pháp lýCăn cứ vào việc phân loại vi phạm pháp luật, có bốn loại trách nhiệm pháp lý:Trách nhiệm hình sự: nghiêm khắc nhất áp dụng với vi phạm pháp luật hình sự.Trách nhiệm hành chính: áp dụng với vi phạm pháp luật hành chính.Trách nhiệm dân sự: áp dụng với vi phạm pháp luật dân sựTrách nhiệm pháp lý trong các lĩnh vực khác như môi trường, lao động...3. Mối quan hệ giữa vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lýVi phạm pháp luật là tiền đề, cơ sở khách quan cho truy cứu trách nhiệm pháp lýLà mối quan hệ giữa sự kiện pháp lý và quan hệ pháp luậtThể hiện hai loại chủ thể: một bên là nhà nước và bên kia là người vi phạmThể hiện trong văn bản có hiệu lực pháp lý.Diễn ra theo một trình tự thủ tục luật định. Các loại lỗiNội dungLỗiNhận thức hành viNhận thức hậu quả Thái độCố ý trực tiếp++-Cố ý gián tiếp++0Vô ý quá tự tin+++Vô ý do cẩu thả000Vô ý giết người hay cố ý gián tiếpVụ thứ nhất: Bị chuột phá lúa, ông Phan Văn Vụ ngụ huyện Mộ Đức (Quảng Ngãi) làm bẫy điện diệt chuột. Sợ nói cho mọi người nghe thì chuột sẽ biết nên ông Vụ âm thầm giăng dây, không làm biển báo, không cảnh báo mọi người Đêm 27-2-2009, một người dân đi chích cá vướng vào bẫy điện tử vong. Tháng 7-2009, TAND tỉnh Quảng Ngãi đã phạt ông Vụ bốn năm tù về tội vô ý làm chết người.Vụ thứ hai: Cũng do chuột phá lúa, bà Trần Thị Lư mua 80 m dây thép trần loại 1 mm cuốn vào các cọc tre cắm xung quanh ruộng làm bẫy điện diệt chuột, cũng không làm biển báo, không cảnh báo mọi người Ngày 18-9-2011, anh NVL ở cùng thôn vướng vào bẫy bị điện giật chết. Đầu tháng 2-2012, TAND tỉnh Hải Dương đã phạt bà Lư bảy năm tù về tội giết người.CÂU HỎI DỰ KIẾN1- Phân tích khái niệm và các dấu hiệu của VPPL.2- Phân tích khái niệm VPPL và cấu thành của VPPL3- Phân tích khái niệm vi phạm pháp luật, trách nhiệm pháp lý và mối quan hệ giữa chúng.