Chuỗi rau an toàn Mộc Châu và việc truy xuất nguồn gốc

N Ú I C Ơ H Ộ I C H O P H ÁT T RI ỂN 49 Chủ đề 3: Chuỗi giá trị thực phẩm an toàn Chuỗi rau an toàn Mộc Châu và việc truy xuất nguồn gốc Gordon Rogers1, Phạm Thị Sến2, Liam Southam-Rogers1 Cơ quan 1Applied Horticulture Research, Sydney, Australia 2Viện Khoa học kỹ thuât nông lâm miền núi phía Bắc, Phú Thọ, Việt Nam Liên hệ gordon@ahr.com.au Từ khóa Mộc Châu, Hà Nội, rau an toàn, nhóm nông dân Đặt vấn đề Trọng tâm chính của dự án là xây dựng và thử nghiệm một số chuỗi giá trị giúp người sản xuất tại Mộc châu cung cấp cho người tiêu dùng tại Hà Nội sản phẩm rau được chứng nhận an toàn. Nông dân Mộc Châu có thể sản xuất rau ôn đới như cải bắp, đậu và cà chua vào mùa hè và chỉ mất 4 tiếng để vận chuyển về Hà Nội cho các nhà bán lẻ bằng đường bộ. Nếu nông dân tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn rau an toàn hoặc tiêu chuẩn VietGAP của Việt Nam,thì cả họ và người tiêu dùng sẽ không bị ảnh hưởng bởi dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng và các vi sinh vật có hại cho con người. Mục tiêu lớn hơn của dự án là nhằm hiểu được cách thức các nhóm nông hộ có thể quản lý và hoạt động bền vững để sản xuất và cung cấp rau chất lượng dưới nhãn hiệu chứng nhận Rau An toàn Mộc Châu. Tuy nhiên, một trong những điều cần thiết để một hệ thống phân phối sản phẩm chất lượng có chứng nhận như vậy vận hành hiệu quả và bền vững là truy xuất nguồn gốc. Việc truy xuất nguồn gốc sẽ giúp đảm bảo người sản xuất phải tuân thủ và chịu trách nhiệm nếu vi phạm các tiêu chuẩn VietGAP hoặc qui trình sản xuất rau an toàn. Một trong các hoạt động của Dự án AGB/2014/035 đánh giá mức độ tin cậy và hiệu quả của việc truy xuất nguồn gốc rau từ các nông hộ đến nhà bán lẻ. Phương pháp nghiên cứu Bốn nhóm nông dân tự quản được thành lập tại một số thôn thuộc khu vực Mộc Châu từ năm 2009 với sự hỗ trợ của dự án ACIAR AGB/2009/053, và 6 nhóm nông dân mới được thành lập trong khuôn khổ dự án ACIAR AGB/2014/035, với H Ộ I T H Ả O V Ề PH ÁT T RI ỂN T ÂY B Ắ C 50 Chủ đề 3: Chuỗi giá trị thực phẩm an toàn tổng số 170 hộ nông dân tham gia. Theo qui định, nông dân phải ghi chép nhật ký sản xuất (như ngày gieo trồng, loại phân bón và thuốc BVTV sử dụng và ngày sử dụng, ngày thu hoạch, ngày đóng gói) đối với tất cả các loại rau để có thể đối chiếu với các yêu cầu của sản xuất VietGAP hay sản xuất rau an toàn. Dự án đang đánh giá việc sử dụng mã QR và tiềm năng sử dụng phần mềm thu nhập dữ liệu di động CommCare tại www.commcarehq.org để phục vụ cho việc truy xuất nguồn gốc và so sánh với các phương pháp truy suất nguồn gốc dựa trên thông tin ghi chép trên giấy hiện đang được sử dụng. Nhãn hiệu chứng nhận Rau an toàn Mộc Châu (hình 1) bao gồm tiêu chuẩn tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn VietGAP và sản phẩm được sản xuất tại khu vực Mộc Châu. Hình1: Nhãn hiệu chứng nhận Rau an toàn Mộc Châu được xấy dựng với sự hỗ trợ của dự án ACIAR AGB/2009/053 Hình 2. Mã QR và những thông tin lưu chứa trong mã này N Ú I C Ơ H Ộ I C H O P H ÁT T RI ỂN 51 Chủ đề 3: Chuỗi giá trị thực phẩm an toàn Kết quả Việc sử dụng mã QR và phần mềm thu nhập, quản lý thông tin hỗ trợ truy xuất nguồn gốc sản phẩm rau đang được thử nghiệm tại bản Tự Nhiên và Tà Niết ở Mộc Châu. Việc sử dụng QR là có hiệu quả và giúp cho việc truy xuất nguồn gốc rau được thuận lợi, dễ dàng. Tuy nhiên cần phải có mã QR riêng cho mỗi loại rau, nông hộ và ngày thu hoạch. Việc đánh giá phần mềm thu nhập dữ liệu di động CommCare đang được lên kế hoạch cho giai đoạn tiếp theo của dự án và kết quả sẽ được so sánh với việc sử dụng mã QR và việc truy xuất nguồn gốc theo phương pháp thủ công sử dụng dữ liệu ghi chép trên giấy. Thảo luận và kết luận Các nhóm nông hộ tại Mộc Châu đang cung cấp cho người tiêu dùng các sản phẩm rau an toàn được chứng nhận. Tính tới cuối năm 2016, tổng số 1.736 tấn rau của 68 nông hộ đã được cung cấp cho các nhà bán lẻ tại Hà Nội. (Tính từ 2011, sản lượng rau này tăng trung bình 45% mỗi năm). Thu nhập của nông dân tăng 150% nhờ tham gia chuỗi sản xuất và cung ứng rau an toàn. Với nguồn thu nhập gia tăng này nông dân Mộc Châu đang đầu tư nhiều hơn cho việc sản xuất rau, cải thiện cơ sở sơ chế và đóng gói rau, mua xe tải vận chuyển rau về Hà Nội, đồng thời cải thiện nhà ở và đầu tư nhiều hơn cho con cái họ đi học. Tuy nhiên, việc truy xuất nguồn gốc rau hiện vẫn được thực hiện thủ công, dựa trên dữ liệu ghi chép trên giấy. Đối với các hệ thống sản xuất ở các nước phương tây, mã vạch thường được sử dụng để quản lý dữ liệu, nhưng như vậy cần có hệ thống mã vạch chuyên biệt, phần mềm, máy in và hỗ trợ các cửa hàng bán lẻ. Việc truy xuất nguồn gốc sử dụng QR hiện yêu cầu các mã QR khác nhau cho mỗi loại rau, mỗi nông hộ, và mỗi lứa thu hoạch, như vây khá rườm rà và tốn kém thời gian cũng như kinh phí. Mã vạch QR có thể phù hợp hơn với chức năng là công cụ để thông báo tới khách hàng về dự án, nông dân và nguồn gốc của rau. Hệ thống CommCare, nhằm hệ thống hóa việc thu nhập và lưu trữ dữ liệu cần thiết để truy xuất nguồn gốc rau, có thể là một giải pháp tốt. Hệ thống này sẽ được dự án đánh giá trong thời gian tới.