Các biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo khiếm thính 3 - 4 tuổi trong môi trường giáo dục hòa nhập

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0019 Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 1, pp. 166-173 This paper is available online at CÁC BIỆN PHÁP TỔ CHỨC TRÒ CHƠI NHẰM PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ CHO TRẺ MẪU GIÁO KHIẾM THÍNH 3 - 4 TUỔI TRONG MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC HÒA NHẬP Bùi Thị Lâm Khoa Giáo dục Đặc biệt, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Tóm tắt. Phát triển ngôn ngữ là một mục tiêu quan trọng trọng giáo dục trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi và chơi là phương tiện hữu hiệu để phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Nội dung bài báo này đề cập đến các biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi trong môi trường giáo dục hòa nhập bao gồm 3 nhóm biện pháp là: nhóm biện pháp chuẩn bị điều kiện tổ chức trò chơi, nhóm biện pháp tổ chức hướng dẫn trẻ chơi và nhóm biện pháp hỗ trợ tổ chức trò chơi, với 10 biện pháp cụ thể. Các biện pháp được đề xuất đảm bảo các yêu cầu của tổ chức trò chơi ở lớp mẫu giáo hòa nhập, tác động vào toàn bộ quá trình tổ chức trò chơi với sự phối hợp giữa giáo viên lớp mẫu giáo với giáo viên hỗ trợ và gia đình trẻ khiếm thính nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Từ khóa: Giáo dục hòa nhập, phát triển ngôn ngữ, trẻ khiếm thính, trò chơi. 1. Mở đầu Trong giáo dục trẻ khiếm thính, nghiên cứu tìm kiếm các phương pháp, biện pháp phát triển ngôn ngữ luôn là vấn đề trung tâm và được nhiều tác giả quan tâm, đặc biệt trong các nghiên cứu của Kuder S. Jay, Yoshinaga-Itano, C., Raver, S.A. . . [4, 6, 7]. Các nhà nghiên cứu về phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính lứa tuổi mẫu giáo đều thống nhất rằng: để phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính lứa tuổi này đạt hiệu quả, nhà giáo dục cần tìm ra các biện pháp tổ chức các hoạt động và tạo môi trường giao tiếp để thông qua đó trẻ học ngôn ngữ, chứ không phải không phải là dạy ngôn ngữ cho trẻ. Ủng hộ quan điểm này, một số nhà khoa học như: Kuder S. Jay, Yoshinaga-Itano, C., Elizabeth, A. and Nerys, R., Raver, S.A.,. . . [2, 4, 6, 7] đã khẳng định vị trí đặc biệt quan trọng của trò chơi trong quá trình phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính lứa tuổi mẫu giáo. Các biện pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính đã được các tác giả Yoshinaga-Itano, C., Mary, P.M., Hahshie, J và cộng sự, Kuder S. Jay,. . . [3, 4, 5, 7] đề xuất trong những nghiên cứu của mình, song những nghiên cứu này mới chỉ tập trung vào hỗ trợ trẻ trong hoạt động can thiệp cá nhân. Ở Việt Nam, hỗ trợ, phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính độ tuổi mẫu giáo là một mục tiêu quan trọng của các chương trình can thiệp sớm. Song nghiên cứu các biện pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ đặc biệt trong môi trường giáo dục hòa nhập còn rất hạn chế. Độ tuổi 3 - 4 tuổi Ngày nhận bài: 15/11/2015. Ngày nhận đăng: 20/2/2016. Liên hệ: Bùi Thị Lâm, e-mail: lambt@hnue.edu.vn 166 Các biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo khiếm thính... là điểm giữa của giai đoạn can thiệp sớm. Ở lứa tuổi này trẻ khiếm thính vừa chuyển từ chương trình hướng dẫn phụ huynh sang chương trình mẫu giáo hòa nhập. Sau quá trình đeo máy trợ thính, trẻ đã tích lũy được những kinh nghiệm nghe, nói ban đầu, đây là thời điểm cần sự hỗ trợ từ môi trường giao tiếp và các chiến lược can thiệp để thúc đẩy sự phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Để trẻ khiếm thính đạt được các mục tiêu phát triển ngôn ngữ và giao tiếp của cuối độ tuổi mẫu giáo cần có một quá trình tác động có hệ thống. Bài viết này giới thiệu một số biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi giúp giáo viên mầm non tác động đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ khiếm thính một cách có mục đích, hệ thống, khoa học song vẫn đảm bảo được sự vui vẻ, tự nhiên của trò chơi. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Khái niệm biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi trong môi trường giáo dục hòa nhập Biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo khiếm thính 3 - 4 tuổi là những cách thức tổ chức cụ thể trong hoạt động chơi cùng nhau giữa giáo viên và trẻ dựa trên đặc điểm khả năng, nhu cầu của trẻ khiếm thính và điều kiện môi trường giáo dục hòa nhập nhằm phát triển ngôn ngữ của trẻ trong trò chơi. 2.2. Cơ sở khoa học định hướng xây dựng biện pháp tổ chức trò chơi cho trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi trong môi trường giáo dục hòa nhập - Dựa trên quan điểm xã hội về trẻ khiếm thính, đó là những trẻ có sự suy giảm hay mất khả năng nghe, làm chậm quá trình phát triển ngôn ngữ hoặc mất tiếng nói gây hạn chế chức năng giao tiếp [4]. Để phát triển ngôn ngữ cho trẻ một mặt cần hỗ trợ thính học để giúp trẻ nghe được tốt hơn, đồng thời phải có các biện pháp trợ giúp trong quá trình tổ chức các hoạt động giáo dục. - Sự phát triển ngôn ngữ của trẻ khiếm thính, có đặc trưng là ngôn ngữ nói chậm phát triển và có một số khác biệt, song không có kết quả nghiên cứu cho thấy sự phát triển chậm trễ của ngôn ngữ kí hiệu. Những khiếm khuyết về nghe rõ ràng là một yếu tố ảnh hưởng quan trọng đến những khiếm khuyết về sự phát triển ngôn ngữ. Cơ hội tham gia vào các cuộc hội thoại bằng lời bị hạn chế, nên những trẻ khiếm thính không có nhiều cơ hội để học nói [5, 7]. Do đó, trẻ khiếm thính cần được tạo nhiều cơ hội hơn để học ngôn ngữ thông qua các hoạt động với sự hướng dẫn có chủ đích của nhà giáo dục. - Vấn đề sử dụng trò chơi trong giáo dục trẻ khiếm thính. Trong giáo dục trẻ khiếm thính, trò chơi được sử dụng theo ba hướng chính. Một là, các trò chơi được sử dụng như một phương tiện trị liệu ngôn ngữ cho trẻ [1]. Hai là, các trò chơi được tổ chức cho trẻ tập trung vào việc cải thiện kĩ năng chơi, cách này nhằm mở rộng các trò chơi của trẻ hoặc kĩ năng tương tác với môi trường thông qua trò chơi [1]. Ba là, các trò chơi tập trung hỗ trợ tính chất chơi, nhấn mạnh đến chất lượng chơi của trẻ chứ không thể hiện những hoạt động chơi cụ thể [1]. Trong nghiên cứu này, các biện pháp được đề xuất giao thoa giữa hướng thứ hai và ba đó là sử dụng trò chơi của trẻ khiếm thính một cách có mục đích, vừa thúc đẩy sự phát triển kĩ năng chơi của trẻ, đảm bảo tính chất chơi vui vẻ của trẻ trong trò chơi song cũng đạt được các mục tiêu giáo dục, đặc biệt là các mục tiêu phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính. - Thực trạng tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi ở lớp mẫu giáo hòa nhập hiện nay cho thấy giáo viên đã nhận thức được tầm quan trọng của các biện pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính trong tổ chức trò chơi, song chưa nhận thức đúng và 167 Bùi Thị Lâm đầy đủ về bản chất các biện pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính. Có một số kĩ thuật thực hiện biện pháp giáo viên chưa hiểu rõ hoặc cho rằng không biết đến. Giáo viên cũng chưa quan tâm thúc đẩy mối quan hệ tương tác giữa các trẻ em trong quá trình chơi, đặc biệt giáo viên mầm non đang thiếu các kiến thức và kĩ năng làm việc với trẻ khuyết tật nói chung và trẻ khiếm thính nói riêng. Để phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính và nâng cao chất lượng giáo dục trẻ khiếm thính vấn đề nghiên cứu về biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ là một nhu cầu cấp thiết. 2.3. Các biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi trong môi trường giáo dục hòa nhập Bài viết đề xuất 3 nhóm biện pháp với 10 biện pháp cụ thể áp dụng trong toàn bộ quá trình tổ chức trò chơi cho trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi ở lớp mẫu giáo hòa nhập với sự phối hợp chặt chẽ với gia đình trẻ. Sơ đồ 1. Biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi 2.3.1. Nhóm biện pháp chuẩn bị điều kiện tổ chức trò chơi Biện pháp 1: Sưu tầm và xây dựng các trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi * Mục tiêu, ý nghĩa: Cung cấp cho các giáo viên mầm non “ngân hàng” các trò chơi, hoạt động dưới dạng tài liệu nguồn bao gồm các trò chơi tổ chức chung cho tất cả trẻ em trong lớp và những trò chơi hỗ trợ các kĩ năng đặc thù cho trẻ khiếm thính. Điều này đảm bảo sự thuận lợi cho 168 Các biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo khiếm thính... giáo viên khi tổ chức trò chơi cho trẻ em ở lớp mẫu giáo hòa nhập. * Nội dung: Các trò chơi được sưu tầm và xây dựng phù hợp với mục tiêu phát triển ngôn ngữ của trẻ ở giai đoạn này bao gồm: trò chơi rèn luyện kĩ năng nghe, trò chơi rèn luyện phát âm, trò chơi phát triển vốn từ, trò chơi sử dụng ngôn ngữ. * Cách tiến hành: Giáo viên tự xây dựng hoặc sưu tầm các trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ từ các nguồn tài liệu khác nhau như Hướng dẫn thực hiện chương trình, tài liệu tham khảo về tổ chức trò chơi ở lớp mẫu giáo hòa nhập, tuyển tập trò chơi... Biện pháp 2: Lập kế hoạch tổ chức trò chơi cho trẻ * Mục tiêu, ý nghĩa: Lập kế hoạch là khâu đầu tiên trong quá trình tổ chức cho trẻ chơi. Một kế hoạch được xây dựng tốt là cơ sở định hướng cho toàn bộ các hoạt động của giáo viên và trẻ em trong trò chơi để đạt được các mục tiêu giáo dục. * Nội dung: Kế hoạch tổ chức trò chơi bao gồm: Mục tiêu, nội dung chơi và hình thức tổ chức chơi, các biện pháp thực hiện, chuẩn bị phương tiện thực hiện. Kế hoạch tổ chức trò chơi ở lớp mẫu giáo hòa nhập cần đảm bảo quan tâm đến nhu cầu cá nhân của từng trẻ đặc biệt là trẻ khiếm thính; thống nhất với chương trình chăm sóc - giáo dục trẻ; linh hoạt và tự nhiên; an toàn với trẻ em; có sự tham gia của cha mẹ của trẻ khi cần thiết. * Cách tiến hành: Khi lập kế hoạch tổ chức trò chơi cho trẻ, giáo viên cần thực hiện theo các bước: Phân tích khả năng chơi hiện tại của trẻ và mức độ sử dụng ngôn ngữ, xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung chơi, hình thức chơi linh hoạt phù hợp với mục tiêu đặt ra, lựa chọn các biện pháp thực hiện, dự tính các phương tiện cần thiết để tổ chức trò chơi cho trẻ. Biện pháp 3: Xây dựng môi trường chơi phù hợp và giàu kích thích ngôn ngữ * Mục tiêu, ý nghĩa: Xây dựng môi trường chơi là một biện pháp hữu hiệu cho việc hỗ trợ, tăng cường chơi và sự phát triển của trẻ khiếm thính. Môi trường chơi phù hợp sẽ thu hút sự tham gia của trẻ; góp phần thúc đẩy trẻ chơi, sử dụng vật liệu chơi, thu hút bạn bè cùng tham gia và duy trì trò chơi, tạo cơ hội để trẻ bộc lộ khả năng chơi của mình. * Nội dung: Việc xây dựng môi trường chơi cho trẻ bao gồm việc tạo điều kiện nghe tốt cho trẻ, bố trí địa điểm chơi, tạo không gian ngôn ngữ, trang bị sắp xếp đồ dùng đồ chơi, vật liệu, phương tiện kĩ thuật phù hợp khuyến khích trẻ chơi và kích thích trẻ học và sử dụng ngôn ngữ. * Cách tiến hành: Tạo môi trường nghe thích hợp cho trẻ khiếm thính; sắp xếp không gian lớp học, các khu vực chơi khuyến khích trẻ tương tác và tạo không gian ngôn ngữ; sử dụng ánh sáng hợp lí để giúp trẻ khiếm thính quan sát rõ khuôn mặt và cử chỉ điệu bộ; lựa chọn đồ dùng, đồ chơi, vật liệu chơi đa dạng và khuyến khích tất cả các loại trò chơi, các mức độ chơi khác nhau; sắp xếp, bố trí đồ dùng, đồ chơi, vật liệu chơi sao cho tạo cơ hội để trẻ được giao tiếp, hợp tác với nhau; tạo tâm thế thoải mái, chờ đợi đến trò chơi cho trẻ; điều chỉnh mức độ trừu tượng, phức tạp, sự phản hồi của đồ dùng, đồ chơi phù hợp với khả năng tiếp cận của trẻ khiếm thính. 2.3.2. Nhóm biện pháp tổ chức hướng dẫn trẻ chơi Biện pháp 4: Điều chỉnh cách tổ chức hướng dẫn chơi phù hợp với khả năng ngôn ngữ của trẻ khiếm thính * Mục tiêu và ý nghĩa: Những điều chỉnh trong quá trình tổ chức trò chơi phù hợp sẽ giúp trẻ phát triển tốt nhất khả năng của mình, hỗ trợ sự tham gia của trẻ vào trò chơi, giúp trẻ hoà nhập một cách hiệu quả và có ý nghĩa vào lớp học. * Nội dung: Thực chất của biện pháp này là điều chỉnh cách thức giao tiếp, chỉ dẫn và sử dụng các phương tiện hỗ trợ phù hợp với khả năng ngôn ngữ của trẻ khiếm thính như giúp trẻ đọc hình miệng, chú ý vị trí của trẻ khi giao tiếp với giáo viên và các bạn, sử dụng các phương tiện trực quan, và điều chỉnh cách sử dụng lời nói của giáo viên khi hướng dẫn, gợi ý, trợ giúp trẻ chơi. 169 Bùi Thị Lâm Điều chỉnh cách tổ chức hướng dẫn trò chơi cần phù hợp với khả năng của trẻ khiếm thính, không đánh giá thấp khả năng, đặc biệt là khả năng ngôn ngữ. *Cách tiến hành: Trong quá trình tổ chức trò chơi, giáo viên quan tâm tạo điều kiện giúp trẻ đọc hình miệng, sắp xếp hợp lí vị trí trẻ khiếm thính trong lớp và nhóm chơi, sử dụng bổ sung các hỗ trợ thị giác cho trẻ khiếm thính, điều chỉnh việc sử dụng lời nói của giáo viên đảm bảo trẻ khiếm thính hiểu được những chỉ dẫn, gợi ý, câu hỏi của cô giáo. Biện pháp 5: Áp dụng các kĩ thuật phát triển ngôn ngữ cho trẻ trong khi chơi * Mục tiêu và ý nghĩa: Tận dụng các trò chơi để giúp trẻ giao tiếp và sử dụng lời nói, khuyến khích trẻ diễn đạt hành động, cử chỉ, suy nghĩ, dự định chơi của mình. * Nội dung: Biện pháp này sử dụng các kĩ thuật nói mẫu, tạo tình huống cho trẻ học ngôn ngữ, giao tiếp, khuyến khích trẻ sử dụng ngôn ngữ khi chơi. *Cách tiến hành: Các kĩ thuật phát triển ngôn ngữ cho trẻ trong khi chơi bao gồm: Sử dụng lời nói mẫu thông qua các kĩ thuật cụ thể là nói mẫu, mở rộng câu nói cho trẻ, nhắc lại, nói song song, tự nói một mình; tạo tình huống trong quá trình chơi bằng cách tạo các tình huống có vấn đề, đặt câu hỏi và trả lời, tạo ra lỗi và khuyến khích trẻ sử dụng ngôn ngữ phù hợp với tình huống chơi thông qua việc cung cấp từ, câu phù hợp, gợi ý tình huống hoặc câu nói cho trẻ. Biện pháp 6: Sử dụng giao tiếp tổng hợp với trẻ khi chơi * Mục tiêu và ý nghĩa: Việc sử dụng giao tiếp tổng hợp để giao tiếp, hướng dẫn, trợ giúp cho trẻ khiếm thính sẽ giúp trẻ tiếp nhận được thông tin đầy đủ hơn và diễn đạt được suy nghĩ, mong muốn và ý tưởng chơi với cô giáo và bạn bè. * Nội dung: Sử dụng các phương tiện giao tiếp khác nhau để tiếp nhận và diễn đạt thông tin với trẻ khiếm thính. Những phương tiện tiếp nhận và diễn đạt thông tin được trẻ khiếm thính sử dụng trong lớp học bao gồm: nghe, nhìn, quan sát, lời nói, cử chỉ điệu bộ, kí hiệu *Cách tiến hành: Trong các tình huống chơi, giáo viên cần sử dụng và khuyến khích các trẻ em khác trong lớp sử dụng giao tiếp tổng hợp với trẻ khiếm thính bằng cách kết hợp lời nói, hình miệng với kí hiệu, cử chỉ điệu bộ, nét mặt, hành động mô phỏng... Tùy thuộc vào tình huống giáo viên có thể áp dụng linh hoạt việc kết hợp nói với cử chỉ điệu bộ, nói với hình vẽ, tranh ảnh, kết hợp nói với kí hiệu ngôn ngữ. Biện pháp 7: Khuyến khích trẻ tương tác trong khi chơi * Mục tiêu và ý nghĩa: Trò chơi là hoạt động hữu hiệu để trẻ khiếm thính có thể tương tác với bạn bè. Các mối quan hệ tương tác này không chỉ giúp trẻ học được các kĩ năng xã hội mà còn là cơ hội để trẻ học ngôn ngữ một cách có hiệu quả. * Nội dung: Tương tác chơi bao gồm cả sự chủ động từ phía trẻ khiếm thính song trong môi trường hoà nhập thì cần có sự chủ động từ phía trẻ nghe bình thường, đây là một cách hỗ trợ trẻ khiếm thính nói chung và hỗ trợ học ngôn ngữ cho trẻ nói riêng. Tạo tình huống để giúp trẻ tương tác với nhau, mở rộng quan hệ chơi cho trẻ song đảm bảo luôn tuân theo sự dẫn dắt của trẻ trong tình huống chơi. *Cách tiến hành: Khi tổ chức trò chơi, giáo viên cần khuyến khích trẻ tương tác cùng nhau thông qua việc giáo viên hỗ trợ, điều phối để trẻ khiếm thính và trẻ nghe bình thường cùng tham gia vào trò chơi, trợ giúp trẻ biết cách đề nghị tham gia chơi cùng các bạn bằng lời nói hoặc hành động, tận dụng sự giúp đỡ từ bạn cùng trang lứa cho trẻ khiếm thính, tạo tình huống để trẻ tương tác với nhau một cách tự nhiên trong trò chơi. Biện pháp 8: Đánh giá kết quả chơi * Mục tiêu và ý nghĩa: Đánh giá kết quả chơi giúp cho giáo viên biết được mức độ tiến bộ về kĩ năng chơi và ngôn ngữ của trẻ. Giúp giáo viên có cơ sở thực tế để nhận ra những điểm mạnh, 170 Các biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo khiếm thính... điểm yếu của mình và tự điều chỉnh, hoàn thiện hoạt động của cô và trẻ trong khi chơi nhằm đạt được hiệu quả cao hơn. * Nội dung: Đánh giá kết quả chơi của trẻ chính là việc giáo viên xác định chất lượng và kết quả của hoạt động chơi của trẻ. Căn cứ vào mục tiêu giáo dục và mục tiêu tổ chức trò chơi cho trẻ em, nội dung đánh giá kết quả chơi của trẻ được cụ thể hoá theo các nội dung: kĩ năng chơi của trẻ; mức độ phức tạp của trò chơi; tính tích cực tham gia vào trò chơi; sử dụng ngôn ngữ trong quá trình chơi; giao tiếp, tương tác với bạn chơi. * Cách tiến hành: Trước tiên giáo viên cần xác định rõ yêu cầu với từng trẻ, thu thập thông tin để xác định kĩ năng chơi của trẻ, sự phát triển ngôn ngữ của trẻ thông qua trò chơi, so sánh kĩ năng hiện tại với mức độ trước đó, so sánh kiến thức, kĩ năng hiện tại của trẻ với mục tiêu, yêu cầu cần đạt ở trẻ. Quan sát trẻ chơi theo bảng quan sát để thu thập thông tin cho phần đánh giá. Phân tích kết quả thu thập được một cách khách quan, khoa học. 2.3.3. Nhóm biện pháp hỗ trợ tổ chức trò chơi Biện pháp 9: Tích hợp sử dụng trò chơi trong hoạt động hỗ trợ cá nhân trẻ khiếm thính * Mục tiêu, ý nghĩa: Việc sử dụng trò chơi trong hoạt động hỗ trợ cá nhân làm cho hoạt động trở nên nhẹ nhàng, sinh động, hấp dẫn đối với trẻ, phù hợp với đặc điểm phát triển ngôn ngữ của trẻ mẫu giáo khiếm thính 3 - 4 tuổi, tạo điều kiện để giáo viên tiếp cận trẻ nhiều hơn trên cơ sở đó hiểu và đáp ứng một cách phù hợp những nhu cầu chơi, đặc điểm và sở thích của trẻ. * Nội dung: Lựa chọn và sắp xếp phù hợp các trò chơi trong hoạt động hỗ trợ cá nhân cho trẻ khiếm thính. Trong khi chơi, giáo viên cần kết hợp sử dụng các kĩ thuật phát triển ngôn ngữ cho trẻ như đã được trình bày trong biện pháp 5. * Cách tiến hành: Lựa chọn và sử dụng trò chơi trong tất cả các khâu trong tiến trình thực hiện hoạt động hỗ trợ cá nhân cho trẻ khiếm thính từ bước kiểm tra máy trợ thính kết hợp luyện nghe; luyện thở, luyện giọng, luyện vận động cơ quan phát âm; giao tiếp, trò chuyện với trẻ; lưu giữ sản phẩm hoạt động trong hồ sơ cá nhân trẻ khiếm thính. Biện pháp 10: Hỗ trợ phụ huynh tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính * Mục tiêu và ý nghĩa: Bổ sung kiến thức, kinh nghiệm, kĩ năng và chơi với TKT cho cha mẹ trẻ, nâng cao sự phối hợp thống nhất trong phát triển ngôn ngữ và giáo dục cho trẻ khiếm thính giữa gia đình và nhà trường mầm non. * Nội dung: Hỗ trợ phụ huynh trẻ khiếm thính giúp họ có kiến thức và đặc biệt là kĩ năng chơi với trẻ, giúp phụ huynh sử dụng Bảng đánh giá kĩ năng giao tiếp của người lớn với trẻ để hiểu sâu hơn về giao tiếp và chơi với trẻ khiếm thính nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ và điều chỉnh cách giao tiếp phù hợp trong khi chơi với trẻ. * Cách tiến hành: Việc hỗ trợ và phối hợp với phụ huynh để tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính được thực hiện thông qua các hình thức: trao đổi, trò chuyện, thảo luận của giáo viên với phụ huynh, các buổi hướng dẫn phụ huynh chơi cùng trẻ, các cuộc hội thảo theo nhóm, cung cấp tài liệu cho phụ huynh, hướng dẫn kĩ năng chơi với trẻ cho phụ huynh thông qua việc làm mẫu, sử dụng băng hình... 2.3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp và điều kiện thực hiện các biện pháp Các biện pháp này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, cùng nằm trong một chỉnh thể thống nhất, bổ sung và hoàn thiện lẫn nhau. Các biện pháp nhấn mạnh đến quá trình lựa chọn, sắp xếp trò chơi, sự phối hợp hoạt động cùng nhau giữa giáo viên và trẻ, giữa các trẻ với nhau phù hợp với trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi. Nhóm biện pháp chuẩn bị điều kiện tổ chức trò chơi sẽ là các biện pháp 171 Bùi Thị Lâm tạo tiền đề, nhóm biện pháp tổ chức hướng dẫn trẻ chơi là các biện pháp trọng tâm tác động vào quá trình tương tác giữa trẻ với giáo viên, giữa các trẻ với nhau, nhóm biện pháp hỗ trợ tổ chức trò chơi có tác động và hỗ trợ cho tất cả các biện pháp thuộc nhóm một và nhóm hai. Thực hiện được các biện pháp này sẽ giúp cho trẻ khiếm thính không chỉ phát triển ngôn ngữ mà còn giúp trẻ có thể hoà nhập thực sự và có ý nghĩa vào các hoạt động ở lớp mẫu giáo. Để thực hiện được các biện pháp trên đòi hỏi các điều kiện sau: Về phía trẻ: Trẻ khiếm thính sử dụng phương tiện trợ thính và có kinh nghiệm nghe, nói ban đầu. Trẻ nghe bình thường trong lớp được hướng dẫn để chấp nhận, không phân biệt đối xử đối với trẻ khiếm thính và hỗ trợ đơn giản trong giao tiếp cho trẻ khiếm thính. Về phía giáo viên: Có hiểu biết về mức độ phát triển trò chơi của trẻ em nói chung, trẻ khiếm thính nói riêng, tiến trình phát triển ngôn ngữ của trẻ khiếm thính, những biểu hiện khác nhau về ngôn ngữ và giao tiếp của trẻ khiếm thính. Có kĩ năng tổ chức trò chơi cho trẻ ở trường mầm non. Về phía phụ huynh trẻ khiếm thính: Phụ huynh có sự cộng tác chặt chẽ với giáo viên, quan tâm đến việc chăm sóc- giáo dục trẻ. Điều kiện cơ sở vật chất: Cần có sự đầu tư và quan tâm đến việc xây dựng môi trường chơi cho trẻ. Số lượng trẻ trong nhóm, lớp không quá đông để giáo viên có thể quan sát được từng cá nhân trẻ và đáp ứng nhu cầu của trẻ. Đảm bảo cung cấp các dịch vụ chăm sóc và hỗ trợ thính học kịp thời. 3. Kết luận Trò chơi là một phương tiện hữu hiệu để phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính và trò chơi càng được phát huy tác dụng hơn khi giáo viên tổ chức một cách có mục đích rõ ràng, khoa học, dựa trên những đặc điểm của trẻ và giữ được sự vui vẻ của trò chơi. Nghiên cứu này đã đề xuất ba nhóm biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ khiếm thính 3 - 4 tuổi bao gồm nhóm biện pháp chuẩn bị điều kiện tổ chức trò chơi, nhóm biện pháp tổ chức hướng dẫn trẻ chơi, nhóm biện pháp hỗ trợ tổ chức trò chơi với 10 biện pháp cụ thể. Các biện pháp được đề xuất đảm bảo các yêu cầu của tổ chức trò chơi ở lớp mẫu giáo hòa nhập, tác động vào toàn bộ quá trình tổ chức trò chơi với sự phối hợp giữa giáo viên lớp mẫu giáo với giáo viên hỗ trợ và gia đình trẻ giúp trẻ được học ngôn ngữ trong một môi trường vui vẻ, tự nhiên. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Couse, L.J., Clawson, M.A., 2000. Social play of preschool children with special needs and typically developing children. Paper presented at the Conference on Human Development. Memphis Tennessee, 97-119. [2] Elizabeth, A. and Nerys, R., 1994. Helping the hearing impaired child in your class. Oxford Brookes University. [3] Hahshie, J., Moseley, M.J., Scott, S.M., Lee, J., 2006. Enhancing communication skills of deaf and hard of hearing children in the mainstream. New York: Delmar Publishers [4] Kuder S. Jay, 2003. Teaching students with language and communication disabilities. Pearson Education, Inc. [5] Mary, P.M., 2000. Early intervention and language development in children who are deaf and hard of hearing. Pediatrics, 106, 43 - 52. [6] Raver, S.A., 2009. Early childhood special education, 0- 8 years: Strategies for positive outcomes. New Jersey: Pearson Education. 172 Các biện pháp tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo khiếm thính... [7] Yoshinaga-Itano, C., 2000. Successful outcomes for deaf and hard of hearing children. Seminars in hearing, 21 (4), 125-154. ABSTRACT Organized play to improve language learning in 3–4-year old children with a hearing impairment in an inclusive education setting Language development is an important educational goal for children who are 3-4 years old with a hearing impaiment and play is an effective tool forlanguage development. This article refers to ways to organize play to develop language in children with a hearing impairment. These measures include: preparing to organize play, guidance and support of children during play, and supporting and organizing play. These measures were suggested to ensure that the requirements of play organization in inclusive kindergarten settings, impacting the entire process of play organization in inclusive kindergarten settings with collaboration between preschool teachers, support teachers and children’s families. Keywords: Inclusive education, language development, children with hearing impairment, play. 173