Các bệnh nhạy cảm với khí hậu tại Việt Nam: Độc tố aflatoxin B1 trong ngô và các bệnh lây nhiễm từ heo sang người

N Ú I C Ơ H Ộ I C H O P H ÁT T RI ỂN 163 Chủ đề 3: Chuỗi giá trị thực phẩm an toàn Các bệnh nhạy cảm với khí hậu tại Việt Nam: Độc tố aflatoxin B1 trong ngô và các bệnh lây nhiễm từ heo sang người Hu Suk Lee1, Hung Nguyen-Viet1*, Nguyen Viet Khong2, Ha Minh Thanh3, Bui Nghia Vuong2, Nguyen Van Huyen2, Johanna Lindahl1,4,5, Delia Grace1 Cơ quan 1Viện Nghiên cứu Chăn nuôi quốc tế (ILRI), Việt Nam và Kenya 2Viện Thú y quốc gia (NIVR), Hà Nội, Việt Nam 3Viện Bảo vệ thực vật (PPRI), Hà Nội, Việt Nam 4Đại học Uppsala, Uppsala, Thụy Điển 5Đại học Nông nghiệp Thụy Điển, Uppsala, Thụy Điển Tác giả đại diện H.S.lee@cgiar.org Từ khóa Bệnh Leptospira, Bệnh Viêm não Nhật Bản, nhận thức Giới thiệu Việt Nam là quốc gia nhiệt đới với nhiệt độ cao vơí lượng mưa nhiều là nơi có thể cung cấp điều kiện phát triển tốt cho các bệnh nhạy cảm với khí hậu. Một số ít các nghiên cứu đã được thực hiện nhằm đánh giá mức độ nhiễm độc tố aflatoxin B1 trên ngô và các bệnh lây nhiễm từ heo sang người tại Việt Nam. Ngoài ra, chưa có nghiên cứu nào trước đây được triển khai để đánh giá về nhận thức và kiến thức về độc tố aflatoxin tại Việt Nam. Do đó, mục đích chính của nghiên cứu này là xác định tỷ lệ lưu hành của độc tố aflatoxin B1 trên ngô và hai bệnh truyền nhiễm (viêm não Nhật Bản và bệnh leptospira) trên heo, cũng như để đánh giá nhận thức và kiến thức về độc tố aflatoxin B1 với con người tại các vùng nghiên cứu. Phương pháp Các mẫu ngô và heo được lựa chọn ngẫu nhiên từ 6 tỉnh từ những khu vực sản xuất ngô nhiều nhất đại diện cho 6 vùng sinh thái nông nghiệp: Sơn La, Hà Nội, Nghệ An, Đắc Lắc, Đồng Nai và An Giang. Mẫu tại mỗi tỉnh được thu thập bằng cách sử dụng việc lấy mẫu nhiều giai đoạn (tỉnh, huyện, xã). Khảo sát kiến thức, thái độ và thực hành (KAP) cũng được thực hiện với người dân tại 5 tỉnh này. H Ộ I T H Ả O V Ề PH ÁT T RI ỂN T ÂY B Ắ C 164 Chủ đề 3: Chuỗi giá trị thực phẩm an toàn Ngô được kiểm tra độc tố aflatoxin B1 bằng ELIZA trực tiếp (Helica Bio- systems Inc, Santa Ana, CA. USA), và được tính toán trung bình, trung vị và khoảng nhiễm tại mỗi huyện chỉ với các mẫu vượt ngưỡng phát hiện (1µg/kg) được tính toán. Tất cả mẫu ngô, heo được phân tích tại Viện Bảo vệ Thực vật (PPRI) và Viện Thú y Quốc gia (NIVR). Nhằm đánh giá tỷ lệ huyết thanh nhiễm bệnh viêm não nhật bản (JE) và bệnh leptospira trên heo, ELISA và MAT trực tiếp đã được sử dụng (ngưng kết hiển vi trong 15 mẫu huyết thanh: Australis, Autumnalis, Grip- potyphosa, Hardjo, Javanica, Tarassovi Mitis, Hebdomadis, Icterohaemor- rhagiae, Canicola, Bataviae, Panama, Pomona, Pyrogenes, Saxkoebing và Semaranga). Ngoài ra, một bảng hỏi được sử dụng để thu thập thông tin từ các hộ gia đình về KAP liên quan tới ngô mốc. Mô hình hồi qui logic đa biến được áp dụng để đánh giá mối quan hệ giữa các biến nhân khẩu học và nhận thức về độc tố aflatoxin sử dụng STATA (phiên bản 14.0, Stata- Corp, College Station, TX, USA). Kết quả Tổng số 2.370 mẫu ngô được lựa chọn từ 6 tỉnh và được phân tích. Trong số các mẫu thu thập được, có 799 mẫu (33,71%, 95% CI: 31,81%-35,66%) trên ngưỡng 5 µg/kg, và 687 mẫu (28,98%, 95% CI: 27,17%-30,86%) trên ngưỡng 20 µg/kg và dao động từ 0 đến 34,81 µg/kg, trung vị 4,59 µg/ kg, và trung bình: 0,46 µg/kg. Tổng 1.959 mẫu huyết thanh đã được thu thập từ năm tỉnh và được phân tích. Nhìn chung, tỷ lệ huyết thanh nhiễm bệnh leptospira là 8,17% (95% CI: 6,99-9,47) và huyết thanh Tarassovi Mi- tis (2,19%) có tỷ lệ nhiễm cao nhất, sau đó là Australis (1,94%), Javanica (1,68%) và Autumnalis (1,17%) bằng cách sử dụng chuẩn giới hạn ≥ 1:100 trong khi 3,98% (95% CI: 3,16-4,95) JE được phát hiện. Tổng số 551 người được phỏng vấn từ 6 tỉnh, khảo sát cho thấy nhận thức về độc tố aflatoxin (câu hỏi: Anh/chị đã bao giờ nghe về bệnh độc tố afla- toxin trên cây ngô chưa?) Các tỉnh phía Nam Việt Nam [An Giang (25%), Đắk Lăk (23,23%) và Đồng Nai (6%)] cao hơn các tỉnh phía Bắc như [Hà Nội (1,25%), Sơn La (1,09%) và Nghệ An (0%)]. Thảo luận và kết luận Đây là nghiên cứu sàng lọc trên diện rộng đầu tiên về độc tố aflatoxin B1 trên ngô và bệnh leptospira cũng như JE trên heo tại Việt Nam và kết quả rất có ý nghĩa cho việc nắm bắt sâu hơn về mức độ cũng như dịch tễ học của bệnh aflatoxin, JE và leptospira tại những tỉnh khác nhau. N Ú I C Ơ H Ộ I C H O P H ÁT T RI ỂN 165 Chủ đề 3: Chuỗi giá trị thực phẩm an toàn Nghiên cứu này cũng cho thấy nguy cơ tiềm ẩn của các bệnh này trên người và động vật tại Việt Nam cũng như xác định các yếu tố nhân khẩu học (như giới và trình độ học vấn) có tác động đáng kể lên kiến thức về bệnh độc tố aflatoxin. Cần điều tra sâu hơn tại mỗi vùng về vai trò của các điều kiện môi trường và các loài hoang dã khác nhau đối với việc truyền lây của dịch bệnh. Tài liệu tham khảo 1. Hệ thống giám sát và cảnh báo sớm cho các bệnh nhạy cảm với khí hậu tại Việt Nam và Lào: https://pestforecast,wikispaces,com/Pestforecast+project 2. Lee HS, Nguyen-Viet H, Lee M, Duc PP, Grace D: Khảo sát độc tố aflatoxin B1 trên ngô và nhận thức về loại độc tố này tại Việt Nam: Tạp chí độc tố thế giới 2017, 0:0 (0) - Trang: 1 - 8 3. Lee HS, Khong NV, Xuan HN, Nghia VB, Nguyen-Viet H, Grace D: Tỷ lệ huyết thanh nhiễm bệnh Leptospira trong lợn thịt tại 5 tỉnh Việt Nam. Nghiên cứu thú y BMC 2017, 13:125.