Bảo tồn và phát huy giá trị của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ ở nước ta hiện nay - Thực trạng và giải pháp

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 33 (58) - Thaùng 10/2017 130 Bảo tồn và phát huy giá trị của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ ở nước ta hiện nay - Thực trạng và giải pháp Safeguarding and promoting the art of amateurs’ singing in South Vietnam nowadays – Patterns and solutions ThS. Lê Thị Thanh Yến, Trường Đại học Đồng Tháp Le Thi Thanh Yen, M.A., Dong Thap University Tóm tắt Trong su t h ng ường ị h s d ng nư gi nư thế h người Vi t h ng ng ng d ng ồi p hun n n m t n n n h a gi u n s d n t th ng nh t trong a dạng Th nh u s ng tạo gi g n trao tru n a ha ng ại m t ho t ng di s n n h a t th phi t th ồ s phong ph Trong ho t ng di s n u u ngh thu t Đờn a t i t a người d n am . Bài viết n u n th trạng u t m t s gi i ph p ho i o tồn ph t hu nh ng gi trị tinh t a ngh thu t ờn a t i t am g n i ph t tri n inh tế - h i ở nư ta hi n na Từ khóa: nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ, bảo tồn, phát huy giá trị. Abstract Throughout the history of building and defending the country, Vietnamese generations have constantly built up a culture rich in national identity and united in diversity. The creation, preservation and transmission of their ancestors left a rich treasure trove of tangible and intangible cultural heritages, among whi h there is the art of amateurs’ singing of the South The arti e raises the urrent situation and proposes some solutions for the preservation and promotion of the essential values of the art of amateurs’ singing in South Vietnam in asso iation with so io-economic development in our country today. Keywords: the art of singing the South amateurs, safeguarding, promotion. 1. Đặt vấn đề Theo hồ sơ di s n a Cụ Di s n n h a ( VH-TT&DL) Đờn a t i t (ĐCTT) ra ời o u i thế ỷ XIX h ếu tỉnh phía am nư ta sau an r ng ến tỉnh th nh phía Đ oại h nh ngh thu t s a ùng mi t ườn s ng nư am s ết hợp tinh tế - hòa u n gi a tiếng ờn ời a i u diễn a ph n nh tinh hoa n h a ng n n m n hiến a d n t ta a mang nh ng nét trưng a người d n ùng t phương am - ần ù nh dị h n th t ph ng ho ng nghĩa hi p an trường nhưng r t ỗi nh n n ĐCTT g n ết ng ồng th ng ua th h nh LÊ THỊ THANH YẾN 131 s ng tạo ngh thu t tr n ơ sở dòng nhạ ễ nh nhạ ung nh tri u gu ễn nh ng giai i u ngọt ng o s u ng a d n a mi n Trung d n a mi n am Chính vì thế ĐCTT a tính nh d n a mang tính họ T nh ng mi n u hẻo nh ĐCTT am ẫn s ng m rễ như a ượ ươm mầm ua n ta h m n a nh n ng Chẳng i u g tạo n n s dung dị h n th t ằng nh ng t i t ờn ca, ban ng o i ồng ng t i tụ họp nhau hơi ĐCTT trư s n nh Kh ng gian nu i dưỡng ĐCTT am ao ời na ươm mầm ho iết ao thế h trẻ sa m m n n gh thu t ĐCTT am h ng hỉ ai trò i t trong ời s ng n h a tinh thần a người d n am m òn g p phần uan trọng m phong ph ời s ng n h a tinh thần a d n t Vi t Nam. Đến na ĐCTT ượ th h nh ở mọi mọi nơi: trong ễ h i ư i sinh nh t họp m t Đ i i người phương am ĐCTT m t oại h nh sinh hoạt n h a tinh thần h ng th thiếu di s n n h a phi t th u gi a ng ồng ùng i ĐCTT ang g p phần phụ ụ du ị h ở ịa phương du tr s a dạng n h a a u gia u tế Tu nhi n hi h i ng m t ph t tri n éo theo nh ng ổi tha a ĐCTT trong nổi t oại h nh ngh thu t n ang ượ hai th ưa o tour du ị h ở nhi u tỉnh th nh phía am phụ ụ du h h n i ịa ũng như u tế t dẫn ến nỗi o hi n h u ĐCTT dần ị thương mại h a Chính thế ùng i ni m t h o th n o tồn ph t hu gi trị a ngh thu t ĐCTT am ang trở th nh nhi m ụ ần thiết nhằm ph t hu n i m m sứ mạnh tổng th ho ph t tri n inh tế-xã h i trong thời ỳ h i nh p to n ầu h a a nư ta trong giai oạn hi n na 2. Thực trạng vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ ở nước ta hiện nay Th t h th n i hết diễn t hết m m oại h nh ngh thu t ĐCTT am em ến Trong ĐCTT ta th t nh u u hương t nư ao a; t nh u i ứa thiết tha; t nh phụ t mẫu t thi ng i ng ao ; t nh ạn tri ỷ g n eo sơn; t nh anh em m u mũ ru t r Gi a a t h nhạ gi a người a người ờn như hòa u n o nhau rồi họ ùng ồng nh tr i nổi gi a h ng gian ầ h t thơ h t nhạ h t ời ĐCTT h p nh ho họ a họ th ng hoa ũng hính họ s ng tạo n n m t ườn hoa ngh thu t tinh hiết tr n ùng t phù sa m u mỡ L i hơi t i t h ng én họn người hơi người nh d n ha gi i trí thứ ; người gi u sang ha ẻ nghèo n n T t u th hòa i u tri m th m ẹp m m i th m ho ườn hoa ngh thu t C th n i i hơi ầ thi ị a ĐCTT g p phần g i r a ụi t trong u s ng ời thường m tinh hiết hơn u s ng ời thường Hi n na oại h nh ĐCTT am ang tồn tại dư i hai h nh thứ : M t tồn tại dư i dạng ri ng ẻ t ng nh n trong ng ồng ư d n sinh hoạt theo ngẫu hứng nh n rỗi hi ượ mời gọi H nh thứ n mang tính h ng n ng h th ph t tri n ngh nghi p Hai tồn tại tổ hứ ao gồm nh m u ạ ĐCTT am ở p h m phường thị tr n trung t m n h a p tỉnh hu n thị ơ uan h i o n th H nh thứ n ượ tổ hứ n nếp ế hoạ h hoạt ng sinh hoạt ịnh ỳ BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ CỦA NGH THUẬT ĐỜN CA TÀI TỬ NAM B Ở NƯỚC TA HI N NAY 132 giao ưu o tạo hịu s u n h nư a ng nh VHTTDL go i ra òn dạng ĐCTT am trong gia nh m t ph n trong i th ng tin n ngh p hu n thị phường thị tr n. Theo iến a nhi u nh nghi n ứu hi n na tính ngu n n n g a ĐCTT mang m gi trị n h a trưng a người d n am ang ị em nhẹ nhi u tha ổi Th m o i tru n ngh ờn a t i t hưa hiến ượ s u r ng ượng người tham gia òn ít thiếu hu n m n Đa phần người hơi nhạ t i t iết hơi th ng ua i họ m ho ượ tru n dạ trong gia nh hưa ượ o tạo i n hính ượng soạn gi ũng như ngh nh n ở ĩnh n ếu h t ượng thiếu s ượng Vi o tồn ph t hu gi trị a ngh thu t ĐCTT hi n na ũng ang g p h ng ít h h n ngh nh n nòng t phần nhi u n tuổi i tru n dạ ho thế h trẻ hưa nhi u nh t ngh nh n n C C u ạ ĐCTT hầu hết t th n n ng hính ho n n h ng ít u ạ ang g p nhi u h h n trong du tr sinh hoạt Trong hi nguồn hỗ trợ ầu tư t ng n s h nh nư hưa p ứng ịp thời ng t n ng h i h a òn hạn hế Trư hi ĐCTT ượ inh danh tầm nh n oại oại h nh ngh thu t n ượ tỉnh th nh ùng T am ưa o nh ng tour i m du ị h i nhi u h nh thứ : ờn a tr n s ng (ghe t u du ị h) trong ườn tr i nh h ng H nh thứ n nhi u n m ua ph t tri n mạnh ở tỉnh Long An Ti n Giang ến Tre Vĩnh Long Cần Thơ ạ Li u Tu nhi n hoạt ng ĐCTT phụ ụ du h h trong tour i m du ị h n hưa s ồng nh t n n i nh m ĐCTT ẫn òn ng t ng trong hoạt ng nh ng t p n sinh GS Trần V n Kh ho rằng: “Kh ng th mang ĐCTT am m du ị h ượ Trong 10 ph t o n du ị h ghé ại m nghe 2 - 3 n th m ho ĐCTT gi m gi trị Trong uổi ờn người ờn u ui h o hứng m ờn Họ ờn ti n Đ u ph i m như mà gi p ĐCTT tiến ượ Cho n n h ẩn th n ng iến m nhạ t i t th nh m t m n s n h u ng iến n th nh m t m n h ng” Soạn gi Huỳnh Anh t ng ho iết ngh nh n trong an nhạ ĐCTT ở nhi u i m du ị h ng n ờn r t giỏi hơi ượ nhi u nhạ ụ nhưng th tế ũng ho th ẫn òn m t s nhạ ng ếu tiếng ờn hưa huẩn nhịp òn sai h nh n h rung òn ụng hỉ ờn ượ i a i nhỏ hưa t ng ụng t i i tổ tr nh nhạ ng trong d n nhạ h ng ồng u Trong hi nhạ sĩ gu ễn Thanh h n hia sẻ ịa i m du ị h tại Th i Sơn (Ti n Giang) h ng d n nhạ n o tứ tu t ( m ò tranh ầu) Đờn ghi-ta phím õm th an n o ũng nhưng ờn m th r t hiếm Theo các hu n gia i ờn ếu a dở a ngh sĩ ĐCTT ở i m tour du ị h sẽ g ra m t t hại to n Trư hết n ph n nh h ng ng gi trị h t ượng a ngh thu t ĐCTT Ch ng ta ờn a ua oa hiếu hỉ ti n t nh m u mờ nh ng gi trị n s a di s n ĐCTT Đ i i du h h nư ngo i h ng héo i tr nh ờn a h ng t t sẽ hạ th p gi trị nh ng tinh t ngh thu t a d n t i i h h nư ngo i T nh ng th tế tr n ph n nh ĐCTT hi n na ang ứng trư nhi u s t LÊ THỊ THANH YẾN 133 ng dù oại h nh di s n n ẫn ang ượ o tồn g n gi V u ầu t ra i i thế h h ng ta hi n na ph i t m ra nh ng gi i ph p h nh ng phù hợp nhằm o tồn ph t hu di s n n m t h hi u u ng hư ng ứng ng i danh hi u Di s n n h a phi t th ại di n a nh n oại như U ESCO ng nh n 3. Đề xuất các giải pháp cho việc bảo tồn và phát huy giá trị của nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ ở nước ta Tha m t Tổ hứ Gi o dụ Khoa họ V n h a a Li n Hi p Qu (UNESCO), bà Katherine Muller Marin, Trưởng ại di n V n phòng U ESCO H i trao ằng inh danh gh thu t Đờn a t i t am trở th nh di s n n h a phi t th thứ a Vi t am ượ U ESCO ng nh n Di s n V n h a ại di n a nh n oại ượ o ở p u tế th hi n s tr n trọng ngưỡng m a ng ồng u tế i i oại h nh ngh thu t o n a Vi t am Katherine Mu er Marin nh n mạnh m t minh hứng sinh ng sứ an tỏa a n ho tru n th ng Vi t am trong dòng h h i nh p a n h a thế gi i, tạo ơ h i người d n tr n to n thế gi i ni m h n hạnh ượ thưởng thứ hi u rõ hơn n n n h a tươi ẹp phong ph a Vi t am U ESCO nh gi ao th nh ng a Vi t am trong nỗ o n h a phi t th o hính s h u gia trong hơn m t th p ỷ ua nhằm n ng ao nh n thứ h nh ng th hi n C ng ư 2003 a U ESCO o di s n n h a V i nghĩa tầm uan trọng a ờn a t i t trong ời s ng h i a người am n i hung o tồn ph t hu oại h nh ngh thu t n h ng ta ần ph i làm gì? Trong hương tr nh h nh ng u gia o ngh thu t ờn a t i t am (2014 – 2020) V n h a Th thao Du ị h p ến n n Th tư ng gu ễn T n Dũng n i: “Đ t nư ta nh n d n ta ang s ng trong thời ại to n ầu h a h i nh p u tế ng ng s u r ng Ch ng ta ng ph i gi g n un p ph t hu nh ng gi trị tru n th ng t t ẹp m ng ha ta ằng mồ h i nư m t m u ương d ng trao tru n ại Ph i ằng h nh thứ thiết th sinh ng hi u u nh ng gi trị n h a ùng u gi a d n t ta th m s u o tư du t nh m a mỗi người gười Vi t am ta dù ở trong nư ha ang m n sinh s ng ở nư ngo i u mang trong m nh dòng m u Lạ Hồng u u n u n hư ng i nguồn hung sứ ồng òng d ng non s ng t nư Ch ng ta h ùng nhau g n gi ph t tri n n n n h a Vi t am ti n tiến m n s d n t Đ n n V n hiến Vi t am rạng danh mu n thuở Đ tinh hoa n h a Vi t am hòa u n tỏa s ng ùng tinh hoa n h a nh n oại” ụ th h ng ta ần: 1 Đẩ mạnh hoạt ng tu n tru n gi o dụ nhằm n ng ao nh n thứ a to n h i i t thế h trẻ i i i o ph t hu gi trị di s n n h a n i hung ngh thu t ờn a t i t am n i ri ng 2 Tạo i u i n thu n ợi ho i th h nh s ng tạo tru n dạ ngh thu t ờn a t i t am trong gia nh nh trường u ạ ng ồng nhằm n ng ao ời s ng n h a tinh thần a ng ồng nh n d n ịa phương. 3 T ng ường nghi n ứu ứng dụng hoa họ ng ngh nhằm n ng ao h t BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ CỦA NGH THUẬT ĐỜN CA TÀI TỬ NAM B Ở NƯỚC TA HI N NAY 134 ượng hi u u hoạt ng i m sưu tầm tư i u h a tru n dạ tr nh diễn o tồn ph t hu gi trị ngh thu t ờn ca t i t am ; ưa ngh thu t ờn a t i t am o n i dung o tạo ồi dưỡng tại ơ sở o tạo hu n ng nh 4 Hỗ trợ ng ồng phụ hồi ưu tru n “ i Tổ” t p u n h i tín ngưỡng ễ h i i n uan ến ngh thu t ờn a t i t am ; mở r ng h nh thứ m i trường sinh hoạt m i phù hợp i mụ ti u o ph t hu gi trị ngh thu t ờn a t i t am trong u s ng ương ại 5 Ph i hợp i ơ uan tru n th ng h i ngh nghi p tổ hứ thường u n ịnh ỳ hương tr nh gi i thi u u ng ngh thu t ờn a t i t am dư i nhi u h nh thứ nhằm gi o dụ thẩm mỹ m thụ ngh thu t ờn a t i t am t i ng h ng i t thế h trẻ 6 C hính s h i ng hen thưởng phong t ng danh hi u inh d nh nư ho ngh nh n ờn a t i t nhi u ng g p u t s trong i o ph t hu gi trị ngh thu t ờn a t i t 7 Tạo mọi i u i n ngh thu t ờn a t i t am nhi u ơ h i giao ưu tr nh diễn ở nư ngo i; thường u n tổ hứ i n hoan ngh thu t ờn a t i t am ở ịa phương; ịnh ỳ 3 n m m t ần tổ hứ Li n hoan ngh thu t ờn a t i t am to n u Đ ĐCTT h ng ị mờ nhạt trong hi ết hợp i du ị h th n n d ng hương tr nh h d n d ng họn ọ thời ượng a ph i i nh ng i n phù hợp phụ ụ du h h ĐCTT hính th ng th h ng th nh ng i i n i ương nhưng i ĐCTT phụ ụ h h du ị h n n gia gi m u ịnh n ph i gi i thi u tiết mụ n o nhạ t i t i n o tiết mụ phụ h ng m “ iến dạng” i h t ri ng n a dòng nhạ d n t Vi t trong òng du h h n phương. Ngoài ra oại h nh ngh thu t ờn a t i t i n tụ ph t tri n mỗi ịa phương ần nh ng i m ụ th ần thiết h như: i d ng Đ n o tồn ph t hu ngh thu t ờn a t i t ; h i h a mạnh mẽ ở ĩnh n như hu ến hí h ngh nh n ngh sỹ mở p dạ ờn dạ a t i t tư gia; Thường u n tổ hứ u thi i n hoan p tỉnh hu n ; tổ hứ u thi iết ời m i ho 20 i n Tổ V i t ần s uan t m s u s hơn ến i ngh nh n t i t ờn t i t a g 25/6/2014 Chính ph an h nh ghị ịnh s 62/2014/ Đ-CP quy ịnh i ét t ng danh hi u gh nh n nh n d n gh nh n ưu t trong ĩnh di s n n h a phi t th Đ m t trong nh ng h trương a Đ ng h nư th hi n s uan t m ến oại h nh ngh thu t n ũng như s uan t m ến nh ng người ng hiến to n ti u i u ho s nghi p o tồn ph t hu gi trị n h a phi t th a nư a ịa phương trong oại h nh Đờn a t i t . 4. Kết luận và kiến nghị V i nh ng gi trị s t n ĐCTT am - di s n n h a phi t th a nh n oại ang trở th nh “m n n” o h ng th thiếu i i người d n am n i ri ng nư Vi t am n i hung Vi o tồn ph t hu nh ng gi trị nổi t a Đờn a t i t h ng hỉ ần s g ng nỗ t phía hính u n tổ hứ h i m òn ở ng ồng d n ư trong m i i n h m t thiết i n h a LÊ THỊ THANH YẾN 135 am Thiết nghĩ nếu nh ng gi i ph p ồng t p ùng i s t m hu ết u ết t m a nh ng th nh i n am m ngh thu t Đờn a t i t h ọng i o tồn ph t tri n ngh thu t tru n th ng sẽ nh ng ư hu n m i GS- TS Trần V n Kh hẳng ịnh: “Dẫu U ESCO ng nh n ngh thu t Đờn a t i t di s n n h a phi t th th hính h ng ta hứ h ng ph i ai h ph i tr h nhi m o tồn ph t hu nh ng tinh hoa m ng ha ại” Tu nhi n nh ng gi i ph p o tồn ph t hu gi trị a ĐCTT am ượ th thi mang ại ợi í h thiết th ho ph t tri n inh tế - h i th nh t thiết h nư ần hính s h hương tr nh hu ến hí h hỗ trợ o m m i trường i u i n ần thiết o tồn gi trị í h th to n ẹn i i di s n ờn a t i t ; tạo i u i n thu n ợi ho du ị h ph t tri n hư ng ho nh n d n thụ hưởng nh ng gi trị tinh hoa n h a d n t trong ờn a t i t ; ẩ mạnh hơn n a ng t tiến u ng ho di s n; h nư ần gi i u ết t t m i uan h gi a o tồn ph t tri n ở o tồn m trọng i trư m t ư ; ồng thời ph t tri n m ng o tồn; du ị h tr h nhi m i di s n phương thứ h u hi u ph t hu gi trị di s n n ng trong ờn a t i t / TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. V n h a th thao Du ị h (2011) Nghệ thuật đờn ca tài tử và những lối hòa đàn ngẫu hứng Kỷ ếu H i th o u tế TP.HCM, ngày 09-11/01/2011. 2. Giá trị văn hoá của Đờn ca tài tử Nam Bộ, tham lu n Kỷ yếu H i th o khoa họ “T m hi u c trưng di s n n ho – n ngh dân gian Tây Nam B ” hoa học xã h i, 2004. 3. Ho i Linh Trương ính Tòng (200 ) Từ Đờn ca tài tử đến nghệ thuật cải lương, Nxb V n ngh TP.HCM. 4. Qu n n ho trong o tồn và phát huy Đờn ca tài t Nam B , thông báo khoa học s 5-7, Vi n ghi n ư V n ho ngh thu t, 2002. 5. Hà V n Siêu (2014), Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Đờn ca tài tử Nam Bộ, tham u n ph t tri n du ị h tại H i th o hoa họ ở T P ạ Li u ng 23/4/2014. ( traodoi/779-giai-phap-dua-don-ca-tai-tu-den- voi-du-khach-va-phat-trien-san-pham-du-lich- dac-thu-dua-vao-don-ca-tai-tu.html) 6. Sở V n h a th thao Du ị h (2010) Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật đờn ca tài tử Kỷ ếu tọa m hoa họ – th tiễn TP HCM th ng 12/2010 7. Huỳnh Qu Th ng (2011) “V n o tồn ph t hu gi trị ngh thu t a nhạ t i t s n h u i ương” Tạp hí Khoa học xã hội s 2 (150) – 2011. 8. T Đờn ca tài t ến ngh thu t c i ương Tạp hí V n ho ngh thu t s 11, 2000. 9. L m Tường Vân (2003), Đờn ca tài tử Nam bộ Mũi C Mau 10. V vi c b o tồn ph t hu Đờn ca tài t Nam b , Tạp hí V n ho ngh thu t s 11, 2003. Ngày nh n bài: 20/9/2017 Biên t p xong: 15/10/2017 Duy t ng: 20/10/2017