Báo cáo Phát triển Kinh Doanh Việt Nam 2006

Báo cáo Phát tri
n Vit Nam 2006 Kinh doanh Báo cáo chung ca các nhà tài tr ti Hi ngh Nhóm t v n các nhà tài tr Vit Nam Hà Ni, 6-7/12/2005
NG TIN TNG
NG N V TI N = NG T giá 1US$ = 15.880 NM TÀI CHÍNH CA CHÍNH PH VIT NAM T ngày 1 tháng Giêng n ngày 31 tháng 12 CÁC T VIT TT ADB Ngân hàng Phát tri
n Châu Á AFTA Khu vc T do Thng mi ASEAN ASEAN Hip hi Các nc ông Nam Á BGD& T B Giáo dc và ào to BGTVT B Giao thông Vn ti BHXH Bo hi
m Xã hi BHYT Bo hi
m Y t BKH T B K hoch và u t BL TBXH B Lao ng, Thng binh và Xã hi BNCTT Ban Nghiên cu ca Th tng Chính ph BNN&PTNT B Nông nghip và Phát tri
n Nông thôn BNV B Ni v BTC B Tài chính BTNMT B Tài nguyên và Môi trng BXD B Xây dng BYT B Y t CGE Mô hình cân bng t ng quát tính toán c CPRGS Chin lc Xoá ói Gim nghèo và T!ng tr"ng Toàn din CPIA ánh giá Môi trng th
ch và Chính sách Qu#c gia CTCP Công ty c phn CTQLTS Công ty Qun lý tài sn DAF Qu$ H% tr Phát tri
n DATC Công ty Mua bán N và Tài Sn DFID B Phát tri
n Qu#c t Vng qu#c Anh DNNN Doanh nghip Nhà nc DNVVN Doanh nghip va và nh& THKD i'u tra H kinh doanh TMSDC i'u tra Mc s#ng dân c TMSHG i'u tra mc s#ng h gia ình TMT T i'u tra Môi trng u t EVN T ng công ty in lc Vit Nam FDI u t trc tip nc ngoài GCNQSD Gi y chng nhn Quy'n s( dng t GDP T ng Sn ph)m Qu#c Ni IFC Công ty Tài chính Qu#c t ILO T chc Lao ng Qu#c t IMF Qu$ Ti'n t Qu#c t LMHHCNTM Liên minh các Hip hi Công nghip và Thng mi LMHTXVN Liên minh các hp tác xã Vit Nam LTQD Lâm trng qu#c doanh MPDF B phn Phát tri
n kinh t t nhân Mê-kông NHCSXH Ngân hàng Chính sách Xã hi NH TPTVN Ngân hàng u t-Phát tri
n Vit Nam NHNNVN Ngân hàng Nhà nc Vit Nam NHTG Ngân hàng Th gii NHTMNN Ngân hàng Thng mi Nhà nc NTQD Nông trng qu#c doanh ODA Vin tr Phát tri
n Chính thc OTC th trng chng khoán không chính thc PCI Ch s# Cnh tranh c p tnh PER-IFA Báo cáo t ng hp ánh giá Chi tiêu công, Mua s*m và Trách nhim tài chính Qu$ CSSKNN Qu$ Ch!m sóc sc kh&e cho ngi nghèo Qu$ TPT P Qu$ u t phát tri
n a phng Qu$ HTPT Qu$ H% tr phát tri
n SCIC T ng công ty u t và Kinh doanh V#n Nhà nc SIDA C quan Phát tri
n Qu#c t Thu+ i
n S" KH T S" K hoch và u t S" TNMT S" Tài nguyên và Môi trng TCT T ng công ty TCTK T ng Cc Th#ng kê TNXHDN Trách nhim xã hi ca doanh nghip TTKN Trung tâm Khuyn nông Qu#c gia TTTTDNQG Trung tâm Thông tin Doanh nghip Qu#c gia UBCKNN y ban Chng khoán Nhà nc UNCTAD Di,n àn Thng mi và Phát tri
n Liên hp qu#c UNDP Chng trình Phát tri
n Liên hp qu#c UNICEF Qu$ Nhi -ng Liên hp qu#c VBF Di,n àn Doanh nghip Vit Nam VAT Thu Giá tr Gia t!ng VCCI Phòng Thng mi và Công nghip Vit Nam Vietcombank Ngân hàng Ngoi thng Vit Nam VKHL XH Vin Khoa h.c Lao ng và Xã hi VKHXH Vin Khoa h.c Xã hi Vit Nam VPCP V!n phòng Chính ph VQLKTT/ Vin Qun lý Kinh t Trung ng WTO T chc Thng mi Th Gii L I C M N Báo cáo này c Ngân hàng Phát tri
n Châu Á (ADB), B Phát tri
n Qu#c t Vng qu#c Anh (DFID), Ngân hàng Hp tác Qu#c t Nht Bn (JBIC), Chng trình Phát tri
n Kinh t T nhân Mê-kông (MPDF) ca Công ty Tài chính Qu#c t, Chng trình Phát tri
n Liên Hp qu#c (UNDP), C quan Phát tri
n Qu#c t Hoa K0 (USAID) và Ngân hàng Th gii (NHTG) cùng son tho. Mt s# nhà tài tr ã tin hành các phân tích chính cung c p các t liu u vào r t b ích cho vic son tho báo cáo, trong ó D án Nâng cao Hi
u qu Th trng cho Ngi nghèo ca ADB, Sáng kin nâng cao nng lc c nh tranh c a Vi
t Nam ca USAID và ánh giá Môi trng u t ca Ngân hàng Th gii là nh1ng ni dung n i bt. Các nhà tài tr tham gia son tho báo cáo này c2ng ã óng góp nh1ng t liu then ch#t thông qua các nghiên cu phân tích c th
, trong ó có ánh giá thng k0 Sáng kin chung Vi
t Nam – Nh t Bn ca JBIC, các báo cáo Tho lu n v Khu vc Kinh t T nhân ca MPDF, nghiên cu v' tác ng ca vic gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO) ca Oxfam Anh, r t nhi'u nghiên cu ca các c quan thuc Liên Hip Qu#c nh T chc Lao ng Qu#c t (ILO), công tác xây dng s# liu ti T ng cc Th#ng kê do Ngân hàng Th gii và các nhà tài tr khác tham gia h% tr. Các nhà tài tr tham gia vào vic xây dng báo cáo chung này còn cung c p thông tin và hng d3n cho toàn b quá trình lp báo cáo thông qua Ban Ch o g-m có Kanokpan Lao- Araya (ADB), Alan Johnson (DFID), Yuho Hayakawa, (JBIC), Nguy,n Phng Qu0nh Trang (MPDF), Jonathan Pincus (UNDP) và Dennis Zvinakis (USAID). Báo cáo nhn c s tham gia óng góp ý kin vi t cách cá nhân ca các nhà nghiên cu và chuyên gia thc ti,n ca Vit Nam c thc hin thông qua Ban ánh giá g-m có Tin s4 inh V!n Ân (Vin qun lý Kinh t Trung ng, VQLKTT/), Ông Nguy,n Mnh Cng (B Lao ng, Thng binh và Xã hi, BL TBXH), Ông % c ôi (B Tài nguyên và Môi trng, BTNMT), Lut s Trn H1u Hu0nh (Phòng Thng mi và Công nghip Vit Nam, VCCI), Bà Phm Chi Lan (Ban Nghiên cu ca Th tng, PMRC), Tin s4 5ng Kim Sn (B Nông nghip và Phát tri
n Nông thôn, BNN&PTNT), Tin s4 Nguy,n Th*ng (Vin Khoa h.c Xã hi Vit Nam, VKHXH) và Phm ình Thuý (T ng cc Th#ng kê, TCTK). Mt s# cá nhân và nhóm nghiên cu ã thc hin ho5c ph#i hp thc hin các nghiên cu phân tích cung c p t liu u vào cho báo cáo này: Loren Brandt ( i h.c Toronto) v'  t ai; Amanda S. Carlier (NHTG) v' ánh giá môi trng u t, Paulette Castel (chuyên gia t v n) v' an sinh xã hi; 5ng Nh Vân (VKHXH) v' tác ng xã hi ca vic gia nhp WTO; Emilio Fukase (NHTG) v' th trng v#n; Kamran Khan (NHTG) v' tài chính c p tnh; Nguy,n V!n Ti'n (VKHXH), Phm ình Thúy (TCTK) và Rob Swinkels (NHTG) v' ánh giá môi trng u t " nông thôn, Phm Th Thu Hng (VCCI) v' doanh nhân n1; Martin Ravallion (NHTG) và Dominique van de Walle (NHTG) v' tác ng ca vic phát tri
n th trng  t ai; Thomas A. Rose (NHTG) v' ánh giá khu vc tài chính; William Smith (ADB) v' th trng  t ai; Trn Tin Cng (VQLKTT/) v' nghiên cu hu c phn hóa; Wim Vijverberg ( i h.c T ng hp Texas " Dallas) v' doanh nghip gia ình; và Michael Walters (NHTG) v' c s" h tng. Nhóm son tho báo cáo do Martin Rama ph trách và bao g-m các thành viên là Noritaka Akamatsu, inh Tu n Vit, % Quý Toàn, oàn H-ng Quang, Daniel Riley Musson, Nguy,n Th D2ng, Nguy,n V!n Minh, Phm Minh c, Phm Th Mng Hoa, James Seward, Vivek Suri, Rob Swinkles, Trn Thanh Sn, và Carolyn Turk ca Ngân hàng Th gii. Nhóm son tho báo cáo c2ng s( dng r t nhi'u tài liu nghiên cu ca các chuyên gia trong nc và qu#c t. Các kt qu và kin ngh ca các nghiên cu này c phn nh trong toàn b bn báo cáo. Do phm vi báo cáo có hn nên khó có th
ghi nhn s óng góp ca tng cá nhân, song Mc Tài liu tham kho ca báo cáo có lit kê nh1ng nghiên cu ca các chuyên gia này. Nhóm son tho báo cáo còn nhn c s h% tr ca Hoàng Thanh Hng (Trng i h.c Kinh t Qu#c dân) v' x( lý s# liu i'u tra mc s#ng h gia ình, Nguy,n Thu Phng (VKHXH) v' x( lý s# liu i'u tra ánh giá môi trng u t, Phm Ánh Tuyt (VKHXH) v' x( lý s# liu i'u tra doanh nghip, Lê Kim Sa (VKHXH) v' phân tích so sánh các nghiên cu v' tác ng ca WTO, và Ngô Th An ( i h.c Nông nghip Hà Ni) v' bn -. V2 Th Nha (Trung tâm Thông tin Phát tri
n Vit Nam) chu trách nhim lp danh mc tài liu nghiên cu và tham kho. Các nhân viên ca NHTG h% tr thc hin báo cáo g-m: Trn Th Ng.c Dung v' biên tp, Hoàng Thanh Hà v' xu t bn, Nguy,n Thu Hng và Hedwig E. Abbey v' hành chính. Vic son tho báo cáo c thc hin di s ch o chung ca Homi Kharas và Klaus Rohland (Ngân hàng Th gii). Steve Price-Thomas (Oxfam GB) và Mary Hallward-Driemeier (Ngân hàng Th gii) .c phn bin. Báo cáo c2ng c Qu$ Ti'n T Qu#c t (IMF) óng góp ý kin. Nhóm son tho xin chân thành cm n ý kin nhn xét và góp ý ca nhi'u -ng nghip khác. MC LC Li cm n Tóm t
t Tng quan………………………………………………………………………i I. MT NN KINH T MI NI ……………………………………………….1 1. Các loi hình doanh nghip………………………………………………………3 2. Kinh doanh và phát tri
n ………………………………………………………..19 3. Hiu qu và n!ng lc cnh tranh………………………………………………..31 4. Môi trng u t……………………………………………………………….45 II. CÁC TH TR NG VÀ U VÀO CHÍNH………………………………...59 5. Ngân hàng và tài chính………………………………………………………….61 6. Th trng  t ai……………………………………………………………….74 7. Th trng lao ng……………………………………………………………..87 8. Các dch v h tng…………………………………………………………….102 III. CHÍNH SÁCH  I VI DOANH NGHIP………………………………..113 9. Hi nhp toàn cu……………………………………………………………...115 10. Ci cách trong nc……………………………………………………………128 11. Yu t# a phng……………………………………………………………..144 12. Tác ng xã hi………………………………………………………………...155 Tài liu tham kho……………………………………………………………………...167 Ph lc th#ng kê Khung Khung 1.1: Có bao nhiêu h kinh doanh?...............................................................................4 Khung 2.1: Nh1ng kin tng trong khu vc nhà nc: T ng công ty in lc Vit Nam..26 Khung 2.2: Nh1ng kin tng trong Khu vc T nhân : Doanh nghip n1………………...30 Khung 3.1: Kt n#i ngi nông dân vi th trng th gii………………………………...38 Khung 3.2: H.c tp các doanh nghip FDI………………………………………………….40 Khung 4.1: Mt th trng không có các quy'n s" h1u tài sn: ……………........................49 B t ng sn " thành ph# H- Chí Minh Khung 5.1: Ai c tip cn vi tín dng?............................................................................63 Khung 5.2: S" giao dch chng khoán và Th trng OTC………………………………...73 Khung 6.1: Quan h  t ai " các bn ngi Thái en…………………………………….83 Khung 7.1: Lao ng nhp c trong ngành dt may………………………………………..93 Khung 7.2: Các doanh nghip ài Loan " Trung Qu#c và Vit Nam………………………96 Khung 7.3: Trách nhim xã hi ca doanh nghip " Vit Nam……………………………..97 Khung 8.1: Qu$ u t Phát tri
n a phng…………………………………………….106 Khung 8.2: Nhc i
m chung ca các nghiên cu kh thi ca Vit Nam………………..110 Khung 9.1: Nh1ng nc thành viên và nh1ng nc ang mong mu#n gia nhp WTO…...116 Khung 9.2: Ci cách Hi quan: Thng mi, Qun lý nhà nc hay c hai?.......................122 Khung 9.3: S h% tr ca Chính ph và sc s#ng ca doanh nghip …………………….125 Khung 9.4: Liu Khách hàng có ri b& các ngân hàng trong nc?....................................126 Khung 10.1: Các hip hi kinh doanh " Vit Nam………………………………………..129 Khung 10.2: L trình ci cách h th#ng ngân hàng ………………………………………132 Khung 10.3: Thúc )y cnh tranh trong ngành hàng không?..............................................134 Khung 10.4: Bo hi
m xã hi: Cn có nh1ng bin pháp khuyn khích úng …………….138 Khung 11.1: Ch s# cnh tranh c p tnh (PCI)……………………………………………..151 Khung 12.1: Liu Thng mi có làm hi n môi trng?.................................................158 Bng Bng 1.1: Không lãi nhi'u, nhng có óng thu…………………………………………….12 Bng 4.1: Nh1ng hn ch ràng buc " Vit Nam và các nc khác………………………..47 Bng 4.2: Tham nh2ng " khu vc ông Á…………………………………………………52 Bng 4.3: C quan Chính ph nào tham nh2ng nhi'u nh t?..................................................54 Bng 5.1: Quy mô tng #i ca các nh ch tài chính …………………………………..65 Bng 5.2: Th trng chng khoán nh&……………………………………………………..71 Bng 6.1: Tin  C p gi y chng nhn quy'n s( dng  t nông nghip…………………..75 Bng 7.1: C c u Lc lng Lao ng……………………………………………………...88 Bng 8.1: B*t kp vi láng gi'ng…………………………………………………………...103 Bng 8.2: u t vào h tng c s", t tr.ng trên GDP……………………………………104 Bng 8.3: Ngu-n v#n l y t âu?.........................................................................................105 Bng 9.1: Rào cn thng mi và mc  bo h có hiu lc…………………………….118 Bng 9.2: Các ch s# chính v' các công ty thng mi……………………………………123 Bng 11.1: S tng phn ln, t B*c n Nam…………………………………………..145 Bng 12.1: Tác ng Kinh t và Xã hi trong mt s# ngành………………………………161 Bng 12.2: Mng li an sinh cho lao ng d tha t các DNNN……………………….164 Hình Hình 1.1: Mt qu#c gia giàu óc kinh doanh ………………………………………………….5 Hình1.2: !ng ký doanh nghip ang trên chi'u hng gia t!ng……………………………7 Hình 1.3: … nhng phân b# không 'u trên phm vi c nc…………………………….....9 Hình 1.4: T tr.ng Kinh t Qu#c doanh Gim dn trong N'n kinh t……………………….11 Hình 1.5: FDI l y li à phát tri
n ………………………………………………………….14 Hình 1.6: … nhng ch tp trung vào mt s# vùng………………………………………….15 Hình 1.7: Vic làm tính theo quy mô doanh nghip………………………………………...16 Hình 1.8: T!ng tr"ng, suy gim và rút lui: Xu hng ngm……………………………….18 Hình 2.1: Khu vc Kinh t T nhân nh mt C% máy To vic làm………………………..20 Hình 2.2: “Chi phí” to ra mt vic làm…………………………………………………….21 Hình 2.3: u t phân theo hình thái s" h1u………………………………………………..22 Hình 2.4: T!ng n!ng su t " c p  t ng hp………………………………………………..24 Hình 2.5: T!ng n!ng su t " c p  doanh nghip…………………………………………..25 Hình 2.6: Hot ng kinh doanh và gim nghèo……………………………………………27 Hình 3.1: Mt ni kinh doanh không t#t …? ……………………………………………….32 Hình 3.2: …hay là mt trong nh1ng i
m ích h p d3n nh t?...............................................33 Hình 3.3: Gi#ng Trung Qu#c hn, ít gi#ng ASEAN hn…………………………………...35 Hình 3.4: Các ch s# hot ng chính sau c phn hoá……………………………………..41 Hình 3.5: Ai giành c quy'n lc khi c phn hoá?............................................................42 Hình 3.6: i
m mnh và i
m yu ca Vit Nam…………………………………………..43 Hình 3.7: Xp hng ca Vit Nam xét theo góc  qu#c t…………………………………44 Hình 4.1: Các c quan Chính ph: Thúc )y hay Cn tr"?...................................................51 Hình 4.2: Chi tiêu cho các khon thanh toán không chính thc và “quà biu”…………….53 Hình 4.3: Các tr" ngi theo hình thc s" h1u doanh nghip………………………………..56 Hình 4.4: Nh1ng tr" ngi " khu vc nông thôn……………………………………………..57 Hình 5.1: Nhanh chóng phát tri
n th trng tài chính theo chi'u sâu……………………...62 Hình 5.2: N x u tính trên t ng tín dng …………………………………………………...68 Hình 5.3: N Nhà nc, theo thi gian……………………………………………………...70 Hình 6.1: Tình hình !ng ký s( dng  t ai " các tnh…………………………………….76 Hình 6.2: Giá tài sn #i vi  t ô th và  t nông nghip…………………………………78 Hình 6.3: Giá thuê Nhà " cao c p và V!n phòng……………………………………………79 Hình 7.1: Vic làm tp trung " âu? Ti'n lng c thanh toán là bao nhiêu?..................89 Hình 7.2: Các yu t# quyt nh thu nhp ca ngi lao ng……………………………..91 Hình 7.3: S# lng các cuc ình công, theo hình thc s" h1u doanh nghip……………..94 Hình 7.4: 5c i
m chính ca ngi th t nghip…………………………………………..98 Hình 7.5: Vic làm c chính thc hóa dn dn…………………………………………100 Hình 8.1: /u tiên h tng c s": Quan i
m ca doanh nghip…………………………..104 Hình 10.1: Doanh thu thu và s phát tri
n ca doanh nghip va và nh&………………..140 Hình 10.2: Tham nh2ng theo c quan: T#t, X u và R t X u……………………………...142 Hình 11.1: Các tr" ngi ràng buc gi1a các vùng…………………………………………150 Hình 11.2: Qun tr " c p tnh và vic !ng ký doanh nghip……………………………..152 Hình 12.1: Thay  i Sn lng theo Ngành do Hi nhp Toàn cu……………………….160 Hình 12.2: Thay  i v' Li nhun trên v#n u t và Ti'n lng………………………...162 Hình 12.3: Tác ng ci cách so vi các cú s#c t bên ngoài …………………………….163 Hình 12.4: Tr c p ngân sách cho các tnh và Gim nghèo……………………………….165 TÓM TT TNG QUAN Phát tri
n kinh doanh là mt trong nh1ng ng lc chính góp phn gim nghèo nhanh chóng " Vit Nam. Cùng vi vic phân chia li  t nông nghip và mc  bao ph cao ca các dch v xã hi, phát tri
n kinh doanh ã cho phép mt b phn ln dân c tham gia vào nh1ng l4nh vc hot ng có n!ng su t cao hn và ci thin mc s#ng ca mình. Quá trình ci cách b*t u gn hai thp k6 trc ây ã gii phóng mt n!ng lc kinh doanh to ln. Các h gia ình " nông thôn b*t u a sn ph)m nông nghip ca mình ra th trng, và tin hành các hot ng kinh doanh nh&. ã thu hút c mt s# lng ln các nhà u t nc ngoài. Các doanh nghip nhà nc (DNNN) ã b*t u quá trình tái c c u dài hn c tin hành theo tng bc, m" ng cho s phát tri
n ca n'n kinh t nhi'u thành phn. Các doanh nghip t nhân ã c !ng ký chính thc và m" rng phát tri
n. Quá trình này ã t!ng t#c mnh m7 k
t n!m 2000 và hin nay kh#i doanh nghip t nhân ã chim n 33% giá tr ngành công nghip ch to. Cùng vi hàng nghìn công ty có v#n u t nc ngoài và hàng triu doanh nghip h gia ình, các doanh nghip t nhân ã mang li vic làm cho 21% lc lng lao ng ca Vit Nam. To vic làm vi qui mô ln ã cho phép h p th t 1,4 n 1,5 triu lao ng mi bc vào th trng lao ng hàng n!m, to ra c hi ri kh&i vic làm nông nghip cho ngi dân " nông thôn, 5c bit là cho n1 thanh niên. Trong mi n!m qua, ti'n lng danh ngh4a t!ng bình quân hàng n!m " mc khong 10%, và ti'n lng thc t t!ng khong 7% mt n!m. Nh1ng c hi to ln c to ra thông qua quá trình này ã giúp cho nh1ng li ích do t!ng tr"ng mang li c chia s8 rng rãi trong xã h.i. M5c dù GDP thc t trên u ngi ã t!ng 5,9% mt n!m k
t 1993, song h s# Gini (o lng b t bình 9ng) ch t!ng chút ít, lên mc 0,37% vào n!m 2004. Trong cùng thi gian này, t l nghèo ói ã gim t 57% xu#ng di 20%. Tuy nhiên nh1ng kt qu r t n tng này không th
che l p mt thc t là các doanh nghip hin nay v3n còn g5p phi nhi'u hn ch áng k
. Thiu v#n, khó kh!n trong vic tip cn  t và nh1ng thiu ht kéo dài v' các dch v c s" h tng (m5c dù ã có nh1ng n% lc u t to ln) là nh1ng tr" ngi ln nh t c các nhà doanh nghip ch ra. Trong mt th trng lao ng ang bùng n , nh1ng khó kh!n trong vic gi1 c nh1ng nhân viên gi&i và tìm c lao ng có nh1ng k$ n!ng cn thit c2ng c các doanh nghip nhìn nhn nh nh1ng tr" ngi #i vi vic phát tri
n kinh doanh. Do nh1ng hn ch này mà khu vc kinh t t nhân trong nc v3n ch yu là các doanh nghip nh&. Gi1a hai cc là r t nhi'u các h kinh doanh và vài ngàn DNNN ln và công ty nc ngoài, ch có mt s# ít doanh nghip va và nh& (DNVVN) và mt vài doanh nghip t nhân trong nc vn lên c nh1ng v trí d3n u.
duy trì phát tri
n kinh doanh " Vit Nam cn phi hoàn t t chng trình ci cách c c u. Phát tri
n y  th trng  t ai, tái c c u khu vc tài chính, qun lý tài sn nhà nc hiu qu và minh bch hn, huy ng ngu-n lc 
phát tri
n h tng c s" là nh1ng u tiên then ch#t trong l4nh vc này. Tip tc hi nhp vi n'n kinh t th gii, 5c bit là qua vic gia nhp WTO s7 m bo cho nh1ng thay  i này không b o ngc, và to ra sân chi bình 9ng gi1a các doanh nghip trong và ngoài nc. Nhng v3n còn cn có mt chng trình ci cách b sung, hng vào vic to sân chi bình 9ng gi1a doanh nghip t nhân trong nc và DNNN và huy ng v#n (t khu vc Nhà nc và t nhân) mt cách hiu qu. Hi nhp qu#c t và ci cách trong nc là nh1ng yu t# cn thit 
gi1 c t#c  t!ng tr"ng kinh t nhanh -ng thi tránh s gia t!ng ca nh1ng khon n ngoài ngân sách ca Chính ph. Ngày nay khi Vit Nam ã hoàn toàn vt ra kh&i tình trng nghèo ói n5ng n' mà mi ch mt thp niên trc  t nc còn phi #i m5t, vic phát tri
n kinh doanh c2ng là chìa khóa ii 
xây dng mt xã hi ph-n vinh vi s tham gia h"ng li ca m.i ngi dân. Các mc tiêu cho tng lai v3n thng c nh*c ti bng t#c  t!ng T ng sn ph)m Qu#c ni (GDP), gi lên mt quá trình tích l2y c h.c. Nhng hin nay Vit Nam ã có th
có mt tham v.ng cao hn: ó là tr" thành mt nc có thu nhp " mc trung bình. i'u này òi h&i phi vt lên trên khuôn kh ca ci cách c c u và to n'n móng cho mt n'n kinh t th trng hin i. a yu t# cnh tranh và nh1ng quy nh phù hp vào các dch v h tng, hin i hóa công tác qun lý thu, ci cách h th#ng lut pháp và t pháp, gim t nn tham nh2ng, ci thin qun tr công " c p a phng, t t c 'u là nh1ng ni dung ca th h ci cách th hai cn c thc hin 
Vit Nam có th
chuy
n sang c giai on tip theo ca phát tri
n. Nh1ng ci cách này s7 thúc )y kinh doanh phát tri
n và nâng cao mc s#ng cho ngi dân. -ng thi, chúng c2ng cn i ôi vi nh1ng ci cách nhm giúp cho quá trình t!ng tr"ng có s tham gia và h"ng li ca m.i ngi dân. Mng li an sinh xã hi và nh mc phân b ngân sách có hiu qu s7 giúp cho các h gia ình và các vùng ng u vi nh1ng cú s#c b t li, và giúp gim bt gia t!ng khác bit gi1a các vùng phát sinh khi n'n kinh t thay  i c c u và Vit Nam tr" thành mt thành viên trên sân chi toàn cu. V' lâu dài, hin i hóa các l4nh vc xã hi s7 là cn thit 
m bo hi nhp xã hi. Kt qu vng ch
c Ch trong cha y hai thp k6, k
t khi b*t u ci cách kinh t, Vit Nam ã to c mt khu vc doanh nghip r t a dng. Vi mt n'n v!n hóa coi tr.ng u óc kinh doanh, hin nay gn nh mt n(a s# h gia ình " Vit Nam có hot ng kinh doanh nh& di hình thc này hay hình thc khác. Do áp dng chin lc phát tri
n vi vai trò ch o ca nhà nc k
t sau ngày th#ng nh t  t nc nên Chính ph hin nay v3n còn s" h1u hàng ngàn DNNN, trong ó có nh1ng doanh nghip r t ln. Vit Nam c2ng là mt trong nh1ng nc nhn u t trc tip nc ngoài (FDI) ln nh t trên th gii xét theo giá tr tng #i, trong ó có nh1ng n!m giá tr ca các d án c phê duyt lên ti gn mt phn mi GDP. Trong n!m n!m va qua ã có hin tng bùng n vic !ng ký các doanh nghip t nhân, g-m c vic hp thc các doanh nghip ã t-n ti và c s hình thành các doanh nghip mi. Tính a dng n i bt này ca khu vc doanh nghip ã c công nhn là mt trong nh1ng 5c i
m chính, thm chí có th
nói là mt i
m mnh, ca quá trình chuy
n  i n'n kinh t Vit Nam. Nhng c2ng chính s a dng ca khu vc doanh nghip li là mt thách thc #i vi vic phân tích kinh t và hoch nh chính sách. Các loi hình doanh nghip khác nhau có óng góp khác nhau vào t!ng tr"ng kinh t và gim nghèo.
các chính sách ca Chính ph c hiu qu, cn phi hi
u rõ các b phn c u thành chính ca khu vc doanh nghip ca Vit Nam, và xem các b phn này liên kt vi nhau nh th nào. Khi phân tích và kt hp các ngu-n s# liu khác nhau, có th
nhn th y có mt “khong gi1a còn b& tr#ng” trong bc tranh phân b# doanh nghip theo quy mô. Tuy nhiên, khong tr#ng này c2ng ang dn dn c l p y, khi ngày càng có nhi'u các doanh nghip có qui mô nh& tin hành !ng ký chính thc. Mt câu h&i v3n còn gây nhi'u tranh cãi là kt qu hot ng ca các doanh nghip ca Vit Nam t#t hn hay kém hn so vi doanh nghip " các nc khác, 5c bit là trong khu vc ông Á. Các ánh giá n!ng lc cnh tranh da trên 5c i
m ca khung pháp lý i'u tit hot ng ca doanh nghip ã xp Vit Nam vào n(a cu#i ca bng xp hng th gii hay khá nh t c2ng ch " gn khong gi1a. M5t khác, ánh giá trc tip ca các công ty nc ngoài di dng i'u tra ý kin hay lu-ng u t thc t li xp Vit Nam vào nhóm phn t u tiên, ho5c thm chí cao hn. Có th
ánh giá mt cách th u áo hn bng vic phân tích phng thc mà các doanh nghip hot ng và tham gia vào n'n kinh t toàn cu, trc tip hay gián tip. Nh1ng phân tích này cho th y xu hng hi nhp ca Vit Nam vi n'n thng mi th gii gi#ng vi cung iii cách ca Trung Qu#c hn là nh1ng qu#c gia khác trong Hip hi các nc ông Nam Á (ASEAN). Tuy nhiên phân tích c2ng cho th y các công ty trong nc v3n hi nhp cha  vào chu%i giá tr toàn cu. N!ng su t các nhân t# t ng hp t!ng r t nhanh trong toàn khu vc doanh nghip; song t!ng nhanh hn ti các công ty nc ngoài so vi các công ty Nhà nc và t nhân trong nc. Các công ty nc ngoài ã to c hiu ng lan t&a v' n!ng su t sang các công ty trong nc, 5c bit là các công ty t nhân, song ch yu là thông qua s luân chuy
n lao ng và b*t chc thun túy ch không phi là thông qua các giao dch gi1a các doanh nghip. Vic c phn hóa các DNNN, m5c dù có nh1ng i
m hn ch, v3n góp phn nâng cao n!ng su t vì to ra c các m#i quan h khách quan hn gi1a doanh nghip vi các c quan chính quy'n.
cho kh#i doanh nghip ca Vit Nam tip tc m" rng, cn phi d: b& mt s# hn ch quan tr.ng mà hin nay các doanh nghip ang g5p phi. i'u tra môi trng u t ( TMT T) mi c thc hin vi m3u i'u tra i din c cho các doanh nghip t nhân trong nc, DNNN và các doanh nghip có v#n u t nc ngoài ã thu c nhi'u kt qu trong vic nhn din nh1ng hn ch này. ; nhi'u qu#c gia ang phát tri
n khác, nguy c b m t v#n do m t n nh chính tr, ti phm ho5c các chính sách không d báo trc c, là m#i quan ngi hàng u. i'u này không úng trong trng hp Vit Nam, ni các tr" ngi c bn #i vi s phát tri
n doanh nghip ít n5ng n' hn, nh ó cho phép các doanh nhân tp trung nhi'u hn vào vic x( lý các tr" ngi trên thc t. #i vi trên mt phn ba s# doanh nghip tr li i'u tra, tip cn vi tín dng c coi là tr" ngi chính hay tr" ngi nghiêm tr.ng #i vi vic phát tri
n kinh doanh. Ngoài các công ty nc ngoài dng nh không g5p khó kh!n v' tín dng, các doanh nghip khác 'u coi v n ' này khó kh!n nh nhau. Tip cn vi  t ai là là hn ch ln th hai. i'u này c các công ty nc ngoài coi là 5c bit nghiêm tr.ng, song hn ch này không nh h"ng nhi'u n các DNNN và i'u này không có gì áng ngc nhiên. Lc lng lao ng thiu k$ n!ng và có trình  h.c v n tng #i th p là hn ch c xp hng th ba, còn h tng giao thông vn ti yu kém ng th t. Trong c b#n trng hp (ngoi tr k$ n!ng) thì mc  nghiêm tr.ng ca v n ' " Vit Nam cao hn h9n so vi các nc còn li trong khu vc ông Á hay nh1ng nc khác trên th gii. M5t khác, mt s# v n ' c nh n mnh trong các ánh giá xp hng n!ng lc cnh tranh nh h th#ng pháp lý, các th tc hành chính quan liêu và tình trng tham nh2ng li không b các doanh nghip tham gia cuc i'u tra coi là nghiêm tr.ng. T l ý kin ánh giá nh1ng v n ' này là ln hay nghiêm tr.ng #i vi vic phát tri
n kinh doanh " Vit Nam th p hn h9n so vi các nc khác " ông Á hay các khu vc khác trên th gii. Kh n!ng thc hin các giao dch gi1a doanh nghip vi doanh nghip da trên ch1 tín, hay s( dng các c ch thc thi thô s nhng áng tin cy có th
gii thích cho vic vì sao h th#ng pháp lý li không c coi là có tm quan tr.ng cao. Các th tc c tinh gin áng k
t n!m 2000 theo Lut Doanh nghip và c cng c# thông qua mt s# c ch nh c ch mt c(a c2ng có th
gii thích vì sao t quan liêu gi y t không b coi là nghiêm tr.ng. Vic coi tham nh2ng không phi là v n ' quan tr.ng là i'u b t ng hn c. Kt qu này ã c tip tc ki
m chng bng các ngu-n thông tin khác nhau. Chúng 'u cho mt bc tranh th#ng nh t, trong ó tham nh2ng trc tip nh h"ng n các doanh nghip là r t ph bin, song ch " " mc  nh&. Tham nh2ng xy ra ph bin hn " các c quan nh cnh sát giao thông, hi quan, c quan thu hay a chính, và nó c th
hin thông qua nhi'u khon h#i l nh&, lên ti 0,7 % t ng doanh s#, th p hn so vi nh1ng qu#c gia khác " cùng trình  phát tri
n. Song i'u này không ph nhn là có nh1ng hình thái tham nh2ng và móc ngo5c khác, trong các DNNN c2ng nh các d án u t công. Song nh1ng hình thái này có th
không nh h"ng trc tip n các doanh nghip nên không c phn ánh mt cách y  qua TMT T. Tuy nhiên, nhìn chung các kt qu này c2ng cho th y cn ánh giá li nh1ng ý kin chung phn nhi'u có tính ch t nh tính v' tham nh2ng hin nay " Vit nam và cn có thêm nh1ng nghiên cu thc t c th
v' v n ' này. iv Nhng hn ch ràng buc V n ' tip cn vi v#n n i bt lên nh mt hn ch #i vi phát tri
n kinh doanh và i'u này dng nh mâu thu3n vi thc t là Vit Nam ã t c  sâu tài chính áng k
trong mt thi gian tng #i ng*n. S# lng tài khon tit kim và tài khon cho vay t " mc cao vi mt nc " trình  phát tri
n ca Vit Nam trong khi tín dng ngân hàng v3n t!ng tr"ng 'u, thm chí có th
là quá nhanh nu xét n nh1ng yu km hin có trong ánh giá ri ro tín dng. Tuy nhiên có th
kt n#i nhn thc vi thc t bng cách phân tích tình hình phân b tín dng " Vit Nam. Các gia ình nông dân và doanh nghip nh& có th
tip cn các khon vay nh&, i'u này có l7 là kt qu ca chính sách xóa ói gim nghèo ca Chính ph. Tuy nhiên các doanh nghip ln hn mu#n vay tín dng phi có th ch p, và tài sn th ch p c nh giá r t ch5t ch7. Tin  chm chp trong vic c p gi y chng nhn quy'n s( dng  t làm cho tình hình tín dng hn ch càng thêm khó kh!n hn. Vic da quá nhi'u vào th ch p là m5t trái ca mt s# ít các ánh giá ri ro c bên cho vay thc hin, 5c bit là ánh giá ri ro ca b#n ngân hàng thng mi qu#c doanh ln chim n ba phn t t ng s# cho vay tín dng. nh hng li nhun yu ca các ngân hàng này và s can thip ca các c quan chính quy'n, 5c bit là " c p a phng ã d3n n s tích t mt kh#i lng áng k
các khon n x u trong h th#ng ngân hàng. Nhi'u khon vay có ch t lng kém ã to gánh n5ng ngân sách áng k
#i vi Chính ph, thêm vào ó li không có các c ch h1u hiu 
tch thu tài sn ca các khách hàng không có kh n!ng tr n. Th trng v#n chính thc c2ng còn quá kém phát tri
n, không  kh n!ng huy ng nh1ng ngu-n v#n ln cho các d án mi. Nhng s phát tri
n mnh m7 ca nh1ng giao dch phi chính thc các chng khoán không niêm yt cho th y th trng v#n có kh n!ng phát tri
n nhanh nu có các quy nh úng *n. Th trng  t ai ã b*t u hình thành " Vit Nam, m5c dù công vic xác nh quy'n s( dng  t chính thc v3n còn cha c hoàn t t. Nhi'u giao dch v3n di,n ra dù không có gi y t hp pháp, n gin là vì cán b " a phng và hàng xóm 'u bit  t ai hay b t ng sn nào “thuc v'” ai, và có th
làm tr.ng tài phân x( trong trng hp có tranh ch p. T góc  này, vic không có quy'n s" h1u chính thc không có gì xung kh*c vi s phát tri
n ca th trng. Tuy nhiên, vic xác nhn quy'n s( dng  t góp phn nâng cao hiu qu s( dng và còn to c n'n móng v1ng ch*c cho s phát tri
n ca th trng b t ng sn. ng thái ca th trng b t ng sn trong nh1ng n!m gn ây c2ng cho th y ch có xác nhn quy'n s" dng  t v3n cha  
m bo tính hiu qu. Cn phi ki
m soát c “bong bóng” giá c b t ng sn bng cách làm cho các giao dch mang tính u c tr" nên khó kh!n hn, nh Chính ph Vit Nam gn ây ã thc hin. Mt s# v n ' khó kh!n nh t, ví d nh to i'u kin d-n i'n  i th(a  t nông nghip, c c u li  t rng ca Nhà nc, h% tr công tác qun lý  t ai da vào cng -ng " vùng -ng bào dân tc thi
u s#, và thu h-i li  t nhàn r%i t các doanh nghip Nhà nc… v3n cn có các chính sách c th
, vt ra ngoài phm vi vic c p Gi y chng nhn quy'n s( dng  t. Khi Vit Nam tip tc phát tri
n và t!ng cng ô th hóa, mt trong nh1ng thách thc khó kh!n nh t là chuy
n  i  t nông nghip thành  t th c và  t công nghip trên quy mô ln. Thành công s7 ph thuc r t nhi'u vào vic ch#ng tham nh2ng trong vic chuy
n  i mc ích s( dng  t và 'n bù th&a áng cho ngi dân b nh h"ng. Trong nh1ng n!m gn ây, vic phát tri
n c s" h tng " Vit Nam ã có nh1ng tin b vt bc. Vit Nam hin nay u t khong 9% giá tr GDP vào các d án in, giao thông, vi,n thông, c p nc và v sinh, nh ó nhanh chóng b*t kp vi các nc láng gi'ng v' mc  s<n có và chi phí dch v. in khí hoá và in thoi là nh1ng tin b ln nh t, h th#ng ng b c2ng c m" rng áng k
. Tuy nhiên, các doanh nghip " Vit Nam v3n phàn nàn v' c s" h tng giao thông không y ; giá in và in thoi quá *t &.
t c tin b hn n1a trong phát tri
n c s" h tng cn phi a dng ngu-n v#n và t!ng tính minh bch trong huy ng v#n, 5c bit " c p c s". Vic thc hin các khuôn kh i'u tit úng *n h% tr thu h-i chi phí v và khuyn khích cnh tranh c2ng giúp thu hút khu vc t nhân tham gia vào phát tri
n c s" h tng và góp phn phát tri
n kinh doanh hn n1a " Vit Nam. ; ây không ch nói n v n ' cung c p tài chính, mà c v' vic m" rng các loi dch v, áp dng các thông l kinh doanh t#t hn, và nâng cao hn n1a s quan tâm ca khách hàng. Nhìn v' tng lai, không th
ch da vào s tham gia ca khu vc kinh t t nhân 
gii quyt nhu cu v' h tng c s" ca Vit Nam trong nh1ng n!m ti, hay trông i khu vc kinh t này áp ng mt phn ln nhu cu. Trong l4nh vc h tng c s", phát tri
n kinh doanh 5c bit ph thuc vào ch t lng u t công và vic 5t giá phù hp cho dch v cung c p. Nhng ni dung ci cách cha hoàn tt Hi nhp vào n'n kinh t th gii là mt trong nh1ng ng lc chính ca ci cách kinh t " Vit Nam. T vic tham gia vào Khu vc mu dch t do ASEAN (AFTA) n vic thc hin Hip nh Thng mi Song phng Vit –M$ (USBTA), quá trình hi nhp ã giúp cho th trng tr" nên cnh tranh hn và buc các doanh nghip trong nc phi t!ng n!ng su t và hiu qu. Song vic ti ây gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO) còn a chng trình ci cách i xa hn, do tính ch t bao trùm ca các cam kt khi gia nhp, g-m c các v n ' " ti ng biên gii c2ng nh bên trong ng biên gii. C2ng gi#ng nh khi tham gia vào AFTA, vic gia nhp WTO s7 d3n ti gim các hàng rào thu quan. M5c dù ã t c nhi'u tin b trong vic d: b& hn ngch nhp kh)u và gim thu quan và tr c p, song mc  bo h mu dch " Vit Nam v3n còn cao. Tip tc m" c(a s7 d3n n vic nâng cao hiu qu. Qúa trình này cn i ôi vi nh1ng ci thin áng k
v' hu cn thng mi. Các cng ngày càng cht chi, cùng vi dch v tng #i *t và c quan hi quan ch tp trung vào vic ki
m tra (c hp l l3n không hp l) thay vì to thun li thng mi ang là nh1ng tr" ngi #i vi phát tri
n kinh doanh. M5t khác, c2ng gi#ng nh vic tuân th Hip nh thng mi Vit M$, gia nhp WTO òi h&i nh1ng thay  i v' th
ch, t vic phi to ra mt sân chi bình 9ng hn cho các doanh nghip, n m" rng cnh tranh trong nh1ng l4nh vc dch v quan tr.ng nh ngân hàng, hay ci thin tiêu chu)n v sinh và t!ng cng quy'n s" h1u trí tu. Nh1ng thay  i này s7 thúc )y t!ng n!ng su t và hiu qu trong trung hn n dài hn, song chúng c2ng s7 là nh1ng thách thc to ln #i vi các doanh nghip Vit Nam trong ng*n hn. Nu hi nhp qu#c t là mt trong nh1ng sc )y chính ca ci cách kinh t " Vit Nam thì ng lc ca nó rõ ràng b*t ngu-n t trong nc. K
t khi b*t u quá trình  i mi, Chính ph Vit Nam ã liên tc thc hin  i mi trong t t c các l4nh vc chính sách vi mc tiêu xây dng mt n'n kinh t th trng theo nh hng xã hi ch ngh4a. Các k hoch n!m n!m phn ánh tm nhìn này c2ng thay  i theo thi gian. Các k hoch này da ít hn vào các mc tiêu nh lng v' sn xu t vt ch t mà chú tr.ng nhi'u hn vào các chính sách và kt qu phát tri
n. Tham v n rng rãi c2ng ã tr" thành mt phn ca quá trình và các hip hi doanh nghip ngày càng có nhi'u nh h"ng. Ci thin tình hình huy ng v#n " c trong khu vc t nhân c2ng nh khu vc nhà nc là mt trong nh1ng ni dung quan tr.ng còn cha c hoàn t t ca chng trình ci cách. H th#ng ngân hàng cn phi ci cách sâu rng. Công vic này bao g-m chuy
n  i các ngân hàng thng mi nhà nc (NHTMNN) thành các th
ch t ch hot ng vì li nhun và xây dng mt ngân hàng trung ng hin i, chu trách nhim giám sát hot ng ngân hàng và chính sách ti'n t. Ci cách ngân hàng cn phi d3n ti vic phân b tín dng hiu qu hn và gim bt gánh n5ng ti'm tàng ca các khon n x u #i vi ngân sách nhà nc. #i vi khu vc nhà nc, cn hoàn thành quá trình c phn hóa và vic qun lý các DNNN còn li trong tay nhà nc cn phi c tách kh&i các b ch qun ph trách các ngành mà doanh nghip hot ng 
có th
)y mnh c cnh tranh trong toàn b n'n kinh t. T!ng cng công tác qun tr công là mt ni vi dung then ch#t khác trong chng trình ci cách còn cha c hoàn t t. Cn phi hoàn thin ci cách công tác qun lý tài chính công, b*t u t qun lý thu, hình thành các c ch qun lý n công " t t c các c p và t!ng cng tính minh bch trong  u thu mua s*m công. -ng thi cn phi  u tranh ch#ng tham nh2ng, 5c bit vào thi i
m mà t!ng tr"ng kinh t nhanh s7 to c hi cho t nn h#i h sinh sôi nhanh hn t#c  ci thin ca h th#ng Chính ph. Ngoài ra, phi theo u i mnh m7 chng trình ci cách lut pháp và t pháp di tác ng ca Hip nh thng mi song phng Vit M$ và vic gia nhp WTO. Nh1ng giao dch ch da trên ch1 tín và các c ch thc thi tng #i n gin s7 càng ngày càng tr" nên không thích hp #i vi nhu cu ca các doanh nghip khi n'n kinh t phát tri
n và các doanh nghip trong nc ln mnh lên. ; mt qu#c gia có mc  phân c p nh " Vit Nam, mt s# thay  i quan tr.ng nh t s7 di,n ra " c p a phng. Quá trình phân c p và trao ngày càng nhi'u quy'n quyt nh cho chính quy'n a phng d3n n s khác bit ln trong xu th phát tri
n kinh doanh và nói chung hn là trong phát tri
n kinh t và xã hi trên c nc Vit Nam. Các tnh lân cn vi cùng i'u kin nh nhau nhng các c p chính quy'n a phng có cam kt khác nhau #i vi ci cách kinh t thng d3n n s khác nhau áng k
trong !ng ký kinh doanh, u t ca các công ty nc ngoài và t l lao ng làm công !n lng. Không d, o lng chính xác ch t lng qun tr (dù " c p a phng hay trung ng), tuy nhiên ánh giá so sánh các tnh trong các l4nh vc có nhi'u kh n!ng nh h"ng n hot ng kinh doanh là mt bc i úng hng. Quá trình hin i hóa các quy trình lp k hoch a phng phù hp vi bc i " c p trung ng và da vào tham v n vi cng -ng doanh nghip a phng s7 giúp có thêm nhi'u ci thin hn n1a. Cùng vi vic phân b ngân sách hp lý cho các tnh có nhu cu ln hn, vic c t nh*c các cán b a phng có thành tích trong vic )y mnh t!ng tr"ng và gim nghèo là mt c ch khuyn khích mnh cho s thay  i. Gi cho tng trng có c s tham gia và chia s rng rãi Giai on n!m n!m tip theo m" ra nhi'u tri
n v.ng cho Vit Nam hoàn thành quá trình chuy
n  i ca mình trên nhi'u khía cnh: ngày càng da trên c ch th trng, tin ti tr" thành thành viên y  ca n'n kinh t th gii, và tr" thành mt nc có thu nhp trung bình. Tuy nhiên thành công trong quá trình chuy
n  i a chi'u này òi h&i vic phát tri
n kinh doanh phi mang li li ích cho s# ông dân chúng, nh ang di,n ra t trc n nay. Th trng lao ng và các ngành thuc l4nh vc xã hi óng vai trò c#t yu xét nu v' m5t này. Hot ng kinh doanh t!ng v.t nh có ci cách kinh t d3n ti nhu cu lao ng t!ng mnh. Hin tng này d3n n hai s dch chuy
n: dch chuy
n ngh' nghip, t ngh' nông sang vic làm phi nông nghip; và dch chuy
n a lý, t nông thôn ra thành th. Tuy nhiên tình hình vic làm công !n lng li phân b# không -ng 'u trên c nc. Thu nhp ca lao ng c2ng tng t, có nh1ng khác bit áng k
gi1a các tnh. Khác bit v' thu nhp ã gim xu#ng cùng vi t!ng tr"ng kinh t, -ng thi khong cách v' thu nhp gi1a nam và n1 c2ng gim. Nhng mc  thù lao ca th trng lao ng dành cho nh1ng ngi có trình  thì ngày mt t!ng lên và i'u này m" ra kh n!ng cho mt dng b t bình 9ng mi khi Vit Nam ngày càng phát tri
n. i'u quan tr.ng là m5c dù s chuy
n  i c c u r t mnh m7, tình hình th t nghip cha phi là v n ' ln. Phn ln nh1ng ngi không có vic làm là thanh niên, tng #i có trình  và mi bc vào th trng lao ng, m5c dù tình trng d tha lao ng c2ng v3n còn ph bin trong khu vc nhà nc. Chính tình trng luân chuy
n vic làm quá cao ca các công nhân có tay ngh' mi là v n ' #i vi doanh nghip. Tuy nhiên, nhc i
m chính ca th trng lao ng Vit Nam là h th#ng bo tr xã hi. T trc n nay, h th#ng này v#n c coi là ch dành cho lao ng trong khu vc nhà nc và do vy nó cn hoàn t t quá trình chuy
n  i sang c ch th vii trng 
có th
cung c p bo hi
m " mc hp lý giúp cho ngi lao ng #i phó vi nh1ng ri ro ln khi mc  dch chuy
n v' ngh' nghip l3n a lý ca h. ngày càng t!ng. Tip tc hi nhp sâu hn vào n'n kinh t th gii, hoàn thành các ni dung cha c hoàn t t ca chng trình ci cách và t!ng cng qun tr công " c p a phng, t t c nh1ng vic này s7 giúp )y mnh hot ng kinh doanh và t!ng hiu qu ca n'n kinh t. Mt m5t, nh1ng bc phát tri
n này là chìa khóa 
Vit Nam tr" thành mt nc có thu nhp trung bình. Nhng mt v n ' quan tr.ng là liu Vit Nam có phi tr giá v' m5t xã hi hay môi trng 
t!ng c hiu qu hay không. Vic trông cy nhi'u hn vào c ch th trng s7 giúp gii phóng c ti'm n!ng ca các thành viên làm vic có n!ng su t nh t trong xã hi, nhng c2ng có th
gây nh h"ng b t li cho nh1ng ngi yu kém nh t. Và thm chí ngay c mt th trng hoàn ho c2ng có th
không gii quyt c nh1ng tác ng t bên ngoài #i vi môi trng, do vy t!ng tr"ng nhanh -ng thi c2ng làm t!ng tình trng ô nhi,m và suy thoái môi trng. Da trên mt ánh giá h th#ng nh1ng bng chng có c, nh1ng tác ng tiêu cc có th
nhìn th y dng nh không ln, ngoi tr tác ng #i vi môi trng. i'u này òi h&i phi s( dng mt cách h th#ng hn các tiêu chu)n môi trng có th
thc thi c. Tuy nhiên, nh1ng tác ng xã hi có th
ln hn li không d, tiên liu c vi nh1ng công c phân tích tng #i thô s hin có. Do vy cn phi a ra nh1ng c ch h1u hiu nhm nhanh chóng #i phó vi nh1ng hu qu không lng trc c. H% tr cho nh1ng công nhân m t vic làm và i'u hòa li ngân sách t nh1ng tnh c li nhi'u nh t t ci cách kinh t sang cho nh1ng tnh b nh h"ng b t li có th
m bo rng mc tiêu công bng xã hi s7 không b hy sinh trên con ng kim tìm s ph-n vinh. Nhìn vào tng lai, dch v xã hi cn phi c nâng c p, ây phn nào có th
c coi là ci cách kinh t th h th hai. Vit Nam ã xây dng c các h th#ng y t và giáo dc c bn cho toàn dân trong thi k0 k hoch hóa tp trung, n c vi i b phn dân chúng và t c nh1ng ch s# xã hi có th
sánh vi nh1ng qu#c gia có thu nhp trung bình. Nhng nh1ng h th#ng này ã không ng u c vi nh1ng yêu cu trong thi k0 chuy
n  i sang kinh t th trng, và ã tr" nên không phù hp trong vic gii quyt nh1ng nhu cu phc tp hn và t#n kém hn ca nhân dân khi cuc s#ng ngày càng tr" nên khá gi hn. Do vy thách thc hin nay là kt hp c hiu qu ca c ch th trng vi mc  bao ph rng rãi ca nh1ng dch v y t và giáo dc có c trong thi k0 k hoch hóa tp trung. Thành công trong s kt hp này có th
5t n'n móng cho nh1ng h th#ng ph cp hin i. Mt cách nghch lý, ch t lng tng #i t#t ca các c ch xác nh #i tng cn nhn c h% tr giúp ta có th
s( dng chúng làm công c 
t c din bao ph rng rãi hn. Không phi bng các khon c p phát ngân sách hay cho vay u ãi nh hin v3n ang làm " mt mc  nào ó, mà là giúp cho ngi nghèo tip cn c vi các dch v mà l7 ra h. phi óng phí. Các chính sách ch.n l.c #i tng h% tr phù hp và “xã hi hóa” có th
i ôi vi nhau. Tuy nhiên cn chú ý y  n các c ch u tiên 
s kt hp này thc s có hiu qu. M#i liên h gi1a công bng xã hi và phát tri
n kinh doanh thc s mnh m7 hn ta t"ng ban u. Theo thi gian, các doanh nghip phi tr" thành nh1ng nhà cung c p quan tr.ng các dch v xã hi, vì không nên l3n ln ngân sách công vi cung c p dch v công. Giáo dc i h.c, dch v y t, và có l7 trong tng lai không xa là c các chng trình hu trí có th
s7 do các doanh nghip ngoài qu#c doanh cung c p, trong ó có c doanh nghip t nhân, hp tác xã và các t chc phi Chính ph. -ng thi, bo hi
m xã hi (BHXH) nu c ci cách hp lý c2ng có th
tích l2y c mt ngu-n lc r t ln trc khi nh1ng ngi lao ng ngày hôm nay b*t u ngh hu. Nh1ng ngu-n lc này cn c u t; và nu c qun lý mt cách minh bch và hiu qu, chúng s7 óng góp to ln cho vic tích l2y v#n. Tip theo, và c2ng là i'u rõ ràng nh t, ngu-n nhân lc t#t không th
tách ri vi mt lc lng dân c kh&e mnh và có h.c thc. 5c bit, vic phát tri
n h th#ng giáo dc là yu t# then ch#t 
khai thác nh1ng tài n!ng s<n có trong m%i th h tr8 em Vit Nam, và 
xây dng nh1ng k$ n!ng mà cng -ng doanh nghip ang viii cn. i'u cu#i cùng và c2ng r)t quan tr.ng là s phát tri
n có s tham gia và chia s8 rng rãi là g#c r, ca s n nh xã hi. Và ây li là mt trong nh1ng li th chính ca Vit Nam so vi nh1ng #i th cnh tranh ca mình. PH N I: MT NN KINH T MI NI 1. CÁC LOI HÌNH DOANH NGHIP Ít qu#c gia nào trên th gii có c s a dng n áng kinh ngc ca các loi hình doanh nghip " Vit Nam. Da trên mt n'n v!n hóa coi tr.ng u óc kinh doanh và phát tri
n thnh vng, gn nh mt n(a các h gia ình " Vit Nam 'u có hot ng kinh doanh nh& di hình thc này hay hình thc khác. Do áp dng chin lc phát tri
n vi nhà nc óng vai trò ch o t sau khi giành c c lp, Chính ph v3n còn s" h1u hàng ngàn doanh nghip nhà nc (DNNN), trong s# ó có nh1ng doanh nghip r t ln. Vit Nam c2ng là mt trong nh1ng nc nhn u t trc tip ca nc ngoài (FDI) ln nh t trên th gii xét theo giá tr tng #i, trong ó có nh1ng n!m mà giá tr ca các d án c phê duyt lên ti gn mt phn mi GDP. Trong n!m n!m va qua ã có hin tng bùng n vic !ng ký các doanh nghip t nhân. i'u này va phn ánh hin tng hp thc hóa các doanh nghip ã t-n ti, va cho th y s hình thành các doanh nghip mi. S a dng áng chú ý này ca khu vc doanh nghip ã c công nhn là mt trong nh1ng 5c i
m chính, thm chí có th
coi là i
m mnh, ca quá trình chuy
n  i n'n kinh t Vit Nam. N!m 1986, i hi VI ng Cng sn Vit Nam ã a ra chng trình  i mi sâu rng, xóa b& c ch “qun lý tp trung quan liêu da trên bao c p ca nhà nc” và chuy
n sang n'n kinh t “nhi'u thành phn theo nh hng th trng”, trong ó nâng cao vai trò ca kinh t t nhân. N!m 2001, i hi ng IX ã công nhn rõ ràng FDI là mt khu vc ca n'n kinh t. N!m 2006, i hi ng X r t có th
s7 cho phép các ng viên cng sn là các doanh nhân thuc khu vc kinh t t nhân, qua ó nh n mnh v th bình 9ng và tính hp pháp ca các doanh nghip thuc m.i loi hình. Nhng c2ng chính s a dng ca khu vc doanh nghip " Vit Nam li là mt thách thc #i vi vic phân tích kinh t và hoch nh chính sách. Các loi hình doanh nghip khác nhau có nh1ng óng góp khác nhau #i vi t!ng tr"ng kinh t và gim nghèo.
các chính sách ca chính ph có hiu qu, cn phi hi
u rõ các b phn c u thành chính ca khu vc doanh nghip ca Vit Nam, và các b phn này liên kt vi nhau nh th nào. Vic phân tích và t ng hp các ngu-n d1 liu hin có cho th y hin còn có “mt khong gi1a b b& tr#ng” trong bc tranh phân b# doanh nghip theo quy mô. Tuy nhiên, khong tr#ng này ang dn c l p y, do ngày càng có nhi'u doanh nghip có qui mô nh& tin hành !ng ký kinh doanh chính thc. H kinh doanh Có th
ngc nhiên khi bit rng ngi Vit Nam thm chí còn có chí kinh doanh hn c ngi Hoa. ây ít ra c2ng là mt trong nh1ng phát hin ca i'u tra Giá tr Th gii (World Values Survey, WVS) c tin hành ti 65 qu#c gia trên kh*p các châu lc. WVS c Vin Nghiên cu Con ngi thc hin ln u tiên " Vit Nam vào n!m 2001. Mt trong nh1ng mc tiêu ca phiu i'u tra là nhm ánh giá thái  ca #i tng i'u tra v' n'n kinh t th trng. Có mt câu h&i dùng thang i
m 10 
tìm hi
u mc  tán -ng #i vi vic s" h1u doanh nghip t nhân (10 i
m) so vi s" h1u nhà nc (1 i
m). i
m trung bình ca các #i tng tham gia ph&ng v n ngi Vit Nam là 5,6, trong khi i
m s# ca ngi Hoa là 4,2. Nhìn chung, các #i tng c ph&ng v n " c hai nc này 'u t& ra g*n bó vi s tham gia ca Chính ph nhi'u hn so vi công dân ca các nc có n'n kinh t th trng phát tri
n khác. Tuy nhiên, s khác bit này là không ln, và thái  ca nh1ng #i tng tham gia tr li i'u tra ngi Vit r t gn vi thái  ca ngi Nht. KINH DOANH 4 Mt i'u hoàn toàn bình thng là nh1ng ngi tr8 tu i hn có thái  ng h hn #i vi s" h1u t nhân và cnh tranh so vi ngi ln tu i. Có th
th y i'u này qua vic chia các #i tng tham gia i'u tra WVS theo n!m sinh, l y n!m 1975 làm m#c. ; ây, cn lu ý mt 5c i
m là khong hai phn ba dân s# Vit Nam c sinh ra sau ngày th#ng nh t  t nc. Thái  ng h kinh t th trng mnh m7 hn c2ng có m#i liên h ch5t ch7 vi trình  h.c v n. Kt qu i'u tra hi b t ng khi phân loi #i tng tr li theo khu vc và a bàn sinh s#ng. Xét v' nhi'u m5t, mi'n B*c và mi'n Nam Vit Nam có nhi'u s khác bit v!n hoá. Ngi dân mi'n Nam c2ng có xu t x t mi'n B*c, nhng khi i khai kh)n vùng  t mi h. phi da vào nh1ng sáng kin cá nhân nhi'u hn là vào vic ra quyt nh tp th
" làng xã. Ngi mi'n Nam c2ng quen t*m mình trong n'n kinh t th trng ngay t trc khi  t nc th#ng nh t. Tuy nhiên, #i tng tham gia tr li i'u tra ngi mi'n B*c li có thái  tích cc hn #i vi n'n kinh t th trng so vi ngi mi'n Nam. i'u này có th
lý gii là do tác ng ca ci cách kinh t #i vi i s#ng hàng ngày " mi'n B*c mnh m7 hn so vi " mi'n Nam. Khung 1.1: Có bao nhiêu doanh nghip h gia ình? Theo i'u tra Mc s#ng H gia ình Vit Nam ( TMSHG ) ca TCTK n!m 2004, hin có khong 9.3 triu doanh nghip h gia ình phi nông nghip. M5t khác, i'u tra H kinh doanh ( THKD) n!m 2004 c2ng do TCTK thc hin li cho con s# là 2.9 triu h kinh doanh có tin hành ít nh t là mt hot ng kinh doanh. Con s# chênh lch 6.4 triu h gi1a hai ngu-n s# liu là r t ln. Hi
u c nguyên nhân ca s chênh lch này này s7 giúp cho vic ánh giá các h qu #i vi vic tính GDP da trên THKD. Theo TMSHG 2004, mt doanh nghip h gia ình phi nông nghip làm  các hot ng kim thu nhp c lp và không liên quan n vic sn xu t hay tiêu th các sn ph)m nông nghip (di các hình thc khác nhau). TMSHG thu thp thông tin cho thi gian 12 tháng trc khi cán b th#ng kê n i'u tra, do ó bao g-m c các hot ng kinh doanh phi nông nghip mà h nông dân thc hin vào mùa nông nhàn. Mt phng pháp thc t 
tìm hi
u v' s khác bit trong kt qu i'u tra ca THKD và TMSHG là gi nh rng TMSHG ã tính n t t c các vic làm t do phi nông nghip, không k
quy mô ln nh& ra sao, và áp dng các tiêu chu)n a vào #i tng i'u tra ca THKD cho các hot ng này. Thc t, mc tiêu ca TMSHG là ánh giá tình hình thu nhp, nghèo ói và mc s#ng ca các h gia ình, m bm rng các vic làm t do phi nông nghip 'u c bao quát mt cách y . Sáu tiêu thc ch.n m3u i'u tra c áp dng cho các hot ng ca h gia ình trong TMSHG : (i) ngu-n thu nhp có c!n c, (ii) thông tin tr li i'u tra hoàn chnh, (iii) các doanh nghip phi hot ng c ít nh t 3 tháng trong n!m, tr trng hp doanh nghip mi c thành lp, (iv) doanh nghip phi có a i
m c# nh, tr trng hp là doanh nghip vn ti, (v) doanh nghip hot ng phn ln thi gian trong tháng, và (vi) doanh nghip hot ng vào ngày u ca tháng 10. Các i'u kin ch.n m3u này ã làm gim t ng s# h kinh doanh xu#ng còn 6,1 triu. Tuy nhiên, nhi'u h tin hành -ng thi vài hot ng kinh doanh. i'u kin ch.n m3u này ã làm gim s# h tin hành ít nh t mt hot ng kinh doanh xu#ng còn 4,5 triu h. Do ó, hin có 1,6 triu h kinh doanh không c a vào THKD. Vic tính không y  s# lng h kinh doanh trong THKD có nh h"ng n vic tính toán GDP ca Vit nam. Theo TMSHG , giá tr gia t!ng trung bình trong mt n!m ca mt h kinh doanh là vào khong 15,5 triu -ng. Nhân s# này lên vi 6,1 triu s7 c t ng giá tr gia t!ng ca khu vc doanh nghip h gia ình " Vit Nam, tng ng vi gn 13% t ng GDP. Do 3,2 triu trong s# 6,1 triu doanh nghip h gia ình không c tính n trong THKD, tài khon qu#c gia có th
ánh giá không ht giá tr gia t!ng ca khu vc ó theo t6 l này. i'u này có ngh4a là GDP ca Vit Nam cao hn mc công b# chính thc gn 7%. Tuy nhiên con s# tính thiu có th
ít hn, do 1,6 triu h kinh doanh không c tính trong THKD có l7 là nh1ng h kinh doanh nh& nh t. Ngun: Da theo Wim Vijverberg (2005). CÁC LO=I HÌNH DOANH NGHIP 5 S ng h rng rãi trên c nc #i vi kinh t t nhân c phn ánh y  qua mc  s" h1u và hot ng kinh t quy mô nh& ca các h gia ình Vit Nam. Khó có th
ánh giá chính xác c có bao nhiêu h gia ình ang kinh doanh, vì các công c i'u tra khác nhau có th
cho các kt qu khác nhau (Khung 1.1). Tuy nhiên mt c tính áng tin cy ã bao g-m c các hot ng kinh doanh mà h nông dân thc hin trong mùa nông nhàn ã a ra con s# 9.3 triu h, ho5c trên mt n(a s# h gia ình " Vit Nam. Mt so sánh qu#c t có th
giúp ánh giá s n!ng ng ca Vit Nam. Nhi'u nc cho n nay c2ng không có s<n s# liu th#ng kê v' s# lng h kinh doanh; i'u này c2ng d, hi
u vì bn thân vic ánh giá có nhi'u khó kh!n. Nhng c2ng có nh1ng s# liu th#ng kê so sánh t l lao ng t do " nông thôn tham gia vào các hot ng phi nông nghip. Vic phân tích các s# liu này cho th y rng b phn này t!ng lên cùng vi trình  phát tri
n ca mt qu#c gia (Hình 1.1). i'u 5c bit trong trng hp ca Vit Nam là b phn này phát tri
n vi t#c  nhanh hn nhi'u k
t khi b*t u công cuc ci cách kinh t. Hình 1.1: Mt qu#c gia giàu óc kinh doanh 0 10 20 30 40 50 60 70 80 0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 GDP trên
u ngi theo sc mua ngang giá US$ T l la o
 n g ph i n ôn g n gh i p n ôn g th ôn Costa Rica Chile Brazil Thailand Rwanda Vietnam '98 Vietnam '04 Ngu-n: T tính, da trên s# liu ca TCTK, Jean O. Lanjouw và Peter Lanjouw (2001). S# liu v' vic làm da trên ngh' nghip chính. Các h kinh doanh xu t hin ph bin hn " vùng -ng bng. N!m 2004, doanh nghip h gia ình chim n 28% s# lng vic làm " vùng -ng bng sông H-ng và -ng bng sông C(u Long. Vic làm " ây có ngh4a là l y kinh doanh h gia ình làm ngu-n thu nhp chính ho5c th hai. Tuy nhiên, theo thi gian, s óng góp ca lao ng t do phi nông nghip vào thu nhp gia ình li gim " hu ht các vùng, ngoi tr vùng ven bi
n Nam Trung B và ông Nam B. N!m 1993, gn 30% s# lao ng có vic làm " Vit Nam hot ng trong khu vc kinh t h. n n!m 2004, t l này ã gim xu#ng còn khong 25%. S gim sút này có th
c gii thích bng hin tng gia t!ng áng k
vic làm c tr lng, t 16% trong t ng s# n!m 1993 lên n 27% n!m 2004. Trong giai on này, các gia ình kh m khá hn 'u có t l thu nhp t các hot ng kinh doanh phi nông nghip cao hn. i'u này cho th y vic m" mt doanh nghip gia ình thng i ôi vi mc s#ng cao hn. KINH DOANH 6 Bc tranh v' phân b các doanh nghip h gia ình theo ngành không thay  i nhi'u theo thi gian. Hai ngành kinh doanh ph bin nh t là “thng mi” và “ch bin và ch to”. Thng mi chim trên 40% các h gia ình tham gia kinh doanh; còn ch bin và ch to chim khong mt phn t. Ngc li, “xây dng” và “khai khoáng” m%i ngành ch chim khong 1% trong t ng s# các h kinh doanh. Doanh nhân trong h kinh doanh thuc các ngành khác nhau c2ng có 5c i
m khác nhau. Doanh nhân trong ngành xây dng, “các dch v khác” và vn ti thng có trình  h.c v n cao hn. H kinh doanh thng mi, ch bin thc ph)m và ch to thng do ph n1 i'u hành hay qun lý. Doanh nghip trong các ngành xây dng và vn ti ch yu do nam gii i'u hành. Nhìn chung, ph n1 làm ch 55,7% s# h kinh doanh trong n!m 2002, so vi 52,5% trong n!m 1998 và ch có 49% trong n!m 1993. N!m 2004, các h kinh doanh do ph n1 qun lý làm !n có lãi hn các h kinh doanh do nam gii i'u hành. So sánh mt cách h th#ng s# liu các n!m 1993, 1998, 2002 và 2004 c2ng cho th y rng các h kinh doanh càng ngày càng mang tính “chuyên nghip” hn. S# ngày hot ng trong mt tháng và s# tháng hot ng trong n!m c2ng t!ng lên. T l phn tr!m các h kinh doanh có a i
m kinh doanh c# nh c2ng t!ng. Ngoài ra, t l các h kinh doanh làm !n thua l% là 0,3% trong n!m 2004 so vi 4,8% trong n!m 2002, và 8,2% trong n!m 1998. Khu vc Kinh t T nhân mi ni Hàng lot ci cách chính sách ã h% tr cho s phát tri
n ca khu vc kinh t t nhân. Vic thông qua Lut u t Trc tip Nc ngoài vào n!m 1986 ã mang li li ích cho các doanh nghip trong nc m5c dù theo mt cách gián tip. Khung pháp lý ln u tiên c thit lp vào n!m 1990 vi s phê chu)n Lut Doanh nghip T nhân và Lut Công ty. Hin pháp ã chính thc tha nhn vai trò ca kinh t t nhân vào n!m 1992. Lut Khuyn khích u t trong nc ban hành n!m 1994 và c s(a  i n!m 1998 ã giúp cho các nhà u t Vit Nam tip cn vi mt s# c ch u ãi nh #i vi các nhà u t nc ngoài. Nhng rõ ràng, m#c quan tr.ng nh t #i vi s phát tri
n ca kinh t t nhân chính là Lut Doanh nghip ban hành tháng 1/2000. V' hình thc, v!n bn lut này là s kt hp ca các Lut Công ty và Lut Doanh nghip T nhân trc ây. Trên thc t, lut này th
hin s thay  i c!n bn trong cách tip cn. Cho ti trc thi i
m này, các doanh nghip t nhân ch c phép hot ng vi i'u kin h. tuân th hàng lot bc phê duyt và ki
m tra ca Chính ph. Ngc li, Lut Doanh nghip bo v quy'n ca công dân c phép thành lp và vn hành doanh nghip t nhân mà không cn có s can thip không cn thit t phía các quan chc chính quy'n. Nét mi quan tr.ng nh t ca Lut Doanh nghip là vic tinh gin các th tc !ng ký kinh doanh. Cng -ng doanh nghip xem i
m  i mi này là cho phép “ti'n !ng, hu ki
m”. Lut Doanh nghip còn d3n ti vic bãi b& trên mt tr!m loi gi y phép kinh doanh. Kt qu là thi gian và chi phí cho vic !ng ký kinh doanh ã c gim bt. Lut còn cng c# lòng tin ca cng -ng doanh nghip vào b máy chính quy'n a phng, bng cách gim bt c hi tham nh2ng. K
t khi Lut Doanh nghip ra i, s# lng doanh nghip t nhân !ng ký hàng n!m không ngng t!ng lên (Hình 1.2). Mt v n ' còn gây tranh cãi và ôi khi c a ra tranh lun sôi n i là vic có bao nhiêu trong s# nh1ng doanh nghip !ng ký theo Lut Doanh nghip thc s là doanh nghip mi. Ho5c thm chí, có bao nhiêu doanh nghip trong s# ó thc s t-n ti. S không ch*c ch*n này ôi khi c s( dng 
làm d y lên nghi ng v' sc s#ng ca khu vc kinh t t nhân ca Vit Nam. CÁC LO=I HÌNH DOANH NGHIP 7 S# liu v' !ng ký kinh doanh c thu thp ti Trung tâm Thông tin Doanh nghip Qu#c gia (TTTTDNQG) thuc B K hoch và u t (BKH T). Thông tin a vào c s" d1 liu ca TTTTDNQG c các S" K hoch và u t (S" KH T) trong c nc cung c p. V!n phòng S" KH T là ni các nhà doanh nghip tng lai np n xin !ng ký thành lp doanh nghip và nhn gi y phép !ng ký kinh doanh. M5t khác, s# liu v' các doanh nghip ang hot ng ch yu l y t kt qu t ng i'u tra doanh nghip ca TCTK c tin hành hàng n!m k
t 2002. S# liu l y t các cuc t ng i'u tra doanh nghip cho th y ch có mt n(a s# doanh nghip ã !ng ký là thc s t-n ti. T ng i'u tra doanh nghip s( dng s# liu doanh nghip có !ng ký c cp nht thông qua vic n#i mng vi c s" d1 liu v' thu ca B Tài chính (BTC). Hình1.2: !ng ký doanh nghip ang trên chi'u hng gia t!ng… Ngun: T tính toán da trên s# liu ca TTTTDNQG. Các con s# th
hin s# lng !ng ký mi theo n!m. Tuy nhiên, s# liu t hai ngu-n nói trên không mâu thu3n nh ta t"ng. Không phi t t c các doanh nghip ã !ng ký kinh doanh 'u thc s hot ng. Mt s# doanh nghip không lo c v#n, mt s# doanh nghip khác có th

l: m t c hi th trng, ho5c các #i tác ti'm n!ng ca mt s# doanh nghip khác n1a có th
không còn quan tâm. Trong mt nghiên cu trên quy mô nh& v' doanh nghip do Ngân hàng th gii thc hin, khong 8% các doanh nghip ã !ng ký cha i n c giai on !ng ký mã s# thu, -ng ngh4a vi vic h. cha tng thc s b*t u hot ng. i'u quan tr.ng hn là không phi t t c các doanh nghip ã b*t u hot ng 'u có th
t-n ti. Mt cuc i'u tra ba vòng v' doanh nghip va và nh& do Vin Khoa h.c Lao ng và Xã hi (VKHL XH) tin hành cho th y t l rút lui là trên 15%/n!m trong nh1ng n!m u thp niên 90; con s# này ã gim xu#ng còn di 10% trong nh1ng n!m gn ây. Nh1ng con s# này không cao mt cách b t thng so vi tiêu chu)n qu#c t. Tuy nhiên phn ln các trng hp óng c(a doanh nghip li không c ghi nhn " Vit Nam vì thc t không có ng c khuyn khích các doanh nghip báo cáo li i'u này. Trong nh1ng n!m qua, con s# này tích t thành mt t l áng k
trong t ng s# t t c các doanh nghip ã !ng ký, gii thích cho phn ln s khác bit gi1a s# liu ca TTTTDNQG và TCTK. Mt v n ' gây tranh cãi khác là có bao nhiêu doanh nghip trong s# này là các doanh nghip mi. Các ngu-n thông tin khác nhau cho mt câu tr li là: phn ln, nhng không phi là t t c. Khong 45% doanh nghip trong cuc i'u tra quy mô nh& ca Ngân hàng Th gii ã nói 0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005e KINH DOANH 8 ti " trên thc t ã t-n ti vào thi i
m n!m 2000, ch yu là di hình thc h kinh doanh. Mt trong nh1ng lý do quan tr.ng nh t làm cho các doanh nghip này i !ng ký là 
c mua hóa n Giá tr gia t!ng (VAT), vì thiu loi hóa n này thì doanh nghip không th
bán hàng hay cung c p dch v cho Chính ph và DNNN. Mt i'u tra khác do VCCI thc hin n!m 2001 cho th y có khong 70% doanh nghip !ng ký thc s là doanh nghip mi. Trong i'u tra ca VKHL XH, n!m thành lp trung bình là 1990 vi mc dao ng lch chu)n là 8,3 n!m. Tuy nhiên mt nghiên cu sâu ã phát hin ra rng r t khó xác nh c ngu-n g#c thc s ca các doanh nghip tham gia, vì xu t thân ca các doanh nghip r t khác nhau và trong nhi'u trng hp r t phc tp và lòng vòng. Tuy nhiên, phân tích này c2ng cho th y nhi'u doanh nghip ã c “nâng c p” t các h kinh doanh, trong khi mt s# doanh nghip khác c !ng ký b"i các cá nhân hot ng b t hp pháp ho5c không chính thc trong ngành này ã nhi'u n!m. Mt lý do 
tin rng có nhi'u doanh nghip !ng ký là doanh nghip mi là dòng ki'u h#i n nh do ngi Vit " nc ngoài g(i v'. /c tính có khong ba triu ngi g#c Vit, hay gn b#n phn tr!m dân s# c nc ang s#ng " nc ngoài theo din thng trú. Vic chuy
n ti'n v' nc ca ngi Vit s#ng " nc ngoài ã t!ng 'u trong nh1ng n!m gn ây, t 35 triu ô la vào n!m 1991 n gn 4 t ô la n!m 2005. M5c dù con s# c tính này c2ng còn yu t# không ch*c ch*n, song nhi'u nhà quan sát tin rng phn ln lng ki'u h#i này ã c i qua các kênh chính thc. Theo IMF, mt phn ki'u h#i áng k
nm " các dng u t vào b t ng sn, th trng v#n và các doanh nghip nh&. Nh1ng khon u t này ôi khi c ghi nhn nh nh1ng khon chuy
n ti'n thun túy, ch không phi là FDI hay u t tài chính gián tip. !ng ký u t di danh ngh4a mt thành viên trong gia ình là công dân c trú hp pháp " Vit Nam là mt cách 
tránh nh1ng th tc hành chính rm rà dành cho nh1ng ngi không thuc din c trú. Có th
s( dng s# liu v' !ng ký kinh doanh 
suy ra tính ch t ca các doanh nghip t nhân " Vit Nam. Các loi hình công ty n gin nh công ty mt ch hay trách nhim h1u hn chim n 90% s# !ng ký. Tuy nhiên có mt xu hng rõ rt hng n nh1ng hình thc phc tp hn nh công ty c phn (CTCP). Các doanh nghip !ng ký c2ng có quy mô nh& k
c v' s# lng nhân viên và v#n !ng ký. Vào thi i
m cu#i n!m 2002, mt doanh nghip mt ch trung bình có 15 nhân viên; công ty trách nhim h1u hn là 38 và CTCP là 53. Theo nghiên cu ca VKHL XH, khong hai phn ba các doanh nghip có khách hàng chính là cá nhân, và khong mt phn n!m s# doanh nghip có khách hàng là các doanh nghip t nhân khác. DNNN là khách hàng chính ca 9% doanh nghip t nhân, tip theo là các c quan " a phng (2%) và các công ty thng mi qu#c danh (1%). Ch có 2% doanh nghip t nhân có th trng chính là th trng xu t kh)u và doanh nghip có v#n u t nc ngoài. Mt s# công ty nh Biti’s, Kinh ô và Cà phê Trung Nguyên ã thành công trong vic phát tri
n thng hiu. Tuy nhiên, nh1ng t m gng nh vy v3n còn r t him hoi. Tình hình !ng ký doanh nghip c2ng phân b# r t không -ng 'u gi1a các tnh, c v' s# lng doanh nghip và t ng s# v#n !ng ký (Hình 1.3). Nghiên cu ca VKHL XH c2ng cho bit mt thông tin thú v v' 5c i
m ca các doanh nhân trong khu vc kinh t t nhân " Vit Nam. Hình nh thng th y ca các doanh nghip này là nam gii " tu i trung niên, có trình  h.c v n t 10 n!m tr" lên, trc ây ã tng " cng v có trách nhim nào ó, thng là " trong khu vc nhà nc. Khong mt phn t giám #c-ch doanh nghip " tu i trên 50, và mt s# r t ít " tu i di 29. Ch có mt phn n!m doanh nhân trong khu vc t nhân là ph n1, m5c dù có s khác bit ln gi1a các vùng. Ví d, " TP H- Chí Minh có 63% s# doanh nghip do nam gii làm ch, so vi 89% " Hà Tây và Qung Nam. CÁC LO=I HÌNH DOANH NGHIP 9 Doanh nghip Nhà nc Khu vc kinh t nhà nc " Vit Nam c hình thành ngay sau khi  t nc giành c c lp t thc dân Pháp vào n!m 1954, thông qua vic qu#c h1u hoá các hãng t nhân ang t-n ti vào thi i
m ó và xây dng các DNNN mi. Trong b#i cnh mt n'n kinh t nông nghip lc hu, các nhà lãnh o ca Vit Nam cho rng cn phi xây dng khu vc kinh t nhà nc theo mô hình kinh t ca Liên Xô, vào thi i
m ó c coi là cách nhanh nh t 
phát tri
n n'n kinh t. Sau ngày th#ng nh t  t nc, nh1ng n% lc u t áng k
ã c dành cho các DNNN trong ngành công nghip thông qua k hoch n!m n!m ln th hai. Các c s" kinh doanh ca ch  c2 " mi'n Nam b b*t buc phi chuy
n  i sang mô hình DNNN ca mi'n B*c. Trong khi ó, vào u n!m 1978, 1.500 doanh nghip t nhân ca mi'n Nam vi 130.000 công nhân ã c qu#c h1u hóa và chuy
n  i thành 650 DNNN. Hình 1.3: … nhng phân b# không 'u trên phm vi c nc
  
       < 15 15 - 20 20 - 25 25 - 35 35 - 50 50 - 200 > 200
 
     < 750 750 - 1100 1100 - 1500 1500 - 2500 2500 - 10000 10000 - 25000 > 25000 Ngun: T tính toán, da trên s# liu ca TCTK và TTTTDNQG. Xu hng này b*t u c o ngc t n!m 1986 vi i hi ng VI. N!m 1987, các DNNN c quy'n t ch xây dng và thc hin các k hoch ng*n, trung và dài hn ca mình. Các ch tiêu sn xu t pháp lnh ã gim xu#ng ch còn ba, và h th#ng cung c p u vào cho sn xu t ca nhà nc ã b bãi b&. Sn ph)m sn xu t ngoài k hoch có th
c bán ra cho các doanh nghip thng mi khác ho5c thm chí bán th9ng cho ngi tiêu dùng. Li nhun c tính da trên chi phí thc t. Ngoài phn óng góp b*t buc vào ngân sách nhà nc, các doanh nghip có th
gi1 li li nhun và tu0 ý s( dng. N!m 1991, nh1ng DNNN b coi là hot ng kém hiu qu, thiu v#n và công ngh hay không có  nhu cu cho sn ph)m b buc phi gii th
ho5c sát nhp vi các n v khác. Kt qu là n tháng 4/1994 s# lng các DNNN ã gim xu#ng còn 6.264 doanh nghip, bng mt n(a s# doanh nghip hot ng trong thi k0 cc thnh Tính theo nghìn ngi Tính theo ‘000
ng/ngi KINH DOANH 10 ca n'n kinh t qu#c doanh. N!m 1995, Lut DNNN c ban hành. Bên cnh vic trao t cách pháp nhân bình 9ng cho t t c các doanh nghip, lut này cho doanh nghip quy'n c t do kinh doanh vi nhau và vi các doanh nghip ngoài qu#c doanh, bao g-m c các #i tác nc ngoài di hình thc liên doanh. DNNN c2ng c phép thuê và sa thi lao ng, nh mc tr lng trong phm vi hng d3n cho phép. Tuy nhiên, các doanh nghip này không c phép bán i s# v#n mà nhà nc ã giao cho h.. Giai on chuy
n  i các DNNN tip theo c t chc qua quá trình chuy
n  i quy'n s" h1u, trong ó phn quan tr.ng nh t là c phn hoá. Quá trình này bao g-m vic bán mt phn v#n ca nhà nc cho t nhân. Cho ti r t gn ây, nh1ng ngi c mua li phn v#n này v3n ch yu là công nhân và cán b ca các DNNN, làm cho vic c phn hoá gi#ng nh là “t nhân hoá trong phm vi ni b”. Nhi'u cán b qun lý " các DNNN là k$ s c ào to theo mt chuyên ngành nào ó trong l4nh vc hot ng ca doanh nghip. Nh có ào to chuyên môn này mà h. d, dàng n*m b*t c nh1ng công ngh mi nh các công ngh c nhà u t nc ngoài chuy
n giao cho công ty liên doanh, và áp dng chúng vào sn xu t. H. thng không c ào to v' kinh doanh và thiu k$ n!ng qun lý, d3n n kém n*m b*t th trng và nhu cu ca ngi tiêu dùng, và hn ch v' kh n!ng a ra nh1ng thay  i c!n bn v' qun lý, k
c vic t chc li quy trình làm vic và giao quy'n ra quyt nh. Tuy nhiên, gn ây hn, vic c phn hoá nh1ng công ty ln và vic bán  u giá c phn ca nh1ng công ty này ã thành công trong vic thu hút các nhà u t bên ngoài. Trung bình, nhà nc n*m gi1 khong 46% s# v#n trong các doanh nghip c phn hoá, ngi lao ng n*m gi1 38% và c ông bên ngoài 15%. T n!m 2003 lng c phn do c ông bên ngoài n*m gi1 ã t!ng g p ôi. Tuy nhiên, cho n nay mi ch có 20 doanh nghip c phn hoá là có c ông ngi nc ngoài. Quá trình c phn hoá b*t u r t chm, ch có 100 DNNN c bán vào n!m 1998. Trong nh1ng n!m tip theo, t#c  này t!ng g p hai, và 5c bit t!ng t#c trong n!m 2003 vi khong 300 DNNN c c phn hoá. Hin nay, vic chuy
n  i quy'n s" h1u di,n ra vi khong 500 DNNN m%i n!m. Trên 2.500 DNNN trong s# ó ã c c phn hoá, và s7 có khong 900 DNNN khác (trong s# ó có nhi'u doanh nghip r t ln) s7 c c phn hoá trong khong hai n!m ti. -ng thi, vic thành lp DNNN mi thc s kt thúc vào n!m 2001. S kt hp ca hai xu hng này ã d3n n vic gim áng k
s# lng DNNN, và t!ng s# lng CTCP. Hin nay, có khong 3.200 DNNN ang hot ng. n cu#i n!m 2006 s7 có khong 3.500 CTCP có v#n u t ca nhà nc, trong ó có 900 doanh nghip nhà nc n*m gi1 c phn chi ph#i. T t c tình hình này d3n n vic gim bt (m5c dù vi t#c  dn dn) t tr.ng ca khu vc nhà nc trong n'n kinh t (Hình 1.4). CÁC LO=I HÌNH DOANH NGHIP 11 Hình 1.4: T tr.ng kinh t qu#c doanh ang gim dn 25 35 45 55 65 75 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 % tro n g t n g s SL công nghip XK phi du Tín d ng NH Ngun: T tính, da trên s# liu ca TCTK và NHNNVN. V' phng din hành chính, có ba loi hình DNNN: doanh nghip thuc din T ng công ty (TCT) 91, trc thuc V!n phòng Chính ph (VPCP); doanh nghip trc thuc b ch qun; và doanh nghip trc thuc chính quy'n c p tnh. Các TCT 91 ôi khi c g.i là các “công ty kh ng l-”, tuy nhiên trên thc t thì quy mô ca các công ty này khiêm t#n hn nh vy. Ch có ba TCT trong s# ó có s# v#n hay doanh thu trên mt t ô-la. Mt s# công ty có yu t# ca mt doanh nghip c quy'n. Trong trng hp các t ng công ty in lc, khai thác du khí và ng s*t, tình hình c quy'n mang tính ch t “t nhiên” nhi'u hn, do nh1ng hn ch v' công ngh. Các TCT khác có th phn trên 30% #i vi mt s# khía cnh hot ng kinh doanh. Các TCT trong ngành xi m!ng, ng thu6, than, vn ti hàng không, thép và thu#c lá là thuc nhóm này. Vic các TCT này có thc s khai thác c sc mnh th trng này hay không v3n còn cha rõ ràng vì h. không trc tip s" h1u các DNNN bên di, các doanh nghip này ch có quan h vi TCT v' m5t hành chính. Do có s bo tr v' chính tr ca các c quan ch qun nên các DNNN thng phi #i m5t vi nh1ng mâu thu3n v' li ích, gi1a nhà nc nói chung, c quan ch qun và ngi lao ng. Nh1ng mâu thu3n này d3n n vic doanh nghip không ch theo u i mc tiêu li nhun mà còn theo u i nhi'u mc tiêu khác, phn ánh li ích ca các bên liên quan khác nhau. Không có gì áng ngc nhiên khi các DNNN thng b phê phán vì hot ng kém hiu qu. Thc t cho th y t su t li nhun ca các công ty này thng th p, m5c dù nh1ng trng hp thua l% n5ng n' không phi là ph bin (Bng 1.1). Mt d u hiu cho th y các DNNN Vit Nam hot ng không n mc kém nh " mt s# qu#c gia khác là s óng góp ca các doanh nghip này vào ngu-n thu ca Chính ph. Hin nay, khong 54% ngu-n thu t thu thu nhp doanh nghip và khong 42% thu nhp t VAT t sn xu t trong nc là do DNNN óng góp. KINH DOANH 12 Bng 1.1: Không lãi nhi'u, nhng có óng thu T l li nhun trên v#n c ph)n (%) S# DNNN Doanh thu (nghìn t -ng) Trách nhim n (nghìn t -ng) Li nhun (t -ng) Thu thu nhp doanh nghip (t -ng) S# ngi lao ng/doanh nghip Không có kh n!ng thanh toán 295 14 26 (1.347) 12 345 Âm 709 56 25 (1.208) 1 244 < 2 907 63 37 228 58 298 2 – 5 617 74 33 477 123 434 5 – 10 605 80 44 1.173 299 480 10 – 15 353 45 25 1.348 320 532 15 – 20 234 104 20 1.313 307 521 > 20 566 113 48 13.024 3.794 617 T ng 4.286 549 228 15.008 4.914 411 Ngun: T tính, da trên s# liu ca TCTK. S# liu cho n!m 2003. Tuy nhiên, hin v3n còn nhi'u yu kém )n sau kt qu hot ng kinh doanh khá ch*c ch*n ca các DNNN " Vit Nam. i
m yu d, nhn th y nh t là các khon tr c p ngm mà nhi'u doanh nghip nhn c t các b phn khác trong xã hi, nh tip cn c mt s# lng ln  t ai vi giá th p, và nh c áo hn n ho5c xóa n. Kh n!ng sinh li ca các DNNN s7 th p i nu các chi phí này (r t thc t #i vi xã hi) c tính n. Có mt i
m yu khó nhn th y liên quan n c ch h% tr kt qu hot ng kinh doanh tng #i t#t này. Không gi#ng nh các n'n kinh t ang chuy
n  i khác, Vit Nam c m các nhà qun lý DNNN không c chim h1u v#n ho5c  t ai ca nhà nc, nh ó tránh c tình trng t-i t nh t là làm m t mát tài sn nh ã tng th y " các nc khác. Tuy nhiên i'u ó c2ng không th
ng!n cn các giám #c DNNN chim h1u mt phn lãi ca các công ty mà h. qun lý. i'u này khích l h. c# g*ng làm cho công ty hot ng hiu qu, và là mt trong nh1ng lý do gii thích ti sao kt qu hot ng kinh doanh ca h. li tng #i t#t, song ó c2ng là mt ngu-n tham nh2ng quan tr.ng. u t Trc tip Nc ngoài (FDI) Mt trong nh1ng bc i c th
u tiên d3n n  i mi t duy kinh t vào n!m 1986 là vic ban hành Lut u t Nc ngoài. Cùng vi vic hình thành và dn dn phát tri
n khuôn kh pháp lý cho FDI, Vit Nam c2ng ký các hip c song phng và a phng v' khuyn khích và bo h u t. Nh1ng hip c này cho n nay liên quan n 45 qu#c gia và vùng lãnh th có phm vi áp dng rng hn so vi quy nh trong Lut u t Nc ngoài. Xu hng này c cng c# thêm qua i hi ng IX n!m 2001, nh n mnh vai trò ca FDI trong “nh hng xu t kh)u, xây dng c s" h tng kinh t xã hi, chuy
n giao công ngh tiên tin và to thêm vic làm”. Do vai trò quan tr.ng này mà ng ã ' ra mc tiêu “to nên nh1ng thay  i CÁC LO=I HÌNH DOANH NGHIP 13 c!n bn trong vic thu hút u t trc tip ca nc ngoài”. Mc tiêu chính là nhm nâng cao ch t lng ca dòng v#n FDI vào Vit Nam bng cách tip tc thu hút u t t các công ty a qu#c gia, 5c bit là các ngành có hàm lng công ngh cao. M5c dù các nhà u t nc ngoài chu nhi'u hn ch hn so vi các công ty trong nc v' phm vi các ngành mà h. có th
hot ng, song khong cách này ã c thu h>p nhanh chóng. N!m 2002, 35 ngành ã cho phép các doanh nghip ngoài qu#c doanh c phép có c ông nc ngoài, trong ó có nông - lâm – ng, khoa h.c và công ngh, giáo dc và y t. N!m 2003, các nhà u t trong nc và nc ngoài c phép xây dng nhà máy in di 100 MW. Nh1ng chính sách này d3n n s gia t!ng nhanh chóng các cam kt FDI, m5c dù xu t phát i
m " mc th p. Phi công nhn mt i'u là r t khó o lng c lu-ng v#n FDI  vào. TCTK cung c p s# liu v' v#n u t cam kt và v#n thc hin. Tuy nhiên, s# liu v' v#n thc hin bao g-m c v#n vay trong nc, vì th cao hn s# liu v' lu-ng v#n  vào. S# liu ca IMF tp trung vào lu-ng v#n thc t, vì chúng phù hp hn xét trên phng din cán cân thanh toán. S# liu này không ch bao g-m lu-ng v#n c phn mà còn tính c v#n vay nc ngoài ca các doanh nghip FDI, và có th
lp lun rng nh1ng khon vay này không phi là FDI thc s, vì nó to ra các khon n. Tuy nhiên s phân bit này kém rõ ràng hn khi vay t công ty m>. S# liu ca Di,n àn Thng mi và Phát tri
n ca Liên Hp Qu#c (UNCTAD) là sát nh t vi lu-ng v#n c phn, vì không bao g-m các khon vay. Theo s# liu ca TCTK, lng FDI tích t t!ng t 28 d án vi t#ng s# v#n là 140 triu ô la vào n!m 1988 lên hn 700 d án vi s# v#n 5,5 t ô la vào n!m 1993, 6.164 d án vi t ng s# v#n 30 t ô la vào n!m 2004. Có th
phân chia quá trình này thành hai giai on. Lu-ng v#n FDI vào gi1a thp niên 90 là r t ln. Vi s# v#n cam kt lên n gn 10% GDP trong thi gian t 1994 – 1997, Vit Nam ã tr" thành nc d3n u nhn FDI trong các qu#c gia ang phát tri
n và các n'n kinh t chuy
n  i. Tuy nhiên cuc khng hong ông Á ã phá v: xu th này và phi n tn u thp niên này lng FDI vào Vit Nam mi h-i phc tr" li, sau khi ã suy gim mnh (Hình 1.5). Cho n nay, gn mt thp k sau khi khng hong ông Á b*t u, s# v#n FDI cam kt mi tr" li c mc gn 10% GDP nh trc. Tính ch t ca các d án FDI c2ng thay  i theo thi gian. N!m 1996, mt d án trung bình có quy mô khong 23 triu ô la. Tuy nhiên con s# này gim xu#ng còn 6 triu vào n!m 2004. Có th
nói, k
c ti thi i
m cao nh t trc khi khng hong ông Á xy ra, các d án FDI " Vit Nam có quy mô tng #i nh& xét theo tiêu chu)n qu#c t. Mt i'u áng chú ý là ch có 80 trong s# 500 công ty a qu#c gia ln nh t trên th gii có m5t " Vit Nam, trong khi con s# này " Trung Qu#c là 400. Quy mô d án tng #i nh& này i ôi vi ngu-n g#c qu#c gia u t vào Vit Nam. Châu Á óng góp ngu-n v#n quan tr.ng nh t. Các qu#c gia u t chính là Singapore, ài Loan (Trung Qu#c), Hàn Qu#c, H-ng Kông (Trung Qu#c) và Nht Bn. T ng cng li, nh1ng qu#c gia này óng góp khong gn hai phn ba trong t ng s# FDI vào Vit Nam. Vic các nhà u t khu vc chim a s# có th
là do h. có kh n!ng hot ng trong mt môi trng pháp lý cha hoàn chnh, ch yu da trên lòng tin và uy tín, t#t hn là các nhà u t phng Tây. i'u ó c2ng gii thích cho vic vì sao lu-ng u t FDI li st gim mnh nh vy sau cuc khng hong ông Á. KINH DOANH 14 Hình 1.5: FDI l y li à phát tri
n … 0 2 4 6 8 10 12 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005e % G D P Phê duyt Lu ng vn vào Ngun: T tính toán, da trên s# liu ca TCTK, IMF và BKH T. Ngoài châu Á ra, Pháp, Hà Lan và Anh là nh1ng nhà u t quan tr.ng nh t. M$ có con s# u t không áng k
, tuy nhiên " chng mc nào ó i'u này có th
làm lc hng quan sát. Sau khi ký kt Hip nh thng mi song phng Vit-M$, u t ca các công ty M$ vào Vit Nam không ngng t!ng lên. T 2002 n 2004, FDI liên quan n M$ ã t!ng 27% mt n!m, so vi ch khong 3% trong giai on 1996-2001. Tuy nhiên, s gia t!ng này ch yu xu t phát t các chi nhánh khu vc ca các công ty M$, do vy v' hình thc dng nh chúng b*t ngu-n t châu Á. Phân b# FDI theo ngành c2ng thay  i theo thi gian. Xây dng là mt trong nh1ng ngành quan tr.ng nh t vào giai on u, vi nh cao là vào n!m 1996. Quy mô mt d án trung bình trong ngành này thng r t ln, ch yu tp trung vào xây dng khách sn, v!n phòng và c s" h tng. Các ngành ch to (nh hoá ch t, vt liu xây dng và thit b in) và dch v (ch yu là vn ti, thông tin liên lc và tài chính) tr" nên quan tr.ng hn trong nh1ng n!m gn ây. FDI trong ngành nông nghip và dt may m5c dù th p song duy trì " mc n nh. M5t khác, ngành khai thác du khí ã nhn mt lng FDI ln, ch yu di hình thc các hp -ng kinh doanh. Các doanh nghip có v#n u t nc ngoài hin nay chim t tr.ng sn xu t ln trong mt s# ngành, bao g-m ngành du khí (gn 100%), l*p ráp ô tô (84%), in t( (45%), dt may (41%), hoá ch t (38%), thép (32%), xi m!ng, cao su, nha, lng thc và - u#ng (25-30%). Tình hình phân b# FDI trong các ngành gi1a các nhà u t t châu Á và ngoài châu Á c2ng gi#ng nhau, ngoi tr vic dng nh có nhi'u công ty châu Á hot ng trong ngành dt hn. M5t khác, u t FDI c2ng cho th y xu hng tp trung theo vùng a lý áng k
. Tuy nhiên, ngày càng nhi'u tnh tr" thành nh1ng a i
m tip nhn quan tr.ng trong thi k0 trc khi din ra cuc khng hong ông Á (Figure 1.6). CÁC LO=I HÌNH DOANH NGHIP 15 Hình 1.6: … nhng ch tp trung vào mt s# vùng
  !  " #$ %&' () #*+,,-*++.
      < 5 5 - 20 20 - 50 50 - 100 100 - 300 300 - 700 > 700 < 5 5 - 20 20 - 50 50 - 100 100 - 300 300 - 700 > 700
     
  !  " #$ %&' () #*++,-/ Ngun: T tính toán, da trên s# liu ca TCTK và BKH T. Da trên s# liu v#n FDI cam kt. Trong t sóng FDI u tiên di,n ra trc cuc khng hong ông Á, liên doanh là hình thc u t ph bin nh t, thng là vi mt DNNN làm bên #i tác Vit Nam. Tính n n!m 1998, khong hai phn ba t ng s# v#n FDI cam kt là theo hình thc này. Có mt vài lý do gii thích cho s thiên v này. Trong nh1ng n!m u ca cuc ci cách kinh t, các DNNN là các pháp nhân duy nh t có th
làm #i tác cho các nhà u t nc ngoài. Vào thi i
m ó, các doanh nghip t nhân trong nc c2ng v3n còn yu kém. Hn n1a, v th c u tiên ca các DNNN c2ng làm cho mô hình liên doanh tr" nên h p d3n hn so vi u t theo cách khác. Các DNNN c tip cn t#t hn vi  t ai thng mi c2ng nh có c các nh h"ng chính tr, ây là nh1ng yu t# thit yu trong nhi'u l4nh vc ni mà nguyên t*c lut pháp cha c thit lp y . C c u FDI ã thay  i áng k
trong nh1ng n!m gn ây. N!m 1997, các quy nh pháp lý hn ch thit lp quan h #i tác vi các nhà u t t nhân ã b xoá b&. K
t thi i
m này, t tr.ng v#n ca các công ty liên doanh trong t ng s# v#n !ng ký ã gim xu#ng còn 42,5%, và s# lng các công ty liên doanh vi các doanh nghip t nhân c2ng t!ng mnh. Các doanh nghip 100% v#n nc ngoài hin nay chim 45,5% t ng s# v#n cam kt, phn còn li là các hình thc hp -ng Xây l*p - Vn hành - Chuy
n giao (BOT) và hp -ng hp tác kinh doanh. N!m 1991, các chi nhánh công ty vi 100% v#n nc ngoài chim 20% t ng s# v#n u t và 10% s# d án. Tính n n!m 2000, t tr.ng v#n ã t!ng n gn 90% và s# d án t!ng lên 83%. Vit Nam c2ng ang tr" thành nc xu t kh)u v#n. Gn ây Vit Nam ã c p phép cho 13 d án u t " nc ngoài, vi t ng tr giá gn 34 triu ô-la. Các d án này bao g-m th!m dò và khai thác du thô " Malaysia, khai thác mu#i m& " Lào, ch bin g% và xây dng siêu th " Nam Phi. Trong giai on 2000-2004, 122 d án ã c c p phép u t ra nc ngoài, vi t ng s# v#n là 230 triu ô-la. n n!m 2005, Vit Nam d tính s7 u t khong trên 300 triu ô-la ra nc ngoài. V:
ôla/ngi V:
ôla/ngi KINH DOANH 16 Quy mô doanh nghip: khong gia còn trng? Mt trong nh1ng m#i lo ngi có th
nêu lên sau gn hai mi n!m ci cách kinh t là s phân b# v' quy mô ca doanh nghip trong mt n'n kinh t “nhi'u thành phn” ã c hình thành nh ci cách. Phát tri
n kinh t v1ng ch*c và to nhi'u công !n vic làm thng i ôi vi mt khu vc DNVVN n!ng ng. úng là Vit Nam ã chng kin s c*t gim v' s# lng các DNNN, kt hp vi s gia t!ng mnh m7 s# lng doanh nghip t nhân, k
c trong và ngoài nc. Nhng s thay  i trong phân b# doanh nghip theo loi hình s" h1u có th
li không có liên h gì vi vic phân b# t#i u theo quy mô doanh nghip, k
c các DNVVN có quy mô ln. M#i quan ngi trong l4nh vc này là các doanh nghip ang làm !n phát t thng có quy mô ho5c là r t nh& (trong trng hp là doanh nghip t nhân trong nc) ho5c r t ln (nu là doanh nghip FDI), trong khi doanh nghip thuc “khong gi1a” hai loi này dng nh còn thiu v*ng. S thiu v*ng các doanh nghip " khong gi1a này li cho th y rng v3n còn nh1ng rào cn trên con ng ln mnh và phát tri
n n nh cao ca các doanh nghip nh& trong nc. T góc  này, và tính n kh n!ng cnh tranh trên th trng th gii, có th
nói rng khu vc t nhân ca Vit Nam không ch thiu v*ng các doanh nghip " khong gi1a, mà còn thiu v*ng các doanh nghip quy mô ln. Hình 1.7: Vic làm tính theo quy mô doanh nghip 0% 5% 10% 15% <5 5 - 9 10 - 49 50 - 19 9 20 0 - 49 9 50 0 - 99 9 >= 10 00 Quy mô doanh nghip (2001) % tro n g t n g s vi  c là m formal enterprises household businesses 65% DN chính thc H kinh doanh CÁC LO=I HÌNH DOANH NGHIP 17 0% 5% 10% 15% <5 10 - 49 200 - 499 >=1000 Quy mô doanh nghip (2003) % t n g vi  c là m formal enterprises household businesses 64% Ngun: T tính toán da trên s# liu ca TCTK. S# liu ch nói n các doanh nghip ang hot ng. Bng trên t ng hp s# liu i'u tra h gia ình t n!m 1998 và t ng i'u tra doanh nghip t n!m 2001. Bng di s( dng s# liu i'u tra h gia ình n!m 2004 và t ng i'u tra doanh nghip n!m 2003. S# liu v' doanh nghip ang thc s hot ng có th
c s( dng 
ánh giá tình hình phân b# doanh nghip theo quy mô trên thc t. Cn kt hp hai ngu-n s# liu: các cuc i'u tra h gia ình nh TMSHG 
tính n các doanh nghip gia ình, và t ng i'u tra doanh nghip ca TCTK 
tính n các doanh nghip có !ng ký. Mt i
m khác bit quan tr.ng gi1a các doanh nghip trong hai ngu-n s# liu này là vic doanh nghip có !ng ký chính thc hay không. Doanh nghip trong các cuc t ng i'u tra doanh nghip ca TCTK có th
là DNNN, doanh nghip t nhân hay công ty nc ngoài; có th
hot ng theo các mô hình công ty khác nhau nh doanh nghip mt ch, trách nhim h1u hn hay CTCP. Nhng ây 'u là các doanh nghip có !ng ký chính thc. Trong khi ó, các doanh nghip trong TMSHG li không !ng ký chính thc; ho5c chính xác hn là mt dng con lai gi1a khu vc chính thc và không chính thc. Các doanh nghip này không chính thc !ng ký theo Lut Doanh nghip, nhng thng nm trong “danh sách” ca chính quy'n a phng. V' nguyên t*c, các doanh nghip có t 10 lao ng tr" nên phi !ng ký theo Lut Doanh nghip. Duy trì tình trng không chính thc " mt mc  nào ó phn ánh mt s la ch.n, cân nh*c thit hn gi1a mt m5t là nh1ng rào cn không cho doanh nghip c phép tham gia vào mt s# loi hp -ng vi các nhà cung c p, khách hàng và t chc tín dng, vi m5t khác là nh1ng quy nh bt kh*t khe hn v' thu, yêu cu k toán và tính minh bch. Khi kt hp hai ngu-n s# liu này, ta nhn th y mt i'u rng trên thc t c hai loi doanh nghip r t nh&, vi s# nhân công di 5 ngi và nh1ng doanh nghip r t ln vi trên 1.000 lao ng 'u là ni cung c p vic làm ln nh t " Vit Nam (Hình 1.7). Tuy nhiên, so sánh gi1a hai n!m 2001 và 2003 c2ng cho th y rng xu hng này ang thay  i. T l doanh nghip s( dng t 50 n 1.000 lao ng ã t!ng lên trong giai on này, trong khi t l doanh nghip s( dng t 5 n 50 lao ng gim xu#ng. i'u quan tr.ng là t tr.ng các doanh nghip không !ng DN chính thc DN chính thc H kinh doanh KINH DOANH 18 ký chính thc trong t ng s# vic làm gim r t nhanh. Xu hng chính thc hóa doanh nghip 5c bit mnh m7 #i vi các doanh nghip s( dng t 5 n 50 lao ng. Hình 1.8: T!ng tr"ng, suy gim và rút lui: xu hng ngm Ngun: T tính toán da trên s# liu ca TCTK. Quy mô doanh nghip c xác nh theo s# lao ng ca doanh nghip Thông tin v' s t!ng tr"ng, suy gim hay rút lui ca doanh nghip theo thi gian c2ng có th
c dùng 
d báo tình hình phân b# doanh nghip theo quy mô trong nh1ng n!m ti ây s7 thay  i th nào. Các cuc t ng i'u tra doanh nghip cho phép xây dng nh1ng ma trn c g.i là ma trn chuy
n  i giúp cung c p thông tin v' thay  i quy mô (bao g-m c vic óng c(a) ca các doanh nghip gi1a hai thi i
m. Kt qu phân tích này c2ng cung c p thông tin v' phân b# quy mô ca các doanh nghip mi gi1a hai thi i
m. Nh ó có th
a ra mt bc tranh phân b# gi thit trên c s" nh1ng gi nh v' t#c  t!ng tr"ng s# lng doanh nghip không thay  i qua các n!m, các doanh nghip mi thành lp c2ng có cùng mt dng phân b theo qui mô và cùng xác su t t!ng tr"ng, suy gim hay óng c(a nh trong ma trn chuy
n  i. Theo s# liu ca các cuc t ng i'u tra doanh nghip 2001 và 2003, phân tích này cho th y rng t tr.ng các doanh nghip có t 10 n 50 lao ng s7 t!ng 'u trong nh1ng n!m ti, cho n khi chim khong 40% t ng s# lao ng ca các doanh nghip chính thc (Hình 1.8). i'u này s7 xy ra cùng vi s gim sút lao ng " các doanh nghip r t ln và r t nh&. 0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30 0,35 0,40 2001 2003 2005 2007 2009 T tr n g DN tro n g kh u v c ch ín h th  c Di 5 5 - 9 10 - 49 50 - 199 Trên 200 2. KINH DOANH VÀ PHÁT TRIN Bn thân s t!ng tr"ng ca doanh nghip không c coi là mt mc tiêu ca s phát tri
n. C2ng gi#ng nh qun tr t#t, s t!ng tr"ng ca doanh nghip thng là mt phng tin nhm xây dng mt xã hi t#t hn, mt xã hi có mc s#ng cao hn và ít nghèo ói hn. Quan tr.ng hn c, mt môi trng kinh doanh phát tri
n mnh m7 là cách 
khi dy n!ng lc và tính sáng to ca toàn dân, là s t5ng th"ng cho nh1ng ai tích l2y và sáng to, n gin là vì h. ã sn xu t hàng hóa và dch v nhi'u hn, t#t hn cho nh1ng ngi khác. ; Vit Nam, phát tri
n doanh nghip là mt trong nh1ng ng lc chính 
)y nhanh t#c  gim nghèo. Cùng vi vic phân chia li  t nông nghip và m" rng din cung c p các dch v xã hi, phát tri
n doanh nghip cho phép mt b phn ln nhân dân tham gia làm các công vic có giá tr cao hn giúp h. nâng cao mc s#ng. Quá trình ci cách c b*t u gn hai thp k6 trc ã gii phóng mt n!ng lc kinh doanh to ln, và to ra nhi'u công !n vic làm hn. Vic phát tri
n kinh doanh cho phép tip nhn 1,4 – 1,5 triu ngi hàng n!m gia nhp th trng lao ng, và m" ng thoát kh&i lao ng nông nghip cho nh1ng ngi dân nông thôn, 5c bit là ph n1 tr8. Trong thp k6 va qua, mc lng danh ngh4a t!ng trung bình gn 10% mt n!m, và mc lng thc t t!ng trung bình khong 7% mt n!m. Nh1ng c hi to ln c to ra thông qua quá trình này ã d3n n mt mô hình phát tri
n vi s tham gia và chia s8 li ích rng rãi. Trong khi GDP thc t tính theo u ngi t!ng 5,9% mt n!m k
t n!m 1993, h s# Gini (ánh giá mc  b t bình 9ng) li ch t!ng chút ít, lên mc 0,37 trong n!m 2004. Trong giai on này, t6 l nghèo ã gim t 57% xu#ng khong 20%. To vic làm M%i n!m có khong 1,4 n 1,5 triu thanh niên Vit Nam bc vào th trng lao ng. S t!ng tr"ng b'n v1ng v' mc s#ng và c s n nh xã hi nói chung 'u ph thuc r t nhi'u vào kh n!ng tìm c vic làm ca s# ngi này. Mt nghiên cu gn ây v' thanh niên Vit Nam do Qu$ Nhi -ng Liên Hp Qu#c (UNICEF) tin hành cùng vi B Y t (BYT) và TCTK ã cho bit nhi'u i'u liên quan n vic a nh1ng thanh niên này vào th trng lao ng. Kt qu nghiên cu da trên mt m3u i din cho toàn qu#c g-m nam và n1 thanh niên "  tu i t 14 n 25. Trên mt n(a trong s# này có vic làm gin n nh lao ng không có tay ngh'. Tuy nhiên có s khác bit ln gi1a nông thôn và thành th. Thanh niên thành th có xu hng làm nh1ng vic òi h&i k$ n!ng chuyên môn cao hn, và ch có mt phn ba là làm các công vic gin n. Ngoài ra, trên mt phn ba s# thanh niên có vic làm là lao ng t do, trong khi ó khong mt phn n!m là làm vic trong các doanh nghip h gia ình, và gn mt phn mi là có vic làm c tr lng trong khu vc t nhân. Các DNNN ch cung c p cha n 7% t ng s# vic làm cho thanh niên Vit Nam. Cuc i'u tra v' thanh niên này c2ng cho th y mc  hài lòng cao vi công vic hin ti. Trung bình 78% ngi tr li ph&ng v n cm th y hài lòng, tuy nhiên t l này lên n gn 82% trong nhóm #i tng i'u tra " thành th và là n1 gii. Mc  hài lòng th p nh t i kèm vi vic làm nông nghip không cn tay ngh'; nhng ngay c " khu vc này thì t l này v3n cao áng k
" mc 73%. M5c dù gi1a các vùng khác nhau không th y có khác bit áng k
v' mc  hài lòng vi ngh' nghip, nhng rõ ràng là kinh t bùng n ã có nhi'u tác ng. Trên thc t KINH DOANH 20 mc  hài lòng vi ngh' nghip cao nh t (81%) là " vùng -ng bng châu th sông H-ng và ông Nam B. Mc hài lòng th p nh t (di 70%) là " vùng ven bi
n B*c Trung B. #i vi các câu h&i liên quan n nguyn v.ng tng lai, mt n(a s# ngi tr li ã cho rng công vic là u tiên cao nh t ca h.. Câu tr li là tng t nh nhau #i vi t t c các nhóm nam và n1, nông thôn và thành th. Khi c yêu cu a ra khuyn ngh #i vi chính quy'n v' vic làm gì 
ci thin i s#ng ca thanh niên, trên 40% nói rng nâng cao c hi vic làm phi là u tiên s# mt. Kinh nghim gn ây ca Vit Nam cho th y rng phát tri
n doanh nghip là yu t# c!n bn 
gii quyt m#i quan ngi vic làm. i'u này c nhn th y qua nh1ng kinh nghim a dng " các tnh. Vic làm g*n bó ch5t ch7 vi tình hình !ng ký kinh doanh trên thc t theo Lut Doanh nghip (Hình 2.1). Hình 2.1: Khu vc kinh t t nhân nh mt c% máy to vic làm 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 5 5.5 6 6.5 7 7.5 8 8.5 S DN có
ng ký trên triu dân (tính theo lô-ga-rít) Vi  c làm
  c tr l  n g (% trê n t n g s ) Son La Lang Son Lao Cai Ca Mau Binh Duong Hanoi Danang HCMC Ngun: T tính toán da trên s# liu ca B KH T và TCTK. Các hình ch m cho bit s# liu ca các a phng v' !ng ký doanh nghip cho giai on 2000-2004; s# liu v' vic làm c tr lng cho n!m 2004. Kinh nghim gn ây ca Vit Nam c2ng cho th y rng “chi phí” to vic làm c2ng khác nhau áng k
trong các doanh nghip thuc các loi hình khác nhau. Phi tha nhn mt i'u rng nói n “chi phí” ca vic làm là mt cách nói t*t và không ch5t ch7. Khái nim mt khon chi phí to vic làm ã ngm nh s thiu linh hot trong cách thc kt hp các yu t# sn xu t, và dng nh m%i mt vic làm 'u có mt yêu cu v' v#n c# nh. Trên thc t, nh1ng vic làm có chi phí cao hn, i kèm vi lng v#n ln hn cho m%i lao ng thng có n!ng su t cao hn. Nh vy nhìn t góc  kinh t thì các vic làm có chi phí cao có th
(ít nh t trên nguyên t*c) s7 hiu qu hn so vi nh1ng vic làm t#n ít chi phí hn. Tuy nhiên, mt  t nc có n 1,4 – 1,5 triu lao ng gia nhp th trng lao ng m%i n!m và có ngu-n lc tích l2y v#n hn ch thì không th
có kh n!ng to ra c nh1ng vic làm vi hàm lng v#n cao cho t t c m.i ngi. Trong nh1ng n!m gn ây, khu vc kinh t t nhân trong nc có hiu qu ln nh t trong vic to vic làm vi chi phí th p. Mt cách d, nh t 
nhìn th y i'u này là tính s# v#n trung bình cho mt công nhân trong các DNNN, doanh nghip FDI và khu vc kinh t t nhân trong nc. Ta s7 th y rng hàm lng v#n là cao nh t trong các doanh nghip FDI, và th p nh t trong khu vc t nhân trong nc (Hình 2.2). Song so sánh này có th
không hp lý, vì mt s# DNNN KINH DOANH VÀ PHÁT TRI?N 21 v3n ang chu cnh d tha biên ch mà h. k tha t thi k0 k hoch hóa tp trung. Nu s# lao ng trong các DNNN này c i'u chnh theo hng gim xu#ng 
t#i a hóa li nhun thì hàm lng v#n tính cho mt ngi lao ng s7 t!ng lên. Mt cách ánh giá k$ l:ng hn chi phí ca mt vic làm trong m%i khu vc là xem xét nh1ng thay  i v' v#n và lao ng theo thi gian (so vi mc  tng ng vào mt thi i
m b t k0). Nh vy ta s7 th y rng chi phí v#n cho mt vic làm " các DNNN là cao hn ch không phi " các doanh nghip FDI. Tuy nhiên, i'u này không nh t thit có ngh4a là các DNNN là kém hiu qu. Ví d, ngành in lc òi h&i u t v#n r t ln 
áp ng nhu cu n!ng lng bùng n , nhng s# lng vic làm n nh trong ngành này trên thc t s7 là d u hiu cho th y n!ng su t ca ngành t!ng lên. Mt i'u rõ ràng là ánh giá tng #i ch5t ch7 này cho th y ch có khu vc kinh t t nhân trong nc mi có kh n!ng to ra tht nhi'u vic làm vi chi phí có th
áp ng c. Phi tha nhn rng không phi t t c các công vic 'u có th
em so sánh, và ây là mt lý do quan tr.ng gii thích vì sao ánh giá này cha tht hoàn toàn k$ l:ng. Tuy nhiên, khong cách trong chi phí d tính còn ln hn nhi'u b t k0 mt khong cách c cho là hp lý nào trong ch t lng vic làm trung bình. Hình 2.2: “Chi phí” to ra mt vic làm Vn tính trên lao
ng, 2000 và 2003 0 50 100 150 200 250 300 350 400 SOE FDI Private Domestic Loi hình s hu DN Tr i u VN D 2000 2003 Vn b sung trên mi lao
ng b sung, 2001-2003 0 100 200 300 400 500 600 700 SOE FDI Private Domestic Loi hình s hu DN Tr i u VN D Ngun: T tính