Báo cáo Nghiên cứu ứng dụng công nghệ chống nấm mốc áp dụng trong sản xuất và lưu thông các loại giầy vải, giầy da xuất khẩu

0 BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHƯƠNG TRÌNH KHOA HỌC CÔNG NGHỆ CẤP NHÀ NƯỚC Mà SỐ KC - 06 BÁO CÁO NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VÀ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHỆ ĐỀ TÀI: NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ CHỐNG NẤM MỐC ÁP DỤNG TRONG SẢN XUẤT VÀ LƯU THÔNG CÁC LOẠI GIẦY VẢI, GIẦY DA XUẤT KHẨU Chủ nhiệm đề tài: Cơ quan chủ trì đề tài: KS. Trần Danh Đáng Công ty Da Giầy Hà nội, Bộ Công nghiệp 6133 03/10/2006 HÀ NỘI, T12 - 2005 1 DANH SÁCH NHỮNG NGƯỜI THỰC HIỆN Cơ quan chủ trì: Công ty Da giầy Hà Nội - Bộ Công nghiệp Chủ nhiệm đề tài: Ks. Trần Danh Đáng Các cán bộ thực hiện đề tài: 1. Vũ Anh Tuấn - Kỹ sư Hoá - Công ty Da giầy Hà Nội 2. Ông Thế Nam - Kỹ sư Hoá - Công ty Da giầy Hà Nội 3. Tạ Việt Thành - Kỹ sư Hoá - Công ty Da giầy Hà Nội 4. Nguyễn Đức Chuyên - Kỹ sư Hoá - Công ty Da giầy Hà Nội 5. Hồ Đoài - Kỹ sư Hoá - Công ty Da giầy Hà Nội 6. Dương Văn Sáng - Kỹ sư Kinh tế - Công ty Da giầy Hà Nội 7. Hoàng Văn An - Kỹ sư Chế tạo máy - Công ty Da giầy Hà Nội 8. Bùi Duy Cam - Tiến sỹ Hoá - Đại hoạc Quốc gia HN 9. Phạm Văn Ty - Tiến sỹ vi sinh - Đại hoạc Quốc gia HN 10. Nguyễn Minh Thái - Tiến sỹ vi sinh - Đại hoạc Quốc gia HN 11. Đào Thị Lương - Tiến sỹ vi sinh - Đại hoạc Quốc gia HN 2 TÓM TẮT ĐỀ TÀI KC.06.16.CN Công nghệ phòng chống nấm mốc được ứng dụng ngày càng nhiều trong các lĩnh vực khác nhau của KTXH, KHKT như các ngành về công nghệ thực phẩm, công nghệ vật liệu trong đó có ngành Da giầy. Công nghệ phòng chống nấm mốc được Công ty Da giầy Hà nội nghiên cứu và áp dụng vào thực tiễn sản xuất các sản phẩm giầy dép xuất khẩu. Trong báo cáo tổng kết KH &KT, Đề tài đã thực hiện các phần công việc chính như sau: 1. Phân lập, định tên các chủng loại nấm mốc cho các sản phẩm giầy vải và giầy da tại Công ty Da giầy Hà nội, phân lập các chủng loại nấm mốc trước và sau khi áp dụng các công nghệ phòng chống nấm mốc, đề tài đã phân lập được 117 chủng loại nấm mốc trên các vị trí sản xuất, trên giầy trong lưu kho và lưu thông. 2. Nghiên cứu tổng quan các loại hoá chất có thể sử dụng để tiêu diệt các loại nấm mốc trên cơ sở tìm hiểu qua phân lập nấm mốc, qua các patent tài liệu, qua các dữ liệu của nhà cung cấp 3. Nghiên cứu, xác định được công nghệ chống ẩm áp dụng trong lưu kho và lưu thông các sản phẩm giầy 4. Xác lập được quy trình công nghệ chống nấm mốc cho các sản phẩm giầy vải, trên cơ sở xác định được các công nghệ sử dụng hoá chất, sử dụng các chất chống ẩm, sử dụng các thiết bị phụ trợ... 5. Xác lập được quy trình công nghệ chống nấm mốc cho các sản phẩm giầy da 6. Lắp đặt bổ sung một số thiết bị tự động hoá nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát của công nghệ phòng chống nấm mốc, đề tài được trang bị các thiết bị tự động hoá phụ trợ trên dây chuyền sản xuất, như thiết bị bồi tráng, thiết bị gia nhiệt, điều khiển nhiệt độ tự động, thiết bị điều khiển băng chuyền bằng motor biến tần, thiết bị chiếu tia UV... 7. Một số các chuyên đề được đề tài nghiên cứu khác mang tính chất tham khảo và định hướng như chuyên đề sấy, keo dán, nguyên vật liệu sản xuất... 3 MỤC LỤC DANH SÁCH NHỮNG NGƯỜI THỰC HIỆN TÓM TĂT ĐỀ TÀI MỞ ĐẦU Chương I. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ TÓM TẮT CÁC NỘI DUNG Đà THỰC HIỆN I.1. Cách tiếp cận I.2. Phương pháp nghiên cứu 1.3. Kỹ thuật sử dụng I.4. Tóm tắt các nội dung đã thực hiện Chương II. TỔNG QUAN NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ CHỐNG NẤM MỐC ĐƯỢC ỨNG DỤNG Ở TRONG NƯỚC VÀ QUỐC TẾ II.1. Tổng quan những nghiên cứu nước ngoài II.2. Tổng quan những nghiên cứu trong nước Chương III. TỔNG HỢP NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU III.1. Phân lập, định tên các chủng loại nấm mốc trên các sản phẩm giầy vải, giầy da tại Công ty Da giầy Hà Nội III.2. Các hoá chất sử dụng và công nghệ liên quan III.3. Phân lập, định tên các chủng loại nấm mốc trên các sản phẩm giầy vải, giầy da đã áp dụng công nghệ chống nấm mốc III.4. Các công nghệ chống mốc cho các sản phẩm giầy vải, giầy da trong quá trình sản xuất, bảo quản và lưu thông III.4.1. Nghiên cứu ứng dụng công nghệ xử lý độ ẩm để phòng chống nấm mốc trong sản xuất và lưu thông các loại sản phẩm giầy vải, giầy da xuất khẩu III.4.2. Kỹ thuật sấy, công nghệ và thiết bị phụ trợ III.4.3. Quy trình chống mốc cho các sản phẩm giầy vải, giầy da trong quá trình sản xuất III.4.4. Quy trình chống mốc cho các sản phẩm giầy vải, giầy da trong quá trình bảo quản và lưu thông III.5. Tổng hợp các kết quả nghiên cứu Chương IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ LỜI CẢM ƠN PHỤ LỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 4 Chú giải ký hiệu viết tắt, thuật ngữ QTCN Quy trình công nghệ KHKT Khoa học và kỹ thuật ĐHKHTN Đại học Khoa học Tự nhiên ĐHQGHN Đại học Quốc gia HN 5 MỞ ĐẦU Về vấn đề '' mốc'' đang là nạn dịch xảy ra ở mội nơi, mọi thời điểm, ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng , mỹ quan các loại hàng hoá và thiệt hại lớn về kinh tế, làm giảm tối đa uy tín của nhà sản xuất đặc biệt là hành hoá phục vụ xuất khẩu. Đã có nhiều đề tài về chống mốc được nghiên cứu, nhưng đối tượng là sản phẩm giầy dép trong quá trình sản xuất, lưu thông trong điều kện khí hậu nước ta và đặc biệt khi xuất khẩu sang các vùng khí hậu khác nhau trên thế giới thì chưa được nghiên cứu đề cập đến. Do đó đề tài được đặt ra nhằm nghiên cứu và tìm ra các giải pháp có thể áp dụng trong việc sản xuất và lưu thông các loại giầy vải và giầy da xuất khẩu là hết sức cần thiết. Theo báo cáo từ các cơ sở sản xuất giầy dép, các sản phẩm giầy xuất khẩu chi lưu kho được trong khoảng thời gian từ 1-2 tháng là bắt đầu mốc và cũng có nhiều khách hàng khiếu nại về việc giầy dép bị mốc và phạt tiền rất nặng các nhà cung cấp, gây thiệt hại lớn về kinh tế và ảnh hưởng đến uy tín, chất lượng giầy dép xuất khẩu. Trường hợp khách hàng PRIMARK Vương quốc Anh phạt 18 000 USD đơn hàng giầy da mocasin CP-01, sản xuất tại Công ty Da giầy Hà Nội do da mặt bị mốc... Một số Công ty khác như Thượng Đình, Thuỵ Khuê... cũng không tránh khỏi giầy dép sản xuất ra bị mốc. Trong ngành Da giầy những biện pháp đang áp dụng để diệt nấm mốc như dùng một số laọi hoá chất, sử dụng thiết bị chiếu tia tử ngoại để diệt khuẩn (như đã trình bày ở trên) đang được áp dụng, song hiệu quả của việc diệt trừ nấm mốc cũng như ý nghĩa về mặt khoa học, kinh tế còn thấp và bị nhiều hạn chế. Do vậy, vấn đề đặt ra là nghiên cứu công nghệ chống nấm mốc áp dụng trong sản xuất và lưu thông các loại giầy vải, giầy da xuất khẩu là một nhu cầu vô cùng cấp bách và cần thiết 6 Chương I PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ TÓM TẮT CÁC NỘI DUNG Đà THỰC HIỆN I.1. Cách tiếp cận - Dựa vào các patent đã công bố liên quan đến các nội dung nghiên cứu của đề tài. - Những kiến thức và kinh nghiệm rút ra từ các đợt đào tạo, thăm quan khảo sát, trao đổi kinh nghiệm trong và ngoài nước. - Kế thừa những kết quả nghiên cứu có liên quan. - Những yêu cầu từ thực tế sản xuất và của khách hàng nhập khẩu. I.2. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài, chúng tôi đã tập trung vào giải quyết những vấn đề mấu chốt có tính chất quyết định đến công nghệ chống mốc: - Về sinh học: xác định, phân lập các chủng loại nấm mốc gây hại trên các sản phẩm giầy vải, giầy da, xác định các đặc tính sinh lý, sinh hoá của chúng qua đó sử dụng tối đa các biện pháp sinh thái để bảo quản và phòng chống nấm mốc. - Về hoá học: xác định các hoá chất chống nấm mốc có khả năng kìm hãm và tiêu diệt các loại nấm mốc gây hại sử dụng trong quá trình sản xuất, phương pháp pha chế và áp dụng trong dây chuyền sản xuất. * Sử dụng hỗn hợp 2-(thiocianometylthio) benzothiazole (TCMTB) và 3-iodo- 2-propynyl-N-butylcarbamate (IPBC) [5] với một số phụ gia như polyoxyetylene triglyceride, polyalkylene glycor ether, xathan gum và dipropylene glycol dưới dạng sữa làm thuốc diệt nấm để tăng hiệu quả diệt nấm trên mặt da, tăng hiệu quả diệt nấm khi sử dụng keo. * Sử dụng dẫn xuất phenol phối với benzimidazol, imidazol hoặc morpoline làm chất diệt nấm trên da thành phẩm, tăng thời gian bảo quản trong kho. * Sử dụng dẫn xuất hoặc muối của phenol dễ tan trong nước phối hợp trong keo rất tiện lợi trong sản xuất và chống mốc ngay tại keo cho sản phẩm. - Về lý học: sử dụng tia cực tím để tiêu diệt nấm mốc trước khi lưu kho và lưu chuyển qua tiêu dùng, xuất khẩu. - Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến công nghệ phòng chống nấm mốc, từ đó xây dựng quy trình công nghệ áp dụng trên dây chuyền sản xuất hiện có tại Công ty. - Thiết kế, chế tạo thiết bị chiếu tia cực tím, thiết bị phun tẩm, thiết bị bồi tráng keo, thiết bị hút ẩm. I.3. Kỹ thuật đã sử dụng Những kỹ thuật đã sử dụng trong quá trình thực hiện đề tài Phân lập, xác định đặc tính sinh lý, sinh hoá của các chủng nấm mốc; phân lập tên, loài, họ của nấm mốc từ đó xác định các yếu tố môi trường có khả năng ức chế 7 hoặc kích thích khả năng sinh trưởng của chúng. Nấm mốc nói chung là các vi sinh vật nhân thật, được chia ra thành hai chủng loại chính là nấm men (yeast) và nấm sợi (filamentous fungi) là những vi sinh vật có cơ thể nhỏ bé, cấu tạo đơn giản, chúng được xếp vào giới nguyên sinh theo hệ thống phân loại 5 của R.H.Whittaker. Nói chung nấm thuộc một giới riêng biệt. Cơ thể là một tản (thallus), có thể là đơn hoặc đa bào, đa số dạng sợi gọi là nấm hay khuẩn ti (hypha), có loại có màu, có loại không màu. Một số loại tiết sắc tố và môi trường nuôi cấy... gây ra loang mốc làm thay đổi màu sắc của vật phẩm. - Về mặt sinh học: Phân lập các chủng loại nấm mốc trên cơ sở thực hiện các biện pháp kỹ thuật sau: * Xác định hình thái và cấu trúc của tế bào nấm bằng phương pháp vỡ tế bào, ly tâm và quan sát dưới kính hiển vi từ đó xác định được thành phần phần trăm protein, lipit, polisaccait, xác định cấu trúc thành nhân tế bào bằng kỹ thuật chiếu tia tử ngoại. * Xác định chu kỳ sinh sản, xác định các điều kiện thuận lợi giúp nấm mốc sinh sản, các thông số kỹ thuật như độ ẩm không khí, độ ẩm nguyên vật liệu, nhiệt độ của môi trường, độ PH của môi trường nấm mốc phát triển (nhất là đối với nấm lên men). * Chứng minh sự sinh trưởng hay “chết” của nấm mốc bằng các dung dịch hoá chất FeCl3 0,5%, dung dịch K3Fe(CN)6 với nồng độ thích hợp, trong quá trình kiểm tra theo dõi kết quả của các biện pháp chống mốc. - Về mặt hoá học: Những kỹ thuật đã sử dụng đối với các hoá chất diệt nấm: * Xác định các thông số kỹ thuật phù hợp: nồng độ, độ hoà tan, độ phân tán, liều lượng sử dụng độ PH, thời gian tác dụng, nhiệt độ phân huỷ trong các công đoạn sử dụng hoá chất cho vào keo, phun tẩm chau chuốt. * Xác định các đơn pha chế keo, pha chế dung dịch phun tẩm cho các loại nguyên vật liệu giầy vải, giầy da. - Về các thiết bị phụ trợ : * Xác định thông số phù hợp cho các thiết bị tráng keo như: độ dầy, mỏng của lớp keo, nhiệt độ lò sấy, tốc độ bồi tráng, nhiệt độ làm khô, áp lực sấy khô hơi nước. * Xác định các thông số kỹ thuật phù hợp đố với thiết bị làm khô giầy trong quá trình gò ráp, làm khô keo, nguyên vật liệu: nhiệt độ, tốc độ sấy... * Xác định thông số kỹ thuật phù hợp đối với thiết bị chiếu tia UV: nhiệt độ chiếu tia, công suất của bóng chiếu tia, thời gian chiếu tia... I.4. Tóm tắt các nội dung đã thực hiện: - Khảo sát, đánh giá thực trạng vấn đề mốc giầy trong các doanh nghiệp. 8 - Tình trạng các công nghệ sử dụng chất chống mốc cho nguyên liệu trong sản xuất giầy, các vấn đề về sử dụng keo, chất chống mốc trong các loại keo dung dịch nước; - Công nghệ sản xuất như sấy, bồi tráng có đạt các tiêu chuẩn cần đạt về yếu tố sinh thái phòng chống nấm mốc không; - Đánh giá cách lưu kho, bảo quản giầy thành phẩm trong các doanh nghiệp xem có chống ẩm, thông thoáng không? Từ đó rút ra các kết luận chính xác; - Quá trình nghiên cứu đã đưa ra hai công nghệ phòng chống nấm mốc cho giầy vải và giầy da: 1.4.1. Quy trình công nghệ chống mốc dựa vào các biện pháp sinh học: - Nghiên cứu, phân lập các chủng loại nấm mốc; - Nghiên cứu xác định rõ những chỗ hiểm trong cơ thể vi nấm; - Nghiên cứu các đặc điểm sinh thái "khắc nghiệt" mà nấm mốc không thể phát triển được; - Triệt phá nguồn cung cấp thức ăn của nấm mốc. - Thiết lập quy trình công nghệ cho các phương pháp sinh thái phòng chống nấm mốc; - Thiết kế chế tạo các thiết bị phụ trợ dùng trong các biện pháp trên; 1.4.2. Quy trình công nghệ dựa vào các biện pháp hoá học bao gồm các quy trình nhỏ sau: - Trên cơ sở nghiên cứu các đặc tính sinh học tế bào của nấm mốc, tìm ra các hoá chất diệt nấm phù hợp: - Quy trình công nghệ sử dụng hoá chất gây hại lên vách tế bào nấm mốc, các chỉ tiêu kỹ thuật của hoá chất, độ thẩm thấu của mỗi loại hoá chất lên vách tế bào, hiệu quả sử dụng của các quy trình công nghệ loại này. - Quy trình công nghệ sử dụng hoá chất gây hại lên các thành khác của tế bào nấm mốc, như là vón thể keo của tế bào chất, làm mất nước của nguyên sinh chất như chất dedoxyl guanidin acetat (điođin), gây ra các thảm các "thảm hoạ" đối với nấm mốc. - Quy trình chống mốc bằng hoá chất gây hại lên ty thể của tế bào nấm, nơi mà các enzym " làm việc" để cung cấp năng lượng sống cho tế bào, ít nhất cũng thiết lập được cơ chế dùng hoá chất để phá huỷ hoặc ngăn cản hoạt động của hai loại enzym trên ty thể: các enzym tham gia vào quá trình hô hấp, các enzym tham gia vào quá trình 9 Chương II TỔNG QUAN NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ CHỐNG NẤM MỐC ĐƯỢC ỨNG DỤNG Ở TRONG NƯỚC VÀ QUỐC TẾ II.1. Tổng quan những nghiên cứu nước ngoài Vấn đề chống mốc cho các sản phẩm ngành da giầy từ lâu đã được các nước có nền công nghiệp da giầy phát triển hết sức quan tâm, có rất nhiều công trình được nghiên cứu chống lại sự phá hoại của nấm mốc đối với sản phẩm nghành da giầy đã được công bố trên thế giới. Việc dùng hoá chất, các phương pháp sinh học, các biện pháp vật lý phụ trợ như công cụ sấy, phụ tẩm hoá chất, máy làm lạnh, máy chiếu tia tử ngoại để diệt khuẩn đã và đang được áp dụng như là một công cụ hữu hiệu nhất để ngăn chặn sự phá hoại của nấm mốc. Việc dùng các hoá chất để tiêu diệt nấm mốc cũng được nghiên cứu và công bố vào năm 1999. Trong công trình nghiên cứu này, tác giả sử dụng hỗn hợp 2- (thiocianometylthio) benzothiazole (TCMTB) và 3-iodo-2-propynyl-N-butylcarbamate (IPBC) với một số phụ gia như polyoxyetylene triglyceride polyalkylene glycol ether, xanthan gum và dipropylene glycol dưới dạng sữa làm thuốc diệt nấm. Hỗn hợp được thêm một mol polyoxyetylene triglyceride để trộn IPBC và TCMTB sau đó thêm dung dịch chứa xanthan gum trong dipropylene glycol. Thành phần hỗn hợp này rất phù hợp cho việc bảo quản trong công đoạn thuộc xanh cũng như trong công đoạn thuộc da. Công trình nghiên cứu này cũng nói lên rằng thành phần các hoá chất trên đặc biệt hữu hiệu trong công nghiệp sản xuất da thuộc, ngoài ra còn có thể áp dụng trong sơn nước, keo nước và có thể nói rằng hỗn hợp này diệt mốc cũng rất hiệu quả đối với một số lĩnh vực khác như ngăn chặn sự phá hoại của nấm mốc trên các loại nguyên vật liệu và thành phẩm là vải sợi, keo dán, mỹ phẩm. Có thể đây là một cách dùng hoá chất mới và áp dụng được trên nhiều công đoạn trong sản xuất giầy như sản xuất keo dán, phun tẩm vải sợi, và đặc biệt là trong xử lý mốc ở da hay cho vào chất chau chuốt giầy thành phẩm. Các công nghệ chống mốc ứng dụng trong quá trình sản xuất, lưu kho và lưu thông các loại giầy vải, giầy da bằng phương pháp sinh học cũng được một số công trình nghiên cứu và công bố vào những năm của thập kỷ 90 thế kỷ XX, năm 1998 khi các tác giả {7} {PN:301999} sử dụng các hợp chất polyme siloxance và silane như trialkoxysilane để bảo quản các nguyên vật liệu vô cơ, hữu cơ bằng chác tẩm vào các nguyên liệu này với các chất trên trong công đoạn sau cùng để có một tính chất đặc biệt trong môi trường, đây là biện pháp sinh thái nhằm cách ly nguyên vật liệu với bào tử nấm và độ ẩm trong môi trường có thể áp dụng trong phần hoàn thiện khi sản xuất giầy da, nhưng các thiết bị ngâm tẩm có cấu tạo ra sao thì chưa thấy các tác giả đề 10 cập đến; hoặc là phương pháp phun sấy và các biện pháp cô lập hơi dung môi ra môi trường khi phun thì chưa thấy đề tài nêu ra. II.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước Theo số liệu của Hiệp hội Da giầy Việt Nam và báo cáo của Tổng Công ty Da giầy Việt Nam thì sản lượng giầy dép sản xuất ở nước ta trong năm 2001 xấp xỉ 320 triệu đôi. Kế hoạch dự kiến năm 2002 là 350 triệu đôi, giá trị xuất khẩu năm 2001 đạt 1.8 tỷ USD. Sản lượng da thành phẩm năm 2001 đạt xấp xỉ 14 triệu sqfs và năm 2002 dự kiến đạt khoảng 20 triệu sqfs. Ngành Da giầy đã xây dựng Chiến lược phát triển ngành đến năm 2010 và có tầm nhìn 2020 đã được phê duyệt; theo đó đến năm 2005 sản lượng giầy dép các loại sẽ đạt trên 500 triệu đôi, da thuộc thành phẩm sẽ là 50 triệu sqfs và kim ngạch xuất khẩu sẽ đạt 5 tỷ USD. Những số liệu trên chứng tỏ ngành công nghiệp da giầy đang là một ngành kinh tế kỹ thuật mũi nhọn hướng ra xuất khẩu, có tốc độ tăng trưởng khá cao và có những đóng góp quan trọng trong sự nghiệp phát triển nền kinh tế đất nước trong những thập niên đầu của thế kỷ XXI. Các sản phẩm giầy dép thường tập trung chủ yếu theo 4 loại, đó là : giầy vải, chiếm khoảng 18%, giầy thể thao 50%, giầy da 17%, dép các loại 15%. Nguyên liệu chính để sản xuất các loại giầy dép nói trên chủ yếu là da thành phẩm, vải sợi, bìa carton... đây là những nguyên liệu rất dễ bị hút ẩm, mốc, nhất là trong điều kiện thời tiết nóng ẩm của nước ta. Bằng một phép tính đơn giả, giả sử các sản phẩm giầy dép bị nấm mốc chiếm khoảng 2% (Trong thực tế khả năng còn cao hơn) bị hư hại do mốc thì con số thiệt hại cũng mất đến 36 triệu đô la (xấp xỉ 550 tỷ đồng) đó là một con số không nhỏ. Đề giải quyết vấn đề này, nhiều đơn vị trong ngành da giầy đã có một số biện pháp tinh huống để chống nấm mốc ngay từ khâu thuộc da đến các khâu bảo quản da thành phẩm và nguyên vật liệu vải, sợi trong sản xuất giầy dép. Phương pháp sử dụng hoá chất được sử dụng trong bảo quản da nguyên liệu đã được Viện nghiên cứu da giầy nghiên cứu {1} năm 1997, nhưng chỉ áp dụng để chống các vi khuẩn thâm nhập vào da tươi, chưa quan tâm đến công nghệ chống mốc da thành phẩm và lưu kho ngay trong các công đoạn thuộc, do đó da thành phẩm rất khó bảo quản, lưu kho chỉ được một thời gian ngắn đã có mốc trắng, vàng trên bề mặt da. Các công nghệ chống mốc đang được áp dụng trong dây chuyền sản xuất giầy ở nước ta như: Công ty Da giầy Hà Nội đã và đang áp dụng một số biện pháp chống mốc cho da thành phẩm (nguyên liệu dùng cho các sản phẩm giầy da, giầy thể thao), áp dụng phương pháp chống mốc bằng sử dụng hoá chất để tẩy rửa mốc trên bề mặt như cồn công nghiệp, amooniac, và một số chất thuộc dẫn xuất của phenol, 11 Nhưng những giải pháp trên thị trường chỉ tạm thời đảm bảo trong thời gian ngắn để kiểm tra khi giao hàng, không chống được các tác nhân gây mốc còn tồn tại bên trong nguyên liệu, do vậy khi lưu thông trên thị trường vẫn bị khiếu nại về nấm mốc. Đối với công nghệ sản xuất giầy vải, một số công ty cũng đã áp dụng một số biện pháp chống mốc, chống arm nhưng chưa có hiệu quả rõ rệt, ví dụ như ở Công ty Da giầy Hà Nội, đang sử dụng chất Benzoat Natri để hoà vào keo latex, keo PVAC, keo EVA dạng nhũ sử dụng trong bồi tráng và dán quy trình gò giầy, khi tan vào nước hợp chất này phân huỷ thành phenol và tạo môi trường kiềm tính có thể hạn chế nấm mốc phát triển sau một thời gian. Ưu điểm của hoá chất này là dễ tan trong nước (muối của kim loại kiềm với phenol) nhưng nó cũng có không ít các nhược điểm như dễ gây chết keo (do ảnh hưởng của độ PH) dẫn đến khả năng phân tán không đều trong dung dịch keo và hiệu quả chống mốc giảm đáng kể; dùng chất này đối với các loại keo nước thì thích hợp nhưng keo nước lại mang yếu tố ẩm ướt đối với nguyên vật liệu, đó là điều kiện rất thích hợp cho vi khuẩn phát triển khi chất chống mốc hết tác dụng. Chất PCP ( pentacloro- phenol) vẫn đang được nhiều xưởng thuộc da dùng làm chất bảo quản, theo (4), nhưng chất này rất độc và mùi hăng, mức độ chịu đựng của con người nhỏ hơn 0.5ppm, chất này có thể xâm nhập qua da gây hại đến sức khoẻ cho người sử dụng. Phương pháp sinh học để phòng chống nấm mốc được giới thiệu trong cuốn sách "Nấm mốc và phương pháp phòng chống" (2) (tác giả GS Bùi Xuân Đồng, PGS Hà Huy Kế - NXBKH&KT - 1999) nói một cách tổng quát là tạo ra các điều kiện sinh thái không thích hợp với sự phát triển của nấm mốc, hai điều kiện sinh thái quan trọng nhất ảnh hưởng tới đời sống của nấm mốc như chúng ta đã biết là độ ẩm (độ ẩm tương đối của không khí và độ ẩm của vật phẩm) và nhiệt độ môi trường xung quanh. Muốn các bào tử của hầu hết các loài nấm không phát triển được nhất thiết ta phải giữ được độ ẩm tương đối ở mức dưới 70% và điều kiện là nguyên vật liệu, hàng hóa thành phẩm phải thật khô, nhưng thật khô ở mức độ nào? Tác giả cũng đã nêu ra vấn đề này như sau: cần giữ độ ẩm tương đối là 65%, nguyên vật liệu bảo quản tuỳ thuộc từng loại, từng chất liệu mà hàm lượng nước chứa trong đó cho phép tối đa là bao nhiêu. . . Hai phương pháp sinh thái chống mốc được đưa ra là "phương pháp kín" và "phương pháp hở". Đối với "Phương pháp kín" là cách ly hoàn toàn vật phẩm với môi trường không khí bên ngoài và ngược lại " Phương pháp hở" là phải có lưu thông không khí để đảm bảo nhiệt độ luôn luôn đồng đều trong khi lưu giữ và bảo quản. Mục đích của hai phương pháp này là giống nhau nhưng kết quả lại hoàn toàn khác nhau. Với "Phương pháp kín" chúng ta có thể tạo được độ ẩm như ý muốn nhưng nhiệt độ trong 12 kho bảo quản không giống nhau, chỗ nào nhiệt độ cao hơn 25o C vẫn bị mốc đen, ngược lại với " Phương pháp hở" chỉ có tác dụng khi trời khô hanh, nếu trời nồm, ẩm, dù có thông thoáng đến mấy thì cũng bị nấm mốc làm hư hại ít nhiều. Do đó hai biện pháp sinh thái đưa ra vẫn còn chỗ cần làm rõ khi áp dụng vào bảo quản giầy dép xuáat khẩu. Phương pháp chống mốc bằng thiết bị đặc biệt như: Máy chiếu tia cực tím (4). Công ty Da giầy Hà nội cúng đã tự chế tạo ra máy chiếu tia UV dùng để diệt khuẩn, nó có hiệu quả đáng kể với các vi khuẩn ruột già. Vấn đề đặt ra với loại máy này là : Công suất bóng chiếu tia là bao nhiêu, thời gian, nhiệt độ chiếu tia là như thế nào mới phát huy được hiệu lực của nó, do vậy phải nghiên cứu thật kỹ về đặc tính của vi khuẩn, bởi có rất nhiều loại vi khuẩn có thể chống chịu được các điều kiện chiếu tia rất lâu. Hơn nữa giầy lại có hình dạng lồi lõm mà tia chiếu lại đi thẳng do đó có những chỗ không thể chiếu tia được. Vì vậy nếu có hướng sử dụng phương pháp này thì phải tìm hiểu nâng cao tầm hiểu biết hơn nữa. Để giải quyết những vấn đề nêu trên liên quan đến nấm mốc trên các sản phẩm giầy vải, giầy da trong quá trình sản xuất, lưu kho và lưu thông, qua nghiên cứu tình hình ngoài nước, với tình hình thực tế sản xuất trong ngành da giầy và qua khảo sát kỹ các điều kiện khí hậu môi trường nước ta, chúng tôi nhận thấy cần phải có một giải pháp tốt nhất, hợp lý và khoa học nhất để chống mốc cho các sản phẩm giầy dép: Các phương pháp chống nấm mốc có thể: - Phương pháp về mặt sinh hoá: Phân lập các loại nấm mốc, tìm ra điểm yếu của chúng, từ đó có thể dùng các biện pháp hoá chất, các biện phấp sinh thái và các thiết bị chiếu tia để loại trừ. - Phương pháp hoá học: Trên cơ sở nghiên cứu về mặt sinh học của nấm mốc, dùng các hoá chất có các tác dụng tốt nhất chống lại sự tồn tại và hoạt động phá hoại của nấm mốc, đảm bảo an toàn về hoá chất và đạt được các chỉ tiêu về hiệu quả kinh tế như giá thành và chất luợng sản phẩm.... - Giải phấp về công nghệ: Cố gắng áp dụng các công nghệ tiên tiến trong và ngoài nước trong sản xuất và lưu thông, tính toán hợp lý trong công nghệ chống mốc, không gây ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng của sản phẩm. - Thiết kế, chế tạo một số thiết bị phụ trợ: Lắp thêm trên dây truyền sản xuất trong công nghệ chống mốc như các thiết bị bồi tráng, thiết bị phun, thiết bị chiếu xạ .... đảm bảo tốt về năng suất và chất lượng. 13 Chương III TỔNG HỢP CÁC NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU III.1. Phân lập, định tên các chủng loại nấm mốc trên các sản phẩm giầy vải, giầy da tại Công ty Da giầy Hà Nội NÊm lµ giíi sinh vËt phæ biÕn trong tù nhiªn. Chóng sèng ho¹i sinh nhê c¸c hîp chÊt h÷u c¬ trong ®Êt hoÆc trªn bÒ mÆt ®Êt. Chóng còng tån t¹i trong kh«ng khÝ ë d¹ng bµo tö, trong n−íc hoÆc sèng kÝ sinh trªn c¸c c¬ thÓ sèng. Bªn c¹nh c¸c chñng ®· ®−îc sö dông réng r·i trong c¸c nghµnh s¶n xuÊt nh−: c«ng nghiÖp thùc phÈm, c«ng nghiÖp d−îc phÈm... th× cßn cã nhiÒu chñng vi nÊm g©y h¹i cho con ng−êi. Chóng kh«ng chØ lµ t¸c nh©n g©y c¸c bÖnh kh¸c nhau ë ng−êi, ®éng vËt, thùc vËt mµ cßn lµ thñ ph¹m g©y h− háng nhiÒu lo¹i vËt liÖu, s¶n phÈm hµng ho¸ dÉn ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i nÆng nÒ vÒ cña c¶i vËt chÊt cho x· héi, trong sè ®ã cã ngµnh c«ng nghiÖp giµy da. ViÖt nam lµ n−íc nhiÖt ®íi víi khÝ hËu nãng Èm, ®©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña nhiÒu loµi vi nÊm nãi chung vµ nÊm h¹i nãi riªng. Chóng phong phó c¶ vÒ sè l−îng vµ chñng lo¹i, cã nh÷ng loµi cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn trªn c¸c m«i tr−êng cã ho¹t ®é n−íc (water activity) rÊt thÊp tõ 0.7 - 0.95, ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu xÕp thµnh mét nhãm sinh th¸i riªng gäi lµ nhãm vi nÊm −a kh« (xerophile). §©y lµ nhãm nÊm chñ yÕu ph¸ ho¹i da giµy vµ c¸c s¶n phÈm b¶o qu¶n kh« kh¸c. Khi bµo tö nÊm mèc ph¸t t¸n trong kh«ng khÝ, r¬i xuèng bÒ mÆt giµy v¶i hoÆc da, khi gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi (nhiÖt ®é, ®é Èm thÝch hîp) bµo tö sÏ n¶y mÇm råi ph¸t triÓn thµnh hÖ sîi nÊm. §Ó øc chÕ sù n¶y mÇm cña bµo tö ®ã, ng−êi ta ®· sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p ho¸ häc nh− c¸c chÊt diÖt nÊm trong xi ®¸nh giµy hoÆc c¸c ho¸ chÊt lau giµy, c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nh− h¹ nhiÖt ®é, ®é Èm. ViÖc sö dông c¸c ho¸ chÊt cã thÓ ¶nh h−ëng xÊu ®Õn søc khoÎ cho ng−êi tiªu dïng dÉn ®Õn khã b¸n, khã xuÊt khÈu. §Ó sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p sinh häc trong b¶o qu¶n da giÇy th× ta cÇn ph¶i hiÓu t−êng tËn c¸c ®Æc tÝnh nu«i cÊy, c¸c ®Æc tÝnh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña nh÷ng chñng nÊm th−êng c− tró trªn ®ã. Dùa vµo c¸c ®Æc tÝnh ®ã ®Ó thiÕt lËp c¸c ph−¬ng ph¸p phßng chèng nÊm mèc mét c¸ch hiÖu qu¶ vµ kinh tÕ. Tõ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, chóng t«i tiÕn hµnh ph©n lËp, ®Þnh tªn c¸c chñng lo¹i nÊm mèc trªn d©y truyÒn s¶n xuÊt, trong l−u kho vµ trong l−u th«ng cho c¸c s¶n phÈm giÇy v¶i, giÇy da t¹i c«ng ty giÇy da Hµ Néi. III.1.1. Tổng quan: III.1.1.1. S¬ l−îc vÒ nÊm mèc. Theo hÖ thèng ph©n lo¹i cña Whittaker th× nÊm mèc thuéc giíi NÊm, lµ sinh vËt dÞ d−ìng nh©n thËt, kh«ng cã kh¶ n¨ng quang hîp, sinh s¶n chñ yÕu b»ng bµo tö. Ty thÓ lµ vÞ trÝ chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng cña tÕ bµo, cã nguån gèc tõ vi khuÈn thùc (eubacteria) nh− lµ kÕt qu¶ cña sù céng sinh gi÷a vi khuÈn kh«ng l−u huúnh mµu tÝa víi c¸c tÕ bµo nh©n thùc. [9] 14 NÊm dinh d−ìng theo kiÓu hÊp thô, chóng lµ vi sinh vËt ph©n huû cã vai trß quan träng trong chu tr×nh tuÇn hoµn vËt chÊt. NhiÒu loµi nÊm s¶n sinh ra c¸c enzym ngo¹i bµo ph©n gi¶i c¸c polyme thùc vËt nh−: cellulose, lignin.[9] NÊm ph©n bè réng r·i trong ®Êt, trong n−íc, trªn c¸c tµn d− thùc vËt, trªn rau, qu¶ vµ c¸c chÊt cã nguån gèc tõ thùc vËt. Trong kh«ng khÝ lµ d¹ng bµo tö ph¸t t¸n. NÊm sîi ph¸t triÓn t¹o nªn mét cÊu tróc ph©n nh¸nh gäi lµ sîi nÊm (hypha), sîi nÊm kÕt hîp víi nhau h×nh thµnh nªn hÖ sîi nÊm (mycelium), sîi nÊm cã thÓ ph©n c¸ch thµnh c¸c ng¨n kh¸c nhau bëi c¸c v¸ch ng¨n (septa). Sîi th−êng ®−îc bao bäc bëi líp thµnh tÕ bµo cã chøa kitin hay cellulose [9]. Sù ph¸t triÓn cña hÖ sîi nÊm lµ sù kÐo dµi ra ë c¸c ®Çu sîi nÊm. Khi mét ®o¹n sîi nÊm ®øt ra, nã cã thÓ ph¸t triÓn ®Ó t¹o thµnh mét hÖ sîi nÊm míi.[12] PhÇn sîi nÊm lµm nhiÖm vô thu nhËn dinh d−ìng gäi lµ sîi c¬ chÊt, phÇn sîi mäc ra ë phÝa trªn m«i tr−êng nu«i cÊy gäi lµ khÝ sinh, th−êng sÏ ph¸t triÓn thµnh c¬ quan mang bµo tö. Ph©n lo¹i nÊm mèc th−êng dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i khuÈn l¹c vµ cÊu tróc c¬ quan sinh s¶n.[12] III.1.1.2. C¸c ph−¬ng thøc sinh s¶n cña nÊm. NÊm cã ba ph−¬ng thøc sinh s¶n: sinh s¶n sinh d−ìng, sinh s¶n v« tÝnh vµ sinh s¶n h÷u tÝnh. - Sinh s¶n sinh d−ìng: Ph−¬ng thøc nµy ®−îc thùc hiÖn b»ng nhiÒu c¸ch: * B»ng bµo tö v¸ch máng: Khi gÆp ®iÒu kiÖn bÊt lîi c¸c tÕ bµo dinh d−ìng t¸ch rêi nhau, chuyÓn sang tr¹ng th¸i sèng tiÒm tµng, nÕu gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi mçi tÕ bµo nµy l¹i n¶y mÇm vµ ph¸t triÓn thµnh mét hÖ sîi míi. Bµo tö v¸ch máng còng lµ mét biÖn ph¸p ph¸t t¸n cña nÊm. * B»ng sîi nÊm: C¸c ®o¹n sîi nÊm ®øt ra ph¸t triÓn thµnh hÖ sîi nÊm míi. * B»ng h¹ch nÊm: Khi gÆp ®iÒu kiÖn bÊt lîi, c¶ hÖ sîi bÖn xÝt l¹i víi nhau vµ c¸c sîi bªn ngoµi ®−îc bao bëi mµng dµy råi ph¸t triÓn dµy lªn thµnh líp vá b¶o vÖ. Khi gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi, hÖ sîi l¹i ph¸t triÓn ph¸ vì líp vá bäc. * B»ng n¶y chåi: ë nÊm men ®¬n bµo, c¸c tÕ bµo ph©n chia sinh d−ìng nh−ng kh«ng t¸ch rêi nhau t¹o thµnh chuçi. - Sinh s¶n v« tÝnh: Ph−¬ng thøc nµy thùc hiÖn b»ng c¸ch h×nh thµnh ®éng bµo tö hay bµo tö. Cã hai lo¹i bµo tö lµ bµo tö néi sinh vµ bµo tö ngo¹i sinh: * Bµo tö néi sinh cßn ®−îc gäi lµ bµo tö kÝn h×nh thµnh do nh©n vµ néi chÊt cña c¬ quan sinh s¶n v« tÝnh ph©n chia kh«ng gi¶m nhiÔm nhiÒu lÇn t¹o nªn mét sè l−îng bµo tö th−êng lµ rÊt lín, ®ùng trong c¬ quan sinh s¶n v« tÝnh gäi lµ nang bµo tö. Nang bµo tö th−êng ®−îc n©ng khái sîi nÊm b»ng cuèng gäi lµ cuèng nang bµo tö. 15 * Bµo tö ngo¹i sinh hay cßn gäi lµ ®Ýnh bµo tö. Sù h×nh thµnh bµo tö ngo¹i sinh vÒ c¬ b¶n lµ t−¬ng tù nh− bµo tö néi sinh, chØ kh¸c lµ bµo tö nµy ®Ýnh trªn cuèng chø kh«ng bäc trong nang bµo tö, cuèng ë ®©y gäi lµ cuèng ®Ýnh bµo tö. - Sinh s¶n h÷u tÝnh: C¬ quan sinh s¶n n»m trªn hai sîi nÊm kh¸c nhau hay chØ lµ sù kÕt hîp hai nh©n trong mét tÕ bµo nh−ng cã nguån gèc tõ hai bµo tö kh¸c nhau. Sau khi kÕt hîp, hîp tö cã thÓ nghØ hoÆc ph©n chia gi¶m nhiÔm ngay, t¹o thµnh bµo tö h÷u tÝnh ®¬n béi. Lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n chia gi¶m nhiÔm nªn bµo tö h÷u tÝnh trªn mçi c¬ quan sinh s¶n lµ sè ch½n vµ th−êng lµ 2,4,8.16, Ýt khi nhiÒu h¬n. Nh÷ng nÊm cã bµo tö h÷u tÝnh n»m trong tÕ bµo mÑ th× gäi lµ nÊm tói, cßn nh÷ng nÊm cã bµo tö h÷u tÝnh ®Ýnh tù do trªn c¬ quan sinh s¶n h÷u tÝnh th× lµ nÊm ®¶m. C¸c c¬ quan mang bµo tö h÷u tÝnh cã thÓ n»m r¶i r¸c trªn sîi nÊm hoÆc tËp trung trªn c¬ quan ®−îc gäi lµ qu¶ thÓ.[4] Mét sè lo¹i nÊm, th−êng lµ nÊm g©y bÖnh, cã hiÖn t−îng l−ìng h×nh (dimorphism) tøc lµ cã hai ph−¬ng thøc sinh tr−ëng. Ph−¬ng thøc gièng nÊm mèc lµ cã c¶ sîi c¬ chÊt vµ sîi khÝ sinh, ph−¬ng thøc gièng nÊm men lµ h×nh thøc n¶y chåi. HiÖn t−îng l−ìng h×nh phô thuéc vµo nhiÖt ®é hay nång ®é khÝ CO2.[12] Bµo tö nÊm kh¸c nhiÒu so víi néi bµo tö ë vi khuÈn. Néi bµo tö cña vi khuÈn chØ cho phÐp mét tÕ bµo vi khuÈn chèng l¹i nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng bÊt lîi. Mét tÕ bµo vi khuÈn t¹o thµnh mét néi bµo tö, bµo tö nµy vÒ sau n¶y mÇm t¹o thµnh mét tÕ bµo vi khuÈn. Qu¸ tr×nh nµy kh«ng ph¶i lµ sù sinh s¶n bëi v× sè l−îng tÕ bµo vi khuÈn kh«ng t¨ng lªn. Cßn ë nÊm mèc, sau khi mét bµo tö n¶y mÇm nã sÏ t¹o thµnh mét hÖ sîi nÊm. HÖ sîi nµy t¹o ra rÊt nhiÒu cuèng sinh bµo tö, trªn mçi cuèng sinh bµo tö l¹i sinh ra rÊt nhiÒu bµo tö ®Ýnh, c¸c bµo tö nµy sau khi rêi khái cuèng sinh bµo tö th× tån t¹i rÊt l©u trong kh«ng khÝ do nã cã träng l−îng nhá vµ kÝch th−íc rÊt bÐ. Nhê giã, c¸c bµo tö ph¸t t¸n ®i kh¾p n¬i. §iÒu ®ã gi¶i thÝch cho tèc ®é ph¸t triÓn vµ kh¶ n¨ng l©y lan cña c¸c loµi nÊm mèc. III.1.1.3. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi sù ph¸t triÓn cña nÊm mèc: - NhiÖt ®é: NhiÖt ®é lµ yÕu tè quan träng cho sù ph¸t triÓn cña sinh vËt nãi chung vµ nÊm mèc nãi riªng v× nhiÖt ®é cã liªn quan ®Õn ho¹t ®é cña enzym, sù biÕn tÝnh cña ADN vµ sù thay ®æi cÊu tróc mµng sinh chÊt. §a sè nÊm mèc ph¸t triÓn tèt ë nhiÖt ®é trung b×nh tõ 200 - 260C, nhiÖt ®é tèi −u cho sù n¶y mÇm cña bµo tö trÇn lµ 250 - 280C, nhiÖt ®é thÊp nhÊt lµ 100C vµ cao nhÊt lµ 320C. D−íi 100C vµ trªn 350C, bµo tö cña chóng kh«ng thÓ n¶y mÇm ®−îc. Bµo tö cã thÓ chÕt ë nhiÖt ®é n−íc nãng 500C trong 10 phót (trõ mét sè loµi nÊm −a nhiÖt). [6] - §é Èm: T×nh tr¹ng vËt lý cña n−íc ®−îc biÓu thÞ b»ng kh¶ n¨ng ho¹t ®éng nhiÖt ®éng häc cña n−íc trong c¬ chÊt, vµ ®−îc gäi lµ ho¹t ®é cña n−íc (water activity), viÕt t¾t lµ aw. 16 Ho¹t ®é cña n−íc trong c¬ chÊt ®−îc biÓu thÞ b»ng tû lÖ gi÷a ¸p suÊt h¬i n−íc trªn bÒ mÆt c¬ chÊt (P), so víi ¸p suÊt h¬i n−íc trªn bÒ mÆt n−íc nguyªn chÊt (P0) ë cïng mét nhiÖt ®é (t) x¸c ®Þnh. aw = P/ P0 [13] Gi¶m aw cña m«i tr−êng sÏ dÉn ®Õn lµm chËm qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña vi nÊm, ®Õn mét møc ®é nµo ®ã sÏ lµm øc chÕ hoµn toµn sù ph¸t triÓn cña chóng. Kh¶ n¨ng chèng chÞu ë m«i tr−êng cã aw thÊp cña nh÷ng chñng vi sinh vËt kh¸c nhau lµ rÊt kh¸c nhau. Vi khuÈn lµ nhãm cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng kÐm nhÊt ®èi víi m«i tr−êng cã aw thÊp. Khi aw m«i tr−êng b»ng 0,9 th× hÇu hÕt c¸c lo¹i vi khuÈn ®Òu kh«ng ph¸t triÓn ®−îc. Trong khi ®ã, nhiÒu lo¹i vi nÊm cã thÓ ph¸t triÓn ë aw = 0,8, ®Æc biÖt cã nh÷ng loµi nÊm sîi ph¸t triÓn ngay ë aw = 0,55 nh− Penicillium adametzzi (Imsem hatski, 1984). Loµi Aspergillus repens cã thÓ ph¸t triÓn ë aw = 0,65 (Zlochevski, 1986). Tuy nhiªn theo nhiÒu t¸c gi¶ th× aw tèi thiÓu cho nÊm sîi −a kh« nãi chung lµ trong kho¶ng tõ 0,7 - 0,75,[7] ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ nÕu aw gi¶m xuèng d−íi 0,7 th× cã thÓ lo¹i trõ ®−îc kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña rÊt nhiÒu lo¹i vi nÊm. §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, c¸c loµi nÊm sîi cã hiÖn t−îng thÝch nghi, c¬ chÕ cña hiÖn t−îng nµy ®· ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu nh−ng cho ®Õn nay vÉn ch−a thèng nhÊt. Mét sè t¸c gi¶ cho r»ng ®Ó t¨ng ho¹t ®é cña n−íc khi ë trªn c¬ chÊt cã aw thÊp, tÕ bµo vi nÊm ph¶i t¨ng nång ®é chÊt hoµ tan trong néi bµo b»ng c¸ch tù tæng hîp hoÆc hÊp thô tõ bªn ngoµi. NhiÖt ®é vµ ®é Èm cã ¶nh h−ëng t−¬ng hç ®èi víi sù ph¸t triÓn cña vi nÊm. NÕu møc chÞu ®ùng cao nhÊt cña mét loµi ®èi víi ho¹t ®é n−íc thÊp ®−îc t×m ra ë xÊp xØ nhiÖt ®é tèi −u th× møc chÞu ®ùng cao nhÊt cña nhiÖt ®é l¹i xÊp xØ ë ho¹t ®é n−íc tèi −u. Nh− vËy ho¹t ®é n−íc tèi −u sÏ trë nªn thÊp h¬n t¹i nhiÖt ®é cao vµ nhiÖt ®é tèi −u cho sù ph¸t triÓn sÏ cao h¬n khi cã ho¹t ®é n−íc thÊp. Khi nhiÖt ®é m«i tr−êng gi¶m thÊp so víi nhiÖt ®é tèi −u th× kh¶ n¨ng chÞu kh« h¹n cña vi nÊm còng gi¶m theo. Theo Scott (1957) ®èi víi vi nÊm, chØ sè ho¹t ®é n−íc tèi thiÓu cã thÓ t¨ng tõ 0,01 ®Õn 0,05 hoÆc cao h¬n khi nhiÖt ®é m«i tr−êng thay ®æi trong kho¶ng 100C. VÝ dô loµi Alternaria citri, nhiÖt ®é ph¸t triÓn tèi −u lµ 300C t−¬ng øng víi chØ sè aw tèi thiÓu lµ 0,838. Khi m«i tr−êng cã nhiÖt ®é lµ 180C hay 370C, aw tèi thiÓu sÏ t¨ng lªn 0,87, ë 100C lµ 0,98 vµ ë 50C lµ 0,99. Trªn ®èi t−îng Aspergillus chevalieri, Ayerst ®· chøng minh ®−îc mèi quan hÖ gi÷a ®é Èm vµ nhiÖt ®é. NhiÖt ®é tèi −u cña vi nÊm nµy khi thay ®æi trong kho¶ng tõ 300C ®Õn 350C th× ho¹t ®é n−íc tèi −u sÏ lµ tõ 0,885 ®Õn 0,90. Møc ®é ho¹t ®é n−íc tèi thiÓu aw = 0,7 t×m thÊy khi nu«i cÊy vi nÊm nµy ë nhiÖt ®é tèi −u, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ®−îc ë nhiÖt ®é cao h¬n 400C cña vi nÊm nµy l¹i t×m thÊy khi m«i tr−êng cã ho¹t ®é n−íc tèi −u. - C¸c yÕu tè kh¸c: Ngoµi nhiÖt ®é vµ ®é Èm, cßn rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸c ¶nh h−ëng ®Õn sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña nÊm mèc nh−: 17 * NÊm th−êng ph¸t triÓn tèt h¬n trong m«i tr−êng cã pH = 5, lµ m«i tr−êng qu¸ axit ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ®a sè c¸c loµi vi khuÈn. * HÇu hÕt nÊm mèc lµ do thiÕu khÝ * HÇu hÕt c¸c lo¹i nÊm mèc cã kh¶ n¨ng chèng chÞu ¸p suÊt thÈm thÊu cao h¬n so víi vi khuÈn, chóng cã thÓ ph¸t triÓn ®−îc ë nh÷ng n¬i cã nång ®é ®−êng vµ muèi cao. * Nhu cÇu dinh d−ìng cña nÊm vÒ nguån nit¬ Ýt h¬n so víi vi khuÈn khi t¹o nªn mét l−îng sinh khèi t−¬ng ®−¬ng. * NÊm mèc cã thÓ ph¸t triÓn trªn nh÷ng c¬ chÊt cã ®é Èm rÊt thÊp, th−êng lµ qóa thÊp ®èi víi sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn. * NÊm mèc cã kh¶ n¨ng ®ång ho¸ c¸c lo¹i hydrocacbon phøc t¹p gièng nh− lignin, celluloza, tinh bét, gelatin... Cã ®−îc kh¶ n¨ng nµy lµ do nÊm lµ nh÷ng sinh vËt ho¸ dÞ d−ìng (chemoheterotroph), cã hÖ thèng enzym ngo¹i bµo rÊt ph¸t triÓn. C¸c enzym sau khi ®· tiÕt ra m«i tr−êng xung quanh, chóng ph©n huû c¸c hydrocacbon phøc t¹p thµnh c¸c ph©n tö nhá, sau ®ã c¸c ph©n tö nµy ®−îc vËn chuyÓn qua mµng vµo tÕ bµo. §ã lµ nguån dinh d−ìng ®Ó nÊm x©y dùng c¸c thµnh phÇn cÇn thiÕt cho tÕ bµo. [12] Sù ®¬n gi¶n vÒ nguån dinh d−ìng, kh¶ n¨ng chèng chÞu víi c¸c ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt cña m«i tr−êng, cïng víi c¸c ph−¬ng thøc sinh s¶n ®a d¹ng cña nÊm ®· gióp cho chóng cã mÆt ë kh¾p mäi n¬i víi sè l−îng lín, trong ®ã giµy da vµ giµy v¶i lµ nh÷ng c¬ chÊt kh«ng tr¸nh khái sù x©m nhËp cña nÊm mèc. III.1.1.4. T¸c h¹i cña nÊm trong nghµnh c«ng nghiÖp Da - Giầy: Do ®Æc tÝnh nhá, nhÑ cña bµo tö. Khi mét vïng nµo ®ã trong kho b¶o qu¶n bÞ nhiÔm nÊm mèc, nhê c¸c luång giã thæi xung quanh kho kÌm theo sù chuyÓn ®éng cña kh«ng khÝ, bµo tö nÊm sÏ ph¸t t¸n kh¾p phßng. Khi mét bµo tö nÊm mèc r¬i xuèng bÒ mÆt giÇy v¶i, hoÆc giµy da, gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi, bµo tö sÏ n¶y mÇm t¹o nªn hÖ sîi ph¸t triÓn theo c¶ ba chiÒu trªn bÒ mÆt c¬ chÊt. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, hÖ sîi nÊm tiÕt ra c¸c lo¹i enzym ngo¹i bµo ®Ó ph©n gi¶i c¬ chÊt. Mét kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ Aspergillus oryzae cho thÊy, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, chñng nÊm nµy ®· t¹o ra mét lo¹t c¸c lo¹i enzym nh−: glucose dehydrogenaza, mannitol dehydrogenaza, β - fructofuranosidaza, amylaza, proteinaza, ureaza, glucosidaza, catalaza, peroxidaza, nucleaza, lecithilaza, phytaza, transglucosidaza, β - glucosidaza, β - glactosidaza, xylosidaza, endo - 1,3 - xylanaza, endo - 1,3 - glucanaza [7]. C¸c enzym nµy sÏ tÊn c«ng vµo c¸c sîi v¶i (hydrocacbon cã nguån gèc tõ thùc vËt) vµ c¸c sîi gelatin trªn da, c¸c sîi ®ã sÏ bÞ môc vµ bÞ ®øt ra, ¶nh h−ëng lín ®Õn chÊt l−îng cña s¶n phÈm. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nhiÒu loµi nÊm mèc ®· sö dông nguån dinh d−ìng s½n cã trªn c¸c s¶n phÈm giÇy v¶i vµ da ®Ó tæng hîp nªn c¸c lo¹i s¾c tè, c¸c chÊt d− thõa trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, c¸c chÊt nµy ®−îc tiÕt vµo s¶n phÈm t¹o nªn c¸c vÕt 18 lèm ®èm, ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh phÈm mü cña s¶n phÈm. Mét kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ Aspergillus oryza ®· cho thÊy, bªn c¹nh mét lo¹t enzym ®−îc t¹o ra trong qu¶ tr×nh sinh tr−ëng th× hµng lo¹t chÊt kh¸c còng ®−îc t¹o ra nh−: c¸ c axit amin L - α - aminoadipic, betaine, stachydrin … c¸ c axit v« c¬ nh−: axit kojic, uric, pyruvic, ketoglutaric, indone - 3 - axetic… c¸ c chÊt bay h¬i nh−: 1 - octen - 3 - ol, 3 - octanon, 3 - methylbutanol, riboflavin… hai chÊt ph¸ t huúnh quang lµ asperoterin A vµ B, mét lo¹t c¸ c chÊt kh¸ c nh−: hydroxybenzene maltorizine, dÉn xuÊt piperazine, anhydroaspergillomarasmine, porphyrin coproporphyrin I… [7] Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nhiÒu lo¹i nÊm còng t¹o ra c¸c chÊt ®éc g©y ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ cña con ng−êi vµ vËt nu«i nh−: aflatoxin ®−îc t¹o ra bëi mét sè loµi thuéc chi Aspergillus (nh− Aspergillus flavus), nã lµ t¸c nh©n g©y ung th− gan ë ng−êi. C¸c chÊt ®éc ergot alkaloid, ergometrine, ergotamine, ergotaminine còng ®−îc sinh ra tõ nÊm, chóng lµ nh÷ng t¸c nh©n g©y bÖnh co c¬, bÖnh thÇn kinh, bÖnh tim m¹ch vµ mét sè triÖu chøng n«n möa, Øa ch¶y…[9]. Ngoµi ra nhiÒu chÊt ®éc kh¸c còng ®−îc t¹o ra nh− Aspergillus oryza t¹o ra axit cyclopiazonic, lµ chÊt rÊt ®éc ®èi víi ®éng vËt cã vó. Penicillium implicatum t¹o ra citrinin, sclerotiorin, 7 - epi - sclerotiorin, lµ nh÷ng chÊt ®éc ®èi víi thËn. Penicillium oxalicum t¹o ra axit secalonic vµ oxaline , lµ nh÷ng chÊt rÊt ®éc ®èi víi gan. Penicillium steckii t¹o ra curvularin, lµ chÊt ®éc ®èi víi ®éng vËt cã vó, chuét, ph«i gµ, t«m biÓn. Eurotium chevalieri g©y nªn bÖnh xuÊt huyÕt ë vÞt con. NÊm mèc mäc ë trªn giÇy nªn khi ®i giÇy, da ch©n cña ng−êi tiÕp xóc trùc tiÕp víi bµo tö vµ hÖ sîi nÊm, tõ ®ã g©y nªn nh÷ng kÝch thÝch dÞ øng cho con ng−êi. HiÖn t−îng dÞ øng th−êng gÆp ë Aspergillus fumigatus vµ mét sè loµi nÊm kh¸c thuéc chi Aspergillus. [8] - Mét sè chi nÊm mèc th−êng gÆp trªn giÇy v¶i vµ giÇy da: * Chi Penicillium Chi Penicillium lµ mét trong nh÷ng nhãm nÊm ph©n bè réng r·i trªn toµn thÕ giíi, c− tró trªn rÊt nhiÒu æ sinh th¸i. V× thÕ nªn c¸c loµi thuéc chi Penicillium dÔ dµng ph©n lËp tõ nhiÒu vÞ trÝ kh¸c nhau nh−: trªn da giÇy, trªn v¶i b¹t, trªn thùc phÈm, trªn c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp… Penicillium kh«ng chØ bao gåm nh÷ng cÊu tróc sinh bµo tö riªng rÏ, næi bËt mµ cßn cã rÊt nhiÒu c¸c ®Æc tÝnh sinh lý cã t¸c ®éng to lín ®Õn cuéc sèng cña con ng−êi theo c¶ ph−¬ng thøc cã lîi hay cã h¹i. Mét trong nh÷ng vÝ dô quan träng nhÊt vÒ khÝa c¹nh cã lîi cña nh÷ng chñng nÊm nµy lµ sù ph¸t hiÖn ra chÊt kh¸ng sinh Penicillin, mét s¶n phÈm trao ®æi chÊt bËc hai ®−îc t¹o ra tõ Penicillium chyrogenum, Penicillin ®· cøu sèng rÊt nhiÒu sinh m¹ng tho¸t khái bÖnh nhiÔm trïng trong chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. TiÕp theo lµ sù ph¸t hiÖn ra griseofulvin, ®−îc sinh ra tõ P. griseofulvum, ®· ch÷a trÞ rÊt nhiÒu bÖnh nÊm tãc, nÊm da, nÊm v¶y. Nh÷ng ph¸t hiÖn ®ã t¹o ®µ to lín cho nghµnh c«ng nghÖ d−îc phÈm ph¸t triÓn. 19 Nh÷ng ho¹t tÝnh m¹nh mÏ cña hÖ thèng enzym ngo¹i bµo ë c¸c loµi thuéc chi Penicillium ®· gãp phÇn ph©n gi¶i nhanh c¸c m¶nh thùc vËt, c¸c chÊt th¶i ®éng vËt, c¸c phÇn h÷u c¬ d− thõa trong chu tr×nh tuÇn hoµn vËt chÊt. Mét vµi lo¹i enzym nh−: β - glucanaza, dextranaza, pectinaza, proteaza ®· ®−îc sö dông rÊt hiÖu qu¶ trong c«ng nghiÖp thùc phÈm vµ c«ng nghiÖp ho¸ chÊt. ViÖc sö dông P. verruculosum trong s¶n xuÊt nh÷ng chÊt kÝch thÝch ph¸t triÓn thÇn kinh vµ n·o bé ®ang ngµy cµng høa hÑn. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt cã lîi, mét sè loµi thuéc chi Penicillium lµ nguyªn nh©n g©y nªn sù thèi r÷a vµ nh÷ng chuyÓn ho¸ sinh häc theo h−íng kh«ng mong muèn trªn ®ång ruéng, trong b¶o qu¶n l−¬ng thùc thùc phÈm vµ c¸c ®å dïng kh¸c. Kho¶ng 50 loµi thuéc chi nµy t¹o ra nh÷ng ®éc tè nÊm nguy h¹i ®Õn sinh m¹ng cña ng−êi vµ ®éng vËt. Mét sè loµi g©y bÖnh ë thùc vËt nh− bÖnh xanh rÔ ë t¸o, cam, chanh. Mét sè loµi g©y bÖnh c¬ héi ë ng−êi. [10] Penicillium th−êng cã mµu xanh x¸m. Cuèng ®Ýnh bµo tö lµ h×nh ®Õ trªn g¾n c¸c thÓ b×nh, d¹ng phøc t¹p ph©n nh¸nh mét hoÆc hai lÇn, ®èi xøng hoÆc kh«ng. Trªn nh¸nh mang c¸i metulae, trªn metulae mang thÓ b×nh, nhê ph©n nh¸nh nªn sè thÓ b×nh t¨ng lªn rÊt nhiÒu lÇn. Toµn bé cuèng ®Ýnh bµo tö ®ang mang bµo tö cã d¹ng mét c¸i chæi, do vËy nÊm nµy cã tªn lµ nÊm chæi. [9] * Chi Aspergillus Cïng víi chi Penicillium, chi Aspergillus còng ph©n bè kh¾p n¬i trªn thÕ giíi, vµ cã thÓ ph©n lËp ®−îc tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, Aspergillus còng cã thÓ ph¸t triÓn ®−îc ë nh÷ng n¬i cã ho¹t ®é n−íc thÊp tõ ®ã t¹o cho chóng cã tÝnh c¹nh tranh cao trªn nh÷ng vËt liÖu kh« nh− c¸c lo¹i h¹t trong b¶o qu¶n, c¸c nguyªn liÖu v¶i, da trong c«ng nghiÖp da giµy. Mét sè loµi thuéc chi Aspergillus lµ nh÷ng t¸c nh©n g©y dÞ øng cho con ng−êi, mét sè loµi g©y bÖnh cho ng−êi vµ c¶ ®éng vËt ®Æc biÖt ë nh÷ng c¬ thÓ cã hÖ thèng miÔn dÞch yÕu. Mét sè loµi g©y bÖnh ë thùc vËt. NhiÒu loµi t¹o ®éc tè cao ®iÓn h×nh lµ A. flavus vµ A. parasiticus sinh aflatoxin, mét chÊt g©y ung th− gan cho c¶ ng−êi vµ ®éng vËt cã vó. Aspergillus còng ®−îc sö dông nhiÒu trong c«ng nghÖ lªn men ®Ó t¹o c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc cao nh−: vitamin, enzym, chÊt kh¸ng sinh, inteferon. Ngoµi ra chóng cßn cã nhiÒu øng dông trong c«ng nghiÖp thùc phÈm vµ ho¸ chÊt.[11] Aspergillus th−êng cã mµu vµng. Cuèng ®Ýnh bµo tö cña Aspergillus gåm mét cuèng h×nh èng, h×nh thµnh trªn mét tÕ bµo cña sîi nÊm gäi lµ tÕ bµo ch©n, ®Çu cuèng ph×nh to h×nh cÇu, h×nh bÇu dôc hay h×nh chuú, trªn nã lµ c¸c gi¸ thÓ h×nh chai ®Ó ®Ýnh c¸c chuçi bµo tö gäi lµ thÓ b×nh. NÕu chØ cã mét líp thÓ b×nh th× gäi lµ thÓ b×nh s¬ cÊp, nÕu cã hai líp th× líp mang bµo tö lµ thÓ b×nh s¬ cÊp, líp ®Ýnh víi ®Çu cuèng ®Ýnh bµo tö lµ thÓ b×nh thø cÊp. Toµn bé cuèng ®Ýnh bµo tö ®ang mang bµo tö tr«ng gièng nh− mét b«ng hoa trinh n÷ thu nhá. [4] 20 III.1.2. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu phân loại nấm mốc: III.1.2.1. Nguyªn liÖu vµ thiÕt bÞ - Nguyªn liÖu * MÉu ph©n lËp C¸c mÉu giÇy da, giÇy v¶i bÞ nhiÔm nÊm mèc ®−îc lÊy t¹i c«ng ty giÇy da Hµ Néi t¹i kho nguyªn liÖu, trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy v¶i, giÇy da, t¹i kho thµnh phÈm. * M«i tr−êng ph©n lËp vµ ph©n lo¹i nÊm mèc M«i tr−êng Czapek (g/l) Saccroza 30 NaNO3 3 K2HPO4 1 MgSO4 0,5 KCl 0,5 FeSO4.7H2O 0,05 Th¹ch 15 N−íc 1 lit pH 6.0 M«i tr−êng OA (g/l) Bét yÕn m¹ch 30 Th¹ch 15 N−íc 1 lit pH 6.0 - ThiÕt bÞ: * KÝnh hiÓn vi quang häc - Nikon P400 (NhËt) * Tñ Êm Memmert (§øc) * Bèc cÊy Osi (Ph¸p) * C¸c thiÕt bÞ cÇn thiÕt cho nu«i cÊy vi sinh III.1.2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiên cứu phân loại nấm mốc: - KiÓm tra nÊm mèc cã trong kh«ng khÝ theo ph−¬ng ph¸p Kock. §Æt 5 ®Üa Petri cã chøa m«i tr−êng Czapek ë c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau t¹i n¬i cÇn kiÓm tra. Thêi gian më n¾p hép lµ 10 phót. §ãng n¾p hép. ñ 28 - 300C trong 3 - 5 ngµy Theo Omelianki, tæng sè khuÈn l¹c trªn diÖn tÝch th¹ch 100cm2 ®Ó trong thêi gian kho¶ng 5 phót b»ng tæng sè khuÈn l¹c trong 10 lÝt kh«ng khÝ, qui ®æi ra 1 m3 trong kh«ng khÝ ta cã c«ng thøc sau: [5] X = A x 100 x 100/ S x K 21 Trong ®ã: X lµ tæng sè bµo tö nÊm mèc trong 1 m3 kh«ng khÝ A lµ tæng sè khuÈn l¹c trong mét ®Üa th¹ch S lµ diÖn tÝch hép Petri (tÝnh b»ng cm2) K lµ thêi gian më hép Petri, ®−îc tÝnh ra víi hÖ sè 5 phót K = 1 10 phót K = 2 15 phót K = 3 - KiÓm tra nÊm mèc trªn c¸c gi¸ ®ùng nguyªn liÖu vµ trªn c¸c thiÕt bÞ m¸y mãc cña nhµ m¸y: ChuÈn bÞ b×nh tam gi¸c s¹ch v« trïng cã chøa dung dÞch NaCl 0,9%. Dïng t¨m v« trïng nhóng vµo dung dÞch NaCl vµ lau trªn bÒ mÆt cña c¸c gi¸ ®ùng nguyªn liÖu vµ trªn c¸c thiÕt bÞ m¸y mãc, lau ®i lau l¹i nhiÒu lÇn, mçi lÇn l¹i nhóng vµo dung dÞch NaCl. Pha lo·ng dung dÞch trªn ®Õn 105. Hót 0,05 ml dÞch tõ c¸c èng pha lo·ng trªn vµo ®Üa Petri ®· chøa s½n m«i tr−êng Czapek, g¹t ®Òu bá vµo tñ Êm 28 - 300C. sau 3 - 5 ngµy, lÊy ra, ®Õm khuÈn l¹c cã trong mçi ®Üa Petri. ThÝ nghiÖm lÆp ®i lÆp l¹i 3 lÇn. Sè bµo tö nÊm mèc/dm2 ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau: X = a x M/ V x S Trong ®ã: X lµ sè bµo tö nÊm mèc trªn 1 dm2 A lµ sè khuÈn l¹c trung b×nh trªn ®Üa th¹ch ë dÞch ban ®Çu M lµ sè ml dung dÞch ®Ó cÊy S lµ diÖn tÝch lau - KiÓm tra nÊm mèc trªn giÇy v¶i, giÇy da LÊy c¸c mÉu giÇy v¶i, giÇy da ®· bÞ nhiÔm mèc trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n, c©n c¸c mÉu ®ã råi cho vµo n−íc cÊt v« trïng röa s¹ch b»ng c¸c dông cô v« trïng. Pha lo·ng n−íc röa trªn ®Õn 105. Hót 0,05 ml dÞch tõ c¸c èng pha lo·ng trªn vµo ®Üa Petri ®· chøa s½n m«i tr−êng Czapek, g¹t ®Òu bá vµo tñ Êm 28 - 300C. sau 3 - 5 ngµy, lÊy ra, ®Õm khuÈn l¹c cã trong mçi ®Üa Petri. Sè l−îng nÊm mèc trong 1g giÇy ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: X = a x 1/k x 1/v Trong ®ã: a lµ sè khuÈn l¹c trung b×nh trªn ®Üa Petri k lµ ®é pha lo·ng v lµ thÓ tÝch pha lo·ng ®−îc cÊy g¹t trªn ®Üa Petri - Ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i nÊm: NÊm ®−îc nu«i cÊy trong tñ Êm 28 - 300C trªn m«i tr−êng Czapek hoÆc m«i tr−êng OA cã c¾m lamen nghiªng. Sau 72 giê, lÊy ra quan s¸t h×nh th¸i d−íi kÝnh hiÓn vi quang häc. Ph©n lo¹i nÊm dùa vµo 2 tiªu chÝ:  §Æc ®iÓm h×nh th¸i khuÈn l¹c 22 - Quan s¸t d¹ng mÆt khuÈn l¹c - Mµu s¾c khuÈn l¹c (mÇu s¾c hÖ sîi nÊm, bµo tö) vµ c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c nh− mÆt tr¸i, giät tiÕt...  §Æc ®iÓm hiÓn vi cña nÊm - §Æc ®iÓm cña c¬ quan sinh bµo tö trÇn vµ bµo tö trÇn (tÕ bµo ch©n, gi¸ sinh bµo tö trÇn, bäng ®Ønh gi¸, cuèng thÓ b×nh, thÓ b×nh, h×nh d¹ng, kÝch th−íc...) - §Æc ®iÓm cña bµo tö tói (thÓ qu¶, nang bµo tö, bµo tö tói) Ph©n lo¹i ®Õn chi: dïng kho¸ ph©n lo¹i cña H.L.Barnet vµ céng sù. Ph©n lo¹i ®Õn chi Aspergillus dïng kho¸ ph©n lo¹i cña Raper vµ Fennell, 1966 vµ kho¸ ph©n lo¹i "Aspergillus and related telemorphs" cña S. S. Tzean, J. L. Chen, G. Y. Liou, C. C. Chen, W. H. Hsu (§µi loan). §Ó ph©n lo¹i chi Penicillium chóng t«i còng dïng khãa ph©n lo¹i "Penicillium and related telemorphs" cña c¸c t¸c gi¶ trªn. [10] III.1.3. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn III.1.3.1. T¹i kho nguyªn liÖu - Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trong kh«ng khÝ Trong kh«ng khÝ, t¹i kho nguyªn liÖu, 9 chñng nÊm mèc ®−îc ph©n lËp, c¸c chñng ®−îc ký hiÖu tõ O1 - O9. Qua ph©n lo¹i, chñng cã ký hiÖu O3 vµ O4 lµ cïng mét loµi. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy t¹i b¶ng 1. B¶ng 1: Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trong m3 kh«ng khÝ t¹i kho nguyªn liÖu KÝ hiÖu chñng Sè l−îng mèc (bµo tö/m3) Tû lÖ% Tªn khoa häc O1 337.5 36 Penicillium levitum O2 103 11 Curvularia pallescens O3 + O4 253 27 Aspergillus fumigatus O5 75 8 Aspergillus niger O6 37.5 4 Myrothecium verrucaria O7 47 5 Fusarium fusarioides O8 37.5 4 Choanephora trispora O9 47 5 Aspergillus asperescens Tæng 937,5 100 - Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trªn bÒ mÆt nguyªn liÖu vµ gi¸ ®Ó nguyªn liÖu: T¹i kho nguyªn liÖu, trªn c¸c bÒ mÆt nguyªn liÖu vµ gi¸ ®Ó nguyªn liÖu, 6 chñng nÊm mèc ®−îc ph©n lËp, c¸c chñng ®−îc ký hiÖu tõ N1 - N6. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy t¹i b¶ng 2 23 Tõ nh÷ng sè liÖu ë b¶ng 1 vµ b¶ng 2 cho ta thÊy: Ngay tõ kh©u ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt giÇy, kho nguyªn liÖu ®· bÞ nhiÔm rÊt nhiÒu nÊm mèc. Trong kh«ng khÝ, ®ã lµ hçn hîp bµo tö cña nhiÒu loµi nÊm mèc kh¸c nhau thuéc nhiÒu chi kh¸c nhau trong ®ã 2 loµi Penicillium levitum vµ Aspergillus fumigatus cã tÇn sè b¾t gÆp cao nhÊt. Trªn bÒ mÆt nguyªn liÖu vµ bÒ mÆt gi¸ nguyªn liÖu, x¸c xuÊt b¾t gÆp nÊm mèc chñ yÕu ë 2 chi Aspergillus vµ Penicillium. §iÒu nµy ®−îc gi¶i thÝch lµ do trªn mçi lo¹i c¬ chÊt kh¸c nhau (nguyªn liÖu) cã sù thÝch øng kh¸c nhau gi÷a c¸c loµi nÊm mèc, kho nguyªn liÖu lµ sù tËp hîp cña rÊt nhiÒu lo¹i nguyªn liÖu v¶i, da nªn trªn mçi lo¹i nguyªn liÖu ®ã cã nh÷ng khu hÖ nÊm mèc kh¸c nhau, chóng sinh sèng trªn ®ã råi ph¸t t¸n bµo tö vµo trong kh«ng khÝ, tõ ®ã kh«ng khÝ trong kho nguyªn liÖu lµ hçn hîp bµo tö cña nhiÒu loµi. B¶ng 2: Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trªn c¸c gi¸ ®Ó nguyªn liÖu KÝ hiÖu chñng Sè l−îng mèc (bµo tö x 105/dm2) Tû lÖ% Tªn khoa häc N1 410.5 36 Aspergillus asperescens N2 330.5 29 Penicillium nalgiovensis N3 57 5 Penicillium pusillum N4 80 7 Penicillium fellutanum N5 171 15 Aspergillus fumigatus N6 91 8 Aspergillus oryzae Tæng 1140 100 Tõ nh÷ng sè liÖu ë b¶ng 1 vµ b¶ng 2 cho ta thÊy: Ngay tõ kh©u ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt giÇy, kho nguyªn liÖu ®· bÞ nhiÔm rÊt nhiÒu nÊm mèc. Trong kh«ng khÝ, ®ã lµ hçn hîp bµo tö cña nhiÒu loµi nÊm mèc kh¸c nhau thuéc nhiÒu chi kh¸c nhau trong ®ã 2 loµi Penicillium levitum vµ Aspergillus fumigatus cã tÇn sè b¾t gÆp cao nhÊt. Trªn bÒ mÆt nguyªn liÖu vµ bÒ mÆt gi¸ nguyªn liÖu, x¸c xuÊt b¾t gÆp nÊm mèc chñ yÕu ë 2 chi Aspergillus vµ Penicillium. §iÒu nµy ®−îc gi¶i thÝch lµ do trªn mçi lo¹i c¬ chÊt kh¸c nhau (nguyªn liÖu) cã sù thÝch øng kh¸c nhau gi÷a c¸c loµi nÊm mèc, kho nguyªn liÖu lµ sù tËp hîp cña rÊt nhiÒu lo¹i nguyªn liÖu v¶i, da nªn trªn mçi lo¹i nguyªn liÖu ®ã cã nh÷ng khu hÖ nÊm mèc kh¸c nhau, chóng sinh sèng trªn ®ã råi ph¸t t¸n bµo tö vµo trong kh«ng khÝ, tõ ®ã kh«ng khÝ trong kho nguyªn liÖu lµ hçn hîp bµo tö cña nhiÒu loµi. III.1.3.2. Trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt - Sè l−îng bµo tö cña nÊm mèc trong kh«ng khÝ t¹i ph©n x−ëng pha c¾t Trong kh«ng khÝ, t¹i ph©n x−ëng pha c¾t, 9 chñng nÊm mèc ®−îc ph©n lËp, c¸c chñng ®−îc ký hiÖu tõ M1- M6. Qua ph©n lo¹i, chñng cã kÝ hiÖu M4 vµ M6 thuéc cïng 24 méi loµi, chñng cã kÝ hiÖu lµ M9, M10 ch−a x¸c ®Þnh ®−îc râ loµi. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy t¹i b¶ng 3. - Sè l−îng bµo tö cña nÊm mèc trong kh«ng khÝ t¹i ph©n x−ëng may Trong kh«ng khÝ, t¹i ph©n x−ëng may, 5 chñng nÊm mèc ®−îc ph©n lËp, c¸c chñng ®−îc ký hiÖu tõ K1- K5. Chñng cã kÝ hiÖu lµ K3 cã h×nh d¹ng gièng víi chñng cã kÝ hiÖu M10, chñng cã kÝ hiÖu K4 cã h×nh d¹ng gièng víi chñng cã kÝ hiÖu M9 KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy t¹i b¶ng 4. B¶ng 3: Sè l−îng bµo tö cña nÊm mèc trong kh«ng khÝ t¹i ph©n x−ëng pha c¾t KÝ hiÖu chñng Sè l−îng mèc (bµo tö/m3) Tû lÖ% Tªn khoa häc M1 73.5 12 Aspergillus oryzae M2 122.5 20 Penicillium oxalicum M3 30.5 5 Penicillium steckii M4+ M6 177.5 29 Curvularia eragrostidis M5 36.5 6 Curvularia brachyspora M7 36.5 6 Cladosporium nigrellum M8 18 3 Penicillium ochro - chloron M9 36.5 6 Aspergillus sp. M10 79.5 13 Penicillium sp Tæng 612 100 B¶ng 4: Sè l−îng bµo tö cña nÊm mèc trong kh«ng khÝ t¹i ph©n x−ëng may KÝ hiÖu chñng Sè l−îng mèc (bµo tö/m3) Tû lÖ% Tªn khoa häc K1 103 36 Curvularia eragrostidis K2 28.5 10 Penicillium oxalicum K3 74.5 26 Penicillium sp. K4 28.5 10 Aspergillus sp. K5 51.5 18 Aspergillus asperescens Tæng 286 100 Tõ nh÷ng sè liÖu ë b¶ng 3 vµ 4 cho ta thÊy: Bªn c¹nh hai chi Aspergillus vµ Penicillium hay b¾t gÆp trong kh«ng khÝ cßn cã chi Curvularia ®Æc biÖt lµ Curvularia eragrostidis. NÕu so s¸nh sè l−îng bµo tö trong kh«ng khÝ gi÷a ph©n x−ëng pha c¾t, ph©n x−ëng may vµ kho nguyªn liÖu ta thÊy sè l−îng bµo tö trong kh«ng khÝ t¹i kho nguyªn liÖu lµ nhiÒu nhÊt sau ®Õn ph©n x−ëng pha c¾t råi ®Õn ph©n x−ëng may. §iÒu nµy ®−îc gi¶i thÝch lµ do trong kho nguyªn liÖu, nÒn kho thÊp, c¸c cöa ®Òu ®ãng kÝn, 25 hÖ thèng th«ng giã kh«ng cã, ®ã lµ m«i tr−êng thuËn lîi cho c¸c lo¹i nÊm mèc ph¸t triÓn. Khi nguyªn liÖu ®−îc ®−a sang ph©n x−ëng pha c¾t råi ®Õn ph©n x−ëng may, trªn ®−êng ®i, mét phÇn bµo tö r¬i v·i, h¬n n÷a ph©n x−ëng pha c¾t vµ ph©n x−ëng may l¹i cã hÖ thèng th«ng giã nªn sè l−îng bµo tö trong kh«ng khÝ gi¶m h¬n so víi kho nguyªn liÖu lµ lÏ ®−¬ng nhiªn. - Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trong kh«ng khÝ t¹i d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy v¶i, giÇy da Trong kh«ng khÝ, t¹i d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy v¶i, giÇy da, 21 chñng nÊm mèc ®· ®−îc ph©n lËp, c¸c chñng ®−îc kÝ hiÖu tõ T1 - T21 . Qua ph©n lo¹i, chñng cã kÝ hiÖu lµ T1 vµ T2 thuéc cïng mét loµi, chñng cã kÝ hiÖu T12 vµ T20 thuéc cïng mét loµi. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 5. B¶ng 5: Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trong 1m3 kh«ng khÝ t¹i d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy v¶i, giÇy da. KÝ hiÖu chñng Sè l−îng mèc (bµo tö/m3) Tû lÖ% Tªn khoa häc T1+ T2 90 27 Curvularia eragrostidis T3 16 3 Aspergillus T4 32 6 Penicillium T5 16 3 Curvularia brachyspora T6 16 3 Emericellopsis terricola T7 32 6 Penicillium baarnense T8 32 6 Penicillium lapidosum T9 16 3 Cercospora gerberae T10 16 3 Memnoniella echinata T11 16 3 Penicillium ochro - chloron T12+ T20 82 13 Aspergillus oryzae T13 16 3 Cladosporium nigrellum T14 16 3 Aspergillus sydowi T15 16 3 Aspergillus asperescens T16 16 3 Eurotium chevalieri T17 16 3 Aspergillus niger T18 16 3 Choanephora trispora T19 16 3 Penicillium sp. T21 16 3 Penicillium nalgiovensis Tæng 531 26 Tõ nh÷ng sè liÖu trªn ta thÊy 3 chi Aspergillus, Penicillium vµ Curvularia vÉn lµ nh÷ng chi th−êng b¾t gÆp nhiÒu nhÊt trong kh«ng khÝ . - Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy da Trªn bÒ mÆt c¸c thiÕt bÞ cña d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy da, 4 chñng nÊm mèc ®−îc ph©n lËp, c¸c chñng ®−îc ký hiÖu tõ M1 - M4. Chñng cã kÝ hiÖu lµ E4 cã h×nh th¸i gièng chñng cã kÝ hiÖu lµ M10. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy t¹i b¶ng 6. B¶ng 6: Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy da KÝ hiÖu chñng Sè l−îng mèc (bµo tö/dm2) Tû lÖ% Tªn khoa häc E1 182.5 25 Penicillium sp. E2 182.5 25 Penicillium implicatum E3 182.5 25 Penicillium humuli E4 182.5 25 Aspergillus sp. Tæng 730 100 - Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy v¶i Trªn bÒ mÆt c¸c thiÕt bÞ cña d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy v¶i, 8 chñng nÊm mèc ®−îc ph©n lËp, c¸c chñng ®−îc ký hiÖu tõ Q1 - Q8. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy t¹i b¶ng 7. B¶ng 7: Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy v¶i KÝ hiÖu chñng Sè l−îng mèc (bµo tö/dm2) Tû lÖ% Tªn khoa häc Q1 1560 26 Penicillium sp. Q2 480 8 Aspergillus oryzae Q3 480 8 Aspergillus aculeatus Q4 1020 17 Aspergillus sp. Q5 480 8 Penicillium humuli Q6 480 8 Aspergillus sp. Q7 480 8 Penicillium sp. Q8 1020 17 Aspergillus asperescens Tæng 6000 100 Tõ nh÷ng sè liÖu ë b¶ng 6 vµ 7 cho ta thÊy: 2 chi Aspergillus vµ Penicillium th−êng cã mÆt trªn c¸c thiÕt bÞ cña d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy v¶i, giÇy da. Sù cã mÆt cña c¸c bµo tö nÊm mèc ®ã lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh r¬i v·i bµo tö tõ c¸c nguyªn liÖu v¶i, da bÞ nhiÔm mèc ban ®Çu. TÇn suÊt b¾t gÆp c¸c loµi nÊm mèc lµ kh¸c nhau phô thuéc vµo thêi ®iÓm lÊy mÉu vµ mÆt hµng da giÇy mµ c«ng ty ®ang s¶n xuÊt. 27 III.1.3.3. T¹i phßng l−u kho - Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trong kh«ng khÝ Trong kh«ng khÝ, t¹i phßng l−u kho, 14 chñng nÊm mèc ®· ®−îc ph©n lËp, c¸c chñng ®−îc kÝ hiÖu tõ L1 - L14 . Qua ph©n lo¹i, chñng cã kÝ hiÖu lµ L5 vµ L6 thuéc cïng mét loµi, chñng cã kÝ hiÖu L4 vµ L13 thuéc cïng mét loµi, chñng cã kÝ hiÖu L4 vµ L13 thuéc cïng mét loµi. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 8. B¶ng 8: Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trong1m3 kh«ng khÝ t¹i phßng l−u kho KÝ hiÖu chñng Sè l−îng mèc (bµo tö/m3) Tû lÖ% Tªn khoa häc L1 111.5 13 Curvularia brachyspora L2 77 9 Aspergillus aculeatus L3 77 9 Penicillium steckii L4 + L13 60 7 Aspergillus oryzae L5+ L6 51.5 6 Penicillium oxalicum L7 146 17 Curvularia eragrostidis L8 26 3 Aspergillus sp. L9 + L14 180.5 21 Cladosporium nigrellum L10 77 9 Aspergillus sp. L11 34.5 4 Penicillium sp. L12 17 2 Penicillium oxalicum Tæng 859 100 - Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trªn giÇy v¶i ch−a xö lý Tõ 5 mÉu giÇy v¶i, lÊy t¹i phßng l−u kho, chóng t«i ®· ph©n lËp ®−îc 26 chñng nÊm mèc, c¸c chñng ®−îc kÝ hiÖu tõ V1 - V26. Qua ph©n lo¹i, chñng cã kÝ hiÖu lµ V3 vµ V5 ë mÉu giÇy v¶i sè 2 thuéc cïng mét loµi, chñng cã kÝ hiÖu lµ V11 vµ V14, V13 vµ V17 ë mÉu giÇy v¶i sè 4 thuéc cïng mét loµi, chñng cã kÝ hiÖu lµ V20, V24, vµ V26 thuéc cïng mét loµi. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng sè 9. B¶ng 9: Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trªn giÇy v¶i ch−a xö lý Thø tù mÉu KÝ hiÖu chñng CFU x 103/g Tªn khoa häc V1 1150 Aspergillus zonatus V2 1156 Aspergillus arenarius 1 Tæng 2306 2 V3 + V5 18 Aspergillus zonatus 28 V4 18 Aspergillus arenarius Tæng 36 V6 3.8 Aspergillus arenarius V7 0.64 Penicillium sp. 3 Tæng 4.44 V8 18 Penicillium roseo - purpureum V9 90 Aspergillus arenarius V10 120 Aspergillus restrictus V11 + V14 10.2 Eurotium chevalieri V12 2.4 Aspergillus oryzae V13 + V17 2.2 Penicillium oxalicum V15 4.8 Penicillium nalgiovensis V16 0.6 Penicillium baarnense V18 0.6 Curvularia eragrostidis 4 Tæng 248.8 V19 6 Penicillium sp. V20 + V24 + V26 12.9 Penicillium oxalicum V21 108 Aspergillus arenarius V22 30 Aspergillus zonatus V23 0.45 Aspergillus niger V25 0.45 Cladosporium nigrellum 5 Tæng 157.8 Tõ nh÷ng sè liÖu ë b¶ng trªn cho ta thÊy ë mçi mÉu giÇy v¶i cã sè l−îng vµ thµnh phÇn loµi nÊm mèc kh¸c nhau do bëi møc ®é nhiÔm mèc vµ kiÓu lo¹i giÇy v¶i kh¸c nhau. Aspergillus arenarius vµ Aspergillus zonatus lµ 2 loµi th−êng gÆp trªn nh÷ng mÉu giÇy v¶i bÞ nhiÔm mèc, ngoµi ra cßn cã mét sè loµi thuéc chi Penicillium, Curvularia vµ Eurotium. - Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trªn giÇy da ch−a sö lý 29 Tõ 6 mÉu giÇy da, lÊy t¹i phßng l−u kho, chóng t«i ®· ph©n lËp ®−îc 14 chñng nÊm mèc, c¸c chñng ®−îc kÝ hiÖu tõ D1 - D14. Qua ph©n lo¹i, chñng cã kÝ hiÖu lµ D3 vµ D4 ë mÉu giÇy da sè 2 thuéc cïng mét loµi. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bÇy ë b¶ng 10. B¶ng 10: Sè l−îng bµo tö nÊm mèc trªn giÇy da ch−a sö lý Thø tù mÉu KÝ hiÖu chñng CFU x 103/g Tªn khoa häc D1 134 Emericellopsis terricola D2 200 Penicillium brefeldianum 1 Tæng 334 D3 + D4 317 Penicillium implicatum D5 2.4 Penicillium roseo - purpureum 2 Tæng 319.4 D6 1.9 Penicillium oxalicum D7 4.4 Cladosporium nigrellum D8 0.6 Aspergillus fumigatus D9 2.5 Penicillium nalgiovensis 3 Tæng 9.4 D10 6.5 Emericellopsis terricola D11 1.3 Penicillium implicatum 4 Tæng 7.8 D12 2.7 Aspergillus oryzae D13 0.9 Penicillium oxalicum 5 Tæng 3.6 6 D14 2.8 Aspergillus oryzae Kh¸c víi giÇy v¶i, lo¹i nÊm mèc chñ yÕu ph¸t triÓn trªn giÇy da lµ c¸c loµi thuéc chi Penicillium ®Æc biÖt lµ Penicillium implicatum, ngoµi ra cßn cã c¸c loµi thuéc chi Aspergillus nh− Aspergillus oryzae, Aspergillus fumigatus vµ chi Emericellopsis. III.1.3.4. Miªu t¶ ®Æc ®iÓm ph©n lo¹i cña c¸c chñng nÊm mèc ph©n lËp ®−îc - C¸c loµi thuéc chi Penicillium Penicillium baarnense: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc chËm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c 2,5 - 3cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy ë nhiÖt ®é 24 - 260C, khuÈn l¹c máng, trung t©m cã khÝa, bÒ mÆt b»ng ph¼ng, lóc ®Çu cã mÇu tr¾ng sau cã mÇu nh¹t do cã c¸c qu¶ thÓ, giät tiÕt nhiÒu, mÆt tr¸i kh«ng mÇu ®Õn mÇu vµng nh¹t. Chæi ®«i khi mét tÇng, th−êng ph©n nh¸nh 1 - 2 - 3. Metulae cã kÝch th−íc 10 - 20µ x 2,2 - 3,0µ. ThÓ b×nh xÕp chÆt cã kÝch th−íc 8 - 10µ x 2,2 - 2,8µ. Bµo tö h×nh elip, cã kÝch th−íc 3,0 - 30 3,5µ x 2,5 - 2,8µ ®«i khi lªn tíi 7 - 8µ x 3,5 - 4,5µ, nh½n. Qu¶ thÓ h×nh cÇu cã kÝch th−íc 100 - 200µ, nang bµo tö tói 10 - 12µ, cã 8 bµo tö tói. Bµo tö tói h×nh elip trßn 5,0 - 5,5µ x 4,0 - 4,5µ ®«i khi tíi 6,0 - 6,5, cã hai gê xÝch ®¹o næi râ kho¶ng 0,5 - 1,0µ, chóng th−êng kÕt hîp víi nhau chÆt tíi møc nh− mét gê, bÒ mÆt låi, r¸p. Penicillium brefeldianum: HÖ sîi nÊm vµ khuÈn l¹c phô thuéc nhiÒu vµo m«i tr−êng nu«i cÊy. KhuÈn l¹c cã mÇu tr¾ng, kem , hång ®µo, n©u nai, mÇu l«ng chuét hoÆc mÇu lôc nh¹t ®Õn lôc x¸m. Chæi mét tÇng. ThÓ b×nh cã khÝch th−íc 2,5 - 3µ x 7 - 10µ, d¹ng èng. Cuèng sinh bµo tö ng¾n, phång nhÑ ë ®Ønh, cã nh¸nh bªn, kÝch th−íc 3 - 4µ x 5 - 150µ. Penicillium fellutanum: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc chËm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c 2 - 2,5cm sau 12 - 24 ngµy ë nhiÖt ®é phßng, bÒ mÆt khuÈn l¹c dai, mÐp máng, trung t©m phång cao, cã mÇu lôc l¬, lôc vµng, giät tiÕt Ýt hoÆc kh«ng cã, mÆt tr¸i mÇu kem ®Õn mÇu hång da hoÆc tÝm ®á nh¹t. Gi¸ bµo tö trÇn phång ë ®Ønh cã kÝch th−íc 4,0 - 5,0µ. Chæi 1 tÇng, hiÕm khi cã nh¸nh. ThÓ b×nh 6 - 8µ x 1,5 - 2,2. Bµo tö h×nh elip ®Õn gÇn cÇu 2,5 - 3,0µ, v¸ch dµy, nh½n hoÆc r¸p. Penicillium humuli: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc chËm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c 2 - 2,5cm sau 10 ngµy ë 240C. KhuÈn l¹c nhiÒu r·nh, phång cao, mÆt khuÈn l¹c nhiÒu bôi phÊn, cã mÇu da bß ®Õn da bß hång nh¹t, kh«ng ph©n vïng, kh«ng giät tiÕt, mÆt tr¸i cïng mÇu khuÈn l¹c, th¹ch kh«ng mÇu. Chæi 1 tÇng ®−îc sinh ra tõ c¸c sîi ngang hoÆc cã c¸c chæi tÏ cã nh¸nh gåm 2 - 3 metulae. Metulae cã kÝch th−íc 20 - 25µ x 2,2 - 3,3µ. ThÓ b×nh 10 - 15µ x 2,5 - 3,5µ. Bµo tö nh½n, lóc ®Çu h×nh elip sau h×nh gÇn cÇu vµ cÇu, kÝch th−íc 3,0 - 4,0 - 4,5µ. Penicillium implicatum: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc chËm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c 1,5 - 2cm sau hai tuÇn ë nhiÖt ®é 240C. MÆt khuÈn l¹c chÆt, dai, d¹ng nhung, nhiÒu bµo tö, cã mÇu lôc tèi. Giät tiÕt cã nh−ng Ýt, mÇu vµng hoÆc n©u ®á. MÆt tr¸i khuÈn l¹c vµ th¹ch xung quanh cã mÇu vµng ®Õn da cam ®Õn n©u ®á. Chæi 1 tÇng, hiÕm ph©n nh¸nh. ThÓ b×nh cã kÝch th−íc 12µ x 2,0 - 2,5µ. Bµo tö h×nh elip, kÝch th−íc 2,5 - 3,0µ x 2,0 - 2,5µ, gÇn cÇu 2,5 - 3,0µ cã thÓ tíi 4,5 - 5,0µ, v¸ch dµy, bÒ mÆt nh½n ho¹c r¸p nhÑ. Penicillium lapidosum: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc réng, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c 5 - 6cm sau 2 tuÇn ë nhiÖt ®é phßng. KhuÈn l¹c b»ng ph¼ng hoÆc cã r·nh nhÑ, cã mÇu da cam vµng, lóc giµ mÇu ®á nh¹t, cã thÓ qu¶ mÇu n©u da cam, mÆt tr¸i cã mÇu ®á da cam ®Õn n©u ®á khi giµ, giät tiÕt nhiÒu. ThÓ qu¶ h×nh cÇu, gÇn cÇu 300 - 350µ, rÊt cøng, lÊy ra rÊt khã. Chæi Ýt, 1 tÇng, kÝch th−íc 10 - 20µ x 2,5 - 3,0µ. ThÓ b×nh 6,0 - 7,5µ x 2,0µ, ®Ønh hÑp. Bµo tö chñ yÕu h×nh elip 2,5 - 3,0µ x 2,0 - 2,5µ, hiÕm khi h×nh gÇn cÇu 2,0 - 2,5µ, nh½n, v¸ch dµy. 31 Penicillium levitum: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc kh¸ chËm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c 3 - 4 cm sau hai tuÇn ë 250C, th−êng máng, trung t©m cao h¬n, cã c¸c khÝa ®ång t©m, bÒ mÆt khuÈn l¹c cã d¹ng nhung, mÇu tr¾ng sau cã mÇu da bß nh¹t ®Õn da ë vïng mÐp, lóc giµ thØnh tho¶ng cã chç cã mÇu vµng hay mÇu hoa huÖ, bµo tö Ýt. ThÓ qu¶ Ýt, n»m s©u trong hÖ sîi nÊm, kh«ng ph¸t triÓn c¸c tói bµo tö vµ c¸c bµo tö tói khi tr−ëng thµnh kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn bÒ mÆt khuÈn l¹c. Giät tiÕt Ýt, mÆt tr¸i khuÈn l¹c cã mÇu vµng ®Õn da bß sÉm. Chæi nhá, cÊu t¹o ®¬n gi¶n. ThÓ b×nh cã 4 - 5 c¸i trªn mét vßng, x¾p xÕp dÞ th−êng, th−êng ®øng thµnh ®«i mét hay ®¬n ®éc, kÝch th−íc thay ®æi 7 - 12µ x 2,2 - 3,3µ, ®Ønh hÑp râ rÖt. Bµo tö h×nh cÇu, gÇn cÇu, oval hoÆc h×nh thoi, dµy,nh½n, kÝch th−íc thay ®æi 4,0 - 6µ vµ th−êng tõ 3,0 - 8,0µ. Penicillium nalgiovensis: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc chËm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c 3 - 3,5 cm sau hai tuÇn ë 240C, bÒ mÆt khuÈn l¹c b»ng ph¼ng hoÆc d¹ng len, phÝa s©u cã khÝa nhÑ, lóc ®Çu mÇu tr¾ng, vÒ sau cã mÇu lôc vµng nh¹t vµ th−êng cã mÇu da hoÆc hång nh¹t, vïng mÐp kh«ng mÇu. Giät tiÕt n»m s©u trong khuÈn l¹c, cã mÇu s¸ng hoÆc mÇu r−îu vang ®á, mÆt tr¸i khuÈn l¹c cã mÇu da cam ®Õn mÇu tèi, th¹ch xung quanh khuÈn l¹c cã mÇu t−¬ng tù. CÊu tróc sinh bµo tö th−êng lµ d¹ng nh¸nh ®−îc t¹ nªn tõ sîi khÝ sinh. Cã metulae, thÓ b×nh hiÕm khi cã nh¸nh. Metulae cã kÝch th−íc 8 - 12µ x 2 - 3µ. ThÓ b×nh 8 - 10µ x 2µ. Bµo tö h×nh cÇu, gÇn cÇu 3,2 - 3,6µ, bÒ mÆt nh½n hoÆc h¬i xèp. Penicillium ochro – chloron: KhuÈn l¹c mäc nhanh trªn m«i tr−êng Czapek, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c 4,0 – 5,0 cm sau hai tuÇn ë nhiÖt ®é 250C, bÒ mÆt khuÈn l¹c xèp, lóc ®Çu tr¾ng sau cã mÇu hång nhÑ råi ®Õn mÇu da bß, mÆt tr¸i cã mÇu da bß ®Õn mÇu da. Chæi th−êng tËp trung ë vïng mÐp nhiÒu h¬n vïng trung t©m, kÝch th−íc thay ®æi, cã 2,3,4 metulae, gi÷a nh¸nh vµ metulae th−êng khã ph©n biÖt, kÝch th−íc 10 - 20µ x 2,0 - 2,5µ, bÒ mÆt r¸p. ThÓ b×nh chÆt nh−ng tÏ ë ®Ønh, cã kÝch th−íc 7,5 - 8,5µ x 2,0µ, ®Ønh thÓ b×nh hÑp. Bµo tö h×nh elip, mét ®Çu nhän cã kÝch th−íc 3,0 - 3,5µ x 2,0 - 2,5µ, nh½n hoÆc r¸p nhÑ. Penicillium oxalicum: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc réng, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c 3,5 - 5,0 cm sau hai tuÇn, bÒ mÆt khuÈn l¹c b»ng ph¼ng, cã d¹ng nhung víi nhiÒu bµo tö h×nh thµnh ë c¸c líp s©u, cã mµu xanh lôc l¬, khi giµ chuyÓn thµnh mµu x¸m ®Ëm , kh«ng cã giät tiÕt, mÆt tr¸i kh«ng mµu hoÆc cã thÓ mµu vµng. Chæi hai tÇng kh«ng ®èi xøng, hiÕm khi thÊy mét tÇng. Cã 2 - 3 metulae hoÆc metulae vµ nh¸nh ë cïng mét møc. Metulae cã kÝch th−íc 15 - 20µ x 3,3 - 3,8µ. ThÓ b×nh cã kÝch th−íc 9 - 15µ x 3 - 3,5µ víi ®Ønh thon nhän. Bµo tö h×nh elip, nh½n cã kÝch th−íc 4,5 - 6,5µ x 3 - 4µ. Penicillium pusillum: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc chËm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 1cm sau 12 ngµy nu«i cÊy, khuÈn l¹c cã mÇu x¸m xanh víi c¸c 32 sîi tr¾ng ®Õn tÝm ®á, máng vµ dai, mÆt tr¸i cã mÇu tÝm sÉm ®Õn tÝm n©u víi s¾c tè khuyÕch t¸n vµo m«i tr−êng. Chæi th−êng 1 tÇng, ®«i khi cã c¸c metulae trén lÉn víi c¸c thÓ b×nh. ThÓ b×nh h×nh trôc, cã kÝch th−íc 10 - 15 µ x 1,8 - 2,0. Bµo tö nh½n, lóc ®Çu h×nh trøng, sau h×nh cÇu hoÆc gÇn cÇu, kÝch th−íc 2,0 - 2,5µ. Penicillium roseo - purpureum: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc rÊt chËm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c 1,5 - 2cm sau hai tuÇn ë nhiÖt ®é 240C, khuÈn l¹c cã mÇu tr¾ng x¸m ®Õn mÇu da hoÆc hång nh¹t, sau cã mÇu lôc cña ®Ëu Hµ Lan. Giät tiÕt Ýt hoÆc kh«ng cã, mÇu hång ®Õn mÇu tÝm ®á. MÆt tr¸i khuÈn l¹c cã mÇu da cam ®á víi m«i tr−êng th¹ch xung quanh cã mÇu t−¬ng tù nh−ng nh¹t h¬n. Chæi mét tÇng. ThÓ b×nh cã kÝch th−íc 6 - 7µ x 1,5 - 2,0µ. Bµo tö h×nh cÇu, gÇn cÇu, kÝch th−íc 2,0 - 2,5µ, bÒ mÆt r¸p nhÑ. Penicillium steckii: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng Czapek mäc kh¸ chËm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c ®¹t 2cm sau hai tuÇn ë 250C. MÆt khuÈn l¹c d¹ng nhung hoÆc sîi nhÑ,b»ng ph¼ng hoÆc cã r·nh, mÐp khuÈn l¹c cã mÇu tr¾ng, mÇu xanh lôc, mÇu x¸m ®Ëm, cã nhiÒu bµo tö. Chæi 2 tÇng, cã 3 - 5 metulae, kÝch th−íc metulae 12 - 15µ x 2,8 - 3,0µ. ThÓ b×nh 8,0 - 10µ x 1,8 - 2,2µ. Bµo tö h×nh cÇu, gÇn cÇu, nhá 2,0 - 2,5µ, bÒ mÆt nh½n hoÆc r¸p nhÑ. - C¸c loµi thuéc chi Aspergillus Aspergillus aculeatus: KhuÈn l¹c mÇu n©u ®en, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 5,5cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy trªn m«i tr−êng Czapek ë 250C. Kh«ngsinh giät tiÕt. S¾c tè hoµ tan mµu vµng nh¹t. MÆt sau khuÈn l¹c tõ kh«ng mÇu ®Õn mÇu vµng nh¹t. §Çu cuèng sinh bµo tö h×nh cÇu hoÆc gÇn cÇu, kÝch th−íc 35 - 100µ. ThÓ b×nh 6,0 - 10,0µ x 3,75µ. Bµo tö h×nh cÇu, gÇn cÇu, trøng, cã gai, kÝch th−íc 3,5 - 5,0µ. Aspergillus arenarius: KhuÈn l¹c mÇu lôc vµng xÉm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 1,0cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy trªn m«i tr−êng Czapek ë 250C. Giät tiÕt Ýt. MÆt sau khuÈn l¹c cã mÇu vµng n©u xÉm. §Çu cuèng sinh bµo tö kiÓu xo¾n h×nh th×a, kÝch th−íc 7 - 11µ. Metulae cã kÝch th−íc 6 - 10µ x 3,3 - 4,4µ. ThÓ b×nh cã kÝch th−íc 5,0 - 6,5µ x 2,0 - 2,5µ.Bµo tö cÇu, gÇn cÇu, kÝch th−íc 2,2 - 2,8µ , bÒ mÆt nh½n, v¸ch dÇy. Aspergillus asperescens: KhuÈn l¹c mÇu vµng, lôc n©u sÉm, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 2,5cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy trªn m«i tr−êng Czapek ë 250C. Giät tiÕt nhiÒu, giät nhá, mÇu s¸ng ®Õn vµng. S¾c tè hoµ tan tõ kh«ng mÇu ®Õn mÇu vµng nh¹t. MÆt sau khuÈn l¹c tõ mÇu vµng ®Õn mÇu da cam. §Çu cuèng sinh bµo tö cã h×nh b¸n cÇu ®Õn cÇu, kÝch th−íc 9 - 15µ. Metulae cã kÝch th−íc 6 - 9µ x 3 -3,5µ. ThÓ b×nh cã kÝch th−íc 7,5 - 9µ x3 - 3,5µ. Bµo tö h×nh elip ®Õn h×nh cÇu, bÒ mÆt nh½n ®Õn r¸p, kÝch th−íc 4 - 6µ x 3,5 - 4,5µ. Aspergillus fumigatus: KhuÈn l¹c mÇu lôc x¸m, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 4,5cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy trªn m«i tr−êng Czapek ë 250C. Kh«ng sinh giät tiÕt. 33 Kh«ng sinh s¾c tè hoµ tan. MÆt sau khuÈn l¹c kh«ng mÇu ®Õn mÇu vµng. §Çu cuèng sinh bµo tö trÇn cã h×nh b×nh, kÝch th−íc 20 - 30µ. ThÓ b×nh cã kÝch th−íc 6 - 8µ x 2 - 3µ. Bµo tö h×nh cÇu, h¬i cÇu, bÒ mÆt h¬i r¸p, kÝch th−íc 2 - 3,5µ. Aspergillus niger: KhuÈn l¹c mÇu n©u tèi, n©u ®en, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 4,8cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy trªn m«i tr−êng Czapek ë 250C. Kh«ng sinh giät tiÕt, kh«ng tiÕt s¾c tè hoµ tan. MÆt sau khuÈn l¹c cã mÇu vµng ngµ. §Çu cuèng sinh bµo tö h×nh cÇu, kÝch th−íc 16 - 80µ. Metulae 5,6 - 58µ x 3,8 - 13µ. ThÓ b×nh 3,6 - 14,3µ x 2,4 - 5,2µ. Bµo tö cÇu, gÇn cÇu, bÒ mÆt gai r¸p, kÝch th−íc 3,2 - 4,8µ. Aspergillus oyzae: KhuÈn l¹c mÇu n©u vµng, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 5,5cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy trªn m«i tr−êng Czapek ë 250C. Kh«ng sinh giät tiÕt, kh«ng tiÕt s¾c tè hoµ tan, mÆt sau khuÈn l¹c kh«ng mµu. §Çu cuèng sinh boµ tö gÇn cÇu, kÝch th−íc 40 - 75µ. Metulae 8,0 - 12,0µ x 4,0 - 5,0µ. ThÓ b×nh 8,0 - 10,0µ x 3,0 - 3,5µ. Bµo tö h×nh elip, cÇu, hoÆc gÇn cÇu, kÝch th−íc 4,5 - 10,0µ. Aspergillus restrictus: KhuÈn l¹c mÇu lôc, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 1,0cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy trªn m«i tr−êng Czapek ë 250C. Kh«ng sinh giät tiÕt. Kh«ng h×nh thµnh s¾c tè hoµ tan. MÆt sau khuÈn l¹c cã mÇu lôc nh¹t hoÆc lôc tèi. §Çu cuèng sinh bµo tö cã h×nh b×nh, b¸n cÇu, kÝch th−íc 6 - 12µ. ThÓ b×nh cã kÝch th−íc 5,5 - 10µ x 2 - 3,3µ. Bµo tö h×nh trô, elip hay h×nh qu¶ lª, bÒ mÆt r¸p, kÝch th−íc 4 - 5µ x 3 - 3,5µ - 6 x 4µ. Aspergillus sydowi: KhuÈn l¹c mÇu lôc xanh, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 4,0cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy trªn m«i tr−êng Czapek ë 250C. Giät tiÕt nhiÒu, cã mÇu r−îu vang ®á. Kh«ng sinh s¾c tè hoµ tan. MÆt sau khuÈn l¹c cã mµu ®á r−îu vang. §Çu cuèng sinh bµo tö trÇn cã h×nh gÇn cÇu, kÝch th−íc 15 - 20µ. Metulae cã kÝch th−íc 6 - 7µ x 2 - 3µ. ThÓ b×nh cã kÝch th−íc 7 - 10µ x 2 - 3µ. Bµo tö cã h×nh cÇu, gÇn cÇu, bÒ mÆt r¸p, kÝch th−íc 2,5 - 3,5µ. Aspergillus zonatus: KhuÈn l¹c mÇu n©u vµng, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 6,5cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy trªn m«i tr−êng Czapek ë 250C. Kh«ng sinh giät tiÕt. MÆt sau khuÈn l¹c cã mÇu n©u nh¹t. §Çu cuèng sinh bµo tö cã h×nh cÇu hoÆc b¸n cÇu, kÝch th−íc 20 - 40µ. Metulae cã kÝch th−íc 6,5 - 8,0µ x 2,5 - 3,0µ. ThÓ b×nh 7,0 - 9,0 - 13,0µ x 2,6µ. Bµo tö h×nh oval, kÝch th−íc 2,8 - 3,4µ x 2,2 - 2,8µ. - C¸c loµi thuéc chi Cuvularia Cuvularia brachyspora: KhuÈn l¹c dÇy, mµu n©u ®en hoÆc n©u s¸ng, bÒ mÆt khuÈn l¹c d¹ng nØ hoÆc ®«i khi xèp. Sîi nÊm gÇn nh− trong suèt hoÆc n©u, nh½n. H¹ch nÊm ®en, h×nh trô. Cuèng sinh bµo tö trÇn, ®¬n ®éc hoÆc tõng nhãm, th¼ng hoÆc khóc khuû, cã mÇu n©u, gÇn ®Ønh nh¹t h¬n. Bµo tö sinh ra t¹o thµnh côm ë ®Ønh cuèng, th−êng h¬i cong, cã h×nh elip hoÆc h×nh thoi trßn nh−ng th−êng kh«ng ®èi xøng, 3 v¸ch ng¨n, v¸ch gi÷a dµy h¬n, tèi h¬n, kÝch th−íc 19 - 26 x 10 - 14µ. 34 Cuvularia eragrostidis: KhuÈn l¹c ®en, dÇy, sîi nÊm mÇu n©u ®Õn mÇu nh¹t. H¹ch nÊm mÇu ®en, h×nh trô. Cuèng sinh bµo tö mäc ®¬n ®éc hoÆc trong nhãm ë tËn cïng hay ë bªn c¹nh sîi nÊm, d¹ng th¼ng, hoÆc khóc khuû. Bµo tö h×nh elip, th−êng cã ba v¸ch ng¨n, v¸ch gi÷a ë gi÷a bµo tö, th−êng dµi, ®èi xøng, kÝch th−íc 22 - 33µ x 10 -18µ hoÆc cã thÓ lªn tíi 18 - 37µ x 11 -20µ. Cuvularia pallescens: KhuÈn l¹c kh«ng chÆt, mÇu n©u, n©u x¸m nh− tãc. Sîi nÊm ch×m, ph©n nh¸nh, ng¨n v¸ch, cã mÇu n©u nh¹t, nh½n. H¹ch nÊm kh«ng cã. Gi¸ bµo tö trÇn ®¬n ®éc hoÆc thµnh nhãm, ®¬n gi¶n hoÆc ph©n nh¸nh, th¼ng hoÆc cong, phång ë ®Ønh. Bµo tö th¼ng hoÆc cong nhÑ, cã 3 v¸ch ng¨n ngang, h×nh elip 21 - 32µ x 8 - 11µ. - Mét sè loµi thuéc c¸c chi kh¸c Fusarium fusarioides: KhuÈn l¹c mÇu tr¾ng sau trë thµnh mÇu ®á ®Õn hång, tèc ®é ph¸t triÓn 3 - 5 cm sau hai tuÇn, khuÈn l¹c kh«. KhuÈn l¹c trë nªn tèi mÇu h¬n sau 10 - 14 ngµy víi sù víi sù h×nh thµnh cña c¸c bµo tö ¸o cã mÇu n©u. C¸c bµo tö nhá ®−îc h×nh thµnh tõ c¸c tÕ bµo sinh bµo tö trÇn h−íng ngän, h×nh chuú hay h×nh chuú ng−îc. Bµo tö nhá, kh«, h×nh qu¶ lª ®Õn chuú víi ®Ønh trßn, th−êng mét v¸ch ng¨n, kÝch th−íc 13 - 15µ x 3 - 4,5µ. C¸c bµo tö lín h×nh thµnh tõ c¸c thÓ b×nh tõ cuèng sinh bµo tö trªn mÆt th¹ch, h×nh thïng. Bµo tö lín h×nh thoi, ®Ønh nhän ®Õn trßn, cã 4 - 6 v¸ch ng¨n, kÝch th−íc 40 - 55 x 5 - 6µ. Emericellopsis terricola: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng OA cã mÇu hång, Èm −ít, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c tõ 4 - 7cm sau 2 tuÇn ë nhiÖt ®é 240C. Bµo tö tói h×nh elip, cã kÝch th−íc 6,3 - 8,5µ x 4,1 - 5µ. Bµo tö trÇn h×nh elip, cã kÝch th−íc 4,7 - 8,0µ x 2,1 - 3,2µ. Cladosporium nigrellum: KhuÈn l¹c −ít, mÇu n©u vµng sÉm ®Õn n©u ®en, d¹ng nhung. Cuèng sinh bµo tö trÇn, khóc khuû, mÇu n©u ®á, gÇn ®Ønh nh¹t, kÝch th−íc 250µ x 5 - 9µ. Bµo tö ®¬n gi¶n hoÆc tõng chuçi ph©n nh¸nh, cã h×nh trô, h×nh elÝp, h×nh thoi hoÆc h×nh h¹t chanh, cã tõ 0 - 3 v¸ch ng¨n, nh½n, kÝch th−íc 5 - 15µ x 4 - 7µ. Memnoniella echinata: KhuÈn l¹c cã mÇu ®en, d¹ng h¹t, mÆt tr¸i mÇu vµng ®Õn n©u x¸m. Gi¸ bµo tö trÇn cã kÝch th−íc 70 - 90µ x 3 -5µ, lóc ®Çu trong suèt, sau mÇu vµng lôc, ®«i khi r¸p. ThÓ b×nh h×nh trøng ng−îc ®Õn elip, mÇu vµng lôc nh¹t, cã kÝch th−íc 7 - 10µ x 3 - 4µ. Bµo tö thµnh chuçi, h×nh cÇu h¬i khuyÕt, ë d−íi bµo tö lóc ®Çu nh½n vÒ sau r¸p, cã mÇu x¸m vµng lôc tèi, kÝch th−íc 3 - 6µ. Cercospora gerberae: KhuÈn l¹c sinh s¶n l−ìng tÝnh. Gi¸ bµo tö trÇn trong bã gi¸, cã kÝch th−íc 70 - 170µ x 4 - 5µ. Bµo tö trong suèt, cã 8 - 30 v¸ch ng¨n, kÝch th−íc 80 - 380µ x 3 - 4µ. Choanephora trispora: Sporangia vµ Sporangiola (nang sinh bµo tö) sinh ra riªng rÏ trªn gi¸ sinh bµo tö trÇn. Sporangia h×nh cÇu, cã lâi, sinh ra ë ®Çu gi¸ bµo tö 35 ®¬n gi¶n, khi chÝn vá nang bµo tö nøt ®«i. Gi¸ bµo tö trÇn kh«ng cã cæ, bµo tö trÇn mÇu tèi, cã v¹ch víi c¸c sîi. Sporangiola cã Ýt bµo tö, h×nh elip, kh«ng cã lâi, sinh ra trªn ®Ønh bäng cña c¸c gi¸ bµo tö trÇn ph©n nh¸nh. Bµo tö trÇn nh½n hoÆc cã v¹ch. DÞ t¶n, bµo tö tiÕp hîp sinh ra gi÷a c¸c d©y treo. Myrothecium verrucaria: KhuÈn l¹c trªn m«i tr−êng th¹ch khoai t©y víi hÖ sîi nÊm xèp b«ng vµ c¸c khèi bµo tö trÇn trªn ®Öm gi¸ mÇu lôc ®en hoÆc ®en. Sîi nÊm nh½n, kh«ng mÇu, kÝch th−íc 1,5 - 3µ. §Öm nÊm th−êng chØ cã mét líp máng. Gi¸ bµo tö trÇn t¹o thµnh côm trong ®Öm gi¸ hoÆc thµnh côm nhá, ng¨n v¸ch kh«ng mÇu, cã 2 - 4 nh¸nh ë ®Ønh gi¸ bµo tö trÇn hoÆc ®«i khi cã v¸ch ngang d−íi ®Ønh, ph©n nh¸nh 2 ®Õn 3 lÇn, kÝch th−íc 2 - 3µ x 12 - 30µ. ThÓ b×nh thµnh côm 3 - 6 c¸i trªn ®Ønh c¸c nh¸nh tËn cïng h×nh trô trßn ®Çu, ®«i khi gÇn h×nh chuú, kh«ng mÇu, mÇu tèi ë xung quanh lç ®Ønh, kÝch th−íc 1,5 - 2,5µ x 10 - 15µ. Bµo tö trÇn h×nh elip, kh«ng ng¨n v¸ch, nh½n, mét ®Çu nhän, mét ®Çu bÑt, kÝch th−íc 2 - 3,5µ x 6 - 8µ, t¹o thµnh khèi mÇu ®en. C¸c sîi nÊm ë d×a ®Öm nÊm ph©n nh¸nh, cong, cã mét nèt sÇn. Eurotium chevalieri: KhuÈn l¹c lôc s¸ng hoÆc vµng n©u, ®−êng kÝnh khuÈn l¹c kho¶ng 2,5cm sau 2 tuÇn nu«i cÊy trªn m«i tr−êng Czapek ë 250C. MÆt sau khuÈn l¹c mÇu ®á da cam ®Õn n©u. §Çu cuèng sinh bµo tö h×nh cÇu, kÝch th−íc 25 - 35µ. ThÓ b×nh 5,0 - 7,0µ x 3,0 - 3,5µ. Bµo tö trÇn h×nh oval ®Õn elip, bÒ mÆt cã gai. Bµo tö tói h×nh h¹t ®Ëu, kÝch th−íc 4,6 - 5,0µ x 3,4 -3,8µ, bÒ mÆt r¸p, 2 gê xÝch ®¹o máng, uèn cong. III.1.4. KÕt luËn III.1.4.1. 117 chñng nÊm mèc ®· ®−îc ph©n lËp tõ kh«ng khÝ, trªn bÒ mÆt nguyªn liÖu, trªn bÒ mÆt gi¸ ®Ó nguyªn liÖu, trªn bÒ mÆt thiÕt bÞ, trªn c¸c s¶n phÈm giÇy v¶i, giÇy da t¹i kho nguyªn liÖu, ph©n x−ëng pha c¾t, ph©n x−ëng may, trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt giµy v¶i, trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt giÇy da, t¹i phßng l−u kho ë c«ng ty giÇy da Hµ Néi. Dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i khuÈn l¹c, ®Æc ®iÓm nu«i cÊy trªn c¸c m«i tr−êng, h×nh th¸i cuèng sinh bµo tö vµ h×nh d¹ng bµo tö, 108 chñng ®· x¸c ®Þnh ®−îc tªn loµi vµ chi. Sè cßn l¹i kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc do cã c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c víi c¸c loµi ®· m« t¶. III.1.4.2. Trong kh«ng khÝ t¹i c¸c ph©n x−ëng cã hçn hîp c¸c lo¹i bµo tö cña c¸c loµi nÊm mèc kh¸c nhau tËp trung chñ yÕu vµo 3 chi: Aspergillus, Penicillium, Curvularia. III.1.4.3. Trªn bÒ mÆt nguyªn liÖu cã c¸c loµi nÊm mèc tËp trung chñ yÕu vµo 2 chi: Aspergillus, Penicillium. III.1.4.4. C¸c s¶n phÈm giÇy v¶i th−êng nhiÔm c¸c loµi nÊm mèc thuéc chiAspergillus. 36 III.1.4.5. C¸c s¶n phÈm giÇy da th−êng nhiÔm c¸c loµi nÊm mèc thuéc chi Penicillium. III.1.4.6. T×nh h×nh « nhiÔm nÊm rÊt nÆng nÒ ë tÊt c¶ c¸c kh©u s¶n xuÊt, l−u kho, trong kh«ng khÝ còng nh− trªn nguyªn liÖu vµ m¸y mãc nhiÔm. §ã lµ nguyªn nh©n nhiÔm nÊm mèc trªn s¶n phÈm. III.2. Các hoá chất sử dụng và công nghệ liên quan III.2.1. Tổng quan VÊn ®Ò chèng mèc cho c¸c s¶n phÈm ngµnh da-giÇy tõ l©u ®· ®−îc c¸c n−íc cã nÒn c«ng nghiÖp da-giÇy ph¸t triÓn hÕt søc quan t©m, cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh ®−îc nghiªn cøu ng¨n chÆn sù ph¸ ho¹i cña nÊm mèc ®èi víi c¸c s¶n phÈm ngµnh da-giÇy. ViÖc dïng ho¸ chÊt, c¸c ph−¬ng ph¸p sinh häc, c¸c biÖn ph¸p vËt lý phô trî nh− dông cô sÊy, phô tÈm ho¸ chÊt, m¸y lµm l¹nh, m¸y chiÕu tia tö ngo¹i ®Ó diÖt khuÈn ®· vµ ®ang ®−îc ¸p dông nh− lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®Ó ng¨n chÆn sù ph¸ ho¹i cña nÊm mèc. Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Ó chÊng sù ph¸ ho¹i cña nÊm mèc, nh− dïng ho¸ chÊt b»ng viÖc phèi hîp gi÷a c¸c chÊt phenol vµ azole hoÆc hîp chÊt morpholine ®Ó b¶o vÖ da t−¬i vµ da thµnh phÈm, chèng ®−îc sù ph¸ ho¹i cña vi khuÈn khi l−u tr÷ vµ b¶o qu¶n da t−¬i còng nh− da thµnh phÈm trong mét thêi gian dµi. §iÓm −u thÕ cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ ®· ph¸t hiÖn ra c¸c hîp chÊt azole nh− benzimidazole, imidazole, triazole vµ dÉn xuÊt cña morpholine khi dïng phèi hîp víi c¸c hîp chÊt phenol b¶o qu¶n tèt da t−¬i vµ da thµnh phÈm trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l−u kho. ChØ cÇn dïng tèi thiÓu mét chÊt triazole hoÆc benzimidazole hoÆc imidazole hoÆc dÉn xuÊt cña morpholine phèi hîp víi hîp chÊt phenol còng ®ñ ®Ó b¶o vÖ da t−¬i vµ da thµnh phÈm trong s¶n xuÊt vµ l−u kho. Ph−¬ng ph¸p dïng c¸c ho¸ chÊt ®Ó tiªu diÖt nÊm mèc b»ng c¸ch sö dông hçn hîp 2-(thiocianometylthio) benzothiazole (TCMTB) vµ 3-iodo-2-propynyl-N- butylcarbamate (IPBC) víi mét sè phô gia nh− polyoxyetylene triglyceride, polyalkylene glycol ether, xanthan gum vµ dipropylene glycol d−íi d¹ng s÷a lµm thuèc diÖt nÊm. Hçn hîp ®−îc thªm mét mol polyoxyetylene triglyceride ®Ó trén IPBC vµ TCMTB sau ®ã thªm dung dÞch chøa xanthan gum trong dipropylene glycol. Thµnh phÇn hçn hîp nµy rÊt phï hîp cho viÖc b¶o qu¶n trong c«ng ®o¹n thuéc xanh còng nh− trong c«ng ®o¹n thuéc da. Ph−¬ng ph¸p nµy còng nãi lªn r»ng thµnh phÇn c¸c ho¸ chÊt trªn ®Æc biÖt h÷u hiÖu trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt da thuéc, ngoµi ra cßn thÓ ¸p dông trong s¬n n−íc, keo n−íc vµ cã thÓ nãi r»ng hçn hîp nµy diÖt mèc còng rÊt hiÖu qu¶ ®èi víi mét sè lÜnh vùc kh¸c nh− ng¨n chÆn sù ph¸ ho¹i cña nÊm mèc trªn c¸c lo¹i nguyªn vËt liÖu vµ thµnh phÈm lµ v¶i sîi, keo d¸n vµ mü phÈm. C¸c c«ng nghÖ chèng mèc øng dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, l−u kho vµ l−u th«ng c¸c lo¹i giÇy v¶i, giÇy da b»ng ph−¬ng ph¸p sinh ho¸ häc b»ng c¸ch sö dông c¸c 37 hîp chÊt polyme siloxane vµ silane nh− trialkoxysilane ®Ó b¶o qu¶n c¸c nguyªn vËt liÖu v« c¬, h÷u c¬ b»ng c¸ch tÈm vµo c¸c nguyªn vËt liÖu nµy víi c¸c chÊt trªn trong c«ng ®o¹n hoµn tÊt ®Ó cã mét tÝnh chÊt ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n nguyªn vËt liÖu chèng l¹i sù t¸c ®éng cña m«i tr−êng, ®©y lµ biÖn ph¸p sinh th¸i nh»m c¸ch ly nguyªn vËt liÖu víi bµo tö nÊm vµ ®é Èm trong m«i tr−êng cã thÓ ¸p dông trong phÇn hoµn thiÖn khi s¶n xuÊt giÇy da, nh−ng c¸c thiÕt bÞ ng©m tÈm cã cÊu t¹o ra sao th× ch−a thÊy c¸c t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn; hoÆc lµ ph−¬ng ph¸p phun sÊy vµ c¸c biÖn ph¸p c« lËp h¬i dung m«i bay ra m«i tr−êng khi phun th× ch−a thÊy ®Ò tµi nªu ra. Ph−¬ng ph¸p sö dông ho¸ chÊt ®−îc sö dông trong b¶o qu¶n da nguyªn liÖu còng ®· ®−îc ViÖn nghiªn cøu Da giÇy nghiªn cøu n¨m 1977, nh−ng chØ ¸p dông ®Ó chèng c¸c vi khuÈn th©m nhËp vµo da t−¬i nguyªn liÖu, ch−a quan t©m ®Õn c«ng nghÖ chèng mèc da thµnh phÈm vµ l−u kho ngay trong c¸c c«ng ®o¹n thuéc III.2.2. Ho¸ chÊt diÖt nÊm mèc III.2.2.1. O-phenylphenol(OPP) vµ muèi kim lo¹i kiÒm Na-OPP OPP hoÆc muèi kim lo¹i kiÒm cña nã (Na-OPP) ë d¹ng chÊt khö trïng kÕt hîp víi an®ªhit vµ nit¬ ®Ó kh¸ng khuÈn, cã thÓ dïng ®Ó pha vµo c¸c dung dÞch n−íc nh−: keo n−íc, chÊt ph©n t¸n keo, dung dÞch ®Ëm ®Æc, c¸c lo¹i chÊt phô gia, dung dÞch huyÒn phï, dung dÞch mµu, men gèm sø, xi giÇy, s¸p nhò t−¬ng…ë ®©y chØ quan t©m ®Õn c«ng dông ngµnh c«ng nghiÖp Da-giÇy. §Æc tÝnh ho¸ häc cña OPP 1. Thµnh phÇn: 2-phenyphenol, ortho-phenylphenol 2. §Æc ®iÓm: d¹ng vÈy, kh«ng mµu, cã mïi nhÑ cña phenol. HoÆc d¹ng tinh thÓ, mµu h¬i vµng 3. Hµm l−îng TK: 99.5% min 4. §iÓm ch¶y: 560C min 5. Träng l−îng riªng: 1.26 g/cm3(ë 200C) 6. Träng l−îng(flakes):650kg/m3 7. Ap suÊt h¬i: ~0.0007 mbar (ë 200C); 1mbar (ë 1000C) 8. §iÓm s«i: ~2860C (ë 1013mbar) 9. §iÓm flash: ~1380C (DIN 51758) 10. §é tan - Trong n−íc: 0.2g/l - Etylic: 5900g/l - Isopropanol: 3300g/l - NaOH 10%: 500g/l 11. PH: ~7(dung dÞch n−íc 0.01%) 12. §é bÒn: bÒn ë PH 1-14 38 13. Thêi h¹n sö dông: 2 n¨m trong ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n tèt §Æc tÝnh ho¸ häc cña Na-OPP 1. Thµnh phÇn: Natri-2-phenyphenolate 2. §Æc ®iÓm: d¹ng vÈy, mµu h¬i vµng, lµ muèi ngËm n−íc 3. Hµm l−îng TK: 99.5% min C12H9NaO.4H2O (Na-OPP.4H2O) 4. Träng l−îng(flakes):400-450kg/m3 5. §é tan - Trong n−íc: 1200g/l - Isopropanol: 1500g/l - Etylic: 2000g/l 6. pH: ~11.1-11.8(dung dÞch n−íc 2 %) 7. §é bÒn: kh«ng qu¸ PH=14 8. Thêi h¹n sö dông: 2 n¨m trong ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n tèt C¸ch sö dông OPP vµ Na-OPP C¸c s¶n phÈm kh«ng chøa halogen nh− OPP vµ Na-OPP ®Æc biÖt cã t¸c dông tiªu diÖt c¸c lo¹i vi khuÈn, nÊm men, nÊm mèc (xem b¶ng 1) Tr−íc khi sö dông OPP vµ Na-OPP, cÇn ph¶i hoµ tan hoÆc trong dung dÞch xót chøa mét chót alcohol (nh− glycol), hoÆc hçn hîp n−íc/alcohol. §Ó pha ®−îc dung dÞch 30% trong dung dÞch xót cÇn 1kg OPP hoµ tan trong 1.85l n−íc vµ 0.5kg xót 50%. Kh«ng cÇn ph¶i pha s½n dung dÞch nµy v× nã sÏ chuyÓn dÇn thµnh dung dÞch nh− Na-OPP, ®−¬ng nhiªn nã dÔ dµng tan trong n−íc. Trong c¸c dung dÞch n−íc cã pH<9, ®é tan cña OPP lµ rÊt nhá nÕu nh− muèn cã mét dung dÞch OPP ®Ëm ®Æc ®Ó b¶o qu¶n tèt nhÊt da nguyªn liÖu th× rÊt khã, ®iÒu ®ã còng ®óng víi Na-OPP. ThËy vËy, nÕu pH<9, dung dÞch Na-OPP sÏ gi¶i phãng ra OPP, tr−êng hîp nµy nãi lªn r»ng, Chlorocresol(CMC) hoÆc muèi natri- chlorophenolate, ®−îc dïng hoÆc riªng hoÆc phèi hîp víi OPP, Na-OPP, hoÆc cã thÓ phèi hîp víi mét sè chÊt ho¹t ho¸ kh¸c th× hiÖu qu¶ diÖt mèc míi tèt. OPP vµ Na-OPP cã sù bÒn nhiÖt cao, tuy nhiªn sù gi¶i phãng c¸c phÇn tö phenol tù do trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh− sÊy keo… lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái, c¸c ph©n tö phenol ho¹t tÝnh rÊt dÔ bay h¬i. NÕu nh− pH cña dung dÞch>9, sÏ gi¶m sù phãng thÝch c¸c phÇn tö phenol. OPP vµ Na-OPP còng cã thÓ kÕt hîp víi nhau trong c¸c s¶n phÈm r¾n nh−: keo bét, mùc in còng nh− ë c¸c s¶n phÈm chau chuèt. OPP, Na-OPP còng cã trén vµ nghiÒn lÉn víi bét ®Ó cho vµo c¸c s¶n phÈm r¾n. T¸c dông cña OPP vµ Na-OPP trªn c¸c lo¹i nÊm mèc 39 Bảng 11. Nång ®é nhá nhÊt (mg/l) chèng ®−îc c¸c lo¹i nÊm mèc cña OPP, Na-OPP (trong m«i tr−êng agar-agar) Vi khuÈn Aeromonas punctata 200 Leuconnostoc 100-200 Bacillus mycoides 100-300 Proteus mirabilis 200 Bacillus subtilis 100-200 Pseudomonas aeruginosa 1500 Desulfovibrio desulfuricans 50 Pseudomonas flourescens 1000 Enterobacter aerogenes 200 Staphylococus aureus 200-300 Escherichia coli 200 NÊm men Candida albicans 200 Saccharomyces bailii 100 Candida krusei 200 Torula rubra 100 Rhodotorula mucilaginosa 100 Torulautilis 100-200 Saccharomyces cerevisiae 200 NÊm mèc Alternaria tenuis 100-200 Mucor racemosus 200 Aspergillus flavus 100 Penicilium brevicaule 35 Aspergillus niger 50-100 Penicilium citrinum 35 Aspergillus terrues 200 Penicilium digitatum 35 Aspergillus ustus 150 Penicilium funiculosum 75 Aureobasidium pullulans 35 Penicilium glaucum 50 Cephaloascus fragrans 200 Penicilium italicum 85 Cephaloascus pilifera 100 Phanerochaete sanguinea 100 Ceratomium globosum 50-100 Phialophora fastigiata 200 Cladosporium herbarum 60 Coriolus versicolor 65 Cladosporium sphaerospermum 40 Rhizopus stolonifer 200 Gliocladium virens 200 Stereum sanguinolentum 100 Lentinus tigrinus 100 Trichloderma viride 75 Trichlophyton mentagrophytes 50 Nh÷ng l−u ý ®èi víi c¸c s¶n phÈm OPP, Na-OPP OPP vµ Na-OPP lµ c¸c s¶n phÈm ë d¹ng r¾n, ph¶i tr¸nh tiÕp xóc víi da. CÈn thËn khi vËn chuyÓn, sö dông, tr¸nh hÝt ph¶i bôi cña chóng. Cã thÓ tham kh¶o nh−u l−u ý trªn nh·n bao b×, vµ c«ng nh©n ph¶i ®eo ®Çy ®ñ b¶o hé lao ®éng nh− quÇn ¸o, g¨ng tay, khÈu trang…nÕu bÞ d©y vµo da, ph¶i röa ngay chç da ®ã b»ng xµ phßng vµ xèi thËt nhiÒu n−íc, nÕu bÞ b¾n vµo m¾t, th× ph¶i röa s¹ch b»ng n−íc, nÕu kh«ng khái th× ph¶i ®Õn b¸c sÜ ngay, quÇn ¸o nhiÔm bÈn ph¶i bá ra ngay. 40 §éc tÝnh cña OPP vµ Na-OPP ®−îc thö nghiÖm trªn chuét §éc cÊp tÝnh OPP Na-OPP LD50 uèng 2980mg/kg chuét 1720mg/kg chuét III.2.2.2. P-chloro-m-cresol(CMC) vµ muèi kim lo¹i kiÒm Na-CMC CMC vµ Na-CMC dïng ®Ó b¶o qu¶n c¸c dung dÞch ®Ëm ®Æc nh− dung dÞch keo, cho c¸c chÊt phô gia, dïng cho c«ng nghiÖp v¶i sîi, da giÇy… §Æc tÝnh ho¸ häc cña CMC 1. Thµnh phÇn: 3-methyl-4-chlorophenol, p-chloro-m-cresol 2. §Æc ®iÓm: d¹ng viªn nhá, mµu tr¾ng, cã mïi nhÑ 3. Hµm l−îng TK: 99.8% min 4. §iÓm ch¶y: 63-650C min 5. Träng l−îng riªng: 1.37 g/cm3(ë 200C) 6. Träng l−îng(pellet):630kg/m3 7. ¸p suÊt h¬i: ~0.08 mbar (ë 200C); 7mbar (ë 1000C) 8. §iÓm s«i: ~2390C 9. §iÓm flash: ~1180C (DIN 51758) 10. NhiÖt ®é ch¸y: ~5900C (DIN 51794) 11. §é tan: - Trong n−íc: ~4g/l - Etylic: ~500g/l - T«luen: ~300g/l - NaOH 10%: ~320g/l 12. pH: ~6.5(dung dÞch n−íc 0.1%) 13. §é bÒn: bÒn ë PH 1-14 14. Thêi h¹n sö dông: 1 n¨m trong ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n tèt §Æc tÝnh ho¸ häc cña Na-CMC 1. Thµnh phÇn: 3-methyl-4-chlorophenolate natri 2. §Æc ®iÓm: d¹ng vÈy, mµu tr¾ng nh¹t, chøa tinh thÓ n−íc 3. Hµm l−îng TK: 71% min 4. Träng l−îng riªng: 1.36 g/cm3(ë 200C) 5. Träng l−îng(pellet):700kg/m3 6. NhiÖt ®é ch¸y: >2500C (DIN 51794) 7. §é tan: - Trong n−íc: ~580g/l - Etylic: ~2000g/l - Isopropanol: ~450g/l 8. pH: ~10.5-11.5(dung dÞch n−íc 0.1%) 9. §é bÒn: kh«ng qu¸ pH=14 10. Thêi h¹n sö dông: 2 n¨m trong ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n tèt 41 C¸ch sö dông CMC vµ CMC-Na CMC vµ CMC-Na chèng ®−îc sù ph¸ ho¹i cña nhiÒu chñng kh¸c nhau nh− vi khuÈn gram(+) vµ gram(-), nÊm mèc(sîi), nÊm men(xem b¶ng 3). §Æc biÖt chèng thèi r÷a do vi khuÈn, v× vËy rÊt thÝch hîp cho c¸c s¶n phÈm da t−¬i, da thuéc…§é bÒn nhiÖt vµ ®é bÒn ho¸ häc tèt gióp CMC vµ CMC-Na cã thÓ dïng kÕt hîp víi nhau trong c¸c s¶n phÈm ®ßi hái ph¶i tr¶i qua nhiÒu c«ng ®o¹n trong quy tr×nh s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, cã thÓ gi¶i phãng ra mét sè ho¹t chÊt tù do nh− ë trong keo bét lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái, vÝ dô: cã thÓ gi¶i phãng ra h¬i phenol. S¶n phÈm CMC vµ CMC-Na Ýt ®éc, chèng thèi r÷a tèt ë nång ®é ch−a tíi liÒu g©y chÕt ®èi víi chuét. Bảng 12. Nång ®é nhá nhÊt (mg/l) cña CMC vµ CMC-Na chèng ®−îc nÊm mèc. Vi khuÈn Aeromonas punctata 200 Leuconnostoc 200 Bacillus mycoides 100-300 Proteus mirabilis 500 Bacillus subtilis 150 Pseudomonas aeruginosa 500-800 Desulfovibrio desulfuricans 35 Pseudomonas flourescens 500 Enterobacter aerogenes 200 Staphylococus aureus MRSA 200 Escherichia coli 200-250 Listeria monocytogenes DSM 20600 100-200 Escherichiacoli EHEC DSM 8759 200 Staphylococus aureus MRSA DSM 2569 100-200 Legionella preumophila ATCC 33152 100-200 Mycrobacterium trrae DSM 43277 100 NÊm men Candida albicans 200 Saccharomyces bailii 200 Candida krusei 200 Rhodotorula rubra 100 Rhodotorula mucilaginosa 100 Torula utilis 200 Saccharomyces cerevisiae 200 NÊm mèc Alternaria tenuis 75-100 Chaetomium globosum 75-100 Aspergillus flavus 100 Microsporum canis CBS 38564 10-100 Aspergillus niger 100 Mucor racemosus 200 Aspergillus terrues 200 Penicilium brevicaule 100-200 Aspergillus ustus 150 Rhizopus stolonifier 200 35 Trichlophyton mentagrophytes 50-100 42 CMC tan rÊt tèt khi pha b»ng alcohol, glycol, hoÆc dung dÞch xót ®Æc, v× vËy dÔ dµng sö dông ®Ó b¶o qu¶n c¸c s¶n phÈm. CMC còng cã thÓ ®−îc cho vµo dung dÞch kiÒm. Dung dich kiÒm cã 30% CMC cã thÓ pha theo c«ng thøc: 1kg CMC, 1.85 l n−íc, 0.5 kg dung dÞch NaOH 50%. Trong lóc khuÊy muèn tan nhanh nªn gia nhiÖt m¸y khuÊy. CMC-Na rÊt dÔ tan trong n−íc vµ th−êng ë d¹ng dung dÞch n−íc, tuy nhiªn CMC-Na còng cã thÓ cho trùc tiÕp vµo c«ng thøc pha chÕ ®Ó khuÊy. III.2.2.3. (thiocyanatomethylthio) benzothiazole (TCMTB) ICMTB lµ thµnh phÇn ho¹t tÝnh trong c«ng thøc pha chÕ chÊt b¶o qu¶n hoÆc chÊt chèng nÊm mèc. §Æc tÝnh ho¸ häc cña TCMTB 1. Thµnh phÇn: 3-methyl-4-chlorophenol, p-chloro-m-cresol 2. §Æc ®iÓm: chÊt láng mµu n©u 3. Hµm l−îng TK: 59% min 4. Träng l−îng riªng: 1.28 g/cm3(ë 200C) 5. §iÓm ®ãng r¾n: <50C 6. §iÓm s«i: ~200OC 7. §iÓm flash: ~900C 8. §é tan: (cña dung dÞch ho¹t tÝnh ë 200C % khèi l−îng) - Trong n−íc: ~0.004 - Etylic: <0.005 - Etylenglicol: < 0.05 - Propylen glycol: < 0.05 - Axªt«n: >50 - Mªtyl glycol axetat: >50 - £tyl glycol axetat: >50 - T«luen: >50 9. §é bÒn: bÒn trong m«i tr−êng axit, bÒn ë mét l−îng giíi h¹n trong m«i tr−êng kiÒm 10. LiÒu chÕt chuét: LD50 ~ 500mg/kg chuét 11. B¶o qu¶n, thêi h¹n sö dông: 6 th¸ng kÓ tõ khi s¶n xuÊt, b¶o qu¶n ë d−íi 400C, tèt nhÊt lµ ®Ó nguyªn kiÖn. Nã dÔ bÞ ph©n huû ë nhiÖt ®é >700C, më n¾p ph¶i cÈn thËn bëi trong ®ã lu«n cã mét ¸p suÊt nhÊt ®Þnh. NÕu dung dÞch bÞ kÕt tña th× nªn gia nhiÖt ë nhiÖt ®é 50-600C kh«ng h¬n, ®Ó tr¸nh ¸p suÊt sinh ra n¾p hép chøa lu«n lu«n më trong qu¸ tr×nh gia nhiÖt. T¸c dông chèng mèc cña TCMTB TCMTB lµ chÊt ho¹t ho¸ ®−îc chÕ ë d¹ng ®Ëm ®Æc, rÊt thÝch hîp ®Ó pha chÕ c¸c chÊt chèng nÊm mèc. Nã kh«ng thÓ pha vµo n−íc. Th−êng th× ®−îc pha trong dung 43 m«i h÷u c¬, nÕu cÇn thiÕt th× pha thµnh dung dÞch nhò tr−íc khi cho vµo hçn hîp chèng nÊm mèc. TCMTB ®−îc sö dông nhiÒu trong c«ng nghiÖp thuéc da, lµm chÊt phun tÈm ®Ó b¶o vÖ c¸c vËt liÖu chèng l¹i c¸c vÕt è vµ ph¸ ho¹i cña nÊm mèc, chÊt chèng mèc cho c«ng nghiÖp gç, sîi, hå, giÊy, … TCMTB chèng chñ yÕu c¸c lo¹i nÊm mèc (nÊm sîi), ngoµi ra cßn vi khuÈn vµ t¶o. B¶ng d−íi ®©y chØ nång ®é nhá nhÊt (MIC) ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña vi nÊm trong m«i tr−êng agar. Bảng 13. Gi¸ trÞ MIC tÝnh b»ng mg/l Alternaria tenuis 5 Escherichia coli 20 Aspergillus niger 5 Pseudomonas aeruginosa 50 Aureobasidium pulllans 15 Staphylococus aureus 35 Chaetomium globosum 2 algae 10-20 Lentinus tigrinus 2 Penicilium glaucum 5 Sclerophoma pityophila 5 Trichoderma viride 35 III.2.2.4. benzyl-4-chlorophenol(chlorophen) Chlorophen ®−îc dïng ®Ó lµm chÊt tÈy uÕ trong c¸c ngµnh nh− bÖnh viÖn, gi¶i phÉu häc, vµ mét sè ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. §Æc tÝnh ho¸ häc cña Chlorophen 1. Thµnh phÇn: 2-benzyl-4-chlorophenol(chlorophen) 2. C«ng thøc gän: C13H11ClO 3. KLPT: 218.7g/mol 4. §Æc ®iÓm: VÈy kh«ng mµu hoÆc h¬i vµng, cã mïi nhÑ phenol 5. Hµm l−îng TK: 95% min 6. P-Chlorophenol: 0.7% max 7. Träng l−îng riªng: 1.2 g/cm3 (ë 200C) 8. §iÓm ®ãng r¾n: <450C 9. ¸p suÊt h¬i: ~ 0.1bar (ë 1000C) 10. §iÓm s«i: ~327OC (ë 10130C) 11. §iÓm flash: ~1880C(DIN 51758) 12. §é tan: - Trong n−íc: ~0.5g/l - Etylic: >3000g/l - NaOH 10%: 1000g/l 13. pH: ~6.5 (dung dÞch n−íc 0.1%) 14. §é bÒn: pH 1-14 44 15. B¶o qu¶n: h¹n sö dông 1 n¨m nÕu b¶o qu¶n tèt. C«ng dông cña Chlorophen Chlorophen ®−îc dïng cho nhiÒu môc ®Ých tÈy uÕ kh¸c nhau, cã hiÖu qu¶ trªn nhiÒu lo¹i vi khuÈn (®Æc biÖt gram(+)) nÊm men, nÊm sîi… C«ng b»ng mµ nãi chÊt tÈy röa chøa chlorophen khi ®−îc dïng phèi hîp víi mét sè chÊt kh¸c nh− OPP, CMC cã t¸c dông rÊt lín ®èi víi tiªu diÖt mét sè lo¹i khuÈn cÇu, lipo, herpes simplex… Khi dïng víi mét sè nhãm ho¹t ®éng, hiÖu qu¶ diÖt khuÈn cña chlorophen cã thÓ phô thuéc vµo c¸ch pha chÕ, c«ng thøc phèi trén nh− pH, nhiÖt ®é, l−îng cÇn tÈy uÕ, ®é cøng cña n−íc… Chlorophen tèt nhÊt nªn dïng trong m«i tr−êng axit, trung tÝnh hoÆc kiÒm yÕu, khi ®ã nã cã mét l−îng nhá kh«ng ph©n ly, tuy nhiªn, chlorophen bÒn ë kho¶ng pH tõ 1-14. Dung dÞch tÈy röa h¬i kiÒm cã chøa chlorophen vµ CMC cã ®Æc tÝnh tÈy uÕ m¹nh, s¹ch… Chlorophen th−êng ®−îc sö dông kÕt hîp víi c¸c ho¹t chÊt phªnol nh CMC, Na-CMC, ®Ó t¨ng tÝnh hiÖu qu¶ diÖt c¸c lo¹i vi khuÈn. Th−êng ®−îc pha trong dung dÞch ethanol hoÆc isopropanol, ion(-) chlorophen cã thÓ ph¶n øng víi c¸c lo¹i chÊt diÖt khuÈn cation(+) nh− benzalkonium chloride… B¶ng 14: Gi¸ trÞ MIC tÝnh b»ng mg/l Vi khuÈn Aeromonas punctata 10 Enterobacter aerogenes 20 Alcaligenenes faecalis 200 Escherichia coli 350 Bacillus mycoides 20 Leuconostoc 10 Bacillus subtilis 10-50 Proteus mirabilis 100-500 Corynebacterium sp. 200 Pseudomonas aeruginosa 5000 Desulfovibrio desulfuricans 50 Staphylococus aureus 10-20 NÊm men Candida albicans 50 Saccharomyces bailii 20 Candida krusei 100 Rhodotorula rubra 50 Rhodotorula mucilaginosa 50 Torula utilis 35 Saccharomyces cerevisiae 50 NÊm mèc(nÊm sîi) Mucor racemosus 50 Rhizopus stolonifer 50 Aspergillus flavus 50-100 Sachybotrys atra 20 Aspergillus niger 50-100 Trchophyton mentagrophytes 10 Aspergillus terrues 100 Trchophyton viride 200-500 Penicilium glaucum 35-50 45 L−u ý khi sö dông chlorophen Khi vËn chuyÓn hay sö dông chlorophen, nÕu bÞ d©y vµo da th× ph¶i röa ngay b»ng dung dÞch polyethylen glycol/ethanol tû lÖ 2:1, sau ®ã röa s¹ch b»ng n−íc vµ xad phßng, nÕu bÞ b¾n vµo m¾t th× ph¶i xèi thËt nhiÒu n−íc s¹ch sau ®ã ®i kh¸m b¸c sü. III.2.2.5.-iodo-2-propinylbutyl carbamate(ipbc) Dïng IPBC ®Ó b¶o qu¶n c¸c lo¹i gç, xö lý gç, lµm chÊt chèng mèc cho dung dÞch hå v¶i, dïng cho c«ng nghiÖp keo d¸n, mùc in, nhùa, v¶i, giÇy v¶i… §Æc tÝnh ho¸ häc cña IPBC 1. Thµnh phÇn: 3-iodo-2-propinylbutyl carbamate 2. §Æc ®iÓm: Bét mµu vµng nh¹t hoÆc mµu be 3. Hµm l−îng TK: 97% min 4. ¸p suÊt h¬i: ~ 2.10-6 mbar(ë 200C) 5. §iÓm ch¶y: ~65-66OC (ë 10130C) 6. §é tan: (230C, % träng l−îng) - Trong n−íc: ~150ppm - Axeton: ~ 72 - Texanol: ~35 - Xylene: ~29 - Etylene glycol: ~7 7. B¶o qu¶n: h¹n sö dông 1 n¨m, b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é<400C C«ng dông cña IPBC IPBC cã thÓ tiªu diÖt ®−îc mét sè lo¹i nÊm mèc: mèc xanh, nÊm sîi nh− Aureobasidium pulluans, Sclerophoma pityophila, Aspergillus niger, Ceratocystis pilifra, Gliocladium virens, Penicilium citrinum, Phialopháa fasigiata, Trichoderma spec. Th«ng th−êng th× IPBC ®−îc pha trong dung m«i ph©n cùc vµ ®−îc khuÊy ®Òu trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt III.2.2.6. Mercaptobenzothazole sodium salt Ho¸ chÊt nµy th−êng ®−îc dïng trong c«ng nghiÖp gia c«ng kim lo¹i, nh−ng khi dïng phèi hîp víi c¸c chÊt nh− CMC, Na-CMC hiÖu qu¶ diÖt khuÈn lµ rÊt lín. §Æc tÝnh ho¸ häc cña mercaptobenzothazole sodium salt 1. Thµnh phÇn: muèi natri cña mercaptobenzothiazole 2. §Æc ®iÓm: dung dÞch n−íc 3. Nång ®é: 49.0-51.5% 4. NaOH tù do: ~ 2.10-6 mbar(ë 200C) 5. Cl tù do: 0.02%max 6. SO4 2-: 0.3% max 46 7. Tan trong n−íc: kh«ng ®ôc 8. Träng l−îng riªng: 1.26g/cm3(ë 200C) 9. §é nhít: <90mPa.s 10. Ap suÊt h¬i: ~20mbar(ë 200C) 11. §iÓm s«i: ~1180C 12. §iÓm ®«ng ®Æc: ~-140C 13. §é tan (200C): RÊt dÔ tan trong n−íc, dung dÞch NaOH, ethylene glycol, propylene glycol 14. B¶o qu¶n: h¹n sö dông 2 n¨m, khi nhiÖt ®é < 10 ®é C, cã thÓ bÞ kÕt tinh, cã thÓ lµm tan b»ng c¸ch gia nhiÖt. III.2.2.7. ISOthiazolinones Dïng lµm chÊt b¶o qu¶n cho c¸c dung dÞch hå, dung dÞch ph©n t¸n polymer, b¶o qu¶n keo, giÇy v¶i… §Æc tÝnh ho¸ häc cña Isothiazolinones 1. Thµnh phÇn: Isothiazolinones trong hçn hîp dung m«i 2. §Æc ®iÓm: dung dÞch n−íc mµu vµng 3. Träng l−îng riªng: 1.087-1.147g/cm3 4. §é nhít: <2.025 cPs(ASTM D445) 5. ¸p suÊt h¬i: ~18hPa(200C) 6. §iÓm s«i: ~1040C(ë 1013hPa) 7. pH: <=2.5 8. §é tan: hîp n−íc 9. B¶o qu¶n: h¹n sö dông 6 th¸ng, nhiÖt ®é b¶o qu¶n tõ 0-450C III.2.3. Ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh thö nghiÖm Qua kÕt qu¶ ph©n lËp nÊm mèc muèn tiªu diÖt nÊm mèc b»ng c¸c lo¹i ho¸ chÊt tr−íc tiªn x¸c ®Þnh chñng lo¹i nÊm mèc g©y t¸c h¹i ®¸ng kÓ nh− ¶nh h−ëng ®Õn mµu s¾c, ¶nh h−ëng ®Õn c¬ lý, chÊt l−îng cña giÇy. Lo¹i nÊm mèc b¾t gÆp tÇn suÊt nhiÒu nhÊt lµ 3 chi: Aspergillus, Penicillium, Curvularia Bảng 15. §Æc ®iÓm cña 3 chñng lo¹i nÊm b¾t gÆp nhiÒu nhÊt STT Tªn khoa häc §Æc ®iÓm 1 Aspergillus aculeatus Mµu n©u ®en, kh«ng sinh giät tiÕt, s¾c tè mµu vµng nh¹t 2 Aspergillus ozyzae Mµu n©u vµng, kh«ng sinh giät tiÕt, mÆt sau kh«ng mµu 3 Aspergillus fumigatus Mµu lôc x¸m, kh«ng sinh giät tiÕt, mÆt sau vµng 4 Aspergillus niger Mµu n©u tèi, kh«ng sinh giät tiÕt, mÆt sau vµng ngµ 47 5 Aspergillus sydowi Mµu lôc xanh, giät tiÕt mµu r−îu vang ®á, mÆt sau ®á r−îu vang 6 Aspergillus asperesens Mµu vµng, lôc n©u sÉm, giät tiÕt nhiÒu nhá s¸ng, mÆt sau vµng da cam 7 Aspergillus restrictus Mµu lôc sÉm, kh«ng giät tiÕt, mÆt sau mµu lôc nh¹t 8 Aspergillus arenarius Mµu lôc vµng sÉm, giät tiÕt Ýt, mÆt sau vµng n©u sÉm 9 Aspergillus zonatus Mµu n©u vµng, kh«ng sinh giät tiÕt, mÆt sau mµu n©u nh¹t 10 Penicillin steckii MÆt khuÈn l¹c d¹ng nhung hoÆc sîi xanh lôc, mÆt sau tr¾ng 11 Penicillin oxalium KhuÈn l¹c mäc lan, bÒ mÆt ph¼ng, xanh lôc l¬, kh«ng giät tiÕt 12 Penicillin nslgiovensis BÒ mÆt b»ng ph¼ng d¹ng len, lóc ®Çu tr¾ng sau lôc, mÐp kh«ng mµu 13 Penicillin implicatum MÆt khuÈn l¹c nhung, lôc tèi, giät tiÕt Ýt, mÆt sau vµng 14 Penicillin levitum D¹ng nhung, tr¾ng sau cã mµu da bß, giät tiÕt Ýt 15 Penicillin lapidosum Mµu da cam, vÒ sau ®á nh¹t, nhiÒu giät tiÕt 16 Penicillin roseo-purpurreum Mµu x¸m ®Õn da cam, sau mÇu lôc 17 Fusarium fusrioides Mµu tr¾ng ®Õn ®á, khuÈn l¹c kh« 18 Curralavia brachyspora KhuÈn l¹c dÇy, mÇu n©u ®en 19 Eurotium chevalievi MÇu lôc s¸ng hoÆc vµng n©u, bÒ mÆt r¸p 20 Emericellopsis MÇu tr¾ng, mÆt sau còng tr¾ng - ChuÈn bÞ: Ho¸ chÊt: NaOPP, NaOP, Keo n−íc EVA, Latex, PVAc ThiÕt bÞ: M¸y nghiÒn bi, m¸y khuÊy keo, m¸y båi tr¸ng, buång sÊy ¸p dông ngay t¹i d©y chuyÒn ®ang s¶n xuÊt. - C¸ch tiÕn hµnh (nh− quy tr×nh c«ng nghÖ ở mục III.4) Nh− ta ®· biÕt, phèi hîp c¸c d