Báo cáo Khoa học Khảo sát một số chỉ tiêu sinh sản của đàn trâu nội nuôi tại một số tỉnh thuộc vùng tây bắc Việt Nam

Báo cáo khoa học Khảo sát một số chỉ tiêu sinh sản của đàn trâu nội nuôi tại một số tỉnh thuộc vùng tây bắc việt nam Kh¶o s¸t mét sè chØ tiªu sinh s¶n cña ®µn tr©u néi nu«i t¹i mét sè tØnh thuéc vïng t©y b¾c viÖt nam Investigation on reproductive performance of home buffaloes in some northwestern highland provinces of Vietnam NguyÔn V¨n Thanh1 Summary Study was carried out on home buffaloes in 11 communes of 3 districts from 3 highland provinces (Phong Tho -Lai Chau; Dien Bien - Dien Bien and Simacai - Lao Cai) of the Northern Viet Nam. Result showed that: The reproduction rate of home buffaloes was high on average 44,84%, some places 50,0%. The age at first calving was 36 - 48 months in 28,17%, > 48 - 60 months in 50,51% anh higher 60 months 19,65%. All most buffaloes had calving interval was from 15 - 21 months (65,98%). Buffaloes showed seasonality in repro`duction with most calvings taking from this October to next January, highest in December. The survival rate of buffaloes caff is high 91,82%, some places above 97,0%. In order to protect and develop home buffaloes quantity and quality: There need a previse technical methods to increase their fertility ability Key words: Reproduction, home buffaloes, calving interval 1. §Æt vÊn ®Ò Tõ xa x−a con tr©u ®· g¾n bã víi ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam, ë ®©u cã nghÒ trång lóa th× ë ®ã cã h×nh bãng cña con tr©u. Trong thêi gian gÇn ®©y, cïng víi tiÕn tr×nh c¬ giíi hãa n«ng nghiÖp, m¸y cµy ®ang thay dÇn tr©u cµy vµ sè l−îng ®µn tr©u ë n−íc ta gi¶m sót. Tuy nhiªn ë mét sè vïng, ®Æc biÖt lµ vïng nói phÝa B¾c vµ B¾c Trung Bé, ®µn tr©u vÉn ph¸t triÓn, cung cÊp søc kÐo phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, thùc phÈm cho con ng−êi vµ mét l−îng ®¸ng kÓ ph©n bãn cho c©y trång. Ch¨n nu«i tr©u cµy kÐo kÕt hîp víi sinh s¶n ®· trë thµnh ph−¬ng thøc phæ biÕn ë n«ng th«n ®Æc biÖt lµ vïng nói n−íc ta n¬i cã cã ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn −u ®·i, lµ nguån thu ®¸ng kÓ cña kinh tÕ hé gia ®×nh ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c gia ®×nh n«ng d©n thuéc c¸c d©n téc thiÓu sè. V× vËy, hiÖn nay c¸c nhµ khoa häc n−íc ta ®ang t×m c¸ch c¶i tiÕn ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng vµ n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cña tr©u. Nghiªn cøu nµy ®−îc tiÕn hµnh t×m hiÓu mét sè chØ tiªu sinh s¶n cña ®µn tr©u néi ®ang ®−îc nu«i trong c¸c gia ®×nh ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë mét sè ®Þa ph−¬ng thuéc c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c víi môc ®Ých cung cÊp tµi liÖu tham kh¶o cho ng−êi ch¨n nu«i tr©u sinh s¶n. 2. §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1 2.1. §èi t−îng, ®Þa ®iÓm, thêi gian nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ ®µn tr©u c¸i trong ®é tuæi sinh s¶n ®ang ®−îc nu«i t¹i 11 ®Þa ®iÓm bao gåm: 4 ®Þa ®iÓm thuéc huyÖn Phong Thæ tØnh Lai Ch©u; 4 ®Þa ®iÓm thuéc huyÖn §iÖn Biªn tØnh §iÖn Biªn vµ 3 ®Þa ®iÓm thuéc huyÖn Simacai tØnh Lµo Cai. Thêi gian nghiªn cøu n¨m 2003 - 2004 2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - TiÕn hµnh kh¶o s¸t trùc tiÕp th«ng qua phiÕu pháng vÊn hé gia ®×nh ch¨n nu«i tr©u ®Ó x¸c ®Þnh tû lÖ ®Î, tuæi ®Î løa ®Çu, nhÞp ®Î, tû lÖ ®Î theo tuæi, mïa sinh s¶n, tû lÖ nu«i sèng nghÐ s¬ sinh. C¸c hé 1 Khoa Ch¨n nu«i - Thó Y 185 gia ®×nh ®−îc lùa trän lµ c¸c hé nu«i tr©u c¸i sinh s¶n t¹i c¸c th«n b¶n, −u tiªn cho c¸c hé nu«i nhiÒu tr©u c¸i sinh s¶n - X¸c ®Þnh tuæi cña tr©u b»ng ph−¬ng ph¸p xem r¨ng ®Þnh tuæi - Xö lý sè liÖu b»ng phÇn mÒm Excel 3. kÕt qu¶ vµ th¶o luËn Tû lÖ ®Î cña ®µn tr©u B¶ng 1. Tû lÖ ®Î cña ®µn tr©u §Þa ph−¬ng kh¶o s¸t Sè ®iÓm kh¶o s¸t Tæng sè tr©u c¸i (con) Tû lÖ ®Î b×nh qu©n (%) Ph¹m vi biÕn ®éng (%) Phong Thæ - Lai Ch©u §iÖn Biªn - §iÖn Biªn Simacai - Lµo cai 4 4 3 908 745 1216 47,90 41,36 45,28 45,73 – 50,00 38,35 – 45,85 44,63 – 48,07 Tæng sè 11 2869 44,84 38,35 - 50,00 Tû lÖ ®Î cña ®µn tr©u néi t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng thuéc c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c lµ t−¬ng ®èi cao trung b×nh 44,84% giao ®éng tõ 41,36 - 47,90, cao h¬n kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t¸c gi¶ NguyÔn §øc Th¹c vµ cs (1984) cã tû lÖ ®Î hµng n¨m cña ®µn tr©u c¸i ë c¸c tØnh miÒn nói vµo kho¶ng 40%. Tuy nhiªn tû lÖ ®Î cña ®µn tr©u cña c¸c ®Þa ph−¬ng thuéc 3 huyÖn §iÖn Biªn, tØnh §iÖn Biªn, huyÖn Phong Thæ tØnh Lai Ch©u vµ huyÖn Simacai tØnh Lµo Cai còng cã sù sai kh¸c, biÓu hiÖn ë ph¹m vi biÕn ®éng tõ 38,35 - 50,00%. Víi tû lÖ lÖ ®Î cña ®µn tr©u c¸i hµng n¨m hiÖn t¹i nh− trªn nÕu nh− ®−îc ®Çu t− ch¨m sãc nu«i d−ìng, qu¶n lý, khai th¸c vµ sö dông h¬p lý th× ch¾c ch¾n tû lÖ sinh s¶n cßn cao h¬n t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c ®Þa ph−¬ng thuéc c¸c tØnh vïng nói T©y B¾c x©y dùng ch−¬ng tr×nh kh«i phôc vµ ph¸t triÓn ®µn tr©u KÕt qu¶ kh¶o s¸t tuæi ®Î løa ®Çu cña ®µn tr©u B¶ng 2. Tuæi ®Î løa ®Çu cña ®àn tr©u Tr©u ®Î lÇn ®Çu ë c¸c løa tuæi (%) §Þa ph−¬ng kh¶o s¸t Sè ®iÓm Kh¶o s¸t Tæng sè tr©u c¸i (con) 36-48 th¸ng > 48-60 th¸ng > 60 th¸ng Phong Thæ - Lai Ch©u §iÖn Biªn - §iÖn Biªn Simacai - Lµo cai 4 4 3 236 124 245 31,77 24,19 28,57 55,08 48,38 53,06 13,15 27,43 18,37 Tæng sè 11 605 28,17 50,51 19,65 186 §µn tr©u c¸i ®Î con lÇn ®Çu tËp trung ë tuæi 4 vµ 5, chiÕm tû lÖ 50,51%. Sè tr©u trÎ h¬n tõ 3 - 4 tuæi ®Î con lÇn ®Çu chiÕm kho¶ng 28,17%. Nh÷ng tr©u c¸i cã tuæi ®Î løa ®Çu trªn 5 tuæi chiÕm kho¶ng 19,65%. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i t−¬ng ®−¬ng víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t¸c gi¶ Hµ Phóc MÞch vµ céng sù (1985) cho biÕt tuæi ®Î løa ®Çu cña ®µn tr©u nu«i t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng miÒn Nói tËp trung cao nhÊt vµo thêi ®iÓm 4-5 tuæi. T¹i Mª Linh VÜnh Phóc cã tuæi ®Î løa ®Çu cña ®µn tr©u néi chiÕm tû lÖ 47,05% (ë kho¶ng tuæi 4-5) vµ tû lÖ 16,91% ë tuæi 3 (Mai ThÞ Th¬m, Mai V¨n S¸nh; 2004). Nh− vËy theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i, tuæi ®Î løa ®Çu cña ®µn tr©u c¸i nu«i t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng thuéc 3 huyÖn §iÖn Biªn tØnh §iÖn Biªn, huyÖn Phong Thæ tØnh Lai Ch©u vµ huyÖn Simacai tØnh Lµo Cai ®Õn sím h¬n. Kh¶o s¸t nhÞp ®Î (kho¶ng c¸ch gi÷a 2 løa ®Î) cña ®µn tr©u Tr©u cã nhÞp ®Î mau, 12-15 th¸ng mét løa chiÕm 16,03%, tr©u cã nhÞp ®Î trung b×nh (15 –18 th¸ng mét løa) chiÕm 33,76%, tr©u c¸i cã nhÞp ®Î tõ 18 ®Õn 21 th¸ng mét løa chiÕm tû lÖ 33,22%. So s¸nh víi kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn tr©u néi nu«i t¹i Mª Linh VÜnh Phóc cña t¸c gi¶ Mai ThÞ Th¬m, Mai V¨n S¸nh (2004) cho biÕt sè tr©u cã kho¶ng c¸ch gi÷a 2 løa ®Î 1 n¨m 1 løa lµ 3,55%, 3 n¨m 2 løa chiÕm tû lÖ 17,5% vµ 2 n¨m 1 løa 43,19% th× ®µn tr©u néi nu«i t¹i 3 huyÖn §iÖn Biªn tØnh §iÖn Biªn, huyÖn Phong Thæ tØnh Lai Ch©u vµ huyÖn Si Ma Cai tØnh Lµo Cai cã nhÞp ®Î mau h¬n. KÕt qu¶ trªn cho thÊy: nÕu khai th¸c triÖt ®Ó, t¨ng c−êng sè l−îng tr©u c¸i sinh s¶n lªn th× nã sÏ lµ mét nguån thu nhËp ®¸ng kÓ trong kinh tÕ hé gia ®×nh, ®ång thêi t¨ng tèc ®é ph¸t triÓn cña ®µn tr©u. B¶ng 3. NhÞp ®Î cña ®µn tr©u Tr©u cã kho¶ng c¸ch gi÷a 2 løa ®Î (%) §Þa ph−¬ng kh¶o s¸t Sè ®iÓm kh¶o s¸t Sè tr©u (con) 12 - 15 th¸ng 15 - 18 th¸ng 18 - 21 th¸ng > 21 th¸ng Phong Thæ - Lai Ch©u §iÖn Biªn - §iÖn Biªn Simacai - Lµo cai 4 4 3 236 124 245 13,14 15,33 19,59 33,89 30,64 36,74 36.,01 32,25 31,42 16,96 21,78 12,25 Tæng sè 11 605 16,03 33,76 32,22 16,99 Víi môc ®Ých t×m hiÓu sù ¶nh h−ëng cña yÕu tè mïa vô tíi ho¹t ®éng sinh s¶n cña ®µn tr©u chóng t«i ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t tû lÖ sinh s¶n theo mïa trong n¨m. KÕt qu¶ (b¶ng 4) cho thÊy: tr©u nu«i ë c¸c tØnh vïng nói T©y B¾c sinh s¶n theo mïa rÊt râ rÖt. §µn tr©u c¸i ®Î tËp trung vµo kho¶ng tõ th¸ng 10 n¨m tr−íc ®Õn th¸ng 1 n¨m sau. KÕt qu¶ cña chóng t«i phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t¸c gi¶ NguyÔn §øc Th¹c (1985) nghiªn cøu vÒ gièng tr©u ë MiÒn Trung vµ miÒn §«ng Nam bé, cña t¸c gi¶ Mai ThÞ Th¬m, Mai V¨n S¸nh (2004) khi nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh s¶n cña tr©u ë Mª Linh, VÜnh Phóc. C¸c t¸c gi¶ nµy cho biÕt tû lÖ tr©u ®Î tËp trung cao vµo mïa thu vµ mïa ®«ng vµ thÊp vÒ mïa hÌ. Tr©u cã chöa 10,5 - 11 th¸ng vµ nÕu th¸ng 10 n¨m tr−íc vµ th¸ng 1 n¨m sau tr©u ®Î cã nghÜa lµ ph¶i phèi gièng vµo kho¶ng th¸ng 12 tíi th¸ng 3, ®óng vµo thêi gian cã nhiÖt ®é thÊp trong n¨m, h¬n n÷a tr©u lµ lo¹i ®éng vËt ®éng dôc ngÇm. Nh− vËy nÕu muèn ch¨n nu«i tr©u sinh s¶n cã hiÖu qu¶, trong trong thêi gian tõ th¸ng 1 tíi th¸ng 3, ng−êi ch¨n nu«i cÇn ph¶i rheo dâi s¸t sao, ph¸t hiÖn tr©u c¸i ®éng dôc cho phèi gièng kÞp thêi. 187 B¶ng 4. Tû lÖ sinh s¶n theo mïa trong n¨m Tû lÖ tr©u cña c¸c ®Þa ph−¬ng sinh s¶n theo c¸c th¸ng trong n¨m (%) §Þa ph−¬ngkh¶o s¸t C¸c th¸ng trong n¨m Phong thæ - Lai Ch©u n = 236 §iÖn Biªn - §iÖn Biªn n = 124 Simacai - Lµo Cai n = 245 Th¸ng 1 14,84 12,09 14,28 Th¸ng 2 7,62 5,64 8,16 Th¸ng 3 1,28 1,61 2,85 Th¸ng 4 0,85 0,0 1,22 Th¸ng 5 0,0 0,0 0,0 Th¸ng 6 0,42 0,0 0,0 Th¸ng 7 6,77 5,64 2,45 Th¸ng 8 7,62 6,45 5,32 Th¸ng 9 8,47 7,25 8,97 Th¸ng 10 12,72 11,29 14,28 Th¸ng 11 18,23 14,51 17,96 Th¸ng 12 21,18 16,12 20,41 Tû lÖ nu«i sèng nghÐ s¬ sinh Lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quyÕt ®Þnh ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ch¨n nu«i tr©u sinh s¶n. Trong c¬ chÕ kinh tÕ hiÖn nay, ch¨n nu«i tr©u bß sinh s¶n lµ nguån thu nhËp chñ yÕu cña kinh tÕ phô gia ®×nh cña c¸c ®ång bµo thuéc c¸c d©n téc thiÓu sè. Tû lÖ nghÐ s¬ sinh nu«i sèng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè: chÕ ®é nu«i d−ìng ch¨m sãc gia sóc mÑ vµ gia sóc s¬ sinh, yÕu tè dÞch bÖnh, thêi tiÕt khÝ hËu. B¶ng 5. Tû lÖ nu«i sèng nghÐ s¬ sinh §Þa ph−¬ng kh¶o s¸t Sè ®iÓm Kh¶o s¸t Tæng sè nghÐ (con) Tû lÖ nu«i sèng b×nh qu©n (%) Ph¹m vi biÕn ®éng (%) Phong Thæ - Lai Ch©u §iÖn Biªn - §iÖn Biªn Simacai - Lµo cai 4 4 3 304 124 245 93,75 91,93 89,79 89,35 - 97,64 87,42 -95,64 87,09 -90,85 Tæng sè 11 2869 91,82 87,09 - 97,64 KÕt qu¶ ë b¶ng 5 cho thÊy: tû lÖ nu«i sèng nghÐ s¬ sinh ë c¸c địa ph−¬ng vïng nói T©y B¾c ®¹t møc kh¸ cao, trung b×nh lµ 91,82% giao ®éng tõ 87,09 - 97,64%. Së dÜ cã ®−îc tû lÖ nu«i sèng nghÐ cao nh− vËy theo chóng t«i lµ do: tõ khi cã chØ thÞ kho¸n 10 ®Õn nay ®Æc biÖt lµ tõ khi xo¸ bá bao cÊp cña c¸c ngµnh kinh tÕ, con tr©u lµ tµi s¶n riªng cña ng−n«ng d©n vµ trong qu¸ tr×nh nu«i chóng hä ®−îc h−ëng 100% gi¸ trÞ nghÐ, ®ång thêi thu nhËp tõ viÖc b¸n nghÐ ®ãng vai trß quan träng trong kinh tÕ hé gia ®×nh. ChÝnh v× vËy ®· ®éng viªn ®−îc ng−êi n«ng d©n chó ý ®Õn viÖc ch¨m sãc nu«i d−ìng nghÐ s¬ sinh. 4. KÕt luËn Tû lÖ ®Î cña ®µn tr©u c¸i ®ang ®−îc nu«i t¹i mét sè ®Þa ph−¬ng thuéc c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c lµ t−¬ng ®èi cao trung b×nh 44,84% giao ®éng tõ 41,36 - 47,90% 188 Tuæi ®Î løa cña ®µn tr©u c¸i tËp trung vµo giai ®o¹n 4 -5 tuæi (50,1%,) 3- 4 tuæi vµ trªn 5 tuæi míi ®Î con løa ®Çu chiÕm tû lÖ thÊp 28,17 vµ 16,95%. PhÇn lín ®µn tr©u c¸i (65,98%) cã nhÞp ®Î tõ 15 - 21 th¸ng mét løa Trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu ë vïng nói T©y B¾c vµ ph−¬ng thøc ch¨n nu«i hiÖn nay ®µn tr©u c¸i ®Î tËp trung chñ yÕu tõ th¸ng 10 n¨m tr−íc ®Õn th¸ng 1 n¨m sau, cao ®iÓm nhÊt lµ th¸ng 12. Tû lÖ nu«i sèng nghÐ s¬ sinh kh¸ cao tõ 87,09 - 97,64%. §Ò nghÞ: §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ch¨n nu«i tr©u sinh s¶n ë c¸c ®Þa ph−¬ng miÒn nói, gãp phÇn t¨ng thu nhËp, c¶i thiÖn cuéc sèng cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu sö dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt t¸c ®éng lµm gi¶m tuæi ®Î løa ®Çu, rót ng¾n nhÞp ®Î, t¨ng tû lÖ ®Î hµng n¨m cña ®µn tr©u ®ång thêi n©ng cao tû lÖ nu«i sèng nghÐ s¬ sinh. Tµi liÖu tham kh¶o NguyÔn §øc Th¹c, Cao Xu©n Th×n, NguyÔn V¨n Vùc (1984). "Mét sè ®Æc ®iÓm sinh tr−ëng sinh s¶n cña tr©u ViÖt Nam vµ biÖn ph¸p n©ng cao søc cµy kÐo". TuyÓn tËp c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ViÖn Ch¨n nu«i (1969-1984), NxbN«ng nghiÖp, Hµ Néi, tr. 26 Hµ phóc MÞch, NguyÔn Kh¸nh Qu¾c, NguyÔn TiÕn V¨n (1985). "KÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n gièng tr©u ë miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam". Th«ng tin KHKT N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 1985, tr. 411 NguyÔn §øc Th¹c vµ CTV (1985). "KÕt qu¶ nghiªn cøu gièng tr©u ë miÒn Trung (NghÜa B×nh) vµ miÒn §«ng Nam Bé (T©y Ninh, S«ng BÐ, §ång Nai)". KÕt qu¶ nghiªn cøu KHKTNN 1985, tr. 26. Mai ThÞ Th¬m, Mai V¨n S¸nh (2004). "§Æc ®iÓm sinh s¶n vµ mét sè biÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cña tr©u huyÖn Mª Ninh VÜnh Phóc". T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp, Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi, tËp II sè 2/2004, tr. 127-131. 189