Báo cáo Khoa học dự báo về những dấu hiệu phục hồi của kinh tế thế giới

1 DỰ BÁO VỀ NHỮNG DẤU HIỆU PHỤC HỒI CỦA KINH TẾ THẾ GIỚI TS. Trần Thị Thanh Hồng Phó Vụ trưởng Vụ Kinh tế Văn phòng Trung ương Đảng 1. Những dự báo lạc quan: Nền kinh tế thế giới đã có những dấu hiệu phục hồi nhờ những chương trình kích thích kinh tế có sự phối hợp mạnh mẽ của các Chính phủ. Bước vào năm 2010, nhiều hãng phân tích tài chính - kinh tế, các tờ báo, tạp chí lớn trên thế giới đưa ra những dự báo về triển vọng phục hồi kinh tế toàn cầu trong năm nay. Phần lớn những ý kiến cho rằng, trải qua năm 2009 nhiều khó khăn, các nền kinh tế sẽ tiếp tục những nỗ lực lấy lại đà tăng trưởng và năm 2010 hy vọng ghi nhận những tín hiệu tích cực của kinh tế toàn cầu. Nhận định chung của khoảng 150 chuyên gia kinh tế quốc tế trong cuộc thăm dò dư luận do hãng Reuters tiến hành cho rằng, năm 2009 các nền kinh tế thế giới đã tung ra các chương trình chi tiêu, kích thích kinh tế, các khoản cho vay đặc biệt..., với tổng trị giá khoảng năm nghìn tỷ USD. Năm 2010 sẽ chứng kiến kết quả những nỗ lực này. Các chuyên gia thuộc Hãng dự báo và phân tích tài chính - kinh tế IHS Global Insight nhận định, các nền kinh tế mới nổi ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương tiếp tục đà tăng trưởng và dẫn đầu quá trình phục hồi kinh tế toàn cầu. Tăng trưởng GDP tại các nền kinh tế này sẽ phục hồi vào năm 2010. Châu Á (trừ Nhật Bản) dự báo đạt mức tăng GDP 7,1% năm 2010; Mỹ la-tinh, Trung Ðông và châu Phi tăng 3%-4%. Khu vực chậm nhất sẽ là các nền kinh tế đang nổi lên ở châu Âu, chỉ tăng 1,7%. Tạp chí kinh tế uy tín của Pháp L'Expansion cũng chia sẻ dự báo lạc quan rằng, năm 2010 kinh tế thế giới tiếp tục "khỏe lên", trong lúc chờ phục hồi thật sự, nhất là các nền kinh tế châu Á. Trong đó, Trung Quốc sẽ tăng trưởng cao nhất (9%); tiếp theo là Ấn Ðộ (7%); Việt Nam, Lào (5%). Việc các nước châu Á tích cực chuyển hướng, chú trọng hơn thị trường nội địa, nhằm giảm phụ thuộc xuất khẩu là hướng đi hiệu quả, giúp lấy lại ổn định và tăng trưởng sau khủng hoảng. Bra-xin, nền kinh tế lớn ở Mỹ la-tinh có thể tăng đạt mức tăng trưởng hơn 5%, nhờ nhu cầu trong nước mạnh. Tăng trưởng của Nga có thể đạt 3,5%-4,5%. Nam Phi, nền kinh tế lớn nhất châu Phi, có thể tăng 1,5%... Theo Reuters, nền kinh tế đầu tàu thế giới là Mỹ, khu vực đồng euro, Anh và Nhật Bản dự báo sẽ tăng trưởng trong quý IV - 2009, tạo đà cho năm 2010. Nhìn chung, các nước phát triển ở phương Tây đã thoát khỏi suy thoái; các hoạt động kinh tế tốt hơn và dần dần ổn định trở lại ở mức trước khi ngân hàng Lehman Brothers (Mỹ) sụp đổ. L'Expansion cho rằng, châu Âu sẽ thoát khỏi suy thoái với mức tăng trưởng dự kiến 0,9% trong năm 2010, tuy nhiên vẫn cần cảnh giác với 2 những diễn biến bất thường, trong đó có nguy cơ khủng hoảng tín dụng trong năm nay. IHS Global Insight dự báo, tăng trưởng kinh tế của Mỹ sẽ ở mức 2%-2,5%. Ðộng lực cơ bản cho nền kinh tế Mỹ trong ngắn hạn vẫn sẽ là chi tiêu dùng, chiếm gần 70% GDP, tuy nhiên động lực này tiếp tục yếu trong năm 2010. Tiêu dùng giảm mạnh vào đầu năm 2010, kéo theo việc giảm tốc độ tăng GDP và sẽ tăng lại vào giữa năm 2010. Châu Âu và Nhật Bản trải qua suy thoái sâu hơn Mỹ và có thể sẽ phục hồi yếu hơn. Các nền kinh tế khu vực sử dụng đồng euro và Anh dự kiến tăng trưởng tương ứng là 0,9% và 0,8%. Một số nền kinh tế Tây Âu, như Iceland, Ireland và Tây Ban Nha, tiếp tục giảm do ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính. Trong khi đó, kinh tế Nhật Bản sẽ vận hành tốt hơn, với mức tăng nhẹ 1,4%... Standard Chartered cho rằng kinh tế phương Tây có thể hồi phục theo hình chữ L hoặc chữ U và kinh tế phương Đông sẽ biến chuyển theo hình chữ V và dự báo kinh tế thế giới năm 2010 có thể tăng trưởng 2,7% so với mức - 1,9% của năm 2009. Tăng trưởng kinh tế châu Á năm 2010 có thể lên mức 7% từ mức 4,5% trong năm 2009. Lạm phát sẽ không phải là vấn đề lớn, tỷ lệ lạm phát tại các nền kinh tế phương Tây vẫn ở mức thấp. Năm 2010, sẽ có 2 ảnh hưởng lớn từ nợ và hạn chế tài chính, đặc biệt tại Mỹ. Người Mỹ đã tăng mạnh chi tiêu những năm trước, đi cùng với nó là sự đi lên của Trung Quốc, hai yếu tố này làm nên tăng trưởng toàn cầu những năm gần đây. Nhiều kỳ vọng vào sự cam kết cân bằng kinh tế của các nhà lãnh đạo các nền kinh tế tại các buổi họp của tổ chức uy tín như Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) và nhóm 20 nền kinh tế hàng đầu thế giới (G20). Tổng quy mô của kinh tế toàn cầu là 61.000 tỷ USD, Standard Chartered cho rằng kinh tế phương Tây có thể hồi phục theo hình chữ L hoặc chữ U và kinh tế phương Đông sẽ biến chuyển theo hình chữ V. Trong Báo cáo mới nhất của WB cũng lạc quan về sự phục hồi nhanh của thương mại toàn cầu, với các mức tăng trưởng dự báo 21% năm 2010 và 8% trong hai năm 2011 và 2012. Hơn 50% mức tăng thương mại toàn cầu giai đoạn 2010- 2012 là từ các nước đang phát triển. Trong thế giới đa cực hiện nay, các nền kinh tế đang phát triển đang thúc đẩy nhanh sự phục hồi của kinh tế toàn cầu và các nước thu nhập cao cần tận dụng cơ hội này để thúc đẩy nền kinh tế đang gặp khó khăn do nợ nần của mình. Các nước đang phát triển được dự báo sẽ tăng trưởng kinh tế 5,7-6,2%/năm trong thời gian từ năm 2010 - 2012. Tuy nhiên, mức dự báo cho các nước thu nhập cao trong năm 2010 chỉ là 2,1-2,3%, mức chưa đủ để bù đắp sự suy giảm 3,3% của các nền kinh tế này trong năm 2009. Tốc độ tăng trưởng kinh tế năm 2010 của khu vực châu Âu và Trung Á dự kiến là 4,1%, phần lớn nhờ sự tăng trưởng mạnh mẽ của Nga và Thổ Nhĩ Kỳ. Nhưng một số nước đang phát triển sẽ có thể bị tác động do có mối liên hệ chặt chẽ trong lĩnh vực tài chính và thương mại với các nước xảy ra khủng hoảng nợ công (Hy Lạp, Ireland, Italia, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha). 3 2. Những cảnh báo cần lưu ý 2.1. Tốc độ tăng trưởng năm 2010 có thể chậm và tỷ lệ thất nghiệp vẫn ở mức cao, gánh nặng nợ chính phủ trở nên nghiêm trọng Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cho rằng, năm 2010 nợ của các nước thuộc Nhóm bảy nước phát triển nhất thế giới (G-7) sẽ tăng và xu thế này có thể duy trì đến năm 2014. Tờ Le Figaro (Pháp) cho rằng, thế giới sẽ phải đối mặt thách thức thâm hụt ngân sách tăng lên mức kỷ lục năm 2010 và khó khăn trong việc thanh toán nợ công vào các năm tiếp theo. Dự đoán, tại các nước thuộc Tổ chức Hợp tác kinh tế và phát triển (OECD), nợ ngân sách trung bình chiếm 73,1% GDP năm 2007, sẽ tăng lên 100% vào năm 2011. Tổng nợ ngân sách các quốc gia thuộc khu vực đồng tiền chung euro ước tính khoảng 1.000 tỷ euro năm 2010, so với 650 tỷ euro năm 2008. Nhật Bản nợ công tăng từ 167% lên 204%; Pháp tăng từ 70% lên 99%; Hy Lạp từ 103% lên 130%. Ngay cả Ðức, một hình mẫu về điều tiết ngân sách, cũng phải chấp nhận thực tế tăng từ 65% lên 85,5% GDP... OECD đánh giá, hiện các chính phủ rơi vào tình cảnh hết sức khó khăn: nguồn thu ngân sách từ thuế, phụ thuộc các hoạt động kinh tế bị giảm mạnh do suy thoái, trong khi các khoản chi tiêu công tăng vọt, do nạn thất nghiệp tăng, kéo theo các khoản trợ cấp xã hội tăng cùng chi phí bổ sung cho các giải pháp an sinh xã hội. Ðó là chưa kể ngân sách dành cho các kế hoạch phục hồi kinh tế cũng khiến nợ ngân sách tăng đột biến. Những biến động của giá vàng và đồng USD sẽ tiếp tục trở thành tâm điểm chú ý của thế giới trong năm 2010. IHS Global Insight dự báo, nhờ triển vọng kinh tế Mỹ sáng sủa hơn đôi chút so với kinh tế châu Âu và Nhật Bản, nhu cầu về đồng USD sẽ cải thiện, nghĩa là giá trị đồng tiền Mỹ có thể tăng trong vài tháng tới. Tuy nhiên, sức ép giảm giá của đồng USD vẫn tiếp tục trong năm 2010 và đà giảm này chắc chắn sẽ là sâu hơn, so với các đồng tiền của những thị trường đang nổi. Tạp chí Tuần kinh doanh cũng cho rằng, đồng USD tiếp tục giảm giá trong những tháng đầu năm 2010, tác động xấu đối với tăng trưởng kinh tế toàn cầu, nhưng về lâu dài, sẽ khôi phục lại vị trí của mình. 2.2. Phục hồi kinh tế toàn cầu sẽ theo chiều hướng chậm dần Theo các chuyên gia kinh tế của thông tấn Reuters thì sự phát triển mạnh mẽ của các nền kinh tế mới nổi sẽ thúc đẩy tăng trưởng của kinh tế thế giới trong năm nay với tốc độ cao hơn năm trước, nhưng đà đi lên sẽ chậm lại trong những năm tiếp theo. Theo dự báo của chuyên viên kinh tế thì kinh tế thế giới được đánh giá trên cơ sở ngang giá sức mua ( Purchasing Power Parity) sẽ đạt mức tăng trưởng là 4,1% trong năm nay, cao hơn mức 3,6% dự đoán trong một cuộc thăm dò vào tháng 1 đầu năm 2010. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng nhìn ra được viễn cảnh trong năm 2011, khi tốc độ tăng trưởng chỉ còn lại 3,8%, nguyên nhân về tình trạng bất ổn của Euro 4 zone cũng như cái cách Trung Quốc điều chỉnh tốc độ tăng trưởng “tên lửa” của nước này hiện nay. Cũng trong cuộc thăm dò tháng 1/2010, tốc độ tăng trưởng toàn cầu được dự đoán ở mức 4,0% trong năm 2011. 16 nước thành viên EU hợp thành nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới, tuy nhiên hiện tại nền kinh tế này đang bị đè nặng lên khi tiền tệ và các tài sản khác lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng do sai lầm trong việc quá đề cao vai trò giải quyết các khoản nợ khổng lồ của một vài nươc thành viên trong khối, tiêu biểu là Hy Lạp, Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha. Theo đánh giá của Timo klein, chuyên viên kinh tế cấp cao của HIS Global Insight thì khủng hoảng long tin đã buộc một số quốc gai Euro Zone phải đẩy mạnh việc cắt giảm ngân sách hơn mức dự kiến. Chính điều này sẽ là nguyên nhân chính khiến tăng trưởng kinh tế bị chậm lại trong năm tiếp theo. Vì vậy, với tình hình hiện nay, thật khó để có cơ sở để nhận định rằng, tốc độ tăng trưởng trong năm sau sẽ ghi nhận ở mức cao hơn năm nay,2010. Bộ trưởng tài chính Trung Quốc Xie Xuren cũng cho biết tình hình nợ công hiện nay của Châu Âu gây ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế toàn cầu, buộc Trung Quốc phải duy trì chính sách tài khóa “chủ động” của nước này. Giữa tuần trước, tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) cảnh báo về tình trạng “quá nóng” của nền kinh tế Trung Quốc khi đưa ra dự đoán tốc độ tăng trưởng của nước này đạt 11,1% trong năm nay. Tuy vậy, OECD cũng cho rằng, sang năm tới tốc đọ tăng trưởng cua rnuwocs này cũng sẽ chậm lại, ở mức 9,7%. Klein cũng chỉ rõ “sự tăng trưởng rõ rệt ở các nước như Trung Quốc hay Ấn Độ sẽ không xảy ra tại các nước công nghiệp chủ lực, và các nước này vẫn tiếp tục không phụ thuộc vào những chu kỳ thăng, trầm của các nền kinh tế riêng. 2.3. Thách thức lớn của năm 2010 chính là: chính sách thời hậu khủng hoảng. Hội nghị thượng đỉnh các nền kinh tế lớn của thế giới tại London tháng 4/2009 đã giúp đưa ra định hướng năm 2010 với trọng tâm ngăn việc thắt chặt chính sách tiền tệ quá sớm. Tuy nhiên năm 2010 là năm phục hồi của kinh tế thế giới. Nhờ vào chính sách tốt, kinh tế thế giới bước vào năm 2010 trong giai đoạn đầu hồi phục. Điều này có thể thấy ở nửa sau năm 2009 khi niềm tin vào hệ thống tài chính đột ngột hồi phục nhờ ảnh hưởng từ chính sách. Kinh tế thế giới sẽ hồi phục theo mô hình nào? Kinh tế thế giới sẽ chỉ có thể suy thoái lần 2 nếu có một cú sốc nào cực lớn như giá dầu tăng quá nhanh, căng thẳng với Iran leo cao, phương Tây đột ngột thắt chặt chính sách quá sớm, quá nhanh. Khẳng định kinh tế toàn cầu đang tiếp tục phục hồi nhanh hơn dự báo, WB cũng cho rằng cuộc khủng hoảng nợ của châu Âu đã tạo ra những trở ngại mới trên con đường phục hồi bền vững trung hạn của kinh tế thế giới. 5 WB cũng cảnh báo sự phục hồi của kinh tế thế giới về trung hạn đang đứng trước nhiều trở ngại lớn như dòng vốn quốc tế tiếp tục giảm, tỷ lệ thất nghiệp cao, năng lực nhàn rỗi không được huy động vượt quá 10% ở nhiều nước phát triển. Các nước đang phát triển cũng không được “miễn dịch” trước các tác động của cuộc khủng hoảng nợ chủ quyền ở các nước thu nhập cao. Dòng vốn tư nhân đầu tư vào các nước đang phát triển chỉ phục hồi ở mức thấp, từ 454 tỷ USD năm 2009, chiếm 2,7% GDP của các nước này, lên 771 tỷ USD năm 2012, chiếm 3,2% GDP, thấp hơn nhiều so với kim ngạch 1.200 tỷ USD, tức 8,5% GDP. WB hy vọng các nước đang phát triển có thể vượt qua được tác động này nếu tập trung thúc đẩy các chiến lược tăng trưởng, khuyến khích đầu tư kinh doanh và chi tiêu hiệu quả hơn.