Bản sắc cá nhân và sức mạnh đám đông trong tiểu thuyết nghệ sĩ hình thể của Don Delillo - Nguyễn Thị Thanh Hiếu

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1067.2016-0054 Social Sci., 2016, Vol. 61, No. 5, pp. 19-24 This paper is available online at BẢN SẮC CÁ NHÂN VÀ SỨC MẠNH ĐÁM ĐÔNG TRONG TIỂU THUYẾT NGHỆ SĨ HÌNH THỂ CỦA DON DELILLO Nguyễn Thị Thanh Hiếu Khoa Sư phạm Ngữ văn, Trường Đại học Vinh Tóm tắt. Với tiểu thuyết Nghệ sĩ hình thể, Don DeLillo đã khắc họa rõ nét mối tương quan giữa bản sắc cá nhân và sức mạnh đám đông qua ba nhân vật Rey, Lauren và Turtle: đám đông thể hiện quyền năng lôi kéo, cá nhân nỗ lực vùng thoát khỏi sự ảnh hưởng. Đây cũng là xu hướng chung của văn học thế giới hiện đại, thích hướng về những cái đơn lẻ, nhỏ bé, manh mún hơn là những “câu chuyện lớn”, những “”đại tự sự” của đám đông. . . Từ khóa: Bản sắc cá nhân, sức mạnh đám đông, Nghệ sĩ hình thể, Don Delillo. 1. Mở đầu Ai cũng rõ, văn học Hoa Kỳ có lịch sử hết sức non trẻ. So với những cây đại thụ lớn của châu Âu như văn học Anh, văn học Pháp, văn học Đức, Hoa Kỳ không bì được về sự bề thế, dày dặn khi người đánh giá dựa trên thước đo thời gian. Tuy nhiên, sức sống mãnh liệt của nền văn học này cũng chính ở cái tươi trẻ ấy. Vì không nệ nhiều vào những tư tưởng truyền thống vốn khó cải biến nên nó dễ tiếp cận và thích ứng nhanh với cái mới. Thêm nữa, là một quốc gia đa chủng tộc nên chính mỗi chủng tộc lại đem cái riêng có của mình đến vùng đất này, khiến cho nền văn học phát triển càng thêm phong phú và giàu có. “Có thể nói không quá rằng văn học Mỹ hiện đại xứng đáng là niềm tự hào về một đội ngũ nhà văn sáng tác văn xuôi lừng danh mà không phải bất cứ nước nào cũng có được” [4;534]. Cho đến nay, những nhà văn hiện đại và hậu hiện đại lừng danh thế giới phần đông thuộc về văn học Hoa Kỳ, với những Thomas Pynchon, Toni Morrison, Philip Roth, Cormac McCarthy, Joyce Carol Oates, Annie Dillard, Paul Auster, Don DeLillo. . . Với Don DeLillo, việc nghiên cứu tiểu thuyết của ông đã đạt được một số thành tựu nhất định trên thế giới, đặc biệt là ở Mỹ. Có thể kể ra các công trình tiêu biểu như: Don DeLillo: The Possibility of Fiction của Peter Boxall (Don DeLillo: Triển vọng của tiểu thuyết), Terrorism, Media, and the Ethics of Fiction: Transatlantic Perspectives on Don DeLillo (Chủ nghĩa khủng bố, Truyền thông và Nguyên tắc xử thế của tiểu thuyết, đây là tập hợp những bài viết trong hội thảo về Don DeLillo được tổ chức ở Đức), Don DeLillo của Harold Bloom. . . Những công trình này đã khai thác sâu một số đề tài quen thuộc trong tiểu thuyết của Don DeLillo như sự chi phối của chủ nghĩa tiêu dùng đối với đời sống, vai trò của truyền thông, chủ nghĩa khủng bố. . . Những năm gần đây, sáng tác của các tác gia văn học Mỹ được dịch ở Việt Nam ngày càng nhiều hơn, trong đó có Don DeLillo. Tuy nhiên, tình hình nghiên cứu Don DeLillo thì còn rất “khiêm tốn”. Đây đó có một Ngày nhận bài: 15/1/2015. Ngày nhận đăng: 20/5/2016 Liên hệ: Nguyễn Thị Thanh Hiếu, e-mail: thanhhieu.kv@gmail.com 19 Nguyễn Thị Thanh Hiếu số bài giới thiệu sách, vài bài cảm nhận ngắn trên các blog hoặc diễn đàn. Đáng chú ý là bài viết Bút pháp hậu hiện đại trong Thành phố quốc tế của Don DeLillo của Lê Huy Bắc in trong Tạp chí Nghiên cứu Văn học năm 2010 [1]. Bài viết này của chúng tôi, bên cạnh việc giới thiệu những nét khái quát về tác giả tài năng này đến với độc giả Việt Nam, còn đi sâu khai thác một tiểu thuyết cụ thể của ông – tiểu thuyết Nghệ sĩ hình thể, về một vấn đề thú vị - vấn đề bản sắc và đám đông. Tiểu thuyết Nghệ sĩ hình thể của Don DeLillo được sáng tác vào năm 2001, chuyển dịch Việt ngữ năm 2010 bởi Phạm Viêm Phương và Huỳnh Kim Oanh [2]. Đây là một tác phẩm lạ, đầy ám ảnh, thể hiện rõ đặc trưng phong cách nghệ thuật của nhà văn lớn Don DeLillo. 2. Nội dung nghiên cứu Nghệ sĩ hình thể (The Body Artist) vẻn vẹn trong 124 trang (bản gốc) với một cốt truyện vô cùng đơn giản. Lauren Hartke là một nghệ sĩ hình thể, 36 tuổi, sống cùng chồng là Rey Robles, một đạo diễn phim, 64 tuổi tại căn hộ quạnh hiu thuê ở một bãi biển vắng người. Một buổi sáng, Rey tự sát từ một phát súng vào đầu trong căn hộ của người vợ đầu tại Manhattan. Lauren vẫn một mình ở lại căn hộ, dành thời gian rèn luyện nghệ thuật hình thể, dù bạn bè và người thân nhắn nhủ nên quay về. Một ngày, nghe tiếng động ở trên tầng hai, cô lần theo và phát hiện một người đàn ông bé nhỏ, ngôn ngữ và hành xử hết sức lạ lẫm. Cô đặt tên anh ta là Turtle. Cô nhận thấy ở Turtle hình ảnh những cuộc trò chuyện của mình và Rey. Một ngày, Turtle bỏ đi. Tác phẩm kết thúc ở cảnh Lauren đi vào phòng, mở tung cửa sổ. “Cô muốn cảm nhận hương vị biển cả trên mặt cô và dòng thời gian trong thân thể cô, để nói cho cô biết cô là ai” [1;164]. . . Nếu chỉ đọc một lần, quả thực, khó mà hiểu được Nghệ sĩ hình thể. Tiểu thuyết không nhiều nhân vật, không nhiều tình huống, cũng không có những căng thẳng dồn nén, gây áp lực. Từ đầu đến cuối là một giọng kể chậm rãi, đều đều, vừa kể vừa cảm nhận, suy tưởng, thậm chí có lúc, các biến cố và sự kiện dường như bất động, chỉ có tâm trạng là dịch chuyển. Nhưng dịch chuyển ấy cũng không thật rõ. Tiểu thuyết thực sự là một thách thức với người đọc, nhất là những người đọc vốn quen với sự “mạch lạc” của văn chương truyền thống. Tạo dựng bản sắc là một vấn đề không mới trong văn chương hiện đại và hậu hiện đại, đặc biệt là ở văn học Hoa Kỳ, một nền văn học mà quá khứ lệ thuộc nhiều vào văn học Anh, nên ý thức về bản sắc càng thường trực. Tuy nhiên, cách xử lí của mỗi tác giả về vấn đề này không giống nhau, và cũng khác nhau ở mỗi tác phẩm của chính bản thân họ. Trong Nghệ sĩ hình thể, Don DeLillio đã đặt bản sắc cá nhân trong tương quan với sức mạnh của đám đông. Trước sức mạnh của đám đông, bản sắc vẫn trỗi dậy, muốn được thể hiện mình, bằng cách này hay cách khác, và có khi, đi ngược lại với tâm lí đám đông, gây ra sự khó hiểu, khó cắt nghĩa. Ngay từ đầu, các nhân vật của Don DeLillo đã “tuyên chiến” với đám đông ở cách lựa chọn cuộc sống của họ. Tác phẩm mở ra với cảnh buổi sáng ở trong bếp của Rey và Lauren. Đó là cuộc đối thoại đầu tiên và cũng là cuối cùng của hai người, bởi sau đó, Rey chết. Nội dung cuộc thoại không có gì quan trọng. Đó chỉ là chuyện ăn sáng, chuyện cạo râu, chuyện hôm nay là thứ năm hay thứ sáu. . . nói tóm lại, những câu chuyện được nói tới hết sức phiếm gẫu, tầm phào. Hai người có vẻ độc lập với nhau, trong việc sẻ chia, giao cảm, và độc lập với phần còn lại của thế giới, xét về khoảng cách địa lí. Nơi họ sống là căn nhà thuê, lại sắp đến hạn phải trả. Nó nằm bên biển vắng. Chính lựa chọn này đã phản ánh phần nào cá tính của cả hai nhân vật, với tư cách là những nghệ sĩ. Ý thức về việc rèn dũa cái riêng trong nhân vật Rey đã hình thành từ sớm. Sau sự kiện Rey chết, tiểu thuyết tạm ngắt quãng bởi một bài báo viết về ông. Tên khai sinh của ông là Alejandro Alquezar, quê quán ở Barcelona. Ông có một tuổi thơ đầy sóng gió, khi phải lang bạt, kiếm sống ở nhiều nước. “Ông đã chọn tên Rey Robles, theo tên một nhân vật phụ ông đóng trong một bộ phim tội phạm không mấy tiếng tăm” [1;32], và khi đã nổi tiếng, ông nói với khán giả hâm mộ 20 Bản sắc cá nhân và sức mạnh đám đông trong tiểu thuyết Nghệ sĩ hình thể của Don Delillo rằng “Câu trả lời cho cuộc sống là điện ảnh”. Nhìn vào cuộc đời ông và nội dung của những bộ phim ông đã làm, có thể thấy, đấy là một hành trình Rey tạo dựng không chỉ sự nghiệp, mà cả dấu ấn cá tính của mình, một dấu ấn riêng khó mà lẫn lộn. Việc vị đạo diễn này đổi tên cũng không phải là vô nghĩa. Nó cho thấy ước muốn làm mới phần đời còn lại của Rey. Cái chết của Rey cũng là điều đáng nói. Không có những dự báo, những trăn trối, những ẩn ức. Sau cuộc trò chuyện buổi sáng với Lauren, ông lái xe đến căn hộ của người vợ đầu, tự bắn súng vào mình. Như đã nói, tác phẩm ít ỏi sự kiện. Nhưng sự kiện thì đột ngột, bất ngờ, và đương nhiên, đẩy nhân vật còn lại, vốn đã sống tách mình, càng trở nên cô quạnh. Tại sao Rey chết? Tại sao Rey chọn cách chết ấy? Tại sao ở địa điểm ấy? Câu hỏi bật lên trong logic suy nghĩ của độc giả, nhưng không hề được Don DeLillo trực tiếp lên tiếng giải thích. Nhưng có thể cắt nghĩa nó trong cái trường liên tưởng thống nhất về hình tượng nhân vật Rey Robles. Cả cuộc đời mình, nhất là từ khi đeo đuổi con đường nghệ thuật, Rey không muốn bị “đóng khung” trong cuộc đời phẳng lặng, đơn điệu, gò bó, ít tiếng tăm. Ở đây, Isabel, người vợ đầu, lại có vẻ hiểu về người đàn ông này một cách tường tận: “Đó là con đường thoát của ông ta. Ông ta không phải là con người trong cơn tuyệt vọng. Việc này là một kế hoạch trong đầu ông ta. Đó là thủ đoạn của ông ta mà ông ta biết mình có thể làm khi cần nó. . . Nhưng tôi muốn nói. Tôi nhất định nói. Người đàn ông này ghét con người thật của ông ta” [1;72- 74]. Rey là người tha thiết muốn tạo dựng cái riêng, nhưng cái riêng ấy lại là cái khác bản thân, và khác cả đám đông còn lại. Không những Rey, mà cả Lauren cũng cố gắng củng cố cái tình thế biệt lập của mình. Khi không còn Rey, cô vẫn chọn không gian sống cũ của hai người, chứ không trở lại thành phố. Một mặt, vì tình yêu và những kí ức với Rey còn vẹn nguyên, mặt khác, Lauren muốn tìm thấy con người thực của mình, qua sự tự soi ngắm. “Cô leo lên cầu thang, nghe thấy chính mình theo cách nào đó từ những chỗ khác trong ngôi nhà. . . ” [1;41]. Và trong tình huống ấy, cô thường xuyên tự vấn, từ những biểu hiện nhỏ nhất: “Cô giơ cánh tay cho tuột khỏi chiếc áo len và bàn tay đụng nhẹ vào cái gì đó bên trên, tự hỏi không biết nó là cái gì” [1;41]; “Những thứ cô thấy có vẻ đáng ngờ - không hẳn đáng ngờ mà luôn luôn thay đổi, lao vào kiếp hóa thân, một thứ gì đó mà cũng là một thứ khác, nhưng đó là cái gì, là cái gì” [1;42]... Chiếc điện thoại, phương tiện kết nối thế giới với Lauren được nói đến nhiều lần, nhưng nó càng làm gia tăng cái cảm giác đỡ cô độc. Vì với mọi người, Lauren đã là “người khác”: “Tin đã lan khắp nơi rằng cô ở đây và những cuộc gọi là từ New York, nơi cô sống, và từ bạn bè, đồng nghiệp, ở các thành phố khác. Họ gọi từ các thành phố để nói với cô họ không hiểu tại sao cô quay lại đây. Đó là chỗ không thích hợp cho cô ở, một mình trong căn nhà lớn bên bãi biển vắng” [1;42]. Cuộc đối thoại giữa Lauren và bạn cô, Mariella càng rõ hơn sự ngăn cách, khác biệt này. Khi Mariella lên tiếng trách cứ Lauren rằng cô đã tự tách mình ra, đã thu mình lại, rằng “ở một mình không tốt đâu” [1;47] thì giọng ấy không còn là giọng của riêng người bạn này nữa, mà là giọng của đám đông, hay ít ra, là giọng của một người đang nhân danh đám đông để đánh giá, bình phẩm và đem đến một quan niệm “hợp chuẩn” (đương nhiên, “hợp chuẩn” số đông chưa hẳn đã là chân lí). Lauren vẫn ở lại. Thậm chí cô đã mong được gia hạn hợp đồng thuê nhà, không phải vì hoàn cảnh, vì sự ngẫu nhiên, mà vì một xung lực nội tại vô cùng mạnh mẽ thôi thúc cô được là chính mình. Trong sự cô đơn và nỗi đau mất mát, Lauren ý thức được những trải nghiệm sẽ có, mà nếu sống trong sự ồn ào phố xá, cô sẽ không bao giờ nhận được. Có nhiều điểm tương đồng trong hình tượng này với nhân vật “người chậm” – cũng là tên tiểu thuyết – của nhà văn Nam Phi Coetzee. “Chậm”, thoạt đầu, có vẻ là thua thiệt, bị bỏ rơi, nhưng trên thực tế, thái độ sống ấy lại đem đến cho thế giới tinh thần một bộ mặt mới mẻ, chưa từng thấy. Ở đây, sự lựa chọn của Lauren không hẳn là dễ dàng. Don DeLillo đã cho thấy cái chông chênh của Lauren khi cô bắt đầu lại. Cô làm đủ mọi việc vặt vãnh, “chạy đua qua ngày tháng”, “đi tới đi lui”. Cô tự gồng mình: “Ổn rồi. Cô muốn sống ở đây và cô sẽ ổn”. Nhưng khi quá chới với, “cô muốn biến mất trong làn khói của Rey, được chết đi, được là ông” [1;39]. . . Nghĩa là tách ra khỏi đám đông, ở Lauren, là một nỗ lực không đơn giản. Có những giằng kéo từ 21 Nguyễn Thị Thanh Hiếu phía đám đông, bởi tiếng chuông điện thoại reo, bởi màn hình vi tính, bởi những sản phẩm tiêu dùng – những vật đại diện của “văn hóa đại chúng”. . . Sức mạnh của đám đông ra sức kéo cô về phía nó, hòa tan cô trong nó. Nhưng Lauren đã cưỡng lại được, bằng cách tự đẩy mình ra rìa ngoài của nó, tìm thấy niềm vui trong cái thân phận bên lề ấy, để có thể “diện kiến” được với cái bản thể riêng biệt của mình mà không phải chịu bất kì một sự soi xét. Turtle cũng một mình. “Một mình” đúng nghĩa nhất, nếu so sánh với hai nhân vật nói trên. Anh ta thu lu trong một góc phòng ở tầng hai. Anh ta “lệch nhịp” với sự chuyển động của thế giới, nói cách khác, anh ta khác thường so với số đông. Con người này kì dị ở cái tình cảnh một mình, hoặc cũng có thể vì một mình nên anh ta trở nên kì dị. Cái cách Don DeLillo cho Turtle xuất hiện cũng là điều đáng nói. Chẳng có sự chuẩn bị, chẳng có rào đón, giới thiệu. Chỉ có sự đường đột, bất ngờ, thậm chí có phần ma quái. Turtle từ đâu đến? Đến bằng cách nào? Hay anh ta đã ở đó từ lâu lắm rồi, mà vợ chồng Lauren không hề hay biết? Tác phẩm, “với hình thức ghép nối ngẫu nhiên, với sự tưởng tượng phong phú diệu kì, mang đậm tính khoa học giả tưởng,. . . đã đưa người đọc vào tâm điểm của sự hỗn mang đương đại trong một thế giới ngột ngạt bởi công việc, bởi tham vọng, sự sống và cái chết” [1;99]. Thế mà thái độ đón nhận một người xa lạ và có vẻ không bình thường như người đàn ông này ở Lauren lại hết sức bình thản. Và ngay sau đó, những tiếp xúc giữa hai con người này càng cho thấy ý muốn mãnh liệt của họ trong việc tạo dựng dấu ấn riêng. . . Nhưng tất cả những biểu hiện trên, dẫu sao, cũng mới chỉ ở bề mặt. Tách khỏi đám đông, về mặt vật lí, là một bước khởi đầu. Quan trọng hơn là phải xác lập một bản sắc thực sự, có tính chất căn cốt. Ở bước này, nhân vật của Don DeLillo lại tỏ ra lúng túng. Những tra vấn về ngôn ngữ được đặt ra riết róng, gắt gao, nhất là ở nửa sau tiểu thuyết. Suy cho cùng, muốn khẳng định bản sắc cá nhân, trước hết, phải bắt đầu từ ngôn ngữ. Ở đây, ngôn ngữ của nhân vật Turtle là đáng nói nhất, vì tính chất đặc biệt khác thường của nó. Có thể nói, Turtle bất lực trong việc giao tiếp. Lauren đã từng có ý nghĩ đây là một bệnh nhân tâm thần, một kẻ khùng, một người điên. Vì Turtle không có khả năng cung cấp bất kì một thông tin gì, dù là cơ bản và đơn giản nhất. Đây là một trong số những đoạn hội thoại giữa hai người: “Nếu anh biết thứ tiếng nào khác”, cô nói với hắn, “hãy nói vài từ đi.” “Nói vài từ đi.” “Nói vài từ đi. Tôi không hiểu cũng không sao.” “Nói vài từ để nói vài từ” [1;68]. Thực ra, Turtle vẫn là một người bình thường, nếu không muốn nói là tinh tường và minh mẫn. Chỉ là Turtle không có khả năng kể lại được những câu chuyện lớn, cái mà văn chương hậu hiện đại gọi là “đại tự sự”. Thậm chí, nhiều câu chuyện nhỏ, chuyện của riêng mình, những “tiểu tự sự” thôi, anh ta cũng không làm được. Thế thì làm sao anh ta có thể tạo được bản sắc cá nhân, khi mà ngôn ngữ được xem là “kênh” thể hiện dấu ấn cá nhân quan trọng nhất? Ở ví dụ trên, Turtle như một con vẹt, lặp lại từng từ, từng câu của Lauren. Hơn thế, nhân vật này còn bắt chước, mô phỏng ở mức độ sâu đậm hơn, đến nỗi không chỉ ở từng phát ngôn riêng lẻ, mà trong cả chuỗi phát ngôn của Turtle, Lauren đã nhìn thấy bóng dáng của Rey và của mình: “Cô nghe những yếu tố của giọng nói mình, cách phát biểu bị cắt ngắn, tiếng rì rầm nhỏ xíu sâu trong cổ họng, độ cao của cô, âm thanh của cô, và thoạt tiên thật khó khan như thế nào, hầu như quái gở, khi nhận ra giọng của chính mình phát ra từ một ai khác, từ hắn” [1;61]. . . “Nhưng giọng của cô nghe đang là giọng của Rey. Việc hóa thân này quá chính xác, trọng âm và các nguyên âm kéo dài, những khác biệt kín đáo, những cách phát âm được tạo ra trong một công cụ thanh âm này chứ không phải công cụ thanh âm khác, những thứ cô đã biết trong giọng của Rey, chỉ của Rey thôi” [1;76]. Turtle không 22 Bản sắc cá nhân và sức mạnh đám đông trong tiểu thuyết Nghệ sĩ hình thể của Don Delillo có ngôn ngữ của chính mình, xét ở cả phương diện nội dung lẫn hình thức. Những phát ngôn của anh ta phi cá tính hóa đến mức cao độ. Đã có một “đám đông” hiển hiện trong giọng của anh ta, lấn át, ăn mòn bản sắc ngôn ngữ của anh ta, khiến cho bản sắc cá nhân bị chuyển hóa thành “bản sắc đám đông”, từ đó, nhân vật buộc phải “dựa hơi” đám đông, dù đã cố tách mình ra khỏi nó. Don DeLillo đã phác thảo khá tài tình bức tranh cuộc sống đương đại, ở đó tính chất điều phối của xã hội tiêu dùng và thời đại kĩ trị thể hiện khá rõ nét. Kể cả khi không muốn đi theo đám đông, thì trong nhận thức, cá nhân đã và đang bị đám đông chi phối. Điều này cũng có nghĩa là, văn chương “thời nay” không dễ phác họa được gương mặt riêng như những gì mà văn chương truyền thống đã từng tạo dựng (hay sự tạo dựng đó cũng chỉ là sự ngộ nhận, ảo tưởng?). Và kéo theo đó, khái niệm “điển hình”, “điển hình hóa” của chủ nghĩa hiện thực dường như cũng không còn “khớp”. Qua Turtle, Don DeLillo đã cho thấy sự tồn tại của cái độc sáng, cái duy nhất là bất khả. Cái riêng tuyệt đối khó có khả năng tồn tại, nhất là về mặt ngôn ngữ. Những “vết tích” của cộng đồng đã được khúc xạ ở mỗi một con người cụ thể, và ngôn ngữ chính là một phương diện “liên văn bản” rõ rệt nhất. Cho nên, để gọi tên đối tượng, quả thực, đã có sự sai lệch. Không phải không có lí khi Turtle nói: “Từ dành cho ánh trăng là ánh trăng” [1;106] (The word for moonlight is moonlight). Nghĩa là sự vật chỉ đúng là nó khi có một thứ ngôn ngữ dành riêng cho nó. Mọi diễn giải, suy cho cùng, đã trở nên khác biệt. Ngay cả Turtle, dù có vẻ không giống ai, thì ít nhất, cũng đã giống hai người – Rey và Loren. Có thể nói, cái nhìn về truyền thống của Don DeLillo ở đây khá linh hoạt. Bên cạnh những giá trị trầm tích mà truyền thống đem lại, nó còn khiến cho “hiện tại” phải gánh vác những trách nhiệm nặng nề, mà cơ bản nhất, là “hiện tại” khó dựng được những bản sắc mới. Tiêu đề của tiểu thuyết – Nghệ sĩ hình thể - cho thấy sự quan tâm của nhà văn với một lĩnh vực nghệ thuật cụ thể, nghệ thuật hình thể. Ở đây, nhân vật Lauren (là nghệ sĩ) đã rèn luyện cơ thể của mình uyển chuyển, sinh động, điều khiển nó tài tình đến mức nó trở thành một kênh giao tiếp đặc biệt. Lauren dùng cơ thể của mình để sáng tạo, để vượt qua những giới hạn của cơ thể và của thời gian, từ đó, hóa thân thành người khác, với giọng nói riêng, ngôn ngữ riêng. Dễ thấy hình ảnh Turtle được tái hiện trở lại, qua tài năng của Lauren. Một Turtle như thật, cô đơn trên sân khấu, với “một loạt động tác co giật như chạm điện, hình thể vung vẩy vượt ngoài sự kiểm soát, vụt đi và xoay tròn một cách khủng khiếp” [1;140] và “giọng nói ma quái như một thứ nhạc cụ thuộc bộ thổi chẳng biết ở đâu ra” [1;141]. Và quan trọng là cái cảm giác mà tiết mục này đem lại. “Nghệ thuật của bà trong tiết mục này tối nghĩa, lờ đờ, khó hiểu, đôi khi thống khổ. Nhưng nó không hề là nỗi đau đớn dữ dội vì những hình ảnh và những phông cảnh nghiêm trang. Nó nói về bạn và tôi. Những gì bắt đầu trong sự khác biệt đơn độc trở thành quen thuộc và thậm chí riêng tư. Nó nói về chuyện chúng ta là ai khi chúng ta không tập luyện chúng ta là ai” [1;142]. Trên phương diện này, Lauren là riêng biệt, không lặp lại. Thực ra, tư cách nghệ sĩ của Lauren đã xuất hiện từ trước. Nhưng từ sau cái chết của chồng, và kế đó là cuộc gặp gỡ với Turtle, những trải nghiệm và đúc rút trong cuộc sống cô quạnh đã đánh thức cô sống sâu với sáng tạo nghệ thuật. Cô đã tách bản thân khỏi đám đông để đẩy mình vào một thế giới khác, thế giới của sự thăng hoa sáng tạo không ngừng. Trong mối quan hệ giữa bản sắc cá nhân và sức mạnh của đám đông, rõ ràng, bản sắc cá nhân ở đây đã chiếm ưu thế tuyệt đối. Hơn bất kì một lĩnh vực nào, nghệ thuật, quả thực, là cõi riêng độc đáo mà những giá trị phổ thông khó lòng xâm nhập. Cái nhìn của Don DeLillo về nghệ thuật không khác nhiều với các nhà văn thế kỉ XIX. Nghệ thuật, với ông, vẫn phát huy sức mạnh của nó trong việc thể hiện thông điệp, trong đó có “tỏ lòng”. Nghệ thuật có khả năng phá dỡ những giới hạn của đời sống, của con người, kích thích tối đa năng lực của từng cá nhân riêng lẻ. 23 Nguyễn Thị Thanh Hiếu 3. Kết luận Nói chung, cả ba nhân vật chính trong Nghệ sĩ hình thể đều đã cố gắng tách mình ra khỏi đám đông, bằng cách này hay cách khác. Họ chọn lối sống cô độc, hướng về nội thể. Cách họ ứng xử với cuộc đời hoàn toàn là cảm tính, chủ quan, gần như không chịu sự tác động, chi phối từ những yếu tố của đời sống xã hội, nhất là những định kiến của dư luận. Không thể không thừa nhận rằng văn học hiện đại và hậu hiện đại, so với truyền thống, đã có một sự dịch chuyển mau lẹ trong việc miêu tả đối tượng từ số đông sang số ít, từ cái chung sang cái riêng, từ cái giống nhau, chung nhau sang cái bản sắc, khác biệt. Tư tưởng này không nằm ngoài quan niệm hướng về những tiểu tự sự nhỏ lẻ, manh mún, thay vì những đại tự sự vốn gánh gồng trên vai nhiều thông điệp nhân loại, “thông điệp đám đông”, nhiều trách nhiệm lịch sử. Đám đông trong Nghệ sĩ hình thể không xuất hiện trực tiếp với tư cách là tập thể người, lấy cái bình phong “nhân danh” mà lấn át. Thông qua những vật đại diện, qua cả cái cách nhân vật nghĩ về đám đông mà sức mạnh của nó lộ diện. Tuy nhiên, nhân vật của Don DeLillio đã cho thấy cái khát vọng sống như mình muốn, bất chấp đám đông, không a dua theo đám đông. Hành trình của họ lặng lẽ, âm thầm, ít tiếng nói, ít sự giao cảm. Những độc thoại nội tâm triền miên, những đối thoại khan hiếm, uể oải, rời rạc rồi vỡ vụn. . . là con đường họ khẳng định sự tồn tại của mình, cũng là khẳng định cái bản sắc. Nghệ sĩ hình thể, như đã nói, là một tiểu thuyết ngắn về dung lượng, “tối giản ở cốt truyện, ngôn ngữ và cách thể hiện”, “một cốt truyện bình thường về một câu chuyện bình thường” [2]. Nhưng nó không hề ít ỏi về nội dung thông tin, và cũng không dễ đọc. Nhiều vấn đề được đặt ra trong 124 trang sách nhỏ, trong đó nổi bật là mối quan hệ bản sắc cá nhân và sức mạnh của đám đông. Trong thời đại ngày nay, khi mà đám đông ngày càng phát huy rõ hơn tiềm lực của mình, thì chân dung những nhân vật của Don DeLillo trở thành những vẻ đẹp hiếm thấy, vẻ đẹp của người đứng một mình. . . Lời cảm ơn: Công trình được tài trợ bởi đề tài “Vấn đề tiếp nhận tác phẩm văn học hậu hiện đại”, Trường Đại học Vinh, 2016. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Lê Huy Bắc, 2010. Bút pháp hậu hiện đại trong “Thành phố quốc tế” của Don DeLillo. Tạp chí Nghiên cứu Văn học, số 6. [2] Don DeLillo, 2010. Nghệ sĩ hình thể, Phạm Viêm Phương & Huỳnh Kim Oanh dịch. Nxb Văn học, Hà Nội. [3] C.Kontoulis & E. Kitis, 2003. Don DeLillo’s The Body Artist: Time, Language and Grief. [4] Nhiều tác giả, 2001. Tiếp cận đương đại văn hóa Mỹ. Nxb Văn hóa Thông tin. ABSTRACT The personal identity and power of crowd in the novel The body artist Don DeLillo With the novel “The body artist”, Don DeLillo clearly portrayed the relationship between personal identity and power of crowd through three characters Rey, Lauren and Turtle: the crowd showed the power of dragline and individuals attempted to escape from the influence. This is also the general trend of contemporary world literature: it would rather orientate toward the single, tiny, fragmented things than the "big stories", the "grand narratives" of the crowd ... Keywords: Personal identity, power of crowd, The body artist, Don DeLillo. 24