Bài giảng Tư tưởng Hồ Chí Minh - Chương 7: Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, đạo đức và xây dựng con người mới

CHƯƠNG VII TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HOÁ, ĐẠO ĐỨC VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI 1 Bộ môn: Tư tưởng Hồ Chí Minh Trường Đại học Thương Mại DHTM_TMU I. NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN CỦA HCM VỀ VĂN HÓA II. TTHCM VỀ ĐẠO ĐỨC III. TTHCM VỀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI KẾT LUẬN 2 DHTM_TMU 3a. Định nghĩa văn hóa “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo, phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là tổng hợp mọi phương thức sinh hoạt cùng với những biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”. 1. Định nghĩa về văn hóa và quan điểm về xây dựng nền văn hóa mới I. NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN CỦA HCM VỀ VĂN HÓA DHTM_TMU a. Định nghĩa văn hóa Định nghĩa thể hiện Nguồn gốc của văn hóa Mục tiêu và động lực của văn hóa Cấu trúc của văn hóa Ý nghĩa 4 DHTM_TMU b. Quan điểm về xây dựng một nền văn hoá mới Xây dựng tâm lý Xây dựng luân lý Xây dựng xã hội Xây dựng chính trị Xây dựng kinh tế 5 DHTM_TMU 2. Quan điểm của HCM về các vấn đề chung của văn hoá a. Quan điểm về vị trí và vai trò của văn hoá trong đời sống xã hội b. Quan điểm về tính chất của nền văn hóa c. Quan điểm về chức năng của văn hoá 6 DHTM_TMU a. Quan điểm về vị trí và vai trò của văn hoá trong đời sống xã hội 7 - Văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc KTTT + Trong quan hệ với CT- XH: • CT, XH được giải phóng thì VH mới được giải phóng • CT giải phóng mở đường cho văn hóa phát triển + Trong quan hệ với KT: Xây dựng KT để tạo điều kiện cho việc xây dựng và phát triển VH. Phải đẩy mạnh xây dựng KT trước DHTM_TMU a. Quan điểm về vị trí và vai trò của văn hoá trong đời sống xã hội - VH không thể đứng ngoài mà phải ở trong KT và CT, phải phục vụ nhiệm vụ CT và thúc đẩy sự phát triển KT + VH phải tích cực, chủ động tham gia thực hiện những nhiệm vụ CT, thúc đẩy xây dựng và phát triển KT + Làm kinh tế và chính trị cũng phải có tính văn hóa 8 DHTM_TMU b. Quan điểm về tính chất của nền văn hóa Tính dân tộc Mang đặc trưng của dân tộc Giữ gìn, kế thừa, phát huy những truyền thống dân tộc Phát triển những truyền thống dân tộc cho phù hợp với điều kiện lịch sử mới của đất nước 9 DHTM_TMU b. Quan điểm về tính chất của nền văn hóa Tính khoa học Tính hiện đại, tiên tiến, thuận với trào lưu tiến hóa của thời đại Đấu tranh với những gì trái khoa học, phản tiến bộ Gạn đục, khơi trong, kế thừa truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại 10 DHTM_TMU b. Quan điểm về tính chất của nền văn hóa Tính đại chúng Phải phục vụ nhân dân Phù hợp với nguyện vọng của nhân dân Đậm đà tính nhân văn Do nhân dân xây dựng nên 11 DHTM_TMU 12 + Mục đích: Bồi dưỡng, nêu cao tư tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp cho nhân dân, loại bỏ những tư tưởng sai lầm, tình cảm thấp hèn có thể có trong tư tưởng, tình cảm mỗi người + Văn hóa phải đặc biệt quan tâm đến những tư tưởng và tình cảm lớn, chi phối đời sống tinh thần của mỗi người và cả dân tộc + Chức năng này phải được tiến hành thường xuyên liên tục - Bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và những tình cảm cao đẹp c. Quan điểm về chức năng của văn hoá DHTM_TMU - Mở rộng hiểu biết, nâng cao dân trí + Dân trí là trình độ hiểu biết, kiến thức của người dân + Nội dung của nâng cao dân trí là bắt đầu từ chỗ biết đọc, biết viết, tiếp đó là sự hiểu biết các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội như kinh tế, chính trị, khoa học, kỹ thuật, thực tiễn Việt Nam và thế giới + Nâng cao dân trí nhằm hướng vào mục tiêu chung là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội 13 c. Quan điểm về chức năng của văn hoá DHTM_TMU + HCM đề ra phẩm chất, phong cách cần thiết để mỗi người tự tu dưỡng, đặc biệt quan tâm đến phẩm chất đạo đức – chính trị của cán bộ, đảng viên + Văn hóa giúp con người làm nảy nở cái tốt đẹp, giảm bớt cái lạc hậu, xấu xa, bảo thủ, vươn tới cái chân, thiện, mỹ để hoàn thiện bản thân + Phải làm cho văn hóa thấm sâu vào tâm lý quốc dân. Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi 14 - Bồi dưỡng những phẩm chất, phong cách và lối sống tốt đẹp, lành mạnh, hướng con người đến chân, thiện, mỹ để hoàn thiện bản thân c. Quan điểm về chức năng của văn hoá DHTM_TMU 3. Quan điểm của HCM về một số lĩnh vực chính của văn hóa a. Văn hóa giáo dục - Quan điểm của HCM về nền giáo dục phong kiến và thực dân - Quan điểm của HCM về nền giáo dục mới + Xây dựng nền giáo dục mới là một nhiệm vụ cấp bách, có ý nghĩa chiến lược cơ bản và lâu dài + Mục tiêu của văn hóa giáo dục + Nội dung giáo dục + Phương châm, phương pháp giáo dục + Về đội ngũ giáo viên 15 DHTM_TMU - Văn hóa - văn nghệ là một mặt trận, nghệ sĩ là chiến sĩ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí sắc bén trong đấu tranh cách mạng - Văn nghệ phải gắn với thực tiễn của đời sống nhân dân 16 b. Văn hóa văn nghệ - Phải có những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại mới của đất nước và dân tộc DHTM_TMU c. Văn hóa đời sống + Đạo đức mới +Lối sống mới + Nếp sống mới 17 - Nội dung của văn hóa đời sống bao gồm: - Văn hóa đời sống là đời sống tinh thần của xã hội được thể hiện ngay trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người DHTM_TMU II. TƯ TƯỞNG HCM VỀ ĐẠO ĐỨC - Đạo đức là cái gốc của người cách mạng - Đạo đức là nhân tố tạo nên sức hấp dẫn của CNXH 18 a. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức 1. Nội dung cơ bản của TTHCM về đạo đức DHTM_TMU 19 b. Quan điểm về những chuẩn mực đạo đức cách mạng Tinh thần quốc tế thuỷ chung trong sáng Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư Yêu thương con người, sống có nghĩa tình Những phẩm chất đạo đức cơ bản của con người Việt Nam mới Trung với nước, hiếu với dân DHTM_TMU c. Những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới Nói đi đôi với làm, phải nêu gương về đạo đức Xây đi đôi với chống Phải tu dưỡng đạo đức suốt đời 20 DHTM_TMU 2. Sinh viên học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức HCM a. Học tập và làm theo tư tưởng đạo đức HCM Tu dưỡng đạo đức có vai trò vô cùng quan trọng đối với sinh viên Các phẩm chất đạo đức sinh viên cần rèn luyện Tu dưỡng rèn luyện theo tư tưởng đạo đức HCM 21 DHTM_TMU b. Nội dung học tập theo tấm gương đạo đức HCM - Thực trạng đạo đức, lối sống trong SV hiện nay - Học tập và làm theo tấm gương đạo đức HCM 22 DHTM_TMU - Thực trạng đạo đức, lối sống trong sinh viên hiện nay + Sống tình nghĩa, trong sạch, lành mạnh + Cần cù và sáng tạo trong học tập + Có bản lĩnh, năng động nhạy bén dám đối mặt với khó khăn, thử thách + Có ý thức phấn đấu cho sự nghiệp dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh + Phai nhạt niềm tin, lý tưởng, mất phương hướng phấn đấu không có chí lập thân, lập nghiệp + Sống thực dụng, dựa dẫm, thiếu trách nhiệm, thờ ơ với gia đình và xã hội + Sa vào nghiện ngập, thiếu trung thực, gian lận trong thi cử, chạy điểm, chạy thầy, mua bằng cấp 23 - Ưu điểm - Nhược điểm DHTM_TMU - Học tập và làm theo tấm gương đạo đức HCM + Học trung với nước, hiếu với dân, suốt đời đấu tranh cho sự nghiệp giải phóng DT, giải phóng GC, giải phóng con người + Học cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, đời riêng trong sáng, nếp sống giản dị và đức khiêm tốn phi thường + Học đức tin tuyệt đối vào sức mạnh của nhân dân, kính trọng nhân dân và hết lòng, hết sức phục vụ nhân dân; luôn nhân ái, vị tha, khoan dung và nhân hậu với con người + Học tấm gương về ý chí và nghị lực tinh thần to lớn, quyết tâm vượt qua thử thách, gian nguy để đạt được mục đích cuộc sống 24 DHTM_TMU III. TTHCM VỀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI 1. Quan niệm của HCM về con người a. Con người được nhìn nhận như một chỉnh thể b. Con người cụ thể, lịch sử c. Bản chất con người mang tính xã hội 25 DHTM_TMU 2. Quan điểm của HCM về vai trò của con người và chiến lược "trồng người" 26 a. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của con người - Con người là vốn quý nhất, nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp cách mạng ND là người sáng tạo ra mọi giá trị vật chất và tinh thần: "vô luận việc gì, đều do người làm ra, và từ nhỏ đến to, từ gần đến xa, đều thế cả" Dân tài năng, trí tuệ và sáng tạo, có lòng sốt sắng, hăng hái để thực hiện con đường CM DHTM_TMU a. Quan điểm của HCM về vai trò của con người 27 - Con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của CM; phải coi trọng, chăm sóc, phát huy nhân tố con người + Con người là mục tiêu của cách mạng + Con người là động lực của cách mạng DHTM_TMU 28 a. Quan điểm của HCM về vai trò của con người - Con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của CM; phải coi trọng, chăm sóc, phát huy nhân tố con người + MQH giữa con người - mục tiêu và con người - động lực: Chăm lo cho con người – mục tiêu tốt bao nhiêu thì sẽ tạo thành con người - động lực tốt bấy nhiêu và ngược lại + Điều kiện để phát huy con người - mục tiêu và con người - động lực: kiên quyết khắc phục kịp thời các phản động lực trong con người và tổ chức - Đó là chủ nghĩa cá nhân DHTM_TMU - “Trồng người” là yêu cầu khách quan,vừa cấp bách, vừa lâu dài của cách mạng + Trồng người phải được đặt ra ngay từ đầu trong tiến trình đi lên chủ nghĩa xã hội + Trồng người phải thường xuyên được đẩy mạnh trong mỗi bước, mỗi thời kỳ đi lên của cách mạng + Trồng người là việc làm thường xuyên, lâu dài và phải làm công phu, tỉ mỉ vì thế phải được đặt ra trong suốt cuộc đời mỗi người. 29 b. Quan điểm của HCM về chiến lược “trồng người DHTM_TMU - Muốn xây dựng CNXH trước hết cần có những con người XHCN + Ngay từ đầu bắt tay vào xây dựng CNXH cần phải đặt ra nhiệm vụ xây dựng con người mới XHCN + Mỗi bước xây dựng con người XHCN là một nấc thang xây dựng CNXH + Con người mới XHCN có hai mặt gắn bó chặt chẽ với nhau vừa có đức vừa có tài, vừa hồng vừa chuyên 30 b. Quan điểm của HCM về chiến lược “trồng người DHTM_TMU - Chiến lược “trồng người” là một trọng tâm, một bộ phận hợp thành của chiến lược phát triển KT-XH + Thực hiện chiến lược trồng người cần có nhiều biện pháp nhưng giáo dục - đào tạo là biện pháp quan trọng nhất + Nội dung và phương pháp giáo dục: + Trồng người là công việc ‘trăm năm’ không thể nóng vội, một sớm, một chiều cũng không được tùy tiện, đến đâu hay đến đó 31 b. Quan điểm của HCM về chiến lược “trồng người DHTM_TMU KẾT LUẬN - Trong lĩnh vực văn hóa: + Sớm nhận ra vai trò và sức mạnh của văn hóa, sớm đưa văn hóa vào chiến lược phát triển của đất nước + Xác lập được những luận điểm có giá trị xây dựng nền văn hóa mới Việt Nam - Trong lĩnh vực đạo đức: + HCM tạo nên một cuộc cách mạng trong lĩnh vực đạo đức ở Việt Nam + HCM đã phát triển hoàn thiện tư tưởng đạo đức học Macxit về vai trò và sức mạnh của đạo đức, về chuẩn mực đạo đức cơ bản và những nguyên tắc xây dựng một nền đạo đức mới phù hợp với Việt Nam - Xây dựng con người mới: + Về mặt lý luận + Về mặt thực tiễn 32 DHTM_TMU DHTM_TMU