Bài giảng Sự sàng lọc bệnh (Screening) – Lê Hoàng Ninh

SỰ SÀNG LỌC BỆNH( SCREENING) PGS,TS LÊ HOÀNG NINH I. ĐẠI CƯƠNG Định nghĩa : Sàng lọc bệnh: qui trình tách những đối tượng nguy cơ/ có khả năng mắc bệnh trong cộng đồng để có biện pháp can thiệp thích hợp nhăm ngăn ngừa bệnh tật xãy ra trên các đối tượng nguy cơ Sàng lọc nhằm phát hiện các đôi tượng nguy cơ sớm Công cụ sàng lọc = test sàng lọc I. ĐẠI CƯƠNG Các dạng sành lọc: Sàng lọc đại trà ( mass screening) Sàng lọc nhiều giai đoạn = đa sàng lọc ( multiple hay multiphaseic screening) : sử dụng nhiều test khác nhau trên một đối tượng Sàng lọc theo mục tiêu ( target screening): sàng lọc trên nhóm dân số có tiếp xúc đặc biệt Sàng lọc cơ hội hay sàng lọc phát hiện bệnh ( case-finding hay opportunistic screening) sàng lọc trên bệnh nhân II. Các tiêu chuẩn cho một chương trình sàng lọc Tiêu chuẩn về bệnh: Trầm trọng Tiền lâm sàng phổ biến Biết tiến trình tự nhiên của bệnh Giai đoạn từ triệu chứng sơ khởi tới toàn phát dài II. Các tiêu chuẩn cho một chương trình sàng lọc 2. Tiêu chuẩn về test sàng lọc: Nhạy và đặc hiệu Đơn giản/ rẻ tiền Chấp nhận được 3. Tiêu chuẩn về chẩn đoán và điều trị Tin cậy Thuận lợi Hiệu quả An toàn Được chấp nhận III. Tiến trình tự nhiên của bệnh X---------*----------------****---------- + X = tiếp xúc mối nguy * bắt đầu có rối loạn sinh học **** : hội chứng lâm sàng xuất hiện + tử vong Giai đoạn phát hiện tiền lâm sàng: *------ **** IV. TEST SÀNG LỌC Đặc tính của bệnh Test sàng lọc : Tính giá trị : giúp tách ra, nhận ra các đối tượng nguy cơ mắc bệnh trong cộng đồng để can thiệp Tính tin cậy: cho kết quả # nhau sau khi lập lại trên cùng một đối tượng Tính giá trị của test sàng lọc Độ nhạy : khả năng test dương trên số người bị bệnh : Sensitivity = a / ( a + c) Độ đặc hiệu: khả năng test âm trên số người không bị bệnh Specificity = d / ( b + d) Tính giá trị của test sàng lọc Giá trị tiên đoán dương: khả năng bị bệnh trên những người có kết quả test dương ( p v +) = a / ( a + b) Giá trị tiên đoán âm: khả năng không bị bệnh trên những người có kế quả test âm ( pv - ) = d / ( c + d) Tính giá trị của test sàng lọc Bảng 2 x 2: ------------------------------------------------------ bệnh Tổng có không ------------------------------------------------------ dương a b ( a + b ) Test âm c d ( c + d ) ----------------------------------------------------- Tổng (a + c) ( b + d) ( a + b+c+d) Quan hệ giữa độ nhạy và đặc hiệu Độ nhay : Se = a / ( a + c) trong đó c = âm giả ( âm sai) Độ đặc hiệu: Sp = d / ( b + d) trong đó b = dương giả ( dương sai) Nhạy  đặc hiệu Nhay nên tăng : Hậu quả bỏ sót : trầm trọng và điều trị tốt Bệnh lan truyền dữ dội Đánh giá kết quả test sàng lọc rẻ, ít nguy ơ Giải quyết môi quan hệ : ? Nhiều test cùng lúc/ test theo thứ tự Tính tin cậy của test sàng lọc Tính tin cậy: hả năng test cho cùng một kết quả khi test được làm lại nhiều lần trên một người trong cùng một điều kiện 4 nguồn ảnh hưởng đến tính tin cậy: Biến đổi sinh học Dụng cụ đo lường Người đo Nhiều người đo IV . ĐÁNH GIÁ CHƯƠNG TRÌNH SÀNG LỌC TÍNH KHẢ THI: Chấp nhận và giá thành KHẢ NĂNG PHÁT HIỆN BỆNH: Giá trị tiên đoán TÍNH HIỆU QUẢ Giảm số mắc/ số chết ? CÁC THIẾT KẾ ĐÁNH GIÁ Tương quan : tần số sàng lọc và tỷ lệ bệnh Bệnh chứng Đoàn hệ Thử nghiêm lâm sàng ngẫu nhiên