Bài giảng Siêu âm tầm soát - Nguyễn Thị Hằng

SIÊU ÂM tầm soát Trình bày: NGUYỄN THỊ HẰNG CHẾT CHU SINH Đại c ươ ng Thế giới: 53/1000 trẻ sinh sống Các n ư ớc phát triển: 11/1000 (Đức: 6/1000) Các n ư ớc đ ang phát triển: 57/1000 Việt Nam: 23/1000 – mục tiêu 2010: 18/1000 CHỈ ĐIỂM cho chất l ư ợng ch ă m sóc tiền sản và ch ă m sóc y khoa chu sinh CHẾT CHU SINH Đại c ươ ng Chết trong tử cung (> 500g) Chết s ơ sinh (< 7 ngày) Dị tật bẩm sinh, suy tuần hoàn nhau thai Sanh cực non Đại c ươ ng SIÊU ÂM chẩn đ oán sớm Chết trong tử cung (> 500g) Chết s ơ sinh (< 7 ngày) Dị tật bẩm sinh, suy tuần hoàn nhau thai Sanh cực non CHẾT CHU SINH Đại c ươ ng 1979, Đức: SIÊU ÂM thai kỳ th ư ờng quy Tuần 16-20 Tuần 32-36 1995: Khuyến cáo 3 lần siêu âm Tuần 8-11 Tuần 18-21 Tuần 28-31 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) MỤC ĐÍCH Thai sống trong tử cung Ngày dự sanh Đa thai (lý t ư ởng cho song thai) Dị tật thai nhi (tuần 12-13) Hình dạng thai nhi bình th ư ờng tuần 12+4 ( đ ầu dò âm đ ạo, 10 MHz) Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) THAÊM KHAÙM CÔ BAÛN Đo chiều dài đ ầu – mông Đo chu vi vòng đ ầu và vòng bụng Độ mờ da gáy Tứ chi, dạ dày, bàng quang, hình dạng c ơ thể thai nhi, và tim thai Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Th ă m khám c ơ bản Chức n ă ng phóng to: thấy 4 buồng tim Mạch máu lớn: Bản đ ồ dòng chảy màu (CFM Color flow mapping) Tứ chi: rõ nhất tuần 12-13 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Đầu dò âm đ ạo: mẹ béo phì, tử cung ngả sau Bản đ ồ dòng chảy màu (CFM) tạo ít n ă ng l ư ợng h ơ n siêu âm Doppler Hạn chế siêu âm Doppler 3 tháng đ ầu Cần tối thiểu 15 phút Th ă m khám c ơ bản Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Đánh giá nguy c ơ bất th ư ờng NST Thời đ iểm tối ư u: tuần 11-13 Không có giới hạn cứng nhắc Nguy c ơ HC Down t ă ng theo tuổi mẹ Đo đ ộ mờ da gáy Chiều dài đ ầu mông 55 mm Độ mờ da gáy 2,5 mm 20 tuổi 45 tuổi 1/498 1/27 THAI MẸ NGUY C Ơ Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Đo đ ộ mờ da gáy Mặt cắt đ ứng dọc thai tuần 12+5, thấy đư ợc đ ộ mờ da gáy và màng ối Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Hố sọ sau Mặt cắt ngang đ ầu thai nhi tuần 9+5 ( đ ầu dò âm đ ạo, 10 MHz) Não thất bên Đám rối màng mạch Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Động mạch màng trong cấp máu cho thấu kính mắt Ngang đ ầu Tuần 12+3 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Ngang ngực Mức tim Tuần 10+6 Độ rộng thất trái 1,67 mm ( đ ầu dò âm đ ạo, 10 MHz) Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) 4 buồng tim nhìn từ đ ỉnh (Doppler). Dòng máu tâm tr ươ ng qua van 3 lá và van 2 lá vào tâm thất Ngang ngực Mức tim Tuần 13+1 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Vùng các mạch máu ra. Dòng máu chảy vào cung ĐM chủ và ống ĐM (ống Botallo) Ngang ngực Tuần 12+1 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Doppler màu: 3 mạch máu từ cung ĐM chủ Cung ĐM chủ Tuần 12+1 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Vùng rốn thấy “thoát vị rốn sinh lý” Ngang bụng Tuần 10+1 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Cùng hình trên (Doppler). Ruột trồi qua cuống rốn cạnh mạch máu rốn Ngang bụng Tuần 10+1 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Vị trí l ư ng phía tr ư ớc, thấy thận và bể thận 2 bên Ngang bụng Tuần 13+0 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) ĐM chủ ở vị trí chia 2, thận và đ ộng mạch thận 2 bên Vùng phía tr ư ớc Tuần 12+5 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Dạ dày là một vùng echo trống Ngang bụng Tuần 12+5 Siêu âm lần thứ nhất (tuần 8-11) Tay thai nhi: các đ ốt của tất cả ngón tay thấy rõ ràng Tuần 12+6 Siêu âm lần thứ hai (tuần 18-21) Siêu âm lần thứ hai (18-21) MỤC ĐÍCH Xác đ ịnh thai sống Số l ư ợng thai Vị trí nhau bám Rối loạn phát triển Dị tật thai nhi Tim thai, n ư ớc ối Siêu âm lần thứ hai (18-21) CÁC THÔNG SỐ SINH HỌC Đ ư ờng kính l ư ỡng đ ỉnh Đ ư ờng kính chẩm-trán Chu vi vòng bụng Chiều dài x ươ ng đ ùi Các x ươ ng dài khác ... Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 1. Đ ơ n vị thai – mẹ Số l ư ợng thai Vị trí thai N ơ i nhau bám (nhau tiền đ ạo?) L ư ợng ối bình th ư ờng? (thiểu ối, vô ối, đ a ối) Chiều dài CTC (< 3cm?), kênh CTC hình phễu? Siêu âm lần thứ hai (18-21) Cùng vị trí hình trên Thai đ ang xuống Túi ối qua cổ trong đ i xuống kênh CTC Tuần 22+5 Đầu dò âm đ ạo CTC dài 37 mm Siêu âm lần thứ hai (18-21) Tuần 22+2 Hở CTC nặng, với CTC dãn 2 cm Tuần 21+4 Túi ối xuống kênh CTC, ra đ ến cổ ngoài 1 nang Naboth đ ồng thời Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 2. Thông số sinh học thai nhi Đo đư ờng kính l ư ỡng đ ỉnh ĐK chẩm – trán ĐK tr ư ớc sau, ngang ngực Chiều dài x ươ ng đ ùi Các x ươ ng dài khác: x. cánh tay, x. trụ, x. chày (mất cân đ ối với chiều dài c ơ thể?) (t ươ ng ứng tuổi thai, hạn chế phát triển giai đ oạn sớm?) Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 2. Thông số sinh học thai nhi Thông số não thất trong sọ ( đ ộ rộng sừng sau não thất bên, não úng thủy, bất đ ối xứng hệ thống thống não thất?) Đ ư ờng kính tiểu não (thiểu sản? dấu hiệu trái chuối? t ươ ng ứng tuổi thai?) Dãn cisterna magna (dị tật Dandy-Walker?) Siêu âm lần thứ hai (18-21) Hình dạng thai nhi bình th ư ờng tuần 21+6 Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 2. Thông số sinh học thai nhi Thông số tim mạch: tâm thất, mạch máu lớn Kích th ư ớc tâm thất không cân đ ối? Hẹp mạch máu lớn? ĐM phổi lớn h ơ n ĐM chủ (tứ chứng Fallot?) Siêu âm lần thứ hai (18-21) Mặt cắt vùng mắt, ĐM màng trong cấp máu cho thấu kính Sừng sau não thất bên, rộng bình th ư ờng 3,8 mm Siêu âm lần thứ hai (18-21) Tuần 20 và 23: đư ờng kính tiểu não tính bằng mm t ươ ng ứng với tuần thai kỳ (tr ư ờng hợp này 23 mm - tuần 22) Tiểu não hình quả tạ Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 3. Siêu âm Doppler Chỉ số trở kháng của ĐM rốn (t ă ng? l ư u l ư ợng bằng 0?) Chỉ số trở kháng của ĐM tử cung vị trí bắt chéo ĐM chậu ngoài. Tạo khe chữ V? Siêu âm lần thứ hai (18-21) D ư ới: Đ ư ờng cong tốc đ ộ dòng máu dùng chế đ ộ Doppler mạch nảy. Kết quả bình th ư ờng Hai ĐM tử cung Tuần 21+6 Trên: ĐM tử cung bắt chéo ĐM chậu Siêu âm lần thứ hai (18-21) Thấy t ă ng trở kháng và “khía chữ V” đ áng kể Doppler màu ĐM tử cung Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Hình dạng bình th ư ờng? ( đ ầu ngắn, dấu trái chanh, dấu trái dâu?) Độ rộng, sự đ ối xứng các não thất Nang đ ám rối màng mạch Echo đư ờng giữa bình th ư ờng? (một não thất?) Hình dạng tiểu não bình th ư ờng? (dấu trái chuối, dị tật Dandy-Walker) Đầu Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Bằng chứng của thể chai? (bất sản?) Bằng chứng của vách trong suốt? (bất sản thể chai?) Cisterna magna dãn rộng? (nang Dandy-Walker?) Đầu Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Mắt đ úng vị trí? Thấy đư ợc mũi? Miệng và khẩu cái bình th ư ờng? (sứt môi và chẻ vòm khẩu cái) Hình dạng cằm bình th ư ờng? (Cằm lẹm? Hội chứng Pierre-Robin?) Mặt Siêu âm lần thứ hai (18-21) G ươ ng mặt thai nhi, thấy môi và mũi Mặt cắt vùng mắt, thấy các ổ mắt và thấu kính Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Bình th ư ờng? (Vẹo cột sống? Chẻ đ ốt sống?) Cột sống Nang n ư ớc vùng cổ? Thoát vị não? B ư ớu cổ? Cổ Siêu âm lần thứ hai (18-21) Hình dạng liên tục của cột sống, ĐM chủ ở phía tr ư ớc, bàng quang nằm trong khung chậu. Vùng cổ bình th ư ờng Đứng dọc L ư ng phía tr ư ớc Tuần 22+1 Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Vị trí tim bình th ư ờng? ( đ ảo ng ư ợc phủ tạng, di lệch tim?) Vị trí phổi bình th ư ờng? (sang th ươ ng nang, bệnh b ư ớu tuyến?) Lồng ngực Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Nhịp tim bình th ư ờng? (ngoại tâm thu, nhịp chậm, nhịp nhanh?) Kích th ư ớc, hình dạng, trục tim bình th ư ờng? Hiện diện âm thổi? Hình ảnh 4 buồng tim bình th ư ờng? Vách tâm thất bình th ư ờng, với dòng máu bình th ư ờng? Tim Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Vách liên nhĩ và lỗ bầu dục bình th ư ờng? Van nhĩ thất và sự đ ổ đ ầy tim bình th ư ờng? Có bất kỳ bằng chứng nào của khiếm khuyết tim? Tim Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Các mạch máu lớn, các van, vị trí bắt chéo bình th ư ờng? Nhìn thấy TM chủ trên với dòng máu đ i vào tâm nhĩ trái? Nhìn thấy cung đ ộng mạch chủ và các nhánh sọ? Tim Siêu âm lần thứ hai (18-21) Cả 2 van nhĩ thất đ ều đ óng, van 3 lá h ơ i cao h ơ n van ĐM chủ. Thấy đư ợc vách s ơ cấp, vách thứ cấp và lỗ bầu dục Ngang ngực Tuần 22+0 Nhìn từ đ ỉnh 4 buồng tim Đầu kỳ tâm thu Siêu âm lần thứ hai (18-21) Kỳ tâm tr ươ ng:dòng máu chảy qua cả 2 van vào trong các tâm thất Kỳ tâm thu: thân ĐM phổi, ống ĐM và ĐM chủ Siêu âm lần thứ hai (18-21) Tuần 21 Cung ĐM chủ đ i ra từ tim ĐM chủ ngực và bụng 1 trong 2 ĐM rốn TM rốn trong ổ bụng Siêu âm lần thứ hai (18-21) L ư ng phía sau Tuần 21 Cung ĐM chủ với 3 nhánh sọ ĐM chủ ngực và bụng Siêu âm lần thứ hai (18-21) L ư ng phía sau Tuần 21 Cùng hình ảnh trên, xoay nhẹ đ ầu dò Dòng máu từ ống ĐM và cung ĐM chủ chảy vào ĐM chủ xuống Siêu âm lần thứ hai (18-21) Tuần 21 L ư ng phía tr ư ớc Mặt phẳng đ ứng dọc cận giữa lệch về bên trái cột sống: Cung ĐM chủ và các nhánh Siêu âm lần thứ hai (18-21) Cùng 1 tr ư ờng hợp: Hợp l ư u các TM phổi vào tâm nhĩ trái Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Dạ dày c ă ng đ ầy bình th ư ờng? Vị trí gan bình th ư ờng? Ruột bình th ư ờng? (t ă ng âm? nang? tắc ruột?) Biểu hiện các thận bình th ư ờng không có tắc nghẽn? Bụng Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Thấy đư ợc rốn (không có thoát vị)? Bàng quang c ă ng đ ầy bình th ư ờng? Bộ phận sinh dục thấy đư ợc rõ ràng và bình th ư ờng? Bụng Siêu âm lần thứ hai (18-21) Dạ dày thai nhi Ngang bụng Tuần 22+0 L ư ng phía sau Siêu âm lần thứ hai (18-21) Thận và bể thận không dãn rộng Ngang bụng Tuần 22+2 L ư ng phía tr ư ớc Siêu âm lần thứ hai (18-21) ĐM chủ vị trí chia đ ôi và các nhánh ĐM thận Mặt phẳng trán sau phúc mạc Tuần 21+4 Siêu âm lần thứ hai (18-21) Hai ĐM đ ùi, ĐM bàng quang và ĐM rốn Ngang bụng Tuần 23+3 Đầu dò nằm nghiêng Siêu âm lần thứ hai (18-21) Đứng dọc bụng d ư ới Tuần 28+4 L ư ng phía sau Bộ phận sinh dục nam, bàng quang và rốn Ngang bụng Tuần 23+6 Bộ phận sinh dục nữ Siêu âm lần thứ hai (18-21) QUY TRÌNH KHẢO SÁT 4. Tầm soát c ơ quan thai nhi Chiều dài bình th ư ờng? Đối xứng? Bất sản x ươ ng quay? Thấy đư ợc bàn tay và các ngón tay? Thấy đư ợc bàn chân và các ngón chân? Tứ chi Siêu âm lần thứ hai (18-21) Bàn tay thai nhi tuần 22+2. Thấy rất rõ các đ ốt ngón tay Bàn chân thai nhi tuần 22+3 Một số dị tật bẩm sinh Một số dị tật bẩm sinh Não úng thủy Một số dị tật bẩm sinh Não úng thủy Một số dị tật bẩm sinh Thoát vị màng não Một số dị tật bẩm sinh Thoát vị hoành Một số dị tật bẩm sinh Thoát vị hoành Một số dị tật bẩm sinh Thoát vị rốn Một số dị tật bẩm sinh Hở thành bụng Một số dị tật bẩm sinh Hở thành bụng Một số dị tật bẩm sinh Hẹp tá tràng Siêu âm lần thứ ba (tuần 28-31) Siêu âm lần thứ ba (28-31) MỤC ĐÍCH Chẩn đ oán bệnh lý bánh nhau Giới hạn phát triển trong tử cung, thiểu ối, hình dạng vận tốc Doppler bệnh lý can thiệp sanh sớm Một số dị tật Não úng thủy (sau 21 tuần) Hẹp ống tiêu hoá (sau 24 tuần) Kết luận Kết luận Giúp phát hiện sớm các bất th ư ờng thai nhi Can thiệp đ úng lúc, kịp thời giảm tỷ lệ chết chu sinh Phụ thuộc máy SÂ, kỹ n ă ng & kinh nghiệm BS SÂ Khi nghi ngờ cần lặp lại SÂ nhiều lần SIÊU ÂM 3 LẦN TRONG THAI KỲ