Bài giảng Rủi ro

Chương 1: RỦI RO GS.TS. ĐOÀN THỊ HỒNG VÂN NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Bàn về rủi ro và các khi niệm có liên quan. Phân loại rủi ro Bàn về rủi ro và các khái niệm có liên quan. Bàn về khái niệm rủi ro Các khái niệm có liên quan. Tài liệu tham khảo Quản trị rủi ro và khủng hoảng, chương 1 (trang 21 – 65) Lật ngược tình thế. Bàn về khái niệm rủi ro Cho đến nay chưa có được định nghĩa thống nhất về rủi ro, những trường phái khác nhau, tác giả khác nhau đưa ra những định nghĩa rủi ro khác nhau. Những định nghĩa này rất đa dạng, phong phú, có thể chia làm 2 trường phái lớn: Trường phái truyền thống (hay còn gọi là trường phái tiêu cực), Trường phái trung hoà. Theo trường phái truyền thống Rủi ro được coi là sự không may, sự tổn thất, mất mát, nguy hiểm… Thuộc trường phái này, ta có thể thấy các định nghĩa: Theo Từ điển Tiếng Việt do Trung tâm từ điển học Hà Nội xuất bản năm 1995 thì "Rủi ro là điều không lành, không tốt, bất ngờ xảy đến". Theo cố GS. Nguyễn Lân thì "Rủi ro (đồng nghĩa với rủi) là sự không may" (Từ điển từ và ngữ Việt Nam, năm 1998, tr. 1540). Theo trường phái truyền thống(tt) Theo từ điển Oxford "Rủi ro là khả năng gặp nguy hiểm hoặc bị đau đớn, thiệt hại…" Một số từ điển khác đưa ra các khái niệm tương tự, như: "Rủi ro là sự bất trắc, gây ra mất mát, hư hại" hay "Rủi ro là yếu tố liên quan đến nguy hiểm, sự khó khăn hoặc điều không chắc chắn"… Theo trường phái truyền thống(tt) Trong lĩnh vực kinh doanh, nhiều doanh nhân và nhà nghiên cứu cho rằng: "Rủi ro là những bất trắc ngoài ý muốn xảy ra trong quá trình sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, tác động xấu đến sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp"… Theo trường phái truyền thống(tt) Tóm lại, theo cách nghĩ truyền thống thì "Rủi ro là những thiệt hại, mất mát, nguy hiểm hoặc các yếu tố liên quan đến nguy hiểm, khó khăn, hoặc điều không chắc chắn có thể xảy ra cho con người". Theo trường phái trung hòa "Rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được" (Frank Knight). "Rủi ro là sự bất trắc có thể liên quan đến việc xuất hiện những biến cố không mong đợi" (Allan Willett). "Rủi ro là một tổng hợp những ngẫu nhiên có thể đo lường được bằng xác suất" (Irving Preffer). "Rủi ro là giá trị và kết quả mà hiện thời chưa biết đến". Theo trường phái trung hòa(tt) Diễn giải một cách đầy đủ hơn về rủi ro và nguy co rủi ro, các tác giả C.Arthur William, Jr. Micheal, L. Smith đã viết: "Rủi ro là sự biến động tiềm ẩn ở những kết quả. Rủi ro có thể xuất hiện trong hầu hết mọi hoạt động của con người. Khi có rủi ro, người ta không thể dự đoán được chính xác kết quả. Sự hiện diện của rủi ro gây nên sự bất định. Nguy cơ rủi ro phát sinh bất cứ khi nào một hành động dẫn đến khả năng được hoặc mất không thể đoán trước." Theo trường phái trung hòa(tt) Như vậy, theo trường phái trung hoà, rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được. Rủi ro vừa mang tính tích cực, vừa mang tính tiêu cực. Rủi ro có thể mang đến những tổn thất, mất mát, nguy hiểm,…. cho con người, nhưng cũng có thể mang đến những cơ hội. Một số khái niệm có liên quan Rủi ro thuần túy là rủi ro chỉ mang lại những thiệt hại, mất mát, nguy hiểm, như: hoả hoạn, mất cắp, tai nạn giao thông, tai nạn lao động… và nó làm phát sinh một khoản chi phí (để bù đắp thiệt hại) nên phải có biện pháp phòng tránh hoặc hạn chế. Rủi ro suy đoán (còn gọi là rủi ro mang tính đầu cơ) là rủi ro mà trong đó những cơ hội tạo ra thuận lợi gắn với những nguy cơ gây ra tổn thất, loại rủi ro này là động lực thúc đẩy hoạt động kinh doanh và có tính hấp dẫn của nó. Một số khái niệm có liên quan (tt) Rủi ro có thể phân tán là rủi ro có thể giảm bớt nhờ con đường đóng góp quỹ chung để chia sẻ rủi ro. Rủi ro không thể phân tán là rủi ro không thể giảm bớt nhờ con đường đóng góp quỹ chung và chia sẻ rủi ro. Một số khái niệm có liên quan (tt) Rủi ro trong kinh doanh xuất nhập khẩu là sự bất trắc có thể đo lường được, nó có thể tạo ra những tổn thất, mất mát, thiệt hại hoặc làm mất đi những cơ hội sinh lời, nhưng cũng có thể đưa đến những lợi ích, những cơ hội thuận lợi trong hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu. Phân loại rủi ro. Thường gặp những loại rủi ro sau: Rủi ro chiến lược (Xem Lật ngược tình thế) Rủi ro từ thảm họa (hỏa hoạn, núi lửa, động đất,…) Rủi ro tài chính (tỷ giá hối đoái, lãi suất biến động, nợ xấu,…) Rủi ro tác nghiệp (máy hỏng, chuỗi cung ứng bị gián đoạn, hợp đồng không thực hiện được,…) Phân loại rủi ro (tiếp). Theo môi trường kinh doanh, có: - Rủi ro do môi trường thiên nhiên; - Rủi ro do môi trường văn hóa; - Rủi ro do môi trường xã hội; - Rủi ro do môi trường chính trị; - Rủi ro do môi trường luật pháp; - Rủi ro do môi trường kinh tế; - Rủi ro do môi trường hoạt động của tổ chức; - Rủi ro do nhận thức của con người. Rủi ro do môi trường thiên nhiên Đây là nhóm rủi ro do các hiện tượng thiên nhiên như: Động đất, núi lửa, bão, lũ lụt, sóng thần, sét đánh, đất lở, hạn hán, sương muối… gây ra. Những rủi ro này thường dẫn đến những thiệt hại to lớn về người và của, làm cho các doanh nghiệp, trong đó có các doanh nghiệp xuất nhập khẩu bị tổn thất nặng nề. Rủi ro do môi trường văn hóa Rủi ro do môi trường văn hoá là những rủi ro do sự thiếu hiểu biết về phong tục, tập quán, tín ngưỡng, lối sống, nghệ thuật, đạo đức,… của dân tộc khác, từ đó dẫn đến cách hành xử không phù hợp, gây ra những thiệt hại, mất mát, mất cơ hội kinh doanh. Rủi ro do môi trường xã hội Sự thay đổi các chuẩn mực giá trị, hành vi của con người, cấu trúc xã hội, các định chế… là một nguồn rủi ro quan trọng. Nếu không nắm được điều này sẽ có thể phải gánh chịu những thiệt hại nặng nề. Rủi ro do môi trường chính trị Môi trường chính trị có ảnh hưởng rất lớn đến bầu không khí kinh doanh. Môi trường chính trị ổn định sẽ giảm thiểu rất nhiều rủi ro cho các doanh nghiệp. Khi một chính thể mới ra đời sẽ có thể làm đảo lộn hoạt động của nhiều doanh nghiệp, tổ chức. Trong kinh doanh quốc tế ảnh hưởng của môi trường chính trị lại càng lớn. Rủi ro do môi trường pháp luật Pháp luật đề ra các chuẩn mực mà mọi người phải thực hiện và các biện pháp trừng phạt những ai vi phạm. Luật pháp đảm bảo sự công bằng cho các doanh nghiệp, chống lại sự cạnh tranh không lành mạnh. Nhưng xã hội luôn phát triển, tiến hoá, nếu các chuẩn mực luật pháp không phù hợp với bước tiến của xã hội thì sẽ gây ra nhiều rủi ro. Ngược lại nếu luật pháp thay đổi quá nhiều, quá thường xuyên, không ổn định, cũng gây ra những khó khăn rất lớn. Khi luật pháp thay đổi, các tổ chức, cá nhân không nắm vững những đổi thay, không theo kịp những chuẩn mực mới chắc chắn sẽ gặp rủi ro. Rủi ro do môi trường kinh tế Mọi hiện tượng diễn ra trong môi trường kinh tế, như: tốc độ phát triển kinh tế, khủng hoảng, suy thoái kinh tế, lạm phát,… đều ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của các doanh nghiệp, gây ra những rủi ro, bất ổn. Đặc biệt các hiện tượng: tỷ giá hối đoái thay đổi, lãi suất thay đổi, giá cả hàng hoá biến động, sẽ có ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, nói riêng, kinh doanh quốc tế, nói chung Rủi ro do môi trường hoạt động của tổ chức Trong quá trình hoạt động của mọi tổ chức có thể phát sinh rất nhiều rủi ro. Rủi ro có thể phát sinh ở mọi lĩnh vực, như: hoạch định chiến lược, công nghệ, tổ chức bộ máy, văn hoá tổ chức, tuyển dụng, đãi ngộ nhân viên, quan hệ với khách hàng (cả nhà cung cấp - đầu vào lẫn người tiêu thụ - đầu ra), đối thủ cạnh tranh, tâm lý của người lãnh đạo…. Rủi ro do nhận thức của con người Môi trường nhận thức là nguồn rủi ro đầy thách thức. Một khi nhận diện và phân tích không đúng, thì tất yếu sẽ đưa ra kết luận sai. Nếu nhận thức và thực tế hoàn toàn khác nhau thì rủi ro sẽ vô cùng lớn. Bài tập chương 1 1. Rủi ro là gì? Cho ví dụ và phân tích. 2. Trình bày về các loại rủi ro chủ yếu. Cho ví dụ? 3. Phân nhóm nghiên cứu, mỗi nhóm tìm một ví dụ về rủi ro trong số các loại sau, tiến hành phân tích và trình bày trước lớp: Rủi ro do môi trường thiên nhiên; Rủi ro do môi trường văn hoá; Bài tập chương 1 Rủi ro do môi trường xã hội; Rủi ro do môi trường chính trị; Rủi ro do môi trường luật pháp; Rủi ro do môi trường kinh tế; Rủi ro do môi trường hoạt động của tổ chức; Rủi ro do nhận thức của con người; Rủi ro trong hoạt động kinh doanh. Bài tập chương 1 Làm bài tập thảo luận nhóm tr.57.