Bài giảng Quản trị học - Chương 6: Hành vi đạo đức và trách nhiệm xã hội

Môn học: Quản trị học Biên soạn: TS Lê Hiếu Học - Khoa Kinh tế và Quản lý - Đại học Bách Khoa Hà Nội 1 LOGO Chương 6 Hành vi đạo đức và Trách nhiệm xã hội 2 LOGO Chương 6 Hành vi đạo đức và trách nhiệm xã hội ¾ Câu hỏi nghiên cứu ƒ Hành vi đạo đức là gì? ƒ Những tình huống đạo đức làm hoạt động của các tổ chức trở nên phức tạp như thế nào? ƒ Các tiêu chuẩn đạo đức cao được duy trì như thế nào? ƒ Trách nhiệm xã hội của tổ chức là gì? ƒ Các tổ chức và chính phủ cùng làm gì cho xã hội? 3 LOGO ¾ Đạo đức ƒ Tập hợp các đạo lý ƒ Tập hợp các tiêu chuẩn những hành động tốt và xấu; đúng và sai. ¾ Hành vi đạo đức ƒ Những hành vi được chấp nhận là đúng về một vấn đề đạo lý chủ đạo nào đó. Hành vi đạo đức là gì? 4 LOGO ¾ Luật pháp, giá trị và các hành vi đạo đức ƒ Hành vi đạo đức cũng nên hợp pháp trong một xã hội phù hợp và công bằng ƒ Hành vi đúng luật pháp không phải lúc nào cũng là hành vi đạo đức • Chính sách nước Úc trắng • Gọi điện việc riêng trong giờ hành chính • Báo nghỉ ốm để đi chơi ƒ Các giá trị cá nhân giúp quyết định các hành vi đạo đức của cá nhân đó. • Mọi người có giá trị khác nhau, do vậy cách hiểu hành vi đạo đức hay phi đạo đức cho từng tình huống cụ thể cũng khác nhau Hành vi đạo đức là gì? 5 LOGO ¾ Quan điểm vị lợi – hành vi đạo đức mang những điều tốt đẹp nhất tới nhiều người nhất ¾Người quản lý giảm 30% lao động tại nhà máy để đảm bảo lợi nhuận cho nhà máy và duy trì công ăn việc làm cho 70 % lao động còn lại ¾ Quan điểm cá nhân chủ nghĩa – cam kết nguyên thủy là thỏa mãn những lợi ích cá nhân lâu dài ¾Người quản lý có xu hướng áp dụng luật lệ một cách cực đoan và chà đạp những người khác để đạt được mục tiêu Hành vi đạo đức là gì? 6 LOGO ¾ Quan điểm quyền đạo đức – tôn trọng các quyền cơ bản của con người ¾Mọi người dân Mỹ: đều có quyền được sống, tự do và đối xử công bằng theo luật pháp ¾Người lao động được bảo vệ quyền bí mật cá nhân, tự do ngôn luận, lựa chọn, sức khỏe và an toàn, tự do nhận thức. ¾ Vấn đề quyền con người rất được quan tâm trong môi trường kinh doanh quốc tế Hành vi đạo đức là gì? Môn học: Quản trị học Biên soạn: TS Lê Hiếu Học - Khoa Kinh tế và Quản lý - Đại học Bách Khoa Hà Nội 2 7 LOGO ¾ Quan điểm luật pháp – các quyết định đạo đức đối xử vô tư và công bằng với mọi người theo các tiêu chuẩn và quy định ¾Công bằng thủ tục - các chính sách và quy định được giám sát thực hiện ¾Công bằng trong phân bổ - mức độ các thành quả được phân chia không kể đến các đặc điểm cá nhân: tuổi, giới tính, dân tộc, chủng tộc, hoặc các tiêu chí khác ¾Phụ nữ và nam giới có cùng trình độ và kinh nghiệm phải có cơ hội tuyển dụng và thăng tiến như nhau ¾Công bằng trong giao tiếp – mức độ đối xử đàng hoàng và tôn trọng với người khác ¾Nhân viên ngân hàng dành thời gian giải thích cặn kẽ và đầy đủ cho khách hàng về lý do không được vay tiền. Hành vi đạo đức là gì? 8 LOGOHình 6.1 Bốn quan điểm về hành vi đạo đức Quan điểm quyền đạo đức Liệu một quyết định hay hành vi có duy trì các quyền cơ bản của con người? Quan điểm cá nhân Liệu một quyết định hay một hành vi có khích lệ lợi ích lâu dài của mỗi cá nhân hay không? Quan điểm công lý Liệu một quyết định hay hành vi có cho thấy sự công bằng và công minh? Quan điệm vị lợi Liệu quyết định hay hành vi có đem lại những điều tốt nhất cho số đông? 9 LOGO ¾ Văn hóa trong hành vi đạo đức ƒ Thuyết tương đối về văn hóa • Hành vi đạo đức được quyết định bởi môi trường văn hóa • Không thể áp đặt hành vi ở nơi này sang nơi khác – Tại NZ có thể sử dụng lao động trẻ em nếu làm đúng luật ƒ Chủ nghĩa đế quốc (áp đặt) • Hành vi không được chấp nhận tại nơi này cũng sẽ không được chấp nhận ở bất cứ nơi nào khác Hành vi đạo đức là gì? 10 LOGO Hình 6.2 Các khía cạnh của thuyết tương đối về văn hóa và chủ nghĩa áp đặt về đạo đức Thuyết tương đối về văn hóa Không có đạo đức của văn hóa nào nổi trội. Các giá trị và thực tiễn tại mỗi địa phương sẽ quyết định điiều gì đúng, điều gì sai. Khi ở thành Rome, hãy hành xử như người Rome Thuyết đế quốc (áp đặt) Những sự thật hoàn toàn đúng áp dụng ở mọi nơi. Các giá trị toàn cầu ảnh hưởng nhiều hơn văn hóa trong việc quyết định điều đúng, điều sai. Đừng làm điều mà bạn không làm ở nhà của mình 11 LOGO ¾ Các công ty có thể tôn trọng các giá trị cốt lõi và giá trị toàn cầu như thế nào ¾ Tôn trọng phẩm giá con người: • Tạo văn hóa đánh giá cao nhân viên, khách hàng và nhà cung cấp • Giữ môi trường làm việc an toàn • Chế tạo sản phẩm và dịch vụ an toàn ƒ Tôn trọng các quyền cơ bản • Bảo vệ quyền của nhân viên, khách hàng, và cộng đồng • Tránh bất cứ nguy cơ nào đối với sự an toàn, sức khỏe, giáo dục và điều kiện sống ƒ Là công dân tốt • Hỗ trợ các tổ chức xã hội, các hệ thống kinh tế và giáo dục • Cộng tác với chính quyền và các cơ quan để bảo vệ môi trường Hành vi đạo đức là gì? 12 LOGO ¾ Một vấn đề đạo đức là tình huống không đạo đức cho dù có đem lại những lợi ích tiềm năng. ¾ Các vấn đề đạo đức bao gồm: ƒ Phân biệt đối xử ƒ Quấy rối tình dục ƒ Xung đột lợi ích: nhận hối lộ ƒ Bí mật khách hàng: tiết lộ thông tin của khách hàng cho bên thứ 3 ƒ Các nguồn lực của tổ chức: người quản lý sử dụng văn phòng phẩm của cơ quan hoặc địa chỉ email của công ty để truyền đạt các quan điểm cá nhân hoặc yêu cầu đến các tổ chức cộng đồng Những vấn đề đạo đức làm phức tạp hoạt động của các công ty như thế nào? Môn học: Quản trị học Biên soạn: TS Lê Hiếu Học - Khoa Kinh tế và Quản lý - Đại học Bách Khoa Hà Nội 3 13 LOGO ¾ Hành vi đạo đức có thể được ngụy biện bằng cách thuyết phục rằng: ƒ Hành vi không thực sự bất hợp pháp ƒ Hành vi thực sự là mối quan tâm của mọi người ƒ Sẽ không có ai phát hiện ra những gì bạn đã làm ƒ Tổ chức sẽ “bảo vệ” bạn Những vấn đề đạo đức làm phức tạp hoạt động của các công ty như thế nào? 14 LOGO ¾ Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tổ chức bao gồm: ƒ Cá nhân ƒ Tổ chức ƒ Môi trường. Những vấn đề đạo đức làm phức tạp hoạt động của các công ty như thế nào? 15 LOGO Hình 6.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đạo đức quản lý Người quản lý •Ảnh hưởng từ gia đình • Các giá trị tôn giáo • Tiêu chuẩn và nhu cầu các nhân Tổ chức • Chính sách, chuẩn mực • Hành vi của người giám sát, đồng nghiệp • Văn hóa tổ chức Môi trường bên ngoài • Quy định của chính phủ • Các quy ước và giá trị của xã hội • Môi trường đạo đức của ngành Hành vi đạo đức quản lý 16 LOGO ¾ Rèn luyện và tu dưỡng đạo đức ƒ Các chương trình có nội dung giúp học viên hiểu rõ các khía cạnh đạo đức của quá trình ra quyết định ƒ Giúp mọi người ứng dụng các tiêu chuẩn đạo đức vào cuộc sống hàng ngày ƒ Giúp mọi người giải quyết các vấn đề đạo đức dưới áp lực Các tiêu chuẩn đạo đức được duy trì như thế nào? 17 LOGO ¾ Người cảnh báo (Whistleblowers) ƒ Chỉ ra những điều chưa đúng cho người khác để: • Duy trì các tiêu chuẩn đạo đức • Phòng chống những hành động lãng phí, có hại hoặc bất hợp pháp. Các tiêu chuẩn đạo đức được duy trì như thế nào? 18 LOGOCác tiêu chuẩn đạo đức được duy trì như thế nào? ¾ Luật bảo vệ người cảnh báo khác nhau giữa các vùng, địa phương, quốc gia ¾ Rào cản việc cảnh báo ƒ Chuỗi mệnh lệnh chặt chẽ ƒ Nhóm làm việc có cá tính mạnh: khuyến khích sự trung thành và tự giám sát ƒ Thứ tự ưu tiên không rõ ràng. ¾ Một số biện pháp khắc phục ƒ Cố vấn ƒ Bộ phận riêng biệt ƒ Vòng tròn chất lượng đạo đức (Moral quality circles). Môn học: Quản trị học Biên soạn: TS Lê Hiếu Học - Khoa Kinh tế và Quản lý - Đại học Bách Khoa Hà Nội 4 19 LOGOCác tiêu chuẩn đạo đức được duy trì như thế nào? ¾ Mô hình vai trò đạo đức ƒ Mọi người quản lý có thể ảnh hưởng đến hành vi đạo đức của nhân viên ƒ Áp lực quá mức có thể gây ra hành vi không đạo đức ƒ Người quản lý nên thực tiễn khi thiết lập các mục tiêu công việc cho nhân viên của mình 20 LOGO ¾ Chuẩn mực đạo đức ƒ Những văn bản hướng dẫn chính thức cách thức ứng xử trong những tình huống nhạy cảm có thể tạo ra các vấn đề đạo đức ¾ Những lĩnh vực thường được bảo đảm bằng chuẩn mực đạo đức ƒ Đa dạng lực lượng lao động ƒ Hối lộ và hoa hồng ƒ Trung thực trong kế toán ƒ Quan hệ nhà cung cấp- khách hàng ƒ Bí mật thông tin doanh nghiệp Các tiêu chuẩn đạo đức được duy trì như thế nào? 21 LOGOTrách nhiệm xã hội của tổ chức là gì? ¾ Trách nhiệm xã hội của tổ chức ƒ Xem xét các vấn đề đạo đức ở cấp độ tổ chức ƒ Ép buộc một tổ chức hành động theo cách thức mang lại lợi ích của chính tổ chức và những bên liên đới bên ngoài khác 22 LOGOTrách nhiệm xã hội tại Toyota 23 LOGOTrách nhiệm xã hội của tổ chức là gì? ¾ Niềm tin của người lãnh đạo định hướng trách nhiệm xã hội của tổ chức ƒ Người lao động làm việc tốt nhất khi cân bằng công việc và gia đình ƒ Tổ chức đạt được kết quả cao nhất trong những cộng đồng lành mạnh ƒ Tổ chức có lợi khi tôn trọng môi trường tự nhiên ƒ Tổ chức phải được quản lý và dẫn dắt cho các thành công dài hạn ƒ Tổ chức phải bảo vệ uy tín của mình 24 LOGOTrách nhiệm xã hội của tổ chức là gì? ¾ Các Quan điểm về trách nhiệm xã hội ƒ Quan điểm cổ điển • Trách nhiệm duy nhất của quản lý là tối đa lợi nhuận ƒ Quan điểm kinh tế xã hội • Quản lý phải quan tâm đến các lợi ích xã hội rộng hơn, chứ không chỉ lợi nhuận Môn học: Quản trị học Biên soạn: TS Lê Hiếu Học - Khoa Kinh tế và Quản lý - Đại học Bách Khoa Hà Nội 5 25 LOGOTrách nhiệm xã hội của tổ chức là gì? ¾ Tranh cãi phản đối trách nhiệm xã hội: ƒ Làm giảm lợi nhuận DN ƒ Chi phí kinh doanh cao hơn ƒ Phai nhạt mục đích kinh doanh ƒ Áp lực xã hội quá lớn ƒ Thiếu trách nhiệm công cộng. ¾ Tranh cãi ủng hộ trách nhiệm xã hội : ƒ Tăng thêm lợi nhuận lâu dài ƒ Tạo hình ảnh công chúng tốt hơn ƒ Tránh các quy định khác của nhà nước ƒ DN có nguồn lực và nhiệm vụ đạo đức ƒ Môi trường tốt hơn ƒ Công chúng mong muốn 26 LOGOTrách nhiệm xã hội của tổ chức là gì? ¾ Các tiêu chí đánh giá kết quả xã hội của DN ƒ Tổ chức : • Có đáp ứng được trách nhiệm kinh tế không? • Có đáp ứng được trách nhiệm luật pháp không? • Có đáp ứng được trách nhiệm đạo đức không? • Có đáp ứng được trách nhiệm thi hành khi thấy hợp lý không? 27 LOGOTrách nhiệm xã hội của tổ chức là gì? ¾ Các chiến lược trách nhiệm xã hội ƒ Người phá rối - trách các trách nhiệm xã hội, chỉ đáp ứng các trách nhiệm kinh tế ƒ Phòng vệ - bảo vệ tổ chức bằng việc thực hiện các yêu cầu tối thiểu về luật pháp để đáp ứng trách nhiệm xã hội ƒ Thích nghi - chấp nhận trách nhiệm xã hội, và cố gắng thỏa mãn các tiêu chí kinh tế, luật pháp và đạo đức dưới áp lực của các tổ chức bên ngoài ƒ Chủ động (Proactive) - đáp ứng tất cả các tiêu chí về trách nhiệm xã hội. 28 LOGO Hình 6.4 Bốn chiến lược theo đuổi trách nhiệm xã hội ‘Giữ vai trò lãnh đạo trong các hoạt động xã hội’ Đáp ứng các trách nhiệm kinh tế, luật pháp Thực hiện yêu cầu đạo đức tối thiểu Đáp ứng trách nhiệm kinh tế, luật pháp và đạo đức ‘Thực hiện yêu cầu luật pháp đóng cửa Đáp ứng các trách nhiệm kinh tế và luật pháp ‘Đấu tranh chống các yêu cầu xã hội’ Đáp ứng trách nhiệm kinh tế Chiến lược chủ động Chiến lược thích nghi Chiến lược bảo vệ Chiến lược phá đám 29 LOGO ¾ Cách thức chính phủ ảnh hưởng đến tổ chức ƒ Các lĩnh vực chung của các quy định nhà nước • An toàn và sức khỏe nghề nghiệp • Thực tiễn lao động công bằng • Bảo vệ người tiêu dùng • Bảo vệ thiên nhiên ƒ Một số tổ chức ở VN • UB bảo vệ bà mẹ và trẻ sơ sinh • UB Thanh thiếu niên và nhi đồng • Bảo vệ động vật quý hiếm • Tổng LĐ Lao động VN, ngành Các tổ chức và chính phủ hợp tác như thế nào trong xã hội? 30 LOGO ¾ Cách thức tổ chức ảnh hưởng đến chính phủ ƒ Liên hệ cá nhân và mạng lưới • Quản lý tiếp xúc với những nhân vật quan trọng trong chính phủ ƒ Chiến dịch quan hệ công chúng • Giới thiệu hình ảnh tích cực của công ty đến đại đa số công chúng ƒ Vận động hành lang • Đưa tổ chức đến vị trí hoặc được ưu tiên tiếp xúc trực tiếp với quan chức chính phủ ƒ Hành động bất hợp pháp • Hối lộ hoặc đóng góp tài chính bất hợp pháp (làm từ thiện bằng tiền phi pháp) Các tổ chức và chính phủ hợp tác như thế nào trong xã hội? Môn học: Quản trị học Biên soạn: TS Lê Hiếu Học - Khoa Kinh tế và Quản lý - Đại học Bách Khoa Hà Nội 6 31 LOGO ¾ Cách thức chính phủ ảnh hưởng đến tổ chức ¾Người quản lý phân biệt trách nhiệm xã hội và đạo đức vì : • Người quản lý (và nhân viên) phải chấp nhận trách nhiệm cá nhân trong việc làm “đúng” việc • Người quản lý đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng các yêu cầu của công chúng • Trách nhiệm xã hội và đạo đức giữ vị trí trung tâm trong các quyết định và hành động của người quản lý Các tổ chức và chính phủ hợp tác như thế nào trong xã hội? 32 LOGOHình 6.5 Vai trò trung tâm của đạo đức và tráchnhiệm xã hội với lãnh đạo và vai trò quản lý Lãnh đạo Vận hành với •Tiêu chuẩn đạo đức cao hơn •Trách nhiệm xã hội Quản lý cấp cao hơn Trách nhiệm Phụ thuộc