Bài giảng Quản lý hành chính Nhà nước về giáo dục và đào tạo - Phần 2 (Chương trình dùng cho sinh viên khoa sư phạm Đại học quốc gia Hà Nội)

§¹i häc quèc gia Hµ Néi khoa s− ph¹m Bµi gi¶ng qu¶n lý hμnh chÝnh nhμ n−íc vÒ gi¸o dôc vμ ®μo t¹o PhÇn II (Chư¬ng tr×nh dïng cho SV khoa SP, §HQG HN) PGS-TS §Æng xu©n h¶i - ®µo phó qu¶ng Hµ Néi 2007 2 qu¶n lý hμnh chÝnh NN vÒ GD & §t. PGS-TS. ®Æng Xu©n H¶i, §μo phó qu¶ng - 04. 8645903; o989 54 54 29 Ch−¬ng I mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ Nhμ n−íc, qu¶n lý hμnh chÝnh nhμ n−íc vμ c«ng vô, c«ng chøc A. LÝ luËn chung vÒ nhµ n−íc, Nhµ n−íc CHXHCN ViÖt Nam 1. Nguån gèc cña nhµ n−íc Nhµ n−íc lµ mét hiÖn t−îng c¬ b¶n, phøc t¹p cña mäi x· héi cã giai cÊp, lµ t¸c nh©n biÕn ®æi cña x· héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. ChÝnh v× thÕ c¸c nhµ t− t−ëng ®· tiÕp cËn vµ ®−a ra nh÷ng lý gi¶i kh¸c nhau vÒ nguån gèc ph¸t sinh ra nhµ n−íc. ThuyÕt thÇn häc cho r»ng Th−îng ®Õ lµ ng−êi s¾p ®Æt trËt tù x· héi. Nhµ n−íc còng vËy, ®Òu do Th−îng ®Õ s¸ng t¹o ra ®Ó b¶o vÖ trËt tù chung, hä coi Th−îng ®Õ lµ lùc l−îng siªu nhiªn, quyÒn lùc nhµ n−íc lµ vÜnh cöu. Sù phôc tïng quyÒn lùc nhµ n−íc lµ cÇn thiÕt vµ tÊt yÕu. ThuyÕt gia tr−ëng cho r»ng nhµ n−íc lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn lÞch sö gia ®×nh, lµ h×nh thøc tæ chøc tù nhiªn cña cuéc sèng con ng−êi, nhµ n−íc cã trong mäi x· héi vµ quyÒn lùc nhµ n−íc vÒ c¬ b¶n gièng nh− quyÒn cña ng−êi ®øng ®Çu gia ®×nh. ThuyÕt khÕ −íc x∙ héi cho r»ng sù ra ®êi cña nhµ n−íc lµ s¶n phÈm cña 1 khÕ −íc gi÷a nh÷ng con ng−êi sèng trong tr¹ng th¸i tù nhiªn kh«ng cã nhµ n−íc. Nh©n d©n cã thÓ lËt ®æ nhµ n−íc vµ nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn, nÕu nh− hä vi ph¹m hîp ®ång. ThuyÕt b¹o lùc cho r»ng nhµ n−íc xuÊt hiÖn trùc tiÕp tõ sù sö dông b¹o lùc cña thÞ téc nµy ®èi víi thÞ téc kh¸c, mµ kÕt qu¶ lµ thÞ téc chiÕn th¾ng “nghÜ ra” 1 tæ chøc ®Æc biÖt (nhµ n−íc) ®Ó n« dÞch kÎ chiÕn b¹i. C¸c nhµ kinh ®IÓn cña chñ nghÜa M¸c-Lª nin ®· chØ ra r»ng: Nhµ n−íc kh«ng ph¶i lµ 1 hiÖn t−îng vÜnh cöu, bÊt biÕn, mµ nhµ n−íc lµ 1 ph¹m trï lÞch sö, cã qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn vµ tiªu vong. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn x· héi loµi ng−êi ®· chøng tá r»ng: x· héi loµi ng−êi ®· cã mét thêi kú dµi kh«ng cã nhµ n−íc. §ã lµ thêi kú lÞch sö kÐo dµi hµng triÖu n¨m cña chÕ ®é c«ng x· nguyªn thuû. Trong chÕ ®é ®ã, quyÒn lùc x· héi ®−îc g¾n víi mét hÖ thèng qu¶n lý gi¶n ®¬n: Héi ®ång thÞ téc. §ã lµ 1 h×nh thøc tæ chøc quyÒn lùc cao nhÊt cña thÞ téc gåm nh÷ng ng−êi cao tuæi cã uy tÝn trong céng ®ång, héi ®ång ®ã quyÕt ®Þnh tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cña thÞ téc nh−: Tæ chøc lao ®éng s¶n xuÊt; TiÕn hµnh chiÕn tranh; Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp néi bé... Nh÷ng quyÕt ®Þnh cña héi ®ång thÞ téc thÓ hiÖn ý chÝ chung cña tÊt c¶ mäi thµnh viªn vµ cã tÝnh b¾t buéc chung ®èi víi tÊt c¶ mäi ng−êi. MÆc dï trong thÞ téc ch−a cã c¸c tæ chøc c−ìng chÕ viÖc thi hµnh c¸c quyÕt ®Þnh ®ã, nh−ng quyÒn lùc x· héi cã hiÖu lùc rÊt cao vµ ®· thÓ hiÖn tÝnh c−ìng chÕ m¹nh mÏ. Nh− vËy, trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû ch−a cã nhµ n−íc, ph¸p luËt. Nh−ng ®· tån t¹i nh÷ng qui ph¹m x· héi nh−: ®¹o ®øc, tËp qu¸n, t«n gi¸o... ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ cña c¸c thµnh viªn trong x· héi. C¸c qui ph¹m x· héi trªn thÓ hiÖn ý chÝ chung cña 3 mäi thµnh viªn trong x· héi vµ ®−îc tÊt c¶ tu©n theo mét c¸ch ®· tù gi¸c. ViÖc tù gi¸c tu©n theo c¸c qui t¾c nµy ®· trë thµnh thãi quen, tËp qu¸n cña c¸c céng ®ång. Nã ®−îc ®¶m b¶o thùc hiÖn b»ng søc m¹nh cña cña Héi ®ång thÞ téc. LÞch sö x· héi nguyªn thuû ®· tr¶i qua 3 giai ®o¹n ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ph©n ho¸ x· héi, lµm cho sù ph©n biÖt giµu - nghÌo, m©u thuÉn giai cÊp ngµy cµng ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña nh÷ng yÕu tè ®ã ®· lµm ®¶o lén ®êi sèng thÞ téc, tæ chøc Héi ®ång thÞ téc trë nªn bÊt lùc, kh«ng thÓ gi¶i quyÕt næi nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét giai cÊp. §Ó ®iÒu hµnh, qu¶n lý mét x· héi míi, mét x· héi chøa ®Çy nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét quyÒn lîi cña c¸c giai cÊp, tÊt yÕu ph¶i cã mét tæ chøc quyÒn lùc míi ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi, ®iÒu hoµ c¸c xung ®ét giai cÊp, ®ã lµ nhµ n−íc. Nhµ n−íc chØ ra ®êi khi nÒn s¶n xuÊt, nÒn v¨n minh x· héi ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, cïng víi sù ph¸t triÓn ®ã lµ sù xuÊt hiÖn chÕ ®é t− h÷u vµ ph©n chia x· héi thµnh giai cÊp, m©u thuÉn giai cÊp kh«ng thÓ tù ®iÒu hoµ ®−îc, ®ã lµ nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu ®Ó xuÊt hiÖn nhµ n−íc. 2. B¶n chÊt cña nhµ n−íc - Nhµ n−íc mang tÝnh giai cÊp: C.Marx - Ph.Engen ®· kh¼ng ®Þnh:“Nhµ n−íc thùc chÊt lµ b¹o lùc cã tæ chøc cña mét giai cÊp ®Ó ®µn ¸p nh÷ng giai cÊp kh¸c”(1). V.I. Lªnin còng ®· chØ râ: “Nhµ n−íc d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, nhµ n−íc theo ®óng nghÜa cña nã, lµ mét bé m¸y trÊn ¸p ®Æc biÖt cña giai cÊp nµy ®èi víi mét giai cÊp kh¸c, h¬n n÷a l¹i lµ cña thiÓu sè ®èi víi ®a sè”.(2) Trong x· héi bãc lét, bé m¸y nµy chñ yÕu lµ nh»m ®¶m b¶o vµ b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ chiÕm ®¹i ®a sè quyÒn së h÷u t− nh©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Trong x· héi XHCN, nhµ n−íc b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng theo ®óng ph¸p luËt cña nhµ n−íc XHCN. BÊt cø nhµ n−íc cña giai cÊp nµo còng lµ mét tæ chøc quyÒn lùc chÝnh trÞ ®¹i biÓu cho lîi Ých cña giai cÊp Êy. §Ó thùc hiÖn ®−îc vai trß lµ c«ng cô cña mét giai cÊp, th× bé m¸y nhµ n−íc ph¶i thÓ hiÖn chøc n¨ng võa trÊn ¸p sù ph¶n kh¸ng cña giai cÊp bÞ trÞ, võa thùc thi chøc n¨ng qu¶n lý trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ- x· héi. Nh− vËy, nhµ n−íc mang tÝnh giai cÊp. - Nhµ n−íc có vai trò XH: Bªn c¹nh tÝnh giai cÊp, nhµ n−íc cßn cã vai trß x· héi: Nhµ n−íc thùc thi chøc n¨ng qu¶n lý trªn hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc ®êi sèng x· héi, duy tr× trËt tù, kØ c−¬ng trong XH vµ phôc vô nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ®êi sèng céng ®ång. Ngoµi ra, b»ng søc m¹nh cña quyÒn lùc chÝnh trÞ vµ søc m¹nh cña bé m¸y, tµi chÝnh...nhµ n−íc cßn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ét xuÊt mµ tõng c«ng d©n, tõng céng ®ång nhá kh«ng tù gi¶i quyÕt ®−îc 3. §Æc tr−ng (dÊu hiÖu c¬ b¶n) cña nhµ n−íc a. Nhµ n−íc thiÕt lËp quyÒn lùc c«ng céng ®Æc biÖt, mét hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n−íc quyÒn lùc chuyªn nghiÖp, mang tÝnh c−ìng chÕ ®èi víi mäi thµnh viªn trong x· (1) C.Marx - Ph.Engen. TuyÓn tËp, tËp 1, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt - Hµ Néi, 1980, tr.563. (2) V.I. Lªnin, Toµn tËp, TËp 33, Nhµ xuÊt b¶n TB, M. 1976, tr. 110. Nhµ n−íc lµ 1 tæ chøc quyÒn lùc chÝnh trÞ, mét bé m¸y ®Æc biÖt t¸ch ra khái x∙ héi ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ, duy tr× sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ - x∙ héi vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp thèng trÞ. 4 héi. QuyÒn lùc ®ã mang tÝnh chÝnh trÞ chø kh«ng hoµ nhËp vµo d©n c−; nã bao gåm bé m¸y qu¶n lý nhµ n−íc, trong ®ã cã nh÷ng thiÕt chÕ nh−: qu©n ®éi, c¶nh s¸t, nhµ tï... ®Ó thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng cña nhµ n−íc: qu¶n lý, c−ìng chÕ, trÊn ¸p. Nh− vËy, tæ chøc quyÒn lùc c«ng céng ®Æc biÖt nµy ®· t¸ch khái x· héi, mang tÝnh giai cÊp s©u s¾c vµ phôc vô chñ yÕu cho lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ. QuyÒn lùc nhµ n−íc thÓ hiÖn ë søc m¹nh c−ìng chÕ th«ng qua viÖc sö dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Æc biÖt, ph−¬ng ph¸p c−ìng chÕ nhµ n−íc, víi nh÷ng c«ng cô ®Æc biÖt lµ ph¸p luËt, bé m¸y nhµ n−íc... nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng c«ng viÖc ®èi néi, ®èi ngo¹i vµ t¹o nªn sù tËp trung, thèng nhÊt søc m¹nh quyÒn lùc vµo trong tay nhµ n−íc. b. Nhµ n−íc lµ bé m¸y qu¶n lý, c−ìng chÕ d©n c− theo ®Þa bµn l∙nh thæ nhÊt ®Þnh. §ã chÝnh lµ ®iÓm xuÊt ph¸t vµ giíi h¹n ®Ó thùc hiÖn c¸c quyÒn, nghÜa vô cña nhµ n−íc víi c«ng d©n. c. Nhµ n−íc qui ®Þnh vµ thùc hiÖn viÖc thu c¸c lo¹i thuÕ d−íi c¸c h×nh thøc b¾t buéc ®Ó cã nguån vËt chÊt (tµi chÝnh) chi phÝ cho bé m¸y nhµ n−íc vµ c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n−íc. d. Nhµ n−íc ban hµnh ph¸p luËt cã tÝnh chÊt b¾t buéc chung ®èi víi mäi tæ chøc, mäi thµnh viªn trong x∙ héi. Nhµ n−íc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt vµ b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých ®· ®Æt ra. ®. Nhµ n−íc cã chñ quyÒn quèc gia: chñ quyÒn quèc gia thÓ hiÖn quyÒn ®éc lËp tù quyÕt cña nhµ n−íc vÒ nh÷ng chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i kh«ng phô thuéc vµo c¸c thÕ lùc bªn ngoµi. 4. C¸c chøc n¨ng cña nhµ n−íc vµ c¸c kiÓu tæ chøc nhµ n−íc a. C¸c chøc n¨ng cña nhµ n−íc. Chøc n¨ng cña nhµ n−íc ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua nh÷ng ph−¬ng diÖn ho¹t ®éng c¬ b¶n cña nhµ n−íc, ph¶n ¸nh b¶n chÊt nhµ n−íc vµ nh»m thùc hiÖn c¸c môc ®Ých, nhiÖm vô cña nhµ n−íc. Nh− vËy, chøc n¨ng cña nhµ n−íc ®−îc quy ®Þnh xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt nhµ n−íc, do c¬ së kinh tÕ vµ kÕt cÊu giai cÊp cña x· héi quyÕt ®Þnh; nã bao gåm hai chøc n¨ng chñ yÕu lµ chøc n¨ng ®èi néi vµ chøc n¨ng ®èi ngo¹i. + Chøc n¨ng ®èi néi thÓ hiÖn vai trß cña nhµ n−íc trong ph¹m vi qu¶n lý quèc gia. + Chøc n¨ng ®èi ngo¹i ph¶n ¸nh mèi quan hÖ cña nhµ n−íc víi c¸c quèc gia, c¸c d©n téc kh¸c. C¶ hai chøc n¨ng nµy cã mèi quan hÖ mËt thiÕt hç trî cho nhau, thóc ®Èy nhau, h−íng chñ thÓ ®Õn môc ®Ých cña nhµ n−íc. Nhµ n−íc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña m×nh d−íi c¸c ho¹t ®éng c¬ b¶n: ho¹t ®éng lËp ph¸p; ho¹t ®éng hµnh ph¸p; ho¹t ®éng t− ph¸p. b. C¸c kiÓu tæ chøc nhµ n−íc trong lÞch sö KiÓu tæ chøc nhµ n−íc lµ tæng thÓ c¸c dÊu hiÖu c¬ b¶n, ®Æc thï cña nhµ n−íc, thÓ hiÖn b¶n chÊt giai cÊp vµ c¸c ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn nhµ n−íc trong mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh. Do ®ã, mçi quan hÖ s¶n xuÊt sÏ cã mét kiÓu nhµ n−íc t−¬ng øng; x· héi loµi ng−êi ®· tån t¹i c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh; thÝch øng víi nã lµ c¸c kiÓu nhµ n−íc: * KiÓu nhµ n−íc chñ n«. * KiÓu nhµ n−íc phong kiÕn. * KiÓu nhµ n−íc t− s¶n. * KiÓu nhµ n−íc x∙ héi chñ nghÜa. Ba kiÓu nhµ n−íc ®Çu tiªn dùa trªn c¬ së chÕ ®é chiÕm h÷u t− nh©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, b¶o vÖ chÕ ®é t− h÷u, b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp thèng trÞ. KiÓu nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa lµ mét kiÓu nhµ n−íc míi, cã nhiÖm vô b¶o vÖ chÕ ®é së h÷u toµn d©n vµ c¸c h×nh thøc së h÷u hîp hiÕn, hîp ph¸p kh¸c; x©y dùng nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa vµ nÒn kinh tÕ míi theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. 5 6. H×nh thøc nhµ n−íc H×nh thøc nhµ n−íc lµ c¸ch thøc tæ chøc quyÒn lùc nhµ n−íc vµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc cña giai cÊp thèng trÞ. H×nh thøc nhµ n−íc bao gåm ba bé phËn: H×nh thøc chÝnh thÓ, h×nh thøc cÊu tróc nhµ n−íc vµ chÕ ®é chÝnh trÞ. - H×nh thøc chÝnh thÓ: lµ c¸ch thøc tæ chøc vµ tr×nh tù thµnh lËp ra c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ n−íc tèi cao, c¬ cÊu vµ tr×nh tù h×nh thµnh c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®ã, mèi quan hÖ qua l¹i cña c¬ quan nhµ n−íc víi nhau vµ víi nh©n d©n còng nh− møc ®é tham gia cña d©n vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c c¬ quan ®ã. H×nh thøc chÝnh thÓ bao gåm: chÝnh thÓ qu©n chñ; chÝnh thÓ céng hoµ. - ChÕ ®é chÝnh trÞ: lµ tæng thÓ c¸c ph−¬ng thøc, biÖn ph¸p, ph−¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc. LÞch sö thÕ giíi ®· cã sù hiÖn diÖn cña hai chÕ ®é chÝnh trÞ: chÕ ®é ®éc tµi vµ chÕ ®é d©n chñ. - H×nh thøc cÊu tróc nhµ n−íc lµ c¬ cÊu vÒ mÆt tæ chøc l·nh thæ, sù ph©n chia ®Þa giíi hµnh chÝnh cña quèc gia. Trªn thÕ giíi cã hai h×nh thøc tæ chøc nhµ n−íc c¬ b¶n lµ: nhµ n−íc ®¬n nhÊt vµ nhµ n−íc liªn bang II. Nhμ n−íc Céng hoμ x∙ héi chñ nghÜa ViÖt Nam 1. Kh¸i l−îc vÒ hÖ thèng chÝnh trÞ ViÖt Nam HÖ thèng chÝnh trÞ lµ tæng thÓ c¸c c¬ quan vµ tæ chøc nhµ n−íc, c¸c tæ chøc x· héi liªn kÕt l¹i, ho¹t ®éng theo c¬ chÕ ®¶m b¶o quyÒn lùc thuéc vÒ giai cÊp thèng trÞ, theo sù l·nh ®¹o cña ®¶ng cÇm quyÒn. HÖ thèng chÝnh trÞ cña n−íc Céng hoµ x∙ héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ tæng thÓ c¸c lùc l−îng chÝnh trÞ bao gåm §¶ng Céng s¶n, nhµ n−íc, c¸c tæ chøc, ®oµn thÓ nh©n d©n mang tÝnh chÊt chÝnh trÞ, ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña c¸c giai cÊp vµ tÇng líp x· héi kh¸c nhau, d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, chóng hîp t¸c, ®Êu tranh víi nhau, t¹o thµnh mét thÓ chÕ chÝnh trÞ, quyÕt ®Þnh ph−¬ng h−íng c¬ b¶n vµ ®−êng lèi x©y dùng ®Êt n−íc. HÖ thèng chÝnh trÞ ViÖt Nam lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ®Êu tranh c¸ch m¹ng, phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ nhu cÇu kh¸ch quan cña x· héi. HÖ thèng chÝnh trÞ lµ mét c¬ cÊu tæ chøc gåm: §¶ng Céng s¶n, Nhµ n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, ®oµn thÓ nh©n d©n. Nh− vËy, c¬ cÊu hÖ thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam gåm: - §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam - lùc l−îng l·nh ®¹o nhµ n−íc vµ x· héi. - Nhµ n−íc Céng hoµ x∙ héi chñ nghÜa ViÖt Nam - trung t©m cña quyÒn lùc chÝnh trÞ mang tÝnh chÊt ph¸p quyÒn, lµ bé x−¬ng sèng cña c¶ hÖ thèng. - C¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x∙ héi, ®oµn thÓ nh©n d©n bao gåm: MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam, Tæng Liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam, Héi N«ng d©n ViÖt Nam, §oµn Thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh, Héi Liªn hiÖp phô n÷ ViÖt Nam, Héi Cùu chiÕn binh ViÖt Nam v.v... C¬ chÕ chung cña hÖ thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam lµ: §¶ng l·nh ®¹o Nhµ n−íc vµ toµn thÓ x· héi, Nhµ n−íc qu¶n lý, nh©n d©n lµm chñ x· héi. Nh− vËy, hÖ thèng chÝnh trÞ ViÖt Nam ®· thÓ hiÖn chøc n¨ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng c¬ cÊu tæ chøc trong chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi x· héi chñ nghÜa. C¬ chÕ vËn hµnh cña hÖ thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam lµ: §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lµ lùc l−îng l∙nh ®¹o Nhµ n−íc vµ toµn thÓ x∙ héi, h−íng x∙ héi ®i lªn chñ nghÜa x∙ héi; Nhµ n−íc qu¶n lý x∙ héi b»ng ph¸p luËt, nh©n d©n lµm chñ x∙ héi chñ yÕu b»ng nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x∙ héi, ®oµn thÓ x∙ héi. Nh− vËy, hÖ thèng chÝnh trÞ cña ViÖt Nam võa thÓ hiÖn tÝnh ph¸p lý cô thÓ, võa thÓ hiÖn chøc n¨ng tæ chøc, ho¹t ®éng cña chÕ ®é chÝnh trÞ x∙ héi x∙ héi chñ nghÜa. 6 2. Nhµ n−íc Céng hoµ x∙ héi chñ nghÜa ViÖt Nam 2.1. §Þnh h−íng chÝnh trÞ cña §¶ng vÒ x©y dùng Nhµ n−íc trong giai ®o¹n 5 n¨m 2006 – 2010. ( TrÝch B¸o c¸o §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø X....) a. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Xây dựng cơ chế vận hành của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, bảo đảm nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân; quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng tính cụ thể, khả thi của các quy định trong văn bản pháp luật. Xây dựng, hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát tính hợp hiến, hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền. Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội. Hoàn thiện cơ chế bầu cử nhằm nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội; tăng hợp lý số lượng đại biểu chuyên trách, phát huy tốt hơn vai trò của đại biểu và đoàn đại biểu Quốc hội. Tổ chức lại một số Uỷ ban của Quốc hội; nâng cao chất lượng hoạt động của Hội đồng Dân tộc và các Uỷ ban của Quốc hội. Đổi mới hơn nữa quy trình xây dựng luật, giảm mạnh việc ban hành pháp lệnh. Thực hiện tốt hơn nhiệm vụ quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và chức năng giám sát tối cao. Đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ theo hướng xây dựng hệ thống cơ quan hành pháp thống nhất, thông suốt, hiện đại. Luật hoá cơ cấu, tổ chức của Chính phủ; tổ chức bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực, bảo đảm tinh gọn và hợp lý. Phân cấp mạnh, giao quyền chủ động hơn nữa cho chính quyền địa phương, nhất là trong việc quyết định về ngân sách, tài chính, đầu tư, nguồn nhân lực, thực hiện nghĩa vụ tài chính đối với Trung ương. Xây dựng hệ thống cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, quyền con người. Đẩy mạnh việc thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Cải cách tư pháp khẩn trương, đồng bộ; lấy cải cách hoạt động xét xử làm trọng tâm; thực hiện cơ chế công tố gắn với hoạt động điều tra. Xây dựng cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp trong hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp. Nâng cao chất lượng hoạt động của hội đồng nhân dân và uỷ ban nhân dân, bảo đảm quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương trong phạm vi được phân cấp. Phát huy vai trò giám sát của hội đồng nhân dân. Tổ chức hợp lý chính quyền địa phương, phân định lại thẩm quyền đối với chính quyền ở nông thôn, đô thị, hải đảo. Thực hiện các giải pháp nhằm chấn chỉnh bộ máy và quy chế hoạt động của cơ quan, cán bộ, công chức. Cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức và đào tạo, bồi dưỡng theo yêu cầu nâng cao chất lượng cả về năng lực và phẩm chất đạo đức. Thực hiện chế độ trách nhiệm trong đề cử, bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo theo hướng cấp trưởng giới thiệu cấp phó, cấp sử dụng trực tiếp giới thiệu để cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định. Có cơ chế kịp thời đưa ra khỏi bộ máy nhà nước những công chức không xứng đáng, kém phẩm chất và năng lực. b. Tích cực phòng ngừa và kiên quyết chống tham nhũng, lãng phí Toàn Đảng, toàn bộ hệ thống chính trị và toàn xã hội phải có quyết tâm chính trị cao đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí. Bổ sung, hoàn thiện các cơ chế, quy định về quản lý kinh tế - tài chính, quản lý tài sản công, ngân sách nhà nước, các quỹ do nhân dân đóng góp và do nước ngoài viện trợ; về thanh tra, giám sát, kiểm tra, kiểm kê, kiểm soát. Đẩy mạnh cải cách hành chính; thực hiện cơ chế giám sát của nhân dân, thông qua các đại diện trực tiếp và gián tiếp, đối với đảng viên, công chức, cơ quan, đơn vị. Bảo đảm công khai, minh bạch các hoạt động kinh tế, tài chính trong các cơ quan hành 7 chính, đơn vị cung ứng dịch vụ công và doanh nghiệp nhà nước. Tiếp tục đổi mới chế độ tiền lương đối với cán bộ, công chức. Khẩn trương và nghiêm chỉnh thực hiện Luật Phòng, chống tham nhũng, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Bổ sung, hoàn thiện Luật Khiếu nại và tố cáo. Xử lý kiên quyết, kịp thời, công khai những người tham nhũng, bất kể ở chức vụ nào, đương chức hay đã nghỉ hưu, tịch thu, sung công tài sản có nguồn gốc từ tham nhũng; những người bao che cho tham nhũng, cố tình ngăn cản việc chống tham nhũng hoặc lợi dụng việc tố cáo tham nhũng để vu khống, làm hại người khác, gây mất đoàn kết nội bộ. Có cơ chế khuyến khích và bảo vệ những người tích cực đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực. Biểu dương và nhân rộng những gương cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Hoàn thiện cơ chế dân chủ, thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở; phát huy vai trò của cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân trong việc giám sát cán bộ, công chức và cơ quan công quyền, phát hiện, đấu tranh với các hiện tượng tham nhũng. Đẩy mạnh việc hợp tác quốc tế về phòng, chống tham nhũng. Các cấp uỷ và tổ chức đảng, các cơ quan nhà nước, các đoàn thể nhân dân, cán bộ lãnh đạo, trước hết là cán bộ cấp cao, phải trực tiếp tham gia và đi đầu trong việc phòng, chống tham nhũng, lãng phí. 2.2. C¸c quan ®iÓm cña §¶ng vÒ x©y dùng vµ hoµn thiÖn Nhµ n−íc CH XHCN ViÖt Nam a. X©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x∙ héi chñ nghÜa cña d©n, do d©n vµ v× d©n, lÊy liªn minh gi÷a giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp n«ng d©n vµ ®éi ngò trÝ thøc lµm nÒn t¶ng, do §¶ng Céng s¶n l∙nh ®¹o Toµn bé néi dung cña quan ®iÓm trªn ®· ®−îc ghi nhËn trong C−¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n−íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam (1991), ®−îc §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh nhiÒu lÇn trong c¸c v¨n kiÖn quan träng nh−: NghÞ quyÕt Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng 8 (kho¸ VII), B¸o c¸o §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII. Quan ®iÓm mang tÝnh nguyªn t¾c “X©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña d©n, do d©n, v× d©n...” cßn ®−îc cô thÓ ho¸ trong NghÞ quyÕt Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng 3, 7 (kho¸ VIII). V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX (4/2001) cßn nhÊn m¹nh: “X©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng”. Quan ®iÓm nµy ®· ®−îc Nhµ n−íc thÓ chÕ ho¸ thµnh mét nguyªn t¾c HiÕn ®Þnh, ®−îc ghi nhËn ë §iÒu 2 vµ §iÒu 4 Ch−¬ng I, HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001). X©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña d©n, do d©n vµ v× d©n. Nhµ n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam mang b¶n chÊt cña giai cÊp c«ng nh©n. MÆt kh¸c, d©n chñ x· héi chñ nghÜa lµ b¶n chÊt cña Nhµ n−íc ViÖt Nam. D©n chñ x· héi chñ nghÜa võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc cña cña c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, mäi c«ng d©n cã quyÒn d©n chñ, b×nh ®¼ng vÒ chÝnh trÞ, nh−ng ch−a ph¶i hoµn toµn b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ. §ã lµ mét sù h¹n chÕ kh¸ch quan trong ®iÒu kiÖn lÞch sö hiÖn nay. Nh©n d©n ViÖt Nam ®· thùc hiÖn c¸c quyÒn c«ng d©n vÒ chÝnh trÞ (quyÒn bÇu cö, øng cö, quyÒn tham gia qu¶n lý nhµ n−íc, quyÒn b·i nhiÖm c¸c ®¹i biÓu Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n...) ®Ó x©y dùng vµ hoµn thiÖn bé m¸y nhµ n−íc ViÖt Nam. MÆt kh¸c toµn d©n cßn thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c nghÜa vô c«ng d©n (c¸c nghÜa vô: b¶o vÖ tæ quèc, b¶o vÖ trËt tù an toµn x· héi vµ an ninh quèc gia; tu©n thñ HiÕn ph¸p, ph¸p luËt; ®ãng thuÕ vµ lao ®éng c«ng Ých...) ®Ó b¶o vÖ vµ duy tr× sù ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc. Nhµ n−íc ViÖt Nam lu«n lu«n ch¨m lo tíi ®êi sèng cña nh©n d©n, nh©n d©n ViÖt Nam còng lu«n quan t©m x©y dùng vµ cñng cè Nhµ n−íc; th«ng qua ho¹t ®éng cña Quèc héi vµ 8 Héi ®ång nh©n d©n, b»ng c¸c ý kiÕn ph¶n ¸nh, b»ng c¸c ho¹t ®éng gi¸m s¸t, kiÓm tra c¸n bé, c«ng chøc, c¬ quan nhµ n−íc, nh©n d©n ®· gãp phÇn x©y dùng hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n−íc ViÖt Nam ngµy cµng trong s¹ch vµ v÷ng m¹nh. Nh− vËy, Nhµ n−íc ViÖt Nam lµ thµnh qu¶ c¸ch m¹ng cña nh©n d©n ViÖt Nam, nh©n d©n thiÕt lËp ra Nhµ n−íc vµ lu«n lu«n cñng cè Nhµ n−íc v÷ng m¹nh. Ng−îc l¹i, Nhµ n−íc còng cã nh÷ng c¬ chÕ thÝch hîp ®Ó d©n gi¸m s¸t, kiÓm tra c¸c viªn chøc, c¬ quan nhµ n−íc ®Ó Nhµ n−íc xøng ®¸ng víi sù tin cËy cña d©n, xøng ®¸ng lµ Nhµ n−íc cña d©n. MÆt kh¸c, Nhµ n−íc ViÖt Nam còng lu«n t«n träng vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. b. QuyÒn lùc nhµ n−íc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng vµ phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n−íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn: lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t− ph¸p. . QuyÒn lùc nhµ n−íc ®−îc tËp trung vµ thèng nhÊt QuyÒn lùc nhµ n−íc gåm c¸c quyÒn: quyÒn lËp ph¸p, quyÒn hµnh ph¸p, quyÒn t− ph¸p; c¸c quyÒn lùc nµy ®−îc ph©n c«ng cho c¸c c¬ quan nhµ n−íc (c¬ quan lËp ph¸p, c¬ quan hµnh ph¸p, c¬ quan t− ph¸p), c¸c c¬ quan nµy n»m trong mét bé m¸y nhµ n−íc thèng nhÊt, ®Æt d−íi sù l·nh ®¹o thèng nhÊt cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. HiÕn ph¸p ®· ghi nhËn: “... quyÒn lùc nhµ n−íc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng vµ phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n−íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t− ph¸p”. §iÒu 2, HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001)ghi nhËn: "TÊt c¶ quyÒn lùc nhµ n−íc thuéc vÒ nh©n d©n". Khi bÇu c¸c ®¹i biÓu Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n, nh©n d©n ®· uû quyÒn cho c¸c c¬ quan nhµ n−íc thùc hiÖn quyÒn lùc cña m×nh. HiÕn ph¸p cßn kh¼ng ®Þnh: “Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n lµ c¸c c¬ quan ®¹i diÖn cho ý chÝ, nguyÖn väng cña toµn d©n, do d©n bÇu nªn”, “Quèc héi lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc nhµ n−íc cao nhÊt cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam”. . Sù ph©n c«ng gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n−íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p Quèc héi ®−îc ph©n c«ng thùc thi quyÒn lËp ph¸p; §iÒu 83 (s®d) ghi nhËn: “Quèc héi lµ c¬ quan duy nhÊt cã quyÒn lËp HiÕn vµ lËp ph¸p“ Quèc héi lµ c¬ quan cã quyÒn lËp ph¸p, quyÒn gi¸m s¸t tèi cao toµn bé ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc; Quèc héi cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cã liªn quan ®Õn ®êi sèng cña quèc gia: vÊn ®Ò chiÕn tranh vµ hoµ b×nh, c¸c biÖn ph¸p ®Æc biÖt ®Ó b¶o ®¶m quèc phßng vµ an ninh quèc gia.... ChÝnh phñ ®−îc ph©n c«ng thùc thi quyÒn hµnh ph¸p; §iÒu 109 (s®d) ®· ghi nhËn: "ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi, c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc cao nhÊt cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam”. ChÝnh phñ thùc hiÖn quyÒn lËp qui vµ tæ chøc ®iÒu hµnh bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n−íc c¸c cÊp; lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc cao nhÊt chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc, ®iÒu hµnh bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n−íc, nh»m ®−a HiÕn ph¸p, luËt, nghÞ quyÕt (do Quèc héi ban hµnh) vµo trong cuéc sèng. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao ®−îc ph©n c«ng thùc thi quyÒn t− ph¸p. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm s¸t c¸c ho¹t ®éng t− ph¸p vµ chøc n¨ng c«ng tè nh»m chuÈn bÞ chøng cø, t¹o ®iÒu kiÖn cho Toµ ¸n nh©n d©n thùc hiÖn chøc n¨ng xÐt xö. . Sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n−íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p Sù phèi hîp gi÷a ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao víi Quèc héi trong ho¹t ®éng lËp ph¸p vµ ho¹t ®éng lËp qui. Sù phèi hîp gi÷a Quèc héi víi ChÝnh phñ, c¬ quan t− ph¸p trong c¸c ho¹t ®éng gi¸m s¸t, xÐt b¸o c¸o, chÊt vÊn, xö lý c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt (§iÒu 84, §iÒu 112 (s®d). 9 Sù phèi hîp gi÷a Bé t− ph¸p, Bé quèc phßng víi Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao trong ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh t− ph¸p nh−: qu¶n lý c«ng t¸c gi¸m ®Þnh t− ph¸p, qu¶n lý c«ng t¸c thi hµnh ¸n, qu¶n lý c«ng t¸c hîp t¸c quèc tÕ vÒ t− ph¸p …. c. Thùc hiÖn nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc Tõ khi ra ®êi ®Õn nay, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lu«n tæ chøc, ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ; nhê ®ã, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· l·nh ®¹o thµnh c«ng sù nghiÖp c¸ch m¹ng ViÖt Nam trong h¬n nöa thÕ kû qua. Quan ®iÓm “Thùc hiÖn nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ...” ®· ®−îc §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh trong nhiÒu v¨n kiÖn quan träng cña §¶ng vÒ x©y dùng Nhµ n−íc ViÖt Nam (NghÞ quyÕt Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng 8 - Kho¸ VII, B¸o c¸o §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII...), V¨n kiÖn Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng 3 (khãa VIII). TËp trung d©n chñ lµ mét nguyªn t¾c HiÕn ®Þnh; §iÒu 6, Ch−¬ng I, HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001)®· ghi nhËn: "Quèc héi, Héi ®ång nh©n d©n vµ c¸c c¬ quan kh¸c cña Nhµ n−íc ®Òu tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ". Quan ®iÓm trªn ®· ®−îc Nhµ n−íc ViÖt Nam ghi nhËn trong ba HiÕn ph¸p: HiÕn ph¸p 1959 ( §iÒu 4, Ch−¬ng1); HiÕn ph¸p 1980 (§iÒu 6, Ch−¬ng1); HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001)( §iÒu 6, Ch−¬ng1). TËp trung d©n chñ lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a sù l·nh ®¹o, chØ ®¹o tËp trung, thèng nhÊt cña c¸c c¬ quan trung −¬ng, cña cÊp trªn víi më réng d©n chñ, nh»m t¨ng c−êng tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o vµ khai th¸c mäi tiÒm n¨ng cña c¸c c¬ quan ®Þa ph−¬ng, cña cÊp d−íi, ®ång thêi ®¶m b¶o ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n trong viÖc tham gia qu¶n lý nhµ n−íc vµ thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n. d. T¨ng c−êng ph¸p chÕ x∙ héi chñ nghÜa, x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn ViÖt Nam, qu¶n lý x∙ héi b»ng ph¸p luËt, coi träng gi¸o dôc, n©ng cao ®¹o ®øc. T¨ng c−êng ph¸p chÕ chÝnh lµ ho¹t ®éng ®−a ph¸p luËt vµo thùc tiÔn ®êi sèng x· héi, lµ biÖn ph¸p tiªn quyÕt nh»m n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý nhµ n−íc, thiÕt lËp trËt tù kû c−¬ng x· héi. Quan ®iÓm “T¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa...” ®· ®−îc §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam nhÊn m¹nh trong nhiÒu v¨n kiÖn vÒ x©y dùng vµ hoµn thiÖn Nhµ n−íc ViÖt Nam (NghÞ quyÕt Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng 8 - Kho¸ VII, B¸o c¸o §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII - 6/1996...). V¨n kiÖn Héi nghÞ BCH TW 3 (khãa VIII). Quan ®iÓm “T¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa... “®· trë thµnh mét nguyªn t¾c HiÕn ®Þnh. §iÒu 12, HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001) kh¼ng ®Þnh: "Nhµ n−íc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt, kh«ng ngõng t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa ". ®. T¨ng c−êng vai trß l∙nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi Nhµ n−íc Quan ®iÓm nµy ®−îc §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ghi nhËn trong nhiÒu v¨n kiÖn quan träng cña §¶ng (c¸c B¸o c¸o §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø III, IV, V, VI,VII, VIII, IX, NghÞ quyÕt Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng 8 - Kho¸ VII, NghÞ quyÕt Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng 3 - Kho¸ VIII). §¶m b¶o sù l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi Nhµ n−íc lµ mét nguyªn t¾c HiÕn ®Þnh - §iÒu 4, Ch−¬ng I, HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001)®· kh¼ng ®Þnh "§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, ®éi tiªn phong cña giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam, ®¹i biÓu trung thµnh quyÒn lîi cña giai cÊp c«ng nh©n, nh©n d©n lao ®éng vµ cña c¶ d©n téc... lµ lùc l−îng l·nh ®¹o Nhµ n−íc vµ x· héi". §©y còng lµ mét quan ®iÓm mang tÝnh nguyªn t¾c xuyªn suèt trong c¶ qu¸ tr×nh x©y dùng Nhµ n−íc ViÖt Nam vµ ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh trong c¸c b¶n HiÕn ph¸p cña n−íc Céng hoµ XHCN ViÖt Nam. HiÕn ph¸p 1959, HiÕn ph¸p 1980, HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001). Thùc tiÔn x©y dùng nhµ n−íc cña c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa trªn thÕ giíi còng ®· kh¼ng ®Þnh nguyªn t¾c ®ã. ë n−íc nµo, §¶ng Céng s¶n gi÷ v÷ng vai trß l·nh ®¹o Nhµ n−íc th× ë n−íc ®ã, viÖc x©y dùng Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa còng thµnh c«ng. ë n−íc 10 nµo, §¶ng Céng s¶n bu«ng láng sù l·nh ®¹o, l¹i bÞ c¸c thÕ lùc chèng ®èi, m−în cí "®æi míi", "d©n chñ", ®ßi "®a nguyªn chÝnh trÞ"... th× ë ®ã Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa suy yÕu hoÆc tan r·. Muèn hoµn thiÖn Nhµ n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®ßi hái ph¶i t¨ng c−êng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng LÞch sö c¸ch m¹ng ViÖt Nam trong gÇn mét thÕ kû qua ®· chØ râ: Thµnh c«ng cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam víi c¸c dÊu Ên lÞch sö chãi läi: 1945, 1954, 1975 vµ c«ng cuéc ®æi míi tõ 1986 ®Õn nay ®· kh¼ng ®Þnh vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng lµ yªu cÇu kh¸ch quan, lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ®Ó ®¶m b¶o cho Nhµ n−íc ViÖt Nam gi÷ ®óng b¶n chÊt cña nã: Nhµ n−íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n. §¶ng cÇm quyÒn nh−ng §¶ng kh«ng bao biÖn, lµm thay Nhµ n−íc, §¶ng cÇm quyÒn th«ng qua Nhµ n−íc ®Ó qu¶n lý x· héi, ph¸t huy vai trß vµ hiÖu lùc qu¶n lý x· héi cña Nhµ n−íc, lµm cho ®−êng lèi cña §¶ng ®i vµo cuéc sèng, trë thµnh hiÖn thùc x· héi. HiÖn nay, viÖc ®¶m b¶o vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi Nhµ n−íc lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c, mäi tæ chøc §¶ng vµ ®¶ng viªn ®Òu ph¶i qu¸n triÖt vµ thùc hiÖn tèt, bëi v×: Víi ©m m−u “diÔn biÕn hoµ b×nh “, c¸c thÕ lùc thï ®Þch ®ang dïng mäi thñ ®o¹n xuyªn t¹c vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, chia rÏ Nhµ n−íc, nh©n d©n víi §¶ng, ®èi lËp quyÒn lùc nhµ n−íc víi vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng. MÆt kh¸c, ®· cã mét bé phËn ®¶ng viªn nhËn thøc kh«ng ®óng vÒ vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, khi ®−îc giao quyÒn th× kh«ng th−êng xuyªn rÌn luyÖn, phai nh¹t ý thøc, vi ph¹m kØ luËt §¶ng, vi ph¹m ph¸p luËt cña Nhµ n−íc, g©y thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých cña nh©n d©n, cña Nhµ n−íc. 2.3. B¶n chÊt cña Nhµ n−íc Céng hoµ XHCN ViÖt Nam - Nhµ n−íc ViÖt Nam mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n “Nhµ n−íc CHXHCN ViÖt Nam lµ nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n. TÊt c¶ quyÒn lùc nhµ n−íc thuéc vÒ nh©n d©n mµ nÒn t¶ng lµ liªn minh giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp n«ng d©n vµ tÇng líp trÝ thøc”. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn lµ nhµ n−íc cña ph¸p quyÒn, nã ban hµnh ph¸p luËt, tu©n thñ ph¸p luËt vµ qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn lµ mét häc thuyÕt vÒ nhµ n−íc, trong ®ã kh¼ng ®Þnh ph¸p luËt gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ ®èi víi mäi lÜnh vùc ®êi sèng x· héi: Ph¸p luËt lµ hÖ thèng c¸c qui t¾c xö sù mang tÝnh b¾t buéc, do Nhµ n−íc ban hµnh, t¹o ra hµnh lang ph¸p lý, nh»m ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi theo ý chÝ cña nhµ n−íc, trong ®ã Nhµ n−íc còng ph¶i ®Æt m×nh d−íi ph¸p luËt. Ph¸p luËt qui ®Þnh tÊt c¶ c¬ cÊu tæ chøc, c¬ chÕ ho¹t ®éng, ph¹m vi thÈm quyÒn cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc. Ph¸p luËt chi phèi, ®iÒu chØnh mäi hµnh vi c«ng d©n, mäi ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc. Ph¸p luËt qui ®Þnh râ chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña tõng chøc danh c«ng chøc, tõng lo¹i c¬ quan nhµ n−íc. Trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn, mäi c«ng d©n cã quyÒn ®−îc th«ng tin vÒ ph¸p luËt vµ tù gi¸c thùc hiÖn ph¸p luËt. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn ®¶m b¶o sù c«ng khai ho¸ ho¹t ®éng cña c«ng chøc vµ c¬ quan nhµ n−íc ®èi víi toµn d©n nh»m t¹o c¬ së hiÖn thùc cho viÖc thùc hiÖn d©n chñ ho¸ trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. Ph¸p luËt b¶o vÖ vµ t«n träng c¸c quyÒn, gi¸ trÞ vµ lîi Ých cña con ng−êi, quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n ph¶i ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p. Nhµ n−íc ViÖt Nam lÊy liªn minh gi÷a giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp n«ng d©n vµ ®éi ngò trÝ thøc lµm nÒn t¶ng. §ã lµ mét Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa theo lËp tr−êng vµ lý t−ëng cña giai cÊp c«ng nh©n, nÒn t¶ng t− t−ëng lµ chñ nghÜa M¸c Lª nin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh. 11 - TÝnh nh©n d©n thÓ hiÖn ë b¶n chÊt d©n chñ x· héi chñ nghÜa, d©n chñ lµ b¶n chÊt cña Nhµ n−íc ViÖt Nam. B¶n chÊt nhµ n−íc ta, ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh râ trong c¸c b¶n hiÕn ph¸p ViÖt Nam “TÊt c¶ quyÒn lùc nhµ n−íc thuéc vÒ nh©n d©n”. QuyÒn lùc Êy n»m trong tay nh©n d©n cã tæ chøc, kh«ng ph¶i tõng nhãm ng−êi hay c¸ nh©n rêi r¹c mµ n»m trong tay mét tæ chøc quyÒn lùc chÝnh trÞ cao nhÊt, ®¹i diÖn cho ý chÝ cña nh©n d©n, lµ Nhµ n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. - TÝnh d©n téc thÓ hiÖn ë ®Æc thï cña ®Êt n−íc ViÖt Nam, nh©n d©n ViÖt Nam lµ mét céng ®ång gåm nhiÒu d©n téc, cã c¸c giai cÊp vµ tÇng líp kh¸c nhau sèng trªn cïng mét l·nh thæ quèc gia, cã truyÒn thèng ®oµn kÕt ®Êu tranh x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, cã nh÷ng lîi Ých c¨n b¶n thèng nhÊt vµ cã môc ®Ých chung lµ ®i lªn chñ nghÜa x· héi; nh©n d©n còng cã nh÷ng lîi Ých bé phËn kh¸c nhau vµ còng cã nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh, nh−ng ®−îc §¶ng l·nh ®¹o vµ Nhµ n−íc qu¶n lý thèng nhÊt vµ ®iÒu chØnh b»ng tuyªn truyÒn gi¸o dôc vµ b»ng ph¸p luËt. Céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam, trong ®ã c¸ nh©n tõng c«ng d©n kh«ng nh÷ng cã ®Þa vÞ lµm chñ cña m×nh, mµ quyÒn lµm chñ cßn ®−îc Nhµ n−íc b¶o ®¶m b»ng ph¸p luËt trªn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi. - Nhµ n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam kh«ng chØ lµ mét c¬ quan thèng trÞ giai cÊp, mµ cßn lµ bé m¸y thèng nhÊt qu¶n lý x· héi vÒ mäi mÆt. Nhµ n−íc ta lµ nhµ n−íc cña chÕ ®é nh©n d©n lµm chñ x· héi, lµm chñ quyÒn lùc chÝnh trÞ th«ng qua nhµ n−íc. Do vËy, nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lµ h×nh thøc cña tæ chøc cña nhµ n−íc: Mét mÆt lµ nhµ n−íc thùc hiÖn d©n chñ víi ®a sè nh©n d©n, chuyªn chÝnh víi kÎ thï cña nh©n d©n; mÆt kh¸c, quan träng h¬n lµ tæ chøc, x©y dùng lªn mét x· héi míi, x· héi x· héi chñ nghÜa vµ qu¶n lý mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi kh«ng ngõng ph¸t triÓn. B¶n chÊt cña Nhµ n−íc thÓ hiÖn trªn mét sè ®Æc ®iÓm sau: - Nhµ n−íc ViÖt Nam ®¶m b¶o sù tËp trung, thèng nhÊt quyÒn lùc, tÊt c¶ quyÒn lùc nhµ n−íc thuéc vÒ nh©n d©n: - Nhµ n−íc ViÖt Nam lµ nhµ n−íc biÓu hiÖn ý chÝ tËp trung cña khèi ®¹i ®oµn kÕt c¸c d©n téc. TÝnh d©n téc ®−îc ph¸t huy nhê sù kÕt hîp víi tÝnh giai cÊp, tÝnh nh©n d©n, tÝnh thêi ®¹i. - Nhµ n−íc ViÖt Nam lµ mét thiÕt chÕ cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa, thùc hiÖn d©n chñ ho¸ trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi nh»m ®¹t môc tiªu “D©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh” mµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh. - Nhµ n−íc ViÖt Nam võa lµ mét bé m¸y quyÒn lùc, mét c¬ quan c−ìng chÕ, võa lµ mét tæ chøc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi nh»m chèng l¹i c¸c hµnh vi g©y mÊt æn ®Þnh chÝnh trÞ, trËt tù, kØ c−¬ng ph¸p luËt vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, b¶o vÖ lîi Ých cña tËp thÓ, cña nhµ n−íc theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. 2.4. C¬ cÊu tæ chøc bé m¸y nhµ n−íc Céng Hoµ XHCN ViÖt Nam Theo HiÕn ph¸p 1992 (s®), c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y nhµ n−íc ta gåm cã: Quèc héi, Uû ban Th−êng vô Quèc héi, Chñ tÞch n−íc; ChÝnh phñ; Toµ ¸n nh©n d©n vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n; Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp. 2.4.1. Quèc héi a. §Þa vÞ ph¸p lý cña Quèc héi §iÒu 83 - HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001)®· quy ®Þnh: “Quèc héi lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc nhµ n−íc cao nhÊt cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Quèc héi lµ c¬ quan duy nhÊt cã quyÒn lËp hiÕn vµ lËp ph¸p. Quèc héi quyÕt ®Þnh nh÷ng chÝnh s¸ch c¬ b¶n vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi, quèc phßng, an ninh cña ®Êt n−íc, nh÷ng nguyªn t¾c chñ yÕu vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc, vÒ quan hÖ x· héi vµ ho¹t ®éng cña c«ng d©n. 12 Quèc héi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc”. b. Nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n cña Quèc héi ®· ®−îc HiÕn ph¸p 1992, §iÒu 84 quy ®Þnh: Lµm HiÕn ph¸p vµ söa ®æi HiÕn ph¸p; lµm luËt vµ söa ®æi luËt; Quèc héi quyÕt ®Þnh ch−¬ng tr×nh x©y dùng luËt, ph¸p lÖnh Thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao viÖc tu©n theo HiÕn ph¸p, luËt vµ c¸c nghÞ quyÕt cña Quèc héi; xÐt b¸o c¸o ho¹t ®éng cña Chñ tÞch n−íc, Uû ban Th−êng vô Quèc héi, ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao; QuyÕt ®Þnh kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc; QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ quèc gia; quyÕt ®Þnh dù to¸n ng©n s¸ch nhµ n−íc vµ ph©n bæ ng©n s¸ch trung −¬ng; phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n s¸ch nhµ n−íc; quy ®Þnh, söa ®æi, b·i bá c¸c thø thuÕ; QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch d©n téc, chÝnh s¸ch t«n gi¸o cña Nhµ n−íc; Quy ®Þnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Quèc héi, Chñ tÞch n−íc, ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng; BÇu, miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm Chñ tÞch n−íc, Phã Chñ tÞch n−íc, Chñ tÞch Quèc héi, Phã Chñ tÞch Quèc héi, c¸c Uû viªn th−êng vô Quèc héi, Thñ t−íng ChÝnh phñ, Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr−ëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao; phª chuÈn ®Ò nghÞ cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc Phã Thñ t−íng, Bé tr−ëng vµ c¸c thµnh viªn kh¸c cña ChÝnh phñ; phª chuÈn ®Ò nghÞ cña Chñ tÞch n−íc vÒ danh s¸ch thµnh viªn Héi ®ång quèc phßng vµ an ninh; bá phiÕu tÝn nhiÖm ®èi víi nh÷ng ng−êi gi÷ c¸c chøc vô do Quèc héi bÇu hoÆc phª chuÈn. B·i bá c¸c v¨n b¶n cña Chñ tÞch n−íc, Uû ban Th−êng vô Quèc héi, ChÝnh phñ, Thñ t−íng ChÝnh phñ, Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao tr¸i víi HiÕn ph¸p, luËt vµ nghÞ quyÕt cña Quèc héi v.v... C¸c dù ¸n luËt ®−îc Quèc héi th«ng qua khi cã trªn 50% tæng sè ®¹i biÓu Quèc héi ®ång ý t¸n thµnh. ViÖc thay ®æi HiÕn ph¸p ph¶i cã Ýt nhÊt 2/3 tæng sè ®¹i biÓu ®ång ý. Sau khi c¸c dù ¸n ®−îc Quèc héi th«ng qua sÏ ®−îc chuyÓn cho Chñ tÞch n−íc c«ng bè chËm nhÊt lµ 15 ngµy kÓ tõ ngµy ®−îc th«ng qua, nÕu nh− Quèc héi kh«ng quy ®Þnh râ ngµy v¨n b¶n cã hiÖu lùc thi hµnh. 2.4.2. Uû ban Th−êng vô Quèc héi a. §Þa vÞ ph¸p lý cña Uû ban Th−êng vô Quèc héi: Uû ban Th−êng vô Quèc héi lµ c¬ quan th−êng trùc cña Quèc héi, thay mÆt Quèc héi quyÕt ®Þnh mét sè vÊn ®Ò trong thêi gian Quèc héi kh«ng häp. C¸c thµnh viªn cña Uû ban Th−êng vô Quèc héi do Quèc héi bÇu, miÔn nhiÖm vµ b·i nhiÖm. Thµnh viªn cña Uû ban Th−êng vô Quèc héi kh«ng thÓ ®ång thêi lµ thµnh viªn ChÝnh phñ vµ lµm viÖc theo chÕ ®é chuyªn tr¸ch. Tæ chøc Uû ban Th−êng vô Quèc héi gåm cã: Chñ tÞch, c¸c Phã Chñ tÞch vµ c¸c Uû viªn th−êng vô Quèc héi. b. Uû ban Th−êng vô Quèc héi cã nh÷ng nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n sau ®©y: . C«ng bè vµ chñ tr× viÖc bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi. . Tæ chøc viÖc chuÈn bÞ, triÖu tËp vµ chñ tr× c¸c kú häp Quèc héi. . Gi¶i thÝch HiÕn ph¸p, luËt, ph¸p lÖnh . Ra ph¸p lÖnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc Quèc héi giao. . Gi¸m s¸t viÖc thi hµnh HiÕn ph¸p, luËt, nghÞ quyÕt cña Quèc héi, ph¸p lÖnh vµ nghÞ quyÕt cña Uû ban Th−êng vô Quèc héi; gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao; ®×nh chØ viÖc thi hµnh c¸c v¨n b¶n cña ChÝnh phñ, Thñ t−íng ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao tr¸i víi HiÕn ph¸p, luËt, nghÞ quyÕt cña Quèc héi vµ tr×nh Quèc héi huû bá c¸c v¨n 13 b¶n ®ã; huû bá c¸c v¨n b¶n cña ChÝnh phñ, Thñ t−íng ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao tr¸i víi ph¸p lÖnh, nghÞ quyÕt cña Uû ban Th−êng vô Quèc héi. . Gi¸m s¸t, h−íng dÉn ho¹t ®éng cña Héi ®ång nh©n d©n; b·i bá c¸c nghÞ quyÕt sai tr¸i cña Héi ®ång nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng; gi¶i t¸n Héi ®ång nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng trong tr−êng hîp Héi ®ång nh©n d©n ®ã lµm thiÖt h¹i nghiªm träng ®Õn lîi Ých cña nh©n d©n. . ChØ ®¹o, ®iÒu hoµ, phèi hîp ho¹t ®éng cña Héi ®ång d©n téc vµ c¸c Uû ban cña Quèc héi; h−íng dÉn vµ b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cña ®¹i biÓu Quèc héi. . QuyÕt ®Þnh tæng ®éng viªn hoÆc ®éng viªn côc bé; ban bè t×nh tr¹ng khÈn cÊp trong c¶ n−íc hoÆc ë tõng ®Þa ph−¬ng. . Thùc hiÖn quan hÖ ®èi ngo¹i cña Quèc héi. . Tæ chøc tr−ng cÇu ý d©n theo quyÕt ®Þnh cña Quèc héi... 2.4.3. Chñ tÞch n−íc §iÒu 91, HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001)quy ®Þnh: "Chñ tÞch n−íc lµ ng−êi ®øng ®Çu Nhµ n−íc, thay mÆt n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i". Chñ tÞch n−íc do Quèc héi bÇu ra trong sè ®¹i biÓu Quèc héi. Chñ tÞch n−íc chÞu tr¸ch nhiÖm vµ b¸o c¸o c«ng t¸c tr−íc Quèc héi. NhiÖm kú cña Chñ tÞch n−íc theo nhiÖm kú cña Quèc héi. Khi Quèc héi hÕt nhiÖm kú, Chñ tÞch n−íc tiÕp tôc lµm nhiÖm vô cho ®Õn khi Quèc héi kho¸ míi bÇu ra Chñ tÞch n−íc míi. NhiÖm vô vµ quyÒn h¹n cña Chñ tÞch n−íc . C«ng bè HiÕn ph¸p, luËt, ph¸p lÖnh; . Thèng lÜnh c¸c lùc l−îng vò trang nh©n d©n vµ gi÷ chøc vô Chñ tÞch Héi ®ång quèc phßng vµ an ninh; . §Ò nghÞ Quèc héi bÇu, miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm Phã chñ tÞch n−íc, Thñ t−íng ChÝnh phñ, Ch¸nh ¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr−ëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao; . C¨n cø vµo nghÞ quyÕt cña Quèc héi bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc Phã Thá t−íng, Bé tr−ëng vµ c¸c thµnh viªn kh¸c cña ChÝnh phñ; . C¨n cø vµo nghÞ quyÕt cña Quèc héi hoÆc cña Uû ban Th−êng vô Quèc héi, c«ng bè quyÕt ®Þnh tuyªn bè t×nh tr¹ng chiÕn tranh, c«ng bè quyÕt ®Þnh ®¹i x¸; . C¨n cø vµo nghÞ quyÕt cña Uû ban Th−êng vô Quèc héi, ra lÖnh tæng ®éng viªn hoÆc ®éng viªn côc bé, c«ng bè t×nh tr¹ng khÈn cÊp; trong tr−êng hîp Uû ban Th−êng vô Quèc héi kh«ng thÓ häp ®−îc, ban bè t×nh tr¹ng khÈn cÊp trong c¶ n−íc hoÆc ë tõng ®Þa ph−¬ng; . Bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc Phã Ch¸nh ¸n, ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, Phã viÖn tr−ëng, KiÓm s¸t viªn ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao... 2.4.4. ChÝnh phñ §iÒu 109 (s®d) ®· ghi nhËn: "ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi, c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc cao nhÊt cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lÝ viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, quèc phßng an ninh vµ ®èi ngo¹i cña Nhµ n−íc; b¶o ®¶m hiÖu lùc cña bé m¸y nhµ n−íc tõ Trung −¬ng ®Õn c¬ së, b¶o ®¶m viÖc t«n träng vµ chÊp hµnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt; ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, b¶o ®¶m æn ®Þnh vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n. 14 ChÝnh phñ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc héi vµ b¸o c¸o c«ng t¸c víi Quèc héi, ñy ban th−êng vô Quèc héi, Chñ tÞch n−íc"(1) . Nguyªn t¾c lµm viÖc cña ChÝnh phñ ChÝnh phñ lµm viÖc theo chÕ ®é kÕt hîp sù l·nh ®¹o cña tËp thÓ ChÝnh phñ víi sù ®iÒu hµnh cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vµ ®Ò cao tr¸ch nhiÖm cña mçi thµnh viªn ChÝnh phñ. ChÝnh phñ gi¶i quyÕt c«ng viÖc theo c¸c nguyªn t¾c sau: Gi¶i quyÕt c«ng viÖc ®óng thÈm quyÒn vµ ph¹m vi tr¸ch nhiÖm; cÊp trªn kh«ng lµm thay c«ng viÖc cña cÊp d−íi, tËp thÓ kh«ng lµm thay c«ng viÖc cña c¸ nh©n vµ ng−îc l¹i; Mçi viÖc chØ mét ng−êi phô tr¸ch vµ chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh. Thñ tr−ëng c¬ quan ®−îc ph©n c«ng c«ng viÖc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ c«ng viÖc ®−îc ph©n c«ng; Tu©n thñ tr×nh tù, thñ tôc vµ thêi h¹n gi¶i quyÕt c«ng viÖc theo ®óng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ch−¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch c«ng t¸c cña ChÝnh phñ; ®ång thêi thùc hiÖn c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh b¶o ®¶m râ rµng, minh b¹ch, kÞp thêi vµ hiÖu qu¶; B¶o ®¶m sù phèi hîp c«ng t¸c, trao ®æi th«ng tin trong gi¶i quyÕt c«ng viÖc vµ trong mäi ho¹t ®éng theo chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh. §iÒu 2, LuËt Tæ chøc ChÝnh phñ qui ®Þnh ChÝnh phñ quyÕt nghÞ tËp thÓ nh÷ng c«ng viÖc sau ®©y: Ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng c¶ nhiÖm kú vµ ch−¬ng tr×nh c«ng t¸c hµng n¨m cña ChÝnh phñ; Ch−¬ng tr×nh x©y dùng luËt, ph¸p lÖnh c¶ nhiÖm kú vµ hµng n¨m; c¸c dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh vµ c¸c dù ¸n kh¸c tr×nh Quèc héi vµ Uû ban Th−êng vô Quèc héi; nghÞ quyÕt, nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ; Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cña ChÝnh phñ triÓn khai thùc hiÖn c¸c nghÞ quyÕt cña §¶ng; C¸c vÊn ®Ò quan träng vÒ chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, quèc phßng, an ninh, ®èi néi vµ ®èi ngo¹i; ChiÕn l−îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi dµi h¹n, 5 n¨m, hµng n¨m; c¸c c«ng tr×nh quan träng quèc gia; dù to¸n Ng©n s¸ch nhµ n−íc, dù kiÕn ph©n bæ ng©n s¸ch Trung −¬ng vµ møc bæ sung tõ ng©n s¸ch Trung −¬ng cho ng©n s¸ch tõng ®Þa ph−¬ng, tæng quyÕt to¸n Ng©n s¸ch nhµ n−íc hµng n¨m tr×nh Quèc héi; §Ò ¸n vÒ chÝnh s¸ch d©n téc, chÝnh s¸ch t«n gi¸o tr×nh Quèc héi; §Ò ¸n tr×nh Quèc héi vÒ c¬ cÊu tæ chøc cña ChÝnh phñ, viÖc thµnh lËp, b·i bá c¸c Bé, c¬ quan ngang Bé; vÒ thµnh lËp míi, nhËp, chia, ®iÒu chØnh ®Þa giíi tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng (gäi chung lµ Uû ban nh©n d©n tØnh), thµnh lËp, gi¶i thÓ c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh - kinh tÕ ®Æc biÖt; ViÖc thµnh lËp, s¸p nhËp, gi¶i thÓ c¬ quan thuéc ChÝnh phñ; viÖc thµnh lËp míi, nhËp, chia, ®iÒu chØnh ®Þa giíi c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh d−íi cÊp tØnh; C¸c b¸o c¸o cña ChÝnh phñ tr−íc Quèc héi, Uû ban Th−êng vô Quèc héi, Chñ tÞch n−íc; KiÓm ®iÓm sù chØ ®¹o ®iÒu hµnh, thùc hiÖn quy chÕ lµm viÖc cña ChÝnh phñ; Nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c mµ ph¸p luËt quy ®Þnh thuéc thÈm quyÒn cña ChÝnh phñ. 2.4.5. Héi ®ång nh©n d©n vµ ñy ban nh©n d©n a. Héi ®ång nh©n d©n - Héi ®ång nh©n d©n lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng, ®¹i diÖn cho ý chÝ, nguyÖn väng vµ quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, do nh©n d©n ®Þa ph−¬ng bÇu ra, chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vµ c¬ quan nhµ n−íc cÊp trªn. - C¨n cø vµo HiÕn ph¸p, luËt, v¨n b¶n cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc cÊp trªn, xuÊt ph¸t tõ lîi Ých chung cña ®Êt n−íc vµ lîi Ých cña nh©n d©n ®Þa ph−¬ng, Héi ®ång nh©n d©n ra (1) HiÕn ph¸p n−íc CHXHCN ViÖt Nam n¨m 1992, tr. 58-59, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H, 1992. 15 nghÞ quyÕt vÒ c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m thi hµnh nghiªm chØnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt ë ®Þa ph−¬ng; vÒ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ ng©n s¸ch; vÒ quèc phßng, an ninh ë ®Þa ph−¬ng; vÒ c¸c biÖn ph¸p æn ®Þnh vµ n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n, hoµn thµnh mäi nhiÖm vô cÊp trªn giao cho, lµm trßn nghÜa vô ®èi víi c¶ n−íc. Héi ®ång nh©n d©n ®−îc thµnh lËp ë c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng; quËn, huyÖn, thÞ x·, thµnh phè trùc thuéc tØnh; x·, thÞ trÊn, ph−êng. §iÒu 03, LuËt Tæ chøc Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n cã quy ®Þnh: “Trong ph¹m vi, quyÒn h¹n cña m×nh, Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n qu¶n lý ®Þa ph−¬ng theo HiÕn ph¸p, luËt vµ c¸c v¨n b¶n cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc cÊp trªn, ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa, ng¨n ngõa vµ chèng c¸c biÓu hiÖn quan liªu, h¸ch dÞch, cöa quyÒn, tham nhòng, l·ng phÝ vµ c¸c biÓu hiÖn tiªu cùc kh¸c trong c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸n bé, c«ng chøc nhµ n−íc, trong bé m¸y chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng”. NhiÖm vô cña Héi ®ång nh©n d©n cßn ®−îc quy ®Þnh trong §iÒu 11 LuËt Tæ chøc Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n nh− sau: “C¨n cø vµo chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña cÊp m×nh vµ xuÊt ph¸t tõ lîi Ých chung cña ®Êt n−íc, cña nh©n d©n ®Þa ph−¬ng, Héi ®ång nh©n d©n quyÕt ®Þnh nh÷ng chñ tr−¬ng, biÖn ph¸p quan träng ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Þa ph−¬ng vÒ mäi mÆt, lµm trßn nghÜa vô víi c¶ n−íc". b. ñy ban nh©n d©n §iÒu 123 HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001)quy ®Þnh: “ñy ban nh©n d©n do Héi ®ång nh©n d©n bÇu ra, lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Héi ®ång nh©n d©n, c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng, chÞu tr¸ch nhiÖm chÊp hµnh HiÕn ph¸p, luËt, c¸c v¨n b¶n cña c¬ quan nhµ n−íc cÊp trªn vµ nghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n.” Uû ban nh©n d©n lµ c¬ quan thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng võa do Héi ®ång nh©n d©n giao cho, võa do Uû ban nh©n d©n cÊp trªn giao cho vµ chÞu sù l·nh ®¹o thèng nhÊt cña ChÝnh phñ. Uû ban nh©n d©n lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc ho¹t ®éng th−êng xuyªn cña ®Þa ph−¬ng, thuéc hÖ thèng hµnh chÝnh nhµ n−íc thèng nhÊt cña c¶ n−íc, nh−ng thùc hiÖn viÖc chØ ®¹o, ®iÒu hµnh hµng ngµy c«ng viÖc hµnh chÝnh nhµ n−íc ë ®Þa ph−¬ng, chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý mäi mÆt ®êi sèng x· héi ë ®Þa ph−¬ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 2.4.6. Toµ ¸n nh©n d©n vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n Toµ ¸n nh©n d©n vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, trong ph¹m vi chøc n¨ng cña m×nh, cã nhiÖm vô b¶o vÖ ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa, b¶o vÖ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, b¶o vÖ tµi s¶n nhµ n−íc, cña tËp thÓ, b¶o vÖ tÝnh m¹ng, tµi s¶n, tù do, danh dù vµ nh©n phÈm cña c«ng d©n. a. Toµ ¸n nh©n d©n §iÒu 127 cña HiÕn ph¸p 1992 (s® n¨m 2001) quy ®Þnh: "Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng, c¸c Toµ ¸n qu©n sù vµ c¸c Toµ ¸n kh¸c do luËt ®Þnh lµ nh÷ng c¬ quan xÐt xö cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam". ViÖc xÐt xö cña Toµ ¸n nh©n d©n cã Héi thÈm nh©n d©n, cña Toµ ¸n qu©n sù cã Héi thÈm qu©n nh©n. Khi xÐt xö, ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n b×nh ®¼ng, ®éc lËp, chØ tu©n theo ph¸p luËt. Tr−íc toµ, mäi c«ng d©n ®Òu b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt. Toµ ¸n xÐt xö c«ng khai, trõ nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt, nh−ng quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n ph¶i c«ng khai ®Ó mäi ng−êi ®−îc biÕt. (§iÒu 130,131 HiÕn ph¸p 1992). Khi xÐt xö: “quyÒn bµo ch÷a cña bÞ c¸o ®−îc b¶o ®¶m. BÞ c¸o cã thÓ tù bµo ch÷a hoÆc nhê ng−êi kh¸c bµo ch÷a cho m×nh”. (s®d..§iÒu 132.) - Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao lµ c¬ quan xÐt xö cao nhÊt vµ cã quyÒn tr×nh dù ¸n luËt ra Quèc héi, hoÆc dù ¸n ph¸p lÖnh lªn Uû ban Th−êng vô Quèc héi vÒ c«ng t¸c xÐt xö. - Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh vµ Toµ ¸n qu©n sù cÊp qu©n khu xÐt xö s¬ thÈm nh÷ng vô ¸n h×nh sù kh«ng thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn vµ Toµ ¸n qu©n sù 16 cÊp khu vùc hoÆc nh÷ng vô ¸n thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n cÊp d−íi mµ m×nh lÊy lªn ®Ó xÐt xö. - Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn vµ Toµ ¸n qu©n sù cÊp khu vùc xÐt xö s¬ thÈm nh÷ng vô ¸n h×nh sù vÒ nh÷ng téi ph¹m Ýt nghiªm träng, téi ph¹m nghiªm träng, téi ph¹m rÊt nghiªm träng theo qui ®Þnh t¹i Bé luËt H×nh sù vµ Bé luËt Tè tông H×nh sù hiÖn hµnh. b. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n thùc hµnh chøc n¨ng c«ng tè vµ kiÓm s¸t c¸c ho¹t ®éng t− ph¸p, ®¶m b¶o cho ph¸p luËt ®−îc chÊp hµnh nghiªm chØnh vµ thèng nhÊt. ViÖn kiÓm s¸t tæ chøc vµ ho¹t ®éng mét c¸ch chÆt chÏ theo chÕ ®é thñ tr−ëng. §iÒu 138 HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992 (s® n¨m 2001) ®· quy ®Þnh: “ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n do ViÖn tr−ëng l·nh ®¹o. ViÖn tr−ëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp d−íi chÞu sù l·nh ®¹o cña ViÖn tr−ëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp trªn; ViÖn tr−ëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n c¸c ®Þa ph−¬ng, ViÖn tr−ëng ViÖn KiÓm s¸t qu©n sù c¸c cÊp chÞu sù l·nh ®¹o thèng nhÊt cña ViÖn tr−ëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao“. - ViÖn kiÓm s¸t ND thùc hµnh quyÒn kiÓm s¸t c¸c ho¹t ®éng t− ph¸p nh−: KiÓm s¸t ®iÒu tra; KiÓm s¸t xÐt xö; KiÓm s¸t thi hµnh ¸n; KiÓm s¸t giam gi÷ vµ c¶i t¹o: - ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n thùc hµnh quyÒn c«ng tè: Khi ph¸t hiÖn ra nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ph¶i kiÕn nghÞ, yªu cÇu söa ch÷a vi ph¹m, lo¹i trõ nh÷ng nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn dÉn ®Õn vi ph¹m ph¸p luËt. NÕu vi ph¹m mang tÝnh chÊt téi ph¹m th× ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n thùc hiÖn ngay quyÒn khëi tè hoÆc yªu cÇu c¬ quan ®iÒu tra khëi tè ®Ó ®iÒu tra, nh»m truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. B¶o ®¶m kh«ng ®Ó mét hµnh vi ph¹m téi nµo tho¸t khái viÖc xö lý cña ph¸p luËt. B. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. I. Kh¸i niÖm qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc (QLHCNN). Tr−íc khi tiÕp cËn qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc, ®iÒu quan träng lµ nªn thèng nhÊt quan niÖm vÒ qu¶n lý. 1. Qu¶n lý lµ g×? Cã quan niÖm cho r»ng qu¶n lý lµ hµnh chÝnh, lµ cai trÞ, quan niÖm kh¸c l¹i cho r»ng qu¶n lý lµ ®iÒu hµnh, ®iÒu khiÓn, chØ huy. C¸c c¸ch nãi nµy kh«ng cã g× kh¸c nhau vÒ néi dung mµ chØ kh¸c ë chç dïng thuËt ng÷. Song, nÕu xem xÐt qu¶n lý d−íi gãc ®é chÝnh trÞ - x· héi, vµ gãc ®é hµnh ®éng thiÕt thùc, th× qu¶n lý ®−îc hiÓu nh− sau: "Qu¶n lý lµ sù t¸c ®éng cã ý thøc ®Ó chØ huy, ®iÒu khiÓn c¸c qu¸ tr×nh x· héi vµ hµnh vi ho¹t ®éng cña con ng−êi nh»m ®¹t ®Õn môc tiªu, ®óng ý chÝ cña chñ thÓ qu¶n lý vµ phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan". 2. Qu¶n lý nhµ n−íc lµ g×? Qu¶n lý nhµ n−íc ra ®êi cïng víi sù xuÊt hiÖn cña nhµ n−íc, lµ sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc, ®èi víi x· héi vµ c«ng d©n. §©y lµ d¹ng qu¶n lý x· héi mang tÝnh quyÒn lùc nhµ n−íc, ®−îc sö dông quyÒn lùc nhµ n−íc ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi vµ hµnh vi ho¹t ®éng cña con ng−êi, kh¸c víi d¹ng qu¶n lý cña c¸c chñ thÓ kh¸c (C«ng ®oµn, §oµn thanh niªn...) chØ dïng ph−¬ng thøc gi¸o dôc vËn ®éng quÇn chóng. "Qu¶n lý nhµ n−íc lµ sù chØ huy, ®iÒu hµnh ®Ó thùc thi quyÒn lùc nhµ n−íc, do tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc (lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p) tiÕn hµnh, ®Ó tæ chøc vµ ®iÓu chØnh c¸c qu¸ tr×nh x· héi, vµ hµnh vi ho¹t ®éng cña c«ng d©n". 3. NÒn hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ g×? NÒn hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ tæng thÓ c¸c tæ chøc vµ quy chÕ ho¹t ®éng cña bé m¸y hµnh ph¸p cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý c«ng viÖc hµng ngµy cña nhµ n−íc, do c¸c c¬ quan cã t− c¸ch ph¸p nh©n c«ng quyÒn tiÕn hµnh, bao gåm: thÓ chÕ hµnh chÝnh; c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh; c«ng vô- c«ng chøc; nÒn tµi chÝnh c«ng 17 C¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ g×? C¶i c¸ch hµnh chÝnh ®−îc hiÓu lµ nh÷ng thay ®æi ®−îc thiÕt kÕ cã chñ ®Þnh nh»m hoµn thiÖn c¸c yÕu tè cña nÒn hµnh chÝnh..§ã lµ: . C¶i c¸ch thÓ chÕ hµnh chÝnh . C¶i c¸ch c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh . C¶i c¸ch c«ng vô-c«ng chøc . C¶i c¸ch nÒn tµi chÝnh c«ng 4. Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ g×? Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ ho¹t ®éng hµnh chÝnh cña c¸c c¬ quan thùc thi quyÒn hµnh ph¸p ®Ó qu¶n lý, ®iÒu hµnh c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi theo luËt ph¸p. §ã lµ ChÝnh phñ vµ c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng c¸c cÊp kh«ng kÓ c¸c tæ chøc thuéc nhµ n−íc nh−ng kh«ng n»m trong c¬ cÊu quyÒn lùc nh− c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp. C¸c c¬ quan Nhµ n−íc trong lÜnh vùc lËp ph¸p, t− ph¸p kh«ng thuéc hÖ thèng qu¶n lý hµnh chÝnh, nh−ng trong c¬ chÕ vËn hµnh bé m¸y cña m×nh còng cã c«ng t¸c hµnh chÝnh nh− chÕ ®é c«ng vô, quy chÕ c«ng vô, quy chÕ c«ng chøc, c«ng t¸c tæ chøc c¸n bé... PhÇn c«ng t¸c hµnh chÝnh cña c¸c c¬ quan nµy còng tu©n thñ nh÷ng quy ®Þnh thèng nhÊt cña nÒn Hµnh chÝnh nhµ n−íc. QuyÒn hµnh ph¸p lµ quyÒn thi hµnh ph¸p luËt vµ tæ chøc ®êi sèng x· héi theo ph¸p luËt. QuyÒn hµnh ph¸p ®−îc thùc hiÖn bëi c¸c thÈm quyÒn: Mét lµ, lËp quy ®−îc thùc hiÖn b»ng viÖc ra v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®Ó chÊp hµnh luËt. Hai lµ, qu¶n lý hµnh chÝnh tøc lµ tæ chøc, ®iÒu hµnh, phèi hîp c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi ®Ó ®−a luËt ph¸p vµo ®êi sèng x· héi... Nh− vËy, cã thÓ ®Þnh nghÜa qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc nh− sau: "Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ ho¹t ®éng thùc thi quyÒn hµnh ph¸p, lµ sù t¸c ®éng cã tæ chøc vµ ®iÒu chØnh b»ng quyÒn lùc nhµ n−íc ®èi víi c¸c qu¸ tr×nh x· héi vµ hµnh vi ho¹t ®éng cña c«ng d©n, do c¸c c¬ quan trong hÖ thèng ChÝnh phñ tõ Trung −¬ng ®Õn c¬ së tiÕn hµnh, ®Ó thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña Nhµ n−íc, ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ x· héi, duy tr× trËt tù ph¸p luËt, tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu hîp ph¸p cña nh©n d©n". II. TÝnh chÊt cña qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc (QLHCNN) 2.1 TÝnh lÖ thuéc vµo chÝnh trÞ. NÒn hµnh chÝnh nhµ n−íc lu«n phô thuéc vµo chÝnh trÞ, phôc tïng vµ phôc vô chÝnh trÞ. Nhµ n−íc nµo còng ph¶i do mét §¶ng l·nh ®¹o, do ®ã b¶n chÊt cña Nhµ n−íc phô thuéc vµo b¶n chÊt cña §¶ng cÇm quyÒn. NhiÖm vô chÝnh trÞ lµ nhiÖm vô ®Þnh h−íng cho sù ph¸t triÓn x· héi: §¶ng v¹ch ra ®−êng lèi, chñ tr−¬ng vµ ch−¬ng tr×nh môc tiªu, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. NhiÖm vô hµnh chÝnh lµ tæ chøc thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh trÞ: C¸c c¬ quan nhµ n−íc thÓ chÕ ho¸ ®−êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng thµnh v¨n b¶n ph¸p luËt vµ c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®Ó tæ chøc vµ ®iÒu chØnh toµn bé c¸c quan hÖ x· héi vµ hµnh vi ho¹t ®éng cña con ng−êi. Do ®ã, QLHCNN ph¶i phô thuéc vµo chÝnh trÞ mÆc dï QLHCNN cã kü thuËt, nghiÖp vô riªng cña mét nÒn hµnh chÝnh khoa häc vµ hiÖn ®¹i. 2.2 TÝnh ph¸p quyÒn. §Æc tr−ng cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn lµ Nhµ n−íc n¾m lÊy ph¸p luËt vµ tù ®Æt m×nh d−íi ph¸p luËt. Th«ng qua viÖc ra v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®Ó chÊp hµnh luËt, c¸cc c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc tæ chøc, ®iÒu hµnh, phèi hîp c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi ®Ó ®−a luËt ph¸p vµo ®êi sèng. 18 MÆt kh¸c, QLHCNN ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hîp hiÕn hîp ph¸p, ho¹t ®éng trªn c¬ së luËt vµ ®Ó thi hµnh luËt trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. 2.3 TÝnh hÖ thèng thø bËc chÆt chÏ. NÒn hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ mét hÖ thèng th«ng suèt tõ trªn xuèng d−íi, cÇn ph¶i thùc hiÖn nghiªm tóc chÕ ®é quyÒn lùc trùc thuéc theo thø bËc: nh©n viªn phôc tïng thñ tr−ëng, cÊp d−íi phôc tïng cÊp trªn, ®Þa ph−¬ng phôc tïng Trung −¬ng. 2.4 TÝnh liªn tôc vµ æn ®Þnh trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng. NÒn hµnh chÝnh hµ n−íc cã nghÜa vô phôc vô d©n, lÊy phôc vô c«ng vô vµ nh©n d©n lµ c«ng viÖc hµng ngµy, th−êng xuyªn cho nªn qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc ph¶i ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu hµng ngµy cña nh©n d©n, cña x· héi vµ ph¶i æn ®Þnh ®Ó b¶o ®¶m ho¹t ®éng kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n trong bÊt kú tÝnh huèng chÝnh trÞ - x· héi nµo. QLHCNN ph¶i thÝch øng víi mäi thay ®æi cña c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn- x· héi vµ quèc tÕ (xu h−íng héi nhËp quèc tÕ...). 2.5 TÝnh chuyªn m«n ho¸ nghiÖp vô cao. Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc cã tÝnh chuyªn m«n ho¸ vµ nghÒ nghiÖp cao, v× ®©y lµ nghiÖp vô cña mét Nhµ n−íc vµ mét nÒn hµnh chÝnh khoa häc, v¨n minh, hiÖn ®¹i. Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc kh«ng chØ ®−îc coi lµ mét nghÒ mµ cßn ®−îc coi lµ mét nghÒ tæng hîp, phøc t¹p, s¸ng t¹o nhÊt trong c¸c nghÒ. C¸n bé, c«ng chøc hµnh chÝnh nhµ n−íc kh«ng chØ cã chuyªn m«n s©u mµ ph¶i cã kiÕn thøc réng trªn nhiÒu lÜnh vùc. 2.6 TÝnh kh«ng vô lîi c¸ nh©n. NÒn hµnh chÝnh nhµ n−íc cã nhiÖm vô phôc vô lîi Ých c«ng vµ lîi Ých cña c«ng d©n. Mäi ho¹t ®éng trong hÖ thèng hµnh chÝnh nhµ n−íc ®Òu mang tÝnh chÊt phôc vô chø kh«ng theo ®uæi ®éng c¬ lîi nhuËn. Do ®ã hµnh chÝnh nhµ n−íc ph¶i v« t−, c«ng t©m, trong s¹ch. C«ng chøc ph¶i “cÇn - kiÖm - liªm - chÝnh - chÝ c«ng v« t−”. II. C¸c nguyªn t¾c QLHCNN. 2.1. Nguyªn t¾c qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc d−íi sù l∙nh ®¹o cña §¶ng vµ sù tham gia, kiÓm tra, gi¸m s¸t cña nh©n d©n. §¶ng l·nh ®¹o QLHCNN b»ng c¸c nghÞ quyÕt cña c¸c c¬ quan §¶ng ë c¸c cÊp, trong ®ã v¹ch ra ®−êng lèi, chñ tr−¬ng, nhiÖm vô cho qu¶n lý Nhµ n−íc ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c c¬ quan qu¶n lý vÒ mÆt tæ chøc c¬ cÊu, còng nh− c¸c h×nh thøc vµ ph−¬ng ph¸p ho¹t ®éng chung. §¶ng l·nh ®¹o th«ng qua c«ng t¸c tæ chøc vµ c¸n bé. §¶ng l·nh ®¹o QLHCNN nh−ng kh«ng lµm thay c¸c c¬ quan Nhµ n−íc. . Sù tham gia cña nh©n d©n (c¸ nh©n hoÆc tËp thÓ) vµo quyÒn lùc chÝnh trÞ lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng cña chÕ ®é d©n chñ. §iÒu 53 cña HiÕn ph¸p 1992 (s® n¨m 2001) quy ®Þnh “ c«ng d©n cã quyÒn tham gia qu¶n lý nhµ n−íc vµ x· héi tham gia th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò chung cña c¶ n−íc vµ ®Þa ph−¬ng, kiÕn nghÞ víi c¬ quan nhµ n−íc, biÓu quyÕt khi nhµ n−íc tæ chøc tr−ng cÇu d©n ý”. Do ®ã ph¶i x©y dùng mét c¬ chÕ b¶o ®¶m thu hót ®«ng ®¶o nh©n d©n tham gia QLHCNN. Nh©n d©n cã quyÒn tham gia vµo QLHCNN trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp. Muèn vËy ph¶i thùc hiÖn ®óng ph−¬ng ch©m “D©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra”. 2.2 Nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ. - TËp trung d©n chñ lµ nguyªn t¾c quan träng chØ ®¹o mäi tæ chøc ho¹t ®éng, sinh ho¹t néi bé vµ phong c¸ch lµm viÖc cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc. - TËp trung d©n chñ lµ: Nhµ n−íc ph¶i gi÷ quyÒn thèng nhÊt qu¶n lý nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n ë cÊp trung −¬ng, ®ång thêi ph¶i giao quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt cho c¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c ngµnh, tøc lµ thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý cho c¸c cÊp, c¸c ngµnh. 19 Trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng QLHCNN, hai mÆt tËp trung vµ d©n chñ lµ mét thÓ thèng nhÊt kh«ng ®èi lËp, h¹n chÕ nhau. 2.3 Nguyªn t¾c kÕt hîp qu¶n lý theo ngµnh víi qu¶n lý theo l∙nh thæ. §©y lµ nguyªn t¾c chung cho qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi mäi lÜnh vùc. - Qu¶n lý ngµnh: lµ sù chØ ®¹o chuyªn m«n theo ngµnh däc tõ Bé → Së → Phßng → §¬n vÞ. Qu¶n lý theo l·nh thæ lµ qu¶n lý theo cÊp hµnh chÝnh. Qu¶n lý ngµnh cã chøc n¨ng, nhiÖm vô riªng, nh−ng nã l¹i diÔn ra trªn mét ®Þa bµn cô thÓ nªn ph¶i x©y dùng c¬ chÕ phèi hîp cã hiÖu qu¶. 2.4 Nguyªn t¾c qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc b»ng ph¸p luËt vµ t¨ng c−êng ph¸p chÕ. Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc b»ng ph¸p luËt vµ t¨ng c−êng ph¸p chÕ lµ nguyªn t¾c HiÕn ®Þnh. Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái tæ chøc vµ ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n−íc ph¶i dùa trªn c¬ së ph¸p luËt.§iÒu ®ã cã nghÜa lµ hÖ thèng hµnh chÝnh nhµ n−íc ph¶i chÊp hµnh luËt vµ c¸c quyÕt ®Þnh cña Quèc héi trong chøc n¨ng thùc hiÖn quyÒn hµnh ph¸p..Ph¸p luËt ph¶i ®−îc chÊp hµnh nghiªm chØnh,mäi ng−êi ®Òu b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt.nÕu c¸c c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n cã nh÷ng sai ph¹m trong ho¹t ®éng qu¶n lý g©y thiÖt h¹i tíi lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n th× ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ph¸p luËt v µ ph¶i båi th−êng cho c«ng ®©n. 2.5 Nguyªn t¾c c«ng khai. Tæ chøc ho¹t ®éng hµnh chÝnh cña nhµ n−íc ta lµ b¶o ®¶m,b¶o vÖ vµ phôc vô lîi Ých quèc gia vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n.Do ®ã c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc ph¶i c«ng khai ho¸ c¸c ho¹t ®éng cho d©n biÕt, thùc hiÖn tèt Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh©n d©n kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. Ngoµi ra cßn mét sè nguyªn t¾c kh¸c nh−: nguyªn t¾c ph©n biÖt hµnh chÝnh ®iÒu hµnh víi hµnh chÝnh tµi ph¸n; nguyªn t¾c ph©n biÖt hµnh chÝnh ®iÒu hµnh víi hµnh chÝnh tµi ph¸n… IV. Néi dung, quy tr×nh ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. 4.1 Néi dung ho¹t ®éng QLHCNN. Néi dung ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc ®−îc cô thÓ ho¸ th«ng qua c¸c môc tiªu, nhiÖm vô, chøc n¨ng ho¹t ®éng cô thÓ cña tõng c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc, tõng cÊp, tõng ngµnh vµ toµn hÖ thèng hµnh chÝnh nhµ n−íc. C¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc víi quyÒn h¹n, thÈm quyÒn x¸c ®Þnh, víi c¬ cÊu tæ chøc vµ ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc t−¬ng øng thùc hiÖn chøc n¨ng hµnh ph¸p trong hµnh ®éng trªn c¸c lÜnh vùc vµ c¸c mÆt sau: - Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc vÒ kinh tÕ (qu¶n lý c¸c ngµnh kinh tÕ-kÜ thuËt, dÞch vô), v¨n ho¸, gi¸o dôc, x· héi, ngo¹i giao, an ninh quèc phßng. - Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc vÒ tµi chÝnh, ng©n s¸ch Nhµ n−íc, kÕ to¸n, kiÓm to¸n, thèng kª, chøng kho¸n, ng©n hµng- tÝn dông, b¶o hiÓm, c«ng s¶n. - Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc vÒ khoa häc- c«ng nghÖ, tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i tr−êng. - Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc vÒ nguån nh©n lùc vµ ph¸t triÓn c¸c nguån nh©n lùc, ®Æc biÖt lµ x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc nhµ n−íc. - Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc vÒ tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh. 4.2 Quy tr×nh ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. 4.2.1. LËp quy ho¹ch, kÕ ho¹ch. Trªn c¬ së chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®· ®−îc ho¹ch ®Þnh trong ®−êng lèi cña §¶ng vµ ®−îc Quèc héi nhÊt trÝ th«ng qua, ChÝnh phñ, c¸c bé, c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ph¶i x©y dùng vµ chØ ®¹o thùc hiÖn quy ho¹ch ph¸t triÓn cña ngµnh vµ ®Þa ph−¬ng. 20 4.2.2 Tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n−íc. X©y dùng mét bé m¸y gän nhÑ, th«ng suèt, cã hiÖu lùc, hiÖu qu¶. X¸c ®Þnh quan hÖ chØ ®¹o, phèi hîp. Qu¶n lý chÆt chÏ ho¹t ®éng cña bé m¸y hµnh chÝnh. 4.2.3. Bè trÝ nh©n sù: S¾p xÕp bè trÝ ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc theo tiªu chuÈn chøc danh Tiªu chuÈn ho¸ ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc. X©y dùng ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc cã uy tÝn vÒ chÝnh trÞ, cã phÈm chÊt ®¹o ®øc, giái chuyªn m«n, cã tr¸ch nhiÖm khi thi hµnh c«ng vô. 4.2.4. Ra c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ tæ chøc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. - TËp hîp ®Çy ®ñ th«ng tin, xö lý th«ng tin. - §Ò ra c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c nhau và thÈm ®Þnh hiÖu qu¶ c¸c ph−¬ng ¸n. - Lùa chän ph−¬ng ¸n. - Ban hµnh quyÕt ®Þnh qu¶n lý hµnh chÝnh vµ tæ chøc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. 4.2.5. ChØ ®¹o, gi¸m s¸t, kiÓm tra, ®iÒu hoµ, phèi hîp ho¹t ®éng. - Ph©n c«ng ®¬n vÞ chñ tr×, ®¬n vÞ phèi hîp theo mét c¬ chÕ ®iÒu hoµ, phèi hîp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Trªn c¬ së ®ã: thùc hiÖn chØ ®¹o däc; phèi hîp ngang. - X©y dùng c¬ chÕ chi tiªu phï hîp ®Ó ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh cã hiÖu qu¶. 4.2.6. Sö dông c¸c nguån lùc. Chñ yÕu lµ sö dông nguån ng©n s¸ch vµ c«ng s¶n; sö dông ng©n s¸ch tiÕt kiÖm, cã hiÖu qu¶, ®óng chÕ ®é. 4.2.7. B¸o c¸o, tæng kÕt, ®¸nh gi¸. V. C«ng cô, h×nh thøc vµ ph−¬ng ph¸p Qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. 5.1 C¸c c«ng cô qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô, thÈm quyÒn, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc sö dông c¸c c«ng cô chñ yÕu: c«ng së, c«ng s¶n, c«ng vô, c«ng chøc, quyÕt ®Þnh qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. 5.1.1. C«ng së: lµ trô së lµm viÖc cña c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc, n¬i l·nh ®¹o c«ng chøc vµ nh©n viªn thùc thi c«ng vô, lµ n¬i giao tiÕp ®èi néi, ®èi ngo¹i, lµ n¬i ban hµnh c¸c quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh vµ tæ chøc thùc hiÖn. 5.1.2. C«ng vô: C«ng vô lµ mét d¹ng lao ®éng x· héi cña nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong c«ng së Nhµ n−íc. 5.1.3. C«ng chøc: Theo Ph¸p lÖnh söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña Ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc( ngµy 29/ 4/ 2003) th× c¸n bé, c«ng chøc lµ c«ng d©n ViÖt Nam, trong biªn chÕ, bao gåm 8 ®èi t−îng (Xem phÇn c¸n bé, c«ng chøc...) 5.1.4 C«ng s¶n: Vèn (kinh phÝ) vµ c¸c ®iÒu kiÖn, ph−¬ng tiÖn ®Ó c«ng së ho¹t ®éng. 5.1.5 QuyÕt ®Þnh QLHCNN: QuyÕt ®Þnh QLHCNN lµ sù biÓu thÞ ý chÝ cña Nhµ n−íc, mang tÝnh mÖnh lÖnh ®¬n ph−¬ng cña quyÒn hµnh ph¸p mµ mäi ®èi t−îng thuéc ph¹m vi ®iÒu chØnh ph¶i tu©n theo. ChÝnh v× vËy, QLHCNN coi quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh lµ ph−¬ng tiÖn ®Æc quyÒn. 5.2 H×nh thøc qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc: a. Ban hµnh c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt. 21 b. Ban hµnh c¸c v¨n b¶n ¸p dông ph¸p luËt. c. Héi nghÞ §ã lµ h×nh thøc ho¹t ®éng thuéc ph¹m vi chøc n¨ng, nhiÖm vô, thÈm quyÒn cña c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc ®Ó b¶o ®¶m tÝnh chñ ®éng, hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng. VÝ dô: H×nh thøc héi nghÞ ®−îc tiÕn hµnh ë c¸c c¬ quan nhµ n−íc (héi nghÞ ë c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc thÈm quyÒn chung kh¸c víi héi nghÞ ë c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc thÈm quyÒn riªng, theo chÕ ®é thñ tr−ëng v× nã kh«ng ban hµnh quyÕt ®Þnh cã tÝnh quyÒn lùc). Trong ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc, héi nghÞ lµ h×nh thøc cÇn thiÕt vµ quan träng. CÇn ph¶i tæ chøc héi nghÞ theo ph−¬ng ph¸p khoa häc ®Ó tèn Ýt thêi gian mµ ®¹t hiÖu qu¶ cao. 5.3 Ph−¬ng ph¸p qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. Ph−¬ng ph¸p qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ c¸c biÖn ph¸p ®iÒu hµnh ®Ó ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ thÈm quyÒn cña c¬ quan vµ c«ng chøc l·nh ®¹o trong c¬ quan QLHCNN. C¸c ph−¬ng ph¸p QLHCNN mang tÝnh quyÒn lùc nhµ n−íc nªn chóng ph¶i phï hîp víi ph¸p luËt. ViÖc lùa chän ph−¬ng ph¸p nµo hoÆc kÕt hîp gi÷a c¸c ph−¬ng ph¸p ra sao lµ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn chñ quan vµ kh¸ch quan, vµo tr×nh ®é n¨ng lùc vµ nghÖ thuËt qu¶n lý l·nh ®¹o, nh−ng nhÊt thiÕt kh«ng ®−îc tr¸i víi ph¸p luËt, víi c¬ chÕ qu¶n lý hiÖn hµnh vµ víi c¸c nguyªn t¾c trong qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. Ph−¬ng ph¸p qu¶n lý hµnh chÝnh cã thÓ chia thµnh hai nhãm. 5.3.1 Nhãm ph−¬ng ph¸p cña c¸c khoa häc kh¸c ®−îc sö dông trong qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc: Ph−¬ng ph¸p kÕ ho¹ch ho¸; Ph−¬ng ph¸p thèng kª; Ph−¬ng ph¸p to¸n häc; Ph−¬ng ph¸p t©m lý häc; Ph−¬ng ph¸p sinh lý häc..... 5.3.2 Nhãm c¸c ph−¬ng ph¸p cña QLHCNN: a - Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng, ®¹o ®øc §©y lµ sù t¸c ®éng vÒ tinh thÇn vµ t− t−ëng ®èi víi con ng−êi ®Ó hä gi¸c ngé lý t−ëng, ý thøc chÝnh trÞ vµ ph¸p luËt, nhËn biÕt ®−îc viÖc lµm nµo lµ tèt hay xÊu, lµ ®óng hay sai. ý thøc ®óng th× hµnh ®éng ®óng. Trªn c¬ së ®ã, hä sÏ cã tr¸ch nhiÖm, cã kû luËt, cã l−¬ng t©m, kh«ng vi ph¹m ph¸p luËt, h¨ng h¸i lao ®éng, ®em hÕt søc m×nh ra cèng hiÕn. Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng lµ nh÷ng c¸ch thøc t¸c ®éng cña ng−êi qu¶n lý tíi ng−êi bÞ qu¶n lý nh»m biÕn nh÷ng yªu cÇu cña c¸c cÊp qu¶n lý thµnh nghÜa vô tù gi¸c bªn trong, thµnh nhu cÇu cña ng−êi bÞ qu¶n lý. Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng trong qu¶n lý gi¸o dôc lµ c¸ch thøc t¸c ®éng vµo ®èi t−îng qu¶n lý b»ng c¸c biÖn ph¸p l«gic vµ t©m lý nh»m biÕn nh÷ng yªu cÇu do ng−êi l·nh ®¹o ®Ò ra thµnh nghÜa vô tù gi¸c, thµnh nhu cÇu cña ng−êi thùc hiÖn. NhiÖm vô cña ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng lµ ®éng viªn tinh thÇn chñ ®éng, tÝch cùc, tù gi¸c cña mäi ng−êi, ®ång thêi t¹o ra bÇu kh«ng khÝ cëi më, tin cËy lÉn nhau, gióp ®ì nhau hoµn thµnh nhiÖm vô . Ph−¬ng ph¸p nµy nµy thÓ hiÖn tÝnh nh©n v¨n trong ho¹t ®éng qu¶n lý. Ng−êi l·nh ®¹o mét mÆt ph¶i tæ chøc gi¸o dôc n©ng cao nhËn thøc vÒ nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm cña mçi thµnh viªn, mÆt kh¸c ph¶i cã sù hiÓu biÕt s©u s¾c t©m t− nguyÖn väng cña mçi ng−êi, t«n träng ý kiÕn cña hä vµ x©y dùng ®−îc c¸c mèi quan hÖ lµnh m¹nh, trong s¸ng, tèt ®Ñp gi÷a ng−êi qu¶n lý vµ ng−êi bÞ qu¶n lý. C¸c ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng bao gåm c¸c ph−¬ng ph¸p : gi¸o dôc, thuyÕt phôc, ®éng viªn, t¹o d− luËn x· héi, giao c«ng viÖc, yªu cÇu cao ... Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ sù kÝch thÝch ng−êi bÞ qu¶n lý sao cho hä lu«n lu«n toµn t©m toµn ý cho c«ng viÖc, coi nh÷ng môc tiªu, nhiÖm vô qu¶n lý nh− lµ nh÷ng môc tiªu vµ c«ng viÖc cña chÝnh hä; ®ång thêi t¹o ra bÇu kh«ng khÝ cëi më, tin cËy lÉn 22 nhau trong tæ chøc . Trong qu¶n lÝ, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý nhµ tr−êng yÕu tè t©m lÝ x· héi ngµy cµng chiÕm vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng, nã ®iÒu chØnh mäi mèi quan hÖ trong nhµ tr−êng, cã ¶nh h−ëng lín tíi kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nhµ tr−êng . §Æc tr−ng cña c¸c ph−¬ng ph¸ gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng. Lµ sù t¸c ®éng liªn nh©n c¸ch tíi nhËn thøc, t− t−ëng, t×nh c¶m, lßng tù träng vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña mçi thµnh viªn trong tæ chøc, biÕn ý chÝ cña tæ chøc thµnh ý chÝ vµ nguyÖn väng cña c¸ nh©n th«ng qua nh÷ng t¸c ®éng t©m lÝ, trªn c¬ së t«n träng ý kiÕn vµ nguyÖn väng cña mçi c¸ nh©n. Nhãm c¸c ph−¬ng ph¸p nµy thÓ hiÖn tÝnh d©n chñ trong ho¹t ®éng qu¶n lý cña ng−êi l·nh ®¹o. Ng−êi l·nh ®¹o mét mÆt tæ chøc gi¸o dôc n©ng cao nhËn thøc vÒ nhiÖm vô vµ tr¸ch nhiÖm cña mçi thµnh viªn trong tæ chøc, mÆt kh¸c hä ph¶i cã sù hiÓu biÕt s©u s¾c t©m t− nguyÖn väng cña mçi viªn chøc, t«n träng ý kiÕn cña hä vµ x©y dùng ®−îc bÇu kh«ng khÝ lµnh m¹nh cëi më trong tæ chøc . Tæ chøc cho c¸c thµnh viªn trong tæ chøc (c¸n bé gi¸o viªn nhµ tr−êng, c¸n bé phßng gi¸o dôc - ®µo t¹o ...) häc tËp, th¶o luËn vÒ c¸c v¨n b¶n ph¸p qui vµ bµn biÖn ph¸p thùc hiÖn; th¶o luËn x©y dùng môc tiªu, kÕ ho¹ch cña tæ chøc, gãp ý víi c¸c chñ tr−¬ng quyÕt ®Þnh cña ng−êi qu¶n lý ®èi víi ho¹t ®éng cña tæ chøc. Nh÷ng th«ng tin ph¶n håi gióp ng−êi l·nh ®¹o xem xÐt vµ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng qu¶n lý hoÆc ng−êi c¸n bé qu¶n lý ph¶i thuyÕt phôc viªn chøc r»ng nh÷ng chñ tr−¬ng ®ã lµ cÇn thiÕt. X©y dùng bÇu kh«ng khÝ lao ®éng tËp thÓ, ®oµn kÕt nhÊt trÝ, c¸ nh©n g¾n bã víi tËp thÓ lao ®éng cña m×nh. Trong khi lµm viÖc víi ng−êi d−íi quyÒn, ng−êi l·nh ®¹o ph¶i : + HiÓu ®−îc t©m t− nguyÖn väng cña viªn chøc. + L¾ng nghe ý kiÕn cña hä. + Tin t−ëng vµo kh¶ n¨ng cña hä, cñng cè lßng tin ë hä r»ng hä cã thÓ lµm viÖc tèt h¬n, giao viÖc cho hä, chØ cho hä c¸ch v−ît khã cña c¸ nh©n, ph¸t huy ®−îc së tr−êng cña hä. + Lùa chän vµ båi d−ìng ®éi ngò c¸n bé cèt c¸n lµ nh÷ng ng−êi cã uy tÝn trong tæ chøc . + BiÕt uû quyÒn cho nh÷ng ng−êi gióp viÖc. Ch©n thµnh gi¶i to¶ mét c¸h hîp t×nh, hîp lÝ c¸c xung ®ét, x©y dùng tèt c¸c mèi quan hÖ trong c«ng t¸c còng nh− trong sinh ho¹t ë trong tæ chøc còng nh− ë ngoµi x· h«Þ. + §éng viªn khen th−ëng kÞp thêi. Tæ chøc c¸c ®ît thi ®ua, ®Æc biÖt trong tr−êng häc, tæ chøc thi ®ua d¹y tèt, häc tèt nh»m ®éng viªn c¸n bé gi¸o viªn d¹y tèt, häc sinh häc tèt. + C¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho c¸n bé gi¸o viªn vµ häc sinh cña nhµ tr−êng . §iÒu kiÖn vËn dông §Ó vËn dông cã kÕt qu¶ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng, ng−êi c¸n bé qu¶n lý ph¶i : + Cã uy tÝn cao, tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô v÷ng vµng, mÉu mùc trong c«ng t¸c còng nh− cuéc sèng. C¸c ph−¬ng ph¸p t©m lÝ x· héi sÏ ®¹t hiÖu qu¶ cao nÕu ng−êi qu¶n lý lµ ng−êi cã uy t×n trong tæ chøc, cã kh¶ n¨ng øng xö linh ho¹t vµ sù hiÓu biÕtt réng r·i, tËp hîp quanh m×nh lùc l−îng cèt c¸n cã uy tÝn trong tæ chøc. + Nghiªn cøu n¾m ®−îc ®Æc ®iÓm t©m lý cña nh÷ng ng−êi d−íi quyÒn (c¸n bé gi¸o viªn) vµ c¸c mèi quan hÖ trong tËp thÓ cã c¸ch thøc t¸c ®éng phï hîp. + X©y dùng tËp thÓ s− ph¹m ®oµn kÕt nhÊt trÝ, cã bÇu kh«ng khÝ t©m lý - x· héi thuËn lîi, cã d− luËn tËp thÓ lµnh m¹nh. Coi träng sù phèi hîp ho¹t ®éng ®ång bé, gióp 23 ®ì nhau cïng tiÕn bé. + C¸n bé qu¶n lý ph¶i cã kh¶ n¨ng øng xö linh ho¹t, nh¹y c¶m, n¾m b¾t nhanh chãng diÔn biÕn t©m lý cña c¸n bé gi¸o viªn, cã kh¶ n¨ng thuyÕt phôc ®èi t−îng vµ cã nghÖ thuËt giao tiÕp. Lùa chän ph−¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý - x· héi ph¶i chó ý ®Õn t×nh huèng cô thÓ, ®Æc tÝnh riªng cña ng−êi d−íi quyÒn, nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan n»m ngoµi ph¹m vi ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña ng−êi l·nh ®¹o. + ViÖc gi¸o dôc thuyÕt phôc ®éng viªn sao cho mäi ng−êi tù gi¸c, yªn t©m phÊn khëi lµm viÖc lµ hÕt søc quan träng vµ cã tÝnh quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i trong qu¶n lý . ¦u nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng - ¦u ®iÓm : + Ph¸t huy quyÒn lµm chñ tËp thÓ vµ mäi tiÒm n¨ng cña mçi thµnh viªn trong tæ chøc nãi chung lµ ph¸t huy ®−îc néi lùc cña c¸ nh©n vµ tËp thÓ. + VËn dông thµnh c«ng ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ cao trong ho¹t ®éng cña tæ chøc . - Nh−îc ®iÓm : + L¹m dông c¸c biÖn ph¸p cña ph−¬ng ph¸p nµy sÏ dÉn tíi n¹n héi häp trµn lan. + HiÖu qu¶ cña ph−¬ng ph¸p nµy phô thuéc lín vµo nghÖ thuËt cña ng−êi qu¶n lÝ . b - Ph−¬ng ph¸p kinh tÕ: Ph−¬ng ph¸p kinh tÕ lµ sù t¸c ®éng mét c¸ch gi¸n tiÕp tíi ng−êi bÞ qu¶n lý b»ng c¬ chÕ kÝch thÝch lao ®éng th«ng qua lîi Ých vËt chÊt ®Ó hä tÝch cùc tham gia c«ng viÖc chung vµ thùc hiÖn tèt nhiÖm vô ®−îc giao. §©y lµ ph−¬ng ph¸p mµ chñ thÓ qu¶n lý nhµ n−íc t¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn hµnh vi cña c¸c kh¸ch thÓ qu¶n lý dùa trªn c¸c lîi Ých vËt chÊt (l−¬ng, th−ëng, phô cÊp... ) ®Ó lµm cho c¸c kh¸ch thÓ qu¶n lý suy nghÜ ®Õn lîi Ých cña m×nh, tù gi¸c thùc hiÖn bæn phËn vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh mét c¸ch tèt nhÊt mµ kh«ng ph¶i ®«n ®èc nh¾c nhë nhiÒu vÒ mÖnh lÖnh cña chñ thÓ qu¶n lý. Tuy nhiªn ph¶i biÕt kÕt hîp mét c¸ch ®óng ®¾n gi÷a ba lîi Ých: Lîi Ých cña Nhµ n−íc, lîi Ých cña tËp thÓ, lîi Ých cña ng−êi lao ®éng. Trong ba lîi Ých nµy, lîi Ých cña ng−êi lao ®éng lµ ®éng lùc trùc tiÕp, lîi Ých cña Nhµ n−íc lµ tèi cao. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc thÓ hiÖn trªn c¶ hai mÆt: lµm giái, hiÖu qu¶ cao th× ®−îc t¨ng l−¬ng, t¨ng th−ëng; lµm sai, hiÖu qu¶ thÊp th× bÞ xö lý theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. - Trong tr−êng häc, thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p kinh tÕ lµ dùa trªn sù kÕt hîp gi÷a viÖc thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô cña c¸n bé gi¸o viªn, häc sinh ghi trong ®iÒu lÖ nhµ tr−êng, quy chÕ chuyªn m«n,... víi nh÷ng kÝch thÝch cã tÝnh ®ßn bÈy trong nhµ tr−êng . - ViÖc sö dông ®ßn bÈy kinh tÕ trong qu¶n lý sÏ kÝch thÝch sù ho¹t ®éng ®éc lËp, s¸ng t¹o cã ®Þnh h−íng (nh÷ng tiªu chuÈn cÇn ®¹t cho mçi møc th−ëng...) ®èi víi mçi ng−êi, nã thóc ®Èy hä chñ ®éng lµm viÖc cã hiÖu qu¶ mµ kh«ng cÇn sù gi¸m s¸t, b¾t buéc cña nh÷ng t¸c ®éng hµnh chÝnh. §Æc tr−ng vµ sù thÓ hiÖn cña ph−¬ng ph¸p kinh tÕ. §Æc tr−ng cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ khuyÕn khÝch viÖc hoµn thµnh nhiÖm vô b»ng lîi Ých kinh tÕ cã ý nghÜa to lín ®«Ý víi tÝnh tÝch cùc lao ®éng cña con ng−êi. B¶n th©n viÖc kÝch thÝch vËt chÊt còng ®· chøa ®ùng sù cæ vò vÒ tinh thÇn, ®ã lµ sù thõa nhËn cña tËp thÓ ®èi víi kÕt qu¶ lao ®éng, phÈm chÊt vµ n¨ng lùc cña mçi ng−êi. C¸c ph−¬ng ph¸p nµy dùa trªn c¸c ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n kinh tÕ cã tu©n theo c¸c qui luËt kinh tÕ. Trong qu¶n lý gi¸o dôc ng−êi ta còng sö dông ph−¬ng ph¸p h¹ch to¸n kinh tÕ ®Ó tÝnh to¸n vèn ®Çu t−, gi¸ thµnh ®µo t¹o... ¸p dông c¸c chØ tiªu, ®Þnh møc lao ®éng, c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vËt chÊt th«ng qua c¸c chÕ ®é vÒ tiÒn l−¬ng, tiÒn th−ëng ... 24 Sù t¸c ®éng tíi lîi Ých vËt chÊt cña viªn chøc cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh tíi tÝnh tÝch cùc lao ®éng cña hä. Lao ®éng nhiÒu víi n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt sÏ ®−îc tr¶ c«ng nhiÒu, ®ã lµ thùc chÊt kÝch thÝch vËt chÊt cho c¸ nh©n vµ tËp thÓ. B¶n th©n kÝch thÝch vËt chÊt còng chøa ®ùng sù cæ vò vÒ tinh thÇn, ®ã lµ sù thõa nhËn cña tËp thÓ ®èi víi kÕt qu¶ lao ®éng sù cæ vò vÒ tinh thÇn, ®ã lµ sù thõa nhËn cña tËp thÓ ®èi víi kÕt qu¶ lao ®éng cña mçi ng−êi . §Ó thùc hiÖn c¸c ph−¬ng ph¸p kinh tÕ cã hiÖu qu¶, ®ßi hái nh÷ng c¸n bé qu¶n lý gi¸o dôc ph¶i nghiªn cøu, n¾m v÷ng c¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ gi¸o dôc ®Ó cã nh÷ng quyÕt ®Þnh, nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý ®óng ®¾n. Tæ chøc x©y dùng hÖ thèng c¸c tiªu chuÈn, ®Þnh møc cho tõng lo¹i lao ®éng trong tæ chøc (tr−êng häc, Phßng Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ...). Tæ chøc bé m¸y theo dâi qu¸ tr×nh thùc hiÖn, cuèi mçi ®ît (th¸ng, häc k× ...) tæ chøc b×nh bÇu, ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i lao ®éng, th−ëng ph¹t theo chÕ ®é ®· quy ®Þnh. Tæ chøc ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i lao ®éng trong gi¸o viªn, xÕp lo¹i häc tËp trong häc sinh ph¶i ®¶m b¶o tÝnh c«ng khai, c«ng b»ng vµ d©n chñ. Trong tæ chøc kÝch thÝch vËt chÊt biÓu hiÖn ë sù quan t©m ®óng møc ®Õn ®êi sèng c¸n bé gi¸o viªn, chó ý ®Õn tiÒn l−¬ng, tiÒn th−ëng cña hä. Trong qu¶n lý gi¸o dôc, ph−¬ng ph¸p kinh tÕ ®−îc thÓ hiÖn b»ng c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vËt chÊt vµ th−êng ®−îc kÕt hîp víi ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh tæ chøc trong viÖc x¸c ®Þnh c¸c ®Þnh møc, tiªu chuÈn, chØ tiªu,v.v... §iÒu kiÖn vËn dông. §Ó vËn dông cã hiÖu qu¶ ph−¬ng ph¸p kinh tÕ trong qu¶n lý gi¸o dôc, qu¶n lý tr−êng mÇm non, cÇn ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y : X©y dùng ®Þnh møc lao ®éng s− ph¹m hîp lý vµ cã c¸ch thøc ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n. §ßi hái tr×nh ®é tù qu¶n, tù ®iÒu khiÓn kh¸ cao trong ®¬n vÞ. ¸p dông ph−¬ng ph¸p kinh tÕ lu«n g¾n liÒn víi viÖc sö dông “®ßn bÈy kinh tÕ”. Th−ëng ph¶i ®i ®«i víi ph¹t. CÇn phèi hîp chÆt chÏ víi ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh tæ chøc v× hai ph−¬ng ph¸p nµy lu«n bæ sung vµ thóc ®Èy lÉn nhau. ¦u nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p kinh tÕ. ¦u ®iÓm : - Gi¶m bít tèi ®a viÖc ban hµnh c¸c mÖnh lÖnh, chØ thÞ, ®ång thêi gi¶m bít sù gi¸m s¸t cña c¸n bé qu¶n lý tíi ho¹t ®éng cña tõng ng−êi . - Ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o, n©ng cao tÝnh tù gi¸c, ®éc lËp cña mçi ng−êi trong c«ng viÖc. - ¦u ®iÓm næi bËt cña ph−¬ng ph¸p kinh tÕ lµ nhanh chãng t¹o nªn ®éng c¬ m¹nh cho ho¹t ®éng v× mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho ng−êi lao ®éng . Nh−îc ®iÓm : - L¹m dông c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ ®Ó dÉn tíi khuynh h−íng t− lîi, chØ biÕt tíi lîi Ých c¸ nh©n, Ýt quan t©m tíi tËp thÓ. - DÔ nÈy sinh t− t−ëng : c¸i g× cã lîi Ých míi lµm, kh«ng cã lîi Ých kh«ng muèn lµm. Tãm l¹i : Ph−¬ng ph¸p kinh tÕ thùc chÊt lµ dïng “®ßn bÈy kinh tÕ” ®Ó kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc lao ®éng cña mçi ng−êi nh»m hoµn thµnh tèt nhiÖm vô ®−îc giao. Sö dông ph−¬ng ph¸p nµy mét mÆt mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho mçi c¸n bé gi¸o viªn, ®ång thêi t¹o ra sù thõa nhan¹ vÒ mÆt tinh thÇn ®èi víi kÕt qu¶ lao ®éng cña mçi ng−êi. V× vËy, c¸c biÖn ph¸p kÝch thÝch vËt chÊt ph¶i ®−îc kÕt hîp chÆt chÏ vµ t−¬ng xøng víi c¸c biÖn ph¸p ®éng viªn khuyÕn khÝch vÒ tinh thÇn, ph−¬ng ph¸p kinh tÕ hiÖn nay ®−îc sö dông réng r·i trong qu¶n lý gi¸o dôc . Ngµy nay, trong bèi c¶nh c¬ chÕ thÞ tr−êng, viÖc vËn dông ph−¬ng ph¸p kinh tÕ ph¶i 25 thËn träng ®Ó mét mÆt khuyÕn khÝch tÝnh tÝch cùc lao ®éng cña gi¸o viªn, mÆt kh¸c vÉn ®¶m b¶o uy tÝn s− ph¹m cña gi¸o viªn vµ tËp thÓ nhµ tr−êng. c - Ph−¬ng ph¸p tæ chøc. Ph−¬ng ph¸p nµy nh»m ®−a con ng−êi vµo khu«n khæ, kû luËt, kû c−¬ng. §Ó thùc hiÖn tèt biÖn ph¸p nµy, ®iÒu quan träng lµ ph¶i cã quy chÕ, quy tr×nh, néi quy ho¹t ®éng cña c¬ quan, cña tõng bé phËn, tõng c¸ nh©n, vµ ph¶i c−¬ng quyÕt thùc hiÖn. Ph¶i nghiªm tóc kiÓm tra vµ xö lý kÕt qu¶ ®· kiÓm tra mét c¸ch d©n chñ, c«ng b»ng. Thùc hiÖn tèt ph−¬ng ph¸p nµy th× tr¸ch nhiÖm vµ kû luËt sÏ ®−îc gi÷ v÷ng vµ t¨ng lªn, hiÖu qu¶ c«ng viÖc sÏ cao, ®oµn kÕt néi bé ®−îc b¶o ®¶m. Ng−îc l¹i, th× t− t−ëng lén xén, ®oµn kÕt néi bé kh«ng ®¶m b¶o, kû luËt kû c−¬ng láng lÎo, hiÖu qu¶ c«ng viÖc thÊp. d- Ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh. §©y lµ ph−¬ng ph¸p t¸c ®éng trùc tiÕp cña chñ thÓ QLHCNN lªn c¸c kh¸ch thÓ b»ng c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh døt kho¸t, b¾t buéc. MÖnh lÖnh nµy cã tÝnh ®¬n ph−¬ng thuéc chñ thÓ qu¶n lý vµ tÝnh chÊp hµnh v« ®iÒu kiÖn cña kh¸ch thÓ qu¶n lý. §Æc tr−ng c¬ b¶n cña ph−¬ng ph¸p tæ chøc vµ ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh. Lµ sù t¸c ®éng hµnh chÝnh mang tÝnh chÊt ®¬n ph−¬ng. C¸c v¨n b¶n, mÖnh lÖnh do c¬ quan QL cÊp trªn, ng−êi l·nh ®¹o cña tæ chøc (HiÖu tr−ëng, Tr−ëng phßng ...) ban hµnh mang tÝnh chÊt b¾t buéc, bao gåm: + Lµ b¾t buéc ®èi víi ng−êi chÊp hµnh th«ng qua sù t¸c ®éng trùc tiÕp cña ng−êi qu¶n lý tíi ng−êi bÞ qu¶n lý. + Lµ sù b¾t buéc trong tæ chøc bé m¸y nh− : viÖc ph©n c«ng, ph©n nhiÖm, ph©n cÊp, ph©n quyÒn gi÷a c¸c tæ chøc vµ c¸c thµnh viªn cña nã. + Lµ sù b¾t buéc trong qu¶n lý th«ng qua viÖc x©y dùng vµ gi÷ g×n kØ luËt, nÒn nÕp lao ®éng trong tæ chøc . Ph−¬ng ph¸p tæ chøc vµ ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc : + X©y dùng qui chÕ, néi qui ho¹t ®éng cña tæ chøc (nhµ tr−êng, phßng gi¸o dôc ®µo t¹o...), bé phËn, c¸ nh©n vµ ph¶i c−¬ng quyÕt thùc hiÖn. + Tæ chøc phæ biÕn c¸c v¨n b¶n ph¸p qui cña ngµnh, c¸c quyÕt ®Þnh, mÖnh lÖnh cña ng−êi l·nh ®¹o trong toµn tæ chøc. Ng−êi l·nh ®¹o kh«ng chØ truyÒn ®¹t th«ng tin, mµ cã tr¸ch nhiÖm gi¶i thÝch, yªu cÇu chÊp nhËn c¸c quyÕt ®Þnh vµ hµnh ®éng ®Ó thùc hiÖn chóng. Tæ chøc kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p qui, c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý th«ng qua kiÓm tra ®Þnh k×, kiÓm tra ®ét xuÊt c«ng viÖc cña c¸c nh©n viªn trong tæ chøc, trªn c¬ së gióp ®ì c¸c nh©n viªn thùc hiÖn tèt h¬n nhiÖm vô cña m×nh, ®ång thêi cã thÓ ®iÒu chØnh c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý cho phï hîp víi thùc tiÔn, nÕu cÇn ph¶i cã h×nh thøc xö ph¹t ®èi víi nh÷ng ai cè t×nh kh«ng tu©n thñ c¸c v¨n b¶n ph¸p qui, c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý. §iÒu kiÖn vËn dông cã hiÖu qu¶ ph−¬ng ph¸p tæ chøc vµ ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh. Ph−¬ng ph¸p tæ chøc vµ ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh chØ ph¸t huy t¸c dông ë n¬i nµo cã sù ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n, nghÜa vô cho tõng bé phËn, tõng ng−êi râ rµng, ®óng ®¾n. Kû luËt lao ®éng ®−îc thiÕt lËp nghiªm tóc, bé m¸y kiÓm tra ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. C¸c mÖnh lÖnh, chØ thÞ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan, khoa häc (ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhiÖm vô cña tæ chøc, tõ c¸c nguån lùc cã thÓ cã ®−îc, tõ yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn x· héi ...). Ng−êi qu¶n lý cã quyÒn ra quyÕt ®Þnh vµ d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc sö dông quyÒn h¹n ®ã. QuyÕt ®Þnh ph¶i ®¶m b¶o ®óng luËt, ph¶i xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña nhµ 26 tr−êng, cña sù nghiÖp gi¸o dôc, phï hîp víi hoµn c¶nh ®iÒu kiÖn cô thÓ. Bèn phÈm chÊt quan träng cÇn cho nh÷ng quyÕt ®Þnh cã hiÖu qu¶ lµ : . Kinh nghiÖm . ãc s¸ng t¹o . XÐt ®o¸n . Nh÷ng kh¶ n¨ng ®Þnh l−îng. Khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p tæ chøc vµ ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh c¸n bé qu¶n lý cÇn ph¶i : + Cã ®Çy ®ñ vµ n¾m v÷ng néi dung c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cña c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn, cña tr−êng mÇm non. + Tæ chøc phæ biÕn kÞp thêi c¸c v¨n b¶n ph¸p quy, c¸c chØ thÞ mÖnh lÖnh cña cÊp trªn còng nh− cña ng−êi l·nh ®¹o tíi nh÷ng ng−êi thùc hiÖn. Phæ biÕn kh«ng ®¬n thuÇn lµ truyÒn ®¹t th«ng tin mµ ph¶i cã tr¸ch nhiÖm gi¶i thÝch, lµm s¸ng tá néi dung vµ c¸ch thùc hiÖn ®Ó mäi ng−êi chÊp nhËn, tÝch cùc ho¹t ®éng theo ®óng quy ®Þnh. + Th−êng xuyªn kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p quy, c¸c mÖnh lÖnh qu¶n lý ®· ban hµnh b»ng nhiÒu h×nh thøc. Trªn c¬ së ®ã gióp ®ì, uèn n¾n, ®éng viªn, ®iÒu chØnh khi cÇn thiÕt. ¦u nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p tæ chøc vµ ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh. - ¦u ®iÓm: + §¶m b¶o tÝnh kØ c−¬ng, kØ luËt trong mäi ho¹t ®éng cña tæ chøc + TÝnh linh ho¹t, kÞp thêi cña c¸c quyÕt ®Þnh cña ng−êi qu¶n lý . - Nh−îc ®iÓm: + Sù ¸p ®Æt cña c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý lµm cho ng−êi bÞ qu¶n lý r¬i vµo tr¹ng th¸i bÞ ®éng. + L¹m dông c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh dÔ dÉn ®Õn tíi t×nh tr¹ng quan liªu, mÖnh lÖnh. Tãm l¹i, ph−¬ng ph¸p tæ chøc vµ ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh lµ tèi cÇn thiÕt trong c«ng t¸c qu¶n lý, nã ph¶i ®−îc xem nh− nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý c¬ b¶n nhÊt ®Ó x©y dùng nÒn nÕp, duy tr× kØ luËt trong toµn tæ chøc, buéc c¸c viªn chøc ph¶i lµm tèt nhiÖm vô cña m×nh. Sù lùa chän vµ kÕt hîp tèi −u c¸c ph−¬ng ph¸p qu¶n lý gi¸o dôc vµ ®µo t¹o . Qu¸ tr×nh qu¶n lý gi¸o dôc ph¶i vËn dông nh÷ng tri thøc, nh÷ng quy luËt thuéc nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau cña khoa häc vµ thùc tiÔn cuéc sèng. Do ®ã viÖc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p qu¶n lý kh¸c nhau lµ tÊt yÕu. Mçi ph−¬ng ph¸p ®Òu cã −u nh−îc ®iÓm riªng, kh«ng cã ph−¬ng ph¸p qu¶n lý nµo lµ v¹n n¨ng vµ chiÕm vÞ trÝ ®éc t«n. V× thÕ trong qu¶n lý gi¸o dôc, viÖc lùa chän ®óng ®¾n vµ biÕt kÕt hîp tèi −u c¸c ph−¬ng ph¸p qu¶n lý phï hîp víi nguyªn t¾c qu¶n lý, ®èi t−îng qu¶n lý, t×nh huèng qu¶n lý ®Ó ®¹t kÕt qu¶ cao ®ã chÝnh lµ tµi n¨ng nghÖ thuËt qu¶n lý . DÊu hiÖu cña viÖc vËn dông tèt ph−¬ng ph¸p qu¶n lý lµ n¨ng suÊt, chÊt l−îng, hiÖu qu¶ gi¸o dôc cao, kh«ng khÝ t©m lý trong tËp thÓ lµnh m¹nh. Ph−¬ng ph¸p lµ lÜnh vùc s¸ng t¹o cña ng−êi qu¶n lÝ, nã ®ßi hái ng−êi qu¶n lý võa cã tri thøc, võa cã kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp, kinh nghiÖm øng xö vµ cã ãc s¸ng t¹o. Nã võa mang tÝnh khoa häc, võa mang tÝnh nghÖ thuËt. Ph¶i tuú theo c«ng viÖc, con ng−êi, hoµn c¶nh cô thÓ vµ thêi gian mµ lùa chän vµ kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p cho phï hîp nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ qu¶n lý cao. Trong thùc tiÔn qu¶n lý ph¶i biÕt sö dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p qu¶n lý, bëi v× : + §èi t−îng qu¶n lý chÞu t¸c ®éng cña hµng lo¹t quy luËt, nªn mçi ph−¬ng ph¸p chØ vËn dông mét hay mét vµi quy luËt. 27 + HÖ thèng qu¶n lý hÕt søc phøc t¹p, ®ång thêi diÔn ra nhiÒu mèi quan hÖ kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau, g¾n bã h÷u c¬ víi nhau, do ®ã, mçi ph−¬ng ph¸p chØ ®iÒu chØnh ®−îc mét vµi mèi quan hÖ nµo ®ã. + §èi t−îng qu¶n lý lµ con ng−êi. B¶n th©n con ng−êi kh«ng chØ lµ sù tæng hoµ c¸c mèi quan hÖ x· héi, mµ thùc chÊt con ng−êi còng lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn. Kh«ng nh÷ng thÕ ë mçi con ng−êi cßn tån t¹i mét thÕ giíi riªng vÒ t©m hån, vÒ t©m linh. Do vËy, chØ cã liªn kÕt c¸c ph−¬ng ph¸p míi ®iÒu chØnh tæng hoµ c¸c mèi quan hÖ phøc t¹p nãi trªn. + Mçi ph−¬ng ph¸p ®Òu cã −u vµ nh−îc ®iÓm riªng, cÇn ph¶i kÕt hîp l¹i ®Ó bæ sung, hç trî, kh¾c phôc lÉn nhau. Nh− vËy, nghÖ thuËt qu¶n lý cßn lµ tµi n¨ng s¸ng t¹o trong sö dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p qu¶n lý ®Ó h×nh thµnh c¬ chÕ qu¶n lý hîp lý. + Thùc tiÔn cßn chøng minh con ng−êi lµ s¶n phÈm cña m«i tr−êng, lu«n lu«n phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn cña m«i tr−êng. Trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é ph¸t triÓn hiÖn nay cña x· héi v¨n minh, ngoµi nh÷ng ph−¬ng ph¸p t¸c ®éng lªn ®èi t−îng qu¶n lý nªu trªn, cßn nh÷ng hÖ thèng ph−¬ng ph¸p t¸c ®éng lªn c¸c tÇng vµ ph¹m vi ngµy cµng réng lín cña m«i tr−êng kh¸ch quan. TÊt c¶ ®Òu v× cuéc sèng t−¬ng lai ngµy cµng tèt ®Ñp vµ v¨n minh cña con ng−êi trªn hµnh tinh nµy. + Ho¹t ®éng gi¸o dôc - ®µo t¹o vµ qu¶n lý gi¸o dôc vµ ®µo t¹o kh«ng ph¶i lµ c¸c yÕu tè t¸ch biÖt, mµ g¾n chÆt víi nhau. Ph−¬ng ph¸p qu¶n lý nµo ®−îc vËn dông còng ph¶i nh»m ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng tr−ëng, ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. Do vËy, ho¹t ®éng qu¶n lý ph¶i lÊy môc tiªu t¨ng tr−ëng vµ hiÖu qu¶ lµm tiªu chÝ ®¸nh gi¸. Trong bèn ph−¬ng ph¸p trªn, theo quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta hiÖn nay th×: Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc chÝnh trÞ t− t−ëng ®¹o ®øc ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu, ph¶i lµm th−êng xuyªn liªn tôc vµ nghiªm tóc. Ph−¬ng ph¸p tæ chøc lµ hÕt søc quan träng cã tÝnh khÈn cÊp. Ph−¬ng ph¸p kinh tÕ lµ c¬ b¶n, lµ ®éng lùc thóc ®Èy mäi ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. Ph−¬ng ph¸p hµnh chÝnh lµ rÊt cÇn thiÕt nh−ng ph¶i ®−îc sö dông mét c¸ch ®óng ®¾n. VI. N©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. 4.1 Kh¸i niÖm, mèi t−¬ng quan gi÷a hiÖu lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. HiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ chuÈn mùc biÓu thÞ quyÒn lùc nhµ n−íc vµ n¨ng lùc tæ chøc thùc hiÖn cña bé m¸y qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. HiÖu lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc liªn quan ®Õn quyÒn lùc, n¨ng lùc, kÕt qu¶ vµ chi phÝ. HiÖu lùc qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ sù thùc hiÖn vµ hoµn thµnh ®óng chøc n¨ng nhiÖm vô, thÈm quyÒn quy ®Þnh, ®¹t kÕt qu¶ dù kiÕn. QuyÒn lùc N¨ng lùc HiÖu lùc KÕt qu¶ HiÖu qu¶ Chi phÝ Th«ng tin T−¬ng 28 HiÖu qu¶ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ mèi t−¬ng quan gi÷a kÕt qu¶ thu ®−îc tèi ®a so víi chi phÝ thùc hiÖn kÕt qu¶ ®ã ë møc tèi thiÓu. Chi phÝ thùc hiÖn kÕt qu¶ ®−îc biÓu hiÖn b»ng chi phÝ vÒ nh©n lùc, vËt lùc, tµi chÝnh vµ thêi gian. KÕt qu¶ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc cÇn ph¶i h−íng ®Õn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc trong tõng thêi kú. HiÖu lùc hµnh chÝnh nhµ n−íc lµ sù ®iÒu hµnh th−êng xuyªn, sù ®iÒu phèi, phèi hîp nhÞp nhµng gi÷a c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc nh»m t¸c ®éng ®Õn c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi vµ hµnh vi ho¹t ®éng cña c«ng d©n b»ng quyÒn lùc nhµ n−íc víi n¨ng lùc ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc ®Ó duy tr× trËt tù x· héi, kû c−¬ng nhµ n−íc, theo dâi vµ ph¸t hiÖn, xö lý nghiªm minh c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt ®Ó phôc vô ®¾c lùc vµ thóc ®Èy m¹nh mÏ c«ng cuéc ®æi míi theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. 4.2. Nh÷ng ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc. X· héi ngµy c¸ng ph¸t triÓn th× nhiÖm vô cña qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc ngµy cµng phøc t¹p vµ nÆng nÒ. §ã kh«ng chØ v× sù biÕn ®éng nhanh chãng cña ®èi t−îng qu¶n lý, ph¹m vi c¸c vÊn ®Ò cÇn qu¶n lý ngµy cµng më réng, mµ cßn do tÝnh chÊt vµ tÇm quan träng cña qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc ®· thay ®æi nhiÒu so víi tr−íc, nhu cÇu cña nh©n d©n vÒ mäi mÆt ngµy cµng cao, do sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña t×nh h×nh quèc tÕ, cña nh÷ng nh©n tè míi, cña thêi ®¹i ®Õn t×nh h×nh trong n−íc trong ®iÒu kiÖn héi nhËp quèc tÕ, theo xu thÕ toµn cÇu ho¸. NÒn kinh tÕ tri thøc còng ®ßi hái qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc ph¶i thÝch øng nh»m n©ng cao chÊt l−îng, hiÖu lùc, hiÖu qu¶. Muèn n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc, cÇn thùc hiÖn tèt mét sè ®Þnh h−íng sau: - Qu¸n triÖt nh÷ng quan ®iÓm cña §¶ng, Nhµ n−íc vÒ x©y dùng, hoµn thiÖn Nhµ n−íc trong giai ®o¹n C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. - Qu¸n triÖt nh÷ng t− t−ëng chØ ®¹o cña §¶ng, nhµ n−íc vÒ c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ n−íc - TiÕp tôc thùc hiÖn chÊn chØnh bé m¸y nhµ n−íc vµ c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ n−íc theo Ch−¬ng tr×nh tæng thÓ c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ n−íc ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 136/2001/Q§-TTg ngµy 17/9/2001 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ), môc tiªu chung cña c¶i c¸ch hµnh chÝnh giai ®o¹n nµy lµ: “X©y dùng mét nÒn hµnh chÝnh d©n chñ, trong s¹ch, v÷ng m¹nh, chuyªn nghiÖp, hiÖn ®¹i ho¸, ho¹t ®éng cã hiÖu lùc, hiÖu qu¶ theo nguyªn t¾c cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN d−íi dù l·nh ®¹o cña §¶ng; x©y dùng ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc cã phÈm chÊt vµ n¨ng lùc ®¸p øng yªu cÇu cña c«ng cuéc x©y dùng, ph¸t triÓn ®Êt n−íc”. Tr−íc m¾t ®Ó n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ n−íc c©n ph¶i thùc hiÖn nh÷ng gi¶i ph¸p sau: + §èi míi, n©ng cao chÊt l−îng c«ng t¸c lËp ph¸p vµ gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc héi ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc. + C¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh nhµ n−íc ®−îc coi lµ träng t©m cña viÖc x©y dùng hoµn thiÖn Nhµ n−íc. + C¶i c¸ch tæ chøc vµ ho¹t ®éng t− ph¸p, cñng cè,kiÖn toµn bé m¸y c¸c c¬ quan t− ph¸p. + §Èy m¹nh ®Êu tranh chèng tham nhòng. C. c«ng chøc, c«ng vô, Ph¸p lÖnh c¸n bé-c«ng chøc 2003. 1. Mét sè vÊn ®Ò vÒ c¸n bé, c«ng chøc vµ Ph¸p lÖnh c¸n bé - c«ng chøc 29 1.1. Sù cÇn thiÕt ph¶i ban hµnh Ph¸p lÖnh c¸n bé - c«ng chøc - §èi víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, luËt c«ng chøc, ®iÒu lÖ c«ng chøc, quy chÕ c«ng chøc lµ c«ng cô quan träng ®Ó ®µo t¹o, båi d−ìng, tuyÓn dông, qu¶n lý vµ sö dông ®éi ngò c«ng chøc nhµ n−íc, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong viÖc x©y dùng bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n−íc. - ë ViÖt Nam, trong h¬n 60 n¨m qua, §¶ng vµ Nhµ n−íc thùc hiÖn chÕ ®é nh©n sù trong ®ã lÊy ng−êi c¸n bé lµm trung t©m. §éi ngò c¸n bé, c«ng nh©n viªn chøc ®· cã nh÷ng ®ãng gãp rÊt to lín vµo c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc. Tuy nhiªn c¬ chÕ nµy cã nhiÒu nh−îc ®iÓm, ®Õn nay kh«ng cßn phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi. - Trong nh÷ng n¨m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi cña ®Êt n−íc, vÊn ®Ò x©y dùng ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc ®ñ sè l−îng vµ chÊt l−îng trë thµnh mét ®ßi hái cÊp b¸ch cña c«ng cuéc ®æi míi. ViÖc ban hµnh Ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc ®· ®¸p øng yªu cÇu bøc xóc tõ nhiÒu n¨m, lµ c«ng cô quan träng ®Ó thùc hiÖn c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh cña Nhµ n−íc. Ph¸p lÖnh ®· thÓ chÕ ho¸ ®−êng lèi cña §¶ng vÒ c«ng t¸c c¸n bé trong thêi kú míi, lµ c¨n cø ®Ó x©y dùng ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc cã ®¹o ®øc, phÈm chÊt, tµi n¨ng, §Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña ®Êt n−íc trong giai ®o¹n ph¸t triÓn míi, Nhµ n−íc ta ®· ban hµnh lÇn ®Çu tiªn Ph¸p lÖnh sè 01/2000/PL-UBTVQH 11 (do UBTVQH kho¸ X ban hµnh) ngµy 26/02/ 1998 Cho tíi nay, Ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc ®· ®−îc Nhµ n−íc söa ®æi, bæ xung 2 lÇn: - LÇn thø nhÊt: Ph¸p lÖnh söa ®æi, bæ xung mét sè ®iÒu Ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc sè 21/2000/PL-UBTVQH 11, ngµy 28/04/ 2000. - LÇn thø hai: Ph¸p lÖnh sè 11/2003 /PL-UBTV QH11 ngµy 29/4/2003, söa ®æi, bæ xung mét sè ®iÒu Ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc sè 21/2000/PL-UBTVQH 11, Ph¸p lÖnh gåm 7 ch−¬ng, 48 ®iÒu. 1.2. C¸n bé, c«ng chøc 1.2.1. Kh¸i niÖm: C¸n bé, c«ng chøc lµ ng−êi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn: lµ c«ng d©n ViÖt Nam, trong biªn chÕ nhµ n−íc (§iÒu 1, Ph¸p lÖnh c¸n bé - c«ng chøc 2003) bao gåm: a. Nh÷ng ng−êi do bÇu cö ®Ó ®¶m nhiÖm chøc vô theo nhiÖm kú trong c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi ë trung −¬ng, cÊp tØnh, cÊp huyÖn. b. Nh÷ng ng−êi ®−îc tuyÓn dông, bæ nhiÖm hoÆc ®−îc giao nhiÖm vô th−êng xuyªn lµm trong tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi ë trung −¬ng, cÊp tØnh, cÊp huyÖn. c. Nh÷ng ng−êi ®−îc tuyÓn dông, bæ nhiÖm vµo mét ng¹ch c«ng chøc hoÆc giao gi÷ mét c«ng vô th−êng xuyªn trong c¸c c¬ quan nhµ n−íc ë trung −¬ng, cÊp tØnh, cÊp huyÖn. d. Nh÷ng ng−êi ®−îc tuyÓn dông, bæ nhiÖm vµo mét ng¹ch viªn chøc hoÆc giao gi÷ mét nhiÖm vô th−êng xuyªn trong ®¬n vÞ sù nghiÖp cña Nhµ n−íc, tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ- x· héi. ®. ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n, kiÓm s¸t viªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n. e. Nh÷ng ng−êi ®−îc tuyÓn dông, bæ nhiÖm hoÆc ®−îc giao nhiÖm vô th−êng xuyªn lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ thuéc Qu©n ®éi nh©n d©n mµ kh«ng ph¶i lµ sü 30 quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp, c«ng nh©n quèc phßng, lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ thuéc C«ng an nh©n d©n mµ kh«ng ph¶i lµ sü quan, h¹ sü quan chuyªn nghiÖp. g. Nh÷ng ng−êi do bÇu cö ®Ó ®¶m nhiÖm chøc vô theo nhiÖm kú trong Th−êng trùc Héi ®ång nh©n d©n,Uû ban nh©n d©n; BÝ th−, Phã BÝ th− §¶ng uû; ng−êi ®øng ®Çu tæ chøc chÝnh trÞ- x· héi x·, ph−êng, thÞ trÊn. h. Nh÷ng ng−êi ®−îc tuyÓn dông, giao gi÷ mét chøc danh chuyªn m«n nghiÖp vô thuéc Uû ban nh©n d©n cÊp x·. . C¸n bé, c«ng chøc quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÓm a, b, c, ®, e, g vµ h kho¶n 1 §iÒu nµy ®−îc h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc, c¸n bé, c«ng chøc quy ®Þnh t¹i ®iÓm ® kho¶n 1 §iÒu nµy ®−îc h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc vµ c¸c nguån thu sù nghiÖp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¸n bé lµ c«ng d©n ViÖt Nam, trong biªn chÕ nhµ n−íc, h−ëng l−¬ng tõ tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc, gåm 2 nhãm ®èi t−îng: - Nh÷ng ng−êi do bÇu cö ®Ó ®¶m nhiÖm chøc vô theo nhiÖm kú trong c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi - Nh÷ng ng−êi ®−îc tuyÓn dông, bæ nhiÖm hoÆc ®−îc giao nhiÖm vô th−êng xuyªn lµm viÖc trong tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi 1.2.2. NghÜa vô, quyÒn lîi cña c¸n bé, c«ng chøc (tõ §iÒu 6 ®Õn §iÒu 8 cña Ph¸p lÖnh CB CC) - Trung thµnh víi Nhµ n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam; b¶o vÖ sù an toµn, danh dù vµ lîi Ých quèc gia; - ChÊp hµnh nghiªm chØnh ®−êng lèi, chñ tr−¬ng cña §¶ng vµ chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña Nhµ n−íc; thi hµnh nhiÖm vô, c«ng vô theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt; - TËn tôy phôc vô nh©n d©n, t«n träng nh©n d©n; - Liªn hÖ chÆt chÏ víi nh©n d©n, tham gia sinh ho¹t víi céng ®ång d©n c− n¬i c− tró, l¾ng nghe ý kiÕn vµ chÞu sù gi¸m s¸t cña nh©n d©n; - Cã nÕp sèng lµnh m¹nh, trung thùc, cÇn kiÖm liªm chÝnh, chÝ c«ng v« t−; kh«ng ®−îc quan liªu, h¸ch dÞch, cöa quyÒn, tham nhòng; - Cã ý thøc tæ chøc kû luËt vµ tr¸ch nhiÖm trong c«ng t¸c; thùc hiÖn nghiªm chØnh néi quy cña c¬ quan, tæ chøc; gi÷ g×n vµ b¶o vÖ cña c«ng, b¶o vÖ bÝ mËt nhµ n−íc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; - Th−êng xuyªn häc tËp n©ng cao tr×nh ®é; chñ ®éng, s¸ng t¹o, phèi hîp trong c«ng t¸c nh»m hoµn thµnh tèt nhiÖm vô, c«ng vô ®−îc giao; - ChÊp hµnh sù ®iÒu ®éng, ph©n c«ng c«ng t¸c cña c¬ quan, tæ chøc cã thÈm quyÒn. C¸n bé, c«ng chøc chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ph¸p luËt vÒ viÖc thi hµnh nhiÖm vô, c«ng vô cña m×nh; c¸n bé, c«ng chøc gi÷ chøc vô l·nh ®¹o cßn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc thi hµnh nhiÖm vô, c«ng vô cña c¸n bé, c«ng chøc thuéc quyÒn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¸n bé, c«ng chøc ph¶i chÊp hµnh quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn; khi cã c¨n cø ®Ó cho lµ quyÕt ®Þnh ®ã tr¸i ph¸p luËt th× ph¶i b¸o c¸o ngay víi ng−êi ra quyÕt ®Þnh; trong tr−êng hîp vÉn ph¶i chÊp hµnh quyÕt ®Þnh th× ph¶i b¸o c¸o lªn cÊp trªn trùc tiÕp cña ng−êi ra quyÕt ®Þnh vµ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hËu qu¶ cña viÖc thi hµnh quyÕt ®Þnh ®ã. NghÜa vô cña c¸n bé, c«ng chøc ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 6, 7, 8 cña Ph¸p lÖnh. cã thÓ ph©n lo¹i ®Ó x¸c ®Þnh c¸c nhãm nghÜa vô mµ c«ng chøc ph¶i thùc hiÖn: Mét lµ: nhãm quy ®Þnh nghÜa vô liªn quan ®Õn thÓ chÕ, bao gåm: - Trung thµnh víi Nhµ n−íc, b¶o vÖ sù an toµn, danh dù vµ lîi Ých quèc gia. - ChÊp hµnh nghiªm chØnh ®−êng lèi, chñ tr−¬ng cña §¶ng vµ chÝnh s¸ch, ph¸p luËt Nhµ n−íc. - TËn tuþ phôc vô nh©n d©n, t«n träng nh©n d©n, lµ c«ng béc cña d©n. - Liªn hÖ chÆt chÏ víi d©n. 31 Hai lµ: nhãm nghÜa vô liªn quan ®Õn ®¹o ®øc c«ng vô: - C«ng chøc ph¶i cã nÕp sèng lµnh m¹nh, trung thùc, cÇn, kiÖm, liªm, chÝnh, chÝ c«ng v« t−. - Tham gia sinh ho¹t n¬i c− tró, l¾ng nghe ý kiÕn nh©n d©n. Ba lµ: nhãm nghÜa vô liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm rÌn luyÖn, häc tËp trau dåi chuyªn m«n: - Th−êng xuyªn häc tËp n©ng cao tr×nh ®é. - Chñ ®éng s¸ng t¹o, phèi hîp c«ng t¸c ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô. Bèn lµ: nhãm nghÜa vô liªn quan ®Õn kû c−¬ng, t¸c phong vµ ý thøc c«ng d©n. - Cã ý thøc kû luËt. - Thùc hiÖn tèt néi quy c¬ quan. - B¶o vÖ tµi s¶n nhµ n−íc trong c¬ quan. N¨m lµ: nhãm nghÜa vô vÒ tr¸ch nhiÖm c«ng vô vµ trËt tù thø bËc. - C«ng chøc ph¶i chÊp hµnh sù ®iÒu ®éng, ph©n c«ng c«ng t¸c cña c¬ quan, tæ chøc cã thÈm quyÒn. b. QuyÒn lîi cña c¸n bé, c«ng chøc (§iÒu 9 - PL): §−îc quy ®Þnh trong Ph¸p lÖnh vµ Bé luËt lao ®éng, bao gåm: - §−îc nghØ hµng n¨m, nghØ ngµy lÔ vµ nghØ viÖc riªng. - §−îc nghØ kh«ng h−ëng l−¬ng nÕu cã lý do chÝnh ®¸ng vµ ®−îc sù ®ång ý cña thñ tr−ëng c¬ quan. - §−îc h−ëng c¸c chÕ ®é trî cÊp b¶o hiÓm x· héi, èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, thai s¶n, h−u trÝ vµ chÕ ®é tö tuÊt. - §−îc h−ëng chÕ ®é h−u trÝ, th«i viÖc. - C¸n bé, c«ng chøc lµ n÷ cßn ®−îc h−ëng quyÒn quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu tõ 109 ®Õn 117 cña Bé luËt lao ®éng. - §−îc h−ëng c¸c quyÒn lîi kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Nh÷ng viÖc c¸n bé, c«ng chøc kh«ng ®−îc lµm Ph¸p lÖnh dµnh riªng Ch−¬ng III ®Ó quy ®Þnh nh÷ng viÖc c¸n bé, c«ng chøc kh«ng ®−îc lµm. §iÒu ®ã ph¶n ¸nh yªu cÇu chung, lµ ®ßi hái cÇn thiÕt vÒ chÕ ®é c«ng chøc. §a sè c¸c quèc gia trªn thÕ giíi khi x©y dùng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña c«ng chøc ®Òu cã nh÷ng ®iÒu kho¶n quy ®Þnh mét sè lÜnh vùc c«ng chøc kh«ng ®−îc lµm. * Ngoµi ra, tõ §iÒu 15 ®Õn §iÒu 20 cña Ph¸p lÖnh CB CC, cßn quy ®Þnh nghÜa vô ®Æc biÖt ®ã lµ nghÜa vô tu©n thñ c¸c ®iÒu cÊm mµ CB CC kh«ng ®−îc lµm. - CB, CC kh«ng ®−îc ch©y l−êi trong c«ng t¸c, trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm hoÆc tho¸i th¸c nhiÖm vô, c«ng vô; kh«ng ®−îc g©y bÌ ph¸i, mÊt ®oµn kÕt, côc bé, tù ý bá viÖc. - CB, CC kh«ng ®−îc cöa quyÒn, h¸ch dÞch, s¸ch nhiÔu, g©y khã kh¨n, phiÒn hµ ®èi víi c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n trong khi gi¶i quyÕt c«ng viÖc. - CB, CC kh«ng ®−îc thµnh lËp, tham gia lËp hoÆc