Bài giảng Pháp luật kinh doanh quốc tế - Chương 6: Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh quốc tế - Nguyễn Minh Hằng

1Chương 6GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP TRONG KINH DOANH QUỐC TẾTS. Nguyễn Minh HằngKhoa Luật- Trường ĐH Ngoại ThươngTrọng tài viên VIAC2TÀI LIỆU THAM KHẢOCác văn bảnBộ luật tố tụng dân sự năm 2004Luật trọng tài thương mại năm 2010Quy tắc trọng tài và hòa giải của ICCQuy tắc trọng tài và hòa giải của Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) năm 2004Công ước New- york năm 1958 về công nhận và thi hành các phán quyết của trọng tài nước ngoàiCông ước Washington 1965 về giải quyết tranh chấp giữa Nhà nước và công dân của Nhà nước khác3TÀI LIỆU THAM KHẢOCác sách tham khảoPGS.TS Hoàng Ngọc Thiết, Tranh chấp từ hợp đồng xuất nhập khẩu- án lệ trọng tài và kinh nghiệm, NXB Chính trị quốc gia 2002VCCI, 50 Phán quyết của trọng tài quốc tế chọn lọc, Hà Nội 2002UNCTAD và VIAC, Trọng tài và các phương pháp giải quyết tranh chấp lựa chọn, 2003Nguyễn Vũ Hoàng, Giải quyết tranh chấp TMQT bằng con đường Tòa án, NXB Thanh niên 2003VCCI & DANIDA, Các quyết định trọng tài quốc tế chọn lọc, NXB Tư pháp, 20074BỐ CỤC CỦA CHƯƠNG 6TỔNG QUANCÁC PHƯƠNG THỨC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤPI. Tổng quanNhận diện tranh chấpNguyên nhân phát sinh tranh chấpCó những phương thức giải quyết tranh chấp nào?Lựa chọn phương thức nào là phù hợp nhất?Khi giải quyết tranh chấp cần chú ý những điểm gì?5Nhận diện tranh chấpTranh chấp TM giữa các thương nhânTranh chấp TM giữa các nhà nướcTranh chấp giữa thương nhân với nhà nước!!!6Ví dụ 1- Vụ việc VNA bị kiện bởi LS người Ý LiberatiVNA bị luật sư Liberati kiệnTòa án Roma ra phán quyết VNA bồi thường 4,5 triệu eurosCâu hỏi:Tòa án Roma có thẩm quyền xét xử VNA không?Thi hành bản án của tòa Roma đối với VNA như thế nào?Những lỗi không nên có của VNA? 7Ví dụ 2- Trịnh Vĩnh Bình kiện Nhà nước VNNhà đầu tư có quyền kiện Nhà nước không?TS Trịnh Vĩnh Bình lại có thể kiện Nhà nước VNCơ chế giải quyết tranh chấp?8Ví dụ 3: Vụ kiện tôm đông lạnh giữa VN và Hoa KỳVN kiện Hoa Kỳ về việc áp thuế chống bán phá giá cho tôm đông lạnh của VNTranh chấp được giải quyết tại Cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO (DSB)VN thắng kiện9Nguyên nhân phát sinh tranh chấpNguyên nhân khách quanNguyên nhân chủ quan10Các phương thức giải quyết tranh chấpPhương thức không mang tính tài phán Thương lượng, khiếu nạiHòa giải, trung gianPhương thức mang tính tài phánKiện ra tòa ánKiện ra trọng tài11Lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấpHiểu ưu và nhược điểm của từng phương thứcBối cảnh cụ thể của tranh chấpSự thiện chí của các bênCân nhắc các yếu tố khác: văn hóa, truyền thống, thói quen, kinh nghiệm12Chú ý khi GQTCChú ý các thời hạnVấn đề bằng chứng và chứng từLuât áp dụng khi GQTCLuôn chủ động, thiện chí1314Chú ý các thời hạnThời hạn khiếu nại: là khoảng thời gian được ấn định để các bên tiến hành khiếu nại. Do luật ấn định (Luật TM Việt Nam 2005- điều 318)Do các bên ấn địnhThời hiệu khởi kiện (thời hiệu tố tụng) là khoảng thời gian do pháp luật quy định để bên có quyền lợi bị vi phạm đi kiện ra Tòa án hoặc trọng tài15Vấn đề bằng chứngHĐHĐ bằng văn bản có giá trị chứng cứ caoCác chứng từ có liên quan: B/L, ROROC, COR, các giấy chứng nhận, biên bản, các hóa đơn thanh toán, các thư từ trao đổi giữa các bênNếu không có bằng chứng: khó khăn trong GQTC16Luật áp dụng để giải quyết tranh chấpLuật hình thức (luật tố tụng)Luật nội dung (luật bản chất)17II. CÁC PHƯƠNG THỨC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤPThương lượng, khiếu nạiHòa giải, trung gianĐi kiện:Ra Tòa ánRa Trọng tàiThương lượng, khiếu nạiChỉ tiến hành giữa các bên tranh chấp Kết quả GQTC trên cơ sở thỏa thuận nên thường được tự nguyện thực hiệnGiữ được bí mật, hòa khíKhông hiệu quả khi 01 bên thiếu thiện chí18Khiếu nại người chuyên chởBarotex Đà Nẵng nhập CIF TPHCM một lô hàng. Người bán giao hàng, lấy vận đơn sạch, xuất trình bộ chứng từ hợp lệ. Barotex chấp nhận thanh toán ở NH, nhận 3/3 B/L gốc do NH ký hậuBarotex đưa B/L gốc cho VOSA TP HCM. VOSA từ chối phát D/O với lý do thuyền trưởng lệnh không giao hàng cho Barotex19Khiếu nại người chuyên chởTại sao người chuyên chở không giao hàng?Làm thế nào để Barotex có thể buộc người chuyên chở giao hàng cho mình?2021Hòa giải, trung gianHòa giải là phương pháp giải quyết tranh chấp giữa thông qua người thứ ba mà không tiến hành xét xửĐặc điểm:Không bắt buộcHòa giải viên không có quyền xét xửLời khuyên của hòa giải viên không có tính cưỡng chếQuy trình hòa giải được tổ chức kín22Hòa giải và trung gian- sự phân biệt tương đốiPhân biệt Mediation và ConciliationMediation: Không có gặp gỡ tay ba, chính sách “ngoại giao con thoi”Conciliation: có sự gặp gỡ trực tiếp tay ba, hòa giải viên lắng nghe các bên và đưa ra giải pháp23Hòa giải tiền xét xửChỉ là 01 bước trong thủ tục, trình tự xét xử (tại tòa án hay trọng tài)Do trọng tài và tòa án yêu cầu, hai bên đồng ýThẩm phán và trọng tài viên đóng vai trò hòa giải viênNếu hòa giải thành công, kết quả hòa giải có thể được trọng tài và tòa án thừa nhận24Hòa giải- giải pháp tối ưu?Doanh nghiệp miền Trung VN ký HĐ XK ghẹ tươi sang NhậtHĐ ghi là “ghẹ tươi, nguyên càng, nguyên cẳng”Trưởng VPĐD đồng ý “ghẹ nguyên càng cắt cẳng”, ký nháy vào HĐDNVN lập Hóa đơn TM ghi “ghẹ nguyên càng, nguyên cẳng”DN Nhật nhận hàng, thấy ghẹ không cẳng  đòi hủy HĐ25Hòa giải- giải pháp tối ưu?Khiếu nại không thànhCả hai bên đều là doanh nghiệp Châu áCả hai bên đều có lỗiÁp dụng hòa giải là giải pháp tối ưu?26Ưu, nhược điểm của hòa giảiƯu điểmPhương pháp giải quyết tranh chấp một cách hòa hảoTận dụng được sự tín nhiệm của hòa giải viên để thuyết phục hai bênCó tính mềm dẻo, thấu tình đạt lýPhù hợp với một số đối tác Châu ÁNhược điểmKhông triệt để vì giải pháp của hòa giải viên không có tính bắt buộc27GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG ĐI KIỆN RA TÒA ÁN HAY TRỌNG TÀIKiện ra Tòa ánKiện ra Trọng tàiĐiều khoản giải quyết tranh chấp1. Kiện ra tòa ánThẩm quyền của Tòa ánCưỡng chế thi hành bản án ở nước ngoài28Thẩm quyền của tòa ánĐối với tranh chấp trong nước:TÒA ÁN CÓ THẨM QUYỀN ĐƯƠNG NHIÊN2930Thẩm quyền xét xử các tranh chấp có yếu tố nước ngoàiTòa án không có thẩm quyền đương nhiên giải quyết một tranh chấp cụ thểTòa án có thẩm quyền khi các bên đương sự thống nhất giao tranh chấp cho Tòa án xét xử bằng cách:Thỏa thuận trong HĐThỏa thuận khi tranh chấp phát sinhThỏa thuận mặc nhiênThẩm quyền của tòa ánTòa án có thẩm quyền khi:ĐƯQT quy định Theo các quy phạm tư pháp quốc tế của quốc giaTheo thông lệ quốc tế: thường là tòa án quốc gia nơi bị đơn đóng trụ sở3132Cưỡng chế thi hành bản ánTrong nước:Tại cơ quan thi hành ánCác biện pháp cưỡng chế: kê biên, sai áp, tịch thu tài sảnỞ nước ngoài:Nếu giữa hai quốc gia có hiệp định về tương trợ tư pháp?Nếu giữa hai quốc gia chưa có hiệp định tương trợ tư pháp?CÁC NƯỚC Đà KÝ HIỆP ĐỊNH TƯƠNG TRỢ TƯ PHÁP VỚI VIỆT NAM 12345678Ba LanBêlarútBungariCH SécCH SlôvakiaCHDCND Triều TiênCu BaHàn Quốc9101112131415HungariLàoMông CổNgaPhápTrung QuốcUcrainaTổng cộng: 15 quốc gia33342. Kiện ra trọng tàiKhái niệm và các loại trọng tàiThẩm quyền xét xửNguyên tắc xét xửTrình tự xét xửThi hành phán quyết của trọng tài35Khái niệm và các loại trọng tàiKhái niệm: Trọng tài là một người- một cơ quan thứ ba được các bên đương sự lựa chọn để giải quyết tranh chấp bằng xét xửCác loại trọng tài:Trọng tài quy chế (thường trực)Trọng tài vụ việc (đặc biệt, ad-hoc)Các Trung tâm trọng tài TM tại VNTrung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam VIACTrung tâm trọng tài thương mại thành phố Hồ Chí MinhTrung tâm trọng tài thương mại Cần ThơTrung tâm trọng tài thương mại Hà NộiTrung tâm trọng tài thương mại Á ChâuTrung tâm trọng tài thương mại Thái Bình DươngTrung tâm trọng tài Viễn Đông3637Thẩm quyền xét xửChỉ có thẩm quyền xét xử các tranh chấp thương mạiKhái niệm tranh chấp thương mại (điều 2 Luật trọng tài TM 2010)Tranh chấp phát sinh từ hoạt động TMTranh chấp giữa các bên mà một bên có hoạt động TMMột số tranh chấp TM mà trọng tài ko có thẩm quyền:Tranh chấp về cạnh tranhGiải thể, phá sản DN38Thẩm quyền xét xửTrọng tài không có thẩm quyền đương nhiên mà chỉ có thẩm quyền khi các bên đương sự thống nhất giao tranh chấp cho trọng tài xét xử bằng cách ký một Thoả thuận trọng tàiThỏa thuận trọng tài có thể làĐiều khoản HĐ: Văn bản tách rời HĐ:Thỏa thuận mặc nhiên (bằng hành vi)PLVN yêu cầu thỏa thuận trọng tài phải bằng văn bản39Thỏa thuận trọng tài vô hiệu (Đ18 LTTTM 2010)1. Tranh chấp không phát sinh trong các lĩnh vực thương mại2. Người xác lập thoả thuận trọng tài không có thẩm quyền3. Người xác lập thoả thuận trọng tài không có năng lực hành vi dân sự4. Hình thức của thoả thuận trọng tài không phù hợp5. Một trong các bên bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép trong quá trình xác lập thoả thuận trọng tài và có yêu cầu tuyên bố thoả thuận trọng tài đó là vô hiệu. 6. Thỏa thuận trọng tài vi phạm điều cấm của pháp luật.40Thỏa thuận trọng tàiGiá trị pháp lý của thỏa thuận trọng tài:là cơ sở pháp lý khẳng định thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Trọng tài;là cơ sở pháp lý khẳng định tính bất khả thụ lý của Toà án quốc gia đối với tranh chấp. là cơ sở pháp lý để các quốc gia cho phép cưỡng chế thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài tại lãnh thổ nước mình.Chú ý tránh các điều khoản trọng tài khuyết tật41Thỏa thuận trọng tài khuyết tậtVD1: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài”VD2: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết tại VIAC bên cạnh phòng TM&CNVN chi nhánh TP.HCM” VD3: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết tại Nếu một bên không đồng ý với phán quyết của trọng tài thì có quyền kiện ra Tòa án nước bị đơn”:VD4: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết tại Trung tâm trọng tài quốc tế Trung QuốcVD5: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết tại VIAC theo quy tắc tố tụng trọng tài của ICC”:42Nguyên tắc xét xửTrọng tài chỉ xét xử khi các bên có thỏa thuận đưa tranh chấp ra giải quyết tại trọng tài (cả tranh chấp nội và ngoại)Trọng tài viên khi xét xử phải độc lập, khách quan, vô tư, căn cứ vào pháp luậtXét xử kínQuyết định của trọng tài là chung thẩm (các bên không được kháng cáo).43Trình tự xét xử Đọc Luật Trọng tài TM 2010 và Quy tắc tố tụng trọng tài của VIAC 200444Thi hành phán quyết trọng tàiThi hành ở trong nước (Đ66 Luật Trọng tài TM 2010)Tự nguyện thi hànhLàm đơn yêu cầu Cơ quan thi hành án dân sự theo pháp luật về thi hành án dân sự (giống bản án của Tòa án)45Thi hành phán quyết trọng tàiThi hành ở nước ngoài (Công ước New york 1958 về công nhận và thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài)VN tham gia Công ước này năm 1995Công ước này hiện có 132 quốc gia thành viênNguyên tắc: các quốc gia sẽ tự nguyện công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài được tuyên ở các quốc gia thành viên khácThi hành phán quyết trọng tài nước ngoài Bên yêu cầu phải gửi đến Tòa án nơi phán quyết trọng tài phải được thi hành:đơn yêu cầu công nhận và thi hành phán quyết trọng tài;Bản gốc phán quyết trọng tài hoặc bản sao có chứng thực;Thỏa thuận trọng tài bản gốc hoặc bản sao hợp lệ46Hủy/không công nhận và thi hành phán quyết trọng tàiĐiều 5 Công ước New-York và Điều 68 Luật TTTM 2010:Không có thoả thuận trọng tài hoặc thỏa thuận trọng tài vô hiệu;Thành phần Hội đồng trọng tài, thủ tục tố tụng trọng tài không phù;Vụ tranh chấp không thuộc thẩm quyền của Hội đồng trọng tài; Chứng cứ do các bên cung cấp mà Hội đồng trọng tài căn cứ vào đó để ra phán quyết là giả mạo; Trọng tài viên vi phạm đạo đức trọng tài viên;Phán quyết trọng tài trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam.4748TÒA ÁN HAY TRỌNG TÀI?Tiêu chíTòa ánTrọng tàiKhái niệmDo Nhà nước thành lậpDo các bên tranh chấp thỏa thuận lựa chọn Thẩm quyền gqtc nộiĐương nhiênPhải có thỏa thuận trọng tàiThẩm quyền gqtc ngoạiKhông đương nhiên (theo thỏa thuận hoặc điều ước quốc tế hoặc pháp luật tố tụng của nước có tòa án)Phải có thỏa thuận trọng tài49TÒA ÁN HAY TRỌNG TÀI?Tiêu chíTòa ánTrọng tàiTính chung thẩmQuyết định của Tòa án thường bị kháng cáoQuyết định của trọng tài là chung thẩmNăng lực chuyên môn về TMQTThẩm phán không phải lúc nào cũng nắm được chuyên môn về TMQTTrọng tài viên thường là các chuyên gia am hiểu chuyên môn và PLTMQTTính linh hoạtThấp, các bên không có quyền lựa chọn thẩm phánCao, các bên được lựa chọn trọng tài viênThời gian xét xửCó thể bị kéo dàiNhanh chóngTính bí mậtXét xử công khaiXét xử kín50TÒA ÁN HAY TRỌNG TÀITiêu chíTòa ánTrọng tàiTính cưỡng chếBản án của Tòa án được bảo đảm cưỡng chếQuyết định của trọng tài được cưỡng chế thi hành thông qua Tòa ánSự công nhận quốc tếKhó (thông qua các Hiệp định tương trợ tư pháp song phương hay đa phương)Khả năng công nhận quốc tế cao nhờ CƯ New York 1958 (132 thành viên)Tính trung lậpTòa án có thể bị chi phối bởi yếu tố chtrịHoàn toàn trung lậpPhí tổnÁn phí thấpPhí trọng tài cao: 1 vụ kiện 1 triệu USD do 1 TTV xét xử tốn khoảng 54.000 USD513.Điều khoản giải quyết tranh chấpKhông phải là điều khoản chủ yếu nhưng lại có tầm quan trọng về mặt pháp lýCó giá trị pháp lý độc lập so với Hợp đồng:524. Điều khoản giải quyết tranh chấpNếu chọn Trọng tài quy chế nào thì đưa vào HĐ điều khoản mẫu của Trọng tài quy chế đó.53Điều khoản trọng tài mẫu của VIAC“Mọi tranh chấp phát sinh từ hay có liên quan đến HĐ này sẽ được giải quyết tại Trung tâm trọng tài quốc tế Việt nam cạnh Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt nam theo quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này”“All disputes arising out of or in relation to this contract shall be finally settled by the Vietnam International Arbitration Center at the Vietnam Chamber of Commerce and Industry in accordance with its Arbitration Rules”54Điều khoản trọng tài mẫu của ICC “All disputes arising out of or in connection with the present Contract shall be finally settled under the Rules of Arbitration of the International Chamber of Commerce by 1 or more arbitrator(s) appointed in accordance with the said rules. The place of arbitration shall be. The language of arbitration shall be English. The parties agree that any award made in – accordance with the provisions of this clause is final and binding on both parties”