Bài giảng Phân tích phương pháp nghiên cứu xã hội học

PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU XAÕ HOÄI HOÏC TS Trần Thị Kim Xuyến GV:Ths Traàn Thò Bích Lieân Taøi lieäu tham khaûo: Phaïm Taát Dong – Leâ Ngoïc Huøng (ñoàng chuû bieân), Xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, 1997 Nguyeãn Minh Hoøa, Moät soá phöông phaùp vaø kyõ thuaät nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc öùng duïng, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc Xaõ hoäi, TPHCM, 1993 Nguyeãn Xuaân Nghóa, Phöông Phaùp & Kyõ Thuaät trong nghieân cöùu xaõ hoäi, Nhaø Xuaát baûn Treû TP HCM, 2004 Phaïm Vaên Quyeát – Nguyeãn Quyù Thanh, Phöông phaùp nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi , 2001 Hoaøng Troïng , Xöû lyù Döõ lieäu nghieân cöùu vôùi SPSS For Windows, Nhaø Xuaát baûn Thoáng keâ, 2002 Traàn Thò Kim Xuyeán (chuû bieân), Nhaäp moân Xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2005 Helmut Kromrey, (Ngöôøi dòch: Hoà Kim Toä), Nghieân cöùu xaõ hoäi thöïc nghieäm , Nhaø xuaát baûn Theá Giôùi, 1999 L.Therese Baker , Thöïc haønh nghieân cöùu xaõ hoäi , Nhaø xuaát baûn Chính Trò Quoác Gia, Haø Noäi 1998 John J. Macionis, (Trung taâm Dòch thuaät thöïc hieän, Hieäu ñính: Traàn Nhöït Taân), Xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Thoáng keâ, 1987 Richard T. Schaefer, (Ngöôøi dòch: Huyønh Vaên Thanh), Xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Thoáng keâ, 2003 11. G.V.Oâ-xi-poáp, Nhöõng cô sôû nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc xaõ hoâi vaø Nhaø xuaát baûn Tieán boä, 1988. 12. Gunter Endruveit, Caùc lyù thuyeát xaõ hoäi hoïc hieän ñaïi, Nhaø xuaát baûn Theá giôùi, Haø Noäi, 1999. 13. Vieän taùi thieát noâng thoân quoác teá Philippin, Caùc phöông phaùp tham gia trong quaûn lyù taøi nguyeân ven bieån döïa vaøo coäng ñoàng, Trung taâm nghieân cöùu taøi nguyeân vaø moâi tröôøng, Ñaïi hoïc quoác gia Haø NoÂi dòch vaø giôùi thieäu, Nhaø xuaát baûn Noâng nghieäp, Haø Noäi, 2000 14. H.Russel Bernard, Caùc phöông phaùp nghieân cöùu trong nhaân hoïc – Tieáp caän ñònh tính vaø ñònh löôïng, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc quoác gia TPHCM, 2007 I. Nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc Khoa hoïc? Khoa hoïc laø phöông phaùp phaùt trieån khoái löôïng kieán thöùc thoâng qua vieäc söû duïng nhöõng kó thuaät loâ-gic vaø khaùch quan. Muïc tieâu cuûa phöông phaùp laø tri thöùc khoa hoïc. Loâ-gic? Moãi yù kieán hoaëc moãi böôùc tieán haønh ñeàu gaén lieàn chaët cheõ vôùi yù kieán hoaëc böôùc ñi tröôùc ñoù. Moät nhaän ñònh khoa hoïc khoâng theå chöùa ñöïng nhöõng maâu thuaãn chöa giaûi quyeát. Khaùch quan? Phaûn aùnh hieän töôïng söï vaät nhö noù voán coù trong hieän thöïc. Nhaø khoa hoïc phaûi döïa vaøo caùc thuû thuaät coù khaû naêng giaûm thieåu aûnh höôûng cuûa nhöõng phoûng ñoaùn, tröïc giaùc vaø thieân kieán trong luùc quan saùt vaø lyù giaûi. Lyù thuyeát? Lyù thuyeát laø moät taäp hôïp nhöõng phaùt bieåu ñöôïc saép xeáp moät caùch loâ-gíc, taäp hôïp naøy coá gaéng moâ taû, döï ñoaùn, hoaëc giaûi thích moät söï kieän. Nhöõng trình baøy coù heä thoáng (loâ-gic) naøy giuùp chuùng ta hình thaønh caùc yù kieán cuûa chuùng ta veà söï kieän ñang nghieân cöùu. Muïc ñích cuûa lyù thuyeát nhaèm gôïi leân cho thaáy nhöõng bieán soá coù yù nghóa vaø nhöõng caùch thöùc maø nhöõng bieán soá naøy lieân quan vôùi hieän töôïng ñang ñöôïc khaûo saùt. Caùc lyù thuyeát ñöôïc hình thaønh töø nhöõng giaû thuyeát, meänh ñeà vaø khaùi nieäm. Giaû thuyeát? Nhöõng nhaän ñònh döïa treân söï tin töôûng, döï ñoaùn nhöng chöa ñöôïc traéc nghieäm. Giaû thuyeát laø khaâu trung gian giöõa vaán ñeà nghieân cöùu vaø moâ hình lyù luaän. Giaû thuyeát seõ giuùp caùc nhaø nghieân cöùu khoâng bò cheäch höôùng trong nghieân cöùu. Meänh ñeà? Gaén lieàn chaët cheõ moät caùch loâ-gic vôùi caùc giaû ñònh, moâ taû söï vaän ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø caùch thöùc lieân heä giöõa chuùng vôùi nhau. Khaùi nieäm? Nhöõng thuaät ngöõ do nhaø lyù thuyeát söû duïng ñeå ñaët teân cho moät taäp hôïp caùc yù kieán. Caùc khaùi nieäm nhö laø moät ngoân ngöõ ñaëc bieät ñeå nhaän bieát nhöõng ñieåm quy chieáu ñaëc thuø, nghóa laø nhöõng khía caïnh ñaëc thuø cuûa moâi tröôøng maø chuùng dieãn ñaït. Logic quy naïp vaø logic dieãn dòch Logic quy naïp? Khi quan saùt moät soá tröôøng hôïp cuï theå, ta coù theå ñöa ra moät nhaän ñònh toång quaùt veà toaøn boä caùc tröôøng hôïp ñoù. Caùch thöùc ñi töø tröôøng hôïp cuï theå ñeán lyù thuyeát toång quaùt chính laø chieàu höôùng cuûa logic quy naïp. Nhieàu lyù thuyeát ñöôïc phaùt trieån thoâng qua pheùp quy naïp. Caùc söï kieän ñöôïc quan saùt nhieàu laàn coù theå ñöôïc ghi nhaän nhö moät moâ hình, lyù thuyeát seõ moâ taû vaø coá gaéng giaûi thích nhöõng moâ hình nhö theá. VD: Linden Smith “quaù trình nghieän ngaäp laø quaù trình rôi vaøo söï phuï thuoäc ñoái vôùi thuoác”. Logic dieãn dòch: Phöông phaùp thöïc hieän ñi töø caùi toång quaùt ñeán caùi cuï theå. Töø moät lyù thuyeát ngöôøi ta coù theå suy ra ñöôïc moät caùch loâ-gic nhöõng söï kieän ñang dieãn ra xung quanh. VD: Lyù thuyeát xaõ hoäi cuûa Marx (1848) “loái soáng trong moät xaõ hoäi ñöôïc quy ñònh bôûi phöông thöùc saûn xuaát”. Ñieàu tra thöïc teá laø quaù trình thu thaäp döõ kieän hoaëc thoâng tin. Ñaây laø thaønh phaàn khaùch quan cuûa khoa hoïc. Caùc kó thuaät thu thaäp döõ kieän cho pheùp chuùng ta tìm ra nhöõng gì xaûy ra chung quanh ta. Chuùng coù theå ñöôïc söû duïng ñeå kieåm tra moät lyù thuyeát boå sung hoaëc ñeå tieán haønh moät cuoäc nghieân cöùu thaêm doø. Lyù thuyeát vaø ñieàu tra thöïc teá boå sung cho nhau: Lyù thuyeát ñöôïc söû duïng nhaèm ñeà xuaát caùc yù kieán veà söï kieän. Nhöõng quan saùt caån thaän vaø kó löôõng cung caáp thoâng tin veà thöïc taïi coù theå khaùi quaùt thaønh nhöõng lyù thuyeát theo phöông phaùp quy naïp. Söû duïng logic suy dieãn, cuõng nhöõng kó thuaät nghieân cöùu naøy cho pheùp kieåm tra caùc lyù thuyeát. Neáu caùc giaû thuyeát suy dieãn veà maët loâ-gic laïi khoâng xaûy ra, thì khi ñoù lyù thuyeát bò baùc boû, vaø caàn ñöôïc söûa ñoåi ñeå phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cuûa söï kieän ñang nghieân cöùu. Xaùc ñònh Khaùi nieäm LYÙ THUYEÁT Chia nhoû khaùi nieäm Ñaët giaû thuyeát nghieân cöùu Khaùi quaùt thoâng tin Xöû lyù & phaân tích TT ÑIEÀU TRA THÖÏC TEÁ Ñaët caâu hoûi QUY TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU XHH THÖÏC NGHIEÄM Logic quy naïp Logic dieãn dòch Choïn maãu Moïi cuoäc ñieàu tra caàn phaûi ñaûm baûo coù 4 thaønh toá cô baûn: vaán ñeà nghieân cöùu, caùc phöông phaùp, caùc keát quaû vaø keát luaän. Vaán ñeà nghieân cöùu laø söï nhaän ñònh veà caùi maø nhaø ñieàu tra muoán tìm ra. Neáu ñoù laø vieäc kieåm tra moät lyù thuyeát, thì ñaây laø moät nhaän ñònh tieân ñoaùn tröôùc veà caùc keát quaû (giaû thuyeát). Maët khaùc, nhöõng cuoäc nghieân cöùu thaêm doø coù theå cung caáp nhöõng thoâng tin ñeå hình thaønh moät nhaän ñònh. Caùc phöông phaùp trình baøy caùc böôùc caàn phaûi tieán haønh ñeå giaûi quyeát vaán ñeà ñaõ ñöôïc ñaët ra tröôùc. Baûn thaân caùc phöông phaùp phaûi cung caáùp thoâng tin maø vaán ñeà ñoøi hoûi. ÔÛ ñaây, phöông phaùp caàn traû lôøi caùc caâu hoûi veà: maãu ñieàu tra - söï moâ taû caùc caù theå hoaëc ñoái töôïng vaø caùch maø chuùng ñöôïc choïn; caùc bieán soá hay caùc nhaân toá caàn ñöôïc ño löôøng; caùc coâng cuï ñöôïc söû duïng ñeå ño löôøng vaø phöông caùch maø caùc döõ kieän seõ ñöôïc phaân tích. Keát quaû laø saûn phaåm cuûa caùc phöông phaùp. Chæ coù caùc döõ kieän (caùc söï kieän ñöôïc quan saùt) vaø caùc keát quaû cuûa moïi traéc nghieäm thoáng keâ môùi ñöôïc ñöa vaøo phaàn keát quaû. Thoâng tin coù theå ñöôïc trình baøy döôùi hình thöùc nhaän ñònh moâ taû maø khoâng lyù giaûi, döôùi hình thöùc bieåu baûng vaø bieåu ñoà. Phaàn keát quaû chæ bao goàm nhöõng tö lieäu thuoäc veà söï kieän. Keát luaän giaûi thích caùc keát quaû: Nhaø nghieân cöùu neâu leân söï ñaùnh giaù veà caùc phaùt hieän coù lieân quan tôùi vaán ñeà nghieân cöùu. Hoï caàn giaûi thích yù nghóa cuûa caùc keát quaû, töø ñoù neâu leân nhöõng nhaän ñònh mang tính chaát khaùi quaùt. ÔÛ ñaây, nhöõng vaán ñeà naûy sinh töø vieäc aùp duïng caùc phöông phaùp thu thaäp thoâng tin khaùc nhau cuõng caàn ñöôïc neâu ra. Veà caên baûn, caùc keát luaän traû lôøi cho caâu hoûi “nhö vaäy thì sao?”. Khi traû lôøi ñöôïc nhöõng caâu hoûi naøy, chuùng ta coù theå ñöa ra ñöôïc nhöõng kieán nghò ôû cuoái phaàn baùo caùo. II. Caùch thöùc tieán haønh nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc thöïc nghieäm 3 giai ñoaïn: - Giai ñoaïn chuaån bò - Giai ñoaïn tieán haønh ñieàu tra - Giai ñoaïn xöû lyù vaø giaûi thích thoâng tin. Moãi moät giai ñoaïn bao goàm caùc böôùc khaùc nhau vaø phaûi tuaân theo moät trình töï nhaát ñònh. Giai ñoaïn tröôùc laø cô sôû vaø tieàn ñeà cho caùc giai ñoaïn sau. Caùc böôùc nghieân cöùu vaø caùc giai ñoaïn phaûi ñöôïc tieán haønh sao cho ñaûm baûo ñöôïc tính chæ ñaïo vaø tính xuyeân suoát cuûa muïc ñích vaø yeâu caàu cuûa cuoäc ñieàu tra. Trong ba giai ñoaïn naøy, khoâng theå noùi laø giai ñoaïn naøo quan troïng hôn giai ñoaïn naøo. Khi chuaån bò thaät chu ñaùo vaø chi tieát thì keát quaû thu ñöôïc môùi coù keát quaû toát. Thoâng thöôøng khaâu chuaån bò laø giai ñoaïn toán nhieàu thôøi gian vaø trí löïc nhaát. Giai ñoaïn chuaån bò - Xaùc ñònh vaán ñeà nghieân cöùu - Thu thaäp vaø phaân tích thoâng tin saün coù - Xaùc ñònh khaùch theå nghieân cöùu (ai, nhöõng nhoùm ngöôøi naøo coù lieân quan tôùi nhöõng thoâng tin caàn ñöôïc phaûn aùnh) - Xaùc ñònh muïc tieâu vaø noäi dung cuûa cuoäc nghieân cöùu - Ñöa ra giaû thuyeát nghieân cöùu - Ñöa ra moät moâ hình lyù luaän. Moâ hình naøy giuùp chuùng ta khaùi quaùt hoùa vaán ñeà, ñöa ra caùc lyù giaûi coù tính khoa hoïc. Lí luaän xaõ hoäi hoïc chuyeân ngaønh laø moâ hình lí luaän giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc baûn chaát cuûa söï vaät. Moâ hình lí luaän chính laø khuoân maãu, laø caùi khung ñeå chuùng ta coù theå saép xeáp caùc soá lieäu rôøi raïc thaønh heä thoáng thoáng nhaát. Thao taùc hoùa caùc khaùi nieäm: Laø laøm ñôn giaûn hoùa caùc khaùi nieäm, laøm cho chuùng trôû thaønh tieâu chí coù theå ño löôøng ñöôïc trong thöïc teá. Thao taùc hoùa caùc khaùi nieäm coù theå phaân thaønh nhieàu giai ñoaïn vaø trong moãi moät giai ñoaïn caùc khaùi nieäm laïi ñöôïc ñôn giaûn hôn moät baäc. Trong khi thöïc hieän caùc böôùc keå treân thì ñoä tröøu töôïng cuûa caùc khaùi nieäm seõ ñöôïc thu heïp laïi, khaû naêng thao taùc hoaù veà kinh nghieäm seõ taêng leân. Xaùc ñònh phöông phaùp nghieân cöùu: Löïa choïn phöông phaùp naøo ta seõ coù phöông aùn thu thaäp thoâng tin töông öùng: phöông phaùp phoûng vaán, phöông phaùp ñieàu tra baèng baûng hoûi, phöông phaùp thaûo luaän nhoùm taäp trung hay quan saùt... Xaùc ñònh vieäc choïn maãu Ñieàu tra thöû Sau khaâu ñieàu tra thöû, nhaø nghieân cöùu phaûi ñieàu chænh laïi caùc coâng cuï thu thaäp thoâng tin. Taäp huaán cho ñieàu tra vieân. Giai ñoaïn tieán haønh ñieàu tra Tieàn traïm Xin pheùp chính quyeàn ñòa phöông vaø keát hôïp vôùi hoï trong coâng taùc toå chöùcvieäc löïa choïn nhöõng ngöôøi cung caáp thoâng tin seõ ñöôïc chính xaùc hoùa. Toå chöùc thu thaäp thoâng tin taïi ñòa baøn nghieân cöùu theo ñuùng danh saùch maãu ñaõ ñöôïc choïn. Vieäc thu thaäp thoâng tin ñöôïc tieán haønh moät caùch chaët cheõ bôûi nhöõng ngöôøi ñieàu phoái vaø giaùm saùt quaù trình nghieân cöùu. Soaùt phieáu Trong khi thu thaäp thoâng tin, vieäc giaùm saùt quaù trình thöïc hieän vaø soaùt phieáu ñöôïc tieán haønh moät caùch ñoàng thôøi. (baûo quaûn caùc döõ lieäu) Giai ñoaïn xöû lyù vaø phaân tích thoâng tin Xöû lyù nhöõng soá lieäu thu thaäp ñöôïc (caùc phöông aùn xöû lyù phaûi ñöôïc chuaån bò töø tröôùc). Caùc nhaø nghieân cöùu thöôøng döïa treân nhöõng giaû thuyeát nghieân cöùu, noäi dung nghieân cöùu vaø muïc ñích cuûa caùc baùo caùo ñeå xaùc ñònh nhöõng bieán soá (ñoäc laäp vaø phuï thuoäc) vaø nhöõng moái lieân heä töông quan giöõa nhöõng bieán soá ñoù. Phaân tích thoâng tin Ñöa ra nhöõng nhaän xeùt, so saùnh caùc keát quaû, söï khaùi quaùt hoùa, nhöõng keát luaän vaø kieán nghò töø vieäc phaân tích vaø lyù giaûi thoâng tin. Taát caû nhöõng coâng vieäc naøy vaø nhöõng keát quaû cuûa noù seõ ñöôïc theå hieän trong baùo caùo toång keát. Moät soá nguyeân taéc ñaïo ñöùc ngheà nghieäp Tính khaùch quan trong nghieân cöùu khoa hoïc vaø nhöõng quyeàn lôïi coâng daân vaø phaùp lyù cuûa caùc ñoái töôïng cung caáp thoâng tin. Ba nguyeân taéc cô baûn: Thöù nhaát, nhöõng ngöôøi tham gia phaûi hoaøn toaøn töï nguyeän vaø nhöõng ngöôøi ñi thu thaäp thoâng tin khoâng ñöôïc ñöa ra baát cöù söï eùp buoäc naøo ñoái vôùi hoï ñeå ñaït ñöôïc söï hôïp taùc Thöù hai, tính chaát voâ danh caàn phaûi ñöôïc baûo veä. Töùc laø khi xöû lyù, phaân tích thoâng tin vaø coâng boá keát quaû, ngöôøi ta khoâng theå nhaän ra ngöôøi cung caáp thoâng tin laø ai. Ñaëc bieät khi tieán haønh ño löôøng nhieàu laàn lieân tuïc ñoái vôùi cuøng ñoái töôïng, tính chaát bí maät caù nhaân caàn phaûi ñöôïc tính ñeán. Thöù ba, khoâng ñöôïc coù baát cöù bieän phaùp naøo ñaët caùc ñoái töôïng vaøo moät tình theá nguy hieåm döôùi baát cöù hình thöùc naøo. Choïn maãu Choïn maãu laø böôùc quan troïng trong giai ñoaïn chuaån bò. Choïn maãu theo phöông phaùp naøo seõ tuøy thuoäc vaøo muïc tieâu, noäi dung vaø phöông phaùp nghieân cöùu. Maëc duø ñöôïc döï kieán tröôùc, nhöõng ñôn vò maãu ñöôïc choïn vaãn coù khaû naêng thay ñoåi khi xuoáng thöïc ñòa. Maãu laø moät taäp hôïp caùc yeáu toá (caùc ñôn vò) ñaõ ñöôïc choïn töø moät toång theå caùc yeáu toá. Toång theå naøy coù theå ñöôïc lieät keâ moät caùch ñaày ñuû nhöng cuõng coù theå chæ laø giaû thieát. Laáy maãu (choïn maãu) laø quaù trình löïa choïn phaàn ñaïi dieän cuûa khoái daân cö. Vì sao phaûi choïn maãu ñeå khaûo saùt? Thöù nhaát: khaûo saùt theo maãu nhanh hôn vaø reû hôn. Vì maãu bao giôø cuõng nhoû hôn so vôùi toaøn khoái daân cö, cho neân vieäc thu thaäp soá lieäu seõ nhanh hôn chính xaùc hôn vaø kinh teá hôn. Thöù hai: cuõng vì do maãu nhoû neân thoâng tin maø noù ñem laïi seõ caën keõ hôn, cuï theå hôn. Thöù ba: vôùi maãu nhoû hôn thì söï sai soùt cuõng seõ ít hôn vì coù khaû naêng taäp trung moät nhoùm chuyeân gia coù trình ñoä. Trong khi ñoù, nghieân cöùu toång theå ñoøi hoûi moät löôïng caùn boä lôùn hôn, do vaäy ít coù khaû naêng löïa choïn ñöôïc nhieàu chuyeân gia gioûi taäp trung cho cuoäc nghieân cöùu. Thöù tö: vì noù kinh teá hôn veà maët tieàn baïc vaø thôøi gian, khaûo saùt maãu giuùp ta coù theå nghieân cöùu caùc khoái daân cö lôùn hôn vaø bieán ñoäng hôn so vôùi cuoäc nghieân cöùu tröôøng hôïp. Khoái daân cö Khoái daân cö laø toaøn boä moät nhoùm caùc theå loaïi hoaëc caù nhaân lieân quan caàn nghieân cöùu. Caàn phaân bieät hai khoái daân cö: Khoái daân cö muïc tieâu laø khoái daân cö maø nhaø nghieân cöùu caàn coù thoâng tin ñaïi dieän. Khoái daân cö laáy maãu laø khoái daân cö maø töø ñoù moät maãu cuï theå ñöôïc choïn ra döïa treân khung maãu. Moái quan heä maãu – khung maãu - toång theå Neáu khung maãu khoâng ñaïi dieän thöïc söï cho toång theå maø noù lieät keâ, thì maãu khoâng theå laø ñaïi dieän cuûa toång theå. Maãu chæ ñaïi dieän cho khung maãu, cho neân trong quaù trình thieát keá maãu, chuùng ta caàn phaûi xem xeùt ñeán khaû naêng khoâng phuø hôïp (khoâng töông xöùng) coù theå coù giöõa khung maãu vaø toång theå. Khung maãu laø danh saùch caùc ñôn vò laáy maãu (caùc caù nhaân) ñaïi dieän cho khoái daân cö. Khung maãu (danh saùch) laø caùi ñöôïc söû duïng ñeå ñaïi dieän cho toång theå veà maët thöïc nghieäm (töùc laø caùc thaønh vieân ñaõ naèm trong khung maãu seõ ñöôïc quan saùt, ñöôïc nghieân cöùu laø nhöõng ngöôøi thuoäc veà toång theå. Khi chuùng ta ñaõ chuaån bò xong khung maãu thì coù theå choïn ra moät maãu (moät taäp hôïp) töø khung maãu ñoù. Neáu maãu ñöôïc löïa choïn tröïc tieáp trong khung maãu maø khoâng caàn xem xeùt caùc thaønh phaàn, caùc yeáu toá trong toång theå thì moãi moät laàn choïn caùc thaønh vieân cuûa maãu seõ laø moät ñôn vò. Neáu caùc ñôn vò caàn phaûi ñöôïc nhoùm laïi tröôùc khi choïn (theo moät soá tieâu chí naøo ñoù) thì caùc nhoùm seõ trôû thaønh nhöõng ñôn vò maãu cô baûn vaø caùc caù nhaân ñöôïc choïn seõ laø ñôn vò maãu thöù caáp. Caùc phöông phaùp choïn maãu Caùc loaïi maãu xaùc xuaát Choïn maãu ngaãu nhieân ñôn giaûn: Laø caùch choïn maãu trong ñoù caùc yeáu toá trong khung maãu ñöôïc ñaùnh soá, sau ñoù vieát nhöõng con soá leân maåu giaáy hay nhöõng hoøn bi cho vaøo moät chieác hoäp soùc leân, roài laàn löôït boác töø trong hoäp ra nhöõng maåu giaáy (hay hoøn bi) baát kì. Nhöõng con soá trong maåu giaáy hay hoøn bi naøo ñöôïc choïn cuøng vôùi con soá cuûa ai trong danh saùch thì ngöôøi ñoù ñöôïc choïn. Caùch laøm naøy neáu thöïc hieän baèng tay thì cuõng gioáng nhö troø chôi loâtoâ. Hieän nay phaàn meàm SPSS cuûa maùy tính coù theå giuùp chuùng ta laáy ra moät taäp hôïp nhöõng soá ngaãu nhieân. Maãu heä thoáng qui ñònh raèng chuùng ta choïn maãu nhöõng ngöôøi thöù n khi ñaõ choïn moät soá ñaàu tieân ngaãu nhieân. Chaúng haïn khi chuùng ta coù danh saùch caùc chuû hoä do caùc toå tröôûng cung caáp, toång soá laø 5.000 ngöôøi, chuùng ta muoán choïn maãu coù dung löôïng laø 100 ngöôøi. Nhö vaäy cöù 50 ngöôøi trong toång theå, chuùng ta coù theå choïn 1 vaø neáu muoán ngöôøi thöù 1/50 xuaát hieän trong maãu thì chuùng ta seõ caàn laáy ngöôøi ñaàu tieân baát kyø trong soá 50 ngöôøi ñaàu tieân cuûa toång theå vaø sau ñoù cöù 50 ngöôøi, chuùng ta seõ laïi choïn moät ngöôøi ñöa vaøo danh saùch maãu, cöù laøm nhö vaäy cho ñeán cuoái danh saùch, neáu heát danh saùch ta vaãn chöa choïn xong thì cuõng coù theå quay trôû laïi töø ñaàu baèng caùch ñoù, moãi ngöôøi trong danh saùch seõ ñeàu coù cô hoäi ñöôïc choïn nhö nhau. Caàn löu yù laø chuùng ta khoâng nhaát thieát phaûi choïn soá ñaàu tieân trong danh saùch maø coù theå choïn baát kì moät soá ngaãu nhieân naøo ñoù roài laáy soá thöù 50 tieáp theo. Chaúng haïn, neáu ta choïn soá ñaàu tieân laø soá 5, ngöôøi ñaàu tieân trong danh saùch maãu laø ngöôøi coù soá thöù töï 5, ngöôøi thöù hai seõ laø ngöôøi coù soá thöù töï laø 55, ngöôøi thöù ba laø 105 .vv… cho tôùi khi ta choïn ñöôïc 100 ngöôøi. Choïn maãu phaân taàng, ngöôøi choïn maãu caàn phaûi naém ñöôïc moät soá ñaëc ñieåm cuûa khung maãu, roài chia khung maãu ñaõ coù theo nhöõng ñaëc ñieåm maø hoï quan taâm thaønh nhöõng “taàng” khaùc nhau. Ví duï nhö, ñaëc ñieåm veà giôùi tính, trình ñoä hoïc vaán hay löùa tuoåi .vv… sau ñoù choïn maãu treân cô sôû caùc taàng. Caùc nhaø xaõ hoäi hoïc cho raèng nhöõng yeáu toá keå treân coù khaû naêng aûnh höôûng ñeán caâu traû lôøi vì vaäy neáu choïn ñöôïc caùc maãu xaùc xuaát döïa treân cô sôû caùc taàng, khi xöû lyù keát quaû theo caùc phaân toå nhö giôùi tính, ngheà nghieäp, hoïc vaán … thì khaû naêng ñaïi dieän cho moãi taàng seõ lôùn hôn. Maãu cuïm nhieàu giai ñoaïn laø loaïi maãu xaùc xuaát mang tính toång hôïp. Noù keát hôïp caùc kieåu choïn maãu ñaõ keå ôû treân. Maãu cuïm coù ñaëc ñieåm ñoái laäp vôùi maãu phaân taàng: caùc “taàng” trong maãu phaân taàng laø nhöõng nhoùm ñoàng nhaát ñöôïc choïn ra theo tieâu chí, coøn caùc “cuïm” laïi lieân keát caùc nhoùm khoâng ñoàng nhaát laïi vôùi nhau ñeå taïo thaønh caùc nhoùm. Tieâu chuaån ñeå choïn caùc taàng thöôøng laø nhöõng ñaëc tröng caù nhaân, coøn tieâu chuaån ñeå choïn caùc cuïm laø caùc toå chöùc xaõ hoäi, caùc cô sôû saûn xuaát, caùc cuïm daân cö… Maãu cuïm nhieàu giai ñoaïn tröôùc heát chuùng ta caàn thieát laäp neân caùc cuïm khoâng ñoàng nhaát sau ñoù choïn thaønh vieân ôû caùc cuïm ôû giai ñoaïn hai. Trong maãu cuïm, chuùng ta khoâng nhaát thieát phaûi coù ngay caùc caù nhaân vôùi nhöõng ñaëc ñieåm rieâng cuûa hoï maø chæ caàn coù danh saùch lieät keâ taát caû caùc cuïm ñeå choïn maãu caùc cuïm tröôùc ñaõ. Sau ñoù môùi choïn caùc ñôn vò trong caùc cuïm ñaõ ñöôïc xaùc ñònh. Maãu xaùc suaát thöôøng ñoøi hoûi phaûi coù moät khung maãu. Neáu nhö khoâng coù saün danh saùch hay khoâng coù ñuû kinh phí ñeå thöïc hieän vieäc laäp danh saùch thì khoâng theå choïn maãu theo kieåu xaùc suaát ñöôïc. Maët khaùc, nhöõng cuoäc nghieân cöùu ñoøi hoûi möùc ñoä ñaïi dieän cao thöôøng phaûi coù dung löôïng maãu lôùn seõ raát toán keùm, khoâng phaûi cuoäc nghieân cöùu naøo cuõng ñaùp öùng ñöôïc. Maãu phi xaùc suaát Nhöõng nghieân cöùu ñònh tính, nghieân cöùu tröôøng hôïp trong moät khu vöïc heïp khoâng ñoøi hoûi phaûi choïn maãu xaùc suaát. Maãu phi xaùc suaát cuõng thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå kieåm tra laïi caùc cuoäc khaûo saùt lôùn, hoaëc söû duïng trong nhöõng nghieân cöùu mang tính khai phaù hay ñeå kieåm ñònh giaû thieát. Coù nhieàu caùch choïn maãu phi xaùc suaát, döôùi ñaây laø boán loaïi thoâng duïng trong caùc nghieân cöùu tröôøng hôïp: maãu thuaän tieän, maãu phaùn ñoaùn, maãu chæ tieâu, maãu taêng nhanh. Maãu thuaän tieän bao goàm nhöõng ngöôøi saün loøng traû lôøi cho ngöôøi thu thaäp thoâng tin maø khoâng caàn phaûi thuoäc veà moät danh saùch naøo vaø vieäc choïn hoï laøm ñôn vò maãu cuõng khoâng caàn tuaân theo nguyeân taéc naøo. Caàn phaûi löu yù raèng, khoâng phaûi ai cuõng saün saøng traû lôøi cho nhöõng caâu hoûi veà nhöõng vaán ñeà quaù teá nhò (quan heä tình duïc tieàn hoân nhaân, quan ñieåm veà tình hình maïi daâm.v.v…).Vì vaäy phaûi caân nhaéc xem ai laø ngöôøi coù theå saün loøng baøy toû quan ñieåm cuûa hoï tröôùc nhöõng yeâu caàu cuûa mình. Maãu phaùn ñoaùn laø hình thöùc choïn maãu trong ñoù caùc ñoái töôïng ñöôïc choïn ñöôïc kyø voïng ñaùp öùng ñöôïc nhöõng yeâu caàu cuûa cuoäc nghieân cöùu. Töùc laø ngöôøi nghieân cöùu döï ñoaùn veà nhöõng nhoùm ngöôøi coù theå phuø hôïp vôùi yeâu caàu cung caáp tin cuûa anh ta. Maãu chæ tieâu thoaït nhìn hôi gioáng maãu phaân taàng. Tuy nhieân, ñaây laø caùch choïn maãu phi xaùc suaát, tuy noù ñöôïc choïn treân cô sôû nhöõng nhoùm ñaõ ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng nhöng neáu nhö maãu phaân taàng phaûi coù ñöôïc moät khung maãu thì maãu naøy laïi khoâng caàn. Maãu taêng nhanh tröôùc heát chuùng ta caàn choïn moät soá ngöôøi coù nhöõng tieâu chuaån maø ta mong muoán, phoûng vaán hoï roài hoûi xem hoï coù theå giôùi thieäu cho chuùng ta vaøi ngöôøi töông töï. Theo caùch naøy, soá löôïng ñôn vò seõ taêng leân nhanh choùng. Nhö vaäy, ngöôøi traû lôøi ñoàng thôøi laø ngöôøi cung caáp maãu cho nhaø nghieân cöùu. Caùch choïn maãu naøy raát phuø hôïp vôùi nhöõng cuoäc nghieân cöùu veà nhöõng vaán ñeà teá nhò hay ñaëc bieät cuûa xaõ hoäi nhö tìm hieåu veà nhöõng khaùch laøng chôi, veà nhöõng ngöôøi ñoàng tính luyeán aùi, nhöõng ñoái töôïng söû duïng ma tuyù… Khoâng coù caùch choïn maãu naøo ñöôïc coi laø toái öu cho moïi cuoäc nghieân cöùu. Maãu toát laø maãu ñöôïc choïn phuø hôïp vôùi muïc tieâu, nhieäm vuï, phöông phaùp, qui moâ vaø taøi chính cuûa cuoäc nghieân cöùu. Trong caùc baùo caùo phuùc trình keát quaû nghieân cöùu, ngöôøi nghieân cöùu phaûi trình baøy roõ raøng caùch thöùc choïn maãu cuûa mình cuõng nhö haïn cheá cuûa vieäc choïn maãu ñoù ñeå baûn thaân hoï vaø nhöõng ngöôøi khaùc coù theå ruùt kinh nghieäm. Ñieàu qui ñònh naøy ñöôïc coi nhö moät trong nhöõng tieâu chuaån ñaïo ñöùc ngheà nghieäp. Caùc phöông phaùp thu thaäp thoâng tin xaõ hoäi hoïc Phöông phaùp phaân tích tö lieäu saün coù Bao goàm phöông phaùp phaân tích thöù caáp, phaân tích tö lieäu thoáng keâ hieän coù, phöông phaùp lòch söû vaø phaân tích noäi dung. Caùc phöông phaùp thu thaäp thoâng tin Phöông phaùp ñieàu tra Ñieàu tra laø phöông phaùp thu thaäp thoâng tin sô caáp baèng lôøi döïa treân söï taùc ñoäng qua laïi veà maët taâm lyù mang tính tröïc tieáp (phoûng vaán) hoaëc giaùn tieáp (baûng ankeùt) giöõa nhaø nghieân cöùu vaø ngöôøi ñöôïc hoûi. So vôùi moät soá phöông phaùp khaùc, ví duï nhö quan saùt, phöông phaùp ñieàu tra toû ra öu vieät hôn vì phöông phaùp naøy khoâng chæ döøng laïi ôû choã moâ taû ñöôïc söï keän maø coøn coù theå traû lôøi ñöôïc caùc caâu hoûi taïi sao vaø nhö theá naøo. Trong ñoù, baûng hoûi laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng cuûa phöông phaùp ñieàu tra. Phöông phaùp ñieàu tra coù theå thöïc hieän döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau: Phaùt phieáu ñieàu tra (söû duïng baûng hoûi töï ñieàn) Tröïc tieáp phoûng vaán ngöôøi daân thoâng qua baûng hoûi (ñieàu tra vieân caàm baûng hoûi ñeå laáy thoâng tin roài ñaùnh daáu vaøo phieáu ñieàu tra) Ñieàu tra qua ñieän thoaïi (hoûi qua ñieän thoaïi vaø ñaùnh daáu vaøo baûng hoûi) Göûi baûng hoûi qua ñöôøng böu ñieän (ngöôøi traû lôøi töï ñieàn vaø göûi laïi baûng hoûi). Xaây döïng baûng hoûi Baûng hoûi laø coâng cuï ño löôøng nhöõng nhaân toá coù lieân quan ñeán caù nhaân cuûa ngöôøi traû lôøi. Tính ñaëc thuø cuûa noù theå hieän ôû choã nhôø noù, ngöôøi ta coù theå ño ñöôïc caùc bieán soá nhaát ñònh coù quan heä vôùi ñoái töôïng nghieân cöùu. Trong phöông phaùp ñieàu tra, caùc nhaø nghieân cöùu ñaëc bieät quan taâm ñeán chaát löôïng cuûa thoâng tin. Vì vaäy, khi laäp keá hoaïch nghieân cöùu hoï coá gaéng tính ñeán nhöõng ñieàu kieän coù theå aûnh höôûng ñeán chaát löôïng cuûa thoâng tin, sao cho coù theå ñaûm baûo ñöôïc ñoä tin caäy cuûa thoâng tin vaø tính xaùc thöïc cuûa thoâng tin. Baûng hoûi bao goàm: Phaàn thö giaûi thích trình baøy vaén taét muïc tieâu cuûa baûng hoûi vaø mong muoán söï tham gia cuûa ngöôøi traû lôøi. Nhöõng caâu hoûi thu thaäp thoâng tin veà thaùi ñoä, nhaän thöùc, haønh vi Nhöõng caâu hoûi thu thaäp thoâng tin nhaân khaåu- xaõ hoäi cuûa ngöôøi traû lôøi (giôùi tính. löùa tuoåi, trình ñoä hoïc vaán, hoaøn caûnh gia ñình). Trong baûng hoûi cuõng caàn ñaët nhöõng caâu hoûi kieåm tra ñeå kieåm ñoä chính xaùc cuûa caùc caâu traû lôøi tröôùc ñoù. Lôøi caùm ôn. Caùc caâu hoûi trong baûng hoûi raát ña daïng: Caâu hoûi ñoùng laø nhöõng caâu hoûi vôùi nhöõng taäp hôïp coù theå coù nhöõng phöông aùn traû lôøi ñöôïc quyeát ñònh tröôùc. Moät soá caâu hoûi coù theå chæ cho pheùp traû lôøi coù hoaëc khoâng, hoaëc khoâng khaúng ñònh (caâu hoûi loaïi tröø). Caâu hoûi baét buoäc löïa choïn (caâu hoûi coù tính phaïm truø). Ví duï toân giaùo: Thieân chuùa giaùo, Tin laønh, Do thaùi, Phaät, loaïi khaùc, khoâng theo toân giaùo .v.v Nhöõng caâu hoûi thaêm doø caùc quan nieäm, thaùi ñoä coù theå ñöa ra nhöõng löïa choïn nhö hoaøn toaøn ñoàng yù, ñoàng yù, töông ñoái ñoàng yù, khoâng ñoàng yù laém, hoaøn toaøn khoâng ñoàng yù... Ví duï, “oâng (baø) hay cho bieát yù kieán cuûa mình veà nhöõng nguyeân nhaân laøm cho moät soá ngöôøi noâng daân ôû xaõ ta ngheøo: Nhöõng caâu hoûi thöôøng keøm theo caùc thang ño: Thang ño danh nghóa Thang ño thöù töï Thang ño khoaûng Thang ño tæ leä cho pheùp chuùng ta khoâng nhöõng bieát ñöôïc ngöôøi daân ñoàng yù hay khoâng ñoàng yù vôùi quan ñieåm naøy hay khaùc maø coøn hieåu ñöôïc möùc ñoä cuûa nhöõng yù kieán cuûa nhöõng nhoùm ngöôøi khaùc nhau raát phuø hôïp cho nhöõng ñaùnh giaù mang tính so saùnh (chaúng haïn thaùi ñoä cuûa nhöõng ngöôøi ngheøo vaø nhöõng ngöôøi khaù giaû, caùc nhoùm nam giôùi hay nöõ giôùi, cuûa caùc nhoùm daân toäc khaùc nhau...) Nhöõng caâu hoûi ñoùng laøm cho caùc caâu traû lôøi deã ño löôøng, deã so saùnh ñoàng thôøi cuõng deã khaùi quaùt hoaù cho toång theå daân cö. Tuy nhieân, vì nhöõng ngöôøi tham gia phaûi choïn töø nhöõng caâu traû lôøi moät caùch chaët cheõ, nhöõng caâu hoûi ñoùng ñoâi khi khoâng laøm roõ taâm theá vaø nhöõng yù kieán thöïc söï cuûa hoï. Caâu hoûi môû laø caâu hoûi ñeå cho ngöôøi traû lôøi töï vieát hay traû lôøi theo yù vaø baèng ngoân ngöõ rieâng cuûa mình. Caâu hoûi ñoùng: “Caùc chò coù cho raèng chæ coù nam giôùi môùi neân ñi taäp huaán veà kyõ thuaät chaên nuoâi vaø troàng troït khoâng?” “Taïi sao coù?” “Taïi sao khoâng?” Beân döôùi nhöõng caâu hoûi, ngöôøi ta phaûi ñöa ra caùc phöông aùn traû lôøi chaët cheõ. Caâu hoûi môû: “Neáu nhö ñöôïc töï do quyeát ñònh, chi coù ñi taäp huaán veà kyõ thuaät chaên nuoâi hay troàng troït khoâng? Neáu chò thích ñi maø anh aáy khoâng ñoàng yù thì chò seõ laøm theá naøo?” Nhöõng caâu hoûi môû cho pheùp nhöõng ngöôøi phoûng vaán kieåm tra saâu saéc hôn taâm theá, caûm xuùc, loøng tin vaø yù kieán cuûa ngöôøi traû lôøi. Ñieàu naøy raát coù yù nghóa vì noù taïo khaû naêng cho caùc nhoùm yeáu theá coù cô hoäi trình baøy nhöõng yù kieán theo hoaøn caûnh rieâng cuûa mình. Tuy vaäy, nhöõng caâu traû lôøi ñoái vôùi caùc caâu hoûi môû khoâng deã daøng ño löôøng vaø ngöôøi nghieân cöùu gaëp khoù khaên hôn trong khi so saùnh caùc caâu traû lôøi. Caâu hoûi môû roäng ñöôïc keát hôïp töø nhöõng caâu hoûi ñoùng vaø nhöõng caâu hoûi môû cuõng thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå coù theå deã daøng khai thaùc saâu hôn nhöõng thoâng tin caàn thieát. Ví duï: OÂng (baø) coù haøi loøng vôùi coâng vieäc hieän nay cuûa mình hay khoâng? Neáu coù, vì sao. Neáu khoâng, vì sao? Nhöõng ñieåm caàn löu yù khi xaây döïng baûng hoûi: Môû ñaàu baèng söï laøm quen, taïo khoâng khí thoaûi maùi cho ngôøi traû lôøi. Baûng hoûi khoâng neân quaù daøi, nhöng vaãn phaûi bao haøm moïi khía caïnh cuûa chuû ñeà. Khoâng neân duøng nhöõng thuaät ngöõ khoa hoïc maø chæ duøng nhöõng töø thoâng duïng mang tính ñòa phöông. Chæ neân baét ñaàu baûng hoûi baèng nhöõng caâu hoûi ñôn giaûn sau ñoù môùi ñöa ra nhöõng caâu phöùc taïp hôn ñeå taïo "ñaø" cho cuoäc phoûng vaán. Ñoái vôùi loaïi baûng hoûi ñeå ngöôøi traû lôøi töï ñieàn, caàn phaûi coù nhöõng höôùng daãn cuï theå sao cho ngöôøi traû lôøi töï coù theå traû lôøi ñöôïc. Ñoái vôùi baûng hoûi cho cuoäc phoûng vaán caáu truùc, caàn coù nhöõng giaûi thích cho phoûng vaán vieân. Vì baûng hoûi bao goàm nhieàu caâu hoûi ñoùng, caàn phaûi caân nhaéc tröôùc caùc phöông aùn traû lôøi coù theå coù cuûa ngöôøi traû lôøi vaø môû theâm khaû naêng traû lôøi baèng caùch taïo moät khoaûng troáng ñeå ngöôøi traû lôøi coù theå trình baøy theâm yù kieán rieâng cuûa hoï. Khi ñaët caâu hoûi, caàn kieåm tra xem caâu hoûi coù khaû naêng ñöôïc hieåu theo nhieàu caùch khaùc nhau hay khoâng, caùc töø ngöõ coù ñaûm baûo ñöôïc söï teá nhò ñeå ngöôøi traû lôøi khoâng coù khaû naêng ñöa ra nhöõng thoâng tin sai leäch do töï theå hieän mình hay khoâng? Tröôùc khi in baûng hoûi cho cuoäc nghieân cöùu ñaïi traø, neân thöïc hieän vieäc ñieàu tra thöû ñeå kieåm ñònh laàn cuoái cuøng caùc chi tieát, ñaëc bieät laø baûng hoûi. Chuùng ta caàn chaéc chaén raèng caùc caâu hoûi cuûa chuùng ta ñaõ ñöôïc trình baøy theo nhöõng ngoân töø vaø caùch nghó cuûa ngöôøi ñòa phöông. Traùnh caùc caâu hoûi keùp (laø nhöõng caâu hoûi cuøng moät luùc muoán ñaït hai muïc tieâu). Traùnh ñònh kieán trong khi ñaët caâu hoûi. Trong quaù trình thöïc hieän baûng hoûi, caàn ñaén ño neân choïn caâu hoûi tröïc tieáp hay giaùn tieáp. Phöông phaùp phoûng vaán saâu Phoûng vaán saâu laø moät phöông phaùp thu thaäp thoâng tin trong ñoù ngöôøi ñöôïc phoûng vaán seõ traû lôøi moät soá caâu hoûi do nhaø nghieân cöùu ñaët ra. Phoûng vaán saâu giuùp nhaø nghieân cöùu coá gaéng ñi saâu vaøo moät soá khía caïnh cuûa nhöõng caûm nhaän, ñoäng cô, thaùi ñoä hoaëc lòch söû cuoäc ñôøi cuûa ngöôøi cung caáp thoâng tin. Caùc phoûng vaán vieân phaûi bieát roõ nhöõng gì maø hoï muoán ngöôøi cung caáp thoâng tin ñeà caäp tôùi, song hoï caàn phaûi raát linh hoaït, meàm deûo vaø taïo cô hoäi cho ngöôøi ñöôïc hoûi coù theå thoaûi maùi noùi veà nhöõng ñieàu quan troïng, trong hoaøn caûnh cuûa mình. Phoûng vaán coù theå chuyeån tieáp thoâng tin veà soá lieäu thöïc teá nhö caáu truùc hoä gia ñình, phaân coâng lao ñoäng vaø caùch laøm aên sinh soáng. Phoûng vaán cuõng coù theå söû duïng ñeå tìm hieåu veà quan nieäm, giaù trò vaø caùch öùng xöû cuûa con ngöôøi. Hình thöùc phoûng vaán Caùc phoûng vaán saâu coù theå mang tính chaát khoâng cô caáu, baùn cô caáu hoaëc cô caáu hoùa chaët cheõ. Phoûng vaán khoâng cô caáu ñoâi khi coøn ñöôïc goïi laø phoûng vaán “khoâng giôùi haïn”. Phoûng vaán vieân khoâng coù caùc caâu hoûi thieát keá tröôùc. Ngöôøi ñöôïc hoûi seõ ñöôïc khích leä ñeå noùi veà nhöõng lónh vöïc maø phoûng vaán vieân mong muoán. Ñoù laø nhöõng vuøng vaán ñeà raát toång quaùt hoaëc thaäm chí coøn khaù mô hoà vaøo luùc khôûi ñaàu cuoäc chuyeän troø. Phoûng vaán vieân neân ñeå cho nhöõng ngöôøi ñöôïc phoûng vaán coù theå thoaûi maùi noùi veà nhöõng gì maø hoï thaáy laø quan troïng. Thoâng thöôøng, caùc phoûng vaán saâu khoâng cô caáu ñöôïc söû duïng trong quaù trình quan saùt tham döï. Trong cuoäc phoûng vaán saâu baùn cô caáu thì phoûng vaán vieân coù moät baûn lieät keâ caùc vuøng chuû ñeà hoaëc caùc caâu hoûi. Phoûng vaán kieåu naøy laø taïo ñieàu kieän cho ngöôøi ñöôïc phoûng vaán coù theå noùi leân baèng chính lôøi aên tieáng noùi cuûa hoï, do ñoù maø caùc caâu hoûi khoâng neân quaù chaët cheõ, nhaèm cho pheùp môû ra nhieàu khaû naêng traû lôøi khaùc nhau hôn, tuy raèng ñaây vaãn laø moät caùch phoûng vaán coù chuû ñeà taäp trung hôn so vôùi kieåu phoûng vaán khoâng cô caáu, voán tính chaát toång quaùt hôn, roäng môû hôn. Neáu nhö trong quaù trình phoûng vaán, ngöôøi ñöôïc phoûng vaán töï ñoäng chuyeån töø chuû ñeà naøy sang chuû ñeà khaùc (duø phoûng vaán vieân chöa ñaët ra caâu hoûi cho chuû ñeà môùi naøy) thì phoûng vaán vieân caàn ñaùnh daáu ñeå ghi nhaän laø chuû ñeà ñoù ñaõ giaûi quyeát xong, khoâng caàn ñaët caâu hoûi ñaõ döï kieán trong baûn lieät keâ nöõa. Caùc caâu hoûi khoâng ñaët ra theo moät thöù töï ñònh tröôùc naøo, maø phaûi ñöôïc ñöa ra moät caùch linh hoaït nhaèm phaùt trieån cuoäc troø chuyeän thaät töï nhieân, mieãn laø moïi chuû ñeà döï kieán cuoái cuøng ñeàu ñöôïc ñeà caäp ñaày ñuû. Phoûng vaán saâu cô caáu hoùa coù phaàn gioáng vôùi phoûng vaán baèng baûng hoûi in saün. Ñoái vôùi phöông phaùp naøy, phoûng vaán vieân coù saün moät danh muïc caùc caâu hoûi ñaëc thuø ñöôïc soaïn saün. Phoûng vaán saâu cô caáu hoùa khaùc vôùi phoûng vaán baèng baûng caâu hoûi ôû moät soá ñieåm sau ñaây: Thöù nhaát, phoûng vaán saâu cô caáu hoùa khoâng coù saün caùc caâu traû lôøi ñöôïc maõ hoùa nhö trong baûng hoûi, taát caû caâu hoûi trong phöông phaùp naøy ñeàu ñöôïc “ñeå môû”. Thöù hai, khoâng nhaát thieát moïi caâu hoûi ñeàu ñöôïc ñem ra phoûng vaán moïi ngöôøi gioáng heät nhau. Cuoäc phoûng vaán cô caáu hoùa cho pheùp phoûng vaán vieân söû duïng linh hoaït caùc caâu hoûi ñoù vôùi töøng ñoái töôïng cuï theå. Thöù ba, khaùc vôùi caùc cuoäc ñieàu tra baèng baûng hoûi in saün, phoûng vaán saâu thöôøng khoâng baét buoäc thu thaäp ñaày ñuû caùc caâu traû lôøi ñeå coù theå ñem so saùnh cheùo giöõa taát caû caùc ñoái töôïng ñöôïc choïn. Muïc ñích cuûa phoûng vaán laø taïo ñieàu kieän cho caùc nhaø nghieân cöùu thu thaäp thoâng tin chi tieát veà caùch maø nhöõng ngöôøi ñöôïc phoûng vaán taïo döïng caùch laøm aên sinh soáng, loái soáng, caùc khoù khaên vaø caùc vaán ñeà öu tieân cuûa hoï. Caùc moâ hình vaø khuynh höôùng cuûa toaøn boä coäng ñoàng coù theå ñöôïc suy ra töø caùc thoâng tin naøy. Vieäc naém ñöôïc caùc yeáu toá veà giôùi, ñoä tuoåi, taàng lôùp hoaëc caùc bieán soá xaõ hoäi khaùc seõ cho ta moät hình aûnh ñaïi dieän ñích thöïc hôn veà coäng ñoàng cuõng nhö moät phöông tieän ñeå so saùnh caùc nhoùm. Phoûng vaán taïo cô hoäi cho caùc nhaø nghieân cöùu hoaëc nhöõng ngöôøi toå chöùc coäng ñoàng coù theå tieáp xuùc, noùi chuyeän vôùi nhöõng cö daân maø thöôøng khoâng ñöôïc môøi ñeán tham döï caùc cuoäc hoïp. Chuaån bò chöông trình phoûng vaán Khi xaây döïng moät ñeà cöông phoûng vaán, caàn chuù yù ñeán ba nguyeân taéc: Phaûi coù söï höôùng daãn moät caùch caån thaän roõ raøng cho ngöôøi ñi phoûng vaán Caâu hoûi phaûi dieãn ñaït roõ raøng traùnh söï hieåu laàm cho ngöôøi traû lôøi Noäi dung caâu hoûi caàn ñöôïc nhoùm theo töøng chuû ñeà, ñöôïc saép xeáp moät caùch coù traät töï, giuùp cho ngöôøi phoûng vaán thuaän lôïi hôn trong cuoäc phoûng vaán. Moät soá ñieåm löu yù khi tieáp xuùc vôùi ngöôøi daân taïi ñòa baøn nghieân cöùu Caùc nhaø nghieân cöùu ôû caùc coäng ñoàng caàn noùi roõ muïc ñích cuûa mình vôùi toaøn boä coäng ñoàng hoaëc vuøng laùng gieàng. Cö daân coäng ñoàng neân ñöôïc taïo cô hoäi ñeå ñaët caâu hoûi vaø quyeát ñònh xem hoï coù muoán tham gia vaøo döï aùn naøy khoâng. Töø tröôùc ñeán nay, söï ñaïi dieän cuûa nam giôùi trong phoûng vaán thöôøng cao hôn. Vì vaäy, caàn phaûi coù söï quan taâm ñeå ñaûm baûo raèng phuï nöõ vaø caùc nhoùm ngoaøi leà khaùc cuõng coù söï hieän dieän thích hôïp vaø tieáng noùi cuûa hoï ñöôïc laéng nghe. Neân saép xeáp thôøi gian phoûng vaán vôùi caùc caù nhaân cho phuø hôïp vôùi thôøi gian cuûa hoï. Hình thöùc vaø noäi dung phoûng vaán seõ tuøy thuoäc vaøo nhu caàu veà thoâng tin cuûa moãi döï aùn. Noùi chuyeän thaân maät bình thöôøng vôùi ngöôøi ñöôïc phoûng vaán tröôùc vaø sau khi phoûng vaán coù theå laøm taêng caûm giaùc veà söï trao ñoåi tích cöïc. Nhöõng yeâu caàu ñoái vôùi phoûng vaán vieân khi phoûng vaán Khi baét ñaàu vaøo buoåi noùi chuyeän, caàn phaûi noùi roõ muïc ñích cuûa phoûng vaán vaø keát quaû seõ ñöôïc söû duïng nhö theá naøo. Phaûi ñaûm baûo vôùi ngöôøi ñöôïc phoûng vaán veà söï giöõ kín thoâng tin tuyeät ñoái, do vaäy khoâng neân ghi teân hoaëc nhöõng thoâng tin caù nhaân coù theå laøm nhaän ra ngöôøi ñöôïc phoûng vaán. Trong quaù trình phoûng vaán phoûng vaán vieân phaûi luoân giöõ moät thaùi ñoä ghi nhaän, tieáp thu, phaûi toû ra luoân quan taâm ñeán caùc caâu traû lôøi vaø luoân ñoäng vieân khuyeán khích trong suoát thôøi gian phoûng vaán ñeå taïo moái quan heä toát. Lôøi noùi phaûi roõ raøng, vôùi toác ñoä trình baøy ñeàu, luoân trong tö theá chuaån bò laëp laïi hoaëc laøm roõ caâu hoûi neáu nhö ñöôïc yeâu caàu. Khoâng hoûi nhöõng caâu coù tính caùch ñe doïa hoaëc thaùch thöùc. Neáu ngöôøi ñöôïc phoûng vaán khoâng muoán traû lôøi moät caâu hoûi naøo ñoù thì neân chuyeån sang caâu tieáp theo, nhöng nhôù ghi laïi tình huoáng vaø phaûn öùng cuûa ngöôøi ñöôïc phoûng vaán. Neân ñeå yù caùc tín hieäu qua lôøi noùi vaø caùch bieåu hieän khi ngöôøi ñöôïc phoûng vaán khoâng caûm thaáy thoaûi maùi, khoâng neân eùp ngöôøi ñöôïc phoûng vaán traû lôøi. Trong khi phoûng vaán, ngöôøi phoûng vaán vì taäp trung vaøo vieäc taïo thieän caûm vaø truyeàn ñaït thoâng tin, neân bò haïn cheá trong vieäc ghi nhaän thoâng tin. Maùy ghi aâm laø coâng cuï ghi toát nhaát, tuy nhieân coù theå laøm cho ngöôøi ñöôïc phoûng vaán caûm thaáy khoâng thoaûi maùi vaø laøm caûn trôû caùc caâu traû lôøi mang tính deã tranh caõi hoaëc ngöôøi ñöôïc phoûng vaán sôï seõ ngöôïc laïi vôùi caùch nghó caù nhaân cuûa ngöôøi phoûng vaán. Chæ neân ghi aâm neáu ngöôøi ñöôïc phoûng vaán hoaøn toaøn ñoàng yù vaø neáu khoâng thì ghi cheùp caùc caâu traû lôøi ñöôïc. Khi ñeán thu thaäp thoâng tin ôû coäng ñoàng, caàn chuù yù tìm kieám ñòa ñieåm phoûng vaán cho thích hôïp. Nôi ñoù caàn phaûi kín ñaùo ñeå caùc caâu traû lôøi khoâng bò aûnh höôûng bôûi caùc lôøi nhaän xeùt cuûa ñaùm ñoâng. Phöông phaùp quan saùt Laø moät trong nhöõng phöông phaùp thu thaäp thoâng tin xaõ hoäi cuûa nhaâân chuûng hoïc vaên hoùa ñöôïc söûû duïng roäng raõi trong nhöõng nghieân cöùu xaõ hoäi. Laø phöông phaùp thu thaäp thoâng tin xaõ hoäi sô caáp veà ñoái töôïng nghieân cöùu baèng caùch tri giaùc tröïc tieáp vaø ghi cheùp tæ miû moïi nhaân toá coù lieân quan ñeán ñoái töôïng nghieân cöùu vaø coù yù nghóa ñoái vôùi muïc tieâu cuûa cuoäc nghieân cöùu. Thoâng thöôøng ñöôïc söû duïng moät caùc ñoàng thôøi vôùi caùc phöông phaùp thu thaäp thoâng tin ñònh löôïng vaø moät soá phöông phaùp thu thaäp thoâng tin ñònh tính khaùc nhö phoûng vaán saâu, phoûng vaán saâu caù nhaân vaø phoûng vaán nhoùm. Xaây döïng keá hoaïch quan saùt Muïc ñích cuûa vieäc xaây döïng keá hoaïch quan saùt laø ñeå coù theå ñaûm baûo moïi thoâng tin seõ ñöôïc thu thaäp ñuû vaø caùc böôùc thöïc hieän seõ dieãn ra moät caùch logic. Khi xaây döïng keá hoaïch, caàn xaùc ñònh roõ thôøi gian tieán haønh quan saùt, quy ñònh nhöõng phöông tieän thu thaäp thoâng tin cuõng nhö moät loaït caùc yeáu toá khaùc nhö taøi chính, nhaân löïc vaø trình ñoä chuyeân moân cuûa hoï. Caùc böôùc cuûa quaù trình quan saùt: Böôùc 1: Xaùc ñònh muïc tieâu, khaùch theå vaø ñoái töôïng quan saùt,. Böôùc 2: Xaùc ñònh thôøi gian, lieân heä vaø xin pheùp cô sôû, ñôn vò seõ thöïc hieän quan saùt Böôùc 3: Löïïa choïn loaïi hình quan saùt. Böôùc 4: Chuaån bò caùc taøi lieäu vaø coâng cuï, thieát bò kyõ thuaät v.v.. Böôùc 5: Tieán haønh caùc cuoäc quan saùt, thu thaäp tö lieäu vaø thoâng tin. Böôùc 6: Ghi cheùp keát quaû, thöïc hieän caùc phieáu duøng ñeå ghi cheùp, bieân baûn quan saùt, nhaät kyù quan saùt, söû duïng caùc phöông tieän nghe nhìn ñeå ghi nhaän thoâng tin. Böôùc 7: Kieåm tra vieäc thöïc hieän caùc quan saùt. Böôùc 8: Baùo caùo. Trong baûn baùo caùo veà cuoäc quan saùt, caàn phaûi coù nhöõng thoâng tin veà thôøi gian, ñòa ñieåm vaø hoaøn caûnh tieán haønh quan saùt; thoâng tin veà nhöõng vai troø cuûa quan saùt vieân trong nhoùm, coäng ñoàng vaø veà phöông phaùp quan saùt; ñaëc ñieåm cuûa nhöõng ngöôøi bò quan saùt; moâ taû tæ mæ caùc söï kieän bò quan saùt; nhaän xeùt vaø giaûi thích cuûa quan saùt vieân. Caùc kieåu (loaïi hình) quan saùt Caên cöù vaøo möùc ñoä hình thöùc hoùa: quan saùt coù cô caáu vaø quan saùt khoâng coù cô caáu. Caên cöù vaøo nôi tieán haønh vaø ñieàu kieän toå chöùc caùc hoaït ñoäng caàn quan saùt: quan saùt hieän tröôøng vaø quan saùt trong phoøng thí nghieäm Caên cöù treân cô sôû cuûa möùc ñoä tham döï vaøo quaù trình: quan saùt tham döï vaø quan saùt khoâng tham döï. Quan saùt tham döï laø phöông phaùp theo ñoù, ngöôøi nghieân cöùu thaâm nhaäp vaøo nhoùm hay coäng ñoàng thuoâïc veà ñoái töôïng nghieân cöùu vaø ñöôïc tieáp nhaän nhö moät thaønh vieân cuûa nhoùm hay coäng ñoàng. Möùc ñoä tham gia cuûa ngöôøi quan saùt vaøo tình huoáng nghieân cöùu coù theå raát khaùc nhau: quan saùt thuï ñoäng (gaàn gioáng vôùi phöông phaùp khoâng tham döï, hoï chæ coù maët ôû trong coäng ñoàng vaø quan saùt), quan saùt chuû ñoäng khi ngöôøi quan saùt hoaø nhaäp vôùi nhoùm hoaëc coäng ñoàng nghieân cöùu. Quan saùt coù tham döï döôùi moïi hình thöùc ñeàu cho pheùp thu nhaän ñöôïc nhöõng thoâng tin xaùc thöïc maø nhöõng phöông phaùp khaùc khoù coù theå thu ñöôïc. Coù ba loaïi quan saùt tham döï Quan saùt kín: ngöôøi quan saùt khoâng ñeå loä vai troø cuûa mình. Ngöôøi nghieân cöùu tham gia vaøo hoaït ñoäng cuûa coäng ñoàng nhö nhöõng thaønh vieân khaùc vaø ñöôïc hoï chaáp nhaän nhö moät thaønh vieân. Do vaäy nhöõng hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh vieân dieãn ra hoaøn toaøn töï nhieân. Tuy nhieân söï tham gia vaøo coäng ñoàng quaù laâu cuõng deã daãn ñeán moät tình traïng baát lôïi khi quaù quen thuoäc vôùi nhöõng thaùi ñoä vaø haønh vi cuûa coäng ñoàng, ñoâi khi quan saùt vieân laïi khoâng quan taâm ñeán nhöõng ñaëc ñieåm coäng ñoàng nöõa. Maëc khaùc, nhöõng öùng xöû cuûa quan saùt vieân cuõng ñöôïc coäng ñoàng laøm theo, do vaäy, nhöõng gì nhaø nghieân cöùu thu nhaän ñöôïc laïi khoâng xuaát phaùt töø neàn vaên hoùa cuûa coäng ñoàng ñang ñöôïc quan saùt. Ngöôøi tham döï quan saùt (quan saùt coâng khai): ngöôøi quan saùt khoâng giaáu vai troø cuûa mình. Khi ñöôïc söï ñoàng yù cuûa coäng ñoàng, ngöôøi quan saùt coù theå sinh hoaït chung vôùi coäng ñoàng trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Khi cuøng tham gia sinh hoaït vôùi coäng ñoàng, anh ta coù theå hoûi theâm moät soá vaán ñeà caàn saùng toû. Quan saùt tham döï trong thôøi gian ngaén: söï quan saùt mang tính hình thöùc hôn vì thôøi gian tieáp xuùc giöõa ngöôøi quan saùt vôùi caùc thaønh vieân cuûa coäng ñoàng hay nhoùm bò quan saùt raát ngaén. Quan saùt tham döï giuùp caùc nghieân cöùu vieân bieát caùch xaây döïng caùc caâu hoûi phuø hôïp baèng ngoân ngöõ ñòa phöông. Noù cung caáp cho nghieân cöùu vieân nhöõng hieåu bieát mang tính chaát tröïc giaùc veà nhöõng gì xaûy ra trong moät neàn vaên hoùa, giuùp hoï hieåu yù nghóa cuûa caùc soá lieäu thu thaäp ñöôïc; toái öu hoùa khaû naêng cuûa hoï trong vieâc xaây döïng caùc keát luaän veà neán vaên hoaù ñang ñöôïc nghieân cöùu. Quan saùt tham döï cuõng heát söùc höõu ích khi hoaøn caûnh nghieân cöùu chöa ñöôïc bieát roõ, vaø khi chuû ñeà nghieân cöùu phöùc taïp. Ñoàng thôøi, phöông phaùp naøy söû duïng raát toát khi vaán ñeà nghieân cöùu bò che daáu hoaëc khoâng ñöôïc ñoâng ñaûo ngöôøi bieát ñeán, hoaëc khi nhöõng ngöôøi trong cuoäc coù quan nieäm hoaøn toaøn khaùc vôùi quan nieäm cuûa ngöôøi ngoaøi. Quan saùt tham döï ñaëc bieät phuø hôïp khi söû duïng ñeå tìm hieåu veà quaù trình, söï kieän, tieâu chí, giaù trò vaø ngöõ caûnh cuûa caùc tình huoáng xaõ hoäi. Ñeå traùnh hieän töôïng nhoùm ñöôïc quan saùt bò nhaø nghieân cöùu voâ tình taùc ñoäng hoaëc chính nhoùm ñoù taùc ñoäng ñeán nhaø nghieân cöùu laøm giaûm tính khaùch quan cuûa cuoäc nghieân cöùu, ngöôøi ta söû duïng ñeán phöông phaùp khoâng tham döï. Quan saùt khoâng tham döï laø phöông phaùp maø trong ñoù ngöôøi quan saùt khoâng tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng cuûa caùc ñoái töôïng. Hoï vôùi tö caùch laø ngöôøi quan saùt chöù khoâng phaûi vôùi tö caùch laø thaønh vieân cuûa nhoùm (coù theå quan saùt kín hay quan saùt coâng khai). Thaûo luaän nhoùm taäp trung Laø vieäc toå chöùc thaønh nhöõng nhoùm nhoû goàm nhöõng ngöôøi coù cuøng hoaøn caûnh hoaëc kinh nghieäm töông töï naøo ñoù thaûo luaän vôùi nhau veà moät chuû ñeà xaùc ñònh maø nhaø nghieân cöùu quan taâm. Nhoùm thaønh vieân tham döï ñöôïc höôùng daãn bôûi moät ngöôøi ñieàu khieån chöông trình (hoaëc nhoùm toå chöùc ñieàu haønh), ngöôøi naøy giôùi thieäu caùc chuû ñeà cho cuoäc thaûo luaän vaø giuùp cho nhoùm trao ñoåi vôùi nhau moät caùch soâi noåi vaø töï nhieân. Söû duïng rieâng hoaëc vôùi phöông phaùp nghieân cöùu ñònh tính khaùc trong moät döï aùn nghieân cöùu. Ñöôïc thöïc hieän tröôùc moät chöông trình can thieäp hoaëc duøng ñeå ñaùnh giaù dieãn tieán hay khi hoaøn thaønh cuûa moät quaù trình can thieäp Laø phöông phaùp duøng ñeå khaûo saùt nieàm tin, thaùi ñoä vaø quan nieäm cuûa con ngöôøi, nhöõng thoâng tin thu ñöôïc töø phöông phaùp naøy khaùc haún veà chaát so vôùi nhöïng thoâng tin töø caùc cuoäc phoûng vaán caù nhaân vì noù laø saûn phaåm cuûa caùc yù kieán ñaõ ñöôïc thaûo luaän trong nhoùm. Thaûo luaän nhoùn khoâng theå giuùp chuùng ta veõ ra ñöôïc böùc tranh chi tieát veà nieàm tin cuûa coäng ñoàng hay coù theå khaúng ñònh möùc ñoä phoå bieán nhöõng yù töôûng hay thaùi ñoä naøy trong coäng ñoàng nhö theá naøo. Thaûo luaän nhoùm taäp trung ñöôïc söû duïng nhieàu hôn trong caùc nghieân cöùu coù söï keát hôïp vôùi phöông phaùp khaùc, ñeå thöïc hieän caùc muïc tieâu khaùc nhau, trong caùc giai ñoaïn khaùc nhau cuûa caùc cuoäc nghieân cöùu, chaúng haïn nhö: nhöõng nghieân cöùu mang tính thaêm doø; kieåm chöùng caùc yù töôûng veà nhöõng keá hoaïch môùi; ñaùnh giaù caùc chöông trình hoaëc döï aùn phaùt trieån. Thieát keá cuoäc nghieân cöùu thaûo luaän nhoùm taäp trung Xaùc ñònh nhöõng muïc tieâu cuï theå maø ta muoán giaûi quyeát trong cuoäc thaûo luaän nhoùm taäp trung vaø nhöõng caâu hoûi maø ta muoán traû lôøi. Nhöõng muïc tieâu naøy seõ quyeát ñònh vieäc xaây döïng thieát keá caùc caâu hoûi vaø taäp huaán cho caùc ñieàu tra vieân. Neâu ra nhöõng caâu hoûi chính ñeå thu thaäp thoâng tin, phuïc vuï muïc tieâu ñeà ra. Xaùc ñònh ngöôøi cung caáp thoâng tin. Khi döï kieán ngöôøi cung caáp thoâng tin, chuùng ta cuõng caàn phaûi tính ñeán ngöôøi mang cho chuùng ta nhieàu tin töø nhieàu goùc ñoä khaùc nhau. Vì vaäy, caùc cuoäc thaûo luaän nhoùm khoâng neân chæ thöïc hieän ôû nhöõng ngöôøi phuï nöõ, nam giôùi maø coøn phaûi quan taâm ñeán caùc tieâu chí khaùc nöõa (giaøu – ngheøo, ngheà nghieäp,…) ñeå coù theå tìm söï khaùc bieät trong thaùi ñoä vaø haønh vi töø caùc nhoùm naøy. Löu yù xem xeùt xem thoâng tin chuùng ta muoán thu thaäp seõ ñöôïc keát hôïp vôùi caùc thoâng tin töø nhöõng phöông phaùp khaùc hay seõ ñöôïc duøng ñoäc laäp? Vaø nhöõng keát quaû thu ñöôïc duøng ñeå laøm gì? Duøng ñeå baùo caùo caùc caáp laõnh ñaïo, nhaø taøi trôï, caùc thaønh vieân coäng ñoàng? Nguoàn kinh phí, thôøi gian, nhaân söï Coù theå choïn nhöõng ngöôøi coù trình ñoä thaáp hôn cöû nhaân. Löu yù khi taäp huaán ta phaûi naém ñöôïc naêng löïc vaø sôû tröôøng cuûa hoï. Nhöõng ngöôøi höôùng daãn thaûo luaän nhoùm coù theå laø nhöõng ngöôøi ôû ñòa phöông. Tuøy thuoäc vaøo qui moâ vaø thôøi gian thöïc hieän cuûa ñeà taøi maø xaùc ñònh soá löôïng coäng taùc vieân cho cuoäc nghieân cöùu. Vôùi moät cuoäc thaûo luaän nhoùm: 3 ngöôøi: moät ngöôøi daãn chöông trình, moät ngöôøi chòu traùch nhieäm quan saùt vaø ghi cheùp vaø moät ngöôøi trôï lyù, chòu traùch nhieäm veà kyõ thuaät vaø giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà naûy sinh. Taäp huaán cho coäng taùc vieân: kyõ naêng thu thaâïp thoâng tin, yù nghóa, muïc ñích, muïc tieâu, nhieäm vuï cuûa döï aùn vaø vaán ñeà ñaïo ñöùc ngheà nghieäp. Ngöôøi ñieàu khieån laø ngöôøi laõnh ñaïo cuoäc thaûo luaän: kieåm soaùt cuoäc thaûo luaän vaø chòu traùch nhieäm ñònh höôùng cho cuoäc thaûo luaän. Anh ta (hoaëc coâ ta) seõ vaän duïng nhöõng kieán thöùc vaø kyõ naêng giuùp cho caùc thaønh vieân tham döï caûm thaáy thoaûi maùi vaø khuyeán khích cuoäc thaûo luaän nhoùm dieãn ra töï nhieân vaø soáng ñoäng. Ngöôøi ñieàu khieån seõ ñöôïc cung caáp moät maïng caâu hoûi (hoaëc baûn höôùng daãn caâu hoûi) qui ñònh phöông höôùng cuûa caùc caâu hoûi nhaèm ñaït ñöôïc caùc thoâng tin lieân quan ñeán döï aùn. Ngöôøi ñieàu khieån phaûi naém ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa cuoäc nghieân cöùu ñeå khaûo saùt caùc caâu traû lôøi, coù theå chuùng chöa ñöôïc döï tính bôûi nhoùm laäp keá hoaïch. Caùc caâu hoûi ñöa ra cho nhoùm phaûi laø nhöõng caâu hoûi deã hieåu ñoái vôùi taát caû moïi ngöôøi, muoán vaäy, caùc ngoân töø phaûi ñôn giaûn phuø hôïp vôi ñòa phöông. Caùc caâu hoûi ñöa ra khoâng neân daøi quaù vaø moãi caâu chæ neân bao haøm moät nghóa. Khi trình baøy caùc caâu hoûi hay khi ñaët vaán ñeà khoâng neân theå hieän söï ñònh kieán. Caùc vai troø cuûa nhoùm nghieân cöùu Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi vaø khuyeán khích caùc thaønh vieân baøy toû quan ñieåm cuûa hoï trong khoâng khí moät cuoäc thaûo luaän nhoùm chöù khoâng phaûi laø cuoäc hoïp Ñaûm baûo daãn daét cuoäc thaûo luaän luoân luoân taäp trung vaøo caùc chuû ñeà caàn baøn vaø ñaûm baûo caùc chuû ñeà ñöôïc thaûo luaän Phaùt trieån nhöõng höôùng coù trieån voïng phuø hôïp vôùi ñoái töôïng nghieân cöùu naûy sinh trong quaù trình thaûo luaän Ñieàu khieån söï tham gia baèng caùch khuyeán khích taát caû caùc thaønh vieân baøy toû quan ñieåm cuûa mình maø khoâng ñeå cuoäc thaûo luaän bò laán aùt bôûi moät caù nhaân cuï theå naøo. Caùc giai ñoaïn cuûa cuoäc thaûo luaän nhoùm taäp trung 3 giai ñoaïn: khôûi ñoäng, thaûo luaän saâu coù taäp trung, keát thuùc. Ngöôøi daãn chöông trình caàn chaøo möøng caùc thaønh vieân tham döï vaø caùm ôn hoï ñaõ ñeán. Giôùi thieäu nhoùm nghieân cöùu. Giaûi thích coâng vieäc cuûa nhoùm nghieân cöùu veà döï aùn nhöng khoâng neâu chính xaùc baûn chaát cuûa caùc caâu hoûi nghieân cöùu Giaûi thích taïi sao caùc thaønh vieân naøy ñöôïc choïn; taàm quan troïng cuûa söï ñoùng goùp cuûa hoï ñoái vôùi cuoäc nhieân cöùu vaø ñoái vôùi coäng ñoàng Ñaûm baûo moïi ngöôøi ñeàu hieåu ñöôïc raèng cuoäc thaûo luaän seõ ñöôïc giöõ kín Giaûi thích raèng baïn seõ söû duïng moät baêng thu aâm (neáu ñöôïc ñoàng yù) cho cuoäc thaûo luaän ñeå löu laïi nhöõng gì hoï ñaõ noùi. Giai ñoaïn 1: Khôûi ñoäng Caùc thaønh vieân töï giôùi thieäu veà mình: teân, tuoåi, coâng vieäc, soá con, thôøi gian keát hoân… chuû yeáu laø thoâng tin lieân quan ñeán noäi dung nghieân cöùu. Muïc ñích cuûa giai ñoaïn naøy laø - taïo baàu khoâng khí nhoùm bao goàm vaøi caù nhaân, caùc thaønh vieân coù töông taùc vôùi nhau - taïo cho caùc thaønh vieân cô hoäi ñeå noùi ngay töø ñaàu cuoäc thaûo luaän. Ñieàu ñoù seõ giuùp hoï khaéc phuïc söï boái roái aûnh höôûng ñeán vieäc trình baøy yù kieán cuûa mình. - taïo ra caûm giaùc yeân taâm cho nhoùm vaø giuùp caùc thaønh vieân hieåu veà caùc thaønh vieân khaùc trong nhoùm. Ngöôøi ñieàu haønh quan taâm thaät söï ñeán nhöõng ñieàu maø caùc thaønh vieân noùi moät caùch voâ tö, khoâng thaønh kieán. Ngöôøi ñieàu haønh caàn phaûi coá gaéng ñeå thu thaäp caùc thoâng tin veà caùc ñaëc ñieåm caù nhaân cuûa caù thaønh vieân. Giai ñoaïn 2: Thaûo luaän saâu coù troïng taâm Chuyeån caùc chuû ñeà khaùi quaùt thaønh caùc chuû ñeà cuï theå cho cuoäc thaûo luaän hoaëc töø caùc vaán ñeà cuï theå thaønh caùc vaán ñeà tröøu töôïng. Muïc ñích cuûa giai ñoaïn naøy laø nhaèm tìm hieåu nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán chuû ñeà nghieân cöùu, baûn chaát cuûa quaù trình hình thaønh thaùi ñoä lieân quan ñeán haønh vi cuûa ñoái töôïng vaø ngoân ngöõ, tình caûm cuûa ñoái töôïng lieân quan ñeán chuû ñeà nghieân cöùu. Ngöôøi ñieàu haønh: Kích thích caùc thaønh vieân trao ñoåi vôùi nhau maø khoâng chæ vôùi ngöôøi ñieàu haønh Bieát khi naøo caàn thaêm doø, khi naøo caàn im laëng Chuù yù ñeán caùc bieåu hieän phi ngoân ngöõ cuûa ñoái töôïng ñeå hieåu roõ caûm nghó thaät cuûa ñoái töôïng Dieãn ñaït laïi caâu hoûi caâu hoûi ñaõ hoûi nhöng caûm thaáy hoï coøn khoù traû lôøi Khoâng neân giaû ñònh raèng taát caû nhöõng gì maø ñoái töôïng noùi ñuùng laø nhöõng ñieàu hoï muoán noùi Khuyeán khích nhöõng thaønh vieân thuï ñoäng; Kheùo leùo kieàm cheá nhöõng thaønh vieân laán aùt Chuaån bò nhöõng tình huoáng ngoaøi döï kieán vaø bieát caùch xöû lyù. Giai ñoaïn 3: Keát thuùc cuoäc thaûo luaän Noäi dung cuûa giai ñoaïn naøy chuû yeáu laø toùm taét laïi vaø laøm roõ moät laàn nöõa caùc chuû ñeà ñöôïc thaûo luaän. Muïc ñích cuûa giai ñoaïn naøy laø giuùp cho ngöôøi ñieàu haønh vaø caùc thaønh vieân hieåu roõ nhöõng gì xaûy ra trong quaù trình thaûo luaän. Ñieàu ñoù cho pheùp caùc thaønh vieân laøm roõ hoaëc boå sung yù kieán cuûa mình ñoàng thôøi cho pheùp ngöôøi ñieàu haønh kieåm tra laïi keát luaän vaø giaû thuyeát xem coù roõ raøng vaø phuø hôïp khoâng. Tröôùc khi keát thuùc caàn noùi lôøi caùm ôn caùc thaønh vieân ñaõ yù kieán, trao quaø cho caùc thaønh vieân tham gia thaûo luaän, vaø chaøo taïm bieät. Quaûn lyù thoâng tin Ngöôøi quan saùt coù nhieäm vuï trong khi thöïc hieän thaûo luaän nhoùm phaûi ghi laïi toaøn boä nhöõng gì dieãn ra vaø boå sung chi tieát vaøo bieân baûn coøn thieáu. Trong nhöõng tröôøng hôïp ñöôïc pheùp cuûa coäng ñoàng, chuùng ta ghi aâm  cung caáp nhieàu thoâng tin vaø taïo thuaän lôïi cho thö kyù vieát baùo caùo ñöôïc chi tieát hôn. Coù theå quay video  cung caáp baûn töôøng thuaät veà nhöõng gì caùc thaønh vieân tham döï ñaõ phaùt bieåu vaø taïo ra moät baûn ghi hình veà caùc ï tranh luaän ñöôïc thöïc hieän nhö theá naøo? Moät soá coäng ñoàng coù theå e ngaïi tröôùc oáng kính  phaûi xin pheùp tröôùc khi thöïc hieän. Sau khi keát thuùc cuoäc thaûo luaän nhoùm taäp trung, thö kyù phaûi chuyeån caùc baûn ghi cheùp thaønh baùo caùo. Neân laøm baùo caùo ngay vì coù nhöõng chi tieát caàn boå sung cho bieân baûn neáu ñeå qua laâu ta khoâng theå nhôù ñöôïc chi tieát naøo thuoäc veà nhoùm naøo. Trong caùc baùo caùo cuõng caàn moâ taû taát caû nhöõng gì coù lieân quan ñeán tình hình vaø khoâng khí laøm vieäc cuûa nhoùm maø ngöôøi thö kyù quan saùt vaø ghi laïi. Khi vieát baùo caùo coù keøm video thì söï thuaän lôïi seõ taêng leân raát nhieàu. Phaân tích keát quaû Tuøy vaøo töøng muïc tieâu vaø tính chaát cuûa cuoäc nghieân cöùu, nhöõng thoâng tin seõ ñöôïc xöû lyù vaø phaân tích thích ñaùng. Thoâng thöôøng nhöõng thoâng tin loaïi naøy mang tính ñònh tính nhieàu hôn. Vì vaäy, ngöôøi ta thöôøng xöû lyù theo phöông phaùp xöû lyù ñònh tính.